Letërsia shqiptare në Kosovë

 Letërsia në Kosovë - literatura që qarkullon dhe krijohet në Kosovë, kryesisht janë krijime në gjuhën shqipe dhe përkthime të veprave të ndryshme në gjuhën shqipe.

Zakonisht literatura krijuese rrjedh nga anëtarët të organizuar në Klube Letrare, si individ apo anëtarëve të Lidhjes së Shkrimtarëve të Kosovës. Sa i përket literaturës së teksteve mësimore, krijimi, përpilimi dhe shpërndarja e saj është nën qeverisjen e  Ministrisë së Kulturës. Më parë ka ekzistuar Enti i teksteve dhe mjeteve mësimore për nxjerrjen e teksteve mësimore ndërsa sot kjo veprimtari është modifikuar. Botues i literaturës krijuese janë shtëpi të ndryshme të shtypit, të cilat siç duket merren edhe me shpërdarjen e librave që i prodhojnë.

Literatura e Kosovës përbëhet nga tekste të shkruara në gjuhën shqipe,serbe ,boshnjake dhe gjuhën turqishte, 

 kryesisht nga autorë nga Republika  e Kosovës.

 Pas luftës, tekstet shkollore ishin kryesisht në gjuhën sërbe për shkak të rrethanave historike; pasi Serbia pushtoi Kosovën tekstet në gjuhën shqipe u hoqën.

Nën pushtetin e Aleksandar Ranković, kushdo që e blinte gazetën Rilindja , regjistroheshin nga policia sekrete.

 Gjuha dhe kultura shqiptare u lejuan nga kushtetuta Jugosllave ne vitin 1974. Në këtë periudhë, gjuha dhe kultura shqipe lulëzuan.

Dialektet

Ka dy dialekte të dallueshme në shqipen moderne. Priftërinjtë katolikë shkruan pjesën më të madhe të letërsisë shqipe në dialektin toske   dhe  geg që flitet në Shqipërinë e veriut dhe në Kosovë. Gjithashtu flitet në Shqipërinë Veriore,Maqedoninë Veiore  dhe në disa pjesë të Republikës së Malit të Zi. 

 Çdo zonë e Shqipërisë së Veriut ka nën-dialektin e vet: Tiranë, Durrës,Elbasan,Kavajë,  Krujë dhe Laç; Mat, Dibërdhe MIrëditë ,Lezhë,Krajë,Ulqin etj. Malësia e Madhe  ,Rugova,dhe fshatrat e shpërndara përgjatë bregut të detit Adriatik formojnë sot nën-dialektin e northmetëve të Shqipërisë  Ka shumë nën-dialektë të tjerë në rajonin e Kosovës dhe në pjesë të Malit të Zi jugor dhe në Republikë e Maqedonisë Veirore . Nën-dialektet e Malësisë së Madhe dhe Dukagjinit pranë Shkodrës po humbasin sepse gjeneratat e reja preferojnë të flasin nën-dialektin e Shkodrës. Dialekt tjetër është Toskë që flitet në Shqipërinë jugore. Kur gjuha shqipe u standardizua në vitin 1972, ishte më shumë i bazuar në Toskën se Geg. Dallimi midis këtyre dy dialekteve është kryesisht gjuhësor, por kemi edhe faktorë kulturorë. Shqiptarët mund të ndahen në dy dialekte kryesore, Geg dhe Tosk. Lumi Shkumbin  është përafërsisht linjë ndarëse, me Geg folur në veri të Shkumbinit dhe Toskut në jug të saj. 

Gjuha letrare  Geg është dokumentuar që nga viti 1462. Derisa komunistët nuk morën pushtet në Shqipëri, standardi bazohej në Geg. Megjithëse versionet letrare të Toskut dhe Gegut janë të kuptueshme reciprokisht, shumë prej dialekteve rajonale nuk janë. Sidoqoftë, literatura e gjuhës shqipe nga Kosova është shkruar kryesisht në dialektin Geg.

Historia e vonshme

Pak dihet në fushën e letërsisë nga vendet që dikur ishin pjesë e bllokut sovjetik. Politika e rreptë dhe obscurantizmi ua ndalonin autorëve që lirisht t'i shprehnin mendimet e tyre për vite, dhe ishte e pamundur që ata të shihnin veprat e tyre të botuara dhe të fitonin përparësi në botën letrare. Megjithatë, pas rënies së  Bashkimit Sovjetik ish Rusisë.,Evropa   tani po zbulon një interes të ri për Europën Lindore. Jo vetëm në aspektin e udhëtimeve dhe marrëdhënieve të huaja, por edhe nga perspektiva kulturore. Kosova sigurisht qëndron si ndër kombet më të veçanta të formuara nga shpërbërja e RSFJ.  Deri më sot,Pavarësia e Republikës së Kosovës   si shtet ende është e hapur për debat, dhe  BE-ja ende nuk ka shprehur një opinion mbi këtë çështje. Me një situatë kaq të papërcaktuar, mund të pyesim nëse ka një zë kulturor që e definon këtë vend dhe përgjigja nuk është e përcaktuar. E vërteta është se askush nuk flet për "Letërsinë Kosovare" por është më shumë e mundshme të dëgjosh "Letërsinë Shqiptare të Kosovës", sepse kjo është ajo që është. Por pavarësisht se kjo letërsi është definuar përmes përdorimit të termit "shqip", ajo ende ka një veçori që e bën atë pak të huaj ndaj veshit shqiptar. 1990-të ishin një kohë e vështirë për Kosovën dhe në vitet që çuan në luftën e vitit 1999, disidentët e vendit mund të kërcënoheshin ose të keqen. Diskriminimi dhe rreptësia e sundimit serb nuk e lejonin këtë gjeneratë të shkrimtarëve shqiptarë që të shprehnin veten. Përveç kaosit dhe shtypjes që po ndodh në Kosovë, mendjet intelektuale të vendit kishin probleme gjuhësore për të kapërcyer: pasi u është mohuar qasja në gjuhën shqipe si një gjuhë si pjesë e sistemit arsimor në Kosovë, barrierat mund të gjendeshin në formë letrare.

Pas Luftës së dytë Botërore

Esad Mekuli

Letërsia shqiptare në Kosovë u nis nga poeti Esat Mekuli   (1916-1993), i cili ishte themeluesi i  "Jeta e Re" në periudhën 1949, edhe pse nuk ishte aktive deri në vitet 1960. Përveç kësaj, romancieri Adem Demaçi  , i cili kaloi 28  vjet si një i burgosur politik i qeverisë jugosllave, gjithashtu luan një rol të madh në avancimin e revistës Jeta e Re, e cila më vonë u botua si libër, si dhe koleksionet e suksesshme Njifyell ndër meshkuj (1953, një flaut në male), dhe Kânga e vërrinit (1954, këngën e kullotave të fushës) nga Martin Camaj i cili u bë një studiues kryesor i studimeve shqiptare në Mynih dhe Romë . Më 1974, më shumë liri dhe një pamje barazie iu dha shqiptarëve të Kosovës nga kushtetuta jugosllave për herë të parë, dhe literatura u lulëzua në Plain e Blackbird në dekadën e ardhshme. Nga disa shkrimtarë kryesorë prozë, disa që vlen të përmenden janë Anton Pashku (1937-1995),akademik Rexhep Qosja  (b.1936), veçanërisht për romanin e tij eksploziv politikVdekja më vjen prej syjve të tillë  (1974), Nazmi RRahmani , i cili ishte romanciar prolifik (b. 1941) dhe Teki Dervishi  (1943). 

