2024-02-10

Enver Kushi: Urime për motmotin 2024

 

KreuOpinionEnver Kushi: Urime për motmotin 2024

Enver Kushi: Urime për motmotin 2024

I nderuar Prof.Agim Vinca!

 Fort i nderçëm mëmëdhetar!

 Shok i dashtun!

 Po ju drejtohem edhe me fjalën “Shok” përdorur nga Migjeni, që shqipot tanë legjendarë e kanë nxjerë nga fjalori i tyre, së paku prej tridhjetë viteve dhe nëse u drejtohesh me këtë fjalë, fyhen aq shumë, saqë gati të shajnë ose më keq akoma të quajnë “komunist, bolshevik, marksist, idhëtar të diktatorit Hoxha, anakronik, fantazmë e ardhur nga kohëra të përmbysura». Këtu tek ne edhe qenit, qenushes, maces, maçokut, u drejtohen me fjalët “zotëri, zonjë, zonjushë”.

Unë përgjithësisht shkruaj urime edhe për Krishtlindje, Pashkë, dy Bajramet, Ditën e Sulltan Nevruzit dhe të Ashures, edhe për datëlindjet. Shkruaj rregullisht urime për Motmotin . Për çdo Motmot. Mbaj mend që dikur, në ca mote jo shumë të largëta, në Shqipëri, por besoj që edhe ju në Kosovë, e uronim njeri-tjetrin me kartolina. Në arkivin tim modest, kam ruajtur disa nga ato kartolina dhe si nostalgjik i pandreqshëm që jam, në ndërrimvite, i nxjer nga dosja e zverdhur dhe i hap në tavolinën e punës ose raftet e bibliotekës. Dhe më beso, shok i dashtun. Sa here i prek apo lexoj urimet e shkruara në to, më mer malli për miqtë e mi që shumë prej tyre prehen në përjetësi.

Së pari, t’uroj shok i dashtun, gjumin e ëmbël –që të mos dëgjosh si gjëmojnë njerzit nën barrën e kryqave të vet tue shkue në Golgotha. Të mos ndëgjosh as dëshmërimin e të mundunve as britmën e nganjyesvet në këtë jetë. Të mos ndëgjosh bubullimën e Spanjës. . .

 Ah i dashtun shok, Prof. Agim Vinca. Teksti i shkëlqyer i sipërpërmendun, është shkruar nga Migjeni 87 vite më parë, kur ishte vetëm 26 vjeç, por që kishte shkruar disa kryevepra në poezi dhe prozë duke sjellë një frymë të re, të paparë deri atëhere në letersinë shqipe, të krahasueshme me poetë dhe prozatorë modern europianë. Dhe me të drejtë shkrimtari ynë i madh Ismail Kadare, i cili në veprën e tij shënjoi një kthesë historike në letersinë moderne shqiptare, ka shkruar për vizionin e veçantë artistik të Migjenit: “As grija e jetës së përditshme, as konkretësia e ngjarjeve e, së fundi, as pasioni i tij, nuk e zhveshin veprën e tij nga ai thesar i paçmuar që është universalismi”.

 Bubullimat e Spanjës tashmë nuk dëgjohen më. Ato janë shuar në gërmadhat e kohës, por bubullima të tjera vinë nga Ukraina që prej dy vitesh. Prandaj shok i dashtun, uroj që viti 2024 t’i shuaj këto ulërima, britma, shkatërrime qytetesh e fshatrash nga egësia dhe barbaria e Rusisë së Putinit. Uroj gjithashtu që edhe bubullimat që vijnë nga hapësirat e Tokës së Shenjtë, ku kanë lindur disa profetë, viti i sapoardhur, t’i kthejë në melodi dhe këngë mirkuptimi mes popullit hebre dhe atij palestinez.

 Së dyti, të uroj shok i dashtun “gjumin e ambël”, me dëshirën që gjatë këtij gjumi të shohësh ëndrra me shqiptarë dhe veçanërisht me politikanë e deputetë, që nuk e urrejnë njeri-tjetrin, që të ulen dhe flasin shqiptarisht. Qiejt, herë gri, me re, erëra, shira e furtuna, por edhe të kaltër e me shumë dritë, vijnë dhe shkojnë mbi tokën e bekuar të shqiptarëve. Kjo prej mijëra e mijëra shekujsh, që nga fillesa, kur befas u artikuluan tingujt e parë njerëzor dhe pastaj fjalët e para. Uroj shok i dashtun që fjala shqipe gjatë vitit 2024 të jetë më njerëzore,veçanërisht në gojën e politikanëve këtej dhe andej Drinit. Uroj që fjala shqipe edhe kur artikulohet, edhe kur shkruhet nga analistë e gazetarë të ketë shenjtërinë, mirësinë, dashurinë e apostujve të shqiptarizmës të të gjitha kohërave. Uroj që moto e tyre të jenë fjalët e arta të një prej gjenive të njerëzimit, Albert Ajnshtajnit: “Dashuria është dritë që ndriçon ata që e japin dhe e marrin. Dashuria është gravitet, sepse i bën disa njerëz të tërhiqen nga të tjerë. Dashuria është pushtet, sepse shumëfishon më të mirën tonë dhe i bën njerëzit mos të humbasin në egoizmin e verbër”.

 Së treti, të uroj shok i dashtun, prap “gjumin e ambël” që të mos ndëgjodh si afër teje gërset dhëmballa për dhëmballë nga të ftohtit. . . Asht tepër banale të thomi se mungon veshja dhe mbathja dhe zjarmi, prandaj: Gjumin e ambël, shok i dashtun . . .

