SHFLETOJ KRIJIMET DHE PERKTHIMET E BLLOKUT “DITARI I BURGUT” TE POETIT PELLUMB LAMA

Nga Eduard M. Dilo


Nder duar kam nje tufe me krijimtari te poetit, skenaristit, shkrimtarit, perkthyesit Pellumb Lamaj. Vine shkrimet e tij shkruar thjesht, plot ndjenje, dashuri, sinqeritet, perkushtim e me mendim te qarte.
Jane vargje te poetit qe ja vrane endrren, ja pushkatuan rinine, por nuk e mposhten, ne shpirt ngeli i lire, me shpirt te bukur. Ai vjen ne krijime tamam poet rebel.
Aty i prangosur, aty mes bajonetave qe pikonin gjak shqiptari, aty ku dhe zogu kur hynte ne kampet e vdekjes shihej si provokator, aty ku dhe qeni shok i pa ndare me ata qe vuanin kur ju turr xhelatit qe do qellonte te burgosurit, u denua me varje(!).., u rrit dhe u burrerua poeti, aty u be Erudit, zoterues i me se pese gjuheve te huaja.
U be historian se mesoi shume nga ata Shqiptare te vertete te studjuar ne Perendim qe ishin teper te vendosur e qe vuanin patriotizmen e te qenit Shqiptar. Aty formoi karakterin, aty mesoi se si duhet te jete njeriu patriot, se si duhet te jete shqiptari i verete.
Vargjet, shkrimet e tij ne proze kane ngadhenjim mbi te keqen, kane realitet, kane ngjyrim, kane madheshti. Vargjet e tij jane vargje qe duhet te hyje ne letersine e vertete shqiptare e nxenesit te mesojne cfare do te thote dashuri per Atdhe, per Komb, per njerzit, cfare do te thote dhe diktature…!
Pellumbi nuk shkruan vetem poezi, por dhe tregime, skenare dokumentaresh, perkthime, esse… Nder to permendim “Duart e Nenes”, “Dashuri te vrara”, “Dy pika lote”, Kur ngordhi perbindeshi i kuq”, “Cfare del nga macja, do gjuajne minj”, “Fisnik lind, nuk behesh”, “Viti i Ri”, ” Statuja e Lirise”, ” Sot mbush njezete vjet”, ” Mekataret”, ” Mikroborgjezia katermbedhjete vjec”, “Kulaku”, “Ne emer te popullit”, “Renegatet”, “Larot e oborrit” etj.
Gjithashtu ka perkthime te ndryshme nga V. Hygo, Cabriele Anunzio, P. Shelly,Gerarrd De Nerval, Teodor Storn, Scaroni, Secheti, Leopardi, Fides, G. Ungareti, K Rosseti etj.
Vargjet e tij vertet mbartin dhimbje, por dhimbja esht per padrejtesite qe i jane bere Kombit, Atdheut tone nga klikat udheheqese, qe ende fatkeqesisht vazhdojne. Vargjet mbartin realitet te parashikuar aty mes telave me gjemba, ku nata ishte e gjate, e tmerreshme, e pa pare gjekundi…
Njollat e gjakut shperndare neper muret e qelive, klithmat e atyre qe torturoheshin, emrat e skalitur me dhembje neper muret plot lageshti e myk, qe kete djale ne moshen e njome, ne me te bukurun moshe e mbani te mberthyer me pranga, benin qe shpirti i tij i lire ne brendesi, te shperthente me keto vargje qe i ka te skalitur aq ndjeshem :