Poezia e Kosovës ka qenë shumë më kreative dhe eksperimentale krahasuar Shqipërinë.

 Ndërmjet kryesuesve të tij janë prof.Din Mehmeti   (1932),Besim Bokshi   (1932), Azem Shkreli (1938),Rrahman Dedaj  (1939),Akademik Ali Podrimja (1942),Akademik Eqrem Basha,  (1948),Akademik Sabri Hamiti S (1950), dhe Basri Capriqi  (1960), Iljaz Prokshi, Naim Kelmendi,Mehmet Kajtazi,Daut Demaku   e disa të tjerë.

Proza dhe poezia

Poezia lidhur me tema, si lufta dhe nevoja për liri kombëtare, u nis nga Esad Mekuli me përmbledhjen Per Ty, e cila konsiderohet si një frymëzim për shumë autorë të tjerë. Një lloj tjetër poezie është ai i Din Mehmeti dhe Ali Podrimja i cili është një formë e thirrjes. Përveç kësaj, Kurora Sonetike, e cila është e strukturuar nga Enver Gjergjeeku, gjithashtu luan një rol të madh në letërsinë e Kosovës. Gjatë viteve '70 dhe '80, poezia më dominuese ishte ajo me sisteme unike poetike të sunduara nga Sabri Hamiti  dheMusa Ramadani. Sabri Hamiti formon një sistem të veprës poetike, ndërsa Musa Ramadani formon një lloj sistemi librash poetik. Neurosis, që është një përmbledhje e poezisë nga Musa Ramadani merret me tema vizuale avangarde. Megjithatë, një tjetër ngjarje e rëndësishme në letërsinë e Kosovës është Lum Lumi i Ali Podrimjes, i cili mbulon të gjithë dekadën e 8-të të shekullit të 20-të. Literatura kosovare ka ndarë prozën në dy linja: linja tradicionale dhe moderne. Tradicionale shprehet me frymën romantike dhe frymën moderne me rrymat letrare të modernizmit evropian. Proza zhvillohet edhe në dy shtigje: drejtimi modernist dhe tema sociale. Proza moderne me shenja simbolike autentike u themelua nga Anton Pashku. Fryma moderne me elemente postmoderne u krijua nga Rexhep Qosja dhe sidomos Musa Ramadani. Ndërkohë, Hivzi Sylejmani, Nazmi Rrahmani dhe Zejnullah Rrahmani kanë punuar në temën sociale; vlen të përmendet proza ​​e "kodit Hermetik" nga Zejnullah Rrahmani, Musa Ramadani,Beqir Musliu  dhe Eqrem Basha  Në këtë rrjedhë,Ad em Demaci   krijon kodin kombëtar prozaik me romanin Gjaperinjt e gjakut (1958). Proza e kodimit të dyfishtë u shkrua nga Rexhep Qosja Nje dashuri dhe shtate fije, Bijte e askujt, duke vazhduar me Musa Ramadanin Antiprocesioni, Vrapuesja e Prizerenit dhe Eqrem Basha Lakorja e x-it, Marshi i kermilllit.

Kritika letrare

Bartësit e kritikës letrare në Kosovë ishin tre liderë, Rexhep Qosja, Ibrahim Rugova dhe Sabri Hamiti. Rexhep Qosja kalon në mënyrë sistematike vepra letrare sipas metodës integrale, ndërsa Ibrahim Rugova dhe Sabri Hamiti kalojnë kritikën bashkëkohore me metoda më të sofistikuara të frymëzuara nga shkollat ​​franceze. Këto dy të fundit u bënë ikona të letërsisë, kritikës dhe mendimit letrar për alfabetizmin shqiptar në përgjithësi.

Krijimet Verbale Shqipëtare

Veprat verbale, të cilat shpesh quhen krijime tradicionale, si këngë, riddles, tregime apo të tjera quhen të tilla, sepse ato rrëfehen me gojë dhe na transferohen nga goja në gojë. Këto krijime janë të ndara në krijime lirike dhe krijime epike, ndërsa poezia tradicionale mund të gjendet si epike-lirike. Zakonisht, poezia me gojë shoqërohet me instrumente. Krijimet verbale kanë lindur më parë se krijimet e shkrimit. Në fakt, çdo krijim tradicional është një produkt i mendjes njerëzore, por përshtat me mjedisin me kalimin e kohës. Krijimet verbale krijohen duke u zgjeruar dhe duke u rritur më gjerë, dhe ndërsa ato ndryshohen ose përshtaten, ata humbasin autorësinë e tyre dhe bëhen krijim tradicional.

Autorët

Ali Podrimja luan një rol të madh në letërsinë kosovare dhe madje edhe në shqip. Lindi në vitin 1942 në Gjakovë. Ai botoi prozë dhe poezi nga viti 1961 dhe ka publikuar dhjetë vëllime të poezisë së tij deri tani. Ndërsa në shkollë ai kishte publikuar tashmë koleksionin e tij të parë të poezive, Thirrje. Në librat e tij të mëposhtëm, ai zbuloi veten të ishte një simbolist i pjekur, i cili mund të përfitonte nga një shumëllojshmëri rimish dhe metrash. Një pikë kthese në punën e tij erdhi me koleksionin e poezisë Lum Lumi (1982). Kjo është një homazh për djalin e tij të vogël Lumi, i cili vdiq nga kanceri. Ai shqyrton temat e vetmisë, frikës, vdekjes dhe fatit. Tonja e Podrimjes, megjithatë, mbetet laik. Poezitë e tij shfaqin një strukturë të dendur, dhe luan me imazhe të fuqishme dhe shmang çdo prolipsitet artistik. Si mjeshtër i simboleve dhe alegorive të shfaqura, ai po ashtu shkruan elemente të poezisë folklorike shqiptare të transmetuara me gojë, metaforë të pazakonshëm dhe përdorim të gjuhës moderne në poezinë e tij, dhe surpriza lexuesin me struktura të papritura sintatike dhe me rime të hollë. Koleksioni i Podrimjes Ich sattle das Ross den Tod (1991, I vdekja e Shalës) ishte botimi i parë në gjuhën gjermane  nga një poet bashkëkohor shqiptar. Në të, ai e kondenson përvojën e tij me kërcënimin e përditshëm, padrejtësitë dhe apatinë e Europës. Librat e Podrimjes u përkthyen edhe në gjuhë të tjera si: anglisht, frëngjisht, italisht, polonisht, rumun, turqisht, greqisht, serbisht, kroatisht, sllovenisht dhe gjithashtu ishin të pranishëm në shumë antologji në gjuhë të huaja.

Eqrem Basha

Duke pasur ndikim të madh në letërsinë kosovare, poeti dhe kritiku akademi Sabri Hami, i lindur në Podujevë në vitin 1950, studioi literaturë krahasuese si në Zagreb, ashtu edhe në Ecole Pratique des Hautes Etudes në Paris, ku demigotët e strukturalizmit francez sollën influencën e tyre për ta mbajtur atë. Ai mbaroi doktoratën e tij në Universitetin e Prishtinës. Hamiti është autor i vëllimeve të shumta të prozës, poezisë dhe dramës, si dhe kritikave inovative. Ndër koleksionet më të fundit të tij janë: Thikë harrimi, Prishtinë 1975 (thikë e harresës); Trungu ilir, Prishtinë 1979 (stenda ilire); Leja e njohtimit, Priština 1985 (Letrat e identitetit); Kaosmos, Prishtina 1990 (Chaosmos) dhe ABC, Prishtina 1994. Ai ishte redaktor i gazetës "Rilindja" nga viti 1993 deri në vitin 2011, si dhe profesor në Universitetin e Prishtinës në të njëjtën periudhë kohore.