 Eh i nderuar Prof.Agim Vinca. Uroj që viti 2024 të sjellë sa më shumë drejtësi në tokën amë, Shqipëri, si dhe tek ju, në Kosovë, që politikanët e paskrupuj, të pangopur “këta derra të kënaqur”, pasuruar duke vjedhur e grabitun pasurinë e shqiptarëve, të mos na hiqen si Mesia dhe mbajtur fjalime nga dritaret. Politikanë, ish shtetarë dhe shtetarë të sotëm, që në vilat e tyre kanë wc edhe për zonjushat mace, ndërsa të tjerë nga populli “gërsasin dhëmballë për dhëmballë nga të ftohtit”, duhet të ndëshkohen nga drejtësia, por edhe nga mallkimet e atyre që i grabitën, i lanë pa prona.

 Prandaj, uroj të mos vuajmë “ bashkë me fëmin të cilët prindi nuk ja bleu lojën, bashkë me të riun që digjet n’erotizëm, me pesëdhjet vjeçarin që mbytet n’apatinë e jetës, me plakun që dridhet nga friga e vdekjes, me bujkun që lufton me tokë, me punëtorin të cilin hekuri dhe e ndrysh, me të sëmundët e të gjithë sëmundjeve të krejt botës” Dhe këtij teksti të Migjenit do t’i shtoja edhe urimin tjetër: Të mos dëgjojmë gjatë vitit 2024 klithmat e fundit të vajzave, nuseve, grave shqiptare, të masakruara nga disa mostra burra, këta qënie barbare e të pashpirta, që fatkeqësisht janë shtuar në shoqërinë shqiptare.

 Shok i dashtun! Në mbyllje të këtij urimi për Motmotin 2024, dëshiroj të citoj fundin e “Urime për 1937” të Migjenit: “ Mbas gjumit t’ambël, t’uroj-ç’asht dhe e natyrshme- të jesh i gëzuem, gjithmon i gëzuem . . . Aq i gëzuem sa që bota të ta kenë zili dhe të thonë: Oh sa i lumtun asht! Të jesh i gëzuem, edhe pse n’anë tjetër zemra të pëlset, si paljaços. Të jesh i gëzuem, se gëzimi yt u jep shpresa edhe të tjerve. Në rasë se tryeza e shkrimit të çalon ti qeshu. Në rasë se e vetmja karrike që ke në shtëpi asht e shpueme dhe s’ka se ku të rrish, ti qeshu. Në rast se s’ke zjarm e ke të ftohtë, po, ti qeshu. Në rast se ndoj ditë, ashtu kot, të mungon dhe buka, ti merrja për lojë, për shaka dhe qeshu, qeshu . . . Sëmundja e të qeshunit do të përhapet ndër të gjithë dhe njerëzit si majmunat do të hidhen përpjetë nga gëzimi… Dhe kështu uroj që vjetin 1937 ta kalojmë në gëzim – edhe se të smunde patologjikisht”

POST SCRIPTUM

I dashtun shok dhe mik Prof. Agim Vinca. Ka kaluar mesnata dhe ka nisur Motmoti i Ri 2024. Vërtet ka hyrë i ri apo koha ka ngrirë në kalimvitin 1937? Ah koha! Koha! Dhe më vinë ndërmend në këto momente idetë e Borgesit për kohën që “ Është dhuratë e përjetësisë. Përjetësia na lejon gjithë këto përvoja në vazhdimësi: Kështu kemi ditët dhe netët, kemi orët dhe minutat, kemi kujtesën, ndjesinë e së tashmes, pastaj kemi të ardhmen, një të ardhme që ende nuk e njohim, që do të jetë, që e parandjejmë ose e besojmë . . . “

Gjumë të ëmbël i dashtun Shok!

Është urimi që vjen nga përjetësia, nga njëzet e gjashtë vjeçari me emrin e përjetshëm gdhendur në kohë: MIGJENI.

 Shkodër-Tiranë

 Motmoti 1937 dhe 2024

at

Rudolf Marku: Një debat për përkthimin e poezisë – përkthyesi si poet i fshehur?


Përgjigjet e mia  tre pyetjeve të  bëra nga ALTA- American Literary Translators Association (Lidhja e Përkthyesve letrarë të Amerikës). Ftoj kolegët e mi  të nderuar, shkrimtarë dhe përkthyes të letersisë, por dhe lexuesit e sprovuar, që të japin përgjigje po në EXLIBRIS, këtyre pyetjeve të ALTA-s, duke shprehur dhe argumentuar mospërputhjet e mendimeve të veta me kolegët, atëherë kur vertet ekzistojnë këto mospërputhje mendimesh. Ose thjesht, në traditën e hershme të letërsisë, t’u japin përgjigje pyetjeve të mesipërme, duke hapur kësisoj një debat publik për Përkthimin.

Çfarë është përkthimi i Poezisë? 