“Brenda kater muresh/Rrethuar nga terri/Zvarritem pa rreshur /S’po di nga lind dielli
Brenda kater muresh/Shtangur nga vetmia/ Hijet me rrethojne/Nxin e tere qelia
Brenda kater muresh/Kruspull nga te ftohtit/Pres te vije mesnata/Ti drejtohem ZOTIT
Brenda kater muresh/Dhe pse nate e thelle/ Me kot pres une ZOTIN/ Ai esht ne qiell…” -Qelia 1979
Ky abjent teper gijotines, nen driten e zbete, ku vec minjte qene shoqerues te perhershem, ku buka me myk me pak uje sa per te njomur buzen e zhuritur, ishte lejtmotivi nga ku do te fillonte shperthimi i fuqishem.
Ne ferrin spacian kur e cuan gjeti aty shume bashkevuajtes qe kishin mbi 25-30-te vjet denime te renda e te pa shprese se do te delnin gjalle.
“C’thote bota e qyteteruar, c’thote Perendimi?”-pyesnin gjithe interesim e nje fije shprese ata qe vuanin aty -une i veshtroja e veten e veshtroja. Nuk doja tju prishja endrren dhe tu vrisja ate pak shprese…
Dhe nje nate te acarte dimri, thelle ne zemer te malit, ne ate grope vdekjeje, ne galerine e zones se dyte, ne driten e zbete te kandilit une do te hidhja ne nje cope leter keto vargje”:
Eh Statuje Statuje e Lirise/Sa kurora rrine vyshkur mbi ball/Jehona dashurie qe kurre s’u dhuruan/Kafka martiresh mbetur pa varr
Eh Statuje, Statuje e Lirise/E vetmja shprese, i vetmi zjarr/E vetmja shprese ku shpresat udhe bejne/perzier me klithma., kulluar ne gjak.
Eh Statuje, Stauje e Lirise/E vetmja drite qe na mban gjall/Por dhe po ikem pa u takuar/Besome, do vine te te puthin vrasesit tane!(Statuja e Lirise-1979).
Vargje tejet te fuqishme, nje parashikim, qe kurre nuk do ta donim te ishte keshtu…
Vargjet jane tamam kushtrim per te zgjuar ndjenjen njerezore dhe kombetare per ta bere ashtu si duhet Memedhene.
Njeriu qe rritet me shpirt te lire, nuk mund te jete ndryshe, eshte i drejte per te drejten, eshte cmohues per mohimet, eshte fisnik e me shpirt te paster.
Te tille e kemi Poetin ne vargjet e shkruara ate kohe(1979). Ishte i qarte ne mendime, i pjekur para kohe nga vuajtjet qe kalonte mes vuajtjesh jeten e bukur rinore, kish kuptuar drejt e qartazi qellimin e barbareve te cilet mundoheshin ti lodhnin shpirterisht, menderisht, fizikisht qe nje dite te beheshin viktima dhe persekutoret e pa shpirt ta kishin te lehte per te mbyllur faqen e krimit e genocidit komunist gjysem shekullor te ushtruar aq barbarisht mbi shtresen me fisnike, intelektuale e patriotike te kombit.
Ai gjen force te enderroje e te shpalose aq cilter ndjenjat si bashkemoshatartet qe i la aty ne bankat shkollore ku e prangosen:
“Trishtimin flaka sot /Mbi telat me gjemba/Dhe syte e lodhur/Drejtuar nga qielli
Ne perhumbjen e nje reje rebele/Qe arratisej me shpejtesi/Drejt foleve te largeta/ Ravijezuan fytyren tende
E ne cast mitralozet e bajonetat/Drejtuar nga une/U shnderruan ne petale dashurie…
Valle pse je kaq larg/Sot esht dita e veres/E une trendafilin e kuq /Dot nuk ta sjell (1986).
Sa vargje te mrekullueshme ngjyer me dashurine, trazuar me dhimbjen aty mes telave gjembashe, ku zemra rinore, harron vuajtjet dhe dergon pershendetje dashurie per ate qe la ne vetmi te pa shprese.
Nje flamurtar i vertete me vargjet qe te hyjne ne shpirt e te bejne ti lexosh me endje. Gjen vargje qe jane shkruar per te renet, atyre qe ende nuk u dihen varret, ku tu vendosim nje lule. Vargje qe “te zgjonte te gjallet”, por “medet keta kishin vdekur me kohe,” edhe pse “u ra sirenave te zgjonte mangufaret” , “vec hijen e lagesht dallova ne sfond” -thote Poeti. Duke pare kete realitet tejet i zhgenjyer per te, vazhdon: ” I lodhur, i dermuar e leshova anijen/ Ne detin e trazuar me shqote e stuhi/ E cava dallget drejt ishullit te vetmuar/ Aty ku amazonat e zogjte cicerijne” – ” E po qe shkruar te kthehem nje dite/ Prane bregut ku nanfraget gelojne/ Nuk do tu bie me sirenave te zhurmeshme/ Do kthej kupa vere e velat do leshoj”.
I pa kompromis me te drejten e drejtesine per te drejten, ka bere paqe me veten, e nuk mund te zhbehet, te jete ndryshe…
“Kurre nuk u bera vegel e politikes/Edhe pse politika me kalbi ne burg
Esht strofka e horrave dhe intriges/ Konspiracioni me emrin kurve
