Ish ambasdori i RSH, në Ankara, z. Skënder Shkupi, publicist e shkrimtar i mirënjphur me gazetarin Beqir Sina
Tipari themelor i çdo ideje, mentaliteti apo programi nacionalist, në të gjitha kombet e botës, është, jashtë çdo dyshimi, përpjekja për kohezion, për harmoni kombëtare, për bashkim e solidaritet të të gjithë individëve që përbëjnë kombin e dhënë, në funksion të arritjes së një pikësynimi të caktuar kombëtar afatshkurtër, afatmesëm apo afatgjatë. Të gjithë prijësat historikë që arritën të venë në jetë programet ambicioze të emancipimit, zhvillimit dhe përparimit të thellë të kombeve të tyre, u mbështetën fuqimisht në parimin e unitetit të një numri sa më të madh bashkëkombasish, edhe në ato raste kur shumë nga ata bashkëkombas qëndronin të tërhequr e indiferentë kundrejt orvatjeve të tilla. Atyre iu desh të shpenzojnë shumë forca dhe energji për t’i bindur popujt e tyre se pa unitet, çdo ndërmarrje e përmasave të mëdha, e sidomos ajo më e madhja, më e vështira, më e ndërlikuara nga të gjitha përpjekjet historike të popujve – zgjidhja e problemit kombëtar – do të ishte thjesht një utopi.
Këtë të vërtetë e kuptuan shumë shpejt edhe mendjet më të ndritura të Rilindjes sonë Kombëtare. Mesazhet që ata lëshuan qëndrojnë edhe sot si monumente të pastra të atdhedashurisë e të shqiptarizmës. Kujtohet me nderim të veçantë kumti i pavdekshëm i Pashko Vasës :
“…e mos shikjoni kisha e xhamia,
feja e shqyptarit asht shqyptaria.”
Kujtohet me emocion të thellë apostrofi madhështor i Naim Frashërit :
“Ti Shqipëri më ep nderë,
më ep emrin shqipëtar…”
në një kohë kur shumë shqiptarë kishin filluar të josheshin nga konvertimi në kombësi të popujve përreth, për shkak të humbjes së shpresës se një ditë do të kishte mbi sipërfaqen e planetit një Shqipëri të pavarur.
Kujtohen me ndjenjën e ngrohtë të admirimit e të dashurisë për simbolin e Kombit dy vargjet e para të Himnit tonë Kombëtar, të hartuar rreth 100 vjet më parë, nga poeti – atdhedashës, Asdreni :
“Rreth flamurit të përbashkuar,
me një dëshirë, me një qëllim…”
(Seç ka diç të veçantë ai cilësori tepër i rrallë në gjuhën shqipe – “të përbashkuar” – diçka që të krijon ndjesinë e dinamizmit, të lëvizjes, të një bashkimi jo skematik e të menjëhershëm por që kërkon njëfarë kohe, që nënkupton njëfarë përpjekjeje për t’u realizuar, që bëhet jo pa vështirësi, një fjalë që zor se mund t’i gjendet korresponduesja në gjuhë të huaja.)
Ishin këto mesazhe që përgatitën terrenin shpirtëror të lëvizjeve historike antiosmane, Lidhjen Shqiptare të Prizrenit, kryengritjet e mëdha të Kosovës të viteve 1910 – 1911 – 1912, veprimtaritë e çetave patriotike në Shqipërinë e Jugut e më në fund kurorëzimin e atyre përpjekjeve të gjata e të përgjakshme që sollën shpalljen e pavarësisë më 28 nëntor 1912.
Pavarësia gjysmake e Shqipërisë Perëndimore, e ashtuquajtura “Shqipëri londineze”, shënoi vetëm hapin e parë drejt një pavarësie të plotë të të gjitha territoreve shqiptare të pushtuara nga fqinjët ballkanas. Deri në vitin 1999, (me një përjashtim të pjesshëm gjatë viteve 1941-1944 kur një pjesë e atyre territoreve kaloi nën të njëjtin administrim sikurse Shqipëria e Londrës ), nuk ndryshoi asgjë në tablonë e trishtuar të copëtimit të Kombit tonë. Ndërhyrja e NATO-s në Kosovë përbën hapin e dytë e mjaft të rëndësishëm për realizimin e aspiratës sonë kombëtare – zgjidhjen e problemit kombëtar shqiptar. Kosova shpëtoi nga dominimi serb dhe ndodhet në prag të shpalljes së pavarësisë së saj. Në të tilla rrethana në Shqipëri u gjallëruan shumë diskutimet e debatet për një zgjidhje të afërt dhe fatlume të dramës shqiptare.
Veçse diskutimet shpesh nuk kanë qartësinë e nevojshme sepse ende nuk është arritur në një saktësim të unifikuar të termave vijuese që përdoren shpesh në media :
Ç’është Shqipëria ?
Ç’është Shqipëria Etnike ?
Ç’është Shqipëria e Madhe ?
* Shqipëria është bashkësia e territoreve të Ballkanit Perëndimor që më 28 nëntor 1912 populloheshin, në shumicë dërrmuese, nga shqiptarë. Sipërfaqja e këtyre territoreve aktualisht arrin në 65 mijë kilometra katrore dhe popullsia në rreth 7 milionë banorë.
* Shqipëria Etnike është bashkësia e territoreve që në pranverë të vitit 1878 populloheshin, në shumicë dërrmuese nga shqiptarë. Sipërfaqja e tyre arrin në 80 mijë kilometra katrore dhe popullsia e sotme në 8 milionë. Kufijtë e saj janë përcaktuar shkencërisht nga një sërë studiuesish shqiptarë e të huaj.
* Shqipëria e Madhe është një term spekulativ i krijuar në kanceleritë e Beogradit e të Athinës. Përdorimi i këtij termi, me ose pa dashje, i sjell dëm çështjes kombëtare të shqiptarëve. Megjithatë, për hir të simetrisë, nëse në Serbi apo Greqi janë të interesuar të dinë se ç’do të thotë Shqipëri e Madhe dhe për t’i bindur, gjer në njëfarë mase, edhe ata shqiptarë që këmbëngulin në përdorimin e atij termi, mund të shtojmë : Shqipëria e Madhe është bashkësia e të gjitha territoreve të pushtuara në kulmin e fuqisë së tyre, nga Gjergj Balsha I, Karamahmut Pashë Bushatliu dhe Ali Pashë Tepelena. Këto janë territore me gjerësi rreth 140 mijë kilometra katrore, që shtrihen nga thellësitë e Bosnjes e deri afër Athinës. Popullsia i kalon të 13 milionët.