 Eqrem Basha , i lindur në vitin 1948 në Dibër, Republika e Maqedonisë Veriore, është ndër shkrimtarët më të respektuar bashkëkohorë të Kosovës në vitet e fundit. Jeta e tij dhe prodhimi letrar janë të lidhura ngushtë me Kosovën dhe kryeqytetin e saj Prishtinë, ku ai ka jetuar dhe punuar që nga vitet 1970. Basha është autori i tetë vëllimeve të ajeteve inovative që përfshin vitet 1971-1995, tre vëllime të tregimeve të shkurtra dhe përkthime të shumta (në veçanti letërsia dhe drama franceze). Eqrem Basha është një poet enigmatik. I çuditur, interesante dhe e vështirë për t'u klasifikuar në një kuptim letrar, ai ia del mbanë t'i transmetojë një mistikë të caktuar lexuesit kureshtar. Në një moment ai duket logjikisht mirë dhe tregon një aftësi të admirueshme për të arsyetuar në mënyrë deduktive, dhe në momentin tjetër ai është kapërcyer nga fluturimet absurde të fancy në një botë surrealiste ku me sa duket asgjë nuk ka ndonjë kuptim. Ajeti i tij është i lehtë, bisedor dhe shumë më pak deklamues sesa ai i shumë paraardhësve të tij.

Anton Pashku u lind më 8 janar 1937 në Graždani (fshati afër Prizrenit). Ai mbaroi arsimin e mesëm në Prishtinë. Ai punoi si redaktor në revistën "Rilindja". Ai filloi botimin e shkrimeve të tij letrare që nga viti 1955 dhe shkroi prozë dhe dramë. Në historitë e tij ai dalloi tri rrethe tematike kryesore; rrethin e dashurisë, vetmisë dhe rrethin e dhunës ndaj individit. Edhe pse nuk kishte shumë shkrime, ato që ai shkruan nderojnë literaturë në përgjithësi. Romanët e tij më të mirë janë: 

Tregime (1961, Një pjesë elindjes (1965), Kulla (1968), 

Sinkopa (1969), Oh (1971), Kjasina (1973) Gof (1976) dhe Lutjet e mbrëmjes (1978). Me vlerat artistike të padiskutuara, romani Oh ka pasur një ndikim të ngadalshëm por të fortë në prozë shqiptare. Ai u zgjodh anëtar i ASHAK-ut  dhe vdiq në  Prishtinë. 

Rifat Kukaj (25 tetor 1938 - 11 shtator 2005) ishte një shqiptar kosovar dhe një shkrimtar i suksesshëm në letërsinë shqipe për të rriturit dhe fëmijët. Ai lindi në rajonin e Drenicës të Mbretërisë së Jugosllavisë, në Kosovën e sotme. Ai u shkollua në Drenicë dhe Prishtinë. Rifat Kukaj ka botuar mbi dyzet libra. Romanet e tij më të mira janë Bardhi e Mirushja, Rrasa e zogut, Shkrepi i diellit, Lepuri me pesë këmbë, Vjollca magjike, Zogu i bardhë, Kokërrmeli e pilivesa, Gjeli në Drenë, Xhuxhi nga xhuxhishta. Rifat Kukaj është më i njohur për poezitë e tij për fëmijët. Ai ka botuar vëllimet e mëposhtme të poezive për fëmijët: Gjerdani i blertë, Lejlekët në Luhaja, Vallja e Kallinjve, Deti u bëftë kos, Çka fshin dhelpra me bisht, Pshurrani i gjyshit, Shtegu i laureshave, Trimëritë e qumështit, Zogu i Lasgushit. Ai gjithashtu ka publikuar shumë vëllime të tregimeve, ndër të tjera: Harmonika, Përqafimet e njoma, Rrëfenjëza, Ujku me kamerë, Djaloshi i zjarreve, Elefanti që fluturonte. Ai ishte shumë i njohur për humorin e tij të veçantë dhe u perceptua gjerësisht si pionier i kulturës humorit urban në Prishtinë. Rifaki Kukaj gjithashtu ka përkthyer një numër librash nga sllovani, serbishtja dhe kroatishtja në Albani.

Azem ShkreliAzem Shkreli (1938-1997) është përshkruar si një poet i ideve të thella dhe gjykimeve kritike. Ai lindi në malet Rugova pranë Peć dhe u bë kreu i Studios Kosovare të Filmit në Prishtinë. Shkreli është një poet intelektual, i cili, megjithëse shumë shprehës, nuk është aspak i folur. Perceptimi i tij urban për gjërat ka dhënë një rëndësi të re për përvojën e tij në zakonet rurale midis fiseve të thyer të maleve të Rugovës me mençurinë dhe mënyrën e tyre të jetës. Vëllimet e hershme të tij të ajetit ofruan portrete mjeshtërore të këtyre banorëve legjendar malorë. Peizazhi idilik, megjithëse i organizuar në mënyrë specifike, që Azem Shkreli nuk e bën të verbër ndaj problemeve të etikës. Pjesa më e madhe e vargut të tij, një katarze morale me fjalë, i kushtohet popujve të shtypur të Botës së Tretë, duke shprehur një solidaritet poetik me ta kundër shfrytëzimit dhe vuajtjes. Shkreli është gjithashtu autor i koleksionit të shkrimit të shkurtër Sytë e Evës, Prishtina 1965, dhe romani Karvani i bardhë, Prishtina 1960. Për shumë vite ai ka qenë kryetar i Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës dhe Drejtorit Themelues të Filmit Kosovar. Shkreli u ngjit në krye të poezisë së sotme shqiptare, dhe ai e konsolidoi dhe përforcoi këtë vend nga një vepër poetike në tjetrën, deri në punën e tij të fundit të quajtur Zogj dhe Gure, botuar në vitin 1997, e cila në atë vit vdiq.

Flori Bruqi

Kryeministri Kurti për “Veçernji List”: Vuçiqi po e kopjon Putinin, Malin e Zi dëshiron ta bëjë Ukrainë, kurse Republikën Serbe Bjellorusi

 t”: Vuçiqi po e kopjon Putinin, Malin e Zi dëshiron ta bëjë Ukrainë, kurse Republikën Serbe Bjellorusi

• 
  

Albin Kurti

Intervistë e kryeministri Kurti në gazetën kroate “Veçernji List”Intervistoi: Hassan Haidar Dia

Në një intervistë ekskluzive për “Veçernji List”, kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, ka folur për situatën e përgjithshme në Kosovë, dhe ka shprehur shqetësimin pse Serbia aktualisht shpenzon më shumë për ushtrinë sesa pesë vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor së bashku. Ai e ka akuzuar Aleksandar Vuçiq se dëshiron bosnjëzimin e Kosovës në formën e një entiteti autonom serb, për ta bërë Kosovën shtet jofunksional. Ndër të tjera ai tha se Serbia po sillet në Ballkanin Perëndimor si Federata Ruse, në të cilën Republika Srpskan në Bosnje po përpiqet ta bëjë Bjellorusi, ndërsa Malin e Zi Ukrainë.

Si e vlerësoni vizitën e kryeministrit të Kroacisë, Andrej Plenkoviq në Kosovë dhe cilat ishin temat kryesore të takimeve?

Vizita e kryeministrit të Republikës së Kroacisë dhe mikut tim Andrej Plenkoviq është e një rëndësie të veçantë. Vizita konfirmoi afërsinë dhe marrëdhëniet tradicionalisht të mira ndërmjet dy popujve dhe dy republikave.