Po lolot e oborrit valle cjane/ Poete, deputete qe kocka lepijne/ Gjithe jeten mbesin vec uturak/ Mjerane qe se prekin dot LIRINE! …”gjithe jeten time mbeta rebel/ nganjehere as vete nuk e di perse/ di vetem qe paqe bera me vehten/ dhe kurre nuk e nderroj kete fole”.
Vazhdoj ne cfletimin e faqeve, e ndalem tek kjo poezi tejet e fuqishme qe permban nje realitet te pa mohueshem:
“Gjithe jeten i kenduat perbindeshit/ Kur ngordhi e qate ne cdo varg
Tani si jashtqitje sllavokomunizmit/ S’ju mbetet gje tjeter vec te peshtyni lart
Te paret qe ngritet dy gishtat lart ishit ju/ Sekretare te partise, konsomolas te rinise
E peshtyte, me kembe e shkelet pacavuren e kuqe/ Dhe oh… u gdhite pishtare te demokracise!
Te paret qe ja mbathet ne Perendim ishit ju/ Birbo te kuq pa Fe dhe Atdhe…
…….. Ju qe gjithe jeten hapet vec varre/ E hija e vdekjes ju ndjek nga pas/ Mos harroni shkrepetimen qe zbret nga qielli/ Ahet dhe mjerimin e nje populli te pa fat”.
Shpresuam ne demokracine, ne ate demokraci qe vuajtem e enderruam per te, por vec zhgenjim muarem, vec trishtim e persekutim si me pare, se jane po ata qe kane qene, jane po ata qe cdo gje mund te jene, vec kurre demokrate e njerezore.
Nuk ka si te ndodhte ndryshe po te ishin pak njerezore, shtresen qe vuajti ate ferr dantesk duhet ti jepnin vendin qe meriton. Ata qe vuajten,keta njerez aq njerezore, fisnike e te drejte tek ZOTI, te duruar deri ne vetmohim, jo hakmarres e kriminele, duke dashur qe Atdhene dhe krejt Kombin ta shohin te perparuar, si proteste per padrejtesite qe vazhdojne, u vetflijuan si rasti i Heroit te Demokracise, Lirik Bejko, te cilit poeti bashkevuajtes burgjeve me te i ka gdhendur keto vargje lapidar:
“Ti ike vella i vuajtjeve ike fluturove lart/ Atje ku vetem Engjejt jetojne
I more me vete mjerimet e kesaj bote/ Tani vec Zotin ke mburoje
Ne greven e urise jane nguruar ata
Ata qe buza nuk u qeshi kurre/ Ndergjegje e Kombit, / Simbol i Lirise
Te vetmen pasuri kane nje Flamur”.
Cdo shkrim i tij, cdo varg qe jane vec shkrime e vargje shpirti permbajne ne vetvete anen njerezore te ketij njeriu zemer madh qe gjithcka per te eshte vec Atdheu, Shqiperia meme, vendi ku u rrit, vendi ku u burrerua mes prangave -shenjat e te cilave ja shohim ende-, jane shkrime qe e mbajten gjalle, e mbajten me shprese tek Liria, edhe kur nen hekurat e trashe , ne ato qeli te ngushta, plot tym e lageshti kalonte moshen me te bukur, moshen e endrrave, moshen e dashurise, moshen e lojrave me shoke e shoqe, moshen e prijuar nga gjithcka e te gjithckaje, rinine!
Poezia “KOSOVES MARTIRE”, qe poeti i vargezon me nje dashuri te mekuar ne familje, esht poezi kushtrim e ngadhengjim mbi vitet e kohet qe kalojme, e qe Kosova e martirizuar pret ti ngjitet trungut Ame…, esht kushtrim qe biri i Vlores ja con jehonen kreshpave e bjeshkeve te Kacanikut e Rugoves, qe ka ngel gjalle si ne legjenda Shote e Azem Galica. Xhem Gostivari, Shaban Pollozha etj.
“Njeqin vjet u pre pema e Lirise/ Po rrenjet e Kombit ishin te thella/ Ato njomeshin me gjak martiresh/ Filiza buronte Kosova nder breza/ ……
Njeqind vjet luftoi Kosova/ Jo nuk u dorezua Shqiptari/ Yllojne trojet e Shqiperise Etnike/ Te qofshim fale Familja Jashari/ Marshon e lire Kosova martire/ Syte e permallur kerkojne trungun nene/ Po troket ora e races Ilire/ Kush esht burre te ngrihet ne kembe”.
Si mund te kaloje ne heshtje e pa dhimbje tek poeti viti i mbrapshte “97 ku “revolucioni komunist”, mori persiper dhe shkatrroi krejt Shqiperine, duke i bere sabotim dhe ceshtjes te Kosoves martire ne te drejten e saj te mohuar.
Si mund te kaloje ne heshtje, shkaterrimi i Vlores vendit te Shejte te krejt Shqiptarise, vendit te “pelegrinazhit” shqiptarjan?
Ja si shkruan: ” Rete perpine Karaburunin/ Dhe u derdhen mbi Sazan/ Nis bucet Adriatiku/ Rrufete skuqin Kuz- Babane/….. “Ne Tirane ndare ne partira/ Bolshevike dhe renegate/ Tymi le ti dale Vlores/ Jane mesuar te qajne grate/ Eh moj kuceder e kuqe / Si nuk u ngope me gjak/ Edhe pjellen tende hengre/ Si ste plasi ai bark/.”
Urojme suksese te metejshme Poetit. Esht deshmija e gjalle e te mbijetuarve nga Spaci ferr, eshte percuesi i denje i amanetit te atyre qe nuk dihen ende ku u prehen kockat.

