Miti serb për Kosovën, një vetmashtrim, mashtrim, gënjeshtër dhe gjenocid i turpshëm

 

Nga Damian Pavlica

Ky hulumtim përqendrohet në shekullin 20, periudhën e historisë jugosllave të Kosovës, me një referencë të veçantë për konfliktin serbo-shqiptar. Doja të dija sesi Kosova hyri në Jugosllavi dhe si e la atë. U përpoqa të njihem me pikëpamjet e autorëve serb / jugosllav, shqiptar, perëndimor dhe autorë të tjerë. Kam konstatuar se, siç ndodh zakonisht me konfliktet etnike, e vërteta nuk është asnjëherë në njërën anë. Dominimi në Kosovë ka ndryshuar disa herë, dhe dhuna e grupit mbizotërues etnik ka çuar në më shumë dhunë, e cila shpesh ka prekur rastësisht një grup të caktuar etnik pas humbjes së dominimit.

Qëllimi i këtij punimi është të kontribuojë në një kuptim më të madh të problemit të Kosovës në Serbi dhe të hedh dritë mbi disa aspekte më pak të njohura të historisë së tij.

Krahina e Perandorisë Osmane të Kosovës
Në fillim të shekullit të 20-të, krahina e Kosovës ishte një provincë e Perandorisë Osmane, territori i së cilës ishte dukshëm më i madh se territori i Kosovës së sotme. Ai përfshinte tërë Kosovën, Sanxhakun, Luginën e Preshevës dhe Maqedoninë perëndimore. Selia e vilajeteve të Kosovës ishte në Shkup. Shumica e popullsisë së Kosovës ishte shqiptare. Serbët ishin me shumicë në veri të Kosovës, ndërsa në zona të tjera ata ishin një pakicë dhe një pakicë e vogël në jug. Situata në Kosovë, si në vendet e tjera të Turqisë, ishte veçanërisht e vështirë për pakicën e krishterë.

Diplomacia e Mbretërisë së Serbisë përdori raste të dhunës dhe shtypjes ndaj serbëve në mënyrë që të portretizonte shqiptarët si egërsira që Serbia duhet “të marrë nën krahun e saj”. Në Serbi, shqiptarët filluan të shiheshin si uzurpatorë të tokës serbe, duke harruar që serbët emigruan masivisht nga Kosova gjatë Migracionit të Madh në Hungari. Serbia theksoi “të drejtën historike” për Kosovën, sepse ishte pjesë e shtetit të Rashkës në Mesjetë. Nga viti 1904, qeveria serbe filloi dërgimin e shkëputjeve çetnike në Kosovë në një mënyrë të organizuar. Për shkak të luftimeve të tyre me shqiptarët, serbët atje pësuan. Përfaqësuesit e serbëve nga Kosova kundërshtuan futjen e kompanive të armatosura, duke kërkuar nga qeveria e Beogradit që të ndalojë lëvizjen, sepse kjo po shkakton akoma më shumë dhunë kundër njerëzve. Aksioni çetnik i Serbisë gjithashtu u takua me kundërshtime të ashpra nga Austro-Hungaria, e cila e konsideroi këtë politikë si Serbinë e Madhe.

Në fillim të shekullit të 20-të, Kosova ishte qendra e ringjalljes kombëtare shqiptare dhe lufta për çlirim nga turqit. Nga viti 1905 deri në vitin 1912, shqiptarët u ngritën në kryengritje, me qëllim të fitimit të një autonomie kulturore, ekonomike dhe politike. Turqit rregullisht i mbytën në gjak rebelimet e armatosura të shqiptarëve të Kosovës. Në vitin 1908 u zhvillua Revolucioni i Rinj Turk, i cili fillimisht u mbështet nga popullata shqiptare, për shkak të premtimit të autonomisë, uljes së taksave dhe përmirësimit të kushteve të përgjithshme të jetesës. Por kur konsoliduan pushtetin, Turqit e Rinj futën një centralizëm të rreptë, duke e futur turqishten si gjuhën e vetme të administrimit. Kjo çoi në një shpërthim të pakënaqësisë dhe një kryengritje të armatosur në Kosovë në qershor 1909. Konfliktet e para të armatosura me autoritetet e reja u zhvilluan në afërsi të Gjakovës. Një kryengritje në shkallë të gjerë u zhvillua në provincën e Kosovës në pranverën e vitit 1910. Kryengritësit u përkrahën edhe nga Organizata e Brendshme Revolucionare Maqedonase, duke luftuar për autonominë e Maqedonisë. Duke parë që kryengritja po zhvillohej, autoritetet e Rinj Turk dërguan një ekspeditë ndëshkuese nga Shkupi, e cila në betejën tre-ditore afër Kaçanikut, nga 11 maj deri më 13 maj 1910, shuajti kryengritjen shqiptare në gjak, pa kursyer gra, fëmijë dhe të moshuar. Qysh në fillim të vitit 1911, shpërtheu një kryengritje e re e armatosur në Kosovë dhe Shqipërinë e veriut. Kërkesa themelore e kryengritësve ishte njohja e kombit shqiptar dhe, në përputhje me rrethanat, autonomia: ekonomike, administrative, kulturore dhe ushtarake. Kjo kryengritje u shtyp në gusht 1911.

Në fillim të vitit 1912, një kryengritje e madhe shqiptare u zhvillua nën udhëheqjen e Komitetit të Përgjithshëm të Kryengritjes, në trevën e Drenicës, Pejës, Gjakovës dhe Shqipërisë së veriut. Drejtuesit e kryengritësve ishin Isa Boljetinac, Hasan Prishtina, Bajram Curi etj. Kryengritësit kërkuan krijimin e një Shqipërie autonome, tërheqjen e zyrtarëve turq dhe futjen e gjuhës shqipe si gjuhë zyrtare. Kryengritësit kapën menjëherë shumë qytete, përfshirë Gjakovën, Mitrovicën, Vushtrrin dhe Prishtinën, dhe së shpejti morën kontrollin në të gjithë Kosovën, Shqipërinë e veriut, madje edhe Shkupin. Për shkak të suksesit të kryengritjes shqiptare, qeveria e Rinj Turk dha dorëheqjen. Pasi kryengritësit shqiptarë arritën në Selanik, qeveria e re u detyrua të pranojë të gjitha kërkesat e tyre. Më 18 gusht 1912, Porte njohu një Shqipëri autonome, e cila do të përfshinte katër provinca: Kosovë, Skadar, Janinë dhe Manastir. Fqinjët e panë këtë si krijimin e një “Shqipërie të Madhe”, sepse banorët e këtyre zonave nuk ishin vetëm shqiptarë. Kjo rrezikonte interesat kombëtare të vendeve fqinje, të cilat ushqenin pretendime në ato zona, kështu që ata shpejt shkuan në luftë kundër Turqisë.

Në prag të vetë luftës, më 10 tetor 1912, pati një mbledhje të liderëve shqiptarë në Shkup, selia e krahinës së Kosovës. Atëherë u vendos që shqiptarët të mbronin territoret që ata konsideronin të tyre në luftën e ardhshme, duke luftuar në anën e Turqisë.

Aneksimi i Kosovës në luftërat në Ballkan
Në Tetor 1912, ushtritë serbe dhe malazeze sulmuan shtetin osman, duke depërtuar në Kosovë dhe Metohi. Shqiptarët kundërshtuan okupimin e vendbanimeve të tyre dhe organizuan njësi vullnetare që ofruan rezistencë të armatosur përpara përparimit të trupave serbe. Një betejë e madhe u zhvillua afër Podujevës, kur pesëmbëdhjetë mijë vullnetarë nën komandën e Isa Boljetinac kundërshtuan pa sukses Ushtrinë e Tretë Serbe, e cila më pas pushtoi Prizrenin dhe pjesën më të madhe të Shqipërisë me bregdetin.

Gjatë luftërave ballkanike të 1912-1913, Serbia aneksoi zonat e Sanxhakut, Maqedonisë, Kosovës dhe shkurtimisht Shqipërisë. Serbët nuk formuan një shumicë në këto zona, gjë që paraqiste një problem për diplomacinë serbe, e cila e shihte okupimin e Kosovës si çlirim nga turqit, pavarësisht se popullsia kishte ndryshuar ndër shekuj. Në bisedimet e paqes në Londër, Serbia nuk dëshironte të ishte e kënaqur me veriun e Kosovës, për të cilën, për ironi, ajo do të falet njëqind vjet më vonë. Pas përfundimit të luftërave, zonat Kosovë-Metohi i përkisnin Serbisë dhe Malit të Zi, të cilat historiografia serbe i quan çlirim, dhe okupim shqiptar. Nga pikëpamja e shkencës politike, termi i duhur është aneksim, pasi që aneksimi i Kosovës u krye pa vendimin e përfaqësuesve të popullit, dhe pa një referendum mes popullatës.

“Shtëpitë dhe fshatrat e tërë janë reduktuar në hi, popullata e paarmatosur dhe e pafajshme është masakruar në masë, vepra të jashtëzakonshme dhune, plaçkitje dhe mizori të të gjitha llojeve – këto janë mjetet e përdorura dhe të përdorura ende nga ushtria serbo-malazeze, në mënyrë që të ndryshojnë plotësisht karakterin etnik të zonës”. të banuar ekskluzivisht nga shqiptarët. ”(Nga Raporti i Komisionit Ndërkombëtar për Luftërat Ballkanike)

Kishte shumë biseda në ato vite për “hakmarrjen e Kosovës” për vitin 1389, e cila derdhej me magji nga turqit te shqiptarët. Një politikë e tillë nuk kaloi pa kritikë në shtypin Evropian, i cili shkruante për krimet e spastrimit etnik të kryera nga trupat serbe dhe malazeze gjatë okupimit të vendbanimeve shqiptare. Sipas raportimeve, popullsia e Prishtinës, Ferizoviç (më vonë Ferizaj), Gjakova, Prizreni dhe qytete të tjera vuajtën veçanërisht keq. Mendimi mbizotërues në Austri ishte se Serbia kishte marrë shumë.

Udhëheqësi i opozitës serbe, Dimitrija Tucoviç paralajmëroi se “u bë një përpjekje për vrasje me paramendim ndaj një kombi të tërë”, që është një “akt kriminal” për të cilin “njeriu duhet të vuajë”. Tucoviç kundërshtoi zgjerimin e territorit të Serbisë dhe mbrojti që Kosova të hyjë në Federatën Ballkanike në një bazë të barabartë me Serbinë dhe zonat e tjera: “Armiqësia e pakufishme e popullit shqiptar ndaj Serbisë është rezultati i parë pozitiv i politikës shqiptare të qeverisë serbe”. Një tjetër rezultat edhe më i rrezikshëm është konsolidimi në Shqipëri i dy fuqive të mëdha më të interesuara në Ballkanin Perëndimor “.

Tucović nënkuptonte Italinë dhe Austro-Hungarinë, dhe kjo e fundit tashmë në 1914, duke pasur një arsye të mirë, sulmoi Serbinë, vetëm për ta pushtuar atë në 1915. Në vitin 1915, përkeqësimi drastik i marrëdhënieve me shqiptarët i kushtoi shtresave të ushtrisë serbe dhe refugjatëve shtrenjtë gjatë tërheqjes tragjike përmes Kosovës dhe Shqipërisë, duke u kujtuar si “Golgotha ​​shqiptare”.

Sidoqoftë, për shkak të një kombinimi shumë të pazakontë të rrethanave, Serbia e gjeti veten në anën fitimtare pas përfundimit të Luftës së Parë Botërore, dhe u njoh jo vetëm shtrirjet territoriale nga luftërat ballkanike, por edhe e drejta për të krijuar një shtet të madh Jugosllav. Megjithëse serbët luftuan që Kosova të bëhej pjesë e Serbisë, ajo u bë pjesë e Jugosllavisë.

Kolonizimi i Kosovës në Mbretërinë e Jugosllavisë
Serbia fitoi Kosovën, por edhe gurin e gurtë në qafë të zhvillimit të saj. (Leo Trotsky, korrespodent nga fusha e betejës Ballkanike në 1912)

Pas përfundimit të Luftës së Parë Botërore, Kosova i përkiste Mbretërisë së krijuar rishtazi të serbëve, kroatëve dhe sllovenëve. Kosova u bë një koloni serbe, dhe një administratë ushtarake ishte themeluar kryesisht atje. Politikanët serbë nuk kishin ndonjë plan për Kosovën, i cili do të merrte në konsideratë interesat e popullatës shqiptare, por mendimi mbizotërues ishte se shqiptarët duhet të shpërngulen dhe serbët duhet të vendosen atje.

Midis dy luftërave botërore, qeveria e Beogradit ndoqi një program të gjerë kolonizimi, me qëllim ndryshimin e strukturës etnike të Kosovës në favor të serbëve. Ish ushtarët dhe anëtarët e shkëputjeve çetnike kishin një avantazh në vendosjen. Deri në vitin 1941, rreth 60,000 kolonistë jetonin në Kosovë, shpesh në prona të konfiskuara nga shqiptarët. Mbi 90% të numrit të përgjithshëm të kolonistëve ishin serbë nga pjesë të ndryshme të Jugosllavisë (që në atë kohë përfshinin malazezët). Konfiskimi i shtëpive nga fshatarët shqiptarë me qëllim të vendosjes së kolonistëve shkaktoi urrejtje ndaj kolonistëve dhe la pasoja të qëndrueshme në marrëdhëniet midis serbëve dhe shqiptarëve.