Diskutuam për mundësitë dhe potencialet që kanë të dy qeveritë për bashkëpunim dypalësh, të cilat do të mundësojnë një rikuperim më të shpejtë nga kriza e shkaktuar nga pandemia COVID-19, duke përfshirë rritjen e investimeve, ekonominë dhe tregtinë.

Biseduam për krijimin e urave më të mira për dy popujt tanë, si dhe me diasporën tonë në Kroaci dhe qytetarët kroatë në Kosovë.

Tema kryesore ishin hapat konkretë drejt avancimit të zbatimit të dymbëdhjetë marrëveshjeve të arritura më parë mes dy vendeve, për arsimin, shkencën, kulturën dhe ekonominë, si dhe shtatë marrëveshje të tjera, finalizimi i të cilave pritet së shpejti.

Sa është e rëndësishme mbështetja e Kroacisë për Kosovën?

Dy vendet tona, jo që janë vetëm gjeografikisht të afërta, por ne e kuptojmë njëri-tjetrin dhe rajonin më mirë se kurrë, sepse kemi edhe një të kaluar të përbashkët.

Kroacia e ka njohur Kosovën një muaj pas shpalljes së pavarësisë, saktësisht më 19 mars 2008.

I jemi thellësisht mirënjohës Republikës së Kroacisë për bashkëpunimin e shkëlqyer dhe mbështetjen e vazhdueshme ndaj Republikës së Kosovës në të gjitha fazat e shtetndërtimit.

Një nga qëllimet tona është krijimi i një mjedisi të favorshëm për tërheqjen e kompanive dhe investitorëve potencialë, në mënyrë që të krijojmë një ekonomi të qëndrueshme.

Popullsia jonë është e re dhe ka një potencial të madh. Marrëdhëniet tona tregtare janë të mira, por ne mund t'i zhvillojmë ato edhe më shumë.

Kryeministri Plenkoviqerdhi për vizitë së bashku me drejtuesit e korporatave të fuqishme në Kroaci që udhëheqin në fushën e energjisë, telekomunikacionit, por edhe të Odës Ekonomike.Andaj, në rrafshin ekonomik jemi të bindur se mund të punojmë së bashku, të zbulojmë fusha bashkëpunimi, siç janë forumet e biznesit, pastaj të shkëmbejmë përvoja në fushën e mbrojtjes së konsumatorit, antidampingut dhe instrumenteve të tjera të tregut.

Qëllimi i Kosovës është i qartë. Ne jemi të përkushtuar për të hyrë në NATO dhe Bashkimin Evropian, kështu që Kroacia është një shembull dhe model i shkëlqyer për ne.

Ne besojmë fuqishëm se mund të mësohet shumë nga përvoja kroate dhe institucionet tona janë në kontakt të vazhdueshëm dhe të ngushtë për këtë çështje.

Ne mirëpresim rritjen e numrit të forcave të armatosura kroate në misionin e NATO-s në Kosovë, KFOR. Një përkushtim i tillë për paqen dhe stabilitetin në rajon është shumë i mirëpritur, veçanërisht kur vjen nga një vend me të cilin kemi marrëdhënie të shkëlqyera.Ne e vlerësojmë shumë mbështetjen që Kosova ka marrë nga Kroacia, sa i përket anëtarësimit në organizatat ndërkombëtare të mbrojtjes.

Përderisa Kosova tani prinë në Ballkanin Perëndimor me numrin më të lartë mesatar të qytetarëve të vaksinuar, me 64 për qind, të cilët kanë marrë së paku një dozë dhe mbi 56 për qind me dy doza, ne nuk harrojmë mbështetjen e shtetit kroat në kohën kur na mungonin vaksinat. Prandaj, shpreh mirënjohjen time të sinqertë për dhurimin e vaksinave nga Republika e Kroacisë.

Vendosmëria e kryeministrit dhe e institucioneve të vendit tuaj për t'u ofruar bashkatdhetarëve tanë pas aksidentit tragjik, në afërsi të qytetit të Slavonski Brodit, gjithë kujdesin e nevojshëm, kanë treguar vlerat më të larta të popullit kroat.

Solidariteti me tragjedinë tonë dhe ndihma e kujdesi mjekësor i ofruar për bashkatdhetarët tanë të lënduar mbeten të paharruara në kujtesën tonë.

Qeveria e Republikës së Kosovës do të vazhdojë të ruajë miqësinë dhe marrëdhëniet e shkëlqyera me shtetin mik të Kroacisë.

A e keni hapur me kryeministrin Plenkoviq temën e ngritjes së vazhdueshme të tensioneve nga Serbia ndaj Kosovës?

Po. Kemi biseduar për zhvillimin e situatës në rajon. Si Kroacia ashtu edhe Kosova janë të përkushtuara ndaj paqes së qëndrueshme, stabilitetit afatgjatë dhe sigurisë rajonale. Ne vlerësuam se rritja e tensioneve nga Serbia është pasojë e mungesës së demokracisë dhe mospërballjes me të kaluarën. Këto dy defekte të saj të brendshme eksportohen në rajon si efekte destabilizuese.

Së fundmi keni pasur zgjedhje lokale. Partia juaj ka humbur qytete të mëdha si Prishtinën dhe Prizrenin. Sa jeni të kënaqur me rezultatet e zgjedhjeve?

Prisnim të kishim një rezultat më të mirë, andaj edhe rezultatet nuk janë të kënaqshme. Tani po bëjmë një lloj analize të brendshme për mangësitë strukturore dhe organizative, të cilat sigurisht janë shkaku i rezultatit jo të kënaqshëm.

Nga ana tjetër, është edhe fakti se ka pasur një lloj bashkimi, koordinimi të madh të gjithë të tjerëve kundër Lëvizjes Vetëvendosje. Besoj se këta dy faktorë përcaktuan një rezultat të keq për ne. Por, atje ku jemi në opozitë, do të ndërtojmë një opozitë të mirë dhe të fortë, ndërsa atje ku jemi në pushtet, do të krijojmë një qeveri të mirë dhe efikase.

Fillimisht keni vendosur taksa doganore për importin e mallrave nga Serbia, ndërsa më pas qeveria juaj nxori një dekret të ri lidhur me regjistrimin e veturave që hyjnë në Kosovë nga Serbia, gjë që shkaktoi protesta dhe bllokime të reja të rrugëve në veri të Kosovës, dhe veç kësaj dialogu me Serbinë u pezullua sërish. Përfaqësuesi  i BE-së për politikë të jashtme, Josep Borrell, ka kritikuar veprimet e forcave speciale të Policisë së Kosovës që synojnë parandalimin e krimit në veri të Kosovës. Si i shikoni këto kritika?

Aksioni i policisë në veri të Kosovës nuk ishte i drejtuar kundër asnjë kombësie apo komuniteti që jeton në Kosovë. Ishte i drejtuar kundër kriminelëve të cilët ishin identifikuar si kontrabandues të mallrave ilegale në territorin e Republikës së Kosovës. Kriminelët nuk ndahen në grupe etnike, ata ndahen sipas veprave penale. Përkatësia etnike nuk i bën ata as objektiva e as imunë. Asgjë nuk mund të shërbejë si mburojë kundër krimit dhe askush nuk mund të jetë mbi ligjin. Vendosja e rendit dhe ligjit është në interesin më të mirë të qytetarëve të Kosovës, pa dallim. Gjatë tetë muajve në pushtet, ne kemi arritur të luftojmë krimin dhe korrupsionin si asnjë qeveri tjetër. Kemi pasur 446 aksione policore, kemi kryer 793 bastisje dhe kemi shkatërruar 40 grupe kriminale.