INTERVISTA/ Flet Dr. e Shkencave Juridike dhe Presidente e Shoqatës Kundër Racizmit në Gjermani, Alba Lika/

Nga Albert Z. ZHOLI

Ka mbaruar shkollën e mesme të gjuhëve të huaja për gjermanisht në Shkodër dhe të lartën për Juridik në Universitetin Luigj Gurakuqi po në Shkodër në vitin 2010. Gjatë kohës që ka qenë në shkollën e mesme ka përfaqësuar denjësisht Shqipërinë për gjuhen gjermane disa herë në Ballkan dhe Europë. Duke u njohur me kulturën Europiane që në moshë të re, ishte shumë e vendosur që të vazhdonte studimet Universitare në Gjermani, duke qenë se e zotërote jo vetëm gjuhen por njihte edhe kulturën nga afër. E vetmja pengese ishte ana ekonomike, e cila nuk e lejonte që ta ndiqte ëndrrën në atë kohe dhe si pasoj filloi studimet për Drejtësi në Shqipëri. Edhe pse i mbaroi studimet në Shqipëri me rezultate shumë të mira, nuk ndihej e plotësuar profesionalisht dhe nuk u dorëzua, por insistoi në realizimin e qëllimit që i kishte vënë vetes.

Si vazhdoi ëndrra juaj e shkollimit?

Në vitin 2011 aplikova për bursë për studime pasuniversitare tek projekti Basileus ( është një projekt i krijuar nga komisioni Europian për vendet e Ballkanit perëndimore, me qëllim që studentëve të mire të u japë mundësinë që të rriten profesionalisht në një nga universitet më të mira të Europës) dhe më në fund mu plotësua ëndrra dhe fitova bursë për të studiuar në Universitetin më të mirë dhe më të vjetër në Gjermani për Drejtësi dhe mjekësi, në Universitetin e Heidelbergut i themeluar në vitin 1386. Në vitin 2013 u diplomova me rezultate maksimale në të drejtën penale ndërkombëtare. Pasi u diplomova po e mendoja të kthehesha direkt në Shqipëri që të investoja gjithçka çfarë kisha përfituar në Heidelberg, por nisur nga rezultati maksimal, universiteti më ofroj të drejtën për të nisur Doktoraturën, duke e parë si një shans që jo çdo personi i ofrohet pranova të filloj studimet doktorale dhe që prej një viti po ndjek studimet doktorale për të drejtën penale në universitetin e Heidelbergut. Krahas të drejtës penale, kryesisht korrupsionit që është në qendër të studimeve të mija doktorale, pasi korrupsioni në Shqipëri është një sëmundje që akoma nuk i është gjetur ilaçi, jam gjithashtu edhe aktiviste e të drejtave të njeriut. Që nga viti 2014 jam presidentja e shoqatës për mbrojtjen e të drejtave të njeriut (Internationale Gesellschaft für Menschenrechte IGFM ) për Shqipërinë. Kjo organizate ka qendrën në Frankfurt dhe në të njëjtën kohë operon edhe në 26 shtete të tjera dhe një nga këto shtete është edhe Shqipëria. Bazuar në të gjitha konventat ndërkombëtare për mbrojtjen e të drejtave të njeriut unë e konsideroj edhe korrupsionin si një shkelje të të drejtave të njeriut dhe kjo është ajo që më motivon më tepër që të bëj një ndërthurje të së drejtës penale dhe të të drejtave të njeriut. Për momentin jam fokusuar në studimet doktorale dhe në postin si presidente e organizatës me qëllim që së shpejti të botoj edhe tezen e doktoratures në dy gjuhë të huaja, në gjermanisht dhe shqip. Botimin e kërkimeve të mija shkencore e konsideroj si një mundësi të mirë për të pasuruar sadopak literaturën për studentet në Shqipëri, pasi në Shqipëri ka me të vërtet shumë mangësi në literature. Dy vitet e fundit kam parë një rritje të konsiderueshme të studenteve shqiptare që vazhdojnë studimet në universitet më të mira të Evropës dhe kjo me jep shumë shpresë për një Shqipëri drejt rrugës së Europës.

