JO DIALOG ME SERBINË PËR PREKJEN E PAVARËSISË SË KOSOVËS

Se në bisedimet e ardhshme serbo - shqiptare të nivelit më të lartë shtetëror midis Beogradit dhe Prishtinës, do të debatohet për rivlerësimin e statusit politik të Kosovës, këtë e provojnë edhe përpjekjet e qarqeve politike zyrtare në Prishtinë, në Beograd dhe në Bruksel, të cilat që tani janë duke kërkuar formula dhe modele të ndryshme politike për njohjen e autonomisë politike dhe territoriale të kolonëve serbë në pjesën veriore të Kosovës

Shkruan: Prof.dr. Mehdi HYSENI

Në njërën anë, Kushtetuta e Kosovës dhe, në anën tjetër, Kushtetuta e Serbisë, e mohojnë të vërtetën se Kosova është e Shqipërisë Etnike, si dhe bashkimin e saj me Shqipërinë Etnike. Mbi këtë absurd të papranueshëm dhe të paqëndrueshëm kushtetues, Serbia Kosovën e quan “provincë të veten”, kurse sipas Kushtetutës së Kosovës, asaj i mohohet e drejta historike dhe legjitime që të bashkohet me Shqipërinë Etnike. Pikërisht mbi këtë paradoks kushtetues, Kuvendi i Kosovës miratoi Rezolutën për normalizimin e marrëdhënieve të Kosovës me Serbinë të imponuar dhe të sponsorizuar nga PDK-ja, e cila ligjërisht ia hapi derën Serbisë dhe mbështetësve të saj euro-ndërkombëtarë, që të fillojnë negociatat midis Prishtinës dhe Beogradit për rivlerësimin politik të statusit të pavarësisë së Kosovës. Se në bisedimet e ardhshme serbo - shqiptare të nivelit më të lartë shtetëror midis Beogradit dhe Prishtinës, do të debatohet për rivlerësimin e statusit politik të Kosovës, këtë e provojnë edhe përpjekjet e qarqeve politike zyrtare në Prishtinë, në Beograd dhe në Bruksel, të cilat që tani janë duke kërkuar formula dhe modele të ndryshme politike për njohjen e autonomisë politike dhe territoriale të kolonëve serbë në pjesën veriore të Kosovës.
Kosova, e pavarur dhe i përket Shqipërisë Etnike
Për më tepër asnjë model i huaj autonomist nuk është i pranueshëm për Kosovën e pavarur, sepse historikisht dhe ligjërisht Kosova është pjesë e territorit integral të Shqipërisë Etnike. Në këtë pikëvështrim, pazaret me Serbinë kolonialiste janë të mbyllura përgjithmonë, më 17 shkurt 2008, kur Kosova fitoi lirinë dhe pavarësinë e saj, në saje të angazhimit dhe të përpjekjeve direkte luftarake, humanitare, politike, diplomatike, demokratike dhe paqësore të Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe të aleatëve të saj europerëndimorë (NATO dhe BE). Prandaj, as “modeli i dy Gjermanive” nuk zgjidh asnjë problem midis Serbisë dhe Kosovës, sepse është fjala për dy shtete dhe për dy popuj të ndryshëm, që nuk kanë asgjë të përbashkët! Kjo është arsyeja kryesore pse normalizimi i marrëdhënieve të Kosovës me Serbinë, nuk mund të bëhet sipas modelit të dy Gjermanive, sepse në rastin konkret nuk kemi të bëjmë me të njëjtin popull, me të njëjtin territor dhe me të njëjtin shtet, sikurse që ishte një popull gjerman dhe një shtet gjerman, i ndarë në dysh nga fuqitë e mëdha botërore pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore (9 maj 1945).
“Modeli i dy Gjermanive” nuk gjeti mbështetje nga diplomacia e aksit Beograd - Moskë
E vërteta është se më 2007 (kur zhvilloheshin bisedimet serbo - shqiptare për statusin politik të Kosovës në Vjenë) Moska dhe Beogradi e patën refuzuar “Planin e dy Gjermanive” (1972), të propozuar nga Volfgang Ishinger, e, pse tash, pas pavarësimit të Kosovës (17 shkurt 2008), më 19 tetor 2012, diplomati numër dy i Ambasadës gjermane në Beograd, Mihael Hasenau, ka propozuar modelin e dy Gjermanive për bashkëpunimin mes Serbisë dhe Kosovës, duke vlerësuar se nuk është e domosdoshme që Serbia të njohë pavarësinë e Kosovës si parakusht për normalizimin e raporteve mes dy vendeve. Pavarësisht nga interesimi dhe dëshira e diplomatit gjerman, që Kosova dhe Serbia t’i normalizojnë marrëdhëniet ndërmjet tyre, ky propozim është i papranueshëm për Kosovën, sepse paragjykon rishqyrtimin e statusit të pavarur të saj. Në anën tjetër, derisa diplomacia gjermane dhe e shteteve të tjera të Evropës Perëndimore ( 22 shtete të BE-së), që e kanë njohur pavarësinë e Kosovës, nuk e kushtëzon Serbinë me njohjen paraprake të pavarësisë së Kosovës, që si dy shtete të barabarta, t’i normalizojnë marrëdhëniet e tyre, çdo formulë dhe opsion tjetër për të negociuar me Serbinë, do të shpinte drejt zhvlerësimit të statusit të pavarur të Kosovës, në favor të Serbisë kolonialiste. Ky propozim i diplomatit gjerman Mihael Hasenau, është në kundërshtim flagrant me planin e Marti Ahtisarit për Kosovën, i cili ka filluar të zbatohet që nga 17 shkurti 2008, kur Amerika dhe BE-ja e njohën pavarësinë e Kosovës.
Formula e “dy Gjermanive” e përjashton “Planin e Marti Ahtisarit”
Bashkësia ndërkombëtare e ka pranuar planin e Marti Ahtisarit për Kosovën, kështu që, tani, diplomacia e BE-së nuk ka nevojë të rraskapitet në kërkimin e gjetjes së kurrfarë modeli të “dy Gjermanive”, të propozuar para pesë vitesh ( para se të zgjidhej statusi përfundimtar i Kosovës, më 17 shkurt 2008) si “formulë kompromisi”, e pati propozuar diplomati gjerman Volfgang Ishinger, por diplomacia serbo-ruse prerazi e pati hedhur poshtë si të papranueshëm për zgjidhjen e statusit politik të Kosovës. Sikur bashkësia ndërkombëtare, postfestum, do ta “shtynte modelin e dy Gjermanive” të Volfgang Ishingerit për rishqyrtimin e statusit të Kosovës (ashtu si po u konvenon Beogradit dhe Moskës, si dhe lakejve të tyre shqipfolës, që ende po ushqehen me çokollata e bonbone të Serbisë), atëherë, sipas së drejtës ndërkombëtare, kjo të do të ishte precedencë, sepse në atë rast, do të goditeshin edhe Kosova, edhe Amerika, edhe Bashkimi Evropian, edhe NATO-ja, edhe OKB-ja së bashku me emisarin e saj special ndërkombëtar për zgjidhjen e statusit politik të Kosovës, Marti Ahtisari, i cili për planin e tij të suksesshëm dhe të pranueshëm për bashkësinë ndërkombëtare, edhe u shpërblye me çmimin ‘Nobel’. Në rastin më të skajshëm, zhvlerësimi i pavarësisë së Kosovës do të mund të bëhej vetëm me luftë(!) Mirëpo, një luftë të tillë absurde eventuale agresive pushtuese, do ta humbnin edhe Serbia, edhe Rusia së bashku, ashtu sikurse dikur Aleanca e “Treshit” në Luftën e Dytë Botërore. Plani i dështuar i Volfgang Ishingerit për Kosovën dhe Serbinë, i përket vetëm historisë së bashkimit të popullit gjerman dhe të Gjermanisë, e jo, kurrsesi dy shteteve të pavarura dhe dy popujve të ndryshëm sovranë, siç janë Serbia serbe dhe Kosova shqiptare e Shqipërisë Etnike. Njohja e pavarësisë së Kosovës nga ana e Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe Bashkimit Evropian(17 shkurt 2008), e ka përtrullisur planin e Volfgang Ishingerit për zgjidhjen e problemit kolonial të Kosovës. Atë plan që katër vjet e ka shkelur koha, sepse qysh më 2007 Moska dhe Beogradi prerazi, pa kurrfarë debatimi publik, e kanë hedhur poshtë si opsion të papranueshëm për zgjidhjen e statusit politik të Kosovës. Mirëpo, këtë të vërtetë nuk e dinë disa “alamet” analistësh dhe komentatorësh të institucioneve të ndryshme private në Kosovë, duke menduar keq, ashtu sikurse Beogradi se çështja e Kosovës “ende është një nyjë e pazgjidhshme politike”!? Kështu që, sipas “njohjes së politikës së thellë” të tyre për “zgjidhjen plotësuese” të statusit të Kosovës, ata (sipas yrnekut të falimentuar të Serbisë), POST FESTUM po kërkojnë dhe po sugjerojnë? formula dhe modele të reja? politike, të cilat i ka shkelur koha qysh para më shumë se 20 vitesh!
BE-ja nuk vepron sipas “listës së dëshirave”
Një absurditet dhe iracionalizëm të tillë politik në favor të së pamundshmes politike dhe diplomatike, në dëm të statusit të pavarësisë së Kosovës, e paralajmëron edhe Rezoluta për normalizimin e marrëdhënieve me Serbinë, e miratuar nga Kuvendi i instrumentalizuar nga Qeveria e Kosovës. Kujt do t’ia “shtyjë” bashkësia ndërkombëtare këtë “Model të dy Gjermanive” të Volfgang Ishingerit, kur tani Kosova, pikërisht, në saje të luftës, të angazhimit, të investimeve dhe të mbështetjes direkte të bashkësisë ndërkombëtare, edhe është shtet i pavarur dhe sovran, të cilin nuk po e njohin vetëm Beogradi dhe Moska për hir të interesave të tyre kolonialiste dhe hegjemoniste në Ballkan. Bashkësia ndërkombëtare nuk është kurrfarë “instituti privat” i Kosovës, as i Serbisë, që të veprojë sipas “listës së dëshirave” dhe tekave të tyre të politikës tregtare, “kujt me ia shty, e kujt mos me ia shty” Planin e dy Gjermanive të Volfgang Ishingerit, por ka karakter universal ndërkombëtar, përmbajtja e të cilit bazohet në të drejtën ndërkombëtare dhe në sistemin juridik pozitiv ndërkombëtar, jo mahallor, provincial dhe rajonal, ashtu si u konvenon instituteve dhe institucioneve të ndryshme të Serbisë, të cilat, fatkeqësisht, veprojnë edhe në Kosovën e pavarur shqiptare, si institucione paralele të Serbisë, të cilat ashtu sikurse politika, diplomacia dhe ?drejtësia? e Qeverisë dhe e Parlamentit të Serbisë me në krye Tomislav Nikoliqin dhe Ivica Daçiqin po kërkojnë rishqyrtimin e statusit të Kosovës!? Me “cirkuse” të tilla, mund të merren vetëm diletantët e politikës tregtare ditore në Serbi dhe në Kosovë, por jo edhe bashkësia ndërkombëtare, sepse ajo vetëm “një herë ta hedh”, sikurse Serbisë me rastin e Kosovës, dy herë nuk ka bërë “vaki” t’ia “fus” askujt deri më sot, sepse, atëherë, vërtet, do bëhej tepër, do të ishte PRECEDENCË për normat dhe standardet e të së drejtës ndërkombëtare. Vënia në lojë e bashkësisë ndërkombëtare (domethënë moszbatimi i detyrimeve dhe i rekomandimeve të saj politike, juridike dhe diplomatike etj.) si nga ana e Serbisë, ashtu edhe nga ana e Kosovës, do t’u kushtonte shumë shtrenjtë, pavarësisht nga “raportet bilancuese mbrojtëse” të instituteve dhe të asociacioneve të ndryshme private, që “ndërtojnë” politikë për mullinjtë e erës së Don Kishotit dhe Sanço Pançës, të cilët po kërkojnë mohimin e subjektivitetit juridik ndërkombëtar të Republikës së Kosovës. Pra, Bashkësia ndërkombëtare nuk është kurrfarë “mulliri” privat dhe mahallor i diletantëve politikë të Kosovës, as të Serbisë, që sipas tekave dhe dëshirave të tyre ekzibicioniste politike, të revidojë dhe të anulojë vendimin e saj të njohjes së subjektivitetit juridik ndërkombëtar të Kosovës si shtet i pavarur dhe sovran, edhe pse ende nuk është njohur nga OKB-ja.

