Koronavirusi SARS CoV- 2 po përhapet në të gjithë botën, por ende nuk ekziston ndonjë ilaç që do të mund ta mposhtte virusin apo një nga vaksinat që mund të mbronte njerëzit kundër tij.
Pra, sa larg jemi nga zbulimi i këtyre ilaçeve që shpëtojnë jetën?
Hulumtimet janë duke u bërë me shpejtësi të madhe dhe ka më shumë se 20 vaksina që janë aktualisht në zhvillim.
Testimi i parë te njerëzit për një vaksinë u bë i ditur gjatë muajit të kaluar, nga shkencëtarët në një laborator në qytetin amerikan Seattle. Ata kanë ndërmarrë hapin e pazakontë për të anashkaluar çdo hulumtim që përfshinte kafshët për të testuar sigurinë ose efektivitetin e vaksinës.
Shkencëtarët australianë kanë filluar testimin e dy vaksinave të mundshme.
Është prova e parë gjithëpërfshirëse paraklinike për të kaluar në fazën e testimit të kafshëve, dhe studiuesit kanë thënë se shpresojnë që të kalojnë në fazën e testimit te njerëzit deri në fund të prillit.
Testet si këto po zhvillohen shumë më shpejt nga sa do të ndodhte normalisht dhe në disa prej tyre po përdoren qasje të reja për vaksinat. Nga kjo rrjedh se nuk ka garanci se gjithçka do të shkojë pa probleme. Por edhe nëse këto - ose ndonjë provë tjetër - rezultojnë të suksesshme, nuk pritet që prodhuesit të jenë në gjendje të prodhojnë një vaksinë për njerëzit deri në gjysmën e dytë të 2021. Ekzistojnë katër koronaviruse që qarkullojnë tashmë mes qenieve njerëzore. Ato shkaktojnë ftohjen e zakonshme dhe nuk ka vaksina për asnjë prej tyre.
A munden ilaçet ekzistuese të trajtojnë koronavirusin?
Mjekët janë duke i testuar ilaçet aktuale antivirale për të parë nëse ato funksionojnë kundër koronavirusit. Kjo përshpejton kërkimin, derisa të dihet nëse janë të sigurta për t'ua dhënë njerëzve.
Testimet po zhvillohen në Angli dhe Skoci për një numër të vogël të pacientëve me një ilaç antiviral të quajtur “Rremdesivir”. Ky ilaç fillimisht u zhvillua si një lloj kure për virusin e Ebolës, por gjithashtu duket efektiv kundër një larmie të gjerë patogjenësh.
Teste të ngjashme tashmë janë kryer në Kinë dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe rezultatet priten që të dihen gjatë javëve të ardhshme. Kishte shumë shpresë se një nga ilaçet kundër HIV-it (“Lopinavir” dhe “Ritonavir”) do të ishin efektive, por të dhënat e testeve janë treguar zhgënjyese.
Edhe në rast se do të zhvillohet një vaksinë, atëherë furnizimi do të jetë i kufizuar, të paktën në fazat e hershme. Punëtorët e kujdesit shëndetësor që vihen në kontakt të drejtpërdrejtë me pacientët, të cilët janë të prekur nga virusi pandemik Covid-19, do të ishin në krye të listës për të marrë ilaçin.
Sëmundja është më vdekjeprurëse tek personat e moshuar, kështu që ato do të kishin përparësi po qe se vaksina del të jetë efektive për këtë grupmoshë. Sidoqoftë, mund të jetë më mirë të vaksinohen ata që jetojnë ose kujdesen për të moshuarit.
Si krijohet një vaksinë?
Vaksinat i trajtojnë në mënyrë të padëmshme viruse ose baktere (apo edhe pjesë të vogla të tyre) në sistemin imunitar. Mbrojtjet e trupit i njohin ato si një pushtues dhe mësojnë se si t'i luftojnë. Më pastaj, nëse trupi është ekspozuar ndonjëherë realisht, vaksina tashmë e di se si ta luftojë infeksionin.