-Ju shkollën e mesme e mbaruat për gjermanisht, në çfarë eventesh e keni përfaqësuar Shqipërinë në këtë gjuhë?

- Në shkollën e mesme e kam përfaqësuar Shqipërinë në evente të ndryshme ndërkulturore në shkallë ballkanike, në Mal të Zi dhe Kroaci dhe në shkallë botërore në Gjermani. Secili shtet është munduar të prezantojë në mënyrë sa më dinjitoze kulturën e kombit të tij në gjuhën gjermane. Në Gjermani atëherë kisha eksperiencën më të bukur, pasi mora pjesë në orë të ndryshme mësimi në gjimnazet gjermane, duke më dhënë mundësinë që të krahasoj që atëherë sistemin e shkollave shqiptare me ato gjermane.

- Universiteti ynë a ka nivelet dhe parametrat e universiteteve gjermane dhe ku është ndryshimi?

- Fatkeqësisht universitetet shqiptare janë akoma shumë larg nivelit të universiteteve gjermane. Duke u nisur që nga infrastruktura, kushtet, bibliotekat, literatura që studentët kanë në dispozicion e cila nuk është e mjaftueshme. Pa përmendur pastaj komunikimin e shkëlqyer dhe gatishmërinë e profesorëve në Gjermani kundrejt studentëve (dua të theksoj që profesorët e Fakultetit të Juridikut në Heidelberg kanë pozicione të rëndësishme në Gjermani). Një aspekt që mua më shqetëson në Shqipëri është mungesa e Instituteve pranë çdo fakulteti për të bëre kërkime shkencore në çdo fushë. Kërkimet shkencore do na ndihmonin që p.sh ligjet të mos i kopjonim nga sistemet e së drejtës së shteteve të tjera, por ti hartonim vetë. Në fakt sistemi ynë arsimorë është më shumë i orientuar nga sistemi amerikan sesa nga ai gjerman. Kohët e fundit kam vënë re që Shqipëria po orientohet nga sistemi gjerman për sa i përket sistemit të shkollave profesionale.

- Mbasi përfunduat studimet për të drejtën penale ndërkombëtare, pse nuk erdhët në Shqipëri?

- Duke qenë se studimet pasuniversitare i mbarova me notën maksimale që në Gjermani është nota 1 (një), universiteti më ofroj mundësinë për të nisur doktoraturën dhe duke e parë si një mundësi që jo çdo personi i ofrohet pranova dhe që prej një viti vazhdoj studimet doktorale në universitetin e Heidelbergut.

-Sa njihet Shqipëria nga pedagogët që ju japin mësim dhe a keni ndjerë shenja racizmi?
- Profesorët e njohin Shqipërinë thjesht si një shtet të Europës me shumë probleme. Kjo është edhe një arsye përse kërkimeve shkencore në Shqiperi duhet të iu jepet një rëndësi e posaçme. Shenja racizmi nuk kam ndjerë përkundrazi kam pasur shumë mbështetje. Nga eksperienca personale racizmi në universitetet shqiptare është më i theksuar.-Fatkeqësisht

- Në lëndët e degës suaj në Shqipëri a gjen literaturë?

Për sa i përket literaturës që mua më nevojitet, në Shqipëri nuk kam gjetur pothuajse fare.
-Cila është mangësia e sistemit tonë arsimor?

