Në Kosovë, atje ku s’janë harruar ende vitet e luftës...

Qendra e Tiranës kish filluar të mbushej me simpatizantë socialistë që do merrnin pjesë në protestën e së premtes. Në orën 18:00, ne i kthyem shpinën kryeqytetit, për të nisur një rrugëtim sa të gjatë aq edhe të bukur. Rruga ishte e lodhshme, por orët kalonin nën batutat dhe të qeshurat e pafundme që tërhiqnin vëmendjen e kujtdo që ishte në autobus.

 Shkruan:Elisabeta Dosku 

Nisja ishte kureshtare, për atë që mendonim se do gjenim dhe për çfarë realisht na priste. Qendra e Tiranës kish filluar të mbushej me simpatizantë socialistë që do merrnin pjesë në protestën e së premtes. Në orën 18:00, ne i kthyem shpinën kryeqytetit, për të nisur një rrugëtim sa të gjatë aq edhe të bukur. Rruga ishte e lodhshme, por orët kalonin nën batutat dhe të qeshurat e pafundme që tërhiqnin vëmendjen e kujtdo që ishte në autobus. 

Kthesat e shumta drejt Kosovës na krijuan një pështjellim në stomak. Veriun e vendit e eksploruam përmes errësirës dhe xhamave të autobusit që na ndante nga ajo. Qëndrimi i parë ishte në qytetin e Pukës. Aty ndaluam dhe hëngrëm diçka që të ruanim rezerva për pjesën tjetër të rrugës, për të cilën ishim ende të papërgatitur, pasi ky ishte udhëtimi i parë në këtë zonë. 

Udhëtimin tonë e shoqëronte errësira e pyjeve anës rrugës, e cila ndante dritat e qyteteve pritëse. Ja dhe një kunadhe që na ndërpret rrugën dhe na zgjon në atë përgjumjen që kish nisur të na kaplonte. Bisedat rindizen sërish, por tashmë jo me grupin tonë, më të cilët kishim nisur udhëtimin, por me kosovarë të cilët ishin kureshtarë të mësonin nga jeta jonë, shkollimi dhe arsyet pse do preknim terrenin e tyre. 

Dikush na thotë të qëndronim në Prizren pasi kishte shumë gjallëri, ndërsa dikush tjetër na thoshte të qëndronim në Prishtinë, të tjerë na tregonin se ku të shkonim dhe çfarë të shikonim nga Prishtina. Kryeqyteti i Kosovës ishte ndërtuar më së miri në kokat tona. Kalojmë doganën shqiptare dhe arrijmë në doganën e Kosovës, e cila shkruhej në tre gjuhë, Shqip, Serbisht dhe Anglisht, ndryshe nga dogana e Shqipërisë. Pas kontrollit nga doganierët, kalojmë kufirin për në shtetin fqinj. Fjala doganë e shkruar “Carina” në serbisht, ishte gjëja e parë që na bëri përshtypje.

Në hyrje të qytetit të Prizrenit na shfaqen reklama të njëpasnjëshme me fotografi të kryeministrit shqiptar Sali Berisha dhe atij kosovar Hashim Thaçi, ku slogani ishte “Berisha hero i kombit”. Pas 10 orësh e gjysmë na lajmëruan se arritëm në destinacion, në kryeqytetin e Kosovës. Përpara shfaqej stacioni i autobuzave të vendit fqinj, “Qëndresa”. Ora ishte 4 e gjysmë. 

Ende mbizotëronte errësira. Në mendje na vinin shumë gjëra, por vendosëm të futemi në lokal. E para gjë që bëmë në tokën kosovare, ishte një kafe që porositëm, për të marrë veten nga lodhja. I pari ndryshim mes dy vendeve ishte kafeja, e cila servirej në një kupë të madhe, ndryshe nga Shqipëria. Edhe pse sytë tanë e tregonin qartë pagjumësinë, të qeshurat dhe herë herë tensionet ishin prezente. Pasi ra drita, vendosëm të ngriheshim për të prekur sa më shpejt Prishtinën.

Prishtina

Brenda traditës kosovare

Bashkë me gjashtë miqtë e mi, u nisëm për në zemrën e Prishtinës. Ora ishte 6 e 30 e mëngjesit dhe i ftohti i 1 Majit na shoqëronte në një destinacion ende të paditur. Përpara nesh ishte një meso-burrë, të cilin e ndaluam për ta pyetur se nga duhet të drejtoheshim për në qendër të qytetit. Ai na shpjegon rrugën dhe ne ecim sërish, e vetmja gjë që dinim ishte hoteli “Grand” në qendër të Prishtinës. Rrugës për te grandi përballemi me ambasadën tonë në Prishtinë. Ishte ngjyrë jeshile dhe mbizotërohej nga një qetësi absolute, e cila herë herë prishej nga cicërimat e zogjve lart në pemë. Bëjmë një foto, për ta pasur si kujtim. 