Përcaktimet e mësipërme janë të domosdoshme për t’u orientuar drejt në situatën e turbullt të Ballkanit të sotëm. Aspirata e bashkimit kombëtar të shqiptarëve, (nëse do të përdornim një frazë të Enver Hoxhës që ai e kishte zgjedhur për revolucionin e përbotshëm proletar), është një çështje e shtruar për zgjidhje. Dhe sado që ne të përpiqemi t’i shmangemi këtij problemi nëpërmjet arsyetimit me “koniunkturat”, “detyrimet juridike” apo “përparësitë e integrimit në BE”, ne kurrë nuk do të arrijmë t’i shpëtojmë asaj barre super të rëndë që na ka lënë mbi kurriz historia. Nuk mund të ketë një Ballkan të bashkuar e paqedashës me një Shqipëri të ndarë. Dhe pa pikë dyshimi, për zgjidhjen e problemit, në ballë të kësaj përpjekjeje të detyruar, ka qenë dhe mbetet nacionalizmi shqiptar.
Gjatë viteve të Luftës së Dytë Botërore, në fillimet e Luftës Nacionalçlirimtare, deviza e bashkimit të të gjithë shqiptarëve në përpjekjet për shpëtim kombëtar e për çlirim nga pushtuesit e rinj e të vjetër ka qenë e mirënjohura ide e unitetit kombëtar PA DALLIM FEJE, KRAHINE E IDEJE. Një parullë tepër e saktë dhe detyrimisht e domosdoshme për çdo lëvizje çlirimtare e nacionaliste. Pak rëndësi ka fakti që komunistët abuzuan me këtë parullë dhe ashtu si në të gjitha drejtimet e tjera, edhe në këtë fushë u treguan hipokritë e mashtrues. E rëndësishme është të theksohet se nacionalizmi shqiptar nuk ka si quhet nacionalizëm i mirëfilltë nëse i shmanget, drejtpërdrejt ose tërthoraz, vënies në jetë të parullës së mësipërme.
Evolucioni i komunizmit shqiptar është mjaft interesant. Në vitin 1942, në fillimet e aksioneve kundër fashizmit, madje pjesërisht edhe në vitin 1945, përkrah partizanëve të Enver Hoxhës ishte pothuajse e gjithë bota, që nga Amerika e deri në Australi. Pas 36 vjetësh “politike të madhe” në shërbim të kauzës së “revolucionit dhe kundër imperializmit”, komunistët shqiptarë më 1978 u ndodhën krejt vetëm dhe kundër të gjithë botës. Dora dorës që largoheshin miqtë e “vëllezërit e shtrenjtë”, në Tiranë bëheshin përpjekje për t’u kapur diku sepse internacionalizmi proletar e kishte nxjerrë barkën e komunistëve në ishullin e Robinson Kruzosë. U gjet një liman i harruar e njëherësh i anatemuar prej tyre, porta e nacionalizmit, ku të vetëbraktisurit nga bota e qytetëruar hynë me vendosmërinë që kanë të gjithë aventurierët që i përvishen punëve gjysmake pasi u mungon sinqeriteti dhe përkushtimi i mirëfilltë ndaj kauzave realisht të mëdha.
Në foto Skënder Shkupi
Nacionalizmi klasor i Enver Hoxhës
- Pa dallim feje e krahine por jo ideje -
Fillimet e tij i gjejmë që në vitin 1962, kur menjëherë pas prishjes me rusët, Shqipëria Socialiste u kujtua që përveç 29 nëntorit të lavdishëm të përbashkët me jugosllavët, shqiptarët kishin edhe një festë tjetër, 28 nëntorin, ditën e pavarësisë. U bënë festime të mëdha në Vlorë, me rastin e 50 vjetorit të kësaj ngjarjeje, megjithëse gjithmonë hierarkët komunistë nuk harronin ta quanin atë ditë si festa Nr. 2 e Republikës Popullore ( e më vonë edhe Socialiste ) të Shqipërisë. U bënë përpjekje për rehabilitimin e disa figurave të patriotëve të Rilindjes por gjithmonë nën një filtër të rreptë klasor. Të kamurit, ata që kishin toka të mëdha, ara e kullota, shtëpi e katandi, pasuri të tundshme e të patundshme, sikur vezën e kuqe të kishin bërë, ata mbeteshin tradhtarë e armiq të Shqipërisë. Kështu patriotët kërkoheshin me këmbëngulje të veçantë vetëm në shtresat e ulëta e të varfra të popullsisë së qytetit e të fshatit, madje më shumë në ato të fshatit se të qytetit.