KOLONIZIMI NGA SHTETI
numri i komisioneve agrare të kolonëve
Ferizaj 15,381
Gjakova 15.824
Prizren 3,084
Furra 13376
Mitrovica 429
Vushtrri 10,169
gjithsej 58.263
Kolonizimi krijoi dhe lexoi vendbanime të reja në Kosovë dhe Metohi, si: Fushë Kosovë, Obiliq, Hercegovo, Orlović, Devet Jugovića, Lazarevo, Svračak, Novo Rujce, Staro Gracko dhe shumë të tjerë.

Paralelisht me kolonizimin serb, u zhvillua një proces i dëbimit të detyruar të popullatës shqiptare. Sipas të dhënave të Institutit Historik në Prishtinë, nga 1919 deri në 1940, gjithsej 255.878 muslimanë emigruan nga Jugosllavia për në Turqi, nga të cilat 215.412 ishin shqiptarë.

Rebelët shqiptarë, Kacaci, luftuan kundër vendosjes së sundimit serb në territoret me popullsi shqiptare. Kaçakët ishin kudo nëpër pyje dhe male dhe me vite kishin fuqi të vërtetë në fshatra. Krahu politik i Kaçakëve ishte Komiteti i Kosovës, i cili mbronte ndarjen e zonave me shumicë shqiptare nga Mbretëria e Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve dhe bashkimi me Shqipërinë. Kaçakët më të famshëm ishin Azem Bejta dhe gruaja e tij Shota Galica, të cilat u bënë heronj në luftën kundër terrorit shtetëror për popullatën shqiptare të Kosovës. Qeveria e Beogradit ndërmori masat më të rrepta kundër shqiptarëve të rishikuar: pronat e tyre u konfiskuan dhe u shpërndanë kolonistëve, familjet e tyre u internuan dhe fshatrat e tërë u ndëshkuan nëse i ndihmonin. Kapja e tokës çoi në trazira në fshatra të tëra. Fshatrat nga të cilët u ofrua rezistenca u pushtuan nga ushtria me veprime shkatërruese artilerie. Sipas Institutit Historik në Prishtinë, midis 1918 dhe 1938, ushtria vuri zjarr dhe shkatërroi 320 fshatra shqiptare.

Në vitet 1930, mendimi mbizotërues ishte se kolonizimi gradual i Kosovës ishte joefektiv. Vasa Shaletic, komisari për kolonizimin, tha se shqiptarët duhet të emigrohen në Turqi menjëherë dhe se “vendosja e serbëve midis gjysmë milioni shqiptarësh ishte një gabim.” Në vitin 1935, autoritetet jugosllave zhvilluan një takim të disa ministrive dhe Shtabit të Përgjithshëm, në të cilin u hartua një projekt “mbi emigrimin e elementit jo-sllav nga Serbia Jugore” në Turqi. Në fillim të vitit 1936, Turqia shprehu gatishmërinë për të lidhur një marrëveshje me Jugosllavinë për emigrimin e 200,000 banorëve “të cilët janë të lidhur në mentalitetin turk dhe do të asimilohen lehtësisht në Turqi”.

Në vitin 1937, akademiku serb Vaso Cubrilovic hartoi një projekt për qeverinë e Stojadinoviç për të zgjidhur shpejt “problemin shqiptar” me spastrim masiv etnik të Kosovës: “isshtë e pamundur të shtypësh Arnautët vetëm me kolonizim gradual … E vetmja mënyrë dhe e vetmja mjet është forca brutale e një qeverie të organizuar të shtetit. ne ishim gjithmonë sipër tyre “.

Profesori Dr Vaso Cubrilovic shtjelloi në detaje metodat e spastrimit etnik, të cilat përfshijnë krijimin e psikozës masive, shpërndarjen e armëve për kolonistët, dërgimin e çetnikëve të armatosur, shtypjen e shtetit, arrestimet, persekutimin, heqjen e lejeve të punës, dëbimin nga shërbimi, shpyllëzimin, pastrimin e varrezave, zjarrvënien vendbanimet dhe të ngjashme.

Nga 9 deri në 11 korrik 1938, në Stamboll u mbajt një mbledhje pune e Jugosllavisë dhe Turqisë për përgatitjen e një marrëveshjeje për emigrimin e shqiptarëve. Palët ranë dakord të zhvendosin 40,000 familje shqiptare nga Kosova, Maqedonia dhe Mali i Zi në zonat shterpë të Anadollit brenda gjashtë viteve. Sipas marrëveshjes, familjet mund të kishin mbi 100 anëtarë, kështu që 40,000 familje mund të arrinin në disa milion njerëz. Në nenin 2 të konventës parashikohej shpërngulja e plotë e shqiptarëve nga shumë qytete, duke përfshirë: Prizrenin, Ferizaj, Prishtinë, Kacanik, Gjilan, Preshevë, Pejë, Istok, Mitrovicë, Gjakova, Vushtrri, Drenica etj.

Në janar 1939, Ivo Andrić, ambasadori i Mbretërisë së Jugosllavisë në Gjermaninë naziste, hartoi një projekt për Milan Stojadinović për të ndarë Shqipërinë midis Jugosllavisë dhe Italisë. Andriqi vërtetoi se asimilimi dhe emigrimi i shqiptarëve do të jetë më i lehtë vetëm pas shfuqizimit të Shqipërisë:

“Me ndarjen e Arbanija, një qendër tërheqëse për pakicën Arbanasi në Kosovë do të zhdukej, e cila, në situatën e re, do të ishte më e lehtë për t’u asimiluar”. Ne do të merrnim përfundimisht 200,000-300,000 Arbanasi, por ata janë kryesisht katolikë, marrëdhënia e të cilëve me Arbanasi musliman nuk ka qenë kurrë e mirë. Circumstancesështja e emigrimit të myslimanëve Arbanasi në Turqi gjithashtu do të ngrihej në rrethana të reja, pasi nuk do të kishte asnjë veprim më të fortë për ta parandaluar atë “.

Partia Komuniste Komuniste e atëhershme e Jugosllavisë kundërshtoi emigrimin e shqiptarëve në Turqi, kapjen e tokës së tyre dhe terrorin e tyre. Komunistët besuan se aneksimi i territoreve shqiptare krijonte një konflikt me shqiptarët dhe mbështeste të drejtën e tyre për vetëvendosje.

Ratifikimi dhe zbatimi i konventës jugosllavo-turke u pengua nga problemet financiare, fushata shqiptare kundër emigracionit dhe shpërthimi i Luftës së Dytë Botërore. Lufta e Dytë Botërore anuloi rezultatet e dekadave të kolonizimit të Kosovës. Kolonizimi që u përpoq të korrigjonte “padrejtësinë historike” të humbjes etnike të Kosovës jo vetëm që dështoi, por dëshmoi se ishte shumëfish i dëmshëm për serbët e Kosovës.

Ndarja etnike e Kosovës në Luftën e Dytë Botërore
Duhet të bëhen përpjekje për të shpërngulur sa më shpejt serbët nga Kosova … Kolonistët serbë duhet të vriten. (Kryeministri okupues i Shqipërisë Mustafa Kruja 1942)

Pas okupimit dhe ndarjes së Jugosllavisë në 1941, Italia aneksoi pjesën më të madhe të Kosovës për të pushtuar Shqipërinë, përveç veriut, të cilin gjermanët aneksuan në Serbinë e okupuar, dhe pjesën më të vogël jugperëndimore, të cilën e morri Bullgaria. Italianët portretizohen në Kosovë si çlirimtarë, prezantojnë gjuhën shqipe në administrim dhe arsim dhe lejojnë përdorimin e flamurit shqiptar. Ata formojnë formacione kuislinge nga shqiptarët. Përndjekja e serbëve, sidomos e kolonistëve, ishte mizore. Kolonistët serbë dhe malazezë u dëbuan përsëri në Mal të Zi dhe Serbi, shumë u vranë, prona e tyre u grabit dhe shtëpitë e tyre u dogjën. Njësitë çetnike të Kosta Pecanac u hakmorën kundër popullatës shqiptare të fshatrave kufitare për serbët e vrarë.

Në fillim të luftës, shkëputjet partizane të Kosovës ishin kryesisht të përbëra nga serbë dhe malazezë, sepse shqiptarët nuk donin rindërtimin e Jugosllavisë, në të cilën ata shtypeshin. Shkëputjet e para partizane shqiptare u formuan në vjeshtën e vitit 1942. Partizanët e Kosovës Boro Vukmirović dhe Ramiz Sadiku, i cili vdiq në prill 1943, më vonë u bënë simbole të vëllazërimit dhe unitetit. Në janar 1944 u mbajt Konferenca e Bujanit, në të cilën Komiteti Nacionalçlirimtar i Kosovës mori një vendim për anëtarësimin e Kosovës në Republikën Popullore të Shqipërisë. Në mesin e vitit 1944, pati një kryengritje masive partizane dhe u formuan shtatë brigada Kosovë-Metohi.

Vendimi i partizanëve të Kosovës për t’u bashkuar me Kosovën në Republikën Popullore të Shqipërisë nuk është zbatuar. Pas tërheqjes së ushtrisë gjermane, partizanët jugosllavë hynë në Kosovë në nëntor 1944. Dhjetë ditë pasi njësitë jugosllave pushtuan Kosovën, në dhjetor 1944, shpërtheu një kryengritje masive e shqiptarëve, të cilët e përjetuan atë si një ri-okupim të Kosovës. Selia e Lartë e NOVJ po dërgon mbi 30,000 ushtarë për të shuar “rebelimin ballist”. Dy brigada të Ushtrisë Liblirimtare Popullore Shqiptare morën pjesë gjithashtu në shtypjen e rezistencës së Kosovës, sipas marrëveshjes së Broz me Hoxhën. Betejat më të rënda u zhvilluan në Drenicë, pasuar nga Ferizaj, Gjilan dhe Mitrovicë. Shumë partizanë shqiptarë e panë ribashkimin e Kosovës me Serbinë si anulimin e luftës së tyre dhe një tradhti nga udhëheqja e lëvizjes çlirimtare të popullit.

Periudha e pasluftës (Ranković) në Republikën Federale Popullore të Jugosllavisë
Administrata Ushtarake u krijua në Kosovë më 8 shkurt 1945, rezistenca kryesore e shqiptarëve të Kosovës u thye në mars, dhe luftimet vazhduan në muajt në vijim. Pas vendosjes së kontrollit jugosllav mbi Kosovën, pati një kthim spontan të kolonistëve të dëbuar serbë dhe malazez, hakmarrje dhe hakmarrje. Prandaj, më 6 mars 1945, autoritetet e reja të Jugosllavisë Federale Demokratike morën një vendim për ndalimin e përkohshëm të kthimit të kolonistëve, i cili ishte në fuqi deri në miratimin e Ligjit për rishikimin e marrëdhënieve koloniale në gusht të të njëjtit vit, pas së cilit rreth 3,352 “ish kolonistë” u kthyen në Kosovë dhe Metohi, ndërsa 306 kolonët, të cilët humbën të drejtën e kthimit, u ridrejtuan në Vojvodina.

Më 9 korrik 1945, Asambleja e re e Kosovës dhe Metohija morën një vendim për shpalljen e një Rajoni Autonome të Kosovës-Metohisë, duke deklaruar se popullsia dëshironte që kjo zonë të aneksohej në “Serbinë federale”, si pjesë përbërëse e saj. Pas pak, në Sesionin e Tretë të AVNOJ, më 7 gusht 1945, Kosova u aneksua në Republikën Popullore të Serbisë. Profesori Jovan Đordević thekson se autonomia e Kosovës nuk ishte krijim i Republikës Popullore të Serbisë, por ka qenë një kategori e ligjit kushtetues jugosllav që nga fillimi, i cili është paraparë dhe garantuar me kushtetutën federale. Nuk kishte të drejta hierarkike ose përgjegjësi të dyfishta në mes të Kosovës dhe Serbisë: të gjitha autoritetet e Kosovës ushtruan të drejtat e tyre në mënyrë të pavarur dhe ishin përgjegjës për punën e tyre vetëm para votuesve, d.m.th. Asamblesë Provinciale dhe Bordit Rajonal.

Edhe pas vitit 1945, grupe të ballistëve vepruan në Kosovë, të cilët nuk e njohën vendimin për anëtarësimin e Kosovës në Serbi, dhe njësitë OZNA dhe UDBA u angazhuan kundër tyre, të cilat kishin fuqi de fakto mbi Kosovën. Situata e shqiptarëve në Jugosllavinë e re u përkeqësua në mënyrë drastike pas një rezolute të Informbiro në 1948, kur shumë intelektualë shqiptarë u burgosën dhe u ekzekutuan me akuzën se ishin spiunë të Enver Hoxhës. Në vitin 1951, çështja e emigrimit të shqiptarëve u bë përsëri e rëndësishme dhe negociatat me Turqinë rifilluan. Siguria e shtetit duket se ka bërë presion ndaj shqiptarëve për tu identifikuar si turq në regjistrim. Në vetëm pesë vjet, Kosova ka parë një kërcim të jashtëzakonshëm në numrin e njerëzve që e deklarojnë veten si Turq, nga 1.315 (regjistrimi i vitit 1948) në 34.583 (regjistrimi i vitit 1953).