A kishit frikë nga shpërthimi i konfliktit të luftës ndërmjet Kosovës dhe Serbisë pas aksionit policor, kur Aleksandar Vuçiq dhe ministri serb i Mbrojtjes erdhën në kufirin me Kosovën, së bashku me ambasadorin rus në Serbi dhe atasheun e mbrojtjes të Federatës Ruse në Beograd, përderisa në të njëjtën kohë një MIG-29 fluturonte mbi Kosovë si dhe helikopterë dhe autoblinda?

Kur Ministri i Mbrojtjes i Serbisë së bashku me ambasadorin rus në Beograd u paraqit në pikën kufitare në Jarinje, ata inspektuan një tubim të forcave ushtarake serbe ku kishte edhe autoblinda dhe mbi to ngritën një aeroplan ushtarak MiG-29 të cilin e kanë marrë nga Federata Ruse, sigurisht që tensionet janë rritur shumë, por jo për shkak tonin. Ata donin të na frikësonin, të na kërcënonin por ne nuk u dorëzuam dhe në fund gjithçka përfundoi në Bruksel dhe sot jam i lumtur që kemi një masë reciprociteti në targa. Pra, ne e konsiderojmë veten të pavarur, Serbia nuk na njeh, por nuk mund të kërkojë që ne të mos e njohim veten. Ne duam që të mos ketë barriera fare, por përderisa Serbia insiston në to, ne duhet të përgjigjemi sipas ligjit.

Ju keni thënë disa herë se jeni të sigurt se presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq, dëshiron të provokojë një konflikt ndërkombëtar. Pse mendoni kështu dhe cilat janë argumentet tuaja? A e shihni atë si një faktor destabilizues të Ballkanit?

Kosova është shtet i pavarur dhe sovran, me integritet territorial, me shumë probleme. Por Kosova nuk është problem, Kosova ka problem dhe problem i Kosovës është edhe Serbia. Në Serbi nuk ka pluralizëm. E keni një parti. Ajo parti është edhe shteti. Dhe ai shtet është kishë. Edhe ajo kishë është parti. Nuk ka pluralizëm atje, ata po aktrojnë demokracinë me zgjedhjet.Së fundmi Serbia i ka rritur shumë shpenzimet ushtarake. Serbia aktualisht shpenzon më shumë për ushtrinë sesa pesë vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor së bashku. Bosnja dhe Hercegovina, Mali i Zi, Shqipëria, Kosova dhe Maqedonia e Veriut së bashku nuk shpenzojnë aq sa Serbia e vetme. Ajo nuk e bën këtë për shkak të Hungarisë dhe Rumanisë dhe ky militarizim i Serbisë është shumë shqetësues për ne, përshtypja ime është se Serbia i ngjan gjithnjë e më shumë Gjermanisë mes dy luftërave botërore pas përfundimit të Republikës së Vajmarit. Në dekadën e parë të këtij shekulli, në Serbi kishim një version serb të Republikës së Vajmarit, e cila filloi me vrasjen e ish-kryeministrit serb Zoran Gjingjiq, përfundoi me ish-presidentin Boris Tadiq dhe që atëherë kemi një periudhë ku Serbia i ngjan Gjermanisë ndërmjet dy luftërave botërore, por pas përfundimit të Republikës së Vajmarit, me ç'rast militarizimi është stimuli kryesor shtetëror dhe institucional.

Sa është e vërtetë që njerëzit në barrikada në Kosovë, që bllokojnë rrugët dhe pikat kufitare, paguhen nga Serbia me urdhër të Aleksandër Vuçiqit?

Nga informacionet që na kanë dhënë institucionet tona të sigurisë, disa prej tyre kanë edhe dosje të veprimtarive kriminale në të kaluarën, kanë pikëpamje ekstreme për politikën dhe botën. Disa prej tyre morën pjesë edhe në një përpjekje për grusht shtet në Mal të Zi pesë vjet më parë.

A besoni se, pas të gjithave, Kosova dhe Serbia së shpejti mund të arrijnë ndonjë marrëveshje për normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet dy vendeve? Çfarë roli duhet të luajnë BE-ja dhe SHBA-ja në këtë?

Nuk mund të parashikoj se kur do të ndodhë kjo, por nëse marrim parasysh se mandati i presidentit amerikan Joe Biden, mandati i zëvendëspresidentit të Komisionit Evropian, Borrell dhe mandati im do të jenë afërsisht në të njëjtën kohëzgjatje, është e pritshme që brenda këtyre mandateve, të cilat në atë moment janë pak a shumë të njëjta, do të lidhet një marrëveshje gjithëpërfshirëse me Serbinë. Pra, ne kemi vullnet dhe interes, varet nëse Serbia është e gatshme. Normalizimi i marrëdhënieve në mes të Kosovës dhe Serbisë është i tillë që varet shumë më tepër nga gatishmëria e Serbisë për të ndryshuar qasjen e saj dhe vetveten.

Ne po mbajmë dikutime për dialogun e ardhshëm me Serbinë, për kapitullin tjetër të dialogut. Mungon progresi dhe kjo nuk ka filluar me ne, ka munguar shumë më herët, por ne treguam se një pjesë e madhe e mungesës së tij është për shkak të qasjeve të gabuara. Pra, janë nënshkruar marrëveshjet e dëmshme për Kosovën, të cilat edhe Gjykata Kushtetuese, siç ishte, nuk mund ti gëlltiste. Në këtë kuptim, na duhet një kapitull i ri, na duhet një qasje e re dhe për ne kjo duhet të jetë parimore, ku qytetarët janë fitues me njohje reciproke në qendër. Kohët e fundit ka pasur një zhvendosje tektonike për të mirë, ndërsa në dekadën e fundit është konsideruar se Kosova bën lëshime sepse përfundimisht do të merrte njohje nga Serbia.

Pra, dialogu dhe njohja janë vendosur në një marrëdhënie diakronike, janë vendosur në një kohë ku njohja do të vinte në fund dhe Serbia e ka shtyer këtë fund pafundësisht.Tani kemi kalimin nga kontekstualizimi kohor, të themi, në një kontekstualizimin hapësinor, ku njohja reciproke është thelbi i marrëveshjes, dhe këtë e thonë të gjithë miqtë dhe partnerët e Republikës së Kosovës, shtetit tonë të pavarur. Pra, marrëveshja nuk do të jetë vetëm njohje reciproke, por nuk ka marrëveshje pa njohjen reciproke në qendër. Pra, jo në fund, në aspektin kohor, por në qendër, në hapësirën që duhet të mbulojë marrëveshja. Një temë që ne jemi të gatshëm të angazhohemi menjëherë për ta zgjidhur sa më shpejt të jetë e mundur, është ajo për të zhdukurit, meqë aty qëndron brenga e familjeve a do ti gjejnë të dashurit e tyre e që është më e madhe se pikëllimi.

Shpesh thuhet se zgjidhja e vetme për njohjen e Kosovës nga Serbia është shkëmbimi i territoreve mes dy vendeve. Para disa vitesh kam biseduar me presidentin e atëhershëm Hashim Thaçi, dhe ai kishte pranuar se ishte duke biseduar me presidentin Vuçiq, me ndërmjetësimin e Përfaqësueses së Lartë të atëhershme të Bashkimit Evropian për Politikë të Jashtme dhe Siguri, Federica Mogherini. A do të pranonit ju shkëmbimin e territoreve?