Në foto Skënder Shkupi
Nacionalizmi i Enver Hoxhës ishte i një lloji të veçantë : ai ishte një nacionalizëm përjashtues, përzgjedhës dhe konfliktual pasi synonte bashkimin e atyre që quheshin “ne” në luftë të papajtueshme me pjesën tjetër të popullsisë që quheshin “ata”. Ky farë nacionalizmi ndofta duhet vënë në thonjëza pasi ishte shumë larg nacionalizmit të vërtetë të rilindasve tanë. Ai ishte utilitar pasi përdorej për një qëllim të ngushtë të caktuar : ruajtjen dhe përjetësimin e Diktaturës komuniste në Shqipëri. Nacionalizmi klasor i Enver Hoxhës përjashtonte nga platforma e bashkimit kombëtar më shumë se 2/3 e popullsisë së Shqipërisë Perëndimore, pra rreth 2.5 milionë shqiptarë pa marrë parasysh mbi 3 milionë të tjerë që popullonin pjesët e kolonizuara të vendit nga shtetet fqinjë, për të cilët ekzistonte edhe porosia e thënë disi nën zë : “rrini mirë aty ku jeni”; domethënë nga koncepti Shqipëri flakej tutje një sipërfaqe prej afër 40 mijë kilometra katrore. Ndërkohë, iu dha një rëndësi parësore binomit artificial Shqipëri – Socializëm. Aq e ndjeshme ishte propaganda e asaj kohe ndaj cilësorit “socialist” saqë pa të fjala “Atdhe” as mund të shkruhej madje as mund të mendohej. Vetë nacionalizmi klasor i Enver Hoxhës merrte kuptimin e plotë në pretendimin e epërsisë së komunizmit shqiptar ndaj atij të të gjithë botës. U bënë përpjekje, ndonëse pa sukses, për organizimin e një Internacionaleje të Katërt apo të Pestë të të gjithë marksistë-leninistëve të botës në Tiranë, plan i dështuar ndofta si pasojë e faktit që kriza ekonomike po trokiste fort në derë. Tirana nisi të pretendonte se ishte “qendra e botës”. Mirëpo ky lloj nacionalizmi, sado i mangët dhe absurd të dukej, megjithatë arriti të mashtrojë mjaft shqiptarë dhe jo-shqiptarë të cilët nisën ta klasifikojnë Diktatorin e Tiranës si nacionalist të mirëfilltë. Kjo ngjiste sidomos te njerëzit me formim modest që identifikonin regjimin me fasadën e tij nacionaliste. Ishte një fatkeqësi e jashtëzakonshme për idealet e vërteta të nacionalizmit shqiptar ky tjetërsim që shiste sapunin për djathë. Pati të rinj të arratisur që nëpër kanalet televizive të vendeve fqinjë kërkonin të ndërronin edhe gjakun e tyre që të mos u mbetej asnjë gjurmë nga ADN-ja e shqiptarit, një pohim sa i hidhur aq dhe revoltues. Me qenë se radiot dhe televizioni shqiptar jepnin aq pa kursim këngë e valle popullore nga krahinat e vendit sa dëgjuesve e teleshikuesve u kishte ardhur në majë të hundës, njerëzit arritën, nëpërmjet një reagimi spontan, të urrejnë folklorin e tyre madje dhe të “armiqësohen” me të. Në rrafshin e edukimit atdhetar kjo përbënte një katastrofë të vërtetë.
Në analizë të fundit, e gjithë aventura nacionaliste e Enver Hoxhës injektoi pikërisht të kundërtën e asaj që mund të prisnin njerëzit të cilët u besonin fasadave. Ajo pruri, në vitet që pasuan, ftohjen e opinionit publik shqiptar ndaj idealeve nacionaliste të cilat shumë njerëz, me njëfarë mendjelehtësie, i konsideronin si reflekse të propagandës së urrejtur të dikurshme. Në këtë kontekst, në vështrimin historik, nacionalizmi klasor i Enver Hoxhës shënon një hap prapa në udhën historike të zgjidhjes së problemit kombëtar shqiptar. Kjo për arsyen e thjeshtë sepse për të nuk kishte një problem shqiptar. Për të kishte një problem social në përmasa botërore të cilin kishin marrë përsipër ta zgjidhnin komunistët shqiptarë me Enver Hoxhën në krye. Pas fitores ata do të bëheshin violina e parë e Europës e ndofta, e botës mbarë.
Vështirë të gjesh në historinë botërore një donkishotizëm politik më të koncentruar se ëndrrat paranojake të komunistëve tanë.
Nacionalizmi islamik i Abdi Baletës
- Pa dallim krahine e ideje por jo feje –
Në shkurt të vitit 1991, në një seancë plenare të Kuvendit Popullor ku diskutohej për të drejtën ose jo të përfaqësimit të organizatës “Omonia” në Parlament, shkëlqeu oratoria e një ish-diplomati e politikani të njohur në mbrojtje të interesave kombëtare të shqiptarëve, z. Abdi Baleta i cili, në shtjellimin e tezave të tij, u bë nismëtar i ringjalljes së ideve të nacionalizmit të dikurshëm shqiptar. Popullariteti i z. Baleta u rrit shumë shpejt dhe, pas një viti, si shqiptarët ashtu edhe të huajt e kishin si pikë referimi të të gjithë rrymës nacionaliste shqiptare. Mirëpo dalngadalë, në tezat e z. Baleta u shfaqën kriteret përzgjedhëse, dëshira për të bërë një Shqipëri që mbështetej kryesisht tek elementi islamik dhe, në mos në armiqësi, të paktën në antagonizëm me pjesën tjetër jo-islamike të shqiptarëve.
Boshti kardinal i pikëpamjeve nacionaliste të z. Baleta është paralelizmi ndërmjet idealeve të nacionalizmit shqiptar me ato të islamizmit. Nuk po analizojmë drejtësinë ose jo të pikëpamjeve të z. Baleta. Mjafton të nënvizojmë se, që në themel të kësaj filozofie politike, është shkelur parimi bazë i çdo nacionalizmi të mirëfilltë: gjithëpërfshirja. Ajo përjashton një numër impresionues shqiptarësh nga vargani i përpjekjeve të mundimshme për zgjidhjen e problemit kombëtar shqiptar.
Po të llogarisim një popullsi prej pak më shumë se 3.2 milionësh në Shqipërinë Perëndimore, rreth 1.2 milionë janë të krishterë ndërsa 2 milionë myslimanë. Pra me ose pa dashje, 1.2 milionë veta që flasin shqip flaken tutje, që në hapin e parë, si të panevojshëm e ndofta të dëmshëm për çështjen e përbashkët.
Paralelizmi i filozofisë islame me atë të nacionalizmit shqiptar është disi i vështirë për t’u kuptuar nga një shqiptar i zakonshëm. Fillimisht ai duhet ta ndiejë të afërt dogmën, shpirtin dhe mentalitetin islamik. Pa këtë afëri as që mund të flitet për një pajtim ndërmjet doktrinës fetare islamike dhe filozofisë së nacionalizmit shqiptar. Aq më pak mund të mendohet që e para të zëvendësojë të dytën në po atë rol që luan vetë nacionalizmi shqiptar. Me qenë se në të gjitha vendet e botës, tonin jetës politike, ekonomike, shpirtërore e kulturore ia japin metropolet e mëdha, nëse diskutojmë në rrafshin perspektiv, le të marrim parasysh një të ri tiranas të përkatësisë islamike. (Dihet që, në fund të fundit, “e sotmja e Parisit është e nesërmja e Montpeliesë”). Cilat janë predispozitat e tij, afiniteti, interesat, preferencat, mentaliteti, dëshirat dhe aspiratat ?
