Shkruan Flori Bruqi etj.
Ballkani Perëndimor është një shprehje që është përdorur në Bashkimin Evropian që nga fillimi i shekullit 21 për të shënuar kryesisht territoret e shteteve të Ballkanit (me përjashtim të Turqisë) jo anëtarë të asaj organizate. Këto janë:
Termi është subjekt i kritikave, veçanërisht në Kroaci, ku një pjesë e madhe e publikut konsideron se Kroacia nuk ka asgjë të përbashkët me vendet e tjera të grupit, ose se "derdhja" e Kroacisë në Ballkanin Perëndimor nganjëherë interpretohet si një përpjekje për të rindërtuar Jugosllavinë.
Si mund të ndihmojë BE që t'i zgjidhë këto konflikte?
Shtetet e Ballkanit Perëndimor kanë edhe një sërë konfliktesh për të zgjidhur me njëri-tjetrin. Le të marrim si shembull grindjes midis Serbisë dhe Kosovës për njohjen e Kosovës si shtet.
Si mund të ndihmojë BE që t'i zgjidhë këto konflikte?
Horizonti i një perspektive evropiane shkakton në rajon një lëvizje shumë të fortë në çështjet politike në rajon. Kemi parë që ishte e mundur të zgjidhet një konflikt kufitar pas dy vjetësh e gjysmë midis Kosovës dhe Malit të Zi. Së shpejti do të kemi një zgjidhje në grindjen për emrin e shtetit midis ish-Republikës Jugosllave të Maqedonisë (FYROM) dhe anëtares së BE, Greqi. Dinamika e ka shtyrë përpara edhe dialogun midis Beogradit dhe Prishtinës.
BE -ja ka thënë gjithmonë qartë se Evropa nuk do të pranojmë asnjë anëtar të ri, pa u zgjidhur më parë të gjitha konfliktet bilaterale. Kjo ka bërë tashmë edhe efekt.
Ditët e fundit, qytetarët e FYROM-it u njoftuan me propozimin për emrin e ri të shtetit. Varianti në gjuhën maqedonase Republika Ilindenska Makedonija, në gjuhën shqipe duhet të thuhet, për të mos thënë të përkthehet vetëm si Republika e Maqedonisë së Ilindenit.
Nëpër mediume të ndryshme, të shkruara apo elektronike, në të gjitha hapësirat shqiptare në Ballkan, pra në Maqedoni, në Shqipëri, në Kosovë, në Kosovën lindore (Preshevë, Bujanoc, Medvegjë), në Mal të Zi, ndër çamë, në diasporën shqiptare, përdoren forma të ndryshme të propozimit të ri. Që të gjitha janë gabim.
E Ilindenit, nuk është Republika, por është Maqedonia. Me fjalë të tjera, Ilindenska Makedonija, thuhet në shqip apo përkthehet në shqip si Maqedoni e Ilindenit. Në analogji me këtë, përdoret edhe emërtimi, shprehja apo sintagma Jugosllavia e Versajës, apo Jugosllavia e AVNOJ-it (KAÇKJ-së).
Me fjalë të tjera, propozimi i ri Republika Ilindenska Makedonija në shqip thuhet drejt dhe saktë vetëm si Republikë e Maqedonisë së Ilindenit.
Më e sakta do të ishte të thuhet dhe të mos i mbetë hatri askujt Iliridamak
Stabiliteti i Maqedonisë momentalisht varet nga dy faktorë, apo nga dy shtylla: Shtylla e parë është e brendshme, marrëdhëniet ndëretnike në Maqedoni midis maqedonasve dhe shqiptarëve dhe shtylla e dytë është e jashtme, marrëdhëniet e saj miqësore me fqinjët e saj më konkretisht me Greqinë, sa i takon çështjes së emrit. Vlerësoj se vetëm një politikë, e cila do të arrinte të krijonte një konsensus ndëretnik midis shqiptarëve dhe maqedonasve në këtë shtet do të ishte një garanci për stabilitet të brendshëm dhe njëkohësisht do të ishte si një lloj bilete hyrëse në integrimet euro-atlantike, sidomos në situatën kur ne ende nuk e dimë nëse deri në korrik a do të ketë anëtarësim për Maqedoninë në NATO apo jo. Çfarëdo shtyrje e anëtarësimit të Maqedonisë në NATO do të ishte katastrofike për Maqedoninë dhe për rajonin, në kohën kur edhe ashtu krerët shtetërorë dhe diplomatikë rusë disa herë gjatë javëve të fundit e bënë të qartë kundërshtimin e tyre për anëtarësimin e Maqedonisë në NATO. Me fjalë të tjera, lënia e Maqedonisë në një situatë limbo, apo në një situatë të vakuumit të sigurisë do të kishte pasoja jashtëzkonisht të rrezikshme për tërë rajonin.(Prof.Dr.Flori Bruqi,Ph.D)
Mbi sinoniminë e leksemave ‘ilindenase’ dhe ‘ilinditase’
Versioni i proklamuar së fundmi për gjetjen e kompromisit politik në zgjidhjen e kontestit të emrit midis Maqedonisë dhe Greqisë nga ana e qeverisë Zaev, me emërtimin “Republika e Maqedonisë së Ilindenit”, gjithsesi se do të paraqiste një arritje të madhe politike për kryeministrin e moderuar të Maqedonisë, z. Zoran Zaev, madje duke krijuar një konstrukt pozitiv të identitetit maqedonas si në rrafshin e brendshëm dhe atë ndërkombëtar. Në një çështje të këtillë kaq delikate, nuk ka vetëm fitues, por edhe humbës, kështu me këtë emërtim, humbësi më i madh do të ishte Greqia. Me këtë akt, shteti ynë fqinj do ta shpallte kapitullimin e një beteje, e cila i ka rrënjët e thella, për mbi një shekull, dhe jo siç thuhet, që nga pavarësimi i Maqedonisë. Kryengritja e Ilindenit (2 gusht 1903), në historinë maqedonase, paraqet fillesën e formësimit të kombit maqedonas, të mohuar deri më atëherë nga shtetet fqinje, në veçanti, nga Greqia. Prandaj dhe proklamimi i gjetjes së kompromisit me një emërtim të tillë, i cili, nga njëra anë forcon identitetin maqedonas, kurse nga ana tjetër, e shpall kapitullimin e Greqisë, është sa i pabesueshëm aq dhe i pamundur.
Sa i përket përkthimit në shqip si “Maqedonia ilindenase” (në versionin e parë) dhe “Maqedonia ilinditase” (versioni i dytë), duke i vënë në një marrëdhënie sinonimie mbiemrat ilindenase dhe ilinditase, mbase nga jokompetenca apo në mënyrë të paramenduar, s’do mend se këto leksema nuk kanë asnjë lidhje midis tyre as në rrafshin sintagmatik dhe as në atë paradigmatik. Ato nuk mund të quhen as sinonime dhe as antonime, madje leksema ‘ilinditase’ është një sajesë allasoj, tërësisht e desemantizuar, por që të lë të kuptosh se gjenezën e ka në dy vargjet e para të himnit maqedonas pra, në diskursin e ri të trasuar politik unë e kuptoj si: “lind një ditë e re” (mbase qytetare a shumetnike), kuptohet, me një përdorim të izoluar dhe populist vetëm ndër ne shqiptarët, sepse në përdorimin ndërkombëtar do të ishte për mrekulli: “Republic of Ilinden Macedonia”.
Me këtë rast, duhet thënë se në gjuhën shqipe, në raste të emërtimeve të tilla, mbiemri maqedonas ‘ilindenska’, nëse përkthehet me po të njëjtin mbiemër ‘ilindenase’, nuk është asgjë tjetër, pos një përkthim kalk. Është njëjtë sikur "Betejën e Koshares" ta riformulonim në “Beteja Kosharase”, apo “Betejën e Kosovës” në “Beteja Kosovarase”, etj., pra ky emërtim në shqipe do të ishte: “Republika e Maqedonisë së Ilindenit”, pra jo me mbiemër si në maqedonishte, por me një emër në gjinore, që ka funksionin sintaksor të përcaktorit, dmth. jep informacione shtesë për frazën emërore. Megjithatë, në diskursin politik gjithçka është e qëlluar dhe e pranueshme, përderisa duartrokitet nga një numër i madh i spektatorëve shurdhmemecë.(Prof. Dr. Arbër Çeliku)
Qeveria greke ka refuzuar propozimin e ofruar nga Shkupi për të adoptuar emrin “Republika e Maqedonisë së Ilindenit” si zgjidhje kompromisi për mosmarrëveshjen disavjeçare.
Pas një raundi bisedimesh të shtunën me presidentin dhe liderët e partive opozitare në vend, kryeministri grek Alexis Tsipras u ka dhënë fund spekulimeve se do të arrihet një marrëveshje për këtë emër.
Disa komentues grekë thonë se kjo mund të ketë nxitur Zëvendëspresidentin amerikan Mike Pence të thërrasë Tsiprasin dhe të kërkojë zgjidhje për mosmarrëveshjen.
Në një deklaratë të shtunën mbrëma, zyra e Tsiprasit tha se Greqia “do të vazhdojë të punojë me FYROM-in për të gjetur një emër të përbërë të pranueshëm nga të gjithë me përmendje gjeografike apo kohore dhe kundër të gjithëve (erga omnes)”, raporton “Greekreporter”.
Deklarata thoshte se një zgjidhje, që do të përfshinte ndryshimin e kushtetutës së FYROM-it që do të fshinte ambiciet territoriale ndaj Greqisë, “duhet të bazohet në pakon e propozimeve të ofruara nga i dërguari special i OKB-së, Matthew Nimetz”, transmeton Koha.net.
Nimetz më herët kishte propozuar disa emra. Ata janë: Republika Nova Makedonija (Republika e Maqedonisë së Re), Republika Severna Makedonija (Republika e Maqedonisë Veriore), Republika Gorna Makedonija (Republika e Maqedonisë së Epërme), Republika Vardarska Makedonija (Republika e Maqedonisë së Vardarit) dhe Republika Makedonija (Skopje) [Republika e Maqedonisë (Shkup)].
Duke folur në një konferencë për media të shtunën, Tsipras tha se “jemi në një pikë kruciale të negociatave, ne mbrojmë linjën kombëtare me hapa të kujdesshëm dhe të përgjegjshëm”.
Qeveria e Maqedonisë i përgjigjet asaj greke për propozimin
Pas refuzimit të propozimit nga ana e Athinës zyrtare për emrin e ri të Maqedonisë në “Republika Ilinditase e Maqedonisë”, ka ardhur edhe reagimi i Qeverisë së Maqedonisë ku shpjegon se emri i ri i propozuar është një emër me përcaktim kohorë e cila thirret në data konkrete nga e kaluara dhe është mundësi reale për kompromis duke kënaqur të dyja palët.
Nga Qeveria e Maqedonisë kanë thënë se shpresojnë akoma që propozimi do të mirëkuptohet dhe do të pranohet edhe në Athinë.
“Kryengritja e Ilindenit është luftë e përbashkët e popullit tonë multietnik për të drejtat dhe liritë sociale. Dhe nuk ka aspirata territoriale ndaj asnjë vendi fqinj, duke përfshirë edhe Greqinë. Kjo është lufta e njëjtë e vitit 1903 dhe 1944”, thuhet në njoftimin e qeverisë.
Nga qeveria po ashtu kanë shtuar se bisedimet do të vazhdojnë me palën greke deri në gjetjen e zgjidhjes përfundimtare për kontestin e emrit.
Vija e kuqe për emrin e shtetit të Maqedonisë dhe shqiptarët
Shqiptarët në Maqedoni janë popull autokton, përbëjnë shumicë të konsiderueshme të popullsisë në këtë shtet, afër 40%, që sipas parimeve të së drejtës ndërkombëtare duhet të jenë popull sovran dhe shtetformues, pavarësisht nga lojërat e derisotme të politikës nën influencën serbe dhe ruse, që në Kushtetutën e shtetit të vitit 1991 dhe ndyshimet më 2001, në frymën e Marrëveshjes së Ohrit, shqiptarët definohen si pakicë kombëtare, sikur romët, turqit, vllehët, serbët, boshnjakët, pakicat dhe grupet tjera etnike.
Vija e kuqe përtej së cilës nuk duhet të kalojë faktori politik shqiptar, as faktori tjetër vendës dhe i jashtëm, mund të përcaktohet në këto pika:
1. Nuk duhet të hiqet dorë me asnjë kusht nga emri Maqedoni, për shkaqe të njohura historike.
2. Emri i shtetit i shkruar në OKB dhe dokumentet e rëndësishme të jetë në gjuhën shqipe dhe alfabetin e saj, krahas gjuhës maqedonase dhe gjuhës angleze (për përdorim ndërkombëtar).
3. Emri i shtetit të mos ketë përcaktim etnik dhe fetar, për shkak të përbërjes shumetnike dhe shumëkonfesionale të shtetit.
4. Emri i ri i shtetit ta reflektojë karakterin etnik, historik, kulturor dhe gjuhësor të shtetit.
5. Emri i shtetit të mos ketë përcaktim gjeografik, që me këtë t'i cënojë interesat e shteteve fqinje, sovranitetin dhe integritetin territorial të tyre.
Mbi këto parime duhet të ndërtohet qëndrimi i faktorit politik shqiptar, sidomos në fazën përfundimtare dhe nënshkrimin e marrëveshjes për zgjidhjen e kontestit për emrin e shtetit të Maqedonisë me Greqinë.(Akademik Prof.Dr.Abdullah Mehmeti)