Përkufizimin më të mire se çfarë është përkthimi i Poezisë me duket  se e ka dhënë  poeti amerikan Robert Frost, i cili me thënien e vet të jep përshtypjen se po i përgjigjej një pyetjeje tjetër: Çfarë është poezia? Ai thotë: Poezia është ajo çka humb në përkthim. Pra,  diferenca mes tekstit origjinal dhe tekstit të përkthyer, është Poezia. Sipas Robert Frost, idealja është që Poezia të mos përkthehet, sepse përkthimi i Poezisë është një ndërmarrje e kotë. Ndërkohë, Kulla e Babilonit është shkatërruar të paktën nja 10.000 vite më parë se të lindte Robert Frost. Njerëzit kanë pasur nevojë dhe kanë nevojë që të lexojnë poezitë në gjuhët që nuk i njohin, dhe gjuhet e panjohura janë ku e ku më shumë se gjuhët që dinë dhe poliglotët më të thekur. Por tek pranojmë si një të keqe te pashmangshme Përkthimin e tekstit letrar – dhe bashkë me të dhe përkthimin e Poezisë, që është dhe akti më i komplikuar dhe më i elaboruar linguistik – del e udhës që të jemi të vetëdijshëm se çfarë është përkthimi…

Te Grekët e lashtë, Perendia e përkthyesve është Hermes, i cili shfaqet me detyrën që të çojë mesazhet e Zotave te njerëzit vdekatarë… Hermes është në të njëjtën kohë shkelës kufijsh, detyra e tij është që të shkapërceje matanë caqeve, përtej  kufijve, mbas vijave, me qëllim që të arrijë që të komunikojë me të huajt, me të panjohurit, që gjithmonë ndodhen përtej cakut… Sipas Platonit (Cratylus), Sokrati jep këtë përkufizim aspak simpatik për Hermesin: 

Sokrati – E po mirë, emni Hermes duket se ka të bëj disi me Gjuhën. Hermesi është një kasnec, një hajn, dhe një mashtrues, një 99-sh, dhe të gjitha këto përfishen në forcën që ka gjuha! 

Vetë Platoni  u jep  një farë përparësie përkthyesve në raport me gjuhëtarët, ngase, sipas tij, ndërsa  gramatikanët  mund të jenë të dobishëm ngase janë në gjendje të na përshkruajnë germat dhe format e shkruara të gjuhës, përkthyesit janë në gjendje që të na tregojnë kuptimin e vërtetë të asaj se çfarë është thënë. 

Mithet e një kulture kanë të regjistruara dhe të inkoduara dijen e vërtetë historike apo dhe dijen para-historike të njerëzimit, dhe Mithi i Zotit Hermes si Zoti i përkthyesve mund të jetë ilustrimi më i qartë i kësaj. Sipas Mithit grek, përkthyesi është ai që çon mesazhet e Zotit-Krijuesit – te vdekatarët (lexuesit). Është shkelës kufijsh, në kuptimin e vërtetë të fjalës, sepse na bjen autorët e vendeve të tjera dhe te kohnave të tjera tek lexuesi i një vendi të caktuem dhe i një kohe të caktueme. Është hajn, sepse dhe përkthyesi më i ndershëm nuk e bjen kurrë kuptimin e saktë në përkthim. Asht 99-sh,sepse i dredh dhe i spërdredh kuptimet dhe nuancat e origjinalit.

Përkthyesit më të mirë janë ata të cilët e njohin shumë mirë gjuhen në të cilën përkthejnë, madje më mirë nga gjuha nga e cila përkthejnë. Po kështu, ata duhet të jenë të mirinformuar rreth kulturës së gjuhës burimore nga e cila përkthejnë. Sepse letërsia ekziston jo vetëm brenda një  gjuhe, por gjithashtu edhe  brenda një kulture. Del kësisoj se të përkthesh letërsi shpesh do të thotë të përkthesh Kulturë. Gabimet më serioze në përkthim nuk krijohen nga keqkuptimi i gjuhës së tekstit, se sa prej njohjes së pamjaftueshme të diferencave në kulturën e dy gjuhëve – nga ku përkthen dhe në të cilën përkthen… Njëra nga veçoritë e përkthimit të poezisë është Interpretimi i tekstit që përkthehet. Është ajo që mund ta shtyjë përkthyesin që të shkojë përtej kuptimit real të tekstit, tek ndryshimet e koncepteve  të  origjinalit. Në këtë rast, poezinë e përkthyer nuk ke se si e boton njat tekstit origjinal, si botim bi-lingual. Vitet e fundit përkthimet më skandaloze që janë botuar në shqip janë autorët si Fernando Pessoa dhe Willam Blake. Botime, ironikisht të sponsorizuar nga Traduki paneuropian. Pa përmendur sidomos përkthimet shumica amatoreske nga shqipja në gjuhët europiane. Janë botime pretencioze, në raport të drejt me keqkuptimet e tekstit dhe të çdo gjëje tjetër që duhej të përfshinte përkthimi. Dhe për fat të keq, këto përkthime skandaloze –  siç dhe mund të pritej –  janë shpallur si përkthimet më të mira të viteve, duke marrë çmime kombëtare nga Ministria e Kulturës dhe nga Juritë e Panairit Kombëtar të Vitit.

A duhet që veç poetët ta përkthejnë poezinë? 

Le ta quajmë përkthyesin jo-poet: përkthyes profesional. Kur një poet përkthen poezinë, ai ka disa avantazhe të mëdha nga përkthyesi profesionist : ka vesh të ndjeshëm që e bën të aftë për të kapë emocionet më të fshehta, më vibruese, më të holla, të cilat rrëshqasin drejt e në det  nga  rrjeta me bira të mëdha  të përkthyesit profesionist. Poeti, kur përkthen poezinë,  ka disa vegla pune që përkthyesit profesionist i mungojnë: ka instinktin e lindur të ritmit, ka shijen e duhur  për zgjedhjen e fjalëve të sakta, është i familjarizuar me strukturën poetike, ka mirëkuptimin e duhun përkundrejt stërhollimeve metaforike, i kupton  instinktivisht aliteracionin, asonancen, tonin, humorin, suspensin… Poeti, kur përkthen, e njeh instinktivisht kontrollin dhe balancën emocionale dhe di të shprehet me një zë natyral që vjen pa ngërçe. Nga ana tjetër, pranohet nga të gjithë se  përkthyesi profesionist nuk ka barot te mjaftueshëm emocional  për t’i mbush fishekët…

Me gjithë këto avantazhe të poetëve përkthyes, a mund ta pranoj përkthimin e poezisë vetëm nga Poetët?