Sigurisht që jo. Unë dua që dialogu të jetë për të drejtat dhe nevojat e qytetarëve, e jo për shkëmbimin territorial. Është në natyrën e autokratëve të mendojnë se mund të shkëmbejnë territore sikur të ishin pronë e tyre. Nuk jemi në kohën e mesjetës, me monarkë që territorin e shtetit e konsiderojnë tokën e babait apo monarkut, kurse popullin familje e atij që sundon. Ne jemi një republikë demokratike dhe zgjidhje të tilla nuk do të ketë në tryezë. Kjo është edhe arsyeja pse i fitova zgjedhjet, sepse populli i Kosovës nuk dëshiron diçka të tillë. Nuk mendoj se as serbët e duan këtë. Këtë e dëshiron vetëm presidenti i Serbisë. Tani që kur jam unë në pushtet, ai nuk e përmend më demarkacionin me shqiptarët dhe zgjidhjet territoriale, por dëshiron bosnjëzimin e Kosovës në formën e një entiteti autonom serb brenda Republikës sonë, për të na bërë shtet jofunksional, por nuk ja ka arritur. Kjo nuk do të ndodhë.

Një pikë e rëndësishme në kontestin ndërmjet Prishtinës dhe Beogradit është i ashtuquajturi Asociacioni i Komunave të Pakicës Serbe. BE-ja i bën thirrje Prishtinës që ta miratojë këtë Asociacion në përputhje me marrëveshjen e vitit 2013. Çfarë mendoni për këtë dhe pse Qeveria e Kosovës e kundërshton krijimin e Asociacionit të Komunave të Pakicës Serbe? A mund të jetë kjo një hyrje për krijimin e një Republika Srpska të re në Kosovë?

Ajo që Serbia po përpiqet t'ia imponojë shtetësisë së Kosovës dhe rendit tonë kushtetues nuk janë dëshira apo vullneti i serbëve të Kosovës, por shprehje e aspiratave hegjemoniste të Serbisë. Asnjë serb në Kosovë nuk ka protestuar që Asociacioni i komunave me shumicë serbe në Kosovë nuk është zbatuar. Beogradi ka qenë gjithmonë i zemëruar. Më 26 prill 1991, 14 komuna me shumicë serbe në Bosnje dhe Hercegovinë u bashkuan në Asociacionin e tyre. Më 9 janar 1992 shpallën pavarësinë. Më 28 shkurt 1992 ata patën një kushtetutë dhe përfundimisht më 14 dhjetor 1995 në Dejton të Ohajos morën njohjen ndërkombëtare. Duan ta përsërisin Bosnjën në Kosovë. Shikoni, në Bosnje dhe Hercegovinë kemi një shtet që nuk është Republikë, dhe brenda ka një Republikë që nuk është shtet. Pra, Beogradi në një mënyrë të ngjashme dëshiron të ketë një shtet në Kosovë që nuk do të quhet Republikë por Asociacion dhe që brenda Kosovës të quhet Republikë.

Nuk do ta lejoj diçka të tillë, as nga opozita dhe as nga pushteti. Prandaj populli më votoi mua - të parandaloj bosnjëzimin e Kosovës.

Pra, kemi nxjerrë mësime nga e kaluara dhe në mënyrë të drejtë e kemi studiuar dhe analizuar Beogradin, përveç që e njohim mirë nga përvoja jonë.

Besoj se me programin tonë do t'i ndihmojmë serbët po aq sa shqiptarët. Nëse i pyet serbët në Kosovë se cilat janë ankesat apo kërkesat e tyre kryesore, ata do të thonë punësimi dhe drejtësia. Por Beogradi është ai që dëshiron të ketë shtet brenda shtetit. Shteti i Serbisë në kuadër të Kosovës së pavarur.

Bisedimet ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, dialogu mes dy vendeve tona nuk është dialog për statusin e Kosovës, as për çështjet e brendshme të Kosovës, por për statusin e marrëdhënieve tona.

Dialogu nuk bëhet për të vënë në pikëpyetje vetë Kosovën, por për të normalizuar marrëdhëniet me Serbinë. Dhe për normalizimin e marrëdhënieve, mendoj se Serbia duhet të ndryshojë shumë më tepër. Duhet të demokratizohet, të ketë shtet ligjor, të përballet me të kaluarën dhe duhet të kemi një lloj simetrie të reciprocitetit të të drejtave të pakicave.

Ju e refuzoni kategorikisht konceptin e “Ballkanit të Hapur”, të cilin e mbrojnë Shqipëria, Maqedonia e Veriut dhe Serbia. Pse?

Kur thonë Ballkani i Hapur, për çfarë hapje është fjala? Si mund të kemi një Ballkan të hapur kur Serbia është e mbyllur për Kosovën. Nuk i pranon pasaportat, dokumentet e identifikimit, diplomat, certifikatat apo vulat e Kosovës. Mund të kemi një Ballkan të hapur pasi Serbia të hapet ndaj Kosovës. “Ballkani i Hapur” më shumë i ngjan një Ballkani të hapur ndaj ndikimeve nga lindja, veçanërisht nga Federata Ruse dhe Kina, si dhe i hapur ndaj autokracisë, korrupsionit, kriminelëve të luftës, në kundërshtim me vlerat evropiane të demokracisë dhe sundimit të ligjit. Ne duhet të jemi me Bashkimin Evropian, por jo të hapur ndaj Federatës Ruse dhe Kinës. Në një farë mënyre, kur thuhet hapur, nga këndvështrimi i Serbisë, mendohet se ashtu si është Serbia e hapur ndaj Federatës Ruse dhe Kinës, ashtu duhet të jenë edhe të tjerët në Ballkanin Perëndimor. Prandaj, ne e kundërshtojmë një tendencë të tillë dhe në fund më duhet t'ju them se personalisht për nga orientimi politik dhe ndjeshmëria kulturore nuk jam nga ata liderë që besojnë në vetë-mjaftueshmërinë e Ballkanit. E përsëris se Evropa është kontinenti ynë, ndërsa Bashkimi Evropian është fati ynë.

Kur prisni që Kosova të bëhet anëtare e OKB-së?

Kosova nuk është ende anëtare e OKB-së dhe për këtë arsye nuk është në gjendje të përfitojë nga mundësitë e shumta që kanë anëtarët e tjerë të OKB-së. Kurse nga perspektiva e zhvillimit, ne përballemi me pengesa sistemike që rrjedhin nga mungesa e planifikimit të duhur të politikave dhe vonesave institucionale, të cilat ndonjëherë e bëjnë të vështirë përfitimin e plotë nga financimi dhe projektet e zbatuara nga agjencitë e OKB-së.

Qëllimi ynë është t'i kapërcejmë këto pengesa dhe të ecim përpara. Për këtë qëllim, ne kemi një dialog dhe diskutim të hapur me partnerët tanë në mënyrë që të mund t’i harmonizojmë prioritetet dhe qëllimet tona me integrimin e agjendës kombëtare të zhvillimit, agjendës së zhvillimit të qëndrueshëm dhe agjendës së integrimit evropian. Është e nevojshme që Kosova të bëhet anëtare e OKB-së dhe organizatave si OBSH, UNESCO, INTERPOL dhe organizatave të tjera ndërkombëtare, kjo është rruga jonë përpara dhe ne po punojmë për t'i arritur këto synime.

Si e vlerësoni situatën e përgjithshme në rajon? Keni frikë nga një përshkallëzim i mundshëm i konfliktit në Mal të Zi dhe Maqedoni?