Metoda kryesore e vaksinimit për dekada me radhë ka qenë ajo e përdorimit të vetë virusit origjinal. Vaksina e fruthit, shytave dhe rubeolës (MMR) u bë duke përdorur versione të dobësuara të atyre viruseve që nuk mund të shkaktojnë një infeksion të plotë. Ndërsa disa shkencëtarë po heqin pjesë të vogla të kodit gjenetik të koronavirusit dhe po e vendosin atë në viruse të tjera, plotësisht të padëmshme.
Grupe të tjera janë duke përdorur copa të kodit gjenetik të papërpunuar (qoftë të ADN-së apo ARN-së, varësisht prej qasjes), të cilat, pasi të injektohen në trup, duhet të fillojnë të prodhojnë copa të proteinave virale që sistemi imunitar përsëri mund të mësojë t’i luftojë.
*****
Tetëdhjetë milionë qytetarë anembanë Gjermanisë po mundohen ta mbrojnë veten nga një virus, me dhjetëra-mijëra qytetarë tashmë të prekur prej tij – një numër që po ngrihet dita-ditës në ekonominë më të madhe të Evropës.
Faza e dytë është mbyllja e jetës publike, që tashmë ka filluar në pjesën më të madhe. Të gjithë po dëgjojnë shkencëtarët duke u lidhur për fjalët e epidemiologëve dhe virologëve.
Krejt puna po bëhet me qëllim që të sheshohet lakorja. Nëse sëmuren shumë njerëz njëherësh, paralajmërojnë ata, nuk do të ketë mundësi për ofrimin e shërbimit intensiv dhe numër të mjaftueshëm shtretërish nëpër spitale.
Sa mund të frenohet përhapja?
Por, sa infeksione mund të frenohen duke mbyllur shkollat? Deri në çfarë mase mund të ndihmojë mbyllja e kufijve?
Askush nuk është i sigurt, shkruan revista gjermane “Der Spiegel”. Efikasiteti i rregullave të strehimit strikt, si ato që po vihen tashmë në Spanjë dhe Itali, gjithashtu nuk ofrojnë siguri të madhe.
Dhe me mungesë njohurish shkencore për këtë virus, e vetmja punë e sigurt që mund të bëjnë politikanët është të eksperimentojnë.
Gjatë javëve të ardhshme, duhet të monitorohen strikt masat që janë marrë me qëllim të frenimit të përhapjes së sëmundjes COVID-19, dhe nëse është e domosdoshme, ata do t’i ashpërsojnë ato masa.
Por, herët a vonë, do të ngrihet pyetja se sa gjatë masat e tilla të jashtëzakonshme mund të ndihmojnë që situata të mbahet nën kontroll. Dhe, mbi të gjitha, çfarë ndodh pastaj?
Në Kinë, që të jeni të sigurt, masat e ashpra kundër epidemisë tani kanë nisur të zbuten me shpresë se numri i rasteve të infektuara nuk do të fillojë të shënojë ngritje të përnjëhershme.
Optimistët besojnë se COVID-19 mund të frenohet nëpërmjet këtij reagimi të menjëhershëm dhe se virusi do të mbahet nën kontroll në planin më afatgjatë me numër të ulët të infektuarish.
Betejë e gjatë
Hulumtuesit e tjerë presin se beteja do të jetë më e gjatë. Ata druajnë se pandemia do të përhapet pavarësisht të gjitha masave të ndërmarra.
Por, të gjitha parashikimet bazohen në kalkulime të modeluara sipas të cilave mund të dalin edhe faktorë të panjohur. Sa mund ta përhapë virusin një person i prekur? Sa persona do të sëmuren pasi të preken prej virusit? Dhe, në fund të fundit, sa prej atyre që janë sëmurë do të vdesin?