- Sistemi ynë arsimorë është më shumë i bazuar në teori sesa në praktikë, studentët kanë shumë pak literaturës në dispozicion dhe i qëndrojnë shumë besnik kësaj literature dhe nuk bëjnë një vlerësim sa më kritik të saj. Një pjesë e konsiderueshme e profesorëve e ruajnë me fanatizëm mënyrën tradicionale të mësimdhënies, e cila e kufizon studentin për të mbajtur një qëndrim sa më kritik kundrejt një çështje te caktuar. Një mangësi shumë e madhe e sistemit tonë arsimorë është mos mbrojtja e pronësisë intelektuale, plagjiatura dhe mosrespektimi i rregullave te citimit është një problem shumë serioz për mendimin tim. De jure ekziston një ligj për mbrojtjen e pronësisë intelektuale por nuk zbatohet. Jo rrallë ndodh që profesorët në Shqipëri të akuzohen për korrupsion pasiv, për këtë çështje do fajësoja jo vetëm profesorin por edhe studentin që e mbështet një iniciativë të tillë si edhe shtetin, i cili nuk harton një politikë efektive për të luftuar këtë fenomen. Ashtu siç e kam theksuar edhe më lart që ministria e arsimit të investojë më shumë në kërkimet shkencore dhe jo vetëm ti pajisë studentët me diploma, por të hartojë një politikë që këto diploma të shërbejnë edhe në tregun e punës.

-Cila është tema e doktoraturës suaj dhe si mendoni ta paraqisni?

- Unë jam specializuar në fushën e së drejtës penale dhe në qendër të studimeve të mija doktorale është korrupsioni dhe jo vetëm korrupsioni nacional dhe krimi ekonomik, por edhe ai ndërkombëtare. Jam fokusuar tek kjo tematikë pasi korrupsioni (sidomos në Shqipëri) është një sëmundje që akoma nuk i është gjetur ilaçi. Do të bëj të pamundurën që studimet e mija doktorale ti botoj në dy gjuhë, gjermanisht dhe shqip. Botimin e studimeve të mija shkencore e konsideroj si një mundësi të mirë për të pasuruar sadopak literaturën për studentët në Shqipëri.

- Keni dy vjet që jeni presidentja e shoqatës për mbrojtjen e të drejtave të njeriut (Internationale Gesellschaft für Menschenrechte IGFM ) për Shqipërinë, cilat janë detyrat e kësaj Shoqate dhe ku njihen?

- Ka dy vjet që jam anëtare e organizatës për mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut ( Internationale Gesellschaft für Menschenrechte IGFM ), por presidente e kësaj organizate jam që në nëntor të vitit 2014. Kjo organizate ka qendrën në Frankfurt dhe në të njëjtën kohë operon edhe në 26 shtete të ndryshme në botë, një nga këto shtete është edhe Shqipëria. Në qendër të kësaj organizate është mbrojtja e të drejtave të njeriut si një fuqi absolute. Ne si organizatë apelojmë për shkeljet e mundshme të të drejtave të njeriut. Në mars kishim takimin e radhës në Bonn, ku u parashtruan edhe disa ndryshime në status dhe në bazë të këtyre ndryshimeve do bëjmë edhe një reformim të organizatës.

- Mbas doktoraturës a mendoni të ktheni në Shqipëri?

- Për momentin jam fokusuar në studimet doktorale dhe në postin si presidente e organizatës, por gjithashtu po punoj me elitën e universitetit të Heidelbergut për hartimin e një konvente për doktorantët, me anë të cilës kërkojmë më shumë privilegje dhe hapësira veprimi nga shteti. Dëshira ime është që të kthehem në Shqipëri dhe të investoj në universitetet Shqiptare çfarë kam fituar deri tani.

- Cilat janë problemet e femrës shqiptare sot?

- Fatkeqësisht pozicioni i femrës shqiptare është akoma në tranzicion. Në Shqipëri një rol të rëndësishëm luan edhe pozita gjeografike. Femrat të cilat jetojnë në kryeqytet kanë më shumë mundësi veprimi dhe punësimi sesa ato që jetojnë në qytet e tjera, pa përmendur ato që jetojnë në zonat rurale ku mundësitë e tyre janë pothuajse zero.

- A e ka zënë sot ferma shqiptare vendin e duhur në shoqëri, apo ende jemi shoqëri maskiliste?

- Femra shqiptare akoma nuk e ka zënë vendin e duhur në Shqipëri, pasi postet kryesore janë kryesisht të zënë nga meshkujt dhe si pasojë kjo na bën një shoqëri maskiliste, ku femra shihet si një qenie e dobët që nuk është në gjendje të marrë përgjegjësi të mëdha përsipër.

- Cili duhet të jetë pozicioni i femrës shqiptare në jetën politike?

- Numri i femrave shqiptare që studiojnë në universitetet më të mira europiane dhe botërore është rritur ndjeshëm vitet e fundit, kjo tregon se po integrohen gjithnjë e më tepër dhe vetëm një prezantim i barabartë i femrave dhe meshkujve në parlamentin shqiptarë do forconte pozitën e femrës shqiptare në politikë dhe si pasojë do zbehej diskriminimi gjinorë.

DESHQIPTARIZIM I LETËRSISË KOMBËTARE

Nga Rasim BEBO/Chikago/

Ka mbërritur në shkolla një listë e re librash, të rekomanduara për bibliotekat shkollore, të cilën Ministria e Arsimit e ka publikuar më 28 Tetor. Aty janë përjashtuar “Nënë Tereza”, “Ibrahim Rugova” dhe krejt letërsia studimoree Kosovës, si dhe “De Rada”, dyqindvjetori i të cilit, kremtohet sivjet. Bordi i Ministrisë së Arsimit, i thirur në ilegalitet dhe i miratuar po ashtu pa asnjëfare trasparence e kriter, shpalli më 28 Tetor me gjuhë ultimative qëështë karakteristikë e kësaj qeverie, një liste me treqind e tetëdhjetë e pesë tituj, e cila është një sakatim i listës shumëvjeçare të miratuar nga Ministria e Arsimit, ku ishin hequr titujt e armiqve politikë dhe ishin shtuar si me sustë mjaft tituj nga shtëpite botuese. Ky është një skandal kombëtar i botuar së fundi në shtypin tonë. (Ramiz Dërmaku, “Skandal” gazeta Bota Sot, marrë nga Gazeta 55)
Gjatë këtyre dy dekadave, kupola e drejtuar nga guvernatori Janullatos, përveç qilizmës që i bëri tokës shqiptare, duke mbjellë në të vorreza të ushtarëve grekë me kufoma shqiptarësh, duke mbjellë shkolla greke, duke ndërtuar kisha të stilit grek dhe kisha me emër të shenjtorit Shën Kozma, i cili është ekzekutuar në vitin 1779 nga qeveritarët shqiptarë të kohës.
Historianët grekë, të orientuar nga kisha greke,kanë shkruar artikuj të veshur me “dinakërinë greke”, se çamët nëÇamëri (muslimanët) janë kolonë turqish dhe për këtë nuk duhen të njihen si popull shqiptar autokton. Por Qeverisja Shqiptare dhe Akademia e Shkencave kanë heshtur.Kështu erdhi si pasojëedhe deklarimi i tyre se “Çamëria nuk ekziston”. Forumet botërore e ligjëruan,sepse nuk u doli përpara nga ne, një kundër-rezolutë për Çamërinë, që të kundërshtonte rezolutën greke.
Sllavët na rrëmbejnë emrin “Maqedoni” dhe ne na quajnë ardhacakë dhe “ashkla” të mbetura gjatë kohërave. Ne duhet të kemi parasysh, “se ata që nuk kujtojne të kaluarën janë të dënuar ta përsërisin atë”, siç thotë historiani amerikan George Santajama.
Me fjalët “Shqipëri lindore”, “veri-lindore” dhe “Iliriada” i kanë zënë vëndin emrit “Maqedoni”, emër i vjetër mbi katërmijëvjeçar.” A është kjo normale? Ndërsa fshatrat e Strugës, vendosin në Strugë pllakatën përkujtimore pas njëqind vjetëve të “kryengritjes Maqedono-Shqiptare” kundër okupatorit serb. Tëkuptojmë këtë rast, “maqedonët” janë sllavët e Maqedonisë dhe këta u bashkuan me shqiptarët, gjoja luftuan kundër serbëve. Sa gënjeshtër e hapur. A ka ndodhur ndonjëherë që sllavo-maqedonët të luftojnë kundër sllavo-serbëve?
Historiani Maqedon Andonov Polianski e quan popullatën sllave në Maqedoni “maqedonas”, kur ata kanë ardhur një mijë vjet pas Aleksandrit të madh të Maqedonisë. Kur e pyesim për këtë, ai thotë, ne me të vërtetë kemi ardhur shekuj më vonë, por kur erdhëm në Maqedoni ne jemi maqedonas. Kështu grekët mohuan Çamërine dhe sllavët përvetësuan emrin maqedon dhe uzurpuan pushtetin. Ndërsa qeveria dhe Akademia e Shkencave vazhdojnë në përkrahje të deshqiptarizimit, kjo është një fatkesi e madhe.
Personaliteti shqiptaro-amerikan, zoti dhe zonja Dioguardi deklaruan se historiani grek Nikolas Stavros ka thënë: “futja në dorë e kishës shqiptare është fitorja më e madhe e jona në Shqipëri në shekullin e njezetë”. Kjo deklaratë e historianit grek, tingëllon tepër poshtëruese për nderin dhe për dinjitetin e Rrepublikës së Shqipërise, dhe më tej. Janullatosi ka deklaruar në gazetën greke “Kathemerini”: “Nuk e kuptoj idenë e shqiptarëve që feja e shqiptarit ështëshqiptaria, këtë tezë do ta luftojmë duke dalë hapur kundër rilindjes kombëtare shqiptare”. (nga Eshref Ymeri)
Qeveria Shqiptare dhe Akademia e Shkencave Shqiptare, e perforcuan mendimin e Janullatosit, per te zhdukur të gjithë mendimin shqiptar me të gjithë perfaqësuesit e vet, duke nisur me Branko Merxhanin e duke vijuar me Mehdi Frashërin, Mithat Frashërin, Mustafa Krujën, Ernest Koliqin, Gjergj Fishtën e Anton Harapin. Këta e mbushën me antizogizëm dhe antinacionalizëm. Po kështu albanologu At Zef Valentini është fshirënë mënyrë metodike nga lista e vjetër. Hakmarrja është shekullore dhe të njëjtin fat kanë pësuar edhe kujtimet e papërseritshme tëAt Zef Pëllumit, “Nder i Kombit” të vlerësuara edhe me “Penën e Artë” nga MTKRS-ja, vetëm se këto shënime janë shpluhurosur prej kohës.
Mungesa e krejt të ashtuquajturit neoshqiptarizëm, pason goditjen si me sopatë të gjithë mendimit shqiptar para luftës së II botërore dhe ështënjë krasitje e gabuar, në listën e re të qeverisë së Edi Ramës, mungesa në listë e krijimtarisë së Ibrahim Rugovës, Azem Shkrelit, Ali Podrimjes e Eqerem Kryeziut. Nuk është një harrese në kuptimin e mirfilltë të fjalës, pasi librat e tyre kanëqenë rregullisht në të gjitha listat e Ministrisë së Arsimit që nga viti 2006, por është një qëndrimi i turpshëm, për të cilin anëtaret e bordit duhen te skuqen dhe Ministria duhet te nxjerrë përgjegjësitë e vërteta të këtij sakrilegji. Kështu është sakatuar prejlistës së botimit,me një të rënë të lapsit,krejt botimi i shqiptarëve të Kosovës.
Voluntarizmi për sakatimin e listës së vjetër rekomanduese, ka goditur kryesisht qëndrimet perëndimore të shqiptarëve, ndërkohë që shtesat e reja, janë thellësisht riciklime tëopinioneve bolshevike, të viteve të shkuara në të ashtuquajturat “studime të reja shqiptare”. Serish si shpëtojmë dot krahasimit, kur qëmtojmë se në listëështë shtuar një studim për Skënderbeun i gazetarit Virgjil Kule dhe jo studimi i Aurel Plasarit,ku përfshihen edhe studime për Kutelin e Camajn, janë fshirë njësoj sic janë fshirë edhe tituj e perfshirë në kolanën “Inteligenda”.
Mungesa ulëritëse e listës, e cila shkon fiks sipas historikut të mungesave tëçfarëdollojshme të kryeministrit Edi Rama, është mungesa e çfarëdolloj libri të shenjtores shqiptare Nënë Tereza. Libra të pafund në shqip, të shkruar nga studiues, poetë e historian janë rrëzuar, ndërkohë që në shqip janë botuar prej vitesh edhe cikli i poezive të nënë Terezës, e cila gjithashtu po provon censurën e re të mirditores Lindita Nikolla.Kjo censure orientale,është përdorur edhe për librat në shqip të Atit të Shenjtë Benedikti XVI, apo historianit hebre më i njohur i shekullit XXI Simon Sebag Montefiore.
Nuk dihet ende si qëndron e vërteta, pasi ministria, s’ka dalë formalisht me shkresën e vet me firmë e vulë qe u ka nisur drejtorive rajonale në rrethe, por thirrja mbetet që sa më shpejt lista të miratohet, qoftë edhe vetëm me klientelën e lartpërmendur të mazhorancës. Nