Nga Flori Bruqi
Për të shkruar biografinë e prof dr. Stipçeviqit, do të duhej shumë hapësirë, meqë jemi të kufizuar, andaj e dimë se shumë gjëra do mbeten pa u potencuar. Arkeologu, bibliografi, bibliotekisti, eseisti, albanologu, u lind në Arbnesh të Zarës, më10 tetor 1930, në familje arbëreshe. Shkollën fillore e të mesmen i kreu në Zarë, ndërsa arkeologjinë më 1954 në Zagreb. Ka doktoruar më 1977 në temën “Simbolizmi religjioz te ilirët “, gjatë viteve ‘70 -73 ligjëroi në Universitetin e Prishtinës-katedrën e historisë, lëndën “Hyrje në arkeologji”, ndërsa në Universitetin e Zagrebit ishte i angazhuar që nga viti 1971 deri në pensionim më:1997, ku njiherit kishte ushtruar edhe funksione me përgjegjësi, tërë veprimtaria e tij shkencore-edukative është përqendruar në Zagreb.
“Veprimtaria shkencore e Aleksandër Stipçeviqit, zhvillohet në disa drejtime, ndërsa dy prej tyre mbesin kryesore: arkeologjia edhe bibliologjia, kurse gjatë studimeve ka zgjua interes çështja ilire.”(Aleksander Stipčević s Poštovanjem, faqe 281)
Natyrisht që rezultatet e arritura në fushën e bibliotekarisë do ta bëjnë prof. Stipçeviqin, një ndër ekspertët më të njohur në Kroaci edhe jashtë saj.
Prof. dr. Stipçeviqi pati edhe pozita me përgjegjësi profesionale, si në: bibliotekën kombëtare dhe universitare në Zagreb, kryeshef i seksionit për botimin e librave, më 1974, zgjidhet drejtor i bibliotekës së Akademisë Jugosllave të Shkencave edhe Arteve ( JAZU) më 1983 kalon në entin leksikografik “Miroslav Krlezha”, me detyrën e kryeredaktorit të “leksikonit biografik kroat”, Ndërsa në shkurt 1978 arrin titullin “këshilltar i bibliotekave”, po atë vit akademia jugosllave e shkencave dhe arteve ia, pranon gradën e “këshilltarit shkencor në lëmin e shkencave historike”, më 1990 merr gradën këshilltar shkencor në lëmin e shkencave informative. Prej vitit 1973 deri më 1999 ishte anëtarë i këshillit botues të edicionit: Annual Bibliography of the Historyof printed abd Librariese cila del në Den Haag Books Den Haag. Ka qenë anëtar i këshillit për mbrojtjen e të drejtave njerëzore edhe të drejtave e grupeve etnike dhe të pakicave në dhomën e përfaqësuesve të parlamentit kroat 1993-96. Më 1983 anëtar me korrespondencë i Akademisë së Arteve të Kosovës, ndërsa më 2001 bëhet anëtar i jashtëm Accademia Marchigiana di Scienze , Lettere ed Arti në Ankona, anëtarë i PEN klubit kroat nga viti 1985, anëtarë I shoqatës së arkeologëve të Kroacisë etj.
“Shikuar opusin e prof. Stipçeviqit, mbetemi mjaft të habitur me madhështinë e veprimit tij si në fushën e diturisë, ashtu edhe në aktivitet tjera (Aleksander Stipčević s Poštovanjem, faqe 281)
Veprimtaria shkencore-hulumtuese është e pasur me vlera edhe e gjerë për nga vëllimi.
Ne po i përmendim vetëm titujt e disa veprave:”Ilirët “,”Arti i ilirëve”, ”Ilirët historia –jeta –kultura”, ”Simbolet e kultit te ilirët”, Bibliografia e ilirëve”, “Interpretime albanologjike“, “Historia e librit”, ”Censura në biblioteka” , “Bibliografija antike e arkeologjisë në Jugoslavivi. B.1-2”, më 1556 faqe,”Censori i përsosur “. Bibliografia e Abreshëve të Zarës,”Përmendoret kulturo-historike në Arbanas “. etj.
Ka shkruar shumë artikuj për enciklopeditë e Jugos. Enciklopedinë e arteve, atë detare, asaj të përgjithshme, në leksikonin biografik, Enciklop... Jug. bot 2,, Encklop. e artit kroat etj., ka shkruar sintezën e parë mbi artin e ilirëve e cila ka përjetuar 9 botime edhe në disa gjuhë. Duke e kaluar jetën mes librave motivohet për të njohur më thellë fenomenin libër, nga punimet e publikuara doli edhe sinteza e dytë “Historia e librit”, e cila është e botuar edhe në gjuhën shqipe, pastaj edhe sinteza e tretë’ Historia Sociale e librit te kroatët: “është e ditur që shumë shkencëtarë tanë të njohur, frikësohen nga shkrimi i sintezave, e cila është, megjithatë, kurora e diturisë së mbledhur” (Aleksander Stipčević s Poštovanjem faqe, 282 ”)
Për angazhimin dhe zhvillimin e veprimtarisë së asur shkencore, edukative, shoqëria, institucionet e kanë çmuar lart kontributin e prof. Stipqeviqit, andaj edhe e kanë nderua me mirënjohje të ndryshme: 1993 Konventën e Kukuleviqit për punën profesionale në bibliotekari nga shoqata kroate e bibliotekarisë.
Më 1998 ndërohet me Shkallën Danice hrvatske me portretin Marko Maruliq, nga kryetari i republikës së Kroacisë. Më 2004 merr mirënjohjen e qytetit të Zarës për vepër jetësore edhe mirënjohjen e qytetit të Zagrebit, ndërsa më 2001 kurorën e artë “ Naim Frashëri “ të cilën ia dha kryetari i Shqipërisë dr.Rexhep Mejdani, për kontributin në ndriçimin e historisë së ilirëve më 2006, konventën e fakultetit filozofik si mirënjohje më e lartë për rezultatet arritura.
Akademik prof.dr.Aleksandër Stipçeviq, arkeolog, ilirolog e ballkanolog i mirënjohur nga Zagrebi, në një intervistë ekskluzive për agjencinë e lajmeve INA ndër të tjera flet edhe për incidentin e së dielës në Kalanë e Shkupit.
I pyetur konkretisht për ndërtimin e objektit kishtar në Kala, për atë se si duhet mbrojtur ky lokalitet, ku janë lokalizuar vendndodhje dhe prova të kulturës së hershme materiale ilire, ai është shprehur se lokaliteti arkeologjik në fjalë medoemos duhet mbrojtur.
“Kjo është një storje e ngatërruar dhe secili rast është i veçantë. Nëse gjatë ndërtimit të diçkaje, haset në lokalitet arkeologjik, së paku tek ne, e ashtu është në tërë Evropën dhe mbarë botën, ai që drejton punimet, menjëherë ndërpret punimet dhe fton arkeologët dhe në llogari të vet, me mjetet e veta duhet ti paguajë arkeologët që të hulumtojnë atë lokalitet. Mirëpo, sipas tij kjo ka të bëjë se për çfarë lokaliteti bëhet fjalë dhe për çfarë gjetje.
“Unë kam parë në Bolonja, një rast shumë interesant. Në sheshin kryesor në Bolonja, kanë rrëmuar për të ndërtuar një pasazh (kalim) nëntokësor dhe kanë hasur në një mur të vjetër. Atëherë janë ballafaquar me gjendje të palakmueshme, se a duhet ta shkatërrojnë atë apo jo. Mirëpo, ekzistojnë ligje që ndalojnë shkatërrimin e murit mjaft mirë të ruajtur dhe ata kanë gjetur zgjidhjen. Është arritur në përfundim që ai lokalitet, ai mur, të mbulohet me një xham të trashë, nëpër të cilin edhe mund të ecet. Ata aq mirë e kanë ruajtur, sa që të gjithë ata që kalojnë atypari, nëpër këtë monument- e shohin murin e lashtë, por nuk mund ta dëmtojnë”, thotë Stipçeviq.
Ai ka folur edhe për rastin në kishën e Shën Pjetrit në Romë. Kur e kanë ndërtuar këtë kishë të madhe, katedralen e Shën Pjetrit, ata kanë hasë në monumente më të vjetra, sepse në Romë, kudo që të rrëmoni, do të hasni në monumente të vjetra romake bile edhe etologjike, që janë edhe më të vjetra. Ata, për ta ruajtur këtë, e kanë bërë një ambient përpara kishës dhe nëse dëshironi me e pa atë, duhet të hyni në nëntokë, që të shihni gjetjet e tilla arkeologjike.
Aleksander Stipçeviç, Ilirët, Toena, Tiranë 2002
Me fjalë të tjera, thotë Stipçeviq, nëse ajo është me vlerë, që duhet ruajtur, atëherë duhet vepruar në atë mënyrë që ato fonde arkeologjike të mbulohet me xham, që të ruhen ato elemente arkeologjike dhe të mbulohen me një xham të trashë e mbi të, mund të ndërtohet nëse duan edhe pallate prej 100 kateve.