Siguria shtetërore e Kosovës i trajtoi shqiptarët si një element mosbesues dhe kryesisht përbëhej nga serbët dhe malazezët. Shërbimi i Sigurimit të Shtetit, i kryesuar nga Aleksandar Ranković, u krijua gjatë viteve 1955-1956. në Kosovë, ajo kreu një veprim të konfiskimit të armëve dhe kontrollet sistematike të shtëpive, me një mprehtësi që tejkaloi të gjitha masat dhe u kthye në terror kundër popullatës. Nën pretekstin e kërkimit të armëve, autoritetet e sigurimit të shtetit torturuan mijëra njerëz, prej të cilëve rreth njëqind njerëz vdiqën nga torturat. Politika shtypëse ndaj shqiptarëve të Kosovës vazhdoi deri në heqjen e Aleksandar Ranković në 1966.

Zhvillimi i autonomisë së Kosovës në RSFJ
Në rininë time, unë besoja se Jugosllavia mund të mbijetonte si një shtet federal multietnik i popujve të barabartë. Unë isha i përkushtuar sinqerisht për projektin Jugosllav, sipas Kushtetutës së vitit 1974. Ne ishim disi krenarë që Jugosllavia ishte ndryshe nga të gjitha vendet e tjera të regjimeve të ngurta komuniste, pa asnjë liri dhe me qytetarë të varfër. Ne, qytetarët e Jugosllavisë, kemi jetuar më mirë në çdo mënyrë. Mendova se një projekt i tillë mund të ishte i mirë edhe për popullin tim shqiptar. (Politikani kosovar Azem Vlasi)

Kreu i sigurisë jugosllave, Aleksandar Ranković, u zëvendësua në plenumin Brioni në 1966. Në të njëjtën kohë, ndryshimet kushtetuese të vitit 1966 i njohën krahinat si “element përbërës të federatës”, duke i dhënë Kosovës elementë të shtetësisë. Megjithëse shqiptarët ishin popullsia me shumicë në krahinë, serbët dhe malazezët vazhduan të mbajnë një numër jo proporcional të funksioneve shtetërore dhe partiake, përfshirë kontrollin e policisë lokale dhe forcave të sigurisë. Më 27 nëntor 1968, në Kosovë pati demonstrata masive studentore, të cilat filluan nga Fakulteti Filozofik në Prishtinë. Vetëm pas kësaj, shqiptarët në Kosovë fituan njëfarë autonomie, përfshirë të drejtën për arsimim në gjuhën e tyre. Në nëntor 1968, emri i krahinës u ndryshua në Provincën Autonome Socialiste të Kosovës, e cila hoqi Metohinë (pronë e manastirit) nga emri i saj.

Me Kushtetutën e RSF-së më 1974, Kosova fitoi një autonomi të gjerë dhe statusin e një njësie federale të RSFJ-së. Duke fituar një autonomi të vërtetë, serbët dhe malazezët pushojnë të jenë pakica në pushtet. Shqiptarët po marrin pozita udhëheqëse, dhe shumë serbë dhe malazezë janë duke u zëvendësuar në organet politike, administratën dhe organizatat e punës. Duke zbatuar parimin e përfaqësimit etnik, sipas të cilit përqindja e anëtarëve të punësuar të një kombi duhej të ishte në përputhje me strukturën etnike, shumë serbë dhe malazezë po humbasin punën e tyre. Në të njëjtën kohë, shumë shqiptarë të dëbuar gjatë periudhës së Mbretërisë po kthehen në Kosovë, dhe përveç kësaj, ka një emigrim ekonomik nga Shqipëria, sepse jeta ishte më e mirë në Jugosllavi. Përballë humbjes së vendit të punës dhe shpesh një ambient armiqësor, serbët kanë filluar të lënë masivisht Kosovën. Sipas disa vlerësimeve (New York Times, 12 korrik 1982), gjatë viteve 1970, rreth 57,000 serbë emigruan nga Kosova. Në ato vite, shumë manastire serbe u ankuan për dëme nga persona të panjohur, prerje të paligjshme dhe probleme të ngjashme.

Protestat dhe kërkesat shqiptare për një republikë
Pas vdekjes së Titos, u përhapën frika midis shqiptarëve, të cilët përbënin shumicën absolute të popullsisë së Kosovës (77.4% sipas regjistrimit të vitit 1981), se Kosova mund të binte përsëri nën sundimin serb. Mendimi mbizotërues ishte se kjo mund të parandalohej vetëm nëse shqiptarëve u jepej statusi i një populli dhe republika e tyre, e cila nuk mund të binte më nën sundimin e Serbisë. Studentët e Universitetit të Prishtinës filluan protestat paqësore në mars 1981, të cilat u bënë shpejt mbarëkombëtar, duke kërkuar pozicionin e barabartë të shqiptarëve me popujt e tjerë sllavë në Jugosllavi, të cilët kanë republikat e tyre. Me parullën “Republika e Kosovës!”, Ata kërkuan që Kosova të bëhet republika e shtatë e federatës Jugosllave dhe që autoritetet jugosllave të ndalojnë trajtimin e tyre si një pakicë (kombësi kombëtare), por t’i njohin ata si një popull.

Qeveria Jugosllave iu përgjigj kërkesave shqiptare duke dërguar trupa te protestuesit. Në trazirat që pasuan, u vranë dhjetëra nxënës dhe studentë shqiptarë, të cilat regjimi i atëhershëm i fshehu nga publiku. Pas shtypjes së përgjakshme të demonstratave, pati një ndarje të madhe midis serbëve dhe shqiptarëve – serbët kërkuan heqjen e autonomisë së Kosovës, dhe shtetësinë e shqiptarëve. Someshtë krijuar një lloj administrate ushtarake mbi Kosovën. Shqiptarët i janë nënshtruar shtypjes dhe arrestimeve masive. Ekziston edhe dhuna ndaj serbëve.

Në vitet në vijim, shumë intelektualë shqiptarë u dënuan me disa vjet burg, kryesisht për kërkimin që Kosova të bëhet republikë.

Protestat serbe të Kosovës dhe fushatat e gjenocidit
Pas demonstratave shqiptare në vitin 1982, serbët e Kosovës (të udhëhequr nga Kosta Bulatoviç, Mirosllav Soleviç dhe të tjerë) filluan të protestojnë kundër “presioneve perfiduese nga pozita e shtetit”, dhe qendra e lëvizjes u bë qyteti i Fushë Kosovës, një ish koloni serbe. Në të njëjtën kohë, në Serbi po fillon një fushatë antishqiptare, tema qendrore e së cilës është “genocid” kundër serbëve në Kosovë, dhe që përshkruan emigrimin e serbëve si një spastrim etnik të planifikuar të kryer nga udhëheqja krahinore. Në prill të vitit 1982, 21 priftërinj të Kishës Ortodokse Serbe, duke përfshirë disa peshkopë të ardhshëm (Atanasije Jeftić, Irinej Bulović, Amfilohije Radović), dërguan një “Apel për mbrojtjen e popullatës serbe dhe faltoret e tij në Kosovë dhe Metohi” në organet më të larta të kishës dhe të shtetit. “Genocid i planifikuar kundër popullit serb” dhe aktualizon Paktin e Kosovës. Në vitin 1983, gazeta e kishës Pravoslavlje botoi një feuilleton nga Atanasij Jevtić “Nga Kosova në Jadovno”, e cila përshkruan rastet e “përdhunimit brutal dhe shtazor të grave, vajzave, grave dhe nunave serbe nga varur Arbanasi”, dhe krahason vuajtjet e serbëve në Kosovë me vuajtjet në NDH. Kur shkruajnë për shqiptarët, autorët e kishave kryesisht theksojnë mizoritë e tyre, duke i përshkruar ata si përdhunues, përdhunues dhe banditë.

Në vitin 1985, anëtarët e “Lëvizjes së Rezistencës Serbe” nga Kosova u dërguan një peticion autoriteteve shtetërore, të ndihmuar nga Atanasije Jevtic dhe Dobrica Cosic, duke thënë se krahina drejtohej nga “shovinistët më të mëdhenj shqiptarë”, të cilët “pushtuan një pjesë të Jugosllavisë” dhe kryenin genocid ndaj serbëve. Autoritetet jugosllave nuk i shikuan këto akuza në mënyrë të favorshme, por si një manifestim i nacionalizmit serb. Në ato vite, serbët nga Kosova protestuan në qytete të ndryshme, dhe më 26 shkurt 1986, rreth njëqind prej tyre depërtuan në asamblenë federale, duke kërkuar krijimin e një gjendje të jashtëzakonshme dhe heqjen e autonomisë së Kosovës.

Në vitin 1986 u botua Memorandumi me ndikim SANU, i cili i quajti demonstratat e studentëve shqiptarë “agresion neo-fashist” dhe deklaroi se “gjenocidi fizik, politik, ligjor dhe kulturor kundër popullatës serbe” po kryhej në Kosovë. Sidoqoftë, askush përveç autorëve serbë nuk i quajti problemet në genocid. Memorandumi SANU u vlerësua më vonë nga komisioni i ekspertëve të Kombeve të Bashkuara si “një mjet për përhapjen e ndjenjave antishqiptare”. Sipas një raporti të Human Rights Watch, mediat serbe qëllimisht sollën dezinformata në vitet 1980 rreth mizorive ndaj serbëve në Kosovë, përfshirë përdhunimin e grave serbe, dhe zhvilluan një fushatë të urrejtjes për të përhapur perceptimet negative për shqiptarët.

Rritja e Millosheviçit dhe heqja e autonomisë së Kosovës
Situata në Kosovë, e cila nuk po përmirësohet me shpejtësinë e dëshiruar dhe të premtuar, krijon një atmosferë të rrezikshme ku çdo fjalë e thënë kundër nacionalizmit serb kuptohet si nacionalizëm. Fjalët pasionante mund të sjellin vetëm zjarr. (Dragisa Pavlovic)

Në prill 1987, serbët organizuan një miting në Fushë Kosovë / kundër Polje kundër “diskriminimit anti-serb” të kryer nga udhëheqja shqiptare e shumicës së krahinës. Në këtë valë të konflikteve etnike, Slobodan Millosheviç doli në sipërfaqe, duke shprehur mbështetje për serbët e Kosovës gjatë një konflikti të paracaktuar me policinë provinciale (“Askush nuk lejohet të të rrahë!”), Duke fituar kështu simpatinë e kishës dhe qarqeve nacionaliste në Serbi. Duke parë në cilën mënyrë fryn era, Millosheviç zëvendëson retorikën komuniste me atë kombëtar. Falë problemit serb të Kosovës, Millosheviç së shpejti do të marrë pushtetin në Serbi, duke eleminuar rivalët më të moderuar, Dragisa Pavloviç dhe Ivan Stamboliç, nga Lidhja e Komunistëve të Serbisë.

Pasi u bashkua me lëvizjen serbe të Kosovës, Millosheviçi i përdori ato si forca mitingu për “revolucionet e tij anti-burokratike”, me të cilat ai kreu një lloj aneksimi të krahinave dhe e përqendroi pushtetin e tij. Në fillim të vitit 1989, Slobodan Millosheviç revokoi me forcë autonominë e Kosovës. JNA vendosi një gjendje të jashtëzakonshme në Kosovë, dhe njësitë policore shuan një grevë të përgjithshme nga minatorët e Kosovës, të cilët kundërshtuan heqjen e autonomisë. Qindra njerëz u arrestuan dhe udhëheqja e Kosovës u hoq me forcë. Në kohën e votimit për ndryshimet, ndërtesa e Kuvendit të Kosovës ishte e rrethuar me tanke. Më 23 Mars 1989, në një atmosferë rrethimi dhe shpesh të cituar pa kuorum, Parlamenti i Kosovës miratoi ndryshimet kushtetuese që do të privonin Kosovën nga autonomia e saj origjinale. Në demonstratat që pasuan më 28 Mars 1989, policia vrau njëzet e katër njerëz, sipas Human Rights Watch.

Triumfi i Millosheviçit u pavdekësua më 28 qershor 1989 në Gazimestan, gjatë festimit të 600 vjetorit të Betejës së Kosovës. Në fjalën e tij, Millosheviçi e quajti Kosovën zemrën e Serbisë, e cila më vonë u bë një parrullë politike e pranuar gjerësisht. Ai më pas deklaroi para rreth 300,000 njerëzve se “madje as betejat e armatosura nuk përjashtohen”, e cila interpretohet rregullisht sot si një njoftim i luftërave jugosllave: “Ne jemi përsëri para betejave dhe në beteja. Ata nuk janë të armatosur, edhe pse ende nuk janë përjashtuar “.

