Rruga e mundimeve e ndërakademikëve “të papunë”

Prof.dr. Eshref Ymeri



(Nëpër faqet e librit të prof.dr. Rami Memushaj“Gjuha shqipe në shtratin e Prokrustit”)

U bënë tash sa vjet, që pas vendosjes së pluralizmit në vendin tonë, që ka plasur një debat lidhur me gjuhën e njësuar shqipe apo me shqipen standarde. Kundërshtarët e gjuhës së njësuar, janë të mendimit se në themel të saj duhet të vendoset dialekti i gegërishtes, meqenëse ai përfshin pjesën dërrmuese të popullsisë shqiptare, duke pasur parasysh edhe trevat matanë kufirit politik të Shqipërisë Londineze. Por kur vëren se ç’kriter është marrë parasysh për krijimin e gjuhës së njësuar edhe në vende të tjera, rezulton e kundërta. Kriteri i shumicës së popullsisë nuk është marrë për bazë.

Në vende të ndryshme evropiane, si kriter bazë për krijimin e gjuhës së njësuar, është marrë dialekti i kryeqytetit ose një dialekt tjetër.

Gjuha standarde gjermane, në dallim nga praktika e shumicës së vendeve evropiane, përfaqëson në vetvete diçka të mesme mes dialekteve të brezit të mesëm dhe të brezit verior të territorit gjerman. Kurse dialekti berlinez, përkundrazi, kuptohet me vështirësi nga banorët e rajoneve të tjera.
Për krijimin e gjuhës standarde ruse, është marrë si kriter bazë dialekti i Moskës dhe i rrethinave të saj, të cilat nuk banohen nga pjesa dërrmuese e popullsisë ruse.

Themelet e gjuhës së njësuar ruse filluan të hidheshin në gjysmën e parë të shek. XIX, pikërisht në periudhën e krijimtarisë letrare të Pushkinit.

Në gjuhën italiane, në themel të gjuhës së njësuar, u vu dialekti i Toskanës, paçka se krahina e Toskanës zë një sipërfaqe jo më shumë se 23 mijë km². Ky dialekt, në procesin e zhvillimit, u largua më pak se të tjerët nga gjuha latine. Ai erdhi duke ndryshuar ca nga ca, në një drejtim, pa pasur ndonjë ndikim të fuqishëm nga gjuhët e tjera.

Duke filluar nga mesjeta e vonë, ai u vu në themel të gjuhës letrare italiane, në saje të veprave klasike të Dante Aligierit (1265-1321), të Françesko Petrarkës (1304-1374) dhe të Xhovani Bokaços (1313-1375). Në vitin 1861, pas bashkimit të Italisë dhe shpalljes së Mbretërisë Italiane, si gjuhë zyrtare, për komunikim ndërkrahinor, nën ndikimin edhe të shkrimtarit Aleksandro Manxoni (1785-1873), u zgjodh pikërisht dialekti i Toskanës.

Edhe në rastin e gjuhës shqipe u zgjodh një dialekt, dialekti i toskërishtes, si bazë për normëzimin e saj
Ithtarët e ndryshimit të gjuhës së njësuar shqipe dhe të zëvendësimit të saj me dialektin e gegërishtes, duhet ta sqarojnë publikun shqiptar, para së gjithash, për faktin se për cilin nëndialekt të gegërishtes e kanë fjalën.

Sepse në rajonet shqiptare të Mbishkumbinit fliten disa nëndialekte të gegërishtes, duke filluar nga Durrësi deri në Strugë, nga Elbasani deri në Shkodër, Ulqin e Tivar, nga Gostivari, Tetova, Shkupi e deri në Pejë e Mitrovicë, nga Tirana deri në Podujevë.

Objekt i sulmeve të ithtarëve të ndryshimit të gjuhës standarde, është bërë Kongresi i Drejtshkrimit, i cili hodhi themelet e normëzimit të shqipes për mbarë shqiptarët e trojeve tona etnike.

Ai Kongres pati një rëndësi të jashtëzakonshme për kodifikimin e gjuhës shqipe, në kushtet kur në Kosovë shovinizmi serbomadh po mundohej me të gjitha mënyrat për të nxitur krijimin e të ashtuquajturës siptarski jezik, që na qenkej “e ndryshme” nga albanski jezik e Shqipërisë Londineze.
Kongresi në fjalë bëri një përgjithësim të të gjithë përvojës së grumbulluar për lëvrimin e gjuhës shqipe që prej gjysmës së dytë të shek. XIX, që lidhej me fillesat e Rilindjes Kombëtare Shqiptare, deri në fundin e viteve gjashtëdhjetë të shek. XX, dhe shënoi piketat për normëzimin e saj në një Kuvend të Madh Mbarëkombëtar, me përfaqësues nga të gjitha trevat etnike.

Sot, kur kanë kaluar mbi dyzet vjet që nga koha e Kongresit të Drejtshkrimit dhe kur shqipja është tashmë një gjuhë e normëzuar për mbarë trojet tona etnike, disa ndërakademikë, të cilët na paskan krijuar edhe një të ashtuquajtur Këshill Ndërakademik, janë ngritur kundër një normëzimi të tillë dhe kërkojnë përmbysjen e tij, meqenëse, siç deklarohet në shtyp, 70% e shqiptarëve komunikuakan në dialektin e gegërishtes.

Pra, sipas këtyre ndërakademikëve, ne, shqiptarët, nuk paskemi punë tjetër, vetëm se duhet të merremi me mohimin e historisë pararendëse dhe fillimin e saj nga e para. Vallë nuk u bëka përshtypje këtyre ndërakademikëve fakti që Enver Hoxha i vuri vizën tërësisht historisë së Mbretërisë Shqiptare, e cila na paskej bërë vetëm të liga në kurriz të popullit shqiptar dhe historia e tij duhej të fillonte pikërisht që nga 8 nëntori i vitit 1941?

Një sërë politikanësh që morën karriket e pushtetit pas vendosjes së pluralizmit në vendin tonë, patën kërkuar që t’i vihej kryqi gjithçkaje që ishte bërë gjatë periudhës së sundimit komunist dhe historia e Shqipërisë duhej të fillonte vetëm që nga dhjetori i vitit 1990.

Udhëheqja e formacionit politik që erdhi në pushtet pas zgjedhjeve të 23 qershorit 2013, që gjatë fushatës zgjedhore dhe pas kësaj date, s’ka lënë gur pa lëvizur për të na mbushur mendjen ne shqiptarëve se formacioni pararendës që pati pushtetin për 8 vjet, nuk paska bërë asgjë të mirë, madje paska bërë vetëm shkatërrime, dhe historia e Shqipërisë duhet të fillojë përsëri po pas kësaj date, histori që udhëheqësi i formacionit në fjalë na e quan Rilindje. Pra, kësaj Shqipërisë Londineze na i qenka taksur që të ketë Rilindje kohë pas kohe.

Mohimi i historisë pararendëse ne shqiptarëve na ka futur në një rrugë pa krye, na ka përçarë dhe u ka bërë shërbimin më të paimagjinueshëm armiqve tanë shekullorë që na kanë rrëmbyer trojet etnike.
Nga përvoja ime, gjatë udhëtimeve nëpër troje shqiptare këtej dhe matanë kufijve politikë, kam vënë re se nuk kam ndier kurrfarë vështirësie në komunikimin me bashkatdhetarët e mi, kudo që ndodhen, në hapësirën e Mbishkumbinit.

Gjatë viteve ’90 të shekullit që lamë pas, më qëlloi rasti ta vizitoj Kosovën pesë herë, duke u ndalur edhe në treva shqiptare të Maqedonisë, si në Strugë, në Tetovë dhe në Shkup. Kam pas hyrë në biseda me njerëz nga më të ndryshëm, që nga intelektualë e deri te fshatarë apo punëtorë të thjeshtë.

Në Kosovë komunikimet i kam pasur të shumta jo vetëm në qytete të tilla, si Prizreni, Suhareka, Prishtina,Kaçaniku, Peja, Ferizaj, por edhe në zona të thella fshatare, si në fshatin Grejkoc të komunës së Prizrenit, apo në fshatin Krushë e Madhe, etj. Me të gjithë këta bashkatdhetarë të mi jam marrë vesh për bukuri, sikur të isha në ndonjë qytet apo fshat të Shqipërisë Londineze, qoftë në jug, apo qoftë në veri, siç më pati rastisur të kuvendoj gjatë me ca djem të rinj kuksianë në një kafene aty pranë Morinës.

Unë nuk kam pasur dijeni të plotë për nismën e ndërakademikëve për rishikimin e drejtshkrimit të shqipes së normëzuar. Madje, vitin e kaluar, pata komunikuar me internet që nga Kalifornia me një profesor të mirënjohur të gjuhës shqipe në Tiranë se ku qëndronte thelbi i atij rishikimi.

Nga përgjigjja e tij, mësova se ishte fjala vetëm për ca përmirësime të vogla. Kur u ktheva në Tiranë në mars të këtij viti, rastësisht takova në rrugë edhe njërin nga akademikët e Këshillit Ndërakademik dhe e pyeta për ca gjëra të çuditshme që më kishin rënë në sy për problemin e rishikimit të normës drejtshkrimore. Edhe nga përgjigjja e tij mësova se nuk paskej ndonjë gjë për t’u shqetësuar.

Por kohët e fundit, më ra në dorë një vepër mjaft interesante, me një informacion shkencor shterues rreth pikësynimeve të të ashtuquajturit Këshill Ndërakademik për rishikimin e drejtshkrimit të shqipes së normëzuar. Kjo është vepra me titull “Gjuha Shqipe në shtratin e Prokrustit”. Këtë libër, gati një muaj më parë, e ka hedhur në qarkullim në Tiranë Shtëpia Botuese INFOBOTUES.

Ajo ka për autor Prof.dr. Rami Memushaj, një personalitet i shquar i gjuhësisë shqiptare, një mjeshtër i vërtet i gjuhës shqipe, një specialist me emër në lëmin e drejtshkrimit të shqipes për 35 vjet me radhë, i cili, me veprat dhe me shkrimet e botuara shkencore, ka dhënë dhe vazhdon të japë një kontribut të jashtëzakonshëm si pedagog pranë Katedrës së Gjuhës Shqipe të Fakultetit të Historisë dhe të Filologjisë të Universitetit të Tiranës.

Nga leximi me shumë kërshëri i kësaj vepre shkencore, mësova se në përbërjen e Këshillit Ndërakademik për rishikimin e shqipes së njësuar, Prof.dr. Rami Memushaj nuk figuruaka!!! Madje këtë Këshill e paska braktisur edhe një figurë e shquar e shqipes së njësuar, bashkautori i veprave “Drejtshkrimi i Gjuhës Shqipe” dhe “Fjalori Drejtshkrimor i Gjuhës Shqipe”, Prof.dr. Emil Lafe.

Por, çuditërisht, jashtë Këshillit Ndërakademik qenë lënë edhe dy shkencëtarë të shquar të përtejkufijve politikë, Prof.dr. Isa Bajçinca dhe i ndjeri Prof.dr. Fadil Sulejmani (që ndërroi jetë më 11 shkurt 2013), themelues i parë i Universitetit të Tetovës në vitin 1994, që të dy njohës të mirë të drejtshkrimit.
Madje, për përfaqësimin në këtë Këshill, Prof.dr. Memushaj vëren:

“Në ngritjen e Këshillit Ndërakademik u vu re qysh në fillim një shpërpjesëtim në përfaqësim, të paktën në përbërjen e komisionit për drejtshkrimin, i cili ishte më kryesori për vetë mprehtësinë e problemeve që do të kishte për objekt” (f. 31).

Prof. Memushaj ngre një problem mjaft shqetësues, për të cilin Akademia e Shkencave duhej t’i kishte vënë gishtin kokës menjëherë. Ai shkruan:

“Anëtarët e këtij Këshilli dhe sidomos të komisioneve të drejtshkrimit janë edhe emra që nuk kanë ndonjë kontribut të përfillshëm në lëmin e kulturës së gjuhës, ndërkohë që mungojnë gjuhëtarë shumë të njohur, me kontrubute të konsiderueshme për shqipen standarde.