Aty ishte blloku i ambasadave. Më pas vazhdojmë të ecim dhe arrijmë të “Grandi” i “famshëm”. Qetësia kaplonte rrugët e Prishtinës. Pas një kafeje të dytë, shkojmë të hamë mëngjesin. Fjalët e para ishin shumë të ngrohta. Gruaja që punonte në byrektore po na pyeste se nga vinim, përse kishim ardhur, nëse na pëlqente Prishtina, etj. “Nuk kemi parë shumë turistë nga Tirana”, tha ajo, duke vazhduar më tej “Ne e duam Tiranën, është shumë e bukur dhe njerëzit atje janë shumë mikpritës. Askush nuk e harron mikpritjen tuaj në kohën e luftës”. 

Këto fjalë na ngrohën zemrën. Pasi hamë një byrek tradicional Kosove nisemi me energji të reja për të parë gjithçka nga ky qytet. “Skënderbeu” ishte e para gjë që na kujtoi Tiranën, pak metra më tutje “Nënë Tereza” na e përforcoi atë. Godina e më e madhe në Prishtinë ishte e qeverisë, dhe një godinë me arkitekturë të çuditshme ishte e Ministrisë së Transporteve. E si mund të harronim pa vizituar ”NEË BORNIN”, i cili ishte gjëja më e veçantë e këtij qyteti. Ai mbante mbi shpinë firmat e mijërave qytetarëve kosovarë dhe ishte simbol i rilindjes të këtij qyteti, pas rrënojave të luftës. 

Gjithçka ishte e bukur në këtë qytet, aq ngjashmëri kishte me Tiranën, aq sa dhe ndryshime. Shtatë firma të reja nga Shqipëria, iu shtuan “New Bornit”. Mikpritja dhe kureshtja e prishtinasve ishte e madhe, saqë çdokush kthente kokën kur ne kalonim. Dikush na pyeste “Nga Shqipëria jeni”?, një tjetër “Sa do rrini”?. Të tilla pyetje nuk na munguan. Ushqimi tradicional nuk mungoi ashtu edhe fjalët e reja kosovare të cilat pasuruan fjalorin tonë. Dita kaloi shpejt, më shpejt se sa e kishim imagjinuar edhe pse kaluan më shumë 24 orë pa vënë gjumë në sy. Të nesërmen zgjohemi për tu nisur drejt një qyteti tjetër kosovar, Prizrenit.

Prizreni

Rruga për në Prizren zgjaste vetëm një orë e gjysmë. Ky qytete ishte i mrekullueshme, me një arkitekturë tipike, dhe kishte një ngjashmëri me qytetin shqiptar të Beratit. Lokalet e tij ishin të mbushura me rini dhe nuk të zinte syri një tavolinë të zbrazur. Shatërvani i vogël në qendër të qytetit ishte kult për prizrenasit. I jepte atij lezetin e një qyteti të hijshëm dhe të bukur. Kalaja në kodër të qytetit rëndonte më shumë se çdo herë tjetër. 

Në Kosovë, atje ku s’janë harruar ende vitet e luftës...

Ajo për të cilën ishim kuriozë, ishte shtëpia e Lidhjes së Prizrenit, e cila megjithëse ishte shkatërruar nga lufta, kishte mundur të ringrihej. “Kjo shtëpi është djegur në kohën e luftës, ja fotografia e shtëpisë së djegur”, na tregon Bashkimi, një i ri prizrenas. “Pas luftës jemi munduar ta ndërtojmë sërish siç ishte, por janë djegur shumë gjëra”, vijon ai. Më tej ai shprehte indinjatën për faktin se gjuha serbe ishte zyrtare në Kosovë. 

“Gjithçka shkruhet serbisht dhe shqip, këtu, në ccdo gjë, madje dhe në një paketë”. Vizituam këtë shpi që mbante mbi shpinë vitet e historisë së Kosovës. Bustet, veshjet, hartat, fotografitë, deklarata e Lidhjes së Prizrenit, na sollën më pranë historinë që kishim mundur ta lexonim vetëm nëpër libra. Shëtitorja e qytetit ishte me e bukur se kurrë. Diku më tej dukej një hark i madh ku dikur qëndronin si buste tre koka serbe, të cilat ishin ”prerë” nga kosovarët. Edhe mermerët që mbanin emrat e tyre ishin thyer. 