Fjalimi i Millosheviçit shënoi fundin e idesë jugosllave dhe ai kaloi nga lideri komunist i Serbisë tek udhëheqësi kombëtar i serbëve. Me rastin e triumfit të Millosheviqit në Gazimestan, Rugova (1989) shqiptoi fjalë thuajse profetike: “Gazimestan është një manifestim shovinist. Jo vetëm serbët luftuan kundër turqve, shqiptarët, kroatët dhe boshnjakët morën pjesë gjithashtu në betejë. Shtë një ngjarje me rëndësi për të gjithë popujt jugosllav. Përshtypja ime është se ka forca në Jugosllavi që pothuajse duan veprime terroriste në Kosovë. Unë vetëm mund t’i paralajmëroj serbët se sa herë që një komb i vogël, dhe serbët janë një komb i vogël, u përpoq të impononte epërsinë e tyre në Ballkan, ai përfundoi në tragjedinë e tij personale “.

Rezistenca pasive dhe zhvillimi i institucioneve paralele
Në përgjigje të heqjes antikushtetuese të autonomisë, Parlamenti i Kosovës miratoi një Deklaratë Kushtetuese më 2 korrik 1990, duke e shpallur Kosovën një republikë të barabartë me republikat e tjera Jugosllave. Serbia po reagon ndaj kësaj duke shpërndarë parlamentin e Kosovës më 5 korrik dhe duke larguar redaktorët e mediave kryesore shqiptare në Kosovë. Financimi iu mohua institucioneve të Kosovës, përfshirë Akademinë e Shkencave dhe Arteve të Kosovës (korrik 1992). Pas kësaj, shqiptarët e Kosovës do të fillojnë të ndërtojnë institucione paralele. Më 7 shtator, anëtarët e Asamblesë së tretur mblidhen fshehurazi në Kaçanik dhe miratojnë kushtetutën e re të Republikës së Kosovës. U zgjodh qeveria në hije dhe Kuvendi. Në Shtator 1991, shqiptarët e Kosovës mbajtën gjithashtu një referendum jozyrtar të pavarësisë. Bazuar në referendum, Republika e panjohur e Kosovës u shpall e pavarur nga Jugosllavia. Në realitet, ai nuk funksiononte si një shtet i pavarur por si një sistem paralel i qeverisjes. Gjatë gjithë periudhës së Millosheviçit, institucionet e Republikës së Serbisë të quajtur “Provinca Autonome e Kosovës dhe Metohisë” dhe institucionet e shqiptarëve të Kosovës të quajtur “Republika e Kosovës” vepruan njëkohësisht në Kosovë.

Në vitet 1990, Kosova u bë një shtet policie i drejtuar nga Beogradi. Pasi autoritetet e Beogradit morën përsipër institucionet krahinore, qindra mijëra shqiptarë të Kosovës u pushuan nga institucionet shtetërore dhe ndërmarrjet në pronësi shoqërore. Autoritetet e Millosheviçit mbyllën shumicën e shkollave në gjuhën shqipe dhe ndaluan pagimin e pagave për mësuesit e shkollave të mesme shqiptare. Ekziston një ndërkombëtarizim i çështjes së Kosovës. Shqiptarët e Kosovës kanë filluar ndërtimin e institucioneve të tyre paralele, siç janë arsimi, shëndetësia dhe sistemi i taksave. Nxënësit dhe studentët shqiptarë vijuan mësimet në shtëpi private, ndërmarrje boshe dhe ndërtesa shkollore të braktisura. Qeveria e Millosheviçit nuk lejoi zhvillimin e institucioneve paralele në Kosovë, dhe policia serbe vazhdimisht pushtoi institucionet arsimore dhe institucionet e tjera të shqiptarëve të Kosovës. Anëtarët e forcave të sigurisë ngacmuan, ndaluan dhe rrahën mësuesit, studentët dhe drejtorët e shkollave shqipe. Policia ka shkelur vazhdimisht të drejtat themelore të njeriut, dhe arrestimet dhe torturat arbitrare janë bërë një dukuri e rregullt. Shqiptarët e Kosovës, më shumë se të gjithë qytetarët serbë, pësuan terrorin e regjimit të Slobodan Milosevic.

Udhëheqësi i shqiptarëve të Kosovës, Ibrahim Rugova, ishte i njohur për mbrojtjen e rezistencës jo të dhunshme ndaj regjimit të Millosheviçit, për këtë arsye u quajt “Gandhi i Ballkanit”. Midis 1991 dhe 1995, ndërsa lufta u zhvillua në Kroaci dhe Bosnje dhe Hercegovinë, shumica e popullsisë shqiptare të Kosovës ushtroi rezistencë pasive, duke refuzuar të marrë pjesë në strukturat politike të Serbisë, duke mos shkuar në votime dhe duke bojkotuar regjistrimin. Në mes të luftës, Lidhja Demokratike e Kosovës e Rugovës hodhi poshtë ofertat e udhëheqjes kroate dhe boshnjake për të hapur një front tjetër ushtarak kundër Serbisë.

Deri në 1995, strategjia e rezistencës jo të dhunshme të Rugovës kishte mbështetjen e gjerë të popullatës shqiptare. Sidoqoftë, pas përfundimit të luftërave në Kroaci dhe Bosnje, strategjia jo e dhunshme filloi të vihet në dyshim, dhe një numër në rritje i shqiptarëve mbronin rezistencën e armatosur.

Lufta e Kosovës dhe dëbimi i popullatës
Në vitin 1996, Ushtria deri tani e panjohur Liblirimtare e Kosovës filloi sulme terroriste ndaj autoriteteve serbe në Kosovë dhe bashkëpunëtorëve të tyre në komunitetin shqiptar. Sulmet ndaj policisë serbe dhe civilëve vazhduan në 1997. Në deklaratat e saj, ULAK kritikoi qasjen “pasive” të liderëve shqiptarë të Kosovës, duke premtuar se do të luftojë deri në çlirimin e Kosovës nga sundimi serb. Në fund të vitit 1997, shqiptarët e Kosovës e quajtën zonën e Drenicës “territor të çliruar” për shkak të pranisë së fortë të forcave të ULAK-së.

Gjatë vitit 1998, ULAK-ja u bë e njohur dhe filloi luftën guerile me forcat serbe të sigurisë. Në fushat e konfliktit, policia serbe dhe forcat speciale të sigurisë u hakmorën pa dallim dhe mizori kundër popullatës civile. Më 5 mars 1998, njësitë speciale të policisë, në ndjekje të drejtuesit të ULAK-së Adem Jashari, shkatërruan shtëpinë e familjes Jashari në tokë në fshatin Donji Prekaz, duke vrarë rreth 20 luftëtarë, disa burra të moshuar, 18 gra dhe dhjetë fëmijë nën moshën gjashtëmbëdhjetë vjeç. Masakra në Prekaz dhe vrasje të tjera pa dallime të kryera në ato ditë në zonën e Drenicës radikalizuan shqiptarët e Kosovës dhe masakruan radhët e Ushtrisë erationlirimtare të Kosovës, e cila u shndërrua në një lëvizje të armatosur masive të rezistencës ndaj qeverisë së Beogradit. Shumë përkrahës të mëparshëm të politikës së mos-dhunës së Rugovës kthehen në luftë të armatosur pas kësaj.

Luftimet midis njësive speciale të Ministrisë së Brendshme serbe dhe ULAK-së, që kontrollonin një pjesë të konsiderueshme të Kosovës, u përshkallëzuan në luftën e Kosovës në mesin e vitit 1998. Që nga gushti 1998, forcat serbe të sigurisë kanë filluar një ofensivë të gjerë kundër Ushtrisë erationlirimtare të Kosovës. Gjatë këtyre konflikteve, Ushtria Jugosllave dhe Ministria e Brendshme serbe përdorën “forcë të tepruar dhe të rastit” (sipas vendimit të ICTY), duke rezultuar në shkatërrimin e fshatrave, shpërnguljet dhe vdekjen e civilëve. Përdorimi arrogant i dhunës së shtetit, masakrat e civilëve dhe spastrimet etnike nga forcat serbe ishin arsyet zyrtare të bombardimeve të NATO-s në Serbi në Mars 1999. Në thelb, Millosheviqi nuk kishte zgjidhje tjetër përveç që t’ia dorëzonte ose jo t’ia dorëzonte Kosovën popullit të saj.

Sidoqoftë, Millosheviçi zgjodhi të ndryshojë popullsinë e Kosovës. Pasi filluan bombardimet e NATO-s, Millosheviçi angazhoi të gjitha forcat e mundshme shtetërore për të dëbuar shqiptarët e Kosovës. Gjatë grushtit të shtetit të NATO-s, nga 24 marsi deri më 10 qershor, njësitë policore, ushtarake dhe paraushtarake serbe filluan një “fushatë të përhapur të dhunës” (ICTY) kundër popullatës shqiptare të Kosovës, duke kryer dëbime të detyruara dhe përndjekje etnike, duke kryer vrasje masive dhe plaçkitje. , përdhunime, shkatërrim të ndërtesave fetare dhe madje edhe vendbanime të tëra. Ministria e Brendshme serbe u përpoq të mbulojë masakrën e shqiptarëve të Kosovës duke transportuar kufomat në brendësi të Serbisë, ku u hodhën në Danub ose u varrosën në varre masive. Gjatë këtij aksioni brutal shtetëror të spastrimit etnik, 862.979 refugjatë shqiptarë të regjistruar u larguan nga Kosova në një periudhë të shkurtër kohe (të dhëna të UNHCR). Kur u larguan nga vendi, autoritetet kufitare konfiskuan dhe shkatërruan në mënyrë të paligjshme dokumentet e identitetit të qytetarëve të dëbuar, duke fshirë në mënyrë sistematike identitetin e tyre.

“Rezultatet e aksionit: grupe të thyera dhe të fundit. Rreth 2,000 ishin likuiduar, shumë më tepër sesa në një operacion më parë. 900,000 u larguan nga vendi. 1.000 terroristë u larguan, 300,000 civilë u larguan. “(Ditari i luftës së gjeneralit të policisë Obrad Stevanović)

Përkundër “zgjidhjes përfundimtare” në dukje të problemit të Kosovës, Serbia është e detyruar të tërhiqet nga Kosova pas 78 ditësh të bombardimeve të NATO-s. Në ato ditë, shqiptarët e dëbuar u kthyen në Kosovë, por rreth 100,000 serbë u larguan nga zona. Shumë serbë që mbetën u sulmuan nga të kthyerit e zemëruar shqiptarë, dhe prona e tyre u shkatërrua dhe u grabit. Në vitet në vijim, numri i serbëve dhe joshqiptarëve të tjerë të shpërngulur nga Kosova do të rritet në rreth 200,000. Ata që mbetën u bënë pre e lehtë për ULAK-në, e cila kryente rrëmbime dhe vrasje të civilëve serbë, dhe një nga krimet më famëkeqe që i atribuohen asaj (akoma pa epilog gjyqësor) është duke vrarë njerëz për korrjen e organeve dhe shitjen e tyre në tregun e zi.

Administrata e KB dhe shpallja e pavarësisë
Nëse Serbia zyrtare do të kishte qenë më e zgjuar, Republika e Kosovës do ta pranonte kërkesën në vitin 1981. Nëse do ta kishte bërë këtë, mbase sot do të kishte një Jugosllavi demokratike dhe konfederative në të cilën do të jetonin pothuajse të gjithë serbët. (Shkencëtari politik slloven Anton Bebler)

Pasi që bombat përfunduan, Serbia humbi kontrollin e Kosovës. Sipas Rezolutës 1244, Kosova mbetet pjesë e FR e Jugosllavisë, por nën kontrollin e Kombeve të Bashkuara, dmth forcat e KFOR-it. Serbët në Kosovë po bëhen një pakicë e shpërndarë nga një pakicë e privilegjuar. Trazirat e dhunshme shpërthyen në mars 2004, gjatë së cilës protestuesit shqiptarë sulmuan komunitetet serbe në Kosovë. Në dy ditë përleshjesh etnike, u vranë 19 civilë (11 shqiptarë dhe 8 serbë), qindra shtëpi serbe dhe rreth 35 kisha ortodokse u shkatërruan. Mbi 4,000 serbë u dëbuan, duke lënë disa vendbanime plotësisht pa serbë.

Bisedimet për statusin e Kosovës fillojnë në shkurt 2006. Ndërmjetësi ndërkombëtar, politikani finlandez Martti Ahtisaari, propozoi një plan për “pavarësinë e mbikëqyrur”, i cili u refuzua nga pala serbe dhe u pranua nga Kosova. Serbia propozoi që statusi i Kosovës të rregullohej, siç është statusi i Hong Kongut në Kinë ose Ishujt Åland në Finlandë, por shqiptarët e Kosovës kundërshtuan çdo propozim që do të përfshinte Kosovën si pjesë të Serbisë.

Në marrëveshje me fuqitë perëndimore, Kuvendi i Kosovës njëzëri shpalli pavarësinë e Kosovës më 17 shkurt 2008, me të gjithë 109 deputetët e pranishëm, ndërsa 11 deputetë serbë bojkotuan votimin. Ai vendim u shpall i paligjshëm nga qeveria serbe në të njëjtën mbrëmje, dhe që atëherë diplomacia serbe ka punuar intensivisht kundër pavarësisë së Kosovës.