Përkthimi i poezive vetëm nga poetët më kujton atë zakonin e martesave vetëm brenda fisit. Martesa të tilla bëjnë që fëmija i lindun të ketë pasë  ma kufizim në  zgjedhje në menynë e  AND-s.

Përkthimi i Li PO-s, i mjeshtrit të poezisë kineze të shekullit të 8-të nga Ezra Pound asht konsideruar si shprehja e tmerrit të poetit në kohen e luftës, që korrespondon me tmerrin Evropian të Luftes së Parë botnore. Pra, përkthimi ka të bëj pak me origjinalin. Kur poeti përkthen, ai përkthen vetveten dhe tek vetvetja. Poezia e përkthyer nga Poeti gjithmonë ka për të mbajtë shenjen e personalitetit të perkthyesit. Sa më i njohun të jetë Poeti që përkthen, aq më shumë ekziston rreziku i përkthimit të vetvetes …Kur përkthimi i Propertius u shfaq në revisten Poetry, në pranveren e vitit 1914, Pound u gjend në vorbullen e një stuhie sharjesh nga profesorët latinistë dhe akademikët. Nuk arrihej të kuptohej se si Pound të kishte njohje kaq të cekët të latinishtes. Profesor Ëilliam Gardener Hale i Universitetit të Chicagos shkruan se E.Pound ‘’ është injorant der’ në pabesueshmeri i latinishtes’’.Thomas Hardy i shpreh rezervat e veta më më takt në një leter drejtuar Ezra Pound-it : ‘’Me siguri ti e ke llogaritë që të mos çash koken për mendimet e të tjerëve’’!’’Vetë Ezra Pound mbrohet duke thënë se  nuk ka synuar të bëj një përkthim fjalë për fjalë..’’Qëllimi im ishte të sillnja një të vdekur tek të gjallët, duke e ringjallë poetin romak në kohen tonë,, (Homage to Sextus Propertius).

Siç shihet, përkthimi i poezisë nga poetët nuk meriton gjithmonë duartrokitje. Personalisht, mendoj se përkthimet më të mira në gjuhen shqipe i kemi nga përkthyesit profesionist, dhe jo nga poetët. Emrat e Fan Nolit, Mitrush Kutelit, Gjon Shllakut, Petro Zhejit, Pashko Gjeçit, Sotir Cacit, Klio Evangjelit, Henrik Lacajt, Vedat Kokonës, Vehxhi Buharas, Aurel Plasarit, Petraq Kolovices, Ardian Klosit, Dritan Çelës, dhe i sa e sa të tjerëve kanë qenë disa herë më sugjestionues e më të respektuar se shumë shkrimtarë e poetë bashkëkohës me ta. Edhe për një arsye tjetër, shpjegimin e së cilës e gjejmë në Greqinë e lashtë. Plutarku tregon te ‘’Jeta e Themistokleut’’ se profesioni i Përkthyesit është shpesh i bartun me rreziqe. Themistokleu, me miratimin e popullit të Athinës, pat dënuar me vdekje një përkthyes nën akuzen se ai pat bërë të njohura ligjet dhe kodet e barbarëve në gjuhën greke…,,

 A mund të jetë përkthimi më i mirë se origjinali? 

E dëgjojmë shpesh  herë shprehjen se aksh përkthim tingllon më mirë nga vetë origjinale. Këtë shprehje njerëzit e thonë si një lavdërim për një përkthim shumë të mirë. Ndërsa unë këtë shprehje do ta merrja si të kundërt, si një konfirmim për një përkthim të keq.

Asnjë përkthyes nuk ka nevojë ta përkthej një tekst më mirë nga origjinali, sepse, një përkthim më i mirë nga origjinali nuk do t’i përkiste më autorit të përkthyer, por vetë përkthyesit. Një tekst që përkthehet, në rastin më të mirë, nuk duhet të tingëllojë më keq nga origjinali, por në  asnjë mënyrë jo më mirë nga ai.

Përkthimi i Rubairave nga Noli është shembulli i keqkuptimit kur përkthyesi përpiqet ta kalojë origjinalin. Rubairat e Nolit më tepër janë përkthime të versionit anglisht të Fitzxheraldit, se sa përkthime të Omar Khajamit.

Megjithatë ka plot që besojnë se përkthimi i poezisë mund të bëhet edhe atëherë kur përkthyesi nuk e ka rrokë kuptimin e qëllimit të autorit. Përkthimi i Rubaive te Fitzexheraldit është krejt i pasaktë dhe  është shumë larg nga teksti original. Po të bisedosh me një njohës të mirë të Persishtes klasike, ai ka për të  sqaruar se shumica e strofave te Fitzexheraldit (dhe te Nolit në shqip) nuk korrespondojnë  me asnjërën nga rubai-t e Khajamit. Fitzexheraldi ka bërë më shumë një krijim të veten, dhe Noli ka përkthyer më shumë Fitzexheraldin se sa Khajamin. Por po qe se Noli do të kishte përkthyer besnikërisht Khajamin, përkthimi i tij nuk do të kishte qenë kaq popullor dhe kaq i pëlqyeshëm nga lexuesit sa ky që njohim sot si Rubairat në shqip. Përkthimet e Fitzexheraldit dhe të Nolit nuk janë  përkthime Ad Verbum. Por duke  mos qene të tillë, ato mbesin  një shembulli  i përkryer i përkthimit Ad sensum.