Pasi hëngrëm drekën na duhej sërish të prisnim autobusin për tu nisur në Tiranë. Në mendjet tona mbeti kujtimi i një vizite të bukur në këto qytete. Miqtë që njohëm atje, na shoqëruan drejt nisjes. Ditët kaluan shpejt. Udhëtimi në kthim nuk u ndje shumë, pasi lodhja bëri të sajën. Në mesnatën e së Hënës zbarkuam në kryeqytet, për t’iu kthyer jetës normale që na priste.

Epopeja e Luftës së Vlorës, 1920

Në vargun e luftërave dhe përpjekjeve të shqiptarëve për lirinë dhe pavarësinë e tyre kombëtare, bën pjesë edhe epopeja legjendare e Vlorës e vitit 1920, e cila, pas Kongresit Historik të Lushnjës, shënoi një nga faqet e ndritura në historinë e popullit shqiptar.

Shkruan:Prof. Dr. Bardhosh Gaçe

90 vjet më parë

Në vargun e luftërave dhe përpjekjeve të shqiptarëve për lirinë dhe pavarësinë e tyre kombëtare, bën pjesë edhe epopeja legjendare e Vlorës e vitit 1920, e cila, pas Kongresit Historik të Lushnjës, shënoi një nga faqet e ndritura në historinë e popullit shqiptar. Me shpërthimin e Luftës së Parë Botërore, 1914-1918, midis Fuqive të Mëdha, Gjermanisë e Austro–Hungarisë nga njëra anë dhe në anën tjetër, Fuqive të Atlantës: Angli, Francë e Rusia Cariste, Shqipëria u ndodh në këtë udhëkryq historik, duke u bërë një nga vatrat e lakmive të fuqive ballkanike dhe synimeve të tyre për ta eliminuar vetëqenien e shtetit kombëtar shqiptar. 

Fuqitë Ndërluftuese, me miratimin e Fuqive të Mëdha, trojet shqiptare i pushtuan, duke krijuar një dramë të re historike. Në vjeshtën e vitit 1914, Greqia pushtoi viset jugore të vendit, Italia u vendos në ishullin e Sazanit dhe pushtoi Vlorën, në qershor 1915 Serbia pushtoi Shqipërinë e Mesme, ndërsa Mali i Zi, zaptoi viset veriore. Në kundërshtim me këto fuqi luftarake, në fillim të vitit 1916, drejt trojeve shqiptare vërshuan edhe ushtritë austro-hungareze e ato bullgare, ndërsa ushtritë franceze u vendosën në rajonin e Korçës. Lufta e Parë Botërore krijoi një dramë të re në fatin e jetën e shqiptarëve, fshatra të tëra të djegura e shkatërruara, u rrënua bujqësia e blegtoria, mijëra të vrarë, plagosur e internuar, mijëra të vdekur nga uria dhe epidemitë. 

Personalitetet e shquara të Europës si: Miss Durham, Herbert, Berthold e të tjerë, i bënë thirrje Fuqive të Mëdha për të ndalur këtë dramë fatkeqe të shqiptarëve në Ballkan. Pas debateve të ashpra në Konferencën e Paqes në Paris 1915-1919, shqiptarët ngritën zërin e tyre për mbrojtjen e të drejtave kombëtare, përballë barbarive të ushtrive të huaja. Një varg protestash, mitingjesh e memorandumesh të vitit 1919-1920 iu drejtuan Fuqive të Mëdha dhe Konferencës së Paqes në Paris, jo vetëm nga qytetet kryesore të vendit, por edhe mëmëdhetarët në Europë e ShBA., ku kërkohej largimi i ushtrive pushtuese nga trojet shqiptare dhe bashkimi i krahinave të Vlorës me pjesën tjetër të Atdheut. Qysh në verën e vitit 1919, nëpërmjet shtypit të huaj, vlonjatët mësuan për marrëveshjen Titoni–Venizellos, e cila kërkonte aneksimin e viseve shqiptare nga fqinjët ballkanikë. 

Për të kundërshtuar këto synime shoviniste, me nënshkrimin e atdhetarëve më në zë të Vlorës si Osman Haxhiu, Et’hem Vlora, Spiro J. Koleka, Tol Filipi, Jani Minga, Hamza Isai, Halim Xhelo, Abaz Mezini, Tol Arapi, nënshkruar edhe nga parësia e qytetit dhe e krahinave më 24 shtator 1919, i dërguan një memorandum kryetarit të delegacionit anglez në Konferencën e Paqes në Paris z. Lloid Xhorxh, ku i shkruanin: “Prej kaq shekujsh po vuajmë martirizime të tmerrshme për të fituar lirinë tonë dhe kemi derdhur pa pushim gjakun tonë kundër popujve invazorë dhe, megjithëse të dobët dhe të pakët si numër, nuk e kemi përkulur kurrë kurrizin dhe nuk kanë mundur kurrë të na sundojnë, duke treguar në shumë raste se edhe ne ishim të denjë për të jetuar të lirë dhe të pavarur si fqinjët tanë...”. 