Pavarësisht nëse Serbia e dëshiron apo jo, shumica e Evropës sot e njeh Kosovën si vendin më të ri evropian. Institucionet e Kosovës kanë fuqi mbi pjesën më të madhe të Kosovës, përveç pjesës veriore të kontrolluar nga serbët. Ndërsa e shkruaj këtë, barrikadat janë në veri të Kosovës. Beogradi dhe Prishtina ende nuk mund të arrijnë ndonjë marrëveshje.

përmbledhje
Sapo Kosova u bë shkurtimisht pjesë e Serbisë gjatë luftërave në Ballkan, shpërtheu Lufta e Parë Botërore. Pas Luftës së Parë Botërore, Kosova u bë pjesë e Jugosllavisë, problemi i saj i përhershëm dhe një nga shkaqet e rëndësishme të shpërbërjes së saj.

Fatkeqësisht, periudha jugosllave e historisë së Kosovës ishte shumë e dhunshme. Gjatë shumicës së periudhës Jugosllave, Kosova u qeveris nga një gjendje e jashtëzakonshme ose administrim ushtarak. Kur gjithçka shtohet dhe zbritet, dhuna më e vogël ishte në periudhën e zhvillimit të autonomisë së Kosovës, nga heqja e Ranković në 1966 deri në trazirat në 1981. Kjo periudhë e viteve 1970 u shënua nga një autonomi e gjerë dhe miratimi i kushtetutës në 1974. Dhe madje periudha e fushatës së ashpër të gjenocidit gjatë viteve 1980 duket pothuajse e padëmshme në krahasim me ngjarjet e mëvonshme, kur filluan me të vërtetë vrasjet masive.

Tendencat kryesore demografike në periudhën Jugosllave janë zgjidhja e planifikuar e serbëve në periudhën e Mbretërisë, dhe emigrimi spontan në periudhën e RSFJ. Ekziston një përqindje shumë më e vogël e serbëve në Kosovë sot sesa njëqind vjet më parë. Ashtu si shumica, serbët mbijetuan vetëm në veriun e Kosovës, ku ata ishin shumica në fund të shek. Ata u bënë pakicë edhe në qytetet e krijuara nga kolonizimi, siç janë Obilic dhe Fushë Kosova. Ata u dëbuan plotësisht nga shumë vende.

Ku tjetër?
Siç kemi parë, problemi i Kosovës nuk u shfaq sot ose dje, ai ka ekzistuar që kur Kosova ka hyrë në vendin tonë. Shumë serbë me të cilët fola do të donin që problemi i Kosovës të zgjidhej në mënyrë që të gjithë shqiptarët të zhduken prej andej. Unë nuk mendoj se është realiste, dhe mbi të gjitha nuk është njerëzore.

A është zgjidhja për të pajtuar Kosovën? Ne e kemi pushtuar atë shumë herë tashmë (1912, 1918, 1944, 1989, 1999), por thjesht nuk kemi ditur se çfarë të bëjmë me të. Në shekullin XX, Beogradi provoi të gjitha metodat e dhunshme: zhvendosjen graduale, dëbimin e masave, administratën ushtarake, kolonizimin … Por, për shkak të një politike të tillë, serbët e Kosovës kanë vuajtur gjithmonë. Si rregull, çdo valë e dhunës në Beograd shoqërohej me përkeqësim të situatës dhe dëbimin e serbëve të Kosovës.

Literatura e rëndësishme
Raporti i Komisionit Ndërkombëtar për Luftërat Ballkanike, Uashington, 1914.

Dimitrije Tucović, Serbi dhe Shqipëri, Beograd, 1914.

Dimitrije Bogdanović, Libri mbi Kosovën, Beograd, 1985.

Dëbimet e shqiptarëve dhe kolonizimi i Kosovës, Instituti Historik në Prishtinë, 1997.

Noel Malcolm, Kosova: Një histori e shkurtër, Macmilan, Londër, 1998.

Kosova: siç shihet, ashtu si të thuhet (Raporti i OSBE-së), 1999

Me urdhër: Krimet e Luftës në Kosovë (Human Rights Watch Report), 2001

Aleksandar Pavlović, Rregullimi hapësinor i serbëve dhe malazezëve të kolonizuar në Kosovë dhe Metohi në periudhën midis 1918 dhe 1941, Trashëgimia Nr. 24, 2008.

Transkriptet nga gjyqi i Millosheviqit, Qendra për të Drejtën Humanitare, 2009.

Aktgjykim për bashkëpunëtorët e Millosheviçit për Krimet në Kosovë, ICTY, 2009

______________

Përktheu nga serbishtja: Lirim Gashi

______________________________

KOSOVSKI MIT JE SRPSKA SRAMOTA, GRIJEH, GENOCID, LAŽ, OBMANA I PREVARA

Piše DAMJAN PAVLICA 19/09/2011

Ovo istraživanje se usredsređuje na 20. vek, na period jugoslovenske istorije Kosova, sa posebnim osvrtom na srpsko-albanski sukob. Hteo sam da saznam kako je Kosovo ušlo u Jugoslaviju i kako je iz nje izašlo. Nastojao sam da se upoznam sa gledištima srpskih/jugoslovenskih, albanskih, zapadnih i ostalih autora. Otkrio sam da, kao što to obično biva sa etničkim sukobima, istina nikada nije na jednoj strani. Dominacija na Kosovu se nekoliko puta smenjivala, a nasilje dominantne etničke grupe povlačilo je još nasilja, koje je često nasumično pogađalo dati etnos nakon gubitka dominacije.

Cilj ovog rada je da doprinese većem razumevanju kosovskog problema u Srbiji i da osvetli neke manje poznate aspekte njegove istorije.

Kosovski vilajet Otomanskog carstva
Početkom 20. veka, Kosovski vilajet je bio provincija Otomanskog carstva, čija je teritorija bila znatno veća od teritorije današnjeg Kosova. Obuhvatao je čitavo Kosovo, Sandžak, preševsku dolinu i zapadnu Makedoniju. Sedište Kosovskog vilajeta bilo je u Skoplju. Većinu stanovništva Kosova činili su Albanci. Srbi su bili većina na severu Kosova, dok su u drugim oblastima bili manjina, a na samom jugu neznatna manjina. Stanje na Kosovu, kao i u ostalim delovima Turske, bilo je posebno teško za hrišćansku manjinu.

Diplomatija Kraljevine Srbije je koristila slučajeve nasilja i zuluma nad Srbima kako bi prikazala Albance kao divljake koje Srbija treba „uzeti pod svoje“. U Srbiji se na Albance počelo gledati kao na uzurpatore srpske zemlje, zaboravljajući da su se Srbi masovno iselili s Kosova tokom Velike seobe u Ugarsku. Srbija je isticala „istorijsko pravo“ na Kosovo, jer je ono u srednjem veku bilo u sastavu države Raške. Od 1904. godine srbijanska vlada je počela organizovano da šalje četničke odrede na Kosovo. Zbog njihovih borbi sa Albancima su ispaštali tamošnji Srbi. Predstavnici Srba sa Kosova su se protivili ubacivanju oružanih četa, tražeći od beogradske vlade da taj pokret zaustavi, jer navlači na narod još veće nasilje. Četnička akcija Srbije je nailazila i na žestoko protivljenje Austro-Ugarske, koja je ovu politiku smatrala velikosrpskom.

Početkom 20. veka, Kosovo je bilo središte albanskog narodnog preporoda i borbe za oslobođenje od Turaka. Od 1905. do 1912. godine Albanci dižu niz ustanaka, u cilju sticanja kulturne, ekonomske i političke autonomije. Turci su oružane pobune kosovskih Albanaca redovno gušili u krvi. 1908. godine dolazi do Mladoturske revolucije, koju je albansko stanovništvo u početku podržalo, zbog obećanja autonomije, smanjenja poreza i poboljšanja opštih životnih uslova. Ali, kada su učvrstili vlast, mladoturci su zaveli strogi centralizam, uvodeći turski kao jedini jezik administracije. Ovo je dovelo do erupcije nezadovoljstva i oružane pobune na Kosovu juna 1909. Do prvih oružanih sukoba sa novim vlastima dolazi u okolini Đakovice. Do ustanka širih razmera dolazi u kosovskom vilajetu u proleće 1910. Ustanike je podržala i Unutrašnja makedonska revolucionarna organizacija, boreći se za autonomiju Makedonije. Videvši da se ustanak razvija, mladoturske vlasti su poslale kaznenu ekspediciju iz Skoplja koja u trodnevnoj bitci kod Kačanika, od 11. maja do 13. maja 1910. godine, guši albansku pobunu u krvi, ne štedeći ni žene, decu i starce. Već početkom 1911. dolazi do novog oružanog ustanka na Kosovu i u severnoj Albaniji. Osnovni zahtev ustanika je bio priznanje albanske nacije, pa u skladu s tim autonomija: ekonomske, administrativne, kulturne i vojne. Ovaj ustanak je ugušen avgusta 1911.

Početkom 1912. dolazi do velikog albanskog ustanka pod vođstvom Opšteg ustaničkog komiteta, na području Drenice, Peći, Đakovice, i severne Albanije. Vođe ustanika su bili Isa Boljetinac, Hasan Priština, Bajram Curi i drugi. Ustanici su tražili ustanovljenje autonomne Albanije, povlačenje turskih činovnika i uvođenje albanskog jezika kao službenog. Ustanici su odmah zauzeli mnoge gradove, uključujući Đakovicu, Mitrovicu, Vučitrn i Prištinu, da bi ubrzo potom stekli kontrolu nad čitavim Kosovom, severnom Albanijom, pa čak i Skopljem. Usled uspeha albanske pobune, mladoturska vlada podnosi ostavku. Nakon što su albanski ustanici stigli do Soluna, nova vlada je bila prinuđena da prihvati sve njihove zahteve. Porta je 18. avgusta 1912. priznala autonomnu Albaniju, koja bi obuhvatila četiri vilajeta: kosovski, skadarski, janjinski i bitoljski. Susedi su ovo doživeli kao stvaranje “Velike Albanije”, jer stanovnici ovih oblasti nisu bili samo Albanci. To je ugrozilo nacionalne interese susednih država, koje su gajile pretenzije na te oblasti, pa one ubrzo kreću u rat protiv Turske.

Uoči samog rata, 10. oktobra 1912. godine, došlo je do okupljanja albanskih glavara u Skoplju, sedištu Kosovskog vilajeta. Tada je odlučeno da će Albanci u predstojećem ratu braniti teritorije koje su smatrali svojim, boreći se na strani Turske.

Aneksija Kosova u balkanskim ratovima
Srpska i crnogorska vojska su oktobra 1912. napale otomansku državu prodirući na Kosovo i Metohiju. Albanci su se protivili zauzimanju njihovih naselja i organizovali su dobrovoljačke jedinice koje su pružale oružani otpor nastupanju srpskih trupa. Kod Podujeva je došlo do veće bitke, kada se petnaest hiljada dobrovoljaca pod komandom Ise Boljetinca bezuspešno suprotstavilo Trećoj srpskoj armiji, koja nakon toga zauzima Prizren i veći deo Albanije sa primorjem.

Tokom balkanskih ratova 1912-1913, Srbija je pripojila oblasti Sandžaka, Makedonije, Kosova, a nakratko i Albanije. Srbi nisu činili većinu u ovim oblastima, što je predstavljalo izvestan problem za srpsku diplomatiju, koja je zauzimanje Kosova predstavljala kao oslobođenje od Turaka, ne obazirući se na činjenicu da se tokom vekova stanovništvo promenilo. Na mirovnim pregovorima u Londonu Srbija nije htela da se zadovolji severom Kosova, za šta će, ironijom sudbine, moliti sto godina kasnije. Po okončanju ratova, kosovsko-metohijske oblasti su pripale Srbiji i Crnoj Gori, što srpska istoriografija naziva oslobođenjem, a albanska okupacijom. Sa stanovišta političke nauke, odgovarajući termin je aneksija, budući da je pripajanje Kosova izvršeno mimo odluke narodnih predstavnika, i bez referenduma među stanovništvom.

„Kuće i čitava sela su pretvorena u pepeo, nenaoružano i nedužno stanovništvo je masovno masakrirano, neverovatni akti nasilja, pljačke i surovosti svake vrste – to su sredstva koja je primenjivala i još uvek primenjuje srpsko-crnogorska vojska, u cilju potpunog preinačenja etničkog karaktera oblasti naseljenih isključivo Albancima.“ (Iz Izveštaja međunarodne komisije o Balkanskim ratovima)

Tih godina se mnogo govorilo o „osveti Kosova“ za 1389, koja se volšebno prelila sa Turaka na Albance. Ovakva politika nije prošla bez kritike u evropskoj štampi, koja je pisala o zločinima etničkog čišćenja koje su činile srpske i crnogorske trupe prilikom zaposedanja albanskih naselja. Prema izveštajima, naročito je teško stradalo stanovništvo Prištine, Ferizovića (kasnije Uroševac), Đakovice, Prizrena i drugih gradova. U Austriji je prevladalo mišljenje da je Srbija uzela previše.

Srpski opozicionar Dimitrije Tucović je opominjao da je „izvršen pokušaj ubistva s predumišljajem nad celom jednom nacijom“, što je „zločinačko delo“ za koje se „mora ispaštati“. Tucović se protivio teritorijalnoj ekspanziji Srbije i zalagao da Kosovo ravnopravno sa Srbijom i drugim oblastima uđe u Balkansku federaciju: „Bezgranično neprijateljstvo albanskog naroda prema Srbiji je prvi pozitivan rezultat albanske politike srpske vlade. Drugi još opasniji rezultat jeste učvršćivanje u Albaniji dve na zapadnom Balkanu najzainteresovanije velike sile.“

Tucović je mislio na Italiju i Austro-Ugarsku, a potonja je već 1914. godine, imajući dobar povod, napala Srbiju, da bi je 1915. zauzela. Drastično pogoršanje odnosa sa Albancima je te 1915. godine skupo koštalo srpsku vojsku i izbegličke kolone prilikom tragičnog povlačenja preko Kosova i Albanije, upamćenog kao „albanska golgota“.

Međutim, veoma neobičnim spletom okolnosti, Srbija se po završetku Prvog svetskog rata našla na pobedničkoj strani, te su joj priznata ne samo teritorijalna proširenja iz balkanskih ratova, nego i pravo da stvori veliku jugoslovensku državu. Iako su se Srbi borili da Kosovo postane deo Srbije, ono je postalo deo Jugoslavije.

Kolonizacija Kosova u Kraljevini Jugoslaviji
Srbija je zadobila Kosovo, ali i mlinski kamen na vratu svog razvitka. (Lav Trocki, dopisnik sa balkanskog ratišta 1912)

Po završetku Prvog svetskog rata, Kosovo je pripalo novostvorenoj Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca. Kosovo je postalo srpska kolonija, i na njemu je uglavnom bila zavedena vojna uprava. Srpski političari nisu imali nikakav plan za Kosovo, koji bi uzeo u obzir i interese albanskog stanovništva, već je prevladalo mišljenje da Albance treba raseljavati i tamo naseljavati Srbe.

Između dva svetska rata, beogradska vlada je provodila opsežan program kolonizacije, radi izmene etničke strukture Kosova u korist Srba. Prednost pri naseljavanju su imali bivši vojnici i pripadnici četničkih odreda. Do 1941. godine, na Kosovu je naseljeno oko 60.000 kolonista, neretko na imanja oduzeta od Albanaca. Preko 90% ukupnog broja kolonista su činili Srbi iz raznih krajeva Jugoslavije (što je tada uključivalo i Crnogorce). Oduzimanje kuća albanskim seljacima radi naseljavanja kolonista je izazvalo mržnju prema kolonistima, i ostavilo trajne posledice na odnose Srba i Albanaca.

KOLONIZACIJA PO OKRUZIMA
agrarno povereništvo broj naseljenika
Uroševac 15.381
Đakovica 15.824
Prizren 3.084
Peć 13.376
Mitrovica 429
Vučitrn 10.169
ukupno 58.263
Kolonizacijom su stvorena i čitava nova naselja na Kosovu i Metohiji, kao što su: Kosovo Polje, Obilić, Hercegovo, Orlović, Devet Jugovića, Lazarevo, Svračak, Novo Rujce, Staro Gracko i mnoga druga.

Paralelno sa srpskom kolonizacijom, tekao je proces prisilnog iseljavanja albanskog stanovništva. Prema podacima Istorijskog instituta u Prištini, od 1919. do 1940. godine je iseljeno ukupno 255.878 muslimana iz Jugoslavije u Tursku, od čega 215.412 Albanaca.

Albanski pobunjenici, kačaci, borili su se protiv uspostavljanja srpske vlasti na teritorijama naseljenim Albancima. Kačaka je bilo svuda po šumama i planinama, i godinama su imali stvarnu vlast po selima. Političko krilo kačaka je bio Kosovski komitet, koji se zalagao za izdvajanje većinski albanskih oblasti iz Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca i ujedinjenje sa Albanijom. Najčuveniji kačaci su bili Azem Bejta i njegova žena Šota Galica, koji su za albansko stanovništvo Kosova postali heroji u borbi protiv državnog terora. Beogradska vlada je protiv odmetnutih Albanaca provodila najstrože mere: njihova imanja su oduzimana i deljena kolonistima, porodice su im internirane, a čitava sela kažnjavana ako su ih pomagala. Oduzimanje zemlje je dovodilo do pobuna čitavih sela. Sela iz kojih je pružan otpor vojska je zauzimala uz razorna artiljerijska dejstva. Prema podacima Istorijskog instituta u Prištini, između 1918. i 1938. godine vojska je zapalila i uništila 320 albanskih sela.

Tridesetih godina prošlog veka prevladalo je mišljenje da je postupna kolonizacija Kosova neefikasna. Vasa Šaletić, poverenik za kolonizaciju, govorio je da Albance treba neodložno iseliti u Tursku i da je „naseljavanje Srba među pola miliona Albanaca bilo greška“. Jugoslovenske vlasti su 1935. održale sastanak nekoliko ministarstava i Generalštaba na kome je sastavljen projekat „o iseljenju neslovenskog elementa iz Južne Srbije“ u Tursku. Turska je početkom 1936. izrazila spremnost da zaključi s Jugoslavijom sporazum o iseljavanju 200.000 stanovnika “koji su srodni po mentalitetu turskom, te će se u Turskoj lako asimilovati”.

Godine 1937. srpski akademik Vaso Čubrilović je za Stojadinovićevu vladu izradio projekat brzog rešenja “albanskog problema” masovnim etničkim čišćenjem Kosova: “Arnaute je nemoguće suzbiti samo postupnom kolonizacijom … Jedini način i jedino sredstvo to je brutalna sila jedne organizovane državne vlasti, u čemu smo mi uvek bili iznad njih.”

Profesor dr Vaso Čubrilović je detaljno razradio metode etničkog čišćenja, koje uključuju stvaranje masovne psihoze, podelu oružja kolonistima, slanje naoružanih četnika, državnu represiju, hapšenja, gonjenje na kuluk, ukidanje dozvola za radnje, isterivanje iz službe, seču šuma, krčenje grobalja, paljenje naselja i tome slično.

Od 9. do 11. jula 1938. je u Istambulu održan radni sastanak Jugoslavije i Turske na pripremi sporazuma o iseljenju Albanaca. Strane su se usaglasile da u roku od šest godina rasele 40.000 albanskih porodica sa Kosova, Makedonije i Crne Gore u puste oblasti Anatolije. Prema sporazumu, familije su mogle brojati i preko 100 članova, pa je 40.000 familija moglo iznositi i više miliona ljudi. Član 2. konvencije je predviđao kompletnu ekspatrijaciju Albanaca iz mnogih gradova, među kojima su: Prizren, Uroševac, Priština, Kačanik, Gnjilane, Preševo, Peć, Istok, Mitrovica, Đakovica, Vučitrn, Drenica i drugi.

Ivo Andrić, ambasador Kraljevine Jugoslavije u nacističkoj Nemačkoj, januara 1939. godine je za Milana Stojadinovića izradio projekat podele Albanije između Jugoslavije i Italije. Andrić je dokazivao da će asimilacija i iseljavanje Albanaca ići lakše tek nakon ukidanja Albanije:

“Podelom Arbanije nestalo bi privlačnog centra za arbanasku manjinu na Kosovu, koja bi se, u novoj situaciji, lakše asimilovala. Mi bi eventualno dobili još 200.000-300.000 Arbanasa, ali su oni većinom katolici čiji odnos sa Arbanasima muslimanima nikad nije bio dobar. Pitanje iseljavanja Arbanasa muslimana u Tursku takođe bi se izvelo pod novim okolnostima, jer ne bi bilo nikakve jače akcije da se to sprečava.”

Tadašnja Komunistička partija Jugoslavije se protivila iseljavanju Albanaca u Tursku, oduzimanju njihove zemlje i sprovođenju terora nad njima. Komunisti su smatrali da je aneksija albanskih krajeva stvorila sukob sa Albancima i podržavali su njihovo pravo na samoopredeljenje.

Ratifikaciju i primenu jugoslovensko-turske konvencije omeli su finansijski problemi, albanska kampanja protiv iseljavanja i izbijanje Drugog svetskog rata. Drugim svetskim ratom poništeni su rezultati višedecenijske kolonizacije Kosova. Kolonizacija kojom se pokušala ispraviti „istorijska nepravda“ etničkog gubitka Kosova ne samo da nije uspela, već se pokazala višestruko štetnom po kosovske Srbe.

Etnička podela Kosova u Drugom svetskom ratu
Treba nastojati da se srpski živalj sa Kosova što pre raseli… Srpske koloniste treba ubijati. (okupacioni premijer Albanije Mustafa Kruja 1942)

Nakon okupacije i podele Jugoslavije 1941. godine, Italija je najveći deo Kosova priključila okupiranoj Albaniji, osim severa koji Nemci priključuju okupiranoj Srbiji i manjeg jugozapadnog dela koji uzima Bugarska. Italijani se na Kosovu prikazuju kao oslobodioci, uvode albanski jezik u upravi i školstvu, i dozvoljavaju upotrebu albanske zastave. Od Albanaca formiraju kvislinške formacije. Progon Srba, naročito kolonista, bio je surov. Srpski i crnogorski kolonisti su proterani nazad u Crnu Goru i Srbiju, mnogi su ubijeni, njihova imovina je opljačkana, a kuće spaljene. Četničke jedinice Koste Pećanca su za ubijene Srbe vršile odmazde nad albanskim stanovništvom pograničnih sela.

Početkom rata kosovski partizanski odredi su bili uglavnom sastavljeni od Srba i Crnogoraca, jer Albancu nisu želeli obnovu Jugoslavije, u kojoj su bili tlačeni. Prvi albanski partizanski odredi su formirani u jesen 1942. Kosovski partizani Boro Vukmirović i Ramiz Sadiku, koji ginu aprila 1943. godine, kasnije postaju simboli bratstva i jedinstva. Januara 1944. je održana Bujanska konferencija, na kojoj je Narodnooslobodilački odbor Kosova doneo odluku o priključenju Kosova NR Albaniji. Sredinom 1944. dolazi do masovnijeg partizanskog ustanka i formira se sedam kosovsko-metohijskih brigada.

Odluka kosovskih partizana o priključenju Kosova NR Albaniji ipak nije sprovedena. Nakon povlačenja nemačke vojske, na Kosovo u novembru 1944. ulaze jugoslovenski partizani. Desetak dana nakon što su jugoslovenske jedinice prodrle na Kosovo, decembra 1944. godine izbija masovna pobuna Albanaca koji su to doživeli kao ponovnu “okupaciju” Kosova. Vrhovni štab NOVJ šalje preko 30.000 vojnika radi gušenja „balističke pobune“. U slamanju kosovskog otpora su učestvovale i dve brigade Narodno-oslobodilačke vojske Albanije, prema dogovoru Broza sa Hodžom. Najteže borbe su vođene u Drenici, a zatim u Uroševcu, Gnjilanu i Mitrovici. Mnogi albanski partizani su ponovno pripajanje Kosova Srbiji doživeli kao poništavanje njihove borbe i izdaju od vodstva narodno-oslobodilačkog pokreta.

Posleratni (Rankovićev) period u FNRJ
Na Kosovu je 8. februara 1945. godine zavedena Vojna uprava, u martu je slomljen glavni otpor kosovskih Albanaca, a borbe su nastavljene i narednih meseci. Nakon uspostavljanja jugoslovenske kontrole nad Kosovom, dolazi do stihijskog povratka proteranih srpskih i crnogorskih kolonista, vršenja osvete i odmazdi. Zbog toga, nove vlasti Demokratske Federativne Jugoslavije 6. marta 1945. donose odluku o privremenoj zabrani povratka kolonistima, koja je bila na snazi do donošenja Zakona o reviziji kolonističkih odnosa avgusta iste godine, nakon čega je oko 3.352 „bivših kolonista” dobilo pravo da se vrati na Kosovo i Metohiju, dok je 306 naseljenika, koji su izgubili pravo povratka, preusmereno u Vojvodinu.

Devetog jula 1945. nova skupština Kosova i Metohije je donela odluku o proglašenju Autonomne Kosovsko-Metohijske Oblasti, izjavljujući da stanovništvo želi da ova oblast bude priključena “federalnoj Srbiji” kao njen sastavni deo. Ubrzo potom, na Trećem zasedanju AVNOJ-a 7. avgusta 1945. godine, Kosovo je priključeno Narodnoj Republici Srbiji. Profesor Jovan Đordević ističe da kosovska autonomija nije bila kreacija Narodne Republike Srbije, već je od samog početka kategorija ustavnog prava Jugoslavije, koju predviđa i garantuje savezni ustav. Između Kosova i Srbije nije bilo hijerarhijskih prava niti dvostruke odgovornosti: svi kosovski organi vlasti izvršavali su samostalno svoja prava i odgovarali za svoj rad jedino biračima, odnosno Pokrajinskoj skupštini i Oblasnom odboru.