Morfologjia e mitit serb të Kosovës

Shkruan: Prof.Dr. Enver Mehmeti

Miti serb i Kosovës, që rrejshëm e paraqet Kosovën si zemër të Serbisë, si tokë të shenjtë serbe, në bërthamën e vet të hershme fillon në shkrimtarinë legjendare krishtere nga qarqet udhëheqëse të kallogjerëve në gjysmën e dytë të shek. XVIII. Në këto shkrime kishtare figura e knjaz Lazarit të Betejës së Kosovës shenjëtrohet dhe në traditën legjendare krishtere zhvillohet kulti i tij si vazhdues i Dinastisë së Nemanjiqëve. Legjenda krishtere e krijuar në manastire nga murgjit serbë paraqet etapën e parë të krijimit të mitit serb të Kosovës, e cila si e tillë në këtë fazë nuk kishte gjithaq premisa nacionale, por më tepër të besimit gojëdhënor krishterë. Ndërkaq, kapërcimi i mitit serb të Kosovës nga librat në dorëshkrim të kallogjerëve kaligrafë të cirilikes në krijimtarinë epike dhe në letërsinë e shkruar ndodhë në fazën e vet të dytë të zhvillimit, në fillimet e zgjimit kombëtar serb, në gjysmën e parë të shek XIX, i cili zgjim vjen nga serbët e Austrisë.

Krijimi i shkollës së kultivuar folklorike

Në këtë mënyrë, mendimi nacional serb së bashku dhe me legjendën krishtere të Betejës së Kosovës krahas nxitjes së krijimit të këngëve të Kosovës dhe të Nemanjiqëve, të veprave të shumta letrare e historike me temën e kultit të Lazarit dhe të Betejës së Kosovës, nxit dhe krijimin e shkollës së kultivuar folklorike serbe, që mbështetej në idetë e mistifikimit letrar dhe në nacional romantizëm. Prijetar i kësaj shkolle ishte përfaqësuesi më i njohur i saj, Vuk Stefanoviq Karaxhiqi. Shkolla e kultivuar folklorike serbe në krye me Vuk Karaxhiqin i krijoi këto këngë me anë të të cilave arriti që në nivel të lartë artistik ta ndërtojë dhe ta popullarizojë mitin e Kosovës.

Karaxhiqi punën e vet rreth projektit të mitit të Kosovës në epikën gojore, fillimisht e nis me interesimet për këngët e vjetra "stare pesme" apo "pesme od starine", të cilat mendonte se mund të jenë te gjalla në Kosovë. Prandaj, këto këngë ai do t'i gjurmojë nga rapsodët me origjinë nga Kosova të vendosur në Serbi apo dhe nga rapsodët në kufi apo në afërsi me Kosovën. Mirëpo, nga kjo përpjekje ndahet i zhgënjyer, sepse asnjëri prej rapsodëve të njohur epik me të cilët kishte punuar nuk dinte as edhe një këngë të vetme të periudhës së Nemanjiqëve, apo për Knjaz Lazarin dhe Betejën e Kosovës. Vuku, pasi nuk gjeti këngë të tilla nga këta rapsodë të njohur, do t'i kthehet konceptit mistifikues evropian të krijimit të të ashtuquajturave epe gojore.

Teknologjia e ndërtimit të mitit të Kosovës e Vuk Karaxhiqit fillimisht mbështetet pra në parimet e njohura të mistifikimit letrar. Ai në mungesë të këngëve të Betejës së Kosovës, në fjalorin e tij "Srpski rje?nik" fut nën shkronjën "L" fjalën "Lazarica", të cilën gjoja e kishte dëgjuar nga lahutarët e verbër në Srem dhe në Hercegovinë. Sipas tij, lahutarët e verbër me këtë shprehje nënkuptonin një këngë të gjatë që këndonte lavdinë e knjaz Lazarit dhe Betejën e Kosovës. Vuku, pasi këtë këngë të gjatë, nuk mundi ta gjejë askund, vetë do t'i përvishet punës që ta krijojë atë. Kështu që fillon të krijojë këngë epike të vargut të shkurtër (pesme kratkoga stiha), që gjoja i kishte shënuar nga baba Stefani dhe axha Toma, të cilët i kishin mësuar nga gjyshi i Vukut Joksimi dhe që i mbanin në mend vetëm si fragmente apo pjesë të një tërësie të madhe epike. Këto këngë të shënuara që më 1815 Vuk Karaxhiqi në fillim i quan "Komadi kosovskih pjesama od Lazarice" (pjesë të këngëve të Kosovës nga "Llazarica"), gjegjësisht nga epi gojor i shpikur prej tij dhe shprehej se të gjitha këngët e Kosovës janë pjesë të Llazaricës "Sve su kosovske pjesme komadi od Lazarice".

Tekstet për Betejën e Kosovës

Në Manastrin e Shishatovcit të Ravanicës dhe në Mitropolinë e Karllovcit, që gjeografikisht ishin nën Austri si qendrat më të rëndësishme të zhvillimit të mendimit nacional serb, Vuku së bashku me përfaqësues të tjerë të shkollës folklorike të kultivuar ftonin lahutarë - gusllarë të njohur si Filip Vishniqin, Starac Rashkon, Starac Milijen, etj., me të cilët bashkëkrijonin në frymën e poetikës të këngëve epike të vargut të shkurtë tekste të këngëve për Betejën e Kosovës dhe për Nemanjiqët dhe këto tekste mandej përhapeshin dhe bëheshin popullore. Ndër manifestimet e njohura që kanë pasur rëndësi në popullarizimin e mitit të Kosovës përmes këngëve të vargut të shkurtër ishin tubimet në Manastirin e Ravanicës në Frushka Gora, ku për çdo vit që nga shek. XVII, kur ishte bartur trupi e knjaz Lazarit nga Manastiri i Ravanicës i Serbisë në këtë Manastir, festohej në mënyrë madhështore Vidovdani. Lahutarë të shumtë nga Hercegovina, Serbia, territoret serbe nën Austri, në këto tubime mësonin tekste të këngëve të vargut të shkurtë për kultin e Llazarit dhe Betejën e Kosovës të krijuara fillimisht nga përfaqësuesit e shkollës folklorike të kultivuar. Kështu, shkolla e kultivuar folklorike serbe në krye me Vuk Karaxhiqin në pjesën e parë të shek. XIX arriti të krijojë ciklin e këngëve të Betejës së Kosovës dhe ciklin epik të Nemanjiqëve. Vuk Karaxhiqi së bashku me përfaqësuesit e tjerë të shkollës së kultivuar folklorike do t'i mbledhin këto këngë, do t'i redaktojnë duke i plotësuar dhe rregulluar dhe do t'i botojnë në përmbledhje të veçanta.
Pas botimeve të koleksioneve të Vuk Karaxhiqit, fillojnë gradualisht ndikimi i këtyre veprave të shtypura në zhvillimin e mëtutjeshëm të mitit të Kosovës. Studiuesi i njohur i epikës gojore serbe dhe njeri ndër njohësit më të mirë të biologjisë së saj në ambientin e mirëfilltë folklorik, në terren, Matija Murko konstatonte se shumë lahutarë këndonin këngë që i kishin lexuar dhe mësuar nga ,,Pjesnarnicat" e botuara të Vukut. Me fjalë të tjera, shfaqja dhe përhapja e mitit të Kosovës në epikën gojore serbe pas Vukut është rezultat dhe ndikim i drejtpërdrejtë i përmbledhjeve të tij me këngë epike të botuara, në bazë të të cilave krijohen këngë të reja për Betejën e Kosovës dhe për Nemanjiqët.