Ky memorandum iu dorëzua edhe komandës së ushtrisë italiane, gjë që e tronditi gjeneral Piacentinin. Më 28 Nëntor 1912, atdhetarët e Vlorës, me në krye Osman Haxhiun, demonstruan tek xhamia e Tabakëve, duke manifestuar për ditën e shenjtë të flamurit kombëtar. Ky manifestim dhe përleshja e vlonjatëve me ushtrinë italiane nëpër rrugët e qytetit, e tronditi mjaft komandën e ushtrisë italiane. Në mbështetje të manifestimit të Vlorës u organizuan protesta e manifestime edhe në mjaft qytete të tjera të vendit, në Berat, Skrapar, Lushnjë, Gjirokastër, Shkodër, Krujë, Elbasan e gjetkë.

Kongresi i Lushnjës, janar 1920, me vendimet e veta, shënoi një kthesë të re në jetën historike shqiptare, ai hodhi poshtë vendimet e Konferencës së Paqes në Paris për copëtimin e trojeve shqiptare, duke rritur ndërgjegjen kombëtare të shqiptarëve. Në ditët e para të gushtit 1920, qeveria e Sulejman Delvinës, duke kuptuar rreziqet që po i kanoseshin fatit të Shqipërisë, lëshoi një thirrje ku kërkohej “një besë e përgjithshme” për mbrojtjen e trojeve shqiptare. Në këto kushte, pas Kongresit të Lushnjës, atdhetarët vlonjatë u mblodhën në fshatin Armen më 23 shkurt, ku diskutuan për organizimin e rezistencës anti-italiane. 

Një rol të veçantë në organizimin e Luftës së Vlorës 1920 kundër pushtuesve italianë ka luajtur komiteti “Mbrojtja Kombëtare” i Vlorës dhe i krahinave të tjera në Mallakastër, Tepelenë, Kurvelesh, Gjirokastër e Përmet. Sipas Pr Muin Çamit, komiteti “Mbrojtja Kombëtare” u krijua në Vlorë, më 10 mars 1920 “dhe aty u vendos që çështja e Vlorës, të zgjidhej me armë...”. Këtë gjë e dëshmojnë në kujtimet e tyre edhe H. Xhelo, A. Agalliu, G. Iljazi, etj., të cilët shënojnë se “një muaj pas Kongresit të Lushnjës në Vlorë, në shtëpinë e Osman Haxhiut, u krijua komiteti “Mbrojtja Kombëtare”, i cili kishte për qëllim përgatitjen e kryengritjes së armatosur. Osman Haxhiu dhe komiteti “Mbrojtja Kombëtare”, në ditët e fundit të marsit dhe fillimin e prillit 1920, dërguan përfaqësuesit e vet në Mallakastër, Tepelenë, Berat e Përmet për të biseduar me parësinë e krahinave. Krahas kësaj veprimtarie, edhe qeveria e Sulejman Delvinës, deklaroi hapur “për marrjen e masave dhe sigurimin e pavarësisë së vendit dhe bashkimin politik dhe administrativ të krahinave.”

Në fillim të majit 1920, komanda e ushtrisë pushtuese italiane, duke parë përgatitjet për luftë që bëheshin në Vlorë dhe krahinat e saj, shpalli gjendjen e jashtëzakonshme, bëri arrestime dhe urdhëroi bllokimin e rrugëve që lidhnin Vlorën me krahinat. 

Nga ky shkak shpërthyen protesta e mitingje në qytete të ndryshme të vendit. Disa nga anëtarët e Këshillit Kombëtar propozuan që të bëheshin edhe bisedime me Komisar Kastoldin, por përfaqësuesit e Vlorës, Qazim Koculi e Spiro J. Koleka, kundërshtuan çdo marrëveshje që mund të bëhej në dëm të sovranitetit kombëtar dhe sidomos ndaj Vlorës. Më 18 maj 1920, komiteti “Mbrojtja Kombëtare”, dërgoi për bisedime në Tiranë, me qeverinë e Sulejman Delvinës, një delegacion të përbërë nga: Osman Haxhiu, Rexhep Sulejmani dhe Gani Aliko. Pas takimit me Osman Haxhiun, në mbledhjen e senatit të 23 majit, kryeministri do të deklaronte: “Qeveria e jonë, kurdoherë ka kërkuar dorëzimin e Vlorës dhe jep fjalën e nderit, se kurrë nuk do të kursehet për të bërë një therori për shpëtimin e Vlorës...”. Pas takimit me kryeministrin Sulejman Delvina, komiteti “Mbrojtja Kombëtare” u përqendrua në krahinën e Mesaplikut. Aty Osman Haxhiu mori dhe letrën e Sulejman Delvinës, i cili më 25 maj, e vinte në dijeni se qeveria e Tiranës kishte ndërprerë marrëdhëniet me Komisar Kastoldin, duke i deklaruar atij “bashkimin politik e administrativ të krahinës së Vlorës me pjesën tjetër të vendit”.

Më 29 maj 1920, në pllajën e Barçallait, të fshatit Dukat, u thirrën 200 përfaqësues të krahinave. Publicisti Halim Xhelo, në faqet e gazetës “Politika” e jep të gjallë kronikën e këtij kuvendi: “Mbledhja e këtij kuvendi u bë ditën e shtunë më 29 maj 1920, në vendin e quajtur Barçalla, ku morën pjesë 200 vetë nga pleqësia e katundeve dhe qytetit të Vlorës, ku me një zë u betuan që: Me ndihmë dhe pa ndihmë të viseve të tjera të Shqipërisë, do të luftojmë derisa të bashkohemi me shtetin tonë, ose në mos e arrifshim këtë ideal, të vdesim me armë në dorë, që ta marrë vesh bota e qytetëruar, se shqiptari për lirinë e vet di të vdes, dhe kur vendos të vdes, s’e trembin milionat me ushtri e topa...” Në Kuvendin e Barçallait u zgjodh edhe komiteti i “Mbrojtjes Kombëtare”, për organizimin e luftës kundër pushtuesit: Osman Haxhiu (Kryetar), anëtarë: Sali Bedini, Hamit Selmani, Duro Shaska, Hazbi Cano, Beqir Sulo, Ali Beqiri, Alem Mehmeti, Hysni Shehu, Qazim Kokoshi, Murat Miftari dhe Myqerem Hamzaraj. Sekretar i Komitetit u zgjodh Halim Xhelo, ndërsa Komandant i Përgjithshëm i Luftës u zgjodh Ahmet Lepenica. Pas Kuvendit të Barçallait, sipas urdhrit të komitetit “Mbrojtja Kombëtare”, forcat luftarake u përqendruan në pllajën e Beunit mbi Velçë. Më 2 qershor 1920, në Beun u zgjodh edhe Komisioni i Luftës i përbërë prej rreth 37 vetësh. 

Prej Beunit luftëtarët i dërguan një ultimatum Komandës së Trupave pushtuese italiane dhe gjeneral Settimo Piacentinit, në të cilin shënohej: “Sot, populli shqiptar i bashkuar më shumë se çdo herë, duke mos mundur të durojë të shitet si bagëti nëpër pazaret e Europës, si shpërblim italo-serbo-grek, vendosi të marrë armët në dorë dhe të cilat do t’i dorëzohen me të shpejtë Qeverisë Kombëtare në Tiranë”. Ultimatumi, në radhët e tij, i kërkonte gjeneral Piacentinit përgjigje të prerë deri në orën shtatë të mbrëmjes, të datës 4 qershor 1920, për largimin e ushtrisë italiane nga Vlora. Luftëtari i shquar popullor Mehmet Selim Mallkeqi, mori këtë përgjigje nga gjeneral Piacentini: “Përgjigjen do t’ua japin topat e mi në Kotë, Gjorm e Kaninë...”.

Në mbarim të afatit të Ultimatumit, Kryetari i komitetit “Mbrojtja Kombëtare”, Osman Haxhiu, urdhëroi fillimin e luftimeve në Kotë, Gjorm, Llogora, të cilat pas luftimeve të përgjakshme ranë në duar të luftëtarëve. Në Luftën e Vlorës 1920, çdo fshat e krahinë, sipas traditës popullore, u organizua me çeta luftëtarësh, në krye të së cilave ishin kryetarët e tyre, nga atdhetarët dhe luftëtarët më të shquar popullorë. Krahas Vlorës, një kontribut të shquar dha Kurveleshi, Mallakastra, Tepelena, Gjirokastra, Përmeti, Skrapari, Devolli, por edhe çetat e Çamërisë me Muharrem Rushitin dhe Alush Takën, çeta e Tiranës me Said Toptanin, si dhe çeta e Himarës me Nase Labin e Naqe Konomin. Në mbështetje të kësaj lufte, erdhën dhe 155 bashkatdhetarë nga ShBA së bashku me Bandën Muzikore “Vatra”, me në krye kompozitorin Thoma Nashi, i cili kompozoi këngën e pavdekshme “Vlora–Vlora”. Në fazën e dytë të luftimeve kundër pushtuesit, në mes të qershorit, Komandant i Fuqive Vetëdashëse u caktua Qazim Koculi.