“Kjo duhet ruajtur, sepse ajo që shkatërrohet njëherë, kurrë më nuk mund të riparohet dhe asnjë fotografi nuk mund të paraqesë atë që është me vlerë. Në rend të parë ne nuk dimë se çfarë do të mundësojë teknologjia e re, në hulumtimet që do të bëhen në objekte të tilla, prandaj duhet ruajtur dhe duhet lënë ardhmërisë që të hulumtohen ashtu si mund të hulumtohen. Ne sot dimë se një sërë të dhënash merren nga shtresat dhe shtresimet nëse janë të ruajtura, si ato parahistorike, historike etj”, shprehet Stipçeviq në intervistën e gjerë për këtë agjenci.
Dhe ndoshta ky takim, mbi nje teme aq shume te diskutuar mbi iliret, nuk do te kishte pasur vend me te mire per t’u organizuar se sa ketu ne Ulqin, qyteti ilir i cili ne lashtesine e tij shtrihej nga Kepi i Mendres ne veri deri ku lumi Buna derdhet ne detin Adriatik. Nje nga emrat e njohur te iliriografise, bibliografise, i nderuar dhe nga Presidenca shqiptare disa vite me pare me Urdhrin e Larte “Naim Frasheri” u zgjodh te botohej edhe ne shqip nga perkujdesja e nje prej botuesve te njohur shqiptare, Fatmir Toci.
Arbereshet
“Jam duke punuar per nje liber te ri qe ju kushtohet arberesheve”, ka pohuar Aleksander Stipcevic, akademiku kroat nga Zara e Kroacise, qe ne kete vizite te tij te pare ne Ulqin ka pasur kenaqesi te vizitoje edhe Shestanin, fshatin e te pareve te tij.
Aleksandër Shandri Stipçeviq Është njëri nga ata bij të arbëreshëve të rrethit të Shkodrës, të cilët treqind vjet më parë u shpërngulën në rrethin e Zarës. Ka studiuar arkeologjinë dhe ka drejtuar një varg institucionesh e projektesh që lidhen me bibliotekat, historinë e librit, botimet enciklopedike etj., deri në Akademinë e Shkencave në Zagreb. Që nga viti 1987 është profesor ordinar në Fakultetin Filozofik të Universitetit të Zagrebit, ku mban kursin e historisë së librit, sociologjisë së librit dhe bibliografisë. Është autor i një numri të madh veprash për ilirët dhe historinë e librit: Historia e ilirëve, Arti i ilirëve, Simbolet e kultit te Ilirët, Bibliografi për ilirët, Historia e librit, Censura në biblioteka, Interpretime albanologjike etj. Më shumë se dyzetë e pesë vjet emri i tij identifikohet me rezultatet më të reja të studimeve ilire.
Intervistë me ilirologun arbëresh Aleksandër Stpipçeviç:
Prof. dr. Aleksandër Stipçeviq, nuk e ndërroi mendimin shkencor për origjinën ilire të shqiptarëve, edhe atëherë kur vepronte me forcë hegjemonizmi akademik e politik serbë, ku me ngulm kërkohej që teza mbi origjinën ilire të shqiptarëve të kontestohej dhe të hidhej poshtë për shkaqe e qëllime politike.
Ne e intervistuam me shkrim,duke u kufizuar në disa çështje të caktuara, për të zbuluar,se cila është jeta e tij,cilat janë interesimet shkencore kërkimore të shkencëtarit të pensionuar,të cilit pleqëria nuk ia ndal veprimtarinë kreative. Po më 2008 u botua një vepër nga,grup autoresh kushtuar prof. Stipçeviçit me titull: "Aleksandru Stipčeviću s poštovanjem" (Aleksander Stipçeviq me nderime) ku në mesin e 14 autorëve është prof. dr.Zef Mirëdita edhe arbëreshi dr.Sergjo Dokoza-Nikpali.
Aleksandar Stipčević was born in the village of Arbanasi near Zadar, Croatia (then a part of the Kingdom of Italy). Since 1987 he has been a full professor at the University of Zagreb. Some of his published titles include: Illyrians, The Illyrian Art, The Illyrian Cult Symbols, Illyrian Bibliography, The History of Books, Censorship and Libraries. Some of them are translated to other languages.
Mr.sci.Flori Bruqi