Të nisim nga emri. Sot është e vështirë të gjesh në Tiranë një të ri me emrin Abdullah, Hajdar, Qeramudin, Shemsedin, Muharrem, madje edhe Skënder apo Abdi. Për shkak të një armiqësie të gjatë e artificiale të komunizmit shqiptar ndaj Perëndimit, për fat të keq, njerëzit, edhe ata të besimit islam, si reagim i heshtur ndaj përzgjedhjes absurde të miqve dhe armiqve nga Diktatura, kaluan në ekstremin tjetër : në përzgjedhjen e emrave disi të panatyrshëm historikisht për veshin e shqiptarit, të përkatësisë jo vetëm latine por deri edhe anglo-saksone (ndërkohë që ne kemi pasur një traditë të bukur të vendosjes së emrave shqiptarë në kohën e Mbretërisë). Me ose pa dashje ky përbën një hap real të njëfarë largimi të shqiptarëve të sotëm nga bota lindore me të cilën, deri 90 vjet përpara, bashkëjetonin në të njëtin shtet.
Le të vazhdojmë me hobitë kulturore. A ka ndonjë tiranas të apasionuar pas një këngëtari iranian, një shkrimtari afgan apo një studiuesi a shkencëtari saudit ? Si zor të gjendet qoftë edhe një ekzemplar i vetëm. Ndërkohë nuk është aspak nevoja të shtrojmë të njëjtën pyetje për amerikanët, anglezët, francezët, gjermanët apo italianët. Në kuptimin e mësipërm, nuk është propagandë ajo që thuhet shpesh se “ne shqiptarët i përkasim Perëndimit”. Ky është një fakt real. Madje më shumë se 100 vjet të shkuara, që nga Stambolli i largët, ka qenë një rilindas i madh i fesë islame, NaimFrashëri, ai që ka thënë se “për Shqipërinë dielli lind andej nga perëndon”. Si rrjedhojë ne arrijmë në përfundimin e rëndësishëm se islamizmi është një veshje që nuk i pengon aspak shqiptarët myslimanë ta ndiejnë veten më të afërt me të krishterët e Europës sesa me islamikët e largët të shkretëtirave të Azisë.
Të vijmë në praktikën fetare. Sa për qind e shqiptarëve të rinj tiranas myslimanë i falin të pesë vaktet dhe venë në xhami, të paktën të premteve ? Të dhënat që kam janë tepër zhgënjyese për çdo ithtar të islamizmit klasik që kërkon zbatimin me përpikmëri të të gjitha kërkesave detyruese të konfesionit islamik. Ata, nëse ekzistojnë, janë në një numër të papërfillshëm. Do të isha i kënaqur sikur dikush, diku, të më bindte për të kundërtën. Por, për fat të keq, ky është gjithashtu një fakt i njohur ndaj të cilit nuk kemi kurrfarë fuqie për ta zhbërë. I mirë ose i keq, ky është realiteti shqiptar.
Të vijmë në kushtet e jetës së përditshme. A është në gjendje një vizitor i huaj që vjen në Tiranë dhe hyn në një shtëpi qytetare çfarëdo, të dallojë nëse i zoti i shtëpisë është i krishterë apo muhamedan ? Është pothuajse e pamundur. Mjedisi, mobilimi, jetesa, preferencat në zbukurimet apo ornamentikën e përdorur, stili dhe shija e të zotit të shtëpisë nuk të japin kurrfarë të dhëne se ai i përket atij grupit të vjetër që dikur osmanët e quanin “turk” apo atij tjetrit që i thoshin “kaurr”. Atëhere, si është e mundur që një tiranas i tillë të ketë dobësi për shiltet e gjata të shtrira përdhe, për sofrat e shtruara në dysheme, për të ngrënët e përbashkët në një tas me dy gishtat e dorës, për gratë e mbuluara me ferexhe, për meloditë e zvargura të ahengjeve orientale etj, etj,…Sepse edhe në shtëpitë e pasura arabe, stili oriental i jetesës është dominues. Ndërkohë ai arab që e ka ndryshuar atë stil, nuk mund të përmendet si shembëlltyrë për ta hedhur poshtë përshkrimin e mësipërm sepse ai ka dalë kundër të vetëve dhe është “tradhtar”. Në të tilla kushte, i riu tiranas i sotëm, nuk është aspak i prirur të ëndërrojë të kthehet në një besimtar të devotshëm oriental. Pra në jetën e përditshme, pikat e takimit të shqiptarit të rëndomtë me myslimanin e zakonshëm arab, sudanez, iranian apo afgan, janë inekzistente.
Duke përmbledhur sa përmendëm më sipër arrijmë në përfundimin që nga 2 milionë myslimanët e Shqipërisë Perëndimore nuk bëhen as 200 mijë ata që ende e kanë të ngulitur fort në ndërgjegje përkatësinë e tyre islamike. Atëherë, edhe sikur të gjitha arsyetimet e z. Baleta të ishin të drejta, a ka mundësi që nacionalizmi shqiptar të fitojë një betejë ku 200 mijë shqiptarë “të mirë” do të ndodhen përballë 3 milionë shqiptarëve “të liq” ? Dhe në fund të fundit, a mund të quhet nacionalizëm një filozofi e tillë që barazon me Kombin vetëm një pjesë të tij ?
Le të vijmë në rrafshin pragmatik. Çlirimi i Kosovës nga zgjedha serbe nuk u bë nga forcat e bashkuara të Iranit, Irakut, Arabisë Saudite, Egjiptit apo Sudanit. Atë e çliruan forcat e NATO-s. Në të tilla kushte, a ka kuptim një aleancë me ata që, edhe sikur ta kenë dëshirën për të na ndihmuar, nuk kanë fuqinë e nevojshme për ta realizuar atë ndihmë në terren ? Është rasti, ndërkaq, të nënvizojmë se ndërmjet shumicës së vendeve islamike të botës së tretë dhe Jugosllavisë së dikurshme të udhëhequr nga Tito, ka pasur lidhje tepër të ngrohta. Nuk ka mundësi që të mos kenë mbetur gjurmë të asaj dashurie të vjetër në kujtesën historike të vendeve në fjalë. Me këtë shpjegohet edhe indiferentizmi relativ i atyre vendeve gjatë konfliktit të përgjakshëm të Bosnjes, popullsia e së cilës, ndryshe nga shqiptarët, vetëdeklarohej si “komb mysliman”, një shpikje origjinale dhe antishkencore e kohës së Jugosllavisë së Titos.