CHARLES BAUDELAIRE
Lexuesit
(Përktheu nga frëngjishtja R. M.)

Gabimi, koprracia, mëkati, marrëzia,
Na pushtojnë në shpirt e na mundojnë në trup,
Ne ushqejmë pendimet tona më në fund
Siç ushqejnë lypësat morrat me mijëra.

Kokëfortë i kem’ mëkatet, pendohemi me frikë,
Pendimet i paguajmë me çmim të lartë,
Dhe kthehemi gëzueshëm në rrugën me baltë
Tek besojmë se njollat na’i heq loti hipokrit.

Mbi jastëkun e së keqes Satani Trimegjist
Përkund shpirtin tonë të magjepsur në djep;
Dhe metal i çmuar i vullnetit krejt
Avullohet nga ky dijetar kimist.

Është djalli aj që na lëviz gjithë qënien tonë,
Me sendet e neveritshme joshja na kap.
Çdo ditë drejt Ferrit zbresim nga një hap
Pa tmerr, mes Ferrit që kutërbon.

Si një i çthurur varfanjak që puth i dehur
Gjirin e munduar të një kurve plakë,
Ne vjedhim ndonj’knaqësi kalimthi si tinzakë
Për ta rrokë fort si një portokall të fshehur.

Në trurin tonë dëfrejnë djajt-mizëri,
Si një milion krimba gjallojnë pa u ndalë;
Tek marrim frymë, vetë Vdekja, lumë i pafjalë
Me rënkime të shurdhëta na zbret në mushkëri.

Nëqoftë se Përdhunimi a Helmi, Thikë a Zjarr
Ende nuk kanë qëndis me vizatime plot vlerë
Kanavacen banale të fateve tona të mjerë,
Kjo ndodh sepse-Medet!-shpirtin s’e kemi guximtar!

Por midis çakejve, panterave e ujkonja
Majmunë, akrepë, zhgaba e gjarpërinj,
Përbindësha që kuisin, hungërojnë, zvarriten, ulërijnë
Në vathen e fëlliqur të veseve tona,

Është një më e ligë, më e ndyrë e gjithë shëmtim,
Ndonëse nuk lëshon gjeste e as klithma të mëdha,
Botën do ta bënte copë e th’rrime, hatá
Me qejf do ta përpinte me një gogësimë.

Është Mërzia! Lot’i pavullnetshëm në sy i regëtin,
Tek pi duhan, karamanjollën ëndërron ngjat.
Ti e njeh, o lexues, kët’ përbindësh delikat,
Ti, lexues hipokrit, i përngjashmi im, vëllai im.

William Butler YEATS
Kur të jesh plakë
(Përktheu nga origjinali anglisht R. M.)

Kur të jesh plakë, me thinja dhe tërë gjumë,
E pranë zjarrit të kotesh, e kapë kët’libër në dorë
Ngadalë lexon, dhe ëndërron për atë vështrim hyjnor
Që sytë e tu kishin, dhe hijet e thella që kanë lënë gjurmë;

Sa njerëz i deshtën çastet e tua plot hir e gëzim,
Dhe deshën bukurinë tënde-me dashni a rrenë,
Por veç një burrë e deshi shpirtin tënd që s’pren,
Dhe desh pikëllimin e fytyrës tënde gjithë ndryshim.

Dhe tek përkulesh pranë flakëve që kanë mbetë
Pëshpërit, me pak trishtim,se si Dashnia ikë,
Dhe se si Dashnia ecën lart përmbi malet thikë
Dhe në grumbull yjesh fsheh fytyren e vet.

SAVATORE QUASIMODO
Pa u kujtuar për vdekjen
(Përktheu nga italishtja R. M.)

Pranvera ngren pemët dhe lumenjtë,
Unë s’e dëgjoj zanin e saj të thellë
I humbur tek ti, e dashura ime.

Pa u kujtuar për Vdekjen,
Të bashkuar në mish,
Rrapëllima e ditës së fundit
Na zgjon adoleshentë.

Askush nuk na dëgjon,
Frymëmarrja e lehtë e gjakut.

E bërë degë
Lulëzon në brinjët e tua
Dora ime.

Nga bimët, gurët, ujërat
Lindin kafshët
Në frymën e ajrit.

at

A po planifikon Presidenti rus Vladimir Putin luftë kundër Europës dhe NATO-së?

 


                                           Flori Bruqi



Lufta e tretë Botërore mund të jetë më afër se sa mendojmë. Që nga Izraeli tek Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Daily Express tregon vendet që mund të preken nga një luftë e tillë.

Sipas një raporti të Control Risks, britanikët votuan për t’u larguar nga BE, zgjedhja e Donald Trump si president i Amerikës dhe vala e sulmeve terroriste ka sjellë një pasiguri ekonomike. Një lloj pasigurie që nuk është parë që nga Lufta e Ftohtë.

Dhe me marrëdhëniet midis vendeve të caktuara që kanë sjellë tensione të reja, Lufta Botërore mund të jetë shumë afër. Daily Express rendit vendet që mund të preken dhe arsyet pse.

Izraeli

Izraeli është në krye të listës, dhe kjo për shkakun se tensionet e tij me Iranin janë të larta, veçanërisht për marrëveshjen e armëve me SHBA-në. Por Izraeli gjithashtu ka tensione me Sirinë dhe nëse izraelitët e sulmojnë, ka gjasa që të gjitha vendet myslimane të bëhen bashkë për tiu kundërpërgjigjur dhe që mund të përfshijë dhe dy superfuqitë, SHBA-në dhe Rusinë.