Situata në Ballkanin Perëndimor është një situatë në miniaturë e rrethanave të Federatës Ruse. Gjithnjë e më shumë po tregohet se Serbia në Ballkanin Perëndimor po sillet si Federata Ruse, në të cilën Republika Srpskan në Bosnje po përpiqet ta bëjë Bjellorusi, ndërsa Malin e Zi  Ukrainë. Pra, thelbi është se Serbia nuk i pranon si shtete reale vendet që nuk janë në Bashkimin Evropian, përkatësisht Bosnjën e Hercegovinën, Malin e Zi, Kosovën, madje edhe Maqedoninë e Veriut, sepse Serbia i konsideron ato shtete të përkohshme dhe angazhohet me të gjitha kapacitetet e saj për t'i dobësuar dhe shkatërruar.

Shumë analistë pohojnë se Kosova është nën ndikimin e Turqisë, sa është e saktë kjo?

Kosova është shtet sovran dhe politika e saj është sovrane. Turqia e ka njohur pavarësinë e Kosovës që në orët e para të shpalljes së pavarësisë. Ne kemi marrëdhënie shumë të mira bilaterale me Turqinë si një vend mik dhe aleat i Kosovës, e cila është e përkushtuar për forcimin e sovranitetit tonë. Si një anëtare e NATO-s, Turqia është një partner në forcimin e aleancës transatlantike.

Ju keni dy nënshtetësi - kosovare dhe shqiptare. Ju thatë se do të votonit për bashkimin e Kosovës me Shqipërinë, sikur në Kosovë të kishte referendum, i cili sipas Kushtetutës nuk mund të organizohet?

E kuptoj kureshtjen e gazetarëve për të krijuar polemika dhe prodhuar tituj, por nuk ka asgjë të re në këtë drejtim. Pavarësia e Kosovës ishte çlirim nga Serbia, jo nga Shqipëria.

Unë jam duke punuar për të forcuar shtetësinë e Kosovës, duke e forcuar nga brenda përmes rritjes ekonomike dhe forcimit të demokracisë. Qytetarët duan një ekonomi të fortë me barazi sociale dhe një demokraci të qëndrueshme me institucione funksionale dhe ne punojmë ditë e natë për këtë.

Në Beograd shpesh thuhet se në fakt ju jeni një person që dëshiron të bashkojë të gjithë shqiptarët në një shtet dhe të krijojë një Shqipëri të Madhe, si e komentoni këtë?

Në Beograd flitet shumë për mua dhe për Kosovën, por asgjë për përgjegjësinë e Serbisë për provokimin e tri luftërave në Ballkan, për pranimin e fajit për gjenocidin në Bosnjë dhe Kosovë dhe për vazhdimin e sulmeve. Ne nuk kemi nisur asnjë luftë në Ballkan në emër të “Shqipërisë së Madhe”, përkundrazi kemi qenë të pushtuar dhe të shtypur vetëm se jemi shqiptarë. Është mirë që Serbia ta shohë veten në pasqyrë, e jo fqinjët me dylbi të ushtrisë.

A është real projekti i Shqipërisë së Madhe apo projekti i Serbisë së Madhe mund të realizohet më shpejt?

Janë pyetje me shprehje zbavitëse për të nxitur imagjinatën e populistëve për të prodhuar lajme që nuk u përshtaten interesave të qytetarëve apo agjendës sonë. E ardhmja jonë dhe e ardhmja e rajonit është brenda Bashkimit Evropian dhe NATO-s.

A mendoni se do të tërhiqen trupat amerikane, shumica e të cilave janë pjesë e KFOR-it?

Nuk mendoj se do të tërhiqen. Kosova duhet të përfshihet në Partneritetin për Paqe. Imagjinoni që nga viti 2006 është Serbia ajo që merr armë nga Rusia, Bjellorusia dhe Kina, dhe jo Kosova. Presidenti amerikan Joe Biden e ka rivendosur angazhimin e Shteteve të Bashkuara për rajonin dhe në samitin e NATO-s në Bruksel në qershor theksoi rolin jetik që NATO luan për aleancën transatlantike. Prania e trupave amerikane në Kosovë është një manifestim i përkushtimit të Shteteve të Bashkuara për Kosovën dhe sovranitetin e saj, por edhe për paqen në rajon dhe Evropë, si dhe në luftimin dhe parandalimin e përhapjes së faktorëve keqdashës të palëve të treta.

A do ta vizitoni Kroacinë dhe kur?

Fatkeqësisht hera e fundit që kam qenë në Kroaci ka qenë pas aksidentit tragjik të bashkatdhetarëve tanë në Slavonski Brod. Përkushtimi vetëmohues i institucioneve të vendit tuaj për të ofruar gjithë kujdesin e nevojshëm për bashkatdhetarët tanë ka prekur thellë zemrat tona. Nuk do ta harrojmë kurrë këtë akt humanizmi dhe solidariteti me tragjedinë tonë. Shpresoj të vizitoj Kroacinë në rrethana më të mira, gjatë vitit të ardhshëm.

Nëse Perëndimi është i lëkundur, Ballkani do të zhytet sërish në luftë

NGA: WILLIAM HAGUE

 Dy gjëra më kanë mbetur ende në mendje nga takimi im i parë me Vladimir Putin në Kremlin si Ministër i Jashtëm i Britanisë, së bashku me kryeministrin David Cameron një dekadë më parë. E para po mendoja, se ai kishte sytë më të ftohtë që kisha parë ndonjëherë tek dikush.

Dhe të mendosh që kam takuar shumë nga kriminelët dhe tiranët më të mëdhenj të botës, kjo do të thotë diçka. E dyta më bëri përshtypje fakti se ai donte thjesht që të na shiste më shumë karburant. Më shumë se në çdo çështje tjetër, ai vazhdoi të fokusohej tek çështja e gazit.

A nuk kishim ne nevojë për më shumë gaz? Po për një gazsjellës special që e dërgonte gazin direkt në Britani? A nuk do ta entuziazmonte kjo gjë popullin tonë? Por edhe atëherë kurvendet perëndimore po përpiqeshin që të “rivendosnin” marrëdhëniet me Moskën, ne e refuzuam atë ofertë.

Putin drejton një piramidë të fuqishme financiare dhe politike në Rusi, të mbështetur nga të ardhurat nga hidrokarburet. Prandaj ai është gjithmonë kaq i fokusuar tek të bërit biznes. Por nga ana tjetër, ai është i aftë edhe në përçarjen e vendeve evropiane, duke neutralizuar atë që ai e sheh si kërcënim të Perëndimit ndaj sferës rusë të ndikimit nëpërmjet një përzierjeje të shfrytëzimit të mediave sociale, diplomacisë së zgjuar, frikësimit ushtarak dhe furnizimit me gaz ose ndërprerjes së tij.

Për të, fitimi dhe pushteti shkojnë shumë mirë së bashku .Disa nga aleatët tanë nuk kanë qenë dhe aq rezistentë ndaj kësaj strategjie. Gjermania ka lejuar ndërtimin e gazsjellësit “Nord Stream 2”, dhe po has shumë vështirë në bisedimet e partive për një qeveri të re, që nxiten edhe nga debatet mbi këtë gazsjellës.

Sapo Berlini ta pranojë këtë linjë të re, Ukraina dhe të tjerët do të jenë shumë më të ekspozuar ndaj Putinit, që do të refuzojë transportin e gazit rus nga gazsjellësit nga të cilët varen vendet fqinje. Çdo pikë e dobët e çdo vendi perëndimor, është shfrytëzuar me shumëzell nga Moska.