 Këto mangësi përfaqësimi kanë prishur balancat në përbërjen e Këshillit dhe në vendimet që ai merr. Nuk mund të mos bjerë në sy një mbizotërim i kundërshtarëve të hapur të standardit, të atyre që janë shprehur publikisht kundër gjuhës standarde apo për “rishikimin” e tij” (f. 133-134).

Përsëri, jo rastësisht, është lënë jashtë Këshillit Ndërakademik edhe Prof.dr. Sala Ahmeti. Sepse kjo shkencëtare e nderuar, së bashku me Prof.dr. Isa Bajçinca, janë për respektimin e vlerave të shqipes së njësuar. Por, mesa duket, atyre nuk u jepet hapësira e duhur në mjetet e informimit masiv të Prishtinës. Ky qëndrim i pahijshëm ndaj këtyre shkencëtarëve, del në pah fare qartë në një informacion që vjen nga faqja e internetit:
“Në vende të qytetëruara mediat janë mbi shtetarët, kurse te ne jo. E them kështu, sepse përveç të tjerash, RTK e, posaçërisht emisioni TARGET, më bën përshtypje, që sa herë organizojnë takime, rrallëherë me disa intelektualë e shumëherë me jointelektualë bëhen ato.

Fjala është, që edhe më bën të dyshoj, me përsëritjet e temës standardi i gjuhës shqipe, punë që nuk më pëlqen, debatet, në të cilat përseriten rreth gjuhës standarde shqipe.

 Nuk më pëlqen edhe mënyra e organizimit dhe numri i pabarabartë i debatuesve, të clët mendojnë ndryshe njëra palë nga tjetra.

Zakonisht vijnë tre kandidatë, që njëri nga ata është jokompetent i gjuhës, por edhe gjuhëtar t`i themi, e njëri është shkrimtar, i cili shkruan në dialektin geg, kurse në anën tjetër është i vetmuar një ekspert i gjuhës, i cili mbron me të drejtë gjuhën letrare shqipe, ta marrim shembull si Isa Bajçinca apo Sala Ahmeti.

Ma merr mendja se më mirë do të ishte të ishte edhe një shkrimtar, i cili shkruan në gjuhën standarde shqipe, në mënyrë që në mesin e tyre të jetë numri i barabartë.

 E dyta, se pse nuk sjellin intelektualë të mirëfilltë, ekspertë të gjuhës shqipe, ata që me të vërtetë do të na kishin mbushur mendjen se këta janë gjuhëtarë me vlera të larta edhe se në të vërtetë dinë diçka për të, por sjellin këtu njerëz, të cilët tallen me gjuhën tonë edhe me intelektualët si Isa Bajçincën e Sala Ahmetin” (Citohet sipas: Isuf I. Bytyçi. “Standardi i gjuhës shqipe halë në sy”. Marrë nga faqja e internetit Albaniapress.com Agjencia informative shqiptare. 08 shkurt 2012).

Me sa duket, ca mjeteve të informimit masiv dhe një takëmi pseudointelektualësh në Kosovë, iu vjen në osh njëfarë leksiku dhe një e folme e përçudnuar që profesori i nderuar Bajçinca e stigmatizon si më poshtë:

“Hiq shkallën e zotërimit dhe të përdorimit të shqipes standarde nga intelektualë që shfaqen vazhdimisht në ekrane, në gazeta e në diskutime dhe në debate publike (studiues, politikanë, analistë gjithfarë, drejtues fakultetesh, shkollash e institucionesh të tjera), që edhe mund ta njohin pak a shumë (e me të cilën nuk mund të jemi të kënaqur, sigurisht), dhe të studiuesve e të të rinjve të tjerë publikë: këngëtarë, shkrimtarë, anëtarë organizatash nga më të ndryshme etj. (shumica e të cilëve përdorin një shqipe “çervish” me shumë trajta fjalësh dialektore, po dhe sosh “neveritëse”: “Unë kome me jap”, “Nuk mund me thanen”, “Mos m’u dokt qishtu”… etj.), shkalla e njohjes së shqipes nga nxënës e studentë (testet me “po” e “jo” dhe me “plus” nuk e tregojnë këtë) e mësues e profesorë, le të jenë edhe të gjuhës shqipe e të letërsisë (?) nuk dhe aq… Sa do të ishte interesante të organizohej një testim për të gjithë… P.sh. të shkruanin një ese çfarëdo deri në 10-12 rreshta… Vallë, cili do të ishte rezultati?” (Citohet sipas: Prof. Isa Brajçinca: Gjuha e kosovarëve, një gjuhë çervish. Marrë nga faqja e internetit RepublikaShqip. 16 shtator 2013).

Një gazetare i është drejtuar Prof.dr. Sala Ahmetit me pyetjen e mëposhtme:

“A ka mundësi të ndryshohet standardi i shqipes, profesoreshë?”.

Dhe profesoresha ka dhënë përgjigjen e mëposhtme:

“Standardi i shqipes mund të plotësohet, mund të pasurohet, por ajo është e arritura më e madhe pas Kongresit të Drejtshkrimit, që kanë bërë shqiptarët. Mos t’i rrënojmë vlerat më të mira, që mezi i kemi bërë! Unë nuk pajtohem me ata që thonë se atë e ka bërë komunizmi.

Për alfabetin e shqipes, qindra vjet kanë vepruar intelektualë dhe patriotë shqiptarë. Për standardizimin e gjuhës shqipe, qindra vjet kanë punuar dhe vepruar rilindasit, iluministët dhe të tjerët. Pastaj është bërë finalizimi i një përpjekjeje dhe i një lufte të gjatë.

Dhe, shqiptarët , të gjitha përpjekjet i kanë bërë me moton “një komb, një gjuhë, një alfabet”. Natyrisht, gjuha, si organizëm i gjallë, zhvillohet vazhdimisht sepse norma nënkupton edhe ngurtësimin.

Ne nuk jemi kundër ngurtësimeve dhe kundër plotësimeve, por ato duhet të bëhen me konsenus, me marrëveshje. Jo me arrogancë dhe jo në mënyrë të dhunshme. Shikoni, gegë edhe shkodranët janë. Tash, ne të themi se nuk jemi shqiptarë?

 E çka janë shkodranët!? Edhe ata janë shqiptarë. Shqiptarët e Maqedonisë me çfarë alfabeti edhe me çfarë gjuhe standarde duhet të përfaqësohen nesër? Kjo është një e arritur shumë e madhe!

 Kufijtë politikë nuk është mirë të na ndajnë edhe në planin kombëtar dhe të na ngushtojnë vlerat që i kemi. Përkundrazi, në kohën e sotme, kur kudo në botë flitet për globalizimin, për integrimet, e ne të bëjmë parcializime, ose pjesëzime, ose copëzime të një kombi të vogël, nuk më duket ide e mençur, e pjekur dhe e matur” (Citohet sipas: “Bisede me shkas. Prof. Sala Ahmeti: Vetëm një popull i qytetëruar komunikon, në nivel kombëtar, me një alfabet dhe me një gjuhë të njësuar. Pjesë nga intervista, dhënë gazetares Flora Durmishi.

Marrë nga faqja e internetit merbrana.com e datës 05 dhjetor 2008).

Kur mbarova së lexuari librin e Prof.dr. Rami Memushaj, u binda përfundimisht se ndërakademikët nuk paskan ndër mend të bëjnë ca ndryshime të vogla apo ca lëmime të normës drejtshkrimore të shqipes. Me luftën që i paskan shpallur shkrojës ë, ata kërkuakan t’i heqin gurin e themelit kodit drejtshkrimor.
Profesor Memushaj, në veprën në fjalë, ngre zërin e tij të fuqishëm kundër këndvështrimeve të Këshillit Ndërakademik, i cili, “duke praktikuar metoda pune të padenja për një forum shkencor, po i bën dëme të mëdha gjuhës”. (f. 161).

Madje, i shqetësuar seriozisht për turravrapin që ka marrë këshilli i ndërakademikëve për t’vënë “sëpatën” pemës së shqipes së normëzuar, më 05 mars 2013, ai i është drejtuar me një Përkujtesë të posaçme Kryesisë së Akademisë së Shkencave dhe Këshillit Ndërakademik, në të cilën argumenton mbi baza shkencore se ndërakademikët kanë hyrë në një rrugë pa krye, pasi normën drejtshkrimore të shqipes duan ta rrëzojnë me votim, a thua se është fjala për të zgjedhur kësisoj thjesht ndonjë kryeplak fshati diku në Shqipëri. Me këtë rast, ai iu sjell në kujtesë atyre deklaratën aq kuptimplote të Gjergj Fishtës në Kongresin e Manastirit:
“Nuk kam ardhur të mbroj një alfabet, por të bëjmë një alfabet” (f. 175).

Duke kujtuar ato personalitete të shquara të kulturës shqiptare që nderuan mbarë kombin shqiptar me krijimin e alfabetit të shqipes, profesori i nderuar, në Përkujtesën e vet, u jep një leksion me vlera të jashtëzakonshme Akademisë së Shkencave dhe Këshillit Ndërakademik:
“Për këta atdhetarë të mëdhenj nuk kishte rëndësi përmbushja e qëllimeve vetjake apo të grupit, po arritja në një produkt të pranueshëm nga të gjithë shqiptarët. Dhe kur asnjëri nga dy variantet e alfabetit nuk u pranua nga të gjithë, ata nuk e hodhën në votim, çka do të thoshte imponim i njërit grup mbi tjetrin, po i pranuan të dy variantet, duke ia lënë kohës ta zgjidhte këtë problem, siç e zgjidhi në të vërtetë.

Kjo praktikë u ndoq edhe në Konsultën e Prishtinës dhe në Kongresin e Drejtshkrimit që e ndoqi, Pra, që reforma të ketë sukses, duhet ecur në vijën e traditës dhe jo duke ndjekur modelet e politikës” (f. 176).

Por, çuditërisht, as Akademia e Shkencave, as Këshilli Ndërakademik, nuk denjuan t’i kthenin përgjigje profesorit Memushaj, madje as ta ftonin të shkëmbenin mendime goja-gojës me të. Ky është një qëndrim i pahijshëm, për të mos thënë arrogant, ndaj një shkencëtari të shquar të gjuhës shqipe. Edhe në kohën e diktaturës komuniste, kur dikush i drejtohej me një letër kryediktatorit, e merrte një përgjigje përmes njerëzve të tij.
Me heshtjen e saj para shqetësimeve të këtij profesori të nderuar, Akademia së Shkencave ka zbuluar qëndrimin e vet përçarës ndaj normës drejtshkrimore të gjuhës shqipe. Prandaj ai ka shumë të drejtë kur shkruan:
“…duke tumirur veprimtarinë që nga fillimi jonormale të përfaqësuesve të saj në Këshillin Ndërakademik, Akademia jonë e Shkencave bëhet de facto bashkëpunëtore në një vepër që nuk i shërben unitetit, por përçarjes kombëtare. Dhe nëse ajo nuk mbron çështjen kombëtare, atëherë shtrohet pyetja: cila është arsyeja e ekzistencës së vet Akademisë? Për çfarë na duhet një institucion i tillë” (f. 161).