ShBA

Që kur Trump  zgjodh President ka pasur mjaft ngacmime mes SHBA dhe vendeve të Lindjes së Mesme. Ekspertët parashikojnë se Turmp do të tronditsë mbrojtjen amerikane dhe politikën e jashtme të vendit kur të hyjë në Shtëpinë e Bardhë, çka do të sillte pasoja të rënda globale. Këtë javë presidenti në detyrë Barack Obama akuzoi Rusinë për ndërhyrje në zgjedhje dhe fitoren e Donald Trump. Kjo jo vetëm që do të mundë të sjellë një tjetër Luftë të Ftohtë, por ushqen potencialisht Luftën e Tretë Botërore.

Irani

Ministri iranian i Mbrojtjes është shprehur se Lufta e Tretë Botërore është tek dera, që pas fitores së Donald Trump. Vitin e kaluar Barack Obama bëri një marrëveshje me Iranin për armët bërthamore, një marrëveshje që Trump e ka quajtur “katastrofë” dhe se do të tërhiqet prej saj. Nëse ndodh kjo, Irani mund të nis sulme çka për pasojë do të sillte një luftë të re.

Siria

Siria është në trazira politike dhe situata po degradon nga dita në ditë. Vendi ka gjithashtu dhe armë bërthamore, diçka që qeveria nuk ka gjasa ta mbrojë në situatën aktuale. Dhe nëse përdoret ndonjë nga këto armë, do të shkaktonte reagimin e vendeve të tjera, duke nisur luftën.

Rusia

Që nga koha e Bashkimit Sovjektik e deri tani, Rusia ka qënë gjithmonë një nga superfuqitë botërore dhe dihen përplasjet e saj me SHBA gjatë Luftës së Ftohtë. Ky vend ësthë gati të nisë një sulm në çdo moment. Por është gjithashtu dhe në njga mbështetësit më të mëdhenj të Izraelit, që do të thotë se nëse vendi sulmohet, shanset për një hap tjetër për të deklaruar luftën në vendet e tjera janë gati.

Kina

Ajo është ekonomia e dytë më e madhe në botë, dhe për këtë mund të shihet si një nga më të rrezikshmet. Tensionet gjigantit lindor dhe SHBA kanë qënë të heshtura për disa kohë, por 2017 mund të shohë një rritje të tyre pas kërcënimeve të Trumpit për të vendosur tarifa ndëshkuese për 45 për qid të mallrave kineze.

Koreja e Veriut

Ky vend është një kërcënim për nisjen e Luftës së Tretë Botërore, dhe nëse kjo ndodh, ajo potencialisht mund të shkatërrojë menjëherë disa vende. Marrëdhëniet e saj me Korenë e Jugut nuk kanë qenë kur të qeta. Me mbështetjen e SHBA për Jugun, tensionet mund të shpërthejnë në nivele të tjera, dhe kjo mund të ketë pasoja të rrezikshme.

Turqia

2016 për Turqinë ka qënë një trazirë, si politike dhe ekonomike. Nëse gjërat nuk rregullohen shpejt, ka mundësi që vendi të sulmojë kundër armikut të tij dhe me vendet e Lindjes së Mesme si Irani, Siria dhe Izraeli afër tij kjo do të ishte shumë e lehtë.

Egjipti

Egjipti është një vend i fuqishëm, dhe një nga lojtarët më të mëdhenj në vendet myslimane, që në vetvete është shqetësuese. Marrëdhëniet e tij me vendet fqinje, dhe në veçanti Izraelin janë të tensionuara, shto këtu dhe sulmet terrorist në vend. Për këtë renditet në vendet nga ku mund të fillojë Lufta e Tretë Botërore.

Pakistan

Pakistani është një vend i paqëndrueshme më një rritje të madhe të terrorizmit në vend. Për më tepër, ai nuk ka marrëdhënie të mira me shtetet fqinje, në veçanti me Indinë për shkak të qëndrimeve për Kashmirin. Vendi ka dhe armë bërthamore dhe një kryengritje kundër pushtetit mund të çojë në një luftë botërore.


Pjesa tjetër e Kontinentit të Vjetër, e rraskapitur nga lufta në Ukrainë, është e frikësuar nga një sulm rus. NATO po forcon krahun e saj lindor dhe vendet e vogla që dikur ishin pjesë e  BRSS po pyesin veten nëse Amerika dhe aleatët e saj do t’i rrezikonin vërtet trupat e tyre nëse Vladimir Putin do të përshkallëzonte luftën.

E gjithë Europa ishte në ankth pasi burimet e inteligjencës ngritën shqetësime se Rusia mund të nisë një sulm ndaj vendeve të BE-së në dimrin 2024-2025, gjë që praktikisht do të nënkuptonte shpërthimin e Luftës së Tretë Botërore.Sipas  gazetës "Bild", ky agresion i mundshëm varet nga rezultati i zgjedhjeve presidenciale të vitit 2024 në SHBA.

Tranzicioni presidencial në SHBA

Rreziku do të rritet nëse presidenti aktual Joe Biden nuk siguron rizgjedhjen dhe ish-presidenti Donald Trump rikthehet në Shtëpinë e Bardhë.

Presidenti çek Petr Pavel tha në fillim të këtij muaji se presidenti rus  Vlladimir  Putin po priste zgjedhjet e vitit 2024 në SHBA, duke shpresuar të negociojë të ardhmen e luftës Rusi-Ukrainë me  Donald Trump pa ndërhyrjen e ndonjë vendi europian.