I nakon 1945, na Kosovu su delovale grupe balista, koje nisu priznavale odluku o priključenju Kosova Srbiji, te su protiv njih bile angažovane jedinice OZNA-e i UDBA-e, koje su imale faktičku vlast nad Kosovom. Položaj Albanaca u novoj Jugoslaviji je drastično pogoršan nakon rezolucije Informbiroa 1948. godine, kada su mnogi albanski intelektualci zatvarani i likvidirani pod optužbom da su špijuni Envera Hodže. Godine 1951. ponovo se aktuelizuje pitanje iseljenja Albanaca i dolazi do obnavljanja pregovora sa Turskom. Izgleda da je državna bezbednost vršila pritisak na Albance da se izjasne kao Turci na popisu stanovništva. Za samo pet godina, na Kosovu je zabeležen neverovatan skok broja osoba koje se izjašnjavaju kao Turci, sa 1.315 (popis iz 1948) na 34.583 (popis iz 1953).

Državna bezbednost Kosova je tretirala Albance kao nepoverljiv element i bila je uglavnom sastavljena od Srba i Crnogoraca. Služba državne bezbednosti na čelu sa Aleksandrom Rankovićem je tokom 1955-1956. na Kosovu sprovodila akciju oduzimanja oružja i sistematskog pretresanja domova, oštrinom koja je prelazila svaku meru i pretvarala se u teror nad stanovništvom. Pod isprikom traženja oružja, organi državne bezbednosti mučili su na hiljade ljudi, od čega je stotinak osoba umrlo od torture. Represivna politika prema kosovskim Albancima je nastavljena sve do smene Aleksandra Rankovića 1966. godine.

Razvoj kosovske autonomije u SFRJ
U svojoj mladosti vjerovao sam da Jugoslavija može opstati kao federativna multietnička država ravnopravnih naroda. Bio sam iskreno privržen projektu Jugoslavije po Ustavu od 1974. Nekako smo se ponosili što se Jugoslavija razlikuje od svih drugih zemalja rigidnih komunističkih režima, bez ikakve slobode i sa siromašnim građanima. Mi građani Jugoslavije u svakom pogledu živeli smo bolje. Mislio sam da u okviru takvog projekta može biti dobro i za moj albanski narod. (kosovski političar Azem Vlasi)

Šef jugoslovenske bezbednosti Aleksandar Ranković je smenjen na brionskom plenumu 1966. godine. Istodobno, ustavnim amandmanima iz 1966. godine pokrajinama je priznat status “konstitutivnog elementa federacije”, čime je Kosovo steklo elemente državnosti. Iako su Albanci bili većinsko stanovništvo pokrajine, Srbi i Crnogorci su i dalje držali nesrazmerno veliki broj državnih i partijskih funkcija, uključujući kontrolu nad lokalnom policijom i snagama bezbednosti. Dvadeset sedmog novembra 1968. je došlo do masovnih studentskih demonstracija na Kosovu, koje su krenule sa Filozofskog fakulteta u Prištini. Tek nakon toga, Albanci na Kosovu su dobili izvesnu autonomiju, uključujući i pravo na školovanje na sopstvenom jeziku. Novembra 1968. ime pokrajine je promenjeno u Socijalistička Autonomna Pokrajina Kosovo, čime je Metohija (manastirski posed) izbačeno iz naziva.

Ustavom SFRJ iz 1974. godine, Kosovo je steklo široku autonomiju i status federalne jedinice SFRJ. Sticanjem istinske autonomije, Srbi i Crnogorci prestaju biti vladajuća manjina. Albanci preuzimaju vodeće položaje, te dolazi do smene mnogih Srba i Crnogoraca u političkim telima, upravi i radnim organizacijama. Primenom principa etničke reprezentacije, prema kojem je procenat zaposlenih pripadnika neke nacije morao biti u skladu sa etničkom strukturom, mnogi Srbi i Crnogorci gube posao. Pritom, na Kosovo se vraćaju mnogi Albanci proterani tokom perioda Kraljevine, a pored toga postoji i ekonomska emigracija iz Albanije, jer se u Jugoslaviji bolje živelo. Suočeni sa gubitkom posla, i često neprijateljskom sredinom, Srbi počinju masovno napuštati Kosovo. Prema nekim procenama (New York Times, 12. jul 1982), tokom 1970-ih godina, oko 57.000 Srba iselilo se sa Kosova. Tih godina, mnogi srpski manastiri se žale na nanošenje štete od strane nepoznatih lica, bespravnu seču šume, i slične probleme.

Protesti Albanaca i zahtevi za republikom
Nakon Titove smrti, među Albancima, koji su činili apsolutnu većinu stanovništva Kosova (77.4% prema popisu iz 1981), širi se bojazan da Kosovo može ponovo potpasti pod srbijansku upravu. Prevladalo je mišljenje da se to može preduhitriti samo ako se Albancima prizna status naroda i vlastita republika koja više nikako ne bi mogla potpasti pod vlast Srbije. Studenti Univerziteta u Prištini su marta 1981. godine započeli mirne proteste, koji su ubrzo postali opštenarodni, zahtevajući ravnopravan položaj Albanaca sa ostalim slovenskim narodima u Jugoslaviji, koji imaju svoje republike. Sloganom „Kosovo Republika!“, oni su tražili da Kosovo postane sedma republika jugoslovenske federacije i da jugoslovenske vlasti prestanu da ih tretiraju kao nacionalnu manjinu (narodnost), već da ih priznaju kao narod.

Jugoslovenska vlast je na albanske zahteve odgovorila slanjem vojske na demonstrante. U neredima koji su usledili, ubijeno je više desetina albanskih đaka i studenata, što je tadašnji režim skrivao od javnosti. Nakon krvavog gušenja demonstracija, došlo je do velike podeljenosti između Srba i Albanaca – Srbi su tražili ukidanje autonomije Kosova, a Albanci državnost. Zavedena je neka vrsta vojne uprave nad Kosovom. Albanci su izloženi represiji i masovnim hapšenjima. Takođe dolazi i do nasilja nad Srbima.

U narednim godinama, mnogi albanski intelektualci su osuđeni na višegodišnje zatvorske kazne, uglavnom zbog izražavanja zahteva da Kosovo postane republika.

Protesti kosovskih Srba i kampanja o genocidu
Nakon albanskih demonstracija, 1982. godine, kosovski Srbi (predvođeni Kostom Bulatovićem, Miroslavom Šolevićem i drugima) počinju da se bune protiv „perfidnih pritisaka sa pozicija države“, a središte pokreta postaje grad Kosovo Polje, nekadašnja srpska kolonija. Istovremeno, u Srbiji započinje anti-albanska kampanja, čija je središnja tema „genocid“ nad Srbima na Kosovu, i koja iseljavanje Srba prikazuje kao plansko etničko čišćenje koje provodi pokrajinsko rukovodstvo. Aprila 1982. godine 21 sveštenik Srpske pravoslavne crkve, među kojima nekoliko budućih episkopa (Atanasije Jeftić, Irinej Bulović, Amfilohije Radović), upućuju najvišim crkvenim i državnim organima „Apel za zaštitu srpskog življa i njegovih svetinja na Kosovu i Metohiji“, koji govori o „planskom genocidu nad srpskim narodom“ i aktuelizuje kosovski zavet. Godine 1983. crkvene novine Pravoslavlje objavljuju feljton Atanasija Jevtića „Od Kosova do Jadovna“, koji opisuje slučajeve „brutalnog i životinjskog silovanja srpskih žena, devojčica, starica i monahinja od obesnih Arbanasa”, a stradanja Srba na Kosovu poredi sa stradanjima u NDH. Pišući o Albancima, crkveni autori uglavnom naglašavaju njihova zlodela, opisujući ih kao silovatelje, skrnavitelje i nasilnike.

Godine 1985, pripadnici „Srpskog pokreta otpora“ sa Kosova upućuju državnim organima peticiju, čije sastavljanje su pomogli i Atanasije Jevtić i Dobrica Ćosić, u kojoj kažu da pokrajinom vladaju „velikoalbanski šovinisti“ koji su „okupirali deo Jugoslavije“ i nad Srbima čine genocid. Jugoslovenska vlast na ove optužbe nije gledala blagonaklono, već kao na ispoljavanje srpskog nacionalizma. Srbi sa Kosova tih godina protestuju po raznim gradovima, a 26. februara 1986. godine njih stotinak provaljuje u saveznu skupštinu, zahtevajući uvođenje vanrednog stanja i ukidanje autonomije Kosova.

Godine 1986. objavljen je uticajni Memorandum SANU, koji demonstracije albanskih studenata naziva „neofašističkom agresijom“ i navodi da se na Kosovu sprovodi „fizički, politički, pravni i kulturni genocid nad srpskim stanovništvom“. No, niko osim srpskih autora probleme na Kosovu nije nazvao genocidom. Memorandum SANU je kasnije stručna komisija Ujedinjenih nacija ocenila „sredstvom širenja anti-albanskih osećanja“. Prema izveštaju Human Rights Watch-a, srbijanski mediji su 1980-ih namerno sejali dezinformacije o zlodelima nad Srbima na Kosovu, uključujući silovanja Srpkinja, i vodili kampanju mržnje s ciljem da se raširi negativna predstava o Albancima.

Uspon Miloševića i ukidanje autonomije Kosova
Situacija na Kosovu, koja se ne poboljšava željenom i obećanom brzinom, stvara opasnu atmosferu gde je svaka reč izgovorena protiv srpskog nacionalizma shvaćena kao nacionalizam. Strastvene reči mogu doneti samo vatru. (Dragiša Pavlović)

U aprilu 1987. Srbi organizuju miting u Kosovu Polju protiv „anti-srpske diskriminacije“ koju sprovodi većinski albansko rukovodstvo pokrajine. Na ovom valu etničkih sukoba, na površinu je isplivao Slobodan Milošević, izrazivši podršku kosovskim Srbima prilikom unapred pripremljenog sukoba sa pokrajinskom policijom (“Niko ne sme da vas bije!”), osvojivši tako simpatije crkve i nacionalističkih krugova Srbije. Uvidevši na koju stranu vetar duva, Milošević zamenjuje komunističku retoriku nacionalnom. Zahvaljujući problemu kosovskih Srba, Milošević uskoro preuzima vlast u Srbiji, eliminišući umerenije konkurente, Dragišu Pavlovića i Ivana Stambolića, iz Saveza komunista Srbije.

Nakon povezivanja sa pokretom kosovskih Srba, Milošević ih koristi kao mitingaške snage za svoje „antibirokratske revolucije“, kojima vrši svojevrsne aneksije pokrajina i centralizuje svoju vlast. Početkom 1989. godine, Slobodan Milošević nasilno ukida autonomiju Kosovu. JNA je na Kosovu zavela vanredno stanje, a policijske jedinice su ugušile generalni štrajk kosovskih rudara, koji su se protivili ukidanju autonomije. Pohapšeno je na stotine osoba, a kosovsko rukovodstvo je prisilno smenjeno. U vreme glasanja o amandmanima, zgrada Skupštine Kosova je bila okružena tenkovima. Dana 23. marta 1989. godine kosovski parlament u atmosferi opsadnog stanja i, često se navodi, bez kvoruma, odobrava ustavne amandmane kojima Kosovo gubi izvornu autonomiju. U demonstracijama koje su usledile 28. marta 1989. godine, policija je, prema podacima Human Rights Watch-a, ubila dvadeset četiri osobe.

Miloševićev trijumf je ovekovečen 28. juna 1989. godine na Gazimestanu, prilikom proslave 600-te godišnjice Kosovske bitke. Milošević je u svom govoru Kosovo nazvao srcem Srbije, što je kasnije postalo široko prihvaćena politička parola. Tada je pred oko 300.000 okupljenih izjavio da “ni oružane bitke nisu isključene”, što se danas redovito tumači kao najava jugoslovenskih ratova: „Opet smo pred bitkama i u bitkama. One nisu oružane, mada ni takve još nisu isključene.“

Miloševićev govor je označio kraj jugoslovenske ideje, a on je od komunističkog lidera Srbije postao nacionalni lider Srba. Povodom Miloševićevog gazimestanskog trijumfa, Rugova je (1989) izgovorio gotovo proročke reči: “Gazimestan je jedna šovinistička manifestacija. Nisu se samo Srbi borili protiv Turaka, u bici su učestvovali i Albanci, i Hrvati, i Bosanci. To je događaj od značaja za sve jugoslovenske narode. Moj utisak je da u Jugoslaviji postoje snage koje gotovo priželjkuju terorističke akcije na Kosovu. Mogu samo da upozorim Srbe da uvek kada je neki mali narod, a i Srbi su mali narod, pokušavao da nametne svoju prevlast na Balkanu, to se završavalo njegovom ličnom tragedijom.”

Pasivni otpor i razvoj paralelnih institucija
Kao odgovor na protivustavno ukidanje autonomije, Kosovski parlament je 2. jula 1990. doneo Ustavnu deklaraciju, kojom se Kosovo proglašava republikom, ravnopravnom sa ostalim jugoslovenskim republikama. Srbija na to reaguje tako što 5. jula raspušta kosovski parlament i smenjuje urednike glavnih albanskih medija na Kosovu. Uskraćena su finansijska sredstva kosovskim institucijama, između ostalog Akademiji nauka i umetnosti Kosova (jula 1992). Nakon ovoga, kosovski Albanci započinju sa izgradnjom paralelnih institucija. Sedmog septembra poslanici raspuštene Skupštine se tajno sastaju u Kačaniku i usvajaju novi ustav Republike Kosovo. Izabrana je vlada u senci i Skupština. Septembra 1991. godine, kosovski Albanci su održali i nezvanični referendum o nezavisnosti. Na osnovu referenduma, nepriznata Republika Kosovo je proglašena nezavisnom od Jugoslavije. U stvarnosti, ona nije funkcionirala kao nezavisna država nego kao paralelan sistem vlasti. Tokom čitavog Miloševićevog perioda, na Kosovu su uporedo delovale institucije Republike Srbije pod nazivom „Autonomna pokrajina Kosovo i Metohija“ i institucije kosovskih Albanaca pod nazivom „Republika Kosovo“.