Beteja e Drashovicës, e Vreshtave të Mëdha, Kalasë së Kaninës, Qafat e Vlorës, Batrovës, e Kuzumbabasë, dëshmuan qartë trimërinë dhe heroizmin e shqiptarëve për lirinë e atdheut të tyre. Humbjet e mëdha të ushtrisë italiane e detyruan qeverinë e Romës të hynte në bisedime me shqiptarët. Bisedimet shqiptaro-italiane përfunduan më 2 gusht 1920, duke nënshkruar në Tiranë një protokoll, ku qeveria e Romës “respektonte sovranitetin shqiptar mbi Vlorën dhe tërësinë tokësore të Shqipërisë”. Sipas këtij protokolli ushtria italiane u tërhoq nga Vlora brenda një muaji. Fitorja e Luftës së Vlorës, pasuroi më tej traditat luftarake e atdhetare të shqiptarëve. Krahas kësaj, në arenën ndërkombëtare, Protokolli i Tiranës, i dha një goditje të rëndë edhe pretendimeve të Romës ndaj protektoratit mbi Shqipërinë, që kishte kërkuar në Konferencën e Paqes. Lufta e Vlorës 1920 shkroi një epope heroike për mbrojtjen e të drejtave kombëtare të shqiptarëve. 

Me të drejtë publicisti Halim Xhelo në gazetën “Politika” të kohës, do të shkruante: “Kur në brigjet e Vlorës e të Kaninës binin dëshmorë për liri dhe në fushat e Koplikut, në Shkodër, në malet e Dibrës luftonin vëllezërit tanë të Veriut kundër sllavit po për këtë qëllim, që të shpëtonim Atdheun. Viti 1920 është viti më i shënuar në përlindjen tonë, se pas Kastriotit është e para herë që shqiptarët të bashkuar nën Dyngjyrëshin, luftuan krah për krah kundër të huajve. Pra, nëse pati Greqia e moçme një Spartë dhe një Thermopile, Shqipëria e Re ka një Labëri dhe Qafën e Koçiut”.
Festimet e fitores së Luftës së Vlorës u bënë me madhështi më 3 shtator 1920. 

Poroji, fshati i rezistencës

Banorët e Porojit dhe Xhepçishtit janë njerëz të aksioneve që dinë të organizohen gjithnjë dhe në çdo çast kur e lyp interesi i kombit e atdheut, pra nuk ka lëvizje shoqërore, luftë, formim partishë, asociaconesh të ndryshme shoqërore, kulturore, politike, humanitare e fetare

Fshati Poroj gjendet në pjesën veriperëndimore të Maqedonisë. Ai nga veriu kufizohet me Xhepcishtin, në lindje me Xhermen, në jug me qytetin e Tetovës . Poroj me sipërfaqe prej 25 km2 shtrihet në pjesën e poshtme të fushës së Pollogut dhe është e rrethuar me Malin Sharr , me një lartësi mbidetare prej 460-500 m. Klima mesatare kontinentale me temperaturë mesatare vjetore rreth 11.6O°. Në Poroj jetojnë afër 3000 banorë, nga të cilët 100% shqiptarë.

Në rrafshin e Çështjes kombëtare të cilët kanë dhënë personalitete me nam gjatë historisë që porojasit nuk lejuan të asimilohen e asesi të lejojnë spstrimin etnik duke filluar nga romakët, bizantët, sllavoserbët, osmanlinjtë, bullgarët, srbisë së shekullit të kaluar e deri më 2001, por sunduesit lanë eshtrat në këto treve e veÇmas ne Porojin legjendar, prandaj lavdia, krenaria, trimëria është porosi e shenjtë e të parëve që porojasit e dëshmuan se si mbrohet atdheu, gjuha e flamuri ynë kombëtar.

Fshati legjendar 

Gjatë sundimit të perandorisë osmane banorët e Porojit gjithmonë kanë qenë të organizuar në forma të ndryshme duke bërë rezistencë vetëmbrojtëse që dëshmojnë njerëz me namë si bylikbashë, Çaush, imamë etj, ku përmendin Haxhi Osman Ali Efendiu, Nuredin Bylikbashi-MIXHA NURË, Halit Aga Kamberi Bylikbashi, Aliman Iljaz Çaushi, Sadik Kurtish Çaushi, Neim Selman Çaushi, Hasip Ahmet Çaushi, Qamil Nuhi Çaushi, Halit Bajram Çaushi, Maksut Abaz Çaushi e shumë të tjerë. Si dhe në të gjitha luftërat tek ne në Maqedoni, Kosovë (që simbol është luftëtari i Koshares 1999 që sot ka përmendoren në qendër të fshatit Mujdin Aliu), e Shqipëri që kanë patur me dhjetra trima e në veçanti në luftën e vitit 2001 ku me qindra ishin luftëtarë me komandant Daut Rexhepi-Leka. Ka patur edhe 12 viktima civile të vrarë nga granatimet e ushtrisë e polocisë sllavomaqedonase dhe tre dëshmorë të UÇK-së Nexhbedin Sulejmani, Selman Nuhiu dhe Dashmir Mustafai. 

Në kujtesën kolektive jetojnë të gjalla rrëfimet prej luftës së kryengritjes së Dërvish Cara 1843, kryengritja e Manastirit, më 1912 me komandant Halim Pashë Tetovën që me mbi 4000 ushtarë Çliruan Shkupin. Më 1913 në Frontin e Dervenit kanë luftuar kundër ushtrisë serbe ku prej 6000 ushtarëve ka patur shumë nga Poroji, më 1915 në kryengritjen e Pellgut (Pollogut) e cila zgjati dy muaj, në luftën kundër ushtrisë bullgare ku me mburrje e përkujtojnë Rexhë Bajramin i njohur si axha Rexhë si dhe femrën shqiptare nga Poroji Fatime Haziri-Zendeli. 

Në Luftën e Dytë Botërore, kur bullgarët deshtën ta pushtojnë qytetin e Tetovës, tetovarët e udhëhequr nga tribuni popullor Abaz Efendiu, i mposhtën armiqtë ku përmenden trimat e Porojit si; Havuz Neshati, Havzi Sulejmani, Mexhit Sulejmani, Berzat Jonuzi, Sheip Mehmeti, Taip Ibrahimi, Osman Dauti, Ramiz Aliu e shumë të tjerë, po ashtu edhe me serbët apo siÇ u thonë në Poroj KëSULëÇAMIT i kanë thyer si e kanë zakon, por u janë mirënjohës malësorëve të Gjermës tek të cilët gjatë shekujve gjithmon kanë gjetur strehimin për fëmijët, gratë e pleqtë që është një karakteristikë e pashoqtë në trevën e Pollogut e më gjerë. Porojasit kundërshtuan dhe e luftuan me armë në dorë komunizmin serbomaqedonosllav gjatë Luftës së Dytë Botërore siÇ përmnden edhe sot si; Havuz Neshati që më pas u dënua me 18 vjet burg, Xhabir Bexheti i dënuar, Osman Fetahu i dënuar, Veli Veliu, faik Sulejmani, Shuki Hiseni, Mustafë Asllani etj. 

Banorët e Porojit dhe Xhepçishtit janë njerëz të aksioneve që dinë të organizohen gjithnjë dhe në çdo çast kur e lyp interesi i kombit e atdheut, pra nuk ka lëvizje shoqërore, luftë, formim partishë, asociaconesh të ndryshme shoqërore, kulturore, politike, humanitare e fetare mos kenë marrë pjesë porojasit dhe xhepçishtasit madje ndër të parët në vitin 1990 kur u bë themelimi i partisë së parë pluraliste të shqiptarëve në Maqedoni ajo e PPD-së që në udhëheqësinë e saj u emëruan njerëzit nga Poroji ku kryetar ishte Nevzat Halili dhe sekretar Rufat Beadini, gjithashtu dekadën e kaluar u formua edhe Lidhja e Arsimtarëve Shqiptarë Lagjet Muhallat e Fshatit.