Përhapja e mitit nëpërmjet shkollave të manastireve

Në gjysmë e parë të shek. XIX sidomos, por dhe gjatë gjithë këtij shekulli miti i Kosovës përhapet jo vetëm me anë të këngëve epike, veprave letrare, veprave historike, po edhe përmes shkollave të manastireve. Qarqet udhëheqëse të kallogjerëve për nevojat e nxënësve në manastire, sidomos në Mitropolinë e Karllovcit, hartojnë tema për ushtrime të retorikës, ku dominojnë temat e mitit të Kosovës. Po ashtu, tema e mitit të Kosovës nga murgjit në manastire e kisha nxitet edhe ne pikturën kishtare të kësaj kohe, në stematogrofi etj. Tani miti i Kosovës në botën serbe ndodhej çdo kund. Nën ndikimin e tij gjithë Serbia bëhet Kosovë. Kështu, shpirtin kolektiv serb të ushqyer, të mëkuar me mitin e Kosovës, në kohën kur Perandoria Osmane ishte në rënie, kisha dhe inteligjencia serbe po përgatiste për rikrijimin e perandorisë mesjetare serbe të Stefan Dushanit.
Aq sa ishte e rëndësishme puna që Vuk Karaxhiqi e kishte bërë në përhapjen e mitit të Kosovës përmes modelit të këngës epike të vargut të shkurtër, po aq ishte e rëndësishme puna që ai bën në plasimin e këtyre këngëve në qarqet kulturore evropiane me përkthimin e tyre, sidomos me përkthimin në gjuhën gjermane. Pra, në etapën e tretë miti i Kosovës përhapet në të gjitha territoret serbe përmes modelit të këngës epike të vargut të shkurtë si dhe internacionalizohet përmes përkthimeve, së pari në gjermanisht, po edhe në ndonjë gjuhë tjetër, me qëllim të krijimit të opinioneve kulturore dhe politike në Evropë për gjoja të drejtën shtetërore historike të Serbisë në Kosovë.
Nga gjithë kjo që u tha, shihet se këngët e Kosovës nga Vuku për Betejën e Kosovës, kultin e Lazarit dhe për Nemanjiqët janë prodhim i mendimit nacional serb të shek. XIX dhe nuk janë krijime gojore të periudhave historike që u këndojnë. Kjo vërteton se mendësinë mitologjike të traditës serbe të Kosovës në periudhën e zgjimit kombëtar serb, d.m.th. në shek. XIX, kisha dhe inteligjencia serbe e shndërrojnë në aspiratë historike. Kështu që argumenti serb për Kosovën si tokë e shenjtë serbe si zemër e Serbisë mesjetare nuk është argument historik, por mitologjik, është mit i krijuar për qëllime pushtuese dhe aneksioniste.

Qëllimet ekspansioniste
Në mbështetje të mitit të Kosovës që nga viti 1844 bëhen plane të shumta nacionale serbe për krijimin e Serbisë së madhe, përkatësisht të mbretërisë serbe të Nemanjiqëve. Projekti më famëkeq në këtë drejtim mbetet "Naçertanie" e Ilija Garashaninit, që ishte platformë politike e frymëzuar edhe nga miti i Kosovës dhe që parashihte Serbinë si trashëgimtare e drejtpërdrejtë e Perandorisë Mesjetare serbe të Stefan Dushanit, projekt ky i cili do të realizohet pjesërisht gjatë Luftës së Parë Ballkanike, kur Serbia më 1912-1913, në bazë të vendimeve të Konferencës së Ambasadorëve në Londër aneksoi Kosovën, Dibrën dhe vise të tjera lindore të Shqipërisë. Në etapën e vet të fundit, d.m.th, nga koha kur në frymën e mitit të Kosovës fillojnë të bëhen projekte nacionale për krijimin e Serbisë mesjetare të Nemanjiqëve dhe të knjaz Lazarit, ky mit për shqiptarët ka prodhuar urrejtje, spastrim etnik dhe gjenocid. Kulmi i kësaj urrejtje, spastrimi etnik dhe gjenocidi arrin në kohën e Milosheviqit.
Në fund mund të konstatohet se miti serb i Kosovës si projekt politiko-kulturor i elitës së kallogjerëve apo murgjve në manastire dhe i inteligjencies serbe të shek. XIX, është krijuar për qëllime ekspansioniste, pushtuese dhe aneksioniste ndaj Kosovës dhe territoreve të tjera shqiptare dhe si i tillë ka prodhuar fatkeqësi të mëdha jo vetëm për shqiptarët, por edhe për vetë serbët.
Hovi i ekspansionizmit serb i nxitur nga miti i Kosovës, përfundimisht do të ndalet nga lufta e armatosur e shqiptarëve dhe ndërhyrja ushtarake perëndimore kundër makinerisë shfarosëse militare serbe. Mirëpo, është për të ardhur keq se edhe sot e kësaj dite politika e Serbisë, kisha ortodokse serbe, por fatkeqësisht edhe pjesa më e madhe e kombit serb, karshi Kosovës si shtet nuk po mund të çlirohen nga fryma ekspansioniste e mitit të Kosovës. Shpresojmë se në rrethanat e reja të krijuara, me kohë, edhe Serbia do ta kuptojë se mendësisë mitike ekspansioniste të dy shekujve të fundit më i ka ikur koha përgjithmonë.

Shkodra, djepi i kulturës dhe i civilizimit të lartë

Shkruan: Fahri XHARRA

E sigurt ishte që Porta e Lartë qëllimisht kishte zgjedhur hapësirën e Gjakovës, Malësinë e saj, Shkodrën e deri në det për të treguar qëllimet e saj dhe sajimin e një “tampon zone” të tmerrit, ngase përherë aty ishin thyer lindja dhe perëndimi në paraqitjen e fuqisë së tyre”... shkruante Gjon Nikollë Kazazi i Gjakovës (1702-1752). Po kush nuk e zgjodhi këtë zonë ku thyheshin e ende thyhen lindja me perëndimin? Turku,serbi , komunizmi e të gjithë ata që kaluan këndejpari. Ose, ”Nga të gjithë elementët e padisiplinuar në Perandorinë Turke, pak mund të ketë pasur, që të mund të sillnin aq shumë trazira sa shqiptarët. Për të dënuar grupet e pabindura duhet të dërgoheshin ekspedita ushtarake njëra pas tjetrës. Edhe pse Shqipëria është veçse pak më e madhe se sa Vermonti dhe me zor sa i bën një milion banorë, ajo është një qendër cikloni e Ballkanit, nga e cila mund të lindin probleme të rënda. Rajoni i liqenit të Shkodrës në kufirin verior është një zonë problematike ku interesa konfliktuale nuk mund të ndahen paq, përveçse nga ndonjë proces i gjatë negociatash dhe rregullimi “Bota e re, problemet e gjeografisë politike” - libër i pabotuar ndonjëherë në shqip (Bowman, Isaiah, The new world; problems in political geography (1921), Yonkers-on-Hudson World Book Co, 1921, Chapter Seventeen; The Albanian Mountaineers, f. 306-312).” Ose “Nuk më befasonte që serbët e urrenin islamin, por u gurëzova kur e pashë që ata e urrenin edhe kishën tjetër të Krishterë. Nuk e pritja që katolikët shqiptarë ishin më shumë të urryer nga sllavët se myslimanët ( E. Durham, Londër 1920).

Origjina e emrit
Origjina e emrit të saj, S???R???? (Scodra në transkriptimin latin), mendohet [7] të jetë vendi ku shkon Drini (Shiko Drinon), kur erdhën turqit në Mesjetë e quanin ??kodra ose I?kenderiyye nga I?kender duke pandehur se banorët e këtij qyteti ishin të bijtë e Aleksandrit të Madh (Skënder, emri i myslimanizuar) për nga trimëria që shfaqnin në beteja, nga ku Barleti nxjerr një tezë se Shkodrën mund ta ketë themeluar Aleksandri i Madh, por faktet dëshmojnë për më të vjetër. Nga ky ambient dolën në dritë humanistë e mendimtarë të shquar, si Marin Barleti e Marin Beçikemi , që me veprat e tyre nxitën në futjen e qytetit në vepra e studime e shkenca të aplikuara. Matematikani Gjon Gazulli, u konsiderua si një nga astronomët më të shquar të kohës. Dallohet me një nga shkollat më të para në trevat shqiptare më 1698. Historiani E. Jacques shton se edhe të tjera shkolla u hapën “në Pllanë, një fshat afër lumit Mat, më 1638, në Troshan, më 1639”. Shkodra ka pasur observatorin e parë astronomik në Ballkan. Por të dhënat tregojnë se “akademia” kulturore për të cilën shquhet ky qytet fshihet pas shekujve e shekujve Atë Donat Kurti jep edhe një të dhënë të mrekullueshme për marrëdhëniet e vendit tonë me atë revolucion teknologjik që e tronditi botën kulturore me fuqinë e jashtëzakonshme shtytëse që u dha botimeve dhe kulturës në tërësi: për lidhjet me shtypshkronjën. Ai thekson se shtypshkronja kishte hyrë në Obot “fill mbâs të gjetunit”, domethënë fill pas shpikjes së saj nga Gutenbergu. Shtypshkronja e Obotit, shkruan At Kurti, njihet më 1493. Kjo do të thotë se ajo ishte futur në Shqipëri vetëm 38 vjet pasi Gutenbergu ia dha vendit të vet dhe botës prodhimin më të famshëm të krijesës së tij. Tridhjetë e tetë vjet për atë kohë janë si tridhjetë e tetë ditë sot, ndoshta më pak. Ai përmend edhe shtypshkronjën tjetër të Shkodrës, që njihet më 1563, por nuk përjashtohet që edhe kjo të jetë më e hershme; Thuhet që njëfarë Shtjefni nga Shkodra pruri nga Venediku dhe ngriti një shtypshkronjë dhe në vitin 1563 shtypi një libër kishtar. Shtypshkronja, siç dihet, vlerësohet si një prej shpikjeve më të mëdha të gjithë kohëve. Studiues të ndryshëm e vendosin Johann Gutenbergun, autorin e kësaj shpikjeje, ndër njëqind njerëzit më me ndikim në historinë e njerëzimit. Madje amerikani Majkëll Hart e rendit të tetin sipas këtij kriteri. Futja kaq e vrullshme, e menjëhershme, e kësaj teknologjie dëshmon se në Shkodër e rrethina lidhjet me Perëndimin ishin të drejtpërdrejta; dëshmon se aty kishte një jetë intelektuale të dendur, plot energji, aty shkruhej, krijohej, botohej, përhapej kulturë.