Së fundi, në rrafshin historik, e vetmja lidhje e shqiptarëve me arabët ka qenë fati i përbashkët i të dyja palëve si koloni të turqve osmanë, shërbimi i gjatë ushtarak i rekrutëve shqiptarë në shkretëtirat e Jemenit dhe shkrimi arab i imponuar nëpërmjet turqve të cilët frymëzuan edhe bejtexhinjtë shqiptarë të shkruanin vargje sipas modelit arab ose persian.
Marrëdhëniet me Perandorinë Osmane kërkojnë një trajtim të kujdesshëm e të veçantë pasi nga fqinjët tanë ballkanas por edhe nga vetë shqiptarët është spekulluar shumë me to. Ka një teori që islamizimi i shqiptarëve i shpëtoi ata nga rreziku i asimilimit sllav ose grek. Mund të ketë bazë vërtetësie. Mirëpo duke u mbështetur fort në një argument të tillë, ne tërthoras pranojmë që përqafimi i fesë së re nuk u bë nga dashuria që kishin shqiptarët për të por nga nevoja e mbijetesës. Në ditët e sotme tabloja është e përmbysur. Pikërisht përkatësia islamike e shqiptarëve përbën njëfarë handicap-i, një pengesë për sigurimin e aleatëve perëndimorë të fuqishëm, të aftë për të na ndihmuar në realizimin e bashkimit tonë kombëtar. Atëhere ç’na sugjeron teoria e mbijetesës, e aplikuar për shekullin XVII, nëse do t’i kërkonim ndihmë për shqiptarët e shekullit XXI ? Sigurisht që, nga ana e hartuesve të saj, nuk mund të përfytyrohet një propozim për një konvertim të ri të shqiptarëve në një fe perëndimore. Ngjan me një absurditet. Por njëherësh, rreshtimi i nacionalizmit shqiptar në një vijë politike, ideologjike dhe shpirtërore me islamizmin e Lindjes së Mesme është gjithashtu një non-sens. Një rreshtim i tillë ka kuptim vetëm nëse ne jemi të vendosur t’i shërbejmë në radhë të parë islamizmit e pastaj nacionalizmit shqiptar dhe jo anasjelltas.
Nacionalizmi islamik përbën një hap tjetër prapa në rrugën e mundimshme të arritjes së një zgjidhjeje të çështjes sonë kombëtare.
Nacionalizmi gegë i Kastriot Myftarajt
- Pa dallim feje e ideje por jo krahine -
Në dhjetor të vitit të kaluar u botua një libër polemik i z. Kastriot Myftaraj, me titull “Nacional-islamizmi shqiptar : Baleta & Ferraj” që përbën një përpjekje për ta sulmuar sa më egërsisht z. Baleta, ndofta për shkaqe jashtë bindjeve apo ideve politike. Pjesa e parë e librit merret me gjithëfarësoj intimitetesh nga jeta e z. Baleta ku pa dyshim ka edhe shumë fantazi, një pjesë që fare pak mund ta interesojë një lexues serioz. Në vijim, autori shtron pikëpamjet e tij për ecurinë e zgjidhjes së çështjes kombëtare shqiptare, ku ai, me një vendosmëri të palëkundur, përjashton nga ky proces të gjithë popullsinë toske të Shqipërisë. Por jo vetëm kaq. Me një “guxim” shkencor tepër befasues z. Myftaraj na thotë se urrejtja e toskëve ndaj gegëve, nisur qysh në shekullin X para erës së re, e ka bazamentin e saj në ksenofilitë e ndryshme të ilirëve dhe epirotasve të lashtë : të parët ishin filoromakë, kurse të dytët filogrekë. Pa dashur ta akuzojmë autorin për mungesë njohurish historike, mund t’i kujtonim atij se qytetërimi grek dhe ai romak i mirëfilltë, zanafillën e kanë në shekullin VIII para erës sonë. Pra çdo aludim për “ksenofilira”, në një kohë më të hershme, kur ata popuj ishin pothuajse në të njëjtin nivel zhvillimi e kulture, është alogjik.
Për z. Myftaraj në Ballkanin Perëndimor jetojnë këta popuj : serbët, malazezët, maqedonasit, gegët, toskët, vllehët dhe grekët. Një përfundim befasues ky që ngjan me një atentat të mirëfilltë që i bëhet nacionalizmit shqiptar pikërisht në emër të tij. Por jo vetëm kaq. Sipas z. Myftaraj, qysh në lashtësi toskët janë përpjekur që me çdo mënyrë, me mashtrime, me dredhi madje dhe me luftë të sundojnë mbi gegët. Ata e donin, e ëndërronin, e aspironin me të gjithë fuqitë e shpirtit të tyre, sundimin mbi gegët. Nuk është e qartë se përse ky popull tosk, që nuk qenka shqiptar, e paska pasur këtë dëshirë vetëm ndaj gegëve dhe jo ndaj popujve të tjerë fqinjë si grekët apo bullgarët. Në të gjitha kombinimet që bën gjatë shtjellimit të ideve të tij në atë vëllim me mbi 300 faqe, z. Myftaraj i ka hequr vizë përfundimisht 25 mijë kilometrave katrore të Shqipërisë së Jugut, që nga Shkumbini e deri në Artë dhe mbi 2.5 milionë shqiptarëve që banojnë në ato treva. Për të Shqipëria është ajo që mbetet, pra Shkumbin e sipër ndërkohë që vetëm gegët e kanë kohezionin e nevojshëm për të formuar një Komb Shqiptar.