Zmadho fotografinë

Deshmori i kombit, Mujdin Aliu

Tre Muhallat

Ky fshat përbëhet prej tri lagjeve ajo Muhalla e Epërme, Muhalla e Poshtme dhe Muhalla e Teqes si dhe të 11 vëllezërive apo llagapet si; Ngumperet, Xhivget e Llatejnët, Ajvazet, Kurtet, Sinanet, Çerliet, Kukalet, ZoÇt, Mikelet (mikeli emër i krishterë që nuk haset te ortodoksët), ManÇet dhe Nurket etj. Vendemërtimet popullore janë evidente në shprehjet e tyre të përditshmërisë si; vendemërtimet në kodra-male-fusha; SHULLANI, Ledina e Shullanit, Udha e Kishës(që qendet pranë Zabelit të madh kishë e të parëve sipas dëshmive Kisha e Shën Nikollës), Udha e mullejve, Mullejni i Dukës( mulliri i Dukës që ende ka gjurmë), Udha e Xhermës, Udha e rudinave, Udha e shkrepit, Udha e kumllës, Udha e drunit të madh, Udha e Demer Agës, Udha e Ratajës, Udha e ngusht, Gjurët e bardhë, Gjurët e aroushës, Gjurët e avllit, Gjurët e ngusht, Gjurët e hutve, Gjurishtja, Te livadhet, Gjuri i zi, Rrafsha e poshtme, Rrafsha e epërme, Ara e Endit, Ara e Jonuzit, Ara e kuÇe, Te shkrepi, Prroji i dhelpnës, Te varet uji, Zabeli i madh, Te ftofsena, Shpella e kaÇakve. Kshtejat, e sharrës, Te krepatishta, Lugji i shllejshët, Te blijt, Te mexhet, Te letheja, Hurdha e madhe, Te ledinat, Zabeli i Teqes, Te buÇket, LagaÇet, Te ÇamÇakat, Stërmolli, Çeshmja e Ametit, Te vakafi, Te hamamxhiki, Çeshmja e Seferit, Çeshmja e mënit, Çeshmja temsejës, Te biliktashi, Te drunaveci, Te hajmalia, Te tabashnejca, Përmendorja e Mujdin Aliut, Udha e shkollës, Te xhameja, Shpeja Muze e Universitetit, Sheshi i Univarsitetit, Te shkolla, Te ambullanta, Te teqja, Mullejni i vjetër e shumë e shumë të tjera.

Historia

Ky lokalitet përmendet në historiografi daton që nga mesjeta e saktësisht në vitin 1348 ( shih më detajisht nga autori A. Urosheviз Sharplaninska zhupa sinini”Skopje, saktësisht në faqen 173 përmendet fshati Poroj me po të njëjtin emër), pra HIDROLEKSEMA SHQIPE- PëRR/UA, -OI m.sh.-ENJ,-ENJTë, Rrjedhë uji më e vogël se lumi, që zbret nga malet dhe që derdhet në një lumë a në një liqen; shtrati i kësaj rrjedhe. Përrua i rrëmbyer, Përrua i thatë, PëRRUA që ka ujë zakonisht vetëm kur bie shi, Shtrati i përroit etj, Poroj-poroj-përroj-përro,i-përrue, ku kemi të bëjmë me një asimilim regresiv vokalik o-o~ë-o, jotizim të nyjës së parme –i në j dhe me digtongim të togut zanor ue në o/, ndërsa në historiografinë e perandorisë osmane heset në vitin 1455 me 70 shtëpi, 5 të martuar, 3 vejushe dhe me një pasuri prej 9925 akзë, / Dr. Hazim Shabanovic “Krajista Isa-Beg is’hakovica zbirni katastarski popis iz 1455” na jep të dhënat e lartëpërmendura për vakufet e Tetovës që janë bërë prej 9 deri 18 maj 1455/ 

Ndërsa në defterin nr.4 të osmanlive të shekullit XV përmendet në vitin 1468 me 110 familjeje. Po ashtu edhe në rrafshin e dëshmive antropologjike hasim të shënuar në dokumentat e shekullit XV- si KOLA, b. ARBANASIT- fsh. Poroj TD 354- viti 1467/68, pra ARBANAS/ARBASH dhe ARNAUT si emër etnik për shqiptarët në mesjetë, të cilin në këtë periodë në lakadredhat shqiptare të Maqedonisë e hasim me një përdorim shumë të shpeshtë në funksione të ndryshme ANTROPONOMIKE, PATRINOMIKE, ETNONIMIKE dhe TOPONOMIKE, pra hasen një mori emrash personalë në bashkëvajtje me emra kryefamiljarësh, te të cilët përmbahet termi etnik ARBANAS si element i parë (emri i të birit) apo i dytë (i të atit) dhe si element atributiv i përkatësisë etnike si dhe shumë e shumë patronime që përkojnë me këtë fshat (shih në dëshmitë e regjistrimit të popullsisë “TAPU TAHRIR DEFTER NR. 4, 1467-1468”-1971-SKOPJE). Sipas të dhënave historiografike për historinë e teqeve të anës së Tetovës, përmendet teqeja që daton nga viti 1548 që themelues i saj është Javer Baba që njihet edhe si Teqeja e Porojit gjurmët e së cilës gjenden edhe sot e tërë ditën në anën perëndimore të këtij fshati në kufi me Lagjen Drenoc apo DRUNAVEC.