Polonia, aktualisht e distancuar nga partnerët e saj në BE, po përballet me një krizë refugjatësh në kufirin e saj me Bjellorusinë. Hungaria, së cilës i mungojnë miqtë në Bruksel, ka gjetur një mik të ri në Moskë. I gjithë Perëndimi kujtohet për dobësinë e tij strategjike nga dhjetëra mijëra trupa ruse që grumbullohen pranë Ukrainës, situatë që na nxit të pyesim veten se çfarë mund të bëjmë.

Për secilin prej këtyre kërcënimeve ekzistojnë përgjigje. Përgjigja e unifikuar e Perëndimit ndaj helmimeve që ndodhën në Salisbury në vitin 2018, tregoi se aftësia për të vepruar me vendosmëri dhe së bashku, është më shumë “e fjetur” sesa e zhdukur.

“Nord Stream 2” është një projekt që duhet të braktiset edhe në këtë fazë të vonë. Po ashtu mund të bihet dakord për sanksione të reja, kundër aktiviteteve të trafikimit të refugjatëve nga ana e regjimit të Lukashenkos në Bjellorusi. Ukraina mund të përfitojë nga armët më të sofistikuara mbrojtëse të Perëndimit për të penguar ngacmimet e vazhdueshme nga Rusia.

Por një zonë thelbësore për vendet perëndimore, ku duhet ndërhyrë për t’iu kundërvënë një erozioni të qëndrueshëm të stabilitetit është Ballkani. Historia ka treguar shumë herë, se  neglizhimi i Ballkanit Perëndimor është diçka shumë e rrezikshme.

Kjo pasi atje nisi Lufta e Parë Botërore në vitin 1914, dhe aty u shpërfaqën në vitet 1990skenat më të përgjakshme të luftës në Evropës që nga viti 1945. Dhe po aty janë edhe çështjet botërore në mikrokozmos – ndërhyrja ruse, zhgënjimi me idealet evropiane, distancimi iUashingtonit, tentakulat e ndikimit kinez, korrupsioni i shumë–përhapur, rrugët tërheqëse për emigrimin e paligjshëm, dhe një e kaluar konfliktuale.

Në këtë rajon Rusia ka provuar gjithçka për të dëmtuar aspiratat e miliona njerëzve se mund të jetohet në vende të qëndrueshme dhe me orientim perëndimor. Një tentativë për grusht shteti në Malin e Zi, një ndërhyrje e fortë gjatë referendumit mbi çështjen e emrit në Maqedoni, një forcim i kontrollit mbi biznesin dhe jetën politike në Serbi.

Si për të “kompletuar” këtë rrëmujë, BE-ja i ka mbyllur derën shpresave për zgjerim të mëtejshëm,ndërsa Britania e Madhe ka humbur ndikimin e saj për shkak të Brexit. Ky rajon është problematik. Qeveritë dhe elektoratet perëndimore e kanë të lehtë të ndihen të lodhurame Ballkanin.

A nuk mund t’i zgjidhin vetë problemet që kanë? A nuk jemi ne të zënë me Kinën, ndryshimet klimatike dhe Covid-19? Për shumë njerëz është joshëse që të fokusohen tek çështje të tjera. Megjithatë ne nuk e kemi atë luks.

Për vite me radhë, udhëheqësi i Republikës Srpska me shumicë serbe, Milorad Dodik, e ka minuar shtetin e Bosnje-Hercegovinës, dhe e ka bërë këtë me mbështetjen aktive të Rusisë dhe Serbisë. Për Moskën kjo i shërben qëllimit të saj të bllokimit të zgjerimit të institucioneve euro-atlantike.

Bosnja do të ishte si Ukraina, Gjeorgjia dhe Moldavia, pra pa asnjë mundësi për t’u anëtarësuar në NATO apo për të funksionuar ndonjëherë si një vend normal. Javët e fundit,situata është rënduar shumë. Dodik është pranë shkëputjes nga Bosnja, një vend me balanca shumë të brishta midis kroatëve, boshnjakëve dhe serbëve.

Ai ka deklaruar se do të ngrejë sërish një ushtri serbe të Bosnjës, pikërisht institucionin që ishte dikur përgjegjës për gjenocidin në Srebrenicë. Ai po synon që të përfitojë nga dobësia dhe shpërqendrimi i Perëndimit për të nxitur një krizë që të çojë në rishikimin e kufijve, me territorin që ai drejton që i ribashkohet Serbisë.

Ky zhvillim përbën një sfidë direkte ndaj Marrëveshjes së Paqes të Dejtonit. Dhe kur

dikush ka mundësi të ndryshojë sërish kufijtë e vendeve mbi baza etnike, janë shumë më tepër pakica, vendndodhja e të cilave mund të shfrytëzohet për të justifikuar ndryshimin e kufijve të tjerë:serbët etnikë në Malin e Zi, shqiptarët etnikë në Kosovë, rusët etnikë në shtetet baltike.

Askush nuk duhet të dyshojë se ajo që po ndodh përbën një kërcënim për sigurinë dhe stabilitetin e fqinjësisë evropiane. Bota po ndërgjegjësohet mbi këtë gjë. Ministrat e Jashtëm të BE-së po diskutojnë intensivisht mbi këtë situatë.

Javën e kaluar, përfaqësuesi i lartë i OKB-së për Bosnje-Hercegovinën, Christian Schmidt, paralajmëroi se vendi “përballet me kërcënimin më të madh ekzistencial të periudhës së pasluftës”, dhe se “perspektivat për ndarjen e vendit dhe një konflikt iri janë shumë reale”. Paraardhësi i tij, Paddy Ashdown, bëri një punë të shkëlqyer 20 vjet më parë, për të treguar se nuk do të tolerohej shkelja e Marrëveshjes së Dejtonit.

Por në atë kohë, ai kishte mbështetjen e fortë të kryeqyteteve perëndimore, që e kishin shumë të freskët në mendje konfliktin e egër që sapo kishte përfunduar. Gjatë problemeve të mëvonshme, BE-ja ka zgjedhur qasjen e “dialogut”, duke shfaqur akoma më qartë dobësitë.

Ministria e Jashtme britanike do t’i ngrejë me forcë këto çështje kur Ministrat e Jashtëm të NATO-s të takohen në Riga të Letonisë muajin e ardhshëm. Por ndërkohë nevojiten disa vendime urgjente dhe veprime të bashkuara. Britania dhe BE-ja, duhet t’i bashkohen SHBA-së në vendosjen e sanksioneve ndaj kujtdo që shkel Marrëveshjen e Dejtonit.

Vendet perëndimore duhet të riafirmojnë njëzëri mbështetjen e tyre për përfaqësuesin e lartënë Bosnje, duke mbështetur ndërhyrjen e tij të drejtpërdrejt në çështjet e Bosnjës për të mbrojtur integritetin e vendit. Më e rëndësishmja, forca e vogël evropiane e njohur si EUFOR duhet të përforcohet me trupat e NATO-s të dislokuara në zona strategjike kritike si Brcko dhe aeroporti i Tuzlës.

Masa të tilla mund të duken si dramatike, por është vetëm forca, vendosmëria dhe gatishmëria për të vepruar,ajo që do të pengojë shfaqjen e më shumë telasheve. Rënia eAfganistanit në duart e talebanëve, tregoi se çfarë ndodh kur Perëndimi e humb fokusin.

Nuk mund të lejohet të ndodhë e njëjta gjë brenda kontinentit të Evropës. Ndonjëherë Perëndimi duhet të shohë drejt e në sytë e ftohtë të Putinit dhe të përballet me taktikat dhe bashkëpunëtorët e tij. Ballkani është një vend thelbësor për t’ia filluar.