Autori i librit të lartpërmendur përpiqet t’i veshë një petk shkencor tezave të tij. Ai thotë që ilirët e Veriut nuk u bashkuan kurrë me ata të Jugut për shkak të armiqësisë së thellë ndërmjet tyre, armiqësi që kishte nisur shumë shekuj më parë. Në të vërtetë ai ka qenë një proces historik i cili duhet ta shterrte vetveten brenda një periudhe të caktuar, zgjatja e së cilës varej nga kushtet e caktuara të epokës. Ilirët e Veriut për një kohë të gjatë nuk u bashkuan edhe me njeri tjetrin. Por gjatë mbretërimit të Teutës, shteti i Adrianëve u rrit ndjeshëm duke arritur deri poshtë Vjosës. Ilirët Adrianë në atë kohë pushtuan edhe Korfuzin. Procesi integrues i të gjithë ilirëve, të Veriut e të Jugut, u ndërpre nga pushtimi romak. Nga ana tjetër, fakti që grekët, në kulmin e lulëzimit të kulturës së tyre, nuk patën një shtet të bashkuar, nuk dëshmon aspak për ndonjë urrejtje shekullore patologjike të qyteteve-shtete me njeri tjetrin. Nëse do të ndiqnim linjën e z. Myftaraj, në ditët tona, Peloponezi i spartanëve duhet të ndahet përfundimisht nga Atika e athinasve dhe kjo e fundit nga Thesalia e tebanëve pasi ata patën luftuar e qenë përgjakur për qindra vjet me njeri tjetrin.
Për periudhën e Mesjetës, z. Myftaraj këmbëngul fort në antagonizmin fetar të Despotatit të Epirit ndaj Principatës së Arbërit, për të mbështetur teorinë e tij të vazhdimësisë së armiqësisë shekullore të toskëve ndaj gegëve. Në ato periudha, çdo feudal, kont apo princ angazhohej me interesat e principatës së tij dhe armiqësitë qenë ngjarje krejt të zakonshme. Madje armiqësitë e princave italianë të së njëjtës fe kanë qenë proverbiale dhe ato vazhduan për qindra vjet derisa i mposhti lëvizja e madhe për bashkim e Garibaldit në shekullin XIX. Kështu që armiqësia e një principate në Jug të Shqipërisë me një tjetër në Veri të saj nuk përbën argument.
Periudha e Skënderbeut zë një vend të veçantë në trajtimin e antagonizmit toskë-gegë të z. Myftaraj. Ai nënvizon se e vetmja humbje e Skënderbeut ndodhi në Berat.
Kjo dëshmon, sipas tij, armiqësinë e thellë të toskëve ndaj Skënderbeut. Berati paskësh qenë epiqendra e kësaj armiqësie. Aty ata demonstruan ndarjen e tyre me kryezotin e Gegëve, zotin e Krujës e të Matit.
Është pak të mos çuditesh me këtë lloj arsyetimi. Domethënë Vaterloja ku u mund Napoleoni nga koalicioni i mbretërve të Europës është pika më antifranceze në kontinent (?!)
Përse nuk përmendet fakti që Skënderbeu u martua me të bijën e një princi tosk ?
Përse nuk kujtohet fakti tjetër që Skënderbeu e quante veten “Princ të Epirotasve”, duke nënkuptuar me këtë term të gjithë shqiptarët që udhëhiqte ai ? Nëse toskët ishin një popull tjetër dhe gjithmonë të gatshëm për të hyrë në aleancë, siç thotë autori, me grekët, vllehët dhe sllavët, kundër gegëve dhe për t’i skllavëruar e sunduar ata, si shpjegohet pjesëmarrja masive e princave të Toskërisë në Lidhjen e Lezhës ? Ndonëse antikomunist i vendosur, z. Myftaraj ndjek një metodologji komuniste : ndërton një skemë dhe pas kësaj kërkon t’ia përshtasë realitetin skemës së krijuar dhe jo anasjelltas. Ai e ka vendosur : toskët janë armiq dhe duhen flakur tej. Se ç’do të bëhet me ta pas këtij dëbimi, atij nuk i intereson aspak. A ka vallë aleat më të fuqishëm për Nikolas Gejxhin e Bostonit dhe për të gjithë teoricienët e Megaliidhesë ? E si mund të quhet nacionalist modern shqiptar një njeri që ia fal gjysmën e Shqipërisë grekëve ?
Për periudhën e sundimit turk, z. Myftaraj akuzon pashallarët e Jugut si vegla të Sulltanit ndërkohë që Bushatlijtë si kundërshtarë të tij. Ai thotë se Ali Pashë Tepelena u ngrit vetëm një herë kundër Portës, në fundin e jetës së tij, kurse Bushatlinjtë luftuan për disa dhjetëra vite me radhë për t’u shkëputur nga Turqia. Një interpretim i dobët i fakteve reale.
Ali Pashë Tepelena kishte krijuar një pavarësi të tillë veprimesh nga Porta sa atë e konsideronin si partner deri fuqitë e mëdha. Ai ishte krejt i plotfuqishëm në pashallëkun e tij. Veprimet e tij drejt pavarësisë nuk ka arritur t’i kryejë jo vetëm asnjë pasha tjetër shqiptar por asnjë i dytë në të gjithë Perandorinë. Njëkohësisht ai kreu vepra të mëdha, për aq sa e lejonte koha dhe mjedisi, në fushën ekonomike dhe në atë të infrastrukturës së pashallëkut të Janinës. Ai u angazhua në luftime kundër një pashai tosk, Kurt Pashës së Beratit e jo kundër Bushatlinjve siç do ta kërkonte teoria e z. Kastriot. Ndërkaq, pa dashur të biem në pozitat dëshpëruese të z. Myftaraj të ndarjes Veri-Jug, mund t’i kujtojmë atij se të dërguarit të Vjenës që kërkoi ta ndihmonte për t’u shkëputur përfundimisht nga Sulltani, pashai i Shkodrës i preu kokën dhe ia dërgoi Stambollit duke u pajtuar përfundimisht me të.
Z. Myftaraj është një admirues i Bismarkut. Ai çmon shumë “Realpolitikën” e tij të cilën kërkon ta përqasë në kushtet e Shqipërisë e të shqiptarëve. Zbatimi i skemës së Bismarkut për viset e sotme shqiptare ngjan si shumë origjinal :Gegnia është, sipas tij, Prusia plus afro 300 shtetet gjermane të përçara. Nuk dihet në fakt se kush është aktualisht Prusia. I takon të jetë Kosova, por ajo është një protektorat dhe asgjë më shumë. Principatat duhet të jenë prefekturat dhe komunat e Republikës së Shqipërisë, të pjesës juglindore të Malit të Zi dhe të Maqedonisë Perëndimore, kurse vetë princat duhet të jenë kryetarët e komunave në fjalë. Austria është Toskëria. Kuptohet Vjena i takon të jetë Vlora. Se cili është perandori i Toskërisë nuk shtjellohet qartë : i bie të jetë Fatos Nano. Por nuk kuptohet se pse ky perandor nuk qëndron në Vjenë, domethënë në Vlorë, por është instaluar në kryeqendrën e Bavarisë, në Mynhen, domethënë në Tiranë. Megjithatë nuk ka rëndësi. Skema është bërë ose më mirë është huazuar dhe pak shqetësim ndjen përdoruesi i saj nëse nuk përputhet me realitetet e kohës pasi ai është në gjendje që, në rast krisjeje, ta përputhë atë dhunshëm.
Bismarku e kuptoi se kush e pengonte bashkimin gjerman – nuk ishin as anglezët, as francezët e as rusët. Ata ishin austriakët. Dhe sado e paarsyeshme t’i dukej opinionit të trashë politik gjerman, duke u mbështetur në “Realpolitikën” e tij, ai i shpalli luftë Austrisë, e theu atë më 1866 dhe, pas fitores, e bashkoi Gjermaninë duke e lënë Austrinë jashtë saj si mish i huaj.
Myftaraj e kuptoi se kush e pengon bashkimin shqiptar – nuk janë as serbët, as grekët e as maqedonasit. Ata janë toskët. Dhe sado e paarsyeshme t’i duket opinionit të trashë politik shqiptar, duke u mbështetur në “Realpolitikën” e huazuar, ai do t’i shpallë luftë Toskërisë, do ta thyejë atë në vitin 2005 dhe, pas fitores, do ta bashkojë Gegninë duke e lënë Toskërinë jashtë saj si mish i huaj. (Vetë autori nuk e pretendon ta kryejë vetëm atë punë pasi është në pritje të daljes në skenë të një Oto fon Bismarku – Gegë. Por nëse nuk del, do s’do, ai do ta realizojë vetë atë detyrë të lavdishme historike)
Z. Myftaraj, të gjithë ofensivën e tij kundër toskëve e ka ndërtuar mbi bazën e një platforme që mund ta quajmë si “solidaritet luftarak katolik antitosk i të gjithë hapësirës Gege të Shqipërisë”. Kuptohet që elementin islamik të Veriut të Shqipërisë ai e konsideron përkohësisht si të tillë. Mirëpo ndofta nga ngutja ose nga mungesa e një studimi më të hollësishëm të veprimtarisë së katolicizmit shqiptar, ai ka harruar që një nga figurat më të mëdha të Kombit por edhe të Katolicizmit në Shqipëri, At Gjergj Fishta, në këngën kushtrim që propozonte për Himn Kombëtar të shqiptarëve, kishte të spikatura dy vargjet që vijojnë :
“Bini toskë e bini gegë,
si dy rrfe qi shkojnë tuj djegë…”
“Për fat të keq”, më i madhi i katolikëve të djeshëm të Shqipërisë ka një opinion diametralisht të kundërt me atë të korifeut të nacionalizmit gegë të sotëm.
Z. Myftaraj akuzon edhe Sami Frashërin i cili nuk shqetësohej aspak për bashkimin dhe pavarësinë e shqiptarëve por për garantimin e sundimit të toskëve, mbi gegët, pas shkëputjes së Shqipërisë nga Turqia.
Për periudhën e pavarësisë së Shqipërisë, autori këmbëngul se ajo ka qenë një epokë e trishtuar e marrëdhënieve : “sundues tosk – i sunduar gegë”. Nuk e dimë nëse ai përfshin në këtë kategorizim edhe periudhën 1924 – 1939. Sidoqoftë, për vitet e Diktaturës komuniste, z. Myftaraj ka pjesërisht të drejtë. Pjesërisht sepse ato që ndodhën në atë kohë vërtetë pasqyronin mungesën e plotë të simetrisë në trajtimin e qytetarëve shqiptarë të Veriut e të Jugut por kjo nuk ndodhte për shkak të urrejtjes biologjike të Jugut ndaj Veriut por për arsye krejt të tjera e shumë më konkrete se një konsideratë shpirtërore çfarëdo, qoftë dhe e deformuar. Enver Hoxha vrau e masakroi shumë jugorë, madje edhe shokë e miq të tij, këdo që kishte frikë se mund ta rrezikonte, pa e vrarë fort mendjen se ku kishte lindur X apo Y “biroist” dhe ndonëse nuk i donte gegët, ta zemë për arsyen që përmend z. Myftaraj, përsëri të shoqen e kishte gegë.
Veriu, për shkaqe historike të njohura, duke qenë më i lidhur me traditën e më konservator, ka qenë edhe më antikomunist se hapësira jugore e vendit. Në këtë vështrim ka pasur ndikimin e saj edhe kisha katolike. Klerikët katolikë, si më të përgatitur e më të shkolluar, jo vetëm e njihnin shumë më mirë doktrinën bolshevike dhe dëmet e saj por ishin në gjendje edhe ta argumentonin qëndrimin e tyre armiqësor ndaj asaj doktrine. Ndërkohë, kolegët e tyre ortodoksë apo myslimanë, ishin disa shkallë më poshtë në nivelin arsimor e intelektual dhe, si pasojë, nuk kishin mundësi e aftësi për t’iu kundërvënë me argumente të bazuara komunistëve dhe propagandës së tyre mashtruese. Madje ky është një përfundim i nxjerrë në një kuadër shumë më të gjerë se Shqipëria jonë e vogël, e që mund të aplikohet në arenën e ngjarjeve të pasluftës edhe në Europën Lindore.(Kështu shpjegohet fakti se përse, ta zemë, Polonia, Çekia dhe Hungaria katolike ishin shumë më antikomuniste, fill pas Luftës së Dytë Botërore, se Jugosllavia, Bullgaria e Greqia ortodokse). Në të tilla kushte, lëvizja komuniste pati shumë më tepër sukses në Jug se në Veri të vendit. Megjithatë, kjo ka lidhje sidomos me dhjetëvjeçarët e parë të komunizmit shqiptar. Dalngadalë nisi të vendosej njëfarë ekuilibri ndonëse asimetria ruhet edhe sot. Kështu, për shembull, revoltat në mbrojtje të figurës së Enver Hoxhës, në shkurt-mars të vitit 1991, i udhëhoqi një verior, Hysni Milloshi; në atë kohë u bënë demonstrime të egra të turmave të irrituara në mbrojtje të ish-Diktatorit, jo vetëm në Skrapar, në Përmet e në Librazhd por edhe në Peshkopi, Burrel e Martanesh ; dhe së fundi, ndonëse z. Myftaraj e pagëzon “boshnjak” z. Ramiz Alia, koka udhëheqëse dhe frymëzuese e komunizmit shqiptar nga viti 1985 e deri sot, është verior.