Kësaj situate të krijuar tani, Akademia e Shkencave duhej t’i kishte dalë përpara me kohë. Po çfarë ka bërë Akademia e Shkencave gjatë kësaj periudhe? Ajo që duhet të jetë në pararojë të mendimit shkencor në çdo fushë të jetës? Ajo, fatkeqësisht, nuk e ka kryer misionin e saj mbarëkombëtar. Ajo, në të vërtetë, është hequr zvarrë pas politikës, në vend që të luante një rol emancipues për politikën. Ajo botoi një platformë antikombëtare në tetor të vitit 1998, në të cilën u kërkonte shqiptarëve të përtejkufijve politikë që të lypnin ndonjë të drejtë të vockël nga sundimtarët shekullorë sllavogrekë, të njëjtën gjë që bënte edhe politika zyrtare në Tiranë. Ajo duhej të vilte të gjitha pikëpamjet e shprehura kundër dhe pro rishikimit të kodifikimit të normës drejtshkrimore dhe të dilte me një platformë sqaruese. Ajo s’e ka bërë një gjë të tillë se në krye të saj, me ndonjë përjashtim të rrallë, kanë qenë figura që i kanë bërë temena politikës dhe adresën e gjuhës shqipe nuk e kanë ditur fare se nga binte.

Le të kujtojmë për një çast katërshen e famshme të Kryesisë së dikurshme të Akademisë. Kryetari ishte mjek, kurse tre anëtarë të tjerë ishin: njëri jurist, tjetri inxhinier, kurse i treti ishte sizmolog. Pas largimit të tyre në pension, në krye të Akademisë u zgjodh një matematicien, i cili, po ashtu, nuk ka pasur kurrfarë haberi nga gjuha shqipe.

Tani, siç thotë një fjalë e urtë, le të rrimë shtrembër dhe të flasin drejtë. Le të hamendësojmë për një çast se në Kongresin e Drejtshkrimit të vitit 1972, si kriter bazë për përcaktimin e shqipes së njësuar të qe zgjedhur dialekti i gegërishtes. Në të vërtetë, ithtarët e këtij dialekti, me dialekt të gëgërishtes nënkuptojnë të folmen apo nëndialektin e shkodranishtes, por këtë nuk e di se pse nuk e shprehin troç. Vetvetiu lind pyetja: po mos vallë, pas vendosjes së pluralizmit, nuk do të fillonte i njëjti avaz nga ana e ithtarëve të toskërishtes që të rishikohej shqipja e njësuar? Sigurisht që po. Pra, do të përsëritej po e njëjta situatë si tani, me kah të kundërt.

Me këtë rast, profesori Memushaj citon një ndërhyrje mjaft të goditur të z. Ismail Kadare lidhur me shqipen e njësuar:
“E shqyer midis dyzimit veri-jug, ajo duhet të shpallte të paligjshëm standardin, duke u shpallur kështu gjuha e vetme në Evropë që po hynte në shek XXI e panjësuar. Gjithçka duhej të niste nga e para. Gjuha duhej të ndahej përsëri në dy të folmet kryesore të saj. “Shqipja komuniste e Enver Hoxhës” duhej të tërhiqej nga skena dhe të riniste garën me shqipen tjetër, atë antikomuniste. Pas kësaj ndarjeje mëdysh, si të mos mjaftonte katastrofa, një ndarje tjetër befasuese e priste gjuhën. Sipas rimohuesve kosovarë, shteti i ri i Kosovës kishte nevojë të ngutshme për një shqipe tjetër, atë të vetën, që ndoshta mund të quhej kosovarishte” (f 29).

Puna e Akademisë së Shkencave në lëmin e shqipes, këto dy dhjetëvjeçarët e fundit, për mendimin tim, ka çaluar dhe vazhdon të çalojë në tre drejtime.

Së pari, Akademia e Shkencave, si akademia e atdheut amë, pas hartimit të fjalorit të vitit 1980, nuk i hyri punës për hartimin e një fjalori me një fjalës shumë më të madh, në bashkëpunim edhe me Akademinë e Shkencave dhe të Arteve të Kosovës. Por ajo nuk u kujtua për hartimi e një vepre të tillë as pas vendosjes së pluralizmit, kur duhej ta kishte nisur dhe ta kishte përfunduar.

 Pikërisht gjatë kësaj periudhe, ajo duhej të kishte grumbulluar shkencëtarët më të talentuar dhe më prodhimtarë të fushës së leksikografisë, nga të gjitha trevat shqiptare, dhe t’u caktonte si detyrë parësore hartimin e një fjalori të madh të gjuhës shqipe, me një fjalës me jo më pak se 100 mijë fjalë. Është e palejueshme për Shqipërinë, si atdheu amë për mbarë trojet tona etnike, që ne nuk e kemi sot një fjalor të shqipes të përmasave të tilla, kur dihet që shqipja është gjuha më e vjetër e kontinentit.

Por, me sa duket, Akademia e Shkencave nuk e ka pasur parasysh një mendim të kahershëm të profesorit Eqrem Çabej që thoshte:
“Për historinë dhe për diktimin e burimit të një fjale besojmë se nuk është pa rëndësi të dihet nëse kjo është e mbarë gjuhës apo ka karakter dialektor, nëse i përket një treve më të hapët apo është e një përdorimi fare lokal” (Gjurmime etimologjike të reja në fushë të shqipes. Studime filologjike, 1974, 3, f.8).

Ja, pikërisht ky problem duhej t’i shqetësonte parësisht ndërakademikët e tanishëm që kërkojnë t’i vënë shkelmin shqipes së njësuar. Sepse hartimi i një vepre të tillë do të nxirrte në dritën e diellit pasurinë e pamatë leksikore që vjen nga të dy dialektet kryesore dhe nga nëndialektet e tyre për pasurimin e fjalorit normativ.

Së dyti, Akademia e Shkencave nuk ka bërë asgjë dhe grupit të ndërakademikëve as që i ka shkuar mendja fare për mbrojtjen e gjuhës shqipe nga dyndja e fjalëve të huaja, krejtësisht të panevojshme, të cilat, sidomos në gojën e mjaft politikanëve dhe intelektualëve të mjeteve të informimit masiv, tingëllojnë të panatyrshme. Fjalëve të huaja event, trend, performance e shumë të tjerave, këta syresh tashmë ua kanë bërë me kohë “pasaportizimin” në gjuhën shqipe.

Pyetjes “çfarë e rrezikon gjuhën shqipe sot?” që gazetarja Blerta Maliqi e gazetës “Bota Sot” i drejton prof.dr. Isa Bajçincës, ky i përgjigjet:

“Gjuha shqipe sot rrezikohet nga shqiptarët. Në radhë të parë, nga intelektualët, ngase ata janë shpërfillësit më të mëdhenj të rregullave të gramatikës së gjuhës shqipe” (Citohet sipas: “Ja kush e rrezikon gjuhën shqipe”. Nxjerrë nga faqja e internetit “Shembulli”. 13 maj 2011).

Francës i thonë Francë, e megjithatë Akademia Franceze ndjek me shumë kujdes ruajtjen e pastërtisë së gjuhës frënge dhe respektimin e detyrueshëm të normës letrare franceze. Prandaj kur kujton Akademinë tonë në këtë aspekt, të vjen të vësh duart në kokë: tabelat në gjuhë të huaj kanë mbushur qytetet tona, saqë të krijohet përshtypja sikur nuk je në Shqipëri.

Së treti, arkivi i leksikut të gjuhës shqipe në Institutin e Gjuhësisë dhe të Letërsisë është pasuruar gjatë disa dhjetëvjeçarëve, me punën e përbashkët të mbarë dijetarëve të tij, jo vetëm përmes qëmtimit të fjalëve nga librat dhe shtypi i kohës, por edhe nga vjeljet e ekspeditave gjuhësore në terren, ku është ndier edhe ndihma e vyer e sa e sa mësuesve të gjuhës shqipe dhe e bashkëpunëtorëve të tjerë në të gjitha krahinat e Shqipërisë. Po këto njëzet vjet çfarë është bërë? Asgjë për skedimin e leksikut të ri! As që mund të diskutohet më për organizimin e ekspeditave gjuhësore.

Ky problem nuk përbën më kurrfarë shqetësimi për Akademinë e Shkencave, as në periferinë e interesimeve të saj. Po a do të vazhdojë gjatë kjo situatë skandaloze? Po a duhet të vazhdojmë të rrimë shpërfillës ndaj shqipes sonë të bukur, e cila, si një xeheror i pasur me flori, me kalimin e viteve, sa vjen e pasurohet me një shpejtësi mahnitëse? Pasurimi i shqipes pasqyron ndryshimet në përbërjen dhe në tiparet e sendeve dhe të dukurive të botës që na rrethon, në veprimtarinë shoqërore të individit dhe në aktivitetin e ndërgjegjes së tij.

Skedimi dhe studimi i fjalëve dhe i shprehjeve të reja luan një rol të rëndësishëm në rrafshin historiko-shoqëror, njohës, kulturor e gjuhësor. Studimi i strukturës dhe i funksionit të tyre ndihmon për trajtimin e shumë problemeve konkrete të leksikologjisë, të gramatikës dhe të stilistikës. Skedimi sistematik i leksikut të ri ka shumë rëndësi sidomos për gjuhëtarët e rinj se ky shërben si material kryesor për studimin e rrugëve të zhvillimit të gjuhës, e lidhjeve të saj me shoqërinë, për studimin e fjalëformimit. Edhe për këtë problem mjaft të mprehtë, profesor Çabej e ka thënë fjalën e vet me peshë:

“Si çdo gjuhë tjetër, edhe shqipja ka krijuar në mënyrë spontane, për nevojat e reja, përherë fjalë të reja, sidomos nga burime vetjake, dhe ajo vazhdon në këtë rrugë, duke pasuruar kështu përherë visarin e leksikut të saj” (Studime gjuhësore, vëll.1, Prishtinë 1976, f.8).

Por Akademinë e Shkencave, fatkeqësisht, gjatë këtyre dy dekadave të fundit, as që e ka shqetësuar fare fakti se çfarë do të thonë brezat e gjuhëtarëve të rinj që do të vijnë pas gjysmë ose një shekulli të tërë, kur do të vërejnë se pas kthesës që u shënua në historinë e popullit tonë në fillim të viteve ‘90-të të shek. XX, nuk është regjistruar asgjë e re në skedarët e leksikut të shqipes. Se skedimi i fjalëve të reja pikërisht gjatë këtyre kthesave historike në jetën e një populli ka edhe rëndësi jashtëgjuhësore. Të dhënat gjuhësore mund të shfrytëzohen edhe për studimin e proceseve historike. Engelsi theksonte pamjaftueshmërinë e metodës së studimit të këtyre proceseve kur mungonin të dhënat e plota për faktet gjuhësore. Ai thotë:

“Elementet e organizimit shoqëror që u përdorën për herë të parë, kanë qenë të lidhura në një mënyrë të pashmangshme me prodhimin dhe me mënyrat e sigurimit të mjeteve të jetesës. Është plotësisht e natyrshme që një gjë e tillë të vërtetohet nga zhvillimi i gjuhës” (Marks K., Engels F. Vepra, botim i dytë rusisht, vëll.36, f.256-257).

Por Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë që ka qenë dhe duhej të ishte “çerdhja” e skedimit të fjalëve të reja, ka shkuar drejt një rrëgjimi paradoksal. Qendra e Studimeve Albanologjike e ka nxitur një rrëgjim të tillë, kurse Akademia e Shkencave thjesht ka bërë sehir.

Ja, me këto punë duhej të ishte marrë intensivisht Akademia e Shkencave, në mënyrë që ta çonte më tej traditën shkencore për lëvrimin e gjuhës shqipe dhe pasurimin e leksikut të saj. Kurse ajo, me Këshillin Ndërakademik që ka krijuar, tani ka ndërmend ta përmbysë arkitetkturën gjuhësore që është ngritur me mundin dhe me djersën e brezave të tërë gjuhëtarësh gjatë një periudhe mbinjëshekullore.

Të gjithë lexuesit e nderuar, për të cilët gjuha shqipe është pasuria më e vyer e kombit tonë, është simboli i vetvetësisë sonë kombëtare, të gjithë mësuesit dhe pedagogët e gjuhës shqipe të universiteteve shqiptare në mbarë trojet tona etnike, të gjithë gazetarët, analistët, drejtuesit e emisioneve televizive, publicistët, shkrimtarët dhe përkthyesit, i ftoj ta lexojnë me shumë kujdes veprën shkencore të lartpërmendur të Prof.dr. Rami Memushaj.