Ish presidentja e Lituanisë, Dalia Grybauskaite, së fundmi tha se mundësia e rikthimit të Donald Trump, i cili tashmë ka njoftuar se nuk do të vazhdojë të mbështesë Ukrainën, është shqetësuese.

“NATO mund të dobësohet nga rezultati i këtyre zgjedhjeve. Ne kemi lidership në Lindje që është gati të luftojë, të bëjë luftë, të ndryshojë botën.

Por ne nuk kemi një udhëheqje të tillë në Perëndim,” tha ajo.

Një sulm i mundshëm ndaj Europës gjatë tranzicionit

Presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky shprehu gjithashtu shqetësimin se si zgjedhjet e vitit 2024 në SHBA mund të ndikojnë ndjeshëm në rrjedhën e luftës së Rusisë në Ukrainë.

Ai paralajmëroi javën e kaluar se kthimi i Trump mund të ketë një “ndikim të madh” në luftën në Ukrainë.

“Nëse politika e presidentit të ardhshëm, kushdo qoftë ajo, është e ndryshme ndaj Ukrainës, mendoj se këto sinjale do të kenë një ndikim të fortë në rrjedhën e luftës”, tha ai.

Ndalimi i ndihmës amerikane dhe europiane po i shtyn aleatët e Ukrainës të reflektojnë për diçka që ata e hodhën poshtë në ditët e para të pushtimit rus, që Rusia mund të fitojë.

Me më shumë se 110 miliardë dollarë ndihmë që nuk janë dërguar për shkak të mosmarrëveshjeve politike në Uashington dhe Bruksel, është gjithnjë e më e diskutueshme se për sa kohë Kievi do të jetë në gjendje të zmbrapsë forcat ruse dhe të mbrojë qytetet, termocentralet dhe portet e tij nga sulmet me raketa, raporton abcnews.al.

Zelensky vlerësoi se Trump është një “personalitet i ndryshëm” nga Biden dhe se për këtë arsye ai do të zhvillojë një “politikë të ndryshme”. Megjithatë, ai shpreson se linjat kryesore të politikës amerikane ndaj Kievit do të ruhen.

“Kam besim se SHBA-ja nuk do të na tradhtojë”, tha ai.

Paralajmërimet

Grupi gjerman i ekspertëve DGAP lëshoi ​​një paralajmërim për vendet perëndimore për një sulm të mundshëm të drejtpërdrejtë nga Rusia kundër NATO-s në gjashtë deri në 10 vjet.

Ndërkohë, Agjencia e Sigurisë Kombëtare Polake vlerësoi se do të ishte më e shpejtë dhe se Rusia mund të sulmojë NATO-n në më pak se 36 muaj.

Kreu i Byrosë së Sigurisë Kombëtare të Polonisë, Jacek Severa, tha në fillim të këtij muaji se vendet e krahut lindor të NATO-s do të hynin në një konfrontim të drejtpërdrejtë ushtarak me Rusinë brenda tre viteve, duke hedhur poshtë një vlerësim të Këshillit të Punëve të Jashtme Gjermane se Rusia mund të pushtonte një anëtar të aleancës brenda gjashtë viteve.

“Nëse duam të shmangim luftën, vendet e NATO-s në krahun lindor duhet të miratojnë një periudhë më të shkurtër kohore trevjeçare për t’u përgatitur për konfrontim,” tha ai.

Zyrtarët polakë spekulojnë se Rusia mund të synojë anëtarët e NATO-s në Europën Lindore, duke përfshirë Poloninë, Estoninë, Rumaninë dhe Lituaninë.

Alarmi në Balltik

Në shtetet baltike, zyrtarët tashmë po informojnë publikun të jetë gati për luftën e ardhshme, sepse, sipas tyre, forcat e Putinit nuk do të shkatërrohen në Ukrainë. Pavarësisht nga garancitë publike të Biden, ish-anëtarët e BRSS janë në dilemë nëse SHBA dhe aleatët e tjerë do t’i rrezikonin vërtet trupat e tyre për t’i mbrojtur ato, raporton abcnews.al.

Pas aneksimit të Krimesë në vitin 2014, shtetet baltike rritën shpenzimet e tyre të mbrojtjes dhe gjithnjë e më shumë po paralajmërojnë për rrezikun nga Rusia. Lituania ka frikë se do të jetë objektivi i parë i Rusisë nëse Ukraina humbet.

Vendi po përgatitet për një përshkallëzim të luftës në Ukrainë dhe një përpjekje të Putinit për të kaluar kufirin e tyre.

Një numër i madh lituanezësh po kthehen tani nga Irlanda, ku kanë punuar deri më tani, po i bashkohen ushtrisë, po patrullojnë përgjatë korridorit Suëalki dhe dhjetëra vullnetarë të tyre tashmë kanë shkuar në fushat e betejës ukrainase.

Gjermania po vendos trupa të përhershëm në Lituani

Ndërkohë, Gjermania ka njoftuar vendosjen e përhershme të trupave në Lituani, nga frika e një pushtimi rus, pikërisht pranë Korridorit Suëalki, një pikë e ngushtë që lidh Kaliningradin dhe Bjellorusinë, për të cilën planifikuesit ushtarakë perëndimorë paralajmërojnë se ka të ngjarë të jetë një nga objektivat e parë të Rusisë.

“Ne jemi gati të mbrojmë territorin e NATO-s,” tha javën e kaluar Ministri i Mbrojtjes Boris Pistorius.

Pjesa kryesore e njësisë ushtarake gjermane që do të vendoset në Lituani në 2025 dhe deri në 2027 do të arrijë gatishmërinë e plotë luftarake. Gjermania gjithashtu dëshiron të përmirësojë bashkëpunimin në mbrojtje me Poloninë.

“Ne duhet të kuptojmë se si të pozicionohemi më mirë në krahun lindor bazuar në planet e mbrojtjes të NATO-s,” tha Pistorius.

Në fillim të vitit të kaluar, kancelari Olaf Scholz foli për një “pikë kthese” dhe në maj të 2022 u arrit një marrëveshje për 100 miliardë euro për modernizimin e ushtrisë.

“Deutsche Welle” shkruan se Gjermania po mendon të rifusë shërbimin e detyrueshëm ushtarak, përballë mungesës së avionëve luftarakë, fregatave dhe ushtarëve.

Sipas Bundesëehr-it, Gjermania kishte 181,383 ushtarë në dispozicion në fund të tetorit 2023, dhe gjatë Luftës së Ftohtë pothuajse gjysmë milioni.

Franca ashpëron masat

Si pjesë e një reagimi të përforcuar ushtarak në lindje, Franca ka vendosur trupat përmes Estonisë që nga viti 2017 si pjesë e një pranie të shtuar të NATO-s dhe Presidenti Emmanuel Macron ka forcuar më tej misionin LYNX, i cili tani ka 300 trupa, në bashkëpunim me SHBA-në dhe trupat britanike.

Ky bashkëpunim i përbashkët taktik synon jo vetëm të stërvitë Ligën e Mbrojtjes së Estonisë (EDL), por edhe të përshtatë forcat ushtarake franceze për luftë me intensitet të lartë në një mjedis aleat.

Bashkëpunimi ushtarak midis Francës dhe Estonisë, i cili daton në vitin 2011, pasqyron një ndryshim më të gjerë në politikën franceze të mbrojtjes. Ushtria franceze po tërhiqet nga vendet afrikane postkoloniale dhe po forcon praninë e saj në rajonet e Europës Lindore, raporton abcnews.al.

Në fillim të vitit 2023, ajo krijoi një komandë tokësore për Europën dhe pajisjet ushtarake shtesë u dërguan në Estoni për të siguruar stabilitet afatgjatë.

“Rusia nuk ka frikë nga NATO-ja” paralajmëroi në fillim të këtij muaji kreu i ushtrisë estoneze, Martin Herem, dhe vlerësoi se ushtria ruse mund të jetë gati të sulmojë NATO-n brenda një viti pas përfundimit të luftës në Ukrainë.

Moldavia mund të jetë objektivi i radhës

Shefi i Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë belge, Michel Hoffman, paralajmëroi javën e kaluar se, pas Ukrainës, objektivat e radhës të Rusisë mund të jenë vendet baltike dhe Moldavia.

“Europa duhet të përgatitet urgjentisht dhe ta bëjë të qartë se mund të mbrohet dhe se do të hakmerret nëse është e nevojshme,” tha ai.

Zyrtarët amerikanë dhe moldavë pohojnë se Rusia po drejton një operacion të madh ndikimi në prapaskenë për të destabilizuar qeverinë aktuale në Kishinau me qëllimin e dukshëm të instalimit të një kukulle, pro-Moskës.

Në shkurt të këtij viti, presidentja e Moldavisë, Maja Sandu, akuzoi Moskën se po përpiqet të rrëzojë qeverinë.

Planet e Rusisë për një grusht shteti në Moldavi, tha ajo, përfshijnë protesta dhe angazhimin e pjesëmarrësve në trajnimin ushtarak, si dhe të qytetarëve të Federatës Ruse, Bjellorusisë, Serbisë dhe Malit të Zi, për të sulmuar ndërtesat qeveritare dhe për të rrëzuar qeverinë.

Në mars, Michael Carpenter, përfaqësuesi i përhershëm i SHBA-së në OSBE, tha se qëllimi përfundimtar është “të minojë qeverinë pro-perëndimore të Presidentit Sandu dhe të kthejë vendin, i cili shpalli pavarësinë nga BRSS në 1991.

Më parë atë muaj, policia moldave tha se kishte arrestuar anëtarë të një grupi “të kontrolluar nga Moska” që synon të destabilizojë shtetin e vogël të ish-Bashkimit Sovjetik.

Finlanda forcon lidhjet ushtarake me SHBA-në

Finlanda, e cila u bashkua me NATO-n këtë vit mes paralajmërimeve nga Moska, ka forcuar mbrojtjen e saj dhe po kërkon të forcojë lidhjet e sigurisë me SHBA-në. Putin njoftoi më parë se Rusia planifikon të vendosë më shumë trupa përgjatë kufirit me Finlandën, më i gjati midis Rusisë dhe një anëtari të NATO-s, raporton abcnews.al.

“Deri më tani nuk ka pasur probleme, por tani do të ketë”, paralajmëroi ai.

Finlanda ka shprehur gjithashtu shqetësimin për krizën e orkestruar të emigrimit në kufirin finlandez-rus, duke sugjeruar se Rusia po përdor taktika të tilla si pjesë e një strategjie më të gjerë për të destabilizuar vendet perëndimore.


at
Subscribe to: Posts (Atom)

I ndjeri Ismail Kadare, ose shkrimtari që i zgjati jetën regjimit komunist

Kërko brenda në imazh Nga Flori Bruqi Ismail Kadare (28 janar 1936 - 1 korrik 2024) ishte akademik, politikan, ish-deputet i Kuvendit Popull...