Nuk po ndalemi në ngjarjet e hidhura të pranverës së vitit 1997 të cilat z. Myftaraj ka dëshirë t’i përdorë si argumentin më të fuqishëm të teorisë së tij – lufta e Jugut kundër Veriut për ta nënshtruar e dominuar atë – pasi kjo temë është rrahur shumë. Ajo që të trondit pa masë është parashikimi i tij ogurzi se ne gjendemi përpara një lufte të re të paevitueshme e cila është planifikuar nga fuqitë e mëdha për të bërë katarsisin e rajonit. Ai është i papërkulur në idetë e tij se Perëndimi ka orkestruar zinxhirin e konflikteve në Ballkanin Perëndimor sipas vijës Veriperëndim – Juglindje. Etapat e konflikteve janë : Slloveni – Serbi, Kroaci – Serbi, Bosnje – Serbi, Kosovë – Serbi, Maqedoni shqiptare – Maqedoni sllave, Gegni – Toskëri, Toskëri – Greqi e ndofta në fund, Greqi – Turqi, e cila nuk i intereson fort z. Myftaraj. Ai thotë se konflikti i vitit 1997 u bë jashtë radhe, nuk i takonte të bëhej atëhere, prandaj Europa e mbylli për dy javë, 28 shkurt – 14 mars. Por ai do të bëhet se s’bën. E si pasojë do të ndahet shapi nga sheqeri, Gegnia nga Toskëria, ndaj së cilës, kur ta sulmojë greku, Gegnia s’duhet të ketë pikë mëshire e as të ndërhyjë për ta mbrojtur. Dhe pas të gjithë kësaj tirade arsyetimesh paranojake, vallë kush mund të mendojë se z. Myftaraj është një nacionalist ?
Filozofia politike e nacionalizmit krahinor përbën disa hapa prapa në rrugën e vështirë të ngadhnjimit të nacionalizmit të vërtetë e gjithëpërfshirës shqiptar.
*
Përballë një pasqyre të tillë të hidhur të deformimeve vrastare të idesë aq fisnike e aq të pastër të Nacionalizmit Shqiptar, të atij nacionalizmi të vërtetë, të ndershëm e gjithëpërfshirës, njeriu ndjen lodhje. Një lodhje që buron nga përjetimi i një realiteti të hirtë e sfilitës të përpjekjeve kryeneçe të disa njerëzve që nuk dihet se për arsye të cilës dalldi këmbëngulin që ta varrosin aspiratën e shenjtë kombëtare të shqiptarëve, të çorientuar nga ide internacionaliste, kozmopolite por edhe pseudonacionaliste. Kur dëgjon se si intelektualë të tillë të ndërkryer i thurin himn përçarjes së shqiptarëve, pa dashur secilit i kalon si një film tabloja e çuditshme e 120 viteve të fundit të historisë së Kombit tonë, momente pikante të asaj historie duke nisur nga vargjet e Pashko Vasës “Qysh prej Tivarit deri n’Prevezë…”, e duke mbaruar te nofka që i patën vënë kosovarët e Mitrovicës, para 60 vjetësh një vlonjati, Ago Agait, si “kosovari prej Vlone”, te libri voluminoz i gjirokastritit Hamit Kokalari “Kosova, djepi i shqiptarizmës”, te dëshmia drithëruese e Gjykatës Komuniste të pasluftës kundër korçarit patriot Ajdin Kulla që dënohej me vdekje sepse ishte përpjekur për Shqipërinë Etnike, te vargjet brilante të shkrimtarit të madh pogradecar Dhimitër Pasko “Jam Shqiptar, e Kosovar, Zot Krenar, e Zot Bujar, mbi këtë Dhe, që e kam si Fe, E përmbi Fe, E kam Vatan, E kam Atdhe…” e duke përfunduar te vepra madhështore e Astrit Sulës, të riut beratas 22 vjeçar që, para katër vjetëve, la komoditetin e sapokrijuar në Itali dhe u hodh në Kosovë, në formacionet e UÇK-së duke dhënë jetën e tij të re në luftën e shenjtë kundër pushtuesit serb. Çfarë kontrasti ! Mbi të njëjtin Dhe jetojnë edhe ata edhe këta ! I tillë është realiteti ynë i hirtë, realiteti ynë i trishtuar i cili na ofron therrmija gëzimi e kupa hidhërimi.
Megjithatë, ashtu sikundër mbijetuam pas pushtimesh të gjata që mateshin me shekuj, pas diktaturash të egra që mateshin me dhjetëvjeçarë, do të mbijetojmë e do të ngrihemi në këmbë edhe pas këtyre çoroditjeve të një tranzicioni që matet me vite për ta gjetur rrugëdaljen nga varri i hapur ku duan ta kallin Nacionalizmin e pastër Shqiptar disa njerëz që për ironi të fatit, luftojnë në emër të tij. Energjitë e mëdha të Kombit të Bashkuar flenë. Vullnetet janë të ndrydhura, vullnetet janë të shtypura. Por dita e tyre, megjithë vonesën e zgjatur, do të vijë. E përpara Nacionalizmit të padeformuar e të mirëfilltë Shqiptar, teoritë e sotme të nacionalizmit fraksionues do të ngjajnë si skota e delfinëve përballë racës njerëzore. Natyra u dha delfinëve disa premisa për t’u përsosur në rrugën e gjatë drejt qenieve inteligjente. Por ata nuk mundën ta plotësojnë atë mision, ata nuk mundën të bëhen njerëz. Ishin gjysmakë dhe mbetën në mes të rrugës. Në mes të rrugës janë të detyruara të mbeten edhe teoritë antishqiptare e arkaike të nacionalizmave përzgjedhëse e fraksionuese. Ato do të ngjajnë si kujtime të vakëta të viteve të hirtë, të viteve aq të shqetësuar e aq të hidhur njëherësh, të viteve të zhgënjimeve të mëdha, të viteve të….delfinëve.