Kjo vepër shërben si një enciklopedi e vërtetë e argumentimit shkencor se nisma ndërakademike ka si qëllim jo përmirësimin apo lëmimin e kodit drejtshkrimor, por shkallmimin e themeleve të shqipes së njësuar. Të gjithë lexuesit aty do të njihen me pikëpamjet shkencërisht të bazuara të profesorit Memushaj se në themel të kodit drejtshkrimor të shqipes, duhet të jetë parimi morfologjik dhe jo parimi fonetik, siç rreken të na mbushin mendjen ndërakademikët “e papunë”. Aty del në pah fare qartë se shqiptimi i disa fjalëve që ndërakademikët kërkojnë t’ua heqin zanoren ë, tingëllojnë me të vërtetë të përçudnuara, krejtësisht qesharake.

Akademik Emil Lafe

Për fat të mirë, para pak kohësh, pas zgjedhjeve që u bënë për Kryesinë e Akademisë së Shkencave, në krye të saj doli Prof.dr. Myzafer Korkuti. Dhe profesor Korkuti, në deklaratën e parë që dha për shtyp, theksoi se standardi i shqipes nuk do të preket. Madje, në një intervistë të ditëve të fundit që i ka dhënë gazetares Dhurata Hamzai, profesor Korkuti ka deklaruar se “…do ta përkrah çështjen e gjuhës, që thelbësore është ta ruajmë fort dhe të zbatojmë standardin dhe mbi bazën e standardit të shohim sesi evoluojnë proceset gjuhësore shkallë-shkallë (Citohet sipas faqes së internetit të gazetës “Shqiptarja.com”: “Korkuti: Reforma, si do të shkrihet Qendra e Studimeve Albanologjike”. 24 shtator 2013).

Në mbyllje, ca pseudointelektualëve kosovarë që mundohen me një zell të tepruar për të shpikur një “komb kosovar” dhe për të krijuar një “kosovarishte”, dëshiroj t’u kujtoj aforizmin e çmuar, deri në shenjtëri, të akademikut Ali Hadri (1928-1987), të cilin ai (sipas citimit në f. 21 të librit të profesorit Rami Memushaj) e pati thënë në Konsultën e Prishtinës të vitit 1968, pararendësen e Kongresit të Drejtshkrimit të vitit 1972:

‘Një komb, një gjuhë letrare, një drejtshkrim”.

Santa Barbara, Kaliforni
02 tetor 2013

Kënga Magjike“Ndjenjat nuk kanë kufij” titullohet kënga e këngëtares së re Besa Breca, përjashtohet krijimi i vjedhur i Fabian Asllanit

Këngëtarja Besa Breca gjatë interpretimit të këngës “Ndjenjat s’kanë kufij”, tek e “Diela Shqiptare”

Këngëtarja zbuloi se “Ndjenjat s’kanë kufij” ishte e kopjuar.

Gjebrea: Sipas rregullores, kënga përjashtohet, i takon këngëtares ta ndjekë ligjërisht në gjyq.

“Ndjenjat nuk kanë kufij” titullohet kënga e këngëtares së re Besa Breca, e cila ia besoi hapat e parë të karrierës së saj kompozitorit Fabian Asllani.
 Por fatkeqësisht, nuk qëlloi një fillim i mbarë, pasi emri i Asllanit lakohet për të dytën herë për plagjiaturë në “Këngën Magjike”. Pas përjashtimit të motrave Trungu përpara 7 vjetësh, përsëri nga festivali “Kënga Magjike” përjashtohet një krijim i kompozitorit Fabjan Asllani. Dje, në faqen e facebook-ut të festivalit ishte postuar lajmi “Fabian Asllani ‘vret’ përsëri me notat e hajdutërisë!”, ku mësohet se kënga konkurrente “Ndjenjat nuk kanë kufij” është një kopje e këngës të Luis Miguelit “O tú, o Ninguna”. Zbulimin dhe denoncimin e ka bërë vetë këngëtarja e re, e cila në këtë rast është edhe më e penalizuara, sepse jo vetëm që kënga e saj do të përjashtohet nga “Kënga Magjike”, por sipas rregullores ajo duhet edhe të paguajë një gjobë. Mësohet se këngëtarja është paraqitur dje në mëngjes pranë zyrave të festivalit, ku ka kontaktuar me producentin Ardit Gjebrea dhe i ka treguar gjithë ngjarjen në mënyrë kronologjike. Poshtë

Ardit Gjebrea

lajmit të publikuar ishte bashkangjitur edhe link-u me këngën origjinale, me qëllim që të gjithë mund të krahasonin variantin e Miguelit me atë të Asllanit. I kontaktuar nga gazeta “Panorama”, producenti i festivalit Ardit Gjebrea u shpreh se “sipas rregullores së festivalit, kënga do të përjashtohet, por i takon vetë këngëtares të vendosë nëse do ta ndjekë ose jo këtë rast në rrugë ligjore, pasi është ajo që ka kontratë me kompozitorin”. Ndërsa vetë këngëtarja është shprehur shumë e shqetësuar, më së shumti për faktin që kjo do të ishte kënga e saj e parë dhe, megjithëse e dinte se do të merreshin masa ndaj saj, preferoi më mirë të vetëdenoncohej, sesa të niste karrierën me një këngë të vjedhur. “Që në muajin qershor, kur kam nxjerrë njoftimin në televizion, kam ftuar të gjithë këngëtarët dhe kompozitorët që të njiheshin me rregulloren e festivalit në faqen kengamagjike.com. Rregulli numër një është që kënga duhet të jetë origjinale, e pakënduar më parë. Gjithashtu i kam ftuar që të njihen me kontratat që lidhen me artistët, ku njihen jo vetëm me rregulloren, por edhe penalitetet. Nëse zbulohet që një këngë është e vjedhur, artisti duhet të dëmshpërblejë festivalin me 5 milionë lekë. Nuk e kuptoj si këta artistë nuk e lexojnë rregulloren. Nëse nuk merren masa kompozitorë të tillë, do të vazhdojnë të njëjtën rrugë, por duhet kuptuar, që nuk jemi pas viteve ’90, kur demokracia u kuptua si anarki. Pas 23 vjetësh demokraci, nuk duhet të ndodhin më gjëra të tilla”, tha Gjebrea, duke shtuar se tanimë duhet të funksionojë ligji për të drejtat e autorit. Kënga e kënduar nga Besa Breca do të qëndrojë edhe për pak në faqen e “Këngës Magjike”, vetëm për të faktuar vjedhjen e këngës, më pas ajo do të hiqet nga qarkullimi.

Besa Breca: Vjedhjen e mësova rastësisht, ma hodhën në facebook
Këngëtarja tregon si nisi bashkëpunimi me kompozitorin 

Kompozitori Fabjan Asllani

Kujt nuk i vjen ndërmend emri i Besa Brecës, do të kujtohet menjëherë për të sapo t’i dëgjojë zërin, pasi ajo ishte një nga më të mirat e edicionit të parë të talent show-t “X-Factor”, që transmetohet në TV Klan. Kjo ishte kënga e saj e parë dhe zbulimi që ajo ishte e vjedhur, e ka tronditur këngëtaren e re. Besa Breca tregon për gazetën “Panorama” si nisi bashkëpunimi me kompozitorin Fabjan Asllani dhe si e zbuloi që kënga ishte e kopjuar. 
Si nisi bashkëpunimi me Fabjan Asllanin? 
Fabian Asllani ma ofroi vetë këtë këngë për në Festival. E kënduam, e regjistruam dhe e prezantuam tek “E Diela Shqiptare”. Kënga u pëlqye menjëherë, ka pasur komente shumë pozitive, shumë miq e dashamirës më kanë uruar, deri në momentin që doli njoftimi që ajo është e vjedhur.
Si e zbuluat?
E zbulova krejt rastësisht. Një mikesha ime që jeton në Meksikë, më kishte shkruar në facebook se e kisha kënduar këngën edhe më bukur se origjinali. Nuk po kuptoja se ç’po thoshte dhe i shkrova në inbox që të më tregonte si qëndronte kjo punë dhe ajo më hedh link-un e këngës origjinale. E dëgjova dhe pashë që kënga ishte e kopjuar nga fillimi deri në fund.
Ç’bëtë më pas, kontaktuat me kompozitorin?
Merret me mend që u shqetësova shumë. Në mëngjes shkova te studioja e Fabjan Asllanit dhe i tregova ç’kisha mësuar dhe i kërkova shpjegime, por nuk mora asnjë përgjigje prej tij. U largova shumë e irrituar dhe mora menjëherë në telefon Ardititn, për ta takuar më pas e për t’i shpjeguar gjithë historinë.
Cili ishte reagimi i tij?
Fatmirësisht gjeta mirëkuptimin e tij, pasi unë i tregova gjithë historinë dhe mund ta faktoj me mesazhet që kemi shkëmbyer edhe me vajzën që më tregoi për këngën. Fatmirësisht isha unë ajo që e zbulova këngën dhe nuk ishin të tjerët. Edhe pse jam në fillim të karrierës sime dhe kjo ngjarje më ka dëmtuar shumë, nuk do të doja kurrë që hapat e mi të parë t’i hidhja me një këngë të vjedhur.
Do ta ndiqni çështjen në rrugë ligjore?
Nuk mendoj se gjithçka do të mbyllet me kaq. Kjo histori më ka shqetësuar dhe më ka dëmtuar shumë. Ende nuk mund të them se ç’do të bëj. Vetëm shpresoj që të mos përsëritet më një ngjarje e tillë dhe herë tjetër të mund të flas për gjëra të gëzuara.


ALMA MILE

At Zef Pllumi: Pse Fishta e pranoi titullin akademik nga italianët

At Zef Pllumi


Homazh klerikut në gjashtëvjetorin e ndarjes nga jeta.

“Mos mendoni se këtë titull ma kanë dhanë për me më nderue, por për me më internue”

Njohja në fëmijërinë e hershme me klerikun dhe vdekja e tij.

“Varri i vërtetë i poetit, nën pllakat e dyshemesë”
Sot mbushen 6 vjet nga ndarja nga kjo botë e një njeriu të madh, At Zef Pllumit, të fundmit të asaj plejade klerikësh atdhetarë, që përballuan për vite të tëra kalvarin e komunizmit. Në përkujtim të emrit të tij, po shkëpusim prej përmbledhjes “Histori kurrë e shkrueme”, një kapitull interesant të jetës së tij. Një tufë kujtimesh të At Zef Pllumit lidhur me një prej figurave më të mëdha të letërsisë shqipe, Pater Gjergj Fishta, por edhe më të diskutuarat gjithashtu, sa i përket qëndrimit të tij kundrejt fashizmit. Pikërisht për këtë të fundit, por edhe për vendvarrosjen e tij, hedhin në dritë këto kujtime të klerikut, i cili deri në fund luftoi për të vërtetën. Dhe nga ana tjetër, na risjellin në vëmendje këtë figurë shumëdimensionale. Nën zhgunin e klerikut jetonte atdhetari, por edhe letrari me një penë të hollë vëzhguese. Libri i tij “Rrno vetëm për me tregue”, është cilësuar si “Arkipelagu Gulag” shqiptar.

Kur u njoha me Fishtën

Kopertina e librit
“Histori kurrë e shkrume

Kur e kam pa së pari Fishtën, un atëherë ende nuk e kishem të formuem konceptin e kohës, prandej megjithëse më ka mbetë i pashlyem në kujtesë, nuk asht e regjistrueme as data, as viti. Sigurisht që ishte ditë vere. Prindtë e mi jetojshin me blegtori e delshin me delet e veta për me verue në Qafë të Tërthores, e cila kufizon bjeshkët e nalta të Malsisë së Madhe me ato bjeshkët e nalta të Dukagjinit. Afër nji liqeni alpin kishim të vendosuna stanet. Në atë kohë rruga automobilistike e Thethit nuk kishte mbërrijtë as deri në Bogë. Udhëtimet baheshin zakonisht me kuaj. Nji ditë prej ditësh, siç ishim tue luejtë na fëmijët mes atyne pesë a gjashtë staneve, po shofim tue ardhë në shpinë të kuajve fretën, të përcjellun prej tre malësorëve. Kur zbritën, axha im, si zot shpije, duel me pritë; u përqafuen përzemërsisht dhe tue folë të madhe, hinë së bashku në Stanin e Mirë. Thirrej kështu “Stani i Mirë” sepse axha im, Pashko Toma, numërohej asohere ndër burrat e mirë të maleve, prandaj atë stan e kishte shtrue me qylyma, rrethue me muret e thata me sixhade e dukej porsi nji dhomë pritjeje të cilën e kishte vetëm për miq. Kurioziteti fëmijnor na shtyte me hi mbrenda stanit për t’u njoftë me miqtë e rinj, por nanat tona duelën e na larguen tue na thanë: “Mos u avitni këtu, por shkoni sa ma larg se ka ardhë Pater Gjergj Fishta, që u ngjet tjerëve bishta; kush s’e ka ia ngjet e kush e ka ia pret!” Na, si fëmijë të vegjël që ishim, kqyrshim rrobat e njani-tjetrit në se kishim bishta a jo. Gjithashtu, prej nanave tona muerëm vesht se ai frati tjetër ishte Pater Anton Harapi, i cili në imagjinatën tonë fëmijënore, për shoqnim idesh, na dërgote te përrallat e fëmijëve mbi Harapin e Beledijes, sigurisht i zi e i tmerrshëm. Por, kur ikën e u shpërndanë shokët e mi, un përfitova nga këmbëngulja ime dhe nga dashunia që axha im kishte për mue, njilloj, a mos më tepër se për fëmijët e vet, e kështu mbërrija me e shbllokue derën e Stanit të Mirë, në të cilin nuk mund të hinte kurrkush. U lëshova me turr në prehën të axhës, i cili më paraqiti te miqtë dhe më urdhnoi me i puthë. Un i kishem bezdi përkëdheljet. Nga prehni i axhës kqyra mikun e madh, sytë e të cilit xhixhillojshin në gjysterrin e stanit. Dy sy të çuditshëm, plot dritë e shkëndija. Edhe sot, mbas sa vitesh, në pleqni, mund të dishmoj se kurrë gjatë jetës sime nuk më ka ra me pa sy aq të fuqishëm e dritëdhanës. I mbaj mend mirë përkëdheljet e Fishtës, se për të parën herë ndigjova nga goja e tij fjalën “çiripup”, me të cilën shoqnote përkëdheljet. Por, as frati tjetër nuk m’u duk aq i zi e i vrazhdë siç përfytyrojshem un Harapin e Beledijes; jo vetëm, por kur axha u tregoi dishirin tim fëmijnor për t’u ba frat, ai Harapi hoqi nga qafa e vet nji medalje të Shën Françeskut dhe më tha: “Mbaje! Kur të rritesh paraqite këtë medajë te dera e Kolegjës dhe kanë me të pranue, por ruaje mos e humb!”
Në Kolegjën Françeskane kam hi ma vonë, por gjithnji në moshë të njomë. Shkolla fillore françeskane ishte ngjitun me Kuvendin e Fretënve ku banonte asokohe Fishta. 

At Gjergj Fishta

Në vitin 1933 me nji urdhën të qeverisë kjenë mbyllë të gjitha shkollat private dhe kët fat pësuen edhe shkollat françeskane. Në atë kohë organet qeveritare i kishin dhanë hov të madh “Rinisë zogiste” dhe posa kishte fillue përshëndetja zyrtare me dorën në gjoks. Këto veprime ishin huazime të metodave totalitare, të cilat Fishta nuk i pëlqente aspak. Kallxohej se në nji prej këtyre ditëve ai duel prej Kuvendit Françeskan dhe niset për t’i ba vizitë nji miku të vet. Tue kalue nëpër Fushë-Çelë, ai ecë çalë-çalë i mbështetun mbi shkopin e tij të trashë. Disa qytetarë, që ishin ulun aty para Kafesë së Madhe, për ta ngacmue, marrin nji fëmijë të vogël shtatëvjeçar, i japin nji tufë lulesh dhe i thonë që t’i delte para e ta nderonte “alla zogiste”. Fishta kur e pa e përkëdheli, tue i thanë me za të naltë që ta ndigjojshin të gjithë “O çiripup, ti ende tek je shumë mirë se të paska mbërrijtë deri në gjoks, por mue më ka ardhë deri këtu!”, – dhe e vuni dorën si fëmija, por te buzët. 
Fishta iku në Itali: nuk kishte ma besim as siguri në nji regjim që kundërshtonte kulturën. Mbas pak vitesh gjendja sikur u skjarue mbas vendimit të Gjykatës së Hagës e Pater Gjergji kthei në atdhe për të vazhdue përpjekjet e veta vigane në konsolidimin e arsimit e të kulturës oksidentale të popullit. 
Shkollat françeskane u rihapën kur un ishëm diku ndër klasat e para të gjimnazit. Nji ditë, Fishta, tue u mbajtë për shkopin e tij të trashë, hini në klasë. U çuem të gjithë brofë në kambë, jo vetëm na studentat, por edhe profesori i letërsisë. Fishta na kqyri të gjithëve me fytyrë të qeshun e sy gazmorë: “Uluni, djelmoça!”, – tha. Mandej iu suell profesorit:
-Erdha të shof se çfarë letërsie jepni, apor edhe ti gramatikën si Pater Justini. 
-Sigurisht,- iu përgjigj profesori,- edhe gramatikën e sintaksin, por randësinë ma të madhe ia jep stilistikës, e sidomos hartimeve letrare. 
-Shumë mirë, -tha Fishta, -këta duhet të jenë shkrimtarët e së nesërmes e un kishem me dishrue që të lexoj ndonji prej hartimeve letrare të këtyne. Po, a ban kush vjerrsha?
U ba nji heshtim i plotë. Sigurisht që disa prej nesh do të kishin edhe vjerrsha rinije, por kurrkush nuk e pat guximin me ia paraqitë atij poetit të madh. Heshtimi vazhdoi i plotë e i gjatë. 
-Shikjoni, na tha, -un dishiroj që Shqipnisë t’i dalin edhe shumë shkrimtarë e poetë, por kjo poezia asht nji dhanti e natyrës. Kur mungon talenti, kjo dhanti, atëherë asht ma mirë që të baheni doktora e inxhinjera ose edhe këpuctarë, sesa shkrimtarë të këqij. Nji shkrimtar i keq i ban shumë dam popullit që e lexon. 
Profesori atëherë i tha se përpiqej me na lëshue në dorë veprat e autorëve ma të mirë të letërsisë botnore dhe asaj shqiptare, midis të cilëve emni i tij asht ndër kryesorët.
-Edhe Lahutën e Malcisë?,- pyeti Fishta.
-Po, po, -iu përgjigj profesori. Kemi këtu nji djalë që e din përmendësh, dhe më bani shej që të çohem në kambë. 
-Cilën kangë din?
-Të gjitha, – i thashë.
N’atë kohë nuk ishte botue vepra komplete, por vetëm tre libreca me nga pesë kangë. 
-Na thuej Kangën e Ali Pashë Gucisë!
Un shtina në punë të gjitha aftësitë e mia të recitimit dhe atij i pëlqeu aq shumë sa, mbasi më tha nji “të lumtë”, iu kthye profesorit: “Sikur ta kishem kështu atë X,Y për me e inçizue në gramafon!
-Për inçizime mos mendo tjetër, Pater Gjergj, i tha profesori. Ai zani yt me recitimin e Lahutës do t’u mbesë të gjithë shqiptarëve nji kujtim i përjetshëm.
-Un do t’ishem ma i kënaqun sikur t’i ndigjojshëm të rijt, si këtë djaloçin, tue recitue “Lahutën”.  
Bëhej fjalë për një inçizim në pllaka gramafoni, ku vetë Fishta recitoi dy kangë të Lahutës: “Vranina” si dhe “Te Kisha Shnjonit”, njandej nga viti 1929 ose 1930. Sot ato pllaka gramafoni me zanin e vërtetë të Fishtës duhet të jenë tepër të rralla. Kam pasë rastin me ndigjue disa kaseta, sidomos në këto kohët e fundit, por mund të them me siguri se nuk kanë të bajnë me regjistrimin e zanit të vërtetë të Fishtës. 
Ma vonë, Fishta kje zgjedhë Provincial (Superior) i françeskanëve të Shqipnisë për tri vjet e mandej, mjaft i plakun prej sëmundjesh edhe prej vjetëve, kje caktue në Kuvendin e Arrës së Madhe, lagje periferike e Shkodrës. Rreth e rrotull këtij Kuvendi ishin vneshta e pemtore, fusha të kultivueme e livadhe të bukura. Me këtë ambient qetsues, Fishta vazhdonte të punonte mbi veprën e vet letrare. Pjestarë të atij Kuvendi të vogël ishin disa tjetër kolegë të tij të moshuem, si dhe P. Marin Sirdari e Pater Justin Rrota. Na studentat pothuej dy herë në javë kalojshim mbasditet ndër ambientet e atij Kuvendi, dhe kështu Fishta, kur ishte i lirë, vinte e rrite ndonjëherë me ne…
***
Mbas pak kohet erdhi okupacioni fashist italian. Vetëm ata që e kanë provue dhunën në shpinë e vet, ata mund ta kuptojnë ma saktë se çka asht diktatura. 
Fishta në këtë kohë gjindej po në Kuvendin Françeskan te Arra e Madhe. Fashistat ndërruen mbretin, ndërruen edhe flamurin. Si të gjitha diktaturat edhe ata kërkojshin duertrokitjet e popullit dhe përuljen e njerëzve të përmendun e me influencë. Shpërndajshin pare, shpërndajshin dekorata, shpërndajshin rybe. 
Në atë vit un ishem ndër klasat e nalta të liceut. U përhap fjala se edhe Fishtën e kishin emnue me dekret si “Akademik të Italisë”. Mbas disa ditësh kje caktue që të gjithë pjestarët e Kuvendit Françeskan të shkojshin bashkarisht te Arra e Madhe për t’i ba urimet Fishtës. Na priti me karamele dhe kumel. Mbasi i paraqitem bashkarisht urimet, nji prej profesorve, P. Mëhill Miraj, u çue e i tha:
-Pater Gjergj, na këtu jemi të gjithë nxënsat tuej. Un këtu po shprehi mendimin e të gjithë kolegëve të mi dhe vllazënve tuej: aq sa na ra mirë emnimi yt si akademik, aq na ka ra edhe keq. Na të gjithë prej teje kemi mësue se si duhet ta duem Shqipninë e se si duhet të jemi atdhetar. E gjithë Shqipnia, ashtu edhe fashistat italianë e dinë mirë se ti ishe kundra tyne. Bashkarisht kemi vendosë me të ba këtë propozim: “njashtu si ti ktheve mbrapsht dekretin e dekoratës që të kje dërgue prej autoriteteve italiane, tue u thanë se “nuk asht dekoratë për mue”, po ashtu ktheje mbrapsht edhe titullin e akademikut. Kaq dimë e kaq ta themi si vllazën, si nxanës e si bij tuej e mos na e merr kurrgja për të keq se ti je ndera jonë”.
Fishta gjatë këtyne fjalëve kishte ra në mendim. 
-Ndigjoni, – tha, -o vllazën e bij të mi. Un nuk kam ndërrue, por jam ai Pater Gjergj që kam kenë gjithmonë. Ju e dini mirë se sa e kam dashtë un Italinë këtu. Kaq e gja e kan kuptue edhe fashistat vetë. Mos mendoni se këtë titull ma kanë dhanë për me më nderue, por ma kanë dhanë për me më internue. Latinët kanë nji aksiomë të vjetër të politikës së tyne: Njashtu si po internojnë shumë shqiptarë të tjerë, njashtu po duen me ba edhe me mue, përse në bazë të Statutit çdo akademik i ri e ka për detyrë me u sjellë për gjashtë muej tue mbajtë konferenca nëpër institutet e nalta të kulturës. Në këtë mënyrë ata duen punën e vet me e ba njëkohësisht me i hjedhë pluhën syve të botës, popullit shqiptar ashtu edhe mue. Un sot jam i plakun; sëmundja e zemrës më asht randue shumë në këta muejt e fundit. Ato mësimet e mia që ju kam dhanë dikur kishem me dashtë që ju sot t’i shtini në veprim, ndërsa un nuk jam i zoti me përballue ma as burgun, internimin apo arratinë. Por un po ju premtoj ju se kurrë nuk do ta përuli para të huejve rodin e shqiptarit. Me të vërtetë sot na kanë okupue, si dikur Roma Ilirinë. Por un ndër konferencat e mia do t’ua përsëris italianëve pa ja da se me të vërtetë që Roma dikur e ka pasë namin e madh, por legjionet ilire dhe perandorët e mëdhaj ilirjanë ishin ata që kishin në dorë fatet e Romës. U baj edhe nji premtim tjetër se përnji që ato konferenca do të kryejnë për gjashtë muej, siç i don rregullorja, un menjiherë do të kërkoj me ardhë në Shqipni. 
Përmbi këtë moment të jetës së Fishtës asht shkrue e folë shum, jo vetëm prej armiqve të tij, të cilët këtu gjetën rastin e volitshëm për me spekulue e hjedhë shumë baltë përmbi figurën e tij atdhetare, por edhe prej disa tjerëve që na e njoftën si atdhetar e poet kombëtar. Në Kanunin e Lekë Dukagjinit, i cili shprehë urtinë e naltë të trashigueme të popullit tonë, por çdo pleqni që bahej thuhej ky parim: “po të baj baras me veti” ose “vu vetin në kambë time”. Këtë shprehje po e përsëris për të gjithë ata që duen me kërkue të vërtetën dhe jo për bojaxhijtë që i ndërrojnë ngjyrat si po i don. Prandej e ndjeva për detyrë historike e morale që të tregoj këtë episod të jetës sonë të mbrendshme të komunitetit françeskan, megjithëse e parashof se këtij episodi do t’i jepen interpretime nga ma të ndryshmet, si pro, ashtu kundra Fishtës. Mbas pak javësh që Fishta u nis për Itali, këtu në Shqipni autoritetet fashiste filluen nji luftë të hapun kundra françeskanëve shqiptarë, sepse ata në kumbonaren e kishës nuk pranojshin me naltue flamurin me shejat e liktorit, as me shti në programin e shkollës mësimin e edukatën fashiste. Ministri i Arsimit erdhi vetë në shkollat françeskane, por kje i pritun me ftoftësi prej trupit mësimor si edhe prej studentëve. Mandej për intriga të fashistave u burgos në Shkodër dhe mandej e internuen në Itali prof. Athanas Gegajn, u mbyllën shkollat françeskane, u sekuestruan banda muzikore françeskane, u mbyll shoqnija Antonjane dhe drejtori i saj Pater Lekë Luli muer arratinë për në Jugosllavi. Mbas pak vjetësh të njajtën rrugë të arratisjes muer edhe dr.prof. Pater Gjon Shllaku, drejtor i “Hyllit të Dritës”. Ndërkohë Pater Anton Harapi dhe Provinciali i Françeskanëve, Pater Çiprjan Nika, ishin thirrë në Itali e mbaheshin atje porsi pengje nën pretekse të ndryshme. Gjatë kësaj kohe Fishta përpiqej me të gjithë autoritetin e vet për t’u dalë zot vllazënve françeskanë e për të pshtue gjallë veprat, të cilat ai vetë i kishte themelue, siç ishte liceu “Illyricum”. 
Duhet të shenojmë këtu se çelsi i politikës italiane për Shqipërinë në atë kohe ishte z. Salvatore Meloni, sekretar i Përgjithshëm i luogotenencës, ex-konsulli i Italisë në qytetin e Shkodrës, anmik i vjetër i deklaruem i françeskanëve dhe i Fishtës. Po bie këtu edhe nji episod që ma ka tregue nji prej kafazave të konsullatës italiane në Shkodër. 
***
Fishta kishte ardhë me kalue motin në vendlindje, kryesisht për t’u largue nga intrigat e gjithmonshme të jetës politike-tregtare. Ndjehej shumë i lodhun, për mos me thanë i zhgënjyem për fatet e atdheut. Këtë gja e dijshin edhe bashkëpunëtorët e tij ma të ngushtë si Imzot Luigj Bumçi, Imzot Vinçenc Prendushi që në atë kohë gjindej në Nënshat dhe javë për javë vinte me kalue nji ditë e nji natë bashkë me të; ndërsa Imzot Luigj Bumçi, që banonte në Kallmet, vinte në kuvend të hanën dhe kthehej në shtëpi të prenden mbasdreke. Pater Pali vinte ma rrallë çdo dy-tri javë, se ishte nji copë rrugë ma larg. Në praninë e ktyne miqve shifej kjartë se Fishta ndiente çlodhje. Me Pater Palin pothuej kishin gjithmonë biseda serioze, ndërsa me Bumçin ishte puna krejt ndryshe. Ata të dy ishin në garë me shoqishojnë për anekdota, shprehje e krahasime humoristike. Kushdo që kishte fatin me kenë në prani të këtyre bisedave nuk dishrote për nji gëzim ma të madh. Megjithëse kjo garë zhvillohej ndërmjet dy kolosëve të humorit e satirës, prap se prap, Fishta shquhej për atë elegancë të pashoqe që i largohej çdo banaliteti dhe magnetizonte të gjithë ambientin. Dua të shënoj këtu se Fishta në të folun nuk ishte kurrë aq i turrshëm e hujli kundra anmiqvet, siç paraqiten ndër satirat e shkrueme. 
Ai e kaloi pothuaj gjithë verën në Troshan e kur un me 15 të shtatorit jam transferue që andej për në Shkodër e kam lanë aty.  Por, kah mbarimi i tetorit na mbërrijti lajmi se Fishta ishte shumë i sëmundë. Fretnit dërguen menjiherë doktor Prelën për me e vizitue, ashtu edhe lajmuen Akademinë e Italisë, e cila mbas pak ditësh dërgoi dy doktora. Fishtës i kje propozue që ta lente Troshanin dhe të shkote për kura në Itali, por nuk pranoi. Gjatë muejit nandor pati përmirësime aq sa u duk sikur u shërue. Kaq fillimi i dhetorit ra bora e parë. Fishta del në dritare, kqyrë atë bardhësi flokësh që pa pushue zbret nga qielli, me lëvizje të pambarueme, porsi të ishin qenie të gjalla qiellore që zbresin sa me turr e sa qetë-qetë për t’i thanë diçka njerëzimit. Nuk e dijmë se çfarë shfaqesh e mendimesh tjera kaptuen në fantazinë e poetit, i cili posi fëmijë i vogël, harron se bora asht e ftohtë. Në ditën e nesërme Fishta e ndihen veten keq. Mbas tri ditësh, kur doktorat shkojnë prej Shkodrës për ta vizitue e gjejnë në gjendje alarmante me pneumoni bilaterale dhe urdhnojnë që të baret menjiherë në spitalin e Shkodrës. U duk sikur kurat dhe medicinat i suellën dobi e përmirësim, por mbas pak kohe u pa kjartë se me ato mjete që ishin aso kohe nuk kishte ma shpëtim, prandej shumë miq të tij e personalitete të kohës përpiqeshin për me e pa edhe nji herë sa të ishte gjallë.
Dimni i vitit 1940 kje shumë i vështirë dhe i ashpër. Funerali që u zhvillue në Shkodër kje madhështor, i gjatë, por edhe shumë i vështirë, sepse rrugët e qytetit ishin të mbuluese me gadi nji gju borë dhe vazhdote me ra skllotë (borë me shi).
Mbas funeralit u dha mesha e përshpirtjes prej Arqipeshkvit të Shkodrës, Imzot Gaspër Thaçit, i cili mbajti edhe fjalimin e fundit mortor. Ndër të tjera, në atë fjalim, ai tha: “Para pak ditësh ishem në spital për të pa Pater Fishtën, i cili tashma e kishte kuptue edhe vetë se ishin takimet e fundit të jetës së tij dhe më tha: “Nuk po vjen keq që po des, mbasi të gjithë atje do të shkojmë, po po më vjen randë se tanë jetën e kam shkri për të pa nji Shqipni të lirë e në vedi, ndërsa sot po e la të shkelun prej ushtrive të hueja”.
Kur oratori i tha këto fjalë, dishmi publike në praninë e autoriteteve ma të nalta të fashizmit në Shqipni, populli ashtu siç kje, lëshoi nji gjamë, nji zhurmë nga frika dhe admirimi njiherit. Specialistat e Radio-Tiranës në atë kohë ishin tue inçizue fjalimin dhe krejt funeralin. Besoj se po të jenë ruejtë ato pllaka në arkiv, mund të gjindet edhe fjalimi. 
Mbas meshës requiem, kur populli u largue, mbetëm në kishë vetëm na françeskanët me trupin e dekun të Fishtës. Vorrimi duhej ba brenda kishet në nji ndër kapelat e saj, por tue kenë se të gjithë ishim shumë të lodhun nga funerali i gjatë me nji kohë aq të vështirë, atëherë u tha që të çlodheshim paksa, t’i ndërrojshim teshat e lagta e të ngroheshim, e u la që vorrimi të bahej mbasdarket. Por, mbasi ndër dhoma nuk kishim ngrohje, shumica e fretënve kishin ra me fjetë. Superior i Kuvendit Françeskan të Gjuhadolit në atë kohë ishte Pater Frano Kiri, i cili muer disa prej fretënve ma të ri, si dhe disa prej nesh, studentave, për të hapë vorrin. Kapela e Kishës Françeskane ku do të varrosej ishte shënue qysh përpara: ajo në të majtën, porsa të hyhej në kishë. Thohej se vorrin monumental do t’ia punonte Akademia Italiane. Kur u mblodhën veglat e punës, kazma e lopata, aty në atë kapelë u banë shumë diskutime se ku duhej hapë vorri, gropa, për vendosjen provizore të trupit. U pa e arsyeshme që për t’u lanë shteg të lirë punimeve, gropa të mos hapej në mjedisin e  kapelës, ku i takote si me arsyetim, ashtu me estetikë, por u hap në skajin e djathtë, në të hyme të kapelës. Aty u vendos trupi i madh i Fishtës në praninë e pak a shumë dhetë vetëve, prej të cilëve, për çka di, kemi teprue Pater Leon Kabashi dhe un. Rrasën e mermertë, për arsye estetike, nuk e vendosëm mbi gropën ku e varrosëm, por në mjedis të kapelës, dhe vendin e vërtetë të vorrimit e mbulueme me pllakat e zakonshme të dyshemesë. Kështu që ajo rrasë e mermertë me emnin e Pater Gjergj Fishtës, mbi të cilen njiherë vendoseshin kunorat e përkushtisë e të lavdisë, dhe ma vonë u ba objekt përdhunimi, ajo nuk ndryte përmbrenda eshtrat e poetit. Au zbulue ndonjiherë vorri i vërtetë i Fishtës, dhe a u hodhën në lum eshtrat e tij? Nuk mund them kurrgjë me siguri. Aty, mbas mbylljes së kishave në vitin 1967 janë ba shumë punime çoroditëse të asaj arkitekture. Për këtë besoj se skjarimet ma të saktat mund të na i japin punëtorët që muerën pjesë ndër ato punime e kryesisht inxhinieri zbatues, si edhe kryetari i asokohshëm i Komitetit Ekzekutiv të Shkodrës.
Mendoj se do të ishte mirë që për këtë çashtje të krijohej nji komision i veçantë, me mbështetjen dhe të Qeverisë, i cili ta çojë deri në fund çashtjen e eshtrave të Fishtës, së paku sa për nji skjarim historik. Un personalisht jam kundra kultit të të gjitha personave të vdekshme, sado gjenialë të kenë kenë ato; megjithkëta, jam aq ma tepër kundra të gjitha vandalizmave që e kanë lanë popullin shqiptar e vendin tonë të zhdeshun, pa kurrnji relike historike, pa kurrnji monument artistik e pa dokumenta historike, për t’u tregue brezave të ardhshëm, kulturën që kishim, por secili, ku ka pak fuqi në dorë mendon ta fillojë nga e para e kështu kemi mbetë gjithnji gjatë shekujsh tue numrue në vend.

---------------------

At Zef Pllumi (1924-2007) frat françeskan, publicist e shkrimtar. Pas 26 vjetësh nga një burg i regjimit komunist në tjetrin i ofron lexuesit shqiptar vëllimin "Rrno vetëm për me tregue", i cilësuar edhe si "Arkipelagu Gulag" shqiptar.


Prenka - emri i pagëzimit - lindi më 28 gusht 1924, në Malin e Rencit (Lorencit) (Shëngjin) nga një familje me origjinë nga Shkreli. Siç edhe tregon tek libri autobiografik "Saga e fëmijnisë", u lind nga e ëma, Luke Mrija në një zabel. Data e lindjes i mbeti 7 prilli ngaqë pat një rivendosje prej gjykatës civile mbasi doli për herë të parë nga burgu dhe nuk morën parasysh as datën e lindjes që pasqyrohej në regjistra shkollor, e as atë të shënuar në burg (që ishte tjetër).

Heret, në fëmijëri, kur familja e tij veronte në Qafë të Tëthores së Bogës, mes bjeshkëve të Shkrelit të Malcísë e atyre të Shalës së Dukagjinit. Takon Atë Gjergj Fishtën, dhe Atë Anton Harapin që vinin për të takuar t'axhën e Zef Pllumit, Pashko Tomën, që shquhej si burrë i mirë ndër male. Përshkruan gjithmonë te libri autobiografik "Saga e fëmijnisë" mbresat e para nga këta fretën që të impononin respekt me praninë e tyne. N'atë takim të fëmijërisë së hershme, xhaxhai u thotë fretënve se djaloçi kishte shprehur dëshirën të bëhej frat (prej një takimi të mëparshëm me Atë Bona Gjeçajn ofm). Atë Harapi i jep një medaljon të Shën Françeskut që kishte në qafë, e i thotë që ta ruante me shumë kujdes e kur të shkonte në Kolegjën Françeskane të paraqiste atë medaljon.

Rruga drejt meshtarisë

Në vitin 1929, në moshën 5-vjeçare, bëhet nxënës i Alfons Trackit, misionarit gjerman në Velipojë të Shkodrës. Në vitin 1931 hyn në kolegjin françeskan të Shkodrës, kolegj në të cilin jepnin mësim personalitete të shquara të kulturës kombëtare si Atë Gjergj Fishta, Padër Anton Harapi, kompozitorin Atë Martin Gjoka, Át Gjon Shllaku etj., ku ndjek gjithë ciklin e arsimimit deri në vitin 1944 dhe merr formim klasik në filozofi, teologji, letërsi dhe përvetëson mjaft mirë gjuhët e huaja: latinisht, italisht, frëngjisht, gjermanisht e greqishten e vjetër. Nga mësuesi i tij Atë Marin Sirdani merrte libra historie e numizmatike, detaj të cilin e shquan edhe tek libr'i tij se i njihte perandorët romakë për nga fytyra, në monedha, pa pasur nevojë me lexue ç'përmban monedha.

Në vitet 1943 – 1944 Zef Pllumi ende xhakon, është një nga bashkëpunëtorët e revistës “Hylli i Dritës” dhe po ashtu sekretar personal i Padër Anton Harapit. Ky i fundit ishte Provincial i françeskanëve në Shqipëri (Shkalla më e lartë hierarkike). Gjatë kohës që ishte dhjak, Pader Antoni e vuri të rëndiste e ndihmonte në Arkivin Françeskan; aty has dokumente të hershme e ndër më të vlefshmet për historinë kombëtare.

Kalvari i parë

Ishte në moshën 22-vjeçare, kur në 1946, 14 dhjetor, arrestohet dhe dënohet me tre vjet burg. Dënim që vuajt pranë Burgut të Madh të Shkodrës dhe në kampet famëkeqe të Bedenit në Myzeqe, dhe Orman-Pojanit në Maliq. Më pas, shkon herë në Shkodër e herë në Shëngjin, tek familja e tij, në vartësi të situatës.

Shkak për arrestimin e tij, edhe pse ishte më i riu ndër të arrestuarit, pohon vetë Atë Zefi, ishte prej të qenurit sekretari personal i Provincialit, komunistët mendonin se duhej të dinte shumë dhe nga ai mund të nxirrnin informatat e duhura. Por u gabuan rëndë.

Famullitari i Dukagjinit

Kthehet në Kuvendin Françeskan kur negociatat mes Kishës e Qeverisë u "qetësuan". Nga viti 1949–1951 merret me numizmatikë si teknik i Muzeut të Shkodrës. Në vitin 1956 shugurohet meshtar, caktohet në fillim si i besuar për me çue ndihmat priftave nepër kampet e ndryshme. Më tej, për 12 vjet shërben si meshtar i Dukagjinit me qendër në Shosh, për ku niset me dt. 14 shtator 1958 bashkë me provincialin, Atë Augustin Ashikun.

Plotësimi i kalvarit

Në vitin 1967 arrestohet dhe për 23 vjet vuan dënimin në burgje dhe kampe të ndryshme.
1967–1989, për 23 vjet rresht, burgoset përsëri dhe vuan dënimin në Spaç, Reps, Skrofotinë të Vlorës, Ballsh, Zejmen-Shënkoll dhe Tiranë. Njeh gjatë burgut personazhe me ndikim si Gjin Marku, Kasëm Trebeshina, Zef Mala, Dashnor Mamaqi që e shihnin po prapë si një njeri ku tek i cili mund të rrëfeheshin. Zef Mala i la porosi që Pater Zefi t'i gjente kujtimet që kishte lënë të shkruara, të cilat Patrja s'mundi t'i gjejë kurrë.

Liria e shumëmunguar


Doli nga burgu me 11 prill[3] dhe, Natën e Kshndellave fillon meshtarinë tek Kisha e Shn'Andout në Tiranë deri në vitin 1997.

Njeh Nanë Terezën të cilen e përcjellë për në Shkodër ku u çua mesha e parë në Katedralen e Shën Shtjefnit. Prej atëherë nuk pushon dhe pasioni i dikurshëm për dijen dhe kulturën.
Nga viti 1993 deri 1997 rinxjerr revistën Hylli i Dritës, e cila pas një ndërprerjeje ka dalë dhe në vitin 2003. Janë gjithashtu këto vite kohë e një veprimtarie krijuese për Át Zefin. Ai shkruan dhe boton trilogjinë Rrno vetëm për me tregue, vëllimet Françeskanët e mëdhenj,

Frati i pashallarëve Bushatli, Erazmo Balneo, Ut heri diçebamus-siç i thonim dje. Kohë kur edhe pse i lodhur nga mundimet dhe mosha nuk mungon angazhimi në lëmin e kulturës. Ndër nismat e tij me vlerë të pamasë është gjetja e eshtrave të mbetura të Atë Gjergj Fishtës dhe ribotimi i kolanës së plotë të veprave të etërve françeskanë, të zhdukura barbarisht nga qarkullimi dhe nga raftet e bibliotekave.

Vdiq më 25 shtator të vitit 2007 në spitalin Gemelli, Romë të Italisë, dhe u varros më 30 shtator 2007 në Shkodër.

Mirënjohje


Presidenti i Shqipërisë, Alfred Moisiu, në vitin 2006 dekoroi At Zef Pllumin me Urdhrin "Nderi i Kombit". Presidenti Moisiu vlerësoi Atë Zefin “si përfaqësues të pasunisë kulturore e njerëzore, si nji institucion të vërtetë, që i rezistoi regjimeve dhe kohnave ma të vështira dhe si simbol i qytetarit të lirë, vizioni i të cilit frymëzohet nga vlerat evropiane”. Nga ana e tij Atë Zef Pllumi u shpreh se e pranon këtë nderim me dëshirë, si një shenjë që sot e mbrapa nuk do të ketë më censurë e dallime krahinore, fetare e ide, që e copëtojnë kulturën shqiptare dhe si një shenjë e unitetit të kësaj kulture gjatë shekujve.
Po në vitin 2006 Atë Zef Pllumi merr çmimin letrar Penda e Artë për trilogjinë e tij me kujtime Rrno vetëm për me tregue të akorduar nga Ministria e Kulturës e Shqipërisë.
Juria paska pranue edhe mendimin ndryshe, edhe mendimin e kundërt, këtu besoj âsht vlera që ka demokracia. Kjo âsht vlefta mâ e madhe që i bâhet librit tim. Të tjerat janë për mue kunora që çohen në funerale që i vdekuni s'i sheh,

─ tha P. Zef Pllumi me rastin e pranimit të çmimit.

Titujt e veprave


Rrno vetëm për me tregue
Françeskanët e mëdhaj - kujtimet e Padres rreth Etënve duke rreshtue 12 prej tyne, si apostujt.
Frati i pashallarëve Bushatli, Erazmo Balneo - shkruem mbi bazën e një ditari të 1802 që Át Zefi ka lexue kur punonte në Arkivin Françeskan.

Histori kurrë e shkrueme - libër i botuem në formë përmbledhjeje, ku shkrimi i fundit që asht një intervistë që Arben Marku i ka ba Át Zef Pllumit i jep dhe titullin përmbledhjes.

Saga e fëmijnisë - libër i 2009 nën kujdesin e gjuhëtares Enkelejda Shamku-Shkreli që i ka qendisë dhe parathanjen. Trajton vitet e para të jetës së fratit deri në prag të regjimit komunist.
Ut heri diçebamus-siç i thonim dje.

Burimet


^ Lamtumire At Zef Pllumi !!!
^ Françeskanet e mdhaj, Si e njoha Fishten.
^ Emisioni "Opinion" tek TV Klan me Blendi Fevziun: Nostalgji Át Zef Pllumi.

Flori Bruqi

LIBRI – NJË XHAMI, TE DERA E SË CILËS DUHEN HEQUR KËPUCËT

“Nuk ka para në poezi, por nuk ka as poezi te paratë, gjithashtu”

Robert Graves

Karl Marksi, njeriu I Mijëvjeçarit të Dytë përcaktuar si I tillë nga një testim mbarë planetar, ka shkruar kështu: “ Kur kapitali fiton dhjetë përqind – gjallërohet ; kur fiton njqind për qind – merr krahë dhe, kur fitimi është treqind për qind, nuk ka krim në botë që ta ndalojë drejt atij fitimi”.
Këta janë definicione dhe presupozohet që secili nga kapitalistët e rinj shqiptarë nuk ka se si të përjashtohen nga ngucje të tilla , sipas të cilave, furia e parave e godet në të njëjtën kohë , në mënyrë të ashpër e deri të llahtarëshme shpirtin e secilit prej tyre dhe trupat mbrojtëse të tij që lidhen me edukatën, kulturën dhe botën e tij përqark.

Një këngë nga më të mirënjohurat e “Bitëllsave” ka në refren “ Pare – pare – pare; vetëm pare, është zemra e të pasurit”.
Marksi , sërish, shkruante dhe se, “ Ti, mbase je I shëmtuar, por paratë tuaja nuk janë aspak të shëmtuara dhe, për pasojë, nuk ka se si të jetë I shëmtuar edhe pronari I tyre”. “Parja e çon ujët përpjetë” thotë populli.

Që të gjithë e dijmë se çfar ka shkruar për paranë më I njohuri I bejtexhinjve, merita e të cilive është e papërfytyrueshme. Këta heronj lëvruan letërsinë shqipe, kur ajo thuajse kishte dhënë shpirt pas tër asaj lavdie të shkuar që u përpoq ta vriste krejt “ottoman notte “– le të përmendim vetëm “Historia e Skënderbeut” e Barletit , I cili luftoi me shpatë në dorë për mbrojtjen e kështjellës së qytetit të tij të lindjes; vepra më e përkthyer e më e botuara nëpër botë nga letërsia shqipe.

E kemi fjalën te Poezia “Paraja “ e Hasan Zyko Kamberit.

Akuzat e tij ndaj ashikëve të parasë dhe zvetënimit shpirtëror prej grykësirës së tyre, janë lapidare. Ato janë shkruar e kënduar, që t’I lexojë dikush…

Feja islame ka qënë dhe mbetet shumë e kudjesëshme për të pastruar shpirtin e parallinjve apo biznesmenëve.

Për atë do të ndalemi më poshtë, por, më parë, le të shikojmë edhe një shëmbëll tjetër, se, ashtu sikurse ethet e parave, po aq të temrrëshme, janë edhe një tjetër kategori ethesh – ajo e karriges.
Më ka rastisur, duke iu telefonuar vetëm nga një herë, të intervistoj tre presidentë dhe tre kryeministra shqiptarë, për të njëjtën temë - përjetimet e minutave të përbashkëta të kaluara me pilotit Vangjel Çondi, rreth jetës së të cilit – këtij miku tim të vjetër – po shkruaja librin : “Piloti i katër presidentëve”. Të vetmit që më injoruan me të heshtur, kanë qënë politikanët nga më të sëmurët pas karriges që ka njohur populli shqiptar I postokomunizmit - zotërinjtë Sali Berisha dhe Fatos Nano. Përse nuk iu përgjigjen kërkesës sime për t’i intervistuar ata, sikurse vepruan R. Alia, R. Mejdani, A.Moisiu, A.Meksi, I.Meta dhe P. Majko ? Shpirti I këtyre të dyve e di. Emri i personazhit që do të shkruaja, mbase edhe emri im, ishte I njohur njëlloj edhe për këta dy zotërinj tanimë të rënë nga fiku. Gjatë intervistave, njërit nga këta të gjashtët, I kam thënë kështu:: “Zoti….Janë tre male që nuk duan të dijnë hiç për njëritjetrin, por vetëm duhet që t’I heqin kapelat njëtitjetrit. Njëri është mali I pushtetarëve, siç ta zëmë jeni ju, tjetri është mali I parallinjve, siç mund te jetë ky …tjetri mali I artistëve dhe shkrimtarëve, siç jam unë në rastin konkret. Nga këta tre male, më pranë së vërtetës se sa e duan dhe e respektojnë të tjerët, nuk është as mali I pushtetit, as mali I paralliut; këta male, nuk e dijnë se të tjerët po I duan ata, apo karrigen e njërit apo para të e tjetrit.”

Dhe, vërtetë, nëse shkrimtari shkon te paralliu t’i lutet për sponsorizimin e librit të tij ai nuk është më mal; mali nuk përulet. Sikurse edhe një pushtetar a paralli nuk mund të jenë male, nqs I përulen a servilosen një njeriu të shquar të letrave, duke ia toleruar me të qeshur gafat politike apo daljet e tija në pazar për të shitur lëkurën e emrit të tij si shkrimtar.

Ndërkohë, preofeti Muhamet I myslimanëve ka konkluduar në një hadithe spektakolare kështu: “ Kur paralliu shkon te mendimtari, të dy bëhen të mirë; kur mendimtari vete te paralliu, të dy bëhen faqezez”.
Janë 3 rrugë për në xhehenet, spiegon në një tjetër “hajdithe” sërish profeti Muhamet: “ Së pari, kur ke lindur dhe rritur një fëmijë të denjë për shoqërinë; e dyta, kur ngrë gjëra për publikun e në shërbim të tillë, si psh ndërton një xhami, një shkollë, një rrugë, një çezme a mbjell një pemë mes rrugës dhe, e treta, kur shkruan një libër që I shërben njerëzimit”.

Në fenë islame përcaktohet saktësisht që, një e dyzeta e fitimit duhet dhuruar njerëzve në nevojë, ku edhe mund të futet vetë libri letrar shqiptar që po lëngon në grahmat e fundit..

Se çfar rëndësie I kanë kushtuar librit që në kohët e vjetra, mjafton të përmendim bibliotekën e Babilonisë ; njerzit kujtojnë edhe djegësin e saj,vrasësin e nënës së vet, perandoorin romak Neron.. Kur Persia klasike u sulmua nga rrebeshet patru të Xhenghis Khanit, ngjau që u dogjën atje male më libra. Dhe, përse? Librat qenë shkruar me flori të shkrirë dhe fara e keqe e përbindëshit mongol, digjte libra që të përftonte prej tyre floririn me të cilin ishin shkruar.

I përmendëm këto, sepse një pjesë e madhe e sërës së parallinjva tanë të postkomunizmit, kanë kaluar një fëmijëri që u mëkonte ateizmin – një ateizëm i rrezikshëm i cunguar; pa bagazh kulturor e shkencor. Por atyre u ka munguar gjithashtu edhe kultura fetare, me të cilën nuk u ambientuan me ‘të pjesa e tyre më e madhe.

Sipas këtyre “haditheve” përcaktohet se shkon në xhehenem ai që vjedh në kandar dhe, po ashtu, nëse të gjithë dëshmorët (“Shehitët”) shkojnë në xhehenet, nuk pranohen atje nga kategoria e tyre, ata që nuk kanë larë borxhet që kanë marrë.

Sot, kur me tregëti e transaksione gjithfarëformëshe që lidhen me paratë, merren shumë njerëz, jo pak nga ata që kanë falimentuar apo falimentojnë për ditë , janë nga ata që janë përpjekur t’ua hedhin blerësve në kandar, në cilësi, tolerojnë moslarjen e borxheve dhe që nuk arrijnë të fshehin dot, sëpaku, grykësinë e tyre të tmerrëshme.
Në një dossier të kaluar, ne kemi treguar për shkodranin Nuh Sahatçia. Atij ia la orën për t’ia rregulluar një oficer nazist gjatë kohës së okupacionit dhe u largua me të shpejtë prej kushteve të kohës; pa e marrë orën. Nazisti erdhi në Shkodër pas 20 e ca vjetëve me një emër të rremë. Me një grup turistësh. U shkëput nga grupi dhe, me shoqëruesin, ia gjeti dyqanin birit të mplakur të shkodrës. I foli për një orë që kishte lënë “një shok I imi” në ’44 dhe Nuhi, si ngriti sytë nga ora që po rregullonte, e pyeti nëse e kishte kuponin të ruajtur. Johann Arendt nxori kuponin e zverdhur nga portofoli. Po!

Nuhi u ngjit në dhomën sipër dhe, që andej solli orën e trashëguar prej 5 brezash, pra, që ishte aq e shtrenjtë për ish nazistin larguar më pas me robërit e pasluftës.

Gjermani desh t’i paguante “hakun e punës, sa bën?”, por shkodrani iu përgjigj se puna ishte parapaguar që në vitin sa thoshte kuponi.. Gjermani I shtangur kërkoi t’I paguante për “magazinimin” e orës, por mori këtë përgjigje: “ Në Shkodër e kemi pa pare magazinimin”…

Nuh Sahatçia ka vdekur e shkuar, por emri I tij dhe ky akt brilant do të rrojë për jetë të jetëve sa të rrojë emri dhe rraca morale e shqiptarëve.
Mirëpo, shëmbulli I Nuh Sahatçisë nuk ka qënë I shkëputur.Tregëtari I traditës sonë, kushuriri im Hasan Lahi, siç tregon e bija e tij , Kici, një pasionante e madhe e librave, llogariste me saktësi një të dyzetën e fitimit të firmës së tij me vëllezërit.

Me atë shumë furnizoheshin përditë dy mensa jetimoresh, spitalet nëpër Tiranë apo ndihmoheshin njerëz pa bukë. Ai interesohej për njerëz veçanërisht në nevojë dhe, si hiqte mënjanë një të dyzetën, shkonte e ua jepte halexhinjëve duke bërë kujdes të vepronte sipas një tjetre këshille ardhur nga mësimet e tija të fesë, sipas së cilës “Atë që jep dora e djathtë, bën mirë të mos e dijë as dora e majtë”.

“Për kryet e fëmijëve, baba jonë një vit rresht ka ngrënë tre vaktet vetëm bukë me kos. Atëherë ishte zija bukës; baba thoshte se unë nuk mund të ha “miradina”, kur ka njerëz që po vdesin për bukë”.

. Kurse, sot marrim vesh përditë evidentimine xhalillëqeve të pafundëta prej kësaj kategorie që u rritën ateistë, nuk morën kulturë sa duhet dhe nqs morën ca, e lanë me njaqë dhe, është shumë e rëndësishme, nuk e ushqyen shpirtin me mësime fetare së paku. Që të trija fetë kanë mësime të shumta për përkujdesjen ndaj dijes, dijeve e dijetarëve, por ne cituam kësaj radhe disa gjëra nga feja islame, më e përhapura mes shqiptarëve.
Ne konstatuam këta ditë për vjedhjen e pashpirtë dhe dy fishe të karburanteve. Jo vetëm vjedhje në benzinmatës, por, sigurisht, edhe mosuljen e çmimit menjëherë, kur kjo ulje sapo vinte në tregun botëror.
Mandej, nga kjo rracë vjedhësish, që nga kandari deri në abuzimet gjithfarëshe, sa prej tyre kanë kërkuar të lajnë shpirtin te ndonjë shtëpi botuese a shkrimtar sipas hadithes së profetit Muhamet, siç përmëndëm më lart? Sikur dikush shkon në xhami e lutet, falet, kërkon mëshirë për mëkatet e veta, do të thonim, një tjetër xhami është bota e një libri.

Kontribuesit financiar për botimin e tij, do ta afronte atë sadopak me botën e lartësirave ideale, ku jetojnë artistët e shkrimtarët dhe, si një kalë shtëpie, që ul kokën se nuk shqipton dot fjalë si njerëzit përqark, do të niste të mendonte për kotësinë e hapsirave të stepës, kur rendëte dikur gjysëm I egër.

Në ditët e sotme, ne përjetojmë parallinj që derdhin para lumë për “Miss”et,, për furitë skandaloze të zgjeshjeve, për të sjellë ekipe futbolli nga jashtë shteti, për pushime në vënde ku iu dridhet dora dhe sheikëve të naftës e dikush tjetër, për të joshur shkrimtarët nëpër partitë politike, duke I përkëdhelur atje derisa t’u mbytin identitetin e tyre të sovranitetit të “malit të artistëve”.
Kur të arrijmë atë ditë , që tregëtari, apo industrialisti, plitikani apo burri I shtetit, të trokasin në derën e shkrimtarit, piktorit, skulptorit dhe t’I kërkojnë plot mirësi, nëse është e mundur që ata të kenë privilegjin e të kontribuojnë për botimin e ndonjë libri cilësor, në çeljen e një ekspozite picture apo ngrtijen e një busti ( ta zëmë të Kol Jakovës apo Karamahmut Pashës, etj), atëherë shoqëria jonë ka për të qënë krejt e ndryshme nga e sotmja nga gëlon ngado korrupsioni, krimi ekonomik e oridner, dhuna mbi personalitetin e tjetrit, injoranca dhe kur po përjetojmë përditë se si ngrohtësia e lidhjeve të gjakut po zëvëndësohet me llogarinë e akullt të parave.

Po kur do ta arrijmë atë ditë, mund të pyesë dikush nga të korales së toneve optimiste, ku bëj pjesë edhe unë.

Duket që shoqëria shqiptare nuk ka për ta rritur kurrë.

RIZA LAHI