U periodu 1990-ih, Kosovo je postalo policijska država pod upravom Beograda. Nakon što su beogradske vlasti preuzele pokrajinske institucije, na stotine hiljada kosovskih Albanaca je otpušteno iz državnih institucija i društvenih firmi. Miloševićeve vlasti su pozatvarale većinu škola na albanskom jeziku i prestale su da isplaćuju plate albanskim srednjoškolskim profesorima. Dolazi do internacionalizacije kosovskog pitanja. Kosovski Albanci su započeli izgradnju sopstvenih paralelnih institucija, kao što su školstvo, zdravstvo i poreski sistem. Albanski đaci i studenti su pohađali časove u privatnim kućama, praznim firmama i napuštenim školskim zgradama. Miloševićeva vlast nije dopuštala razvoj paralelnih institucija na Kosovu, i srpska policija je neprestano upadala u obrazovne i druge ustanove kosovskih Albanaca. Pripadnici snaga bezbednosti su rutinski maltretirali, privodili i tukli nastavnike, studente i upravnike albanskih škola. Policija je neprekidno kršila osnovna ljudska prava, a proizvoljna hapšenja i mučenja postala su redovna pojava. Kosovski Albanci su, više od svih građana Srbije, trpeli teror režima Slobodana Miloševića.

Vođa kosovskih Albanaca, Ibrahim Rugova, bio je poznat po zagovaranju nenasilnog otpora Miloševićevom režimu, zbog čega je nazvan „balkanskim Gandijem“. Između 1991. i 1995. godine, dok je rat besneo u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini, većinsko albansko stanovništo Kosova je upražnjavalo pasivni otpor, odbijajući učešće u političkim strukturama Srbije, ne izlazeći na izbore i bojkotujući popis stanovništva. U jeku ratnih sukoba, Rugovin Demokratski savez Kosova je odbio ponude hrvatskog i bosanskog rukovodstva da otvori još jedan vojni front protiv Srbije.

Sve do 1995. godine, Rugovina strategija nenasilnog otpora je imala široku podršku albanskog stanovništva. Međutim, nakon okončanja ratova u Hrvatskoj i Bosni, nenasilna strategija počinje da biva doveđena u pitanje, a među Albancima je sve veći broj onih koji zagovaraju oružani otpor.

Kosovski rat i iseljenje stanovništva
Godine 1996, do tada nepoznata Oslobodilačka vojska Kosova je započela terorističke napade na nosioce srpskih vlasti na Kosovu i njihove saradnike u albanskoj sredini. Napadi na srpsku policiju i civile su nastavljeni i naredne 1997. godine. U svojim saopštenjima, OVK je kritikovala “pasivan” pristup vođa kosovskih Albanaca, obećavajući da će se boriti do oslobođenja Kosova od srpske vladavine. Krajem 1997. godine, kosovski Albanci su oblast Drenice prozvali “oslobođenom teritorijom” zbog jakog prisustva snaga OVK-a.

Tokom 1998. godine OVK se omasovljava i započinje gerilske borbe sa srpskim snagama bezbednosti. U oblastima sukoba, srpska policija i specijalne snage bezbednosti su se neselektivno i surovo svetile civilnom stanovništvu. Petog marta 1998. specijalne policijske jedinice, u poteri za vođom OVK Ademom Jašarijem, u selu Donji Prekaz sravnile su sa zemljom porodičnu kuću Jašarijevih, pobivši dvadesetak boraca, nekoliko staraca, 18 žena i destoro dece mlađe od šesnaest godina. Masakr u Prekazu i druga neselektivna ubistva počinjena tih dana u oblasti Drenice radikalizovala su kosovske Albance i omasovila redove Oslobodilačke vojske Kosova, koja prerasta u masovni oružani pokret otpora beogradskoj vlasti. Mnoge dotadašnje pristalice Rugovine politike nenasilja se nakon ovoga okreću oružanoj borbi.

Borbe između specijalnih jedinica MUP-a Srbije i OVK, koja je držala pod kontrolom znatni deo Kosova, sredinom 1998. prerastaju u Kosovski rat. Od avgusta 1998. srbijanske snage bezbednosti započinju široku ofanzivu protiv Oslobodilačke vojske Kosova. Tokom ovih sukoba Vojska Jugoslavije i MUP Srbije koristili su “prekomernu i nasumičnu silu” (prema presudi MKSJ), što je rezultiralo uništenjem sela, raseljavanjem stanovništva i smrću civila. Bahata upotreba državnog nasilja, masakri nad civilima i etničko čišćenje koja su vršile srpske snage, bila su zvaničan povod NATO bombardovanja Srbije marta 1999. U suštini, Milošević i nije imao nekog izbora, osim da preda ili ne preda Kosovo njegovim stanovnicima.

Milošević je, međutim, izabrao da izmeni stanovništvo Kosova. Nakon što je NATO bombardovanje počelo, Milošević je angažovao svu raspoloživu državnu silu radi proterivanja kosovskih Albanaca. Tokom NATO udara, od 24. marta do 10. juna, srpske policijske, vojne i paravojne jedinice su započele “rasprostranjenu kampanju nasilja” (MKSJ) protiv albanskog stanovništva Kosova, vršeći prisilne deportacije i masovne progone na etničkoj osnovi, čineći masovna ubistva, pljačke, silovanja, razaranja verskih objekata, pa i čitavih naselja. MUP Srbije je nastojao da prikrije pokolje kosovskih Albanaca prevoženjem leševa u unutrašnjost Srbije, gde su bacani u Dunav ili zakopavani u masovne grobnice. Prilikom ove brutalne državne akcije etničkog čišćenja, 862.979 registrovanih albanskih izbeglica je napustilo Kosovo u kratkom vremenskom periodu (podaci UNHCR-a). Prognanim građanima su pogranične vlasti prilikom napuštanja zemlje bespravno oduzimale i uništavale lična dokumenta, vršeći sistematsko brisanje identiteta.

„Rezultati akcije: razbijene i poslednje velike grupe. Likvidirano oko 2.000, mnogo više nego i u jednoj operaciji pre. Napustilo zemlju 900.000. Ostalo terorista 1.000, ostalo civila 300.000.“ (Ratni dnevnik policijskog generala Obrada Stevanovića)

Uprkos naizgled „konačnom rešenju“ kosovskog problema, Srbija nakon 78 dana NATO bombardovanja biva primorana da se povuče sa Kosova. Tih dana se proterani Albanci vraćaju na Kosovo, ali oko 100.000 Srba napušta područje. Mnogi Srbi koji su ostali, bili su napadnuti od gnevnih albanskih povratnika, a njihova imovina je uništavana i pljačkana. U narednim godinama broj Srba i drugih nealbanaca raseljenih sa Kosova se penje na oko 200.000. Oni koji su ostali postali su lak plen za OVK, koja je vršila otmice i ubistva srpskih civila, a jedan od najzloglasnijih zločina koji joj se pripisuje (još uvek bez sudskog epiloga) je ubijanje ljudi zarad vađenja organa, i njihove prodaje na crnom tržištu.

Uprava UN i proglašenje nezavisnosti
Da je zvanična Srbija bila pametnija, već bi 1981. prihvatila zahtev Kosovo Republika. Da je to učinila, možda bi danas postojala demokratska i konfederalna Jugoslavija u kojoj bi živeli gotovo svi Srbi. (slovenački politikolog Anton Bebler)

Po okončanju bombardovanja, Srbija gubi kontrolu nad Kosovom. Prema Rezoluciji 1244, Kosovo ostaje deo SR Jugoslavije, ali pod kontrolom Ujedinjenih Nacija, odnosno snaga KFOR-a. Srbi na Kosovu od privilegovane manjine postaju obespravljena manjina. U martu 2004. izbijaju nasilni nemiri tokom kojih su albanski demonstranti napali srpske zajednice na Kosovu. Za dva dana etničkih sukoba ubijeno je 19 civila (11 Albanaca i 8 Srba), uništeno na stotine srpskih domova i oko 35 pravoslavnih crkvi. Preko 4.000 Srba je prognano, pri čemu su neka naselja ostala potpuno bez Srba.

U februaru 2006. godine započinju pregovori o statusu Kosova. Međunarodni posrednik, finski političar Marti Ahtisari, predložio je plan o “nadziranoj nezavisnosti”, koji je srbijanska strana odbila, a kosovska prihvatila. Srbija je predlagala da status Kosova bude regulisan poput statusa Hongkonga u Kini ili Olandskih ostrva u Finskoj, ali su kosovski Albanci odbacili svaki predlog koji bi uključivao Kosovo u sastavu Srbije.

U dogovoru sa zapadnim silama, Skupština Kosova je 17. februara 2008. jednoglasno proglasila nezavisnost Kosova, sa svih 109 prisutnih poslanika, dok je 11 srpskih poslanika bojkotovalo glasanje. Tu odluku je Vlada Srbije još iste večeri proglasila protivpravnim aktom, i od tada srbijanska diplomatija intenzivno radi protivu kosovske nezavisnosti.

Želela to Srbija ili ne, većina Evrope danas priznaje Kosovo za najmlađu evropsku državu. Kosovske institucije imaju vlast nad najvećim delom Kosova, osim severnog dela koji je pod kontrolom Srba. Dok ovo pišem, barikade su na severu Kosova. Beograd i Priština još uvek ne mogu da postignu bilo kakav dogovor.

Rezime
Tek što je balkanskim ratovima Kosovo nakratko postalo deo Srbije, izbija Prvi svetski rat. Nakon Prvog svetskog rata Kosovo postaje deo Jugoslavije, njen permanentni problem, i jedan od bitnih uzroka njenog raspada.

Jugoslovenski period kosovske istorije bio je, nažalost, veoma nasilan. Tokom većeg dela jugoslovenskog razdoblja, na Kosovu su vladali vanredno stanje ili vojna uprava. Kad se sve sabere i oduzme, najmanje nasilja je bilo u periodu razvoja kosovske autonomije, od smene Rankovića 1966. do nemira 1981. godine. Ovaj period 1970-ih obeležila je široka autonomija i donošenje ustava 1974. godine. Pa čak i period žestoke kampanje o genocidu tokom 1980-ih izgleda gotovo bezazlen u odnosu na kasnije događaje, kada je masovno ubijanje zaista započelo.

Glavne demografske tendencije u jugoslovenkom razdoblju su plansko naseljavanje Srba u periodu Kraljevine, i stihijsko iseljavanje u periodu SFRJ. Srba je danas procentualno mnogo manje na Kosovu nego pre sto godina. Kao većina, Srbi su se održali samo na Severu Kosova, gde su bili većina i početkom veka. Manjina su postali čak i u gradovima osnovanim kolonizacijom, kao što su Obilić i Kosovo Polje. Iz mnogih mesta su potpuno proterani.

Kuda dalje?
Kao što smo videli, kosovski problem nije nastao danas ili juče, on postoji od kada je Kosovo ušlo u našu državu. Mnogi Srbi sa kojima sam razgovarao bi voleli da se kosovski problem reši tako da svi Albanci odande nestanu. Ja mislim da to nije realno, a pre svega nije čovečno.

Da li je rešenje da ponovo osvojimo Kosovo? Osvajali smo ga već previše puta (1912, 1918, 1944, 1989, 1999), ali jednostavno nismo znali šta bismo s njim. Beograd je u dvadesetom veku pokušao sve nasilne metode: postupno raseljavanje, proterivanje u masi, vojnu upravu, kolonizaciju… Ali, zbog takve su politike uvek ispaštali kosovski Srbi. Kao po pravilu, svaki talas beogradskog nasilja su pratili pogoršanje položaja i iseljenje kosovskih Srba.

Važnija literatura
Izveštaj međunarodne komisije o balkanskim ratovima, Vašington, 1914.

Dimitrije Tucović, Srbija i Albanija, Beograd, 1914.

Dimitrije Bogdanović, Knjiga o Kosovu, Beograd, 1985.

Isterivanja Albanaca i kolonizacija Kosova, Istorijski institut u Prištini, 1997.

Noel Malcolm, Kosovo: A Short History, Macmilan, London, 1998.

Kosovo: kako viđeno, tako rečeno (Izveštaj OEBS-a), 1999.

Po naređenju: ratni zločini na Kosovu (Izveštaj Human Rights Watch-a), 2001.

Aleksandar Pavlović, Prostorni raspored Srba i Crnogoraca kolonizovanih na Kosovo i Metohiju u periodu između 1918. i 1941. godine, Baština br. 24, 2008.

Transkripti sa suđenja Miloševiću, Fond za humanitarno pravo, 2009.

Presuda Miloševićevim saradnicima za zločine na Kosovu, MKSJ, 2009.