Shkencëtarët mbështeten në vlera të besueshme kur bëjnë parashikime. Normalisht, ata lënë gjithashtu të kuptohet se sa të pasakta mund të jenë parashikimet e tyre.
Por, margjinat e tilla nuk janë kushedi sa të dobishme për politikanët në këtë moment, për shkak se ata duhet të marrin vendime konkrete. Dhe aktualisht duket se ata po bëjnë çmos që të përgatiten për rastin më të keq të pandemisë.
Një studim i shumëcituar, i përpiluar prej një ekipi të prirë prej epidemiologut Neil Ferguson në Kolegjin Perandorak të Londrës, mbështet pesimizmin e tyre.
Kalkulimet e ekipit të Fergusonit sugjerojnë se lufta kundër virusit me gjasë do të marrë vite në disa faza të serta. Kriza nuk do të përfundojë, sipas kësaj pikëpamjeje, derisa të gjendet vaksina.
Ky këndvështrim për të ardhmen bazohet në kalkulime të ndërlikuara.
Ekipi i Fergusonit ka përdorur modele matematikore për ta zhvilluar një botë të simuluar, të populluar me shtëpi, shkolla, biznese të përmasave të ndryshme, krejt të bazuara në të dhëna prej regjistrimit të fundit britanik.
Dhe shpërndarja e moshës së banorëve korrespondon me regjistrimin.
Dhe kjo botë virtuale lejon që të studiohet përhapja e pandemisë. Më e rëndësishmja, megjithatë, është se studimi ua mundëson shkencëtarëve të simulojnë masa të ndryshme për frenimin.
A është e mjaftueshme që të izolohen personat më të cenueshëm, personat më të moshuar se shtatëdhjetë vjet? Dhe deri në çfarë mase mund të kontribuojë mbyllja e shkollave?
Rekomandimet shkencore
Të dhënat e raportit nuk ishin fort shpresëdhënëse. Masat gjysmake duket se nuk bëjnë punë, tregoi studimi. E vetmja gjë që tregoi sukses ishte zhvillimi i një arsenali masash, përfshirë kërkesat për distancim social në krejt segmentet e shoqërisë.
Ndryshe, virusi do të mund të vazhdonte të shumëfishohej në përmasa të sëmundjes serioze duke vështirësuar edhe trajtimin mjekësor. Madje mund të mos shkohej fare me trajtim mjekësor.
Në Britani, kjo do të nënkuptonte më shumë se 250 mijë vdekje, përderisa në SHBA do të kishte më shumë se një milion viktima.
Gjermania nuk ishte përfshirë në kalkulimet e studimit. Por, edhe pse në Gjermani ka shumë shtretër të kujdesit intensiv krahasuar me shumë shtete të tjera, kapacitetet me siguri se do të shtereshin, nëse do të merreshin parasysh kalkulimet e studimit. Natyrisht nëse merren të qëndrueshme pretendimet shkencore.
Por, mbyllja radikale nuk mund të jetë e pakufishme. Kështu, Fergusoni sugjeron zbutjen e ngadalshme të masave në një pikë kur mendohet se virusi ka nisur ta ngadalësojë përhapjen.
Studimi i Kolegjit Perandorak ka rrokur vëmendje të theksuar ndërkombëtare. Në Britani shihet si katalizator për vendimin radikal për masa të ashpra nga politika. Ekipi i Fergusonit përbëhet nga shkencëtarët më të mirë në botë në këtë fushë. Por, edhe simulimet më të përafërta zor se mund të krahasohen me realitetin e ashpër në terren. Dhe kritikët kanë kritikuar disa prej pretendimeve shifrore.
Qasje premtuese
Kundërshtimi më serioz erdhi nga hulumtuesit në Institutin e Sistemeve të Ndërlikuara të Anglisë së Re në Kembrixh. Ata kanë hedhur poshtë pretendimin se përhapja e virusit do të rishfaqet vazhdimisht. Ata pretendojnë se Fergusoni ka dështuar të marrë parasysh kundërmasat e stimulimit të tij: përcjelljen e personave të kontaktuar me personat e infektuar. Në këtë instancë, kur këta njerëz futen në karantinë, atëherë këputet zinxhiri i personave që mund ta përhapin virusin.
Megjithatë, fillimisht duhet të ketë reduktim të numrit të bartësve të virusit poshtë një pragu të caktuar si minimal – mbase në mijëra sosh. Vetëm atëherë do të mund të flitej për masat që do të merreshin në raste individuale.
Fatmirësisht, sjellja e këtij virusi mund ta bëjë këtë qasje më premtuese. Duket se virusi po përhapet në rrethe më të ngushta: anëtarë të familjes, miq dhe kolegë pune që shpesh infektojnë njëri-tjetrin. Kjo nënkupton se edhe rrethi i afërt mund të ketë ndikim të fuqishëm.
Në Korenë Jugore vullnetarët po i vizitojnë kontaktet e personave që janë sëmurë me sëmundjen COVID-19, duke u mbështetur në të dhënat e siguruara nga përgjimi i telefonit. Njëherësh, vendi po teston gjithnjë e më shumë njerëz. Kjo ia ka mundësuar Koresë Jugore që të mbajë lakoren të sheshtë, duke mbajtur shifrat e rasteve me fatalitet poshtë kulmit të lakores.
Epidemiologu amerikan, Trevor Vedford, beson se pandemia do të mund të frenohej kudo nëse do të ndiqej modeli koreano-jugor.
Ai ka këshilluar gjithashtu që të testohen sa më shumë njerëz që është e mundshme për prani të antitrupave kundër SARS-CoV-2, emri zyrtar i virusit që shkakton COVID-19.
Testet e tilla prodhojnë rezultate vetëm disa ditë pas infektimit, duke e bërë të padobishëm testimin në fazën fillestare për detektim të virusit. Por, mund të përdoret për të gjetur njerëzit që tashmë kanë marrë veten nga infeksioni me koronavirus pa e ditur se e kanë pasur. Kjo do të dëshmonte se ata ishin imunë ndaj sëmundjes.
Dy përparësi
Kjo do të kishte dy përparësi: do të mund të hidhte dritë se si virusi është përhapur pa u detektuar, që mbetet një prej çështjeve më të mistershme për shkencëtarët deri tani; dhe do të tregonte numrin në ngritje të personave të cilët i rezistojnë virusit. Ata më nuk mund të sëmuren dhe nuk mund t’i infektojnë të tjerët, që do ta bënte ideale që ata të punojnë në spitale dhe të ndihmojnë ata që janë në rrezik më të madh prej simptomave të ashpra të COVID-19.
Bedford nuk e mohon se plani i tij kërkon mund të madh dhe se suksesi nuk është i garantuar. “Ky është një program Apollo për kohën tonë”, ka shkruar së fundmi në një postim. Pavarësisht të gjitha dallimeve e kundërthënieve, shkencëtarët pajtohen në një pikë: së pari duhet të ketë sheshim të lakores dhe të reduktohet numri i të infektuar me qëllim që të blihet kohë. Gjatë kësaj kohe, shpresojnë ata, do të punohej bashkërisht për t’i zgjidhur të gjitha dilemat.
Janë dy skenarë. Është një grup njerëzish që beson se do të ketë përhapje, por shpresojnë të ketë sa më shumë njerëz që mbijetojnë dhe kështu të krijohet tufa shoqërore imune ndaj virusit.
I dyti pretendon se ju duhet t’i zbatoni të gjitha masat e mundshme për parandalimin e përhapjes. Pak njerëz do të infektoheshin, por ju nuk do të shënonit ndonjë përparim në zhvillimin e imunitetit të tufës. Virusi do të kishte pak vështirësi që të përhapej përsëri kur të zbuteshin masat dhe shkalla e lartë e kujdesit do të duhej të ruhej.