Limani i Obotit
Oboti shtrihet në jug-perëndim të Shkodrës dhe është i vendosur në të djathtë të Bunës. Administrativisht i përket komunës së Oblikës, kurse etnografikisht e historikisht i përket zonës së Bregut të Bunës. Sipas gojëdhënave, Oboti është ngritur njëkohësisht me kishën e shën Prendes në Shirq (shek. XIII-XIV). Për herë të parë emri Obot gjendet në dokumentet venedikase të shek. XV.
Sipas traditës gojore, popullimi i kësaj zone njihet para 700 vjetësh. Fiset e para, sipas gojëdhënës, ishin fiset Çemeraj e Gjekaj. Mund të ketë pasur edhe të tjerë, por që u shuan nga sëmundja e murtajës. Kështu fisi Mark Gjekaj erdhi nga Shestani, fisi Çulaj nga trevat etnike nga Mali i Zi, po ashtu edhe fisi i Koçobashve dhe fisi Pemaj, kurse ai i Bumejve nga Mirdita, etj. (shih. Gjovalin Muzhani, “Oboti” Kumbona e së diellës” nr. 12, 1994)
Oboti ka qenë qendër relativisht e re me njëfarë veprimtarie ekonomike. Në të kaluarën ka pasur liman ose stacion lumor ku ndaleshin barkat me tonazh të madh, të cilat nuk mund t’i afroheshin qytetit, meqë prurjet e lumit Buna e kishin mbushur shtratin deri tek skela e Shirqit.
Në shekullin e kaluar ky liman ka pasur hane, depo, magazina, dyqane, qendra postale. Në Obot kanë qëndruar edhe vaporë të firmave të mëdha tregtare shkodrane, si Muzhanët, Darragjatët etj. Më 10 gusht 1913, në Obot dhe në Anën e Malit u ngrit flamuri shqiptar pas kaq shumë vitesh robëri. Kjo ditë u kthye në një ditë feste e entuziazmi, me batare pushkësh, për banorët e vendit. Kisha e parë e Obotit u ndërtua me tepricat e gurëve të kishës së shën Prendes, në Shirq! Pra, pasi u kryen punimet, ajo që mbeti u mbart dhe u soll në Obot, duke përfituar edhe nga afërsia e këtyre dy fshatrave. Për këtë ka mbetur në formë gojëdhëne shprehja: “E patët ‘baft’ ndërtimin e kësaj kishe”.

Në qendër të vëmendjes gjatë gjithë historisë
Shkodra është qyteti që prej shekujsh njihet si djepi i kulturës dhe civilizimit të lartë brenda trojeve etnike shqiptare. Historia e saj është e mbushur me ngritje dhe ulje ndër shekuj. Ajo gjithnjë ka qenë në qendër të vëmendjes gjatë gjithë historisë kombëtare shqiptare. Shkodranët kanë qenë ndër shekuj nderi dhe lavdia, të parë në të gjitha këndvështrimet, duke zënë në këtë mënyrë një vend nderi në histori. Gjurmët më të hershme të veprimtarisë njerëzore të zbuluara në pellgun e Shkodrës i përkasin periudhës së paleolitit të mesëm, por duke filluar nga periudha e bronzit, ato kanë një prezencë intensive e të pandërprerë. Ky territor ka qenë i banuar nga fisi ilir i Labeatëve, lundërtarë e tregtarë të zotë. Ishin shkëmbimet tregtare me zonat e tjera, që u bënë shkak për themelimin e qytetit të Shkodrës si një treg e vendbanim ilir. Kështu, që në shekullin e IV p.K. e fillon jetën ky qytet ilir, i cili njihej në histori me emrin Scodra, Scobre, Skodrai, Skodre, Skydreonopolis, sot Shkodra. Në vitin 181 para Krishtit bëhet kryeqytet i Mbretërisë së Ilirisë, me sundimtar Gentin, dhe kishte një shtrirje të madhe në pjesën veriore. Gjatë shekullit II para Krishtit, në kalanë e qytetit zhvillohen luftërat me Romën dhe në vitin 168 pushtohet nga Roma dhe bëhet një nga qendrat e njësive administrative të Perandorisë Romake. Me reformat e Dioklecianit bëhet qendër krahinore. Aty kalonin rrugë tregtare të rëndësishme drejt bregut Dalmat, nga veriu, dhe nëpërmjet luginës së Drinit për në Kosovë, nga lindja. Mbas vdekjes së heroit kombëtar Gjergj Kastrioti, i cili drejtoi rezistencën e popullit shqiptar ndaj pushtimit të Perandorisë Osmane, në vitin 1479 Sulltan Mehmeti II rrethon përsëri Shkodrën me mbi 100.000 ushtarë, si qyteti i fundit shqiptar i papushtuar. Mbrojtja vazhdoi mbi shtatë muaj nga një garnizon prej 1600 vetash, i cili u dorëzua me kusht. Kjo qëndresë u përshkrua nga historiani i parë shqiptar dhe dëshmitar i kësaj ngjarjeje, shkodrani françeskan, humanisti At Marin Barleti. Libri i tij “Rrethimi i Shkodrës” u botua në Evropë në vitin 1504. Trashëgimia kulturore e Shkodrës për kombin shqiptar fillon që në shekullin XV, me shkrimet e para në gjuhën shqipe. Kemi në këtë qytet shkrimtarët, gjuhëtarët, historianët e parë të vendit. Në shekujt XVIII-XIX kemi institucionet e para shtetërore që pasqyrojnë lidhjet e Shkodrës me botën e qytetëruar evropiane. Për herë të parë në Shqipëri zhvillohet arti, sporti, lindin muzetë dhe bibliotekat. Fillon arti fotografik, shtypshkrimi dhe më vonë kinemaja dhe energjia elektrike. Me ndarjen e Perandorisë Romake, Shkodra, sikurse e gjithë Iliria e jugut kalon nën kontrollin e Bizantit, por vazhdoi të varej nga Kisha Katolike e Romës.

Kështjella Rozafa
Kështjella Rozafa është monumenti historik më i vjetri, e cila filloi të ndërtohet në shek V-IV para Krishtit, ndërmjet lumit Drin dhe Buna. Në shekullin V-IV para Krishtit filloi ndërtimi i kalasë me gurë ciklopikë të puthitur pa llaç. Kalaja është e vendosur mbi një kodër në hyrje të qytetit, në një lartësi 130 m.
Ajo është vendosur në pikë strategjike për të kontrolluar fushën bregdetare, hyrjen në liqenin e Shkodrës, si dhe kalimin në thellësi të vendit e të Ballkanit në Lindje. Kështjella ka një histori të gjatë luftarake dhe lidhur me qytetin e Shkodrës ka një gojëdhënë popullore.
Prapë prof. Gelcich, tuj rí ne bisede me P. Gjergj Fishten përmbi arte te hershme ne Shqypni, dishmoi, se veç mbrenda nji shekullit te vetem, tuj nise gjate Bregut te Bunes e deri ne gjytet te Djokles afer Podgorices, njitfeshin 82 piktora me za, te cillve u dihej edhe emni”.

Rita Ora promovon videoklipin e xhiruar në Prishtinë

“Rita po vjen, Rita po vjen”, kështu fillon videoklipi i xhiruar në Prishtinë, kur një djalosh u bën thirrje të gjithëve se ajo po vjen. Në fakt ajo ishte, e xhiroi videoklipin dhe tani po ia tregon botës vendlindjen e saj të bukur dhe njerëzit e mrekullueshëm. Videoklipi vazhdon më pas me Ritën, si ambasadore më e mira e Kosovës nëpër botë, që shkëlqen në skenat të xhiruara në periferi të qytetit, në lagjet brenda dhe pjesa kulminante është dhe performanca e saj në NewBorn dhe gjesti me duar ‘i shqiponjës dykrenare’, që i tregon botës se këtu jetojnë vetëm shqiptarë.  "Shine Ya Light" e paraqet Kosovën me një imazh që vërtet vështirë se mund të përshkruhet. Flamuri jonë shtetëror shfaqet në shumë skena, në fillim të klipit dhe në një skenë të xhiruar në stadiumin e qytetit të Prishtinës. Edhe Policia e Kosovës kontribuoi, duke i thënë botës se tashmë ky vend është i lirë, i pavarur dhe shumë i sigurt, e para së gjithash tejet i bukur. Vlen të përmendet edhe skena në Zone Club, ku natën e paraqitjes së Ritës në shtator ishin mbledhur plot pesë mijë persona. Videoklipi mbaron me Ritën e cila mbahet te një nga policët me motor, duke treguar se ajo nuk po largohet, në fakt ka qenë gjithmonë këtu.

Zvicër, promovohet libri kushtuar Ibrahim Rugovës

Nga Shefqet Dibrani



Në fundjavën që lamë pas, përkatësisht më 27 tetor 2012, në organizimin e Degës së LDD-së në Zvicër, në qytezën Egerkingen, u bë promovimi i librit “Ibrahim Rugova, filozofia politike dhe nacionale”, i Enver Bytyçit. Në këtë promovim morën pjesë edhe personalitete të shquara nga Kosova dhe Diaspora, në mesin e të cilëve ishin lideri i LDD-së Nexhat Daci. Me këtë rast u thanë fjalë të mira për përmbajtjen e këtij libri dhe autorin e saj. Zize Pepshi, kryetare e LDD-së në Zvicër, ka thënë se “tubimet dhe promovimet e tilla që i mbajmë në Zvicër na shërbejnë për të shprehur përkushtimin tonë për Kosovën”. Ndërsa autori i librit, Enver Bytyçi, është shprehur se kjo vepër nuk është vetëm një nder për atë personalitet që i dha lirinë dhe ndërtoi shtetin më të ri në Evropë, Kosovën, por për kombin tonë si një tërësi etnike. Kryetarja e Degës se LDD-së në Zvicër, Zize Pepshi, u ndau mirënjohje autorit të librit dr. Enver Bytyçit, poetit e kritikut Shefqet Dibrani, nëndegës së LDD-së në Olten dhe veprimtarit dhe biznesmenit Milazim Morinës.

Kthimi i nostalgjisë otomane

Por, efektin më të madh duket se e ka shënuar në triumfin kulturor, të cilin e ka rritur në Turqi. ‘Fetih 1453’ ka frymëzuar edhe një seri televizive me të njëjtin titull dhe ka inkurajuar klubet e turqve krenarë për të riaktivizuar betejat nga ditët e lavdishme të Perandorisë e madhe edhe për t’u veshur si sulltanë dhe fisnikë otomanë. Periudha otomane, veçanërisht gjatë shekujve 16 dhe 17, gjatë të cilëve sulltanët morën lidershipin shpirtëror të botës myslimane, para rënies së ngadalshme të Perandorisë, e cila kulmoi në Luftën e Parë Botërore. Për vite të tëra periudha ishte minimizuar në historinë, e cila u mësohej nxënësve, për shkak se republika e re turke e krijuar nga Mustafa Kemal Ataturku në vitin 1923 kërkonte që të harrojë të kaluarën dekadente. Tani, në kohën kur Turqia është duke u bërë një lidere në Lindjen e Mesme, e nxitur nga rritja e fortë ekonomike, një mahnitje e re me historinë është duke u pasqyruar në gjithçka, duke filluar nga politika e jashtme deri te dukja e njerëzve. Në art, mostrat e kornizuara të dizajneve të periudhës otomane, të njohura si Ebru dhe që lidhen me motivet gjeometrike islamike që zbukurojnë xhamitë, janë bërë të popullarizuara në mesin e borgjezisë në rritje e sipër islamike të shtetit, duke dekoruar muret e shtëpive dhe zyrave, stolitë e madje edhe kartelat e biznesit. Muzeu ‘Panorama’, i cili ekspozon një pikturë 360 shkallësh dhe gati 14 metra të lartë të pushtimit të Konstantinopojës, e kompletuar me shpërthime shurdhuese të zjarrit të topave dhe me roja të sigurisë së muzeut të veshur si ushtarë jeniçerë, është duke tërhequr turma të mëdha të vizitorëve. Gjithashtu, gjatë viteve të fundit, janë realizuar telenovela të shumta me tema nga periudha otomane, ndërsa më e popullarizuara “Shekulli i madhërishëm”, bën fjalë për periudhën e sundimit 46-vjeçar të Sulltan Sulejmanit të madhërishëm. Vitin e shkuar është transmetuar në 32 shtete, duke përfshirë Marokun dhe Kosovën. Rehabilitimi i Perandorisë ka frymëzuar ndjenja të përziera në mesin e kritikëve kulturorë. “Ringjallja otomane është e mirë për egon kombëtare dhe ka tërhequr vëmendjen e tërë shtetit në këtë moment, kur Turqia do që të bëhet fuqi e madhe”, tha Melis Behlil, profesoreshë e studimeve filmike në universitetin ‘Kadir Has’. Por, ajo tërhoqi vërejtjen: “Më tmerron gjithashtu sepse egoja e tepërt kombëtare nuk është një gjë e mirë. Filmat si ‘Fetih 1453’ janë duke u angazhuar në një revizionizëm dhe janë duke e madhëruar të kaluarën pa e shikuar historinë në një mënyrë kritike”. Faruk Aksoj, regjisori 48-vjeç i filmit ‘Fetih 1453’, tha se ai ka ëndërruar që të xhirojë një film që bën fjalë për pushtimin e Stambollit që nga koha kur ai ka ardhur në këtë qytet, kur ishte 10-vjeç, nga Urfa në juglindje të Turqisë. Atij i është dashur që të presë 10 vjet për ta xhiruar filmin me buxhet të lartë, sepse financimi dhe teknologjia nuk ishin në dispozicion.

Nga kultura shqiptare....

Moikom Zeqo dhe Dëshira Jazexhiu

“Flamuri që ringjalli një komb”

Botoi: “Erik”

Çmimi: 800 lekë

Në kuadrin e 100-vjetorit të Shpalljes së Pavarësisë dhe themelimit të shtetit modern shqiptar, është promovuar libri enciklopedik “100 vjet Pavarësi – Flamuri që ringjalli një komb” me autorë dr. Moikom Zeqon dhe Dëshira Jazexhiun. Ky libër hedh dritë mbi aktin historik të ngritjes së flamurit më 28 Nëntor 1912, duke respektuar parametrat shkencorë, paraqitjen korrekte të ngjarjeve historike, që përgatitën dhe u finalizuan me shpalljen e Pavarësisë. Botimi përmban të dhëna për figurat kryesore kombëtare, të kulturës dhe politikës, heronjtë e kryengritjeve popullore dhe në shumë raste edhe informacione e fakte historike të panjohura deri më sot. Në libër i është dhënë rëndësi jo vetëm dokumentacionit origjinal, por edhe paraqitjes grafike, në mënyrë që lexuesi i gjerë, por edhe i specializuar, të krijojë ide sa më të sakta për ngjarjen e madhe të Shpalljes së Pavarësisë.

“E zhveshur përpara teje”

Përktheu: Meril Orti

Botoi: “OMSCA-1”

Çmimi: 1000 lekë

Sylvia Day është një nga ato shkrimtare të cilat kanë bërë një sërë punësh të pazakonta, që nga punonjëse e argëtimit në park e deri te përkthyese nga rusishtja për llogari të Shërbimeve Sekrete të Ushtrisë Amerikane. Veprat e Sylvia-s janë konsideruar si “aventura të jashtëzakonshme” prej “Publishers Weekly” dhe “magjike e argëtuese” prej “Booklist”. Romanët e saj janë përkthyer në shumë gjuhë të botës: rusisht, japonisht, portugalisht, gjermanisht, çekisht, italisht dhe tajlandisht. Ajo sapo ka përfunduar “E pasqyruar te ti”, vazhdimi i “Lakuriq përpara teje”, roman që do të dalë sot në qarkullim në SHBA e që po përkthehet edhe në gjuhën shqipe.

Autori maqedonas Popovski ka përdorur dokumente të arkivit

Historiani maqedonas, Vllado Popovski në veprat e tij shkencore “Lëvizja Kombëtare Shqiptare nga viti 1830 deri në vitin 1912 dhe Marrëdhëniet shqiptaro-ruse në vitet e 20 dhe 30 ta të shekullit 20-të” në mënyrë objektive i qaset historisë kombëtare të shqiptarëve. Sipas Popovskit pavarësia e Shqipërisë nuk ishte dhuratë nga dikush, por ishte rezultat i përpjekjeve shekullore të shqiptarëve për shtetësinë e tyre dhe më tepër i përshkruhet unitetit që shqiptarët dëshmuan në momentet vendimtare për shpalljen e pavarësisë në vitin 1912, gjë të cilën nuk e arritën maqedonasit. Popovski u shpreh se këto vepra kanë për qëllim që të njohin qytetarët maqedonas me të kaluarën e shqiptarëve dhe rrugëtimin e tyre deri në arritjen e pavarësisë.

“Maqedonasit duhet ta dinë historinë e shqiptarëve, pasi deri më tani shumë pak e njohin atë, ajo shumë pak është mësuar në shkolla dhe ndaj historisë së shqiptarëve ka pasur shumë stereotipe, që janë pasojë e ndikimit të faktorit serb dhe dominimit të historiografisë serbe ndaj asaj maqedonase, pasi Maqedonia ka qenë pjesë e shtetit të përbashkët jugosllav, ku bënte pjesë Serbia”.

Ndërsa historiani Skender Hasani deklaroi se veprat e Popovskit në mënyrë të argumentuar, duke ofruar fakte juridike dhe historike trajton objektivisht dhe pa ngarkesa etnike, rrugëtimin e shqiptarëve deri në shpalljen e pavarësisë së shtetit të tyre:

Popovski tha se për dallim nga politika ruse, shkenca historiografike në Rusi ka mbajtur qëndrime më objektive ndaj shqiptarëve dhe këtë e vërtetojnë edhe veprat e botuara historike. Veprat e profesorit të historisë Vllado Popovski u botuan në gjuhën maqedonase, ndërsa së shpejti do të botohen edhe në gjuhën shqipe.

Drejtoria e përgjithshme e arkivave të Shqipërisë është duke botuar koleksionin e plotë me rreth një mijë dokumente të qeverisë së Ismail Qemalit, në 100 vjetorin e pavarësisë së shtetit shqiptar. Arkivi do të botojë në një libër të rrallë gjithë dokumentet e ruajtura dhe të shqipëruara me kujdes nga njohësit më të mirë të turqishtes së vjetër, raporton VoA.

“Shumica e këtyre dokumenteve janë në gjuhën osmanishte, dhe një pjesë e vogël në gjuhën shqipe - thotë drejtorja e arkivave shqiptare, Nevila Nika. - Botimi i arkivit të shtetit do t’i sjellë ato të gjitha në gjuhën shqipe, shoqëruar me faksimile të origjinaleve ku spikat nënshkrimi i Ismail Qemalit, themeluesit të shtetit të pavarur”.

Trazirat e shumta politike dhe ushtarake mendohet se kanë zhdukur një pjesë jo të vogël të dokumenteve të qeverisë së parë të shtetit të pavarur shqiptar. Nga ato që shpëtuan, një pjesë e madhe e këtyre dokumenteve të qeverisë së përkohshme të Vlorës janë mbledhur nga Instituti Shqiptar i Kulturës para Luftës së Dytë Botërore dhe një pjesë tjetër u dorëzuan në arkiv pas Luftës së Dytë Botërore. Drejtorja e arkivave shqiptare, Nevila Nika, shprehu keqardhjen që ende nuk gjendet akti origjinal i pavarësisë, por ai do të përfshihet në këtë botim nga një fotografi mbi origjinalin që është gjendur në fototekën Marubi.

Botimi i ri dokumenteve të qeverisë së përkohshme të Vlorës bazohet në punën e jashtëzakonshme profesionale të disa arkivistëve të hershëm që ishin edhe bashkëkohës të Ismail Qemalit si Jonuz Tafilaj, Haki Sharofi, Nezir Leskoviku, Andrea Sahatçi, që i kanë sjellë dokumentet në shqip, me shpjegime të detajuara.

Drejtuesit e arkivave të Shqipërisë pohojnë se sektori i shërbimit me qytetarët po përballon një punë të jashtëzakonshme gjatë këtij viti sepse është rritur ndjeshëm numri i vizitorëve dhe studiuesve që kërkojnë të shohin dokumente arkivale. Të nxitur dhe frymëzuar nga 100 vjetori i pavarësisë së shtetit shqiptar, mijëra qytetarë nga gjithë anët e Ballkanit dhe botës po i kërkojnë arkivit kopje të dokumenteve nga më të larmishmet, të cilat tani mundësohen lehtësisht si me printime ashtu edhe me metoda digjitale. Ndaj botimi i koleksionit të plotë të dokumenteve të qeverisë së Ismail Qemalit shihet si një detyrim për të kënaqur kërkesat e publikut, dhe për të plotësuar bibliotekat e kujtdo qytetari të interesuar për historinë e Shqipërisë.

“Nëse askush nuk do të interesohet, partiturat do të thërrmohen”. Vera Ibrahimi ka bërë edhe njëherë apel në aktivitetin përkujtimor që u organizua dje për bashkëshortin e saj, kompozitorin e njohur Feim Ibrahimi. Miq, kolegë, ish-nxënës të tij, në çdo rast, duke folur për krijimtarinë e tij, theksuan faktin se ai ishte i guximshëm, duke iu referuar në këtë rast përpjekjeve për të sjellë elemente të reja në zhvillimin e muzikës shqiptare. Dje, në Qendrën e Kulturës, Medias dhe Botimeve të Mbrojtjes, në këtë aktivitet të realizuar me nismën e studiuesit Vaso Tole, bashkëshortja e kompozitorit u ndal të fliste për Feimin si njeri, por edhe për pasurinë artistike që ai ka lënë pas. “Fatkeqësisht në vendin tonë nuk bëhet asgjë për ruajtjen e partiturave origjinale. Nuk flas për këtë problem duke menduar vetëm Feimin, por të gjithë kompozitorët e tjerë që përbëjnë vlerë kombëtare, e veçanërisht ata që nuk jetojnë më, e që po t’i numërosh me gishtat e dorës, nuk bëhen më shumë se 5. Nuk është bërë asgjë për botimin e veprave të tyre. Janë mijëra faqe partiturë të shkruara me laps, të cilave me kalimin e viteve do t’u fshihen notat. Një pjesë të mirë të partiturave të tij ne i ruajmë në kushtet e shtëpisë, disa ruhen në arkivat e Teatrit të Operës dhe Radiotelevizionit Shqiptar, po ku sërish nuk janë parametrat që kërkohen në arkiva. Do të vijë një kohë kur veprat do të thërrmohen dhe nuk e ekzagjeroj kur flas me këto terma. Letra është letër dhe lapsi është laps. Eksperiencat e arkivave tregojnë se po nuk u ruajtën në kushte optimale, shumë shpejt do të prishen. Të paktën disa nga veprat më madhore të tyre duhet të dixhitalizohen”, shprehet bashkëshortja e kompozitorit. Sipas saj, ndonëse këtë problem e ka ngritur disa herë, nuk ka pasur as më të voglën ndjeshmëri apo angazhim për të rregulluar diçka. Për sa i përket fondit të Feimit, deri më tani është dixhitalizuar baleti “Plaga e dhjetë e Gjergj Elez Alisë” nga Teatri i Operës dhe disa të tjera të kompjuterizuara nga vajza e tyre pianiste.

Këto Vera i quan iniciativa sporadike. “Nuk ka pasur asnjë interesim deri më tani, por kuptohet që këto janë investime të mëdha dhe mund të bëhen vetëm me një sipërmarrje nga ana e shtetit”, thekson Ibrahimi. Sipas saj, në shtëpi ka disa vepra të papërfunduara të Feimit, siç ndodh me të gjithë artistët kur largohen. Ajo shpreson se do të jenë pasuesit e tij ata që ndoshta një ditë do të vihen të punojnë mbi to e t’i përfundojnë. Mungesën e interesimit deri më tani, e justifikon me vrapin e jetës, ku çdokush ngutet. Zana Shuteriqi, duke folur për Feim Ibrahimin, e konsideroi atë si “bartës i proceseve emancipuese në muzikologjinë shqiptare. Atë e karakterizonte etja që kishte për të provuar dhe eksperimentuar”. Dirigjenti Eno Koço solli në këtë takim kujtimet e tij personale, duke folur për atë që e dallonte Feim Ibrahimin: “Që në krijimet e para, Feimi do të fliste krejt ndryshe nga ajo që ishte shkruar dhe do të shkruhej edhe 25 vjet më pas”. Ndërkohë që Nestor Kraja u fokusua kryesisht te muzika e filmave që ka realizuar kompozitori. Krijoi muzikë filmi që në fillim, një vit pasi kishte mbaruar konservatorin. “Ngadhënjim mbi vdekjen”, “Kur zbardhi një ditë”, “Pylli i lirisë”, “Shembja e idhujve”, “Ballë për ballë” etj., mbajnë firmën e tij. “Nuk janë shumë, gjithsej tetë filma, por kanë shumë vlerë, sepse në këto melodi mund të zbërthehet shumëçka”, ka theksuar Kraja. Në fjalimet e tyre, të pranishmit nuk harruan të përmendin rastin e censurimit të veprave të tij.

Kanë qenë dy të tilla: koncerti nr. 2 për piano, luajtur vetëm një herë pas 20 vjetësh më 1995-n nga vajza e tij dhe koncerti për oboe dhe orkestër, që pati vetëm premierën dhe nuk është ekzekutuar më. Sa e vuante Feim Ibrahimi këtë censurë? “Aq shumë e ka vuajtur, sa në vitin 1978, kur ishte 43 vjeç, është sëmurur nga zemra dhe nga zemra vdiq. Një prej kardiologëve tanë më të mirë, doktor Pandeli Cina, e ka ndjekur vazhdimisht dhe e ka parë sa ka vuajtur Femiu. Pas çdo vepre e pas çdo kritike merrte kura. Megjithatë ai kur ulej të shkruante, e bënte siç donte vetë. Thoshte shpesh se krijimtaria është si çështja e fëmijëve jo të ligjshëm, kur ti s’i pret, dalin e thonë jam këtu. Nëse neglizhon në një vepër, qoftë edhe një gjë të vogël, një ditë do të ekzekutohet diku dhe nuk dua të më vijë turp për ato që kam shkruar”, tregon bashkëshortja e kompozitorit. Ndonëse pranon se veprat e tij ekzekutohen edhe sot, e në këtë pikëpamje është e kënaqur, kur flitet për të drejtën e autorit ajo ka vetëm një fjalë: “Është nul, nuk ekziston fare. Në fillim morëm diçka me pikatore, prej 4 vjetësh asgjë”. Në dorë mbante dje një dosje me korrespondencat e Feimit me personalitete europiane të muzikës. Ishin të shkruara në frëngjisht dhe datonin nga viti 1994-1997, kohë kur kompozitori u nda nga jeta. “Ka një mori korrespondencash që unë i kam klasifikuar. Janë letërkëmbime me personalitetet më të mëdha të muzikës europiane, por edhe amerikane, ku shprehet interesi i tij mbi të gjitha për brezat e ardhshëm të kompozitorëve shqiptarë, për të shkuar në vende të ndryshme pranë institucioneve të rëndësishme për specializime. Për momentin më duket sikur janë pronë e imja, por ndoshta në një të ardhme duhen botuar, sepse shpalosen mendimet e tij për muzikën shqiptare”, thekson Vera Ibrahimi. 

Emri i Orhan Pojanit ka qenë i mirënjohur qysh në kohën kur përgatitej pavarësia e Shqipërisë. Së bashku me Jovan (Jani) Kosturin dhe Thimi Markon, përbënin një trini që la gjurmë të denja historike në jetën e qytetit të Korçës. “Përlindja e Shqipëniës”, gazeta më e afërt me qeverinë e Vlorës, në numrin e saj të 27, datë 20 nëntor 1913, në nderim të veprës së Orhan Pojanit shkruante: “Vetëm tre dit rrojti në Vlonë, në tokën e Shqipëriës së lirë, sepse qe i sëmurë e s’para dilte nga shtëpia. Por as sëmundja, as lutjet e atyne që kish përqark, nuk mundën ta mbajnë mbyllur në shtëpië ditën kur Vlona dhe e tânë Shqipëria e lirë kremtonte ngritjen e flamurit. Ky njeri kish vojtur një jetë të tânë që të shohë një ditë të tillë”. Ndërsa në vetë pohimet e Orhan bej Pojanit, kjo gazetë shkruan: “Tani që e pashë edhe unë këtë flamurin me shqiponjë munt të më marrë zoti; jam i lumtur”.

Katër vjet më vonë, për Orhan bej Pojanin do të shkruante shkrimtari-komit që demaskoi “honxho-bonxhot”, Mihal Grameno. Fillimi i shkrimit të tij përkujtimor, me titullin “Punëtorët”, që u botua në gazetën “Koha” më 1917, është nga më befasuesit: “I ngadalshëm … i ngadalshëm dhe kurdoherë i ngadalshëm … ishte një nga punëtorët kombëtarë. Pandehje se prej këtij njeriu nuk mund të pritej as ndonjë dobi dhe ai që e njihte për herë të parë mund të tallej me të. Megjithatë … gjithë kombëtarët e nderonin dhe e çmonin si një nga ‘punëtorët’ e mëdhenj të themelimit kombëtar”. Gjithnjë me të njëjtën fuqi realizmi dhe me humorin cilësues M. Grameno shkruan: “Kishim gjetur belanë me të ndjerin, se s’kishte ditë që të mos na mblidhte në këshillë për të biseduar dhe për të gjetur mënyrat qysh të mbaheshin shkollat”. E tillë kishte qenë gjithë jeta e Orhan Pojanit: e pabujshme, e heshtur, pa beteja të mëdha me asqerin dhe administratën osmane, por plot veprim kulturor në dobi të një Shqipërie kombëtare.

Në krye të klubit “Dituria”, Orhan Pojani qe njëri prej më të dalluarve për përgatitjen e kongresit të alfabetit, Kongresit të Manastirit. Kur lufta kundër shkronjave shqipe u ashpërsua, ai iu drejtua bashkëvendësve të vet që “të hapmë shkollën shqip të djemve me një sistemë të re: shkolla ka pesë rreshte (klase) edhe pesë mësonjës; në këtë shkollë, përveç Shqipes, do të mësonen edhe turqishtja, gërqishtja, anglishtja e frëngjishtja” (AQSH., F. 102, V. 1908, D. 86, fl. 1). Pikërisht për këtë shoqëri e kishte fjalën Grameno kur shkruante se na mblidhte ditë për ditë për të na kërkuar mendime.

Historiografia shqiptare ka qenë disi e pavëmendshme ndaj “punëtorëve” të tillë. Sepse në traditën e saj, të hershme e të mëvonshme, ka qenë kryesisht madhështimi i kaçakut, komitit, atentatorit, “atij që t’i numëron shtatë në ballë”. Kurse njerëzit si Orhan Pojani, për të cilin M. Grameno shkruan se ishte aq i ngadaltë sa të mos besoje se mund të bënte diçka të dobishme, kanë qenë jashtë syrit të saj. Sepse ai nuk ishte luftëtari kombëtar, por punëtori kombëtar. Dhe për punëtorin kombëtar ka kohë, pret historia gjithnjë.

Nuk është vetëm Orhan Pojani që e ka provuar fatin e harrimit prej historisë. Bashkë me të, të lidhur në të njëjtën çështje, ishin, veç Thimi Markos e Jovan Kosturit, edhe i vëllai, Samiu; Qamil Panariti e Idhomene Kosturi, emrat e të cilëve mund të gjenden vetëm në skedarët e arkivave. Në 25-vjetorin e vetëqeverimit, një komision i posaçëm intelektualësh punoi për të rindërtuar biografitë e veprimtarëve të periudhës historike që përgatiti pavarësinë dhe me këtë rast u sintetizua shkurtimisht edhe jetëshkrimi i Orhan Pojanit, në fund të të cilit thuhet se “fotografi nuk ka”. Në këto dokumente, duke iu referuar treshes Orhan Pojani, Thimi Marko dhe Jovan Kosturi thuhet se ata u përpoqën “me mish me shpirt që gjuha shqipe të virej në shkollat elenishte e turqishte të asikohe” (AQSH, F. 170, V. 1937, D. 50, f. 24). Orhan Frashëri veproi pa bujë për rilindjen mendore e shpirtërore të shqiptarëve. Ai gjeti gjithnjë zgjidhjen e duhur për të mos lejuar që dallimi, duke përfshirë dallimin fetar, të bëhej pengesë për këtë. Kur në Korçë u hap fjala se shkolla e parë shqipe ishte shkollë e të krishterëve, ai vuri në veprim veten dhe familjen e tij për t’u dëshmuar myslimanëve se kjo ishte një gënjeshtër. Dhe për këtë nuk duhej propagandë, por një veprim i shpejtë.

Një datë historike ndaj së cilës dijetarët janë të vëmendshëm është 7 marsi i vitit 1878, dita kur u hap e para shkollë shqipe. Para se të ndodhte kjo, në Korçë, Orhan Pojani dhe miqtë e tij kishin bërë gjithçka që kishin mundësi të bënin për ta futur mësimin shqip në ato shkolla që ekzistonin, në mënyrë që rruga e një shkolle kombëtare të bëhej më e lehtë. Dhe, për të mos dhënë shkas që mësimi shqip të konsiderohej si kundërvënie ndaj perandorisë, bashkë me shqipen ata propozonin të mësohej edhe frëngjisht e anglisht. Të tre, në funksion të këtij qëllimi, u bënë këshilltarë të shkollës, me qëllim që “të shkonte puna mbarë”, siç thuhet në një këngë korçare. Orhan Pojani njihet si “një nga themellonjësit e shkollës shqipe në Korçë, mbrojtës i kësaj shkolle, kurdoherë edhe dhuronjës i madh me të holla për përmbajtjen e tyre dhe të mësuesve” (AQSH, F. 170, V. 1937, D. 50, fl. 65). Ashtu si i vëllai, Samiu, “nuk ishte njeri i dyfegut, por ka qenë ndër mëmëdhetarët më zemërkthjellët që dinte të luftonte me pendë dhe të punonte për një bashkim kombëtar të sinqertë” (po aty, fl. 73). Ndërsa Thimi Marko hapte shtëpinë e tij për të pritur mësuesin e parë të shkollës shqipe, së bashku me Orhan Pojanin dhe Jovan Kosturin regjistroheshin vullnetarisht si “eforë e arkëtarë” të kësaj shkolle, derisa ajo u mbyll nga administrata osmane.

Hapja e shkollës së parë shqipe nuk mund të përfytyrohet pa punën e këtyre tre burrave të urtë, që bashkuan vullnet e pasuri për të arritur që të bëhej e vërtetë ëndrra e Rilindjes për një shkollë kombëtare, ëndërr që kishte nisur qysh me Akademinë e Voskopojës, kolegjet dhe seminaret arbëreshe, por ishte ndërprerë për shkaqe që dihen. Ndërsa Sami Pojani merrte pjesë në Kongresin e Manastirit si delegat i Korçës, Orhani do të dallohej si veprimtar intuitivisht i orientuar drejt, kur një gjysmë viti më pas kundërshtoi vendimet e xhonturqve që propozonin pikërisht atë që kishte satirizuar A. Z. Çajupi, fenomenin Adhamudh, abetaren e tij, me shkrim latin, por nga e djathta në të majtë. Në të vërtetë, Kongresi i Dibrës diçka të ngjashme lejoi: të shkruhej shqipja dhe të mësohej në shkolla, por me alfabetin e osmanishtes.

Po pse Orhan Pojani, Thimi Marko, Jovan Kosturi, Qamil Panariti, Idhomene Kosturi dhe mjaft të tjerë, megjithëse komisioni i 25-vjetorit të vetëqeverimit (1937) i kishte në vëmendje, kanë mbetur gati krejt të harruar? Jo vetëm për faktin që ata s’qenë luftëtarë komitë si ata që dilnin çetave dhe luftonin me armë ushtrinë osmane. Ka dhe një arsye tjetër: ata ishin pjesa më e pasur e Korçës, dhe, duke dhuruar vetë ndihma për shkollën shqipe, nxitën shoqëritë patriotike kudo që ishin, duke përfshirë atë të Bukureshtit, për të bashkuar kontribute në para për nismën që ishte ndërmarrë. Përgjithësisht pjesa e prapavijës ekonomike është nënçmuar edhe për ngjarje të tjera, si Lidhja Shqiptare e Prizrenit. Por ardhja deri tek pavarësia nuk mund të kuptohej pa këto dy faktorë: luftën me dije e mbështetjen me pasuri.

Drejtori i Qendrës së Studimeve Albanologjike, Ardian Marashi, i cili ka qenë edhe kuratori i albumit, theksoi se ky është një botim që në këtë përvjetor, përpiqet të krijojë një imazh sa më të qartë të Shqipërisë që nga Ilirët deri në ditët e sotme. “Një album që do të zëvendësojë imazhin e deformuar që i kemi ngritur vetes”, ka theksuar Marashi. Kryeministri Sali Berisha, i ftuar nderi në aktivitet, duke folur për albumin, e konsideroi atë si një fotografi e shkëlqyer e kombit tonë. Duke bërë një kronologji të momenteve më të rëndësishme historike, qëndresat dhe figurat që kanë spikatur në to që nga Skënderbeu, Ismail Qemali e të tjerë, theksoi se “ky 100-vjetor duhet të jetë një mundësi reflektimi. Nëse hedhim një vështrim në 100 vitet që shkuan, në një mijë vite apo edhe më herët, ne kemi një histori nga më uniket. Dua t’i përgëzoj autorët se kanë paraqitur të vërtetat tona historike, me momente me të cilat kemi të drejtë të krenohemi, ashtu siç ka faqe të historisë sonë, me të cilat duhet të turpërohemi”, ka theksuar Kryeministri Berisha. Fotografitë janë lënda bazë e albumit, duke vendosur atje ku ka qenë e domosdoshme edhe shënime. Autorët kanë dashur të theksojnë se në paraqitjen e fotografitë historike të ngjarjeve, por edhe personaliteteve të shumta, të kuruara në detaje, nuk janë përjashtuar ata që më parë kanë qenë të lënë në harresë. “Në këtë album, përfshihen pa asnjë përjashtim ngjarje dhe sidomos protagonistë të historisë shqiptare me kontributin e tyre të njohur, pak të njohur ose më keq të harruar apo të mbivlerësuar nga historia e diktaturës. Albumin e konceptuam si një vazhdimësi periudhash të historisë së popullit, ku peshën kryesore e zë periudha e shpalljes së pavarësisë. Fillohet me dëshmitë më të rëndësishme nga prehistoria deri në Antikitetin e vonë e Mesjetën, me synimin që të përftohet njohja e zhvillimit të vendit, të përfshirjes në perandoritë e mëdha të kohës si të barabartë. Më tej, një vend i rëndësishëm në album i kushtohet Rilindjes Kombëtare, figurave qendrore të saj që u përpoqën të ngrenë lart linjën atdhetare të shqiptarëve, të hapin shkollat në gjuhën shqipe me shkrimin e alfabetit të Kongresit të Manastirit. Siç thamë, vendin kryesor e zë pavarësia. Drejtuesit kryesorë të shqiptarëve me në krye Ismail Qemalin, e kuptuan se pavarësia shpëtonte zhdukjen e Shqipërisë. Në album vijnë si një tërësi të gjithë delegatët e aktit të pavarësisë dhe pjesëmarrësit në kuvend, pa përjashtuar asnjë nga ata që kanë qenë përjashtuar për motive që i njohim. Periudhat që do të vijnë më pas si Kongresi i Lushnjës, institucionet, jeta parlamentare, legjislacionet e personalitetet, ilustrohen me besnikëri dhe me fotografi të kohës që nuk mungojnë. Blloku i fundit fillon me pushtimin italian, me rezistencën ndaj tij, me organizimin e luftës, me forcat politike të kohës dhe sidomos ngjarje dhe personalitete pak të njohura e të fshehura, sepse qenë armiq të komunizmit dhe diktaturës. Periudha e regjimit komunist jepet me të dyja aspektet, ndërtimin dhe ndryshimet ekonomike, njëherazi dhe me dhunën masive ndaj kundërshtarëve politikë dhe intelektualëve. Në rrjedhë kronologjike jepet lufta e bashkatdhetarëve tanë përtej kufijve për të drejtat e tyre politike e njerëzore. Albumi mbyllet me rrëzimin e diktaturës, për të vazhduar me ngjarjet më të rëndësishme që pasuan si afrimi me Bashkimin Europian, me NATO-n, Çlirimin e Kosovës dhe Pavarësinë e saj. Do të jenë ata që do të vijnë pas nesh që do ta ilustrojnë me hollësi dhe vërtetësi këtë periudhë”, ka theksuar Aleksandër Meksi. Xhevair Lleshi, shkrimtar dhe njëkohësisht botues i “Uegen”, duke folur për idenë e krijimit të këtij albumi, u është referuar fjalëve të Lef Nosit në festimin e 25-vjetorit të pavarësisë. “Ditën që bëhej i njohur albumi i 25-vjetorit të pavarësisë kombëtare, më 28 nëntor 1937, Lef Nosi vuri në dukje se ajo ishte një datë e thjeshtë, por që do të kujtohej shpesh, sepse për emër të Zotit qenë të pranishëm në 25-vjetorin e pavarësisë dhe se ishin të lumtur që jetonin në atë përvjetor. Dhe ne, për një analogji krejt të rastësishme mund të krenohemi që ia mbërritëm kësaj dite, por jemi katërfish më të gëzuar se Lef Nosi, pasi ky është një shekull. Duke mbyllur faqen e fundit të këtij albumi, na duket ende sikur po mbyllim një derë plot kërkëllima pas nesh, madje na duket sikur telat me gjemba të historisë i ndiejmë teksa u ngulen njerëzve në mish. Por, sidoqoftë, ky çast do të mbetet tejet i largët, duke na qëndruar pranë me një vetëdije të pakrahasueshme”, ka thënë Lleshi. Albumi mbyllet me një simbol që shënon një tjetër rilindje, me “New Born” që gjendet në Prishtinë.

Në ditët e sotme një ndër temat më aktuale është muzika. Muzika si art, muzika si nevojë e trurit, muzika si shije, muzika si profesion e kjo e fundit vërehet dukshëm që është më në vëmendje.
Tendencat për tu bërë artistë gjithnjë kanë ekzistuar edhe sot më shumë se kurrë dëshira për tu bërë VIP mund të quhet si një epidemi e ditëve të sotme. Industria e muzikës është mjaft e gjerë andaj janë të shumtë këngëtarët që e kanë pushtuar skenën muzikore dhe dita ditës po shtohen dhe më shumë. Disa artistë japin një interpretim anakronik të botes, dhe përjetojnë aventura që nuk dihet se ku mbarojnë. Bëjnë veprime, të cilat janë në shkëputje të plotë me arsyen në mënyrë që të jenë në qendër të vëmendjes.
Marrëdhëniet me publikun janë një çështje serioze, efikase dhe patjetër duhet t’ju kushtohet një vëmendje. Duhet mbajtur një ekuilibër midis publikut dhe artistit sepse nuk është e gjithë puna vetëm tek krijimi, por në raste të caktuara tek ruajtja dhe ndryshimi i reputacionit ose të imazhit publik.
Për ata që merren më shumë me artin shqiptar, është shumë i kuptueshëm fakti se çdo artistë vuan nga dëshira për ta thyer monotonitë dhe tabutë, duke u munduar të jetë më origjinal, dhe të gjejë mënyra të përshtatshme për publikun. Por, sa keq që këtë e arrinin shumë pak emra. Të tjerët janë “Copy Paste”.
Po të klikosh në youtube me muzikë shqip do të shfaqet një listë e tërë me artistë këngëtarë e amator, ca talent e ca imitime të fytyrave të njohura botërore si Beyonce, Jenifer Lopez, Rihanna, Lady Gaga, Nicki Minaj etj.
Kopjime në mënyra të ndryshme deri tek pozicionet, kërcimet, veshjet, prerja e ngjyrat e flokëve.
P.sh. modelin e flokëve të Rihannas e kanë provuar gati gjysma e estradës sonë, duke u munduar ta bëjnë Rihannen shqiptare.
Por pse e bëjnë këtë? - Disa këngëtareve tona u mungon identiteti personal, dhe aftësia për të krijuar diçka të pëlqyeshme për publikun.
Muzika mund të jetë profesioni më i lehtë për të bërë para, mirëpo trevat shqiptare janë treg i vogël, më shumë përfitojnë ata që shesin sesa ata që krijojnë.
Aq më tepër kur shumica e këngëtarëve nuk e lënë pas dore teknikën muzikore domethënë nevojën e përmirësimit të disa tingujve.
Megjithëse muzika është mjet më i lehtë i komunikimit, problemi qëndron tek vlera e një artisti, tek krijimtaria e tij sepse fama mund të arrihet lehtë me dy-tri videoklipe, por ajo është jetëshkurtër dhe nuk zgjatë shumë, edhe vetë jemi dëshmitarë të shumë e shumë emrave të cilët, dikur kanë qenë emra të njohur, por me kohë u shuan dhe sot nuk janë më në skenë. Në mendjen e publikut gjithmonë do të qëndrojnë më të mirët që si pikë kyçe kanë talentin, zërin, pse jo dhe bukurinë, qëndrimin në skenë, elemente që e dallojnë atë nga të tjerët dhe që nuk konsumohet lehtë por çdo herë ofron diçka më ndryshe, të re, dhe të pëlqyeshme për sy e vesh, sepse të jesh vetvetja origjinali, e jo kopja ose kloni i dikujt tjetër, të kesh stil të veçantë, paraqitje skenike thjeshtë IDENTITET.
Mund të them se kemi numër të mjaftueshëm të këngëtarëve por jo edhe cilësi. A ka nevojë publiku shqiptarë për kaq shumë këngëtarë?
Për ata që kërkojnë famë, festivalet janë një plus shumë i madh, është pikërisht ai vendi ku i jepet hapësira promovimit të këngëtarëve të rinj. Qëllimi i festivaleve është që të shndërrohen në një lëvizje që përmes artit, muzikës të vetëdijësojë shoqërinë, e pse jo edhe ta edukojë më mirë.
Festivalet kohëve të fundit janë bërë disi shumë private. Ata përcaktojnë vetë jurinë, ata ndikohen dhe nuk ka më kuptim. Dhe e gjithë kjo për të dal në faqet e para të gazetave, revistave e portaleve të ndryshme në internet.
Problem tjetër është edhe interpretimi live, i cili dita ditës po shtohet, por prapë me ritëm të ngadalshëm. Sikur interpretimi live të ishte më i pranishëm, atëherë jam e sigurt që publiku shqiptar do ta kuptonte shumë më lehtë se cilët janë artistët e vërtetë. Interpretimi live nuk tradhton, pavarësisht nga problemet e mundshme teknike, të cilat në vendin tonë janë të dukshme, por edhe të kuptueshme për një transmetim drejtpërdrejt, sepse interpretimi i gjallë të jep mundësinë të shijosh jo vetëm tingujt e pianos, harqeve, instrumenteve frymore, por edhe aftësinë e këngëtarëve për të përballuar një skenë çfarëdo çoftë ajo, festivali apo të ndonjë lloji tjetër.
Sigurisht që interpretimi live në skenë është më me vlera, ai duhet të jetë në çdo skenë, por duke qenë se disa aktivitete muzikore janë private siç janë festivalet, organizatorët më shumë i kushtojnë rëndësi spektaklit sesa interpretimit.
E bukura e festivalit qëndron në atë se këngët dhe orkestra dëgjohen në interpretim të drejtpërdrejtë. Por sot është bërë shumë e vështirë sepse e gjithë vëmendja është tek paraqitja look-u, dritat në skenë e shumë pak tek kënga.
Shpresoj që në të ardhmen të punohet me shumë dashuri e energji të madhe, në realizimin e projekteve për zhvillimin e muzikës, artit dhe kulturë në përgjithësi. Sepse trevat shqiptare në përgjithësi kanë numër të konsiderueshëm interpretësh, kompozitorësh, kantautorësh, të të gjitha llojeve të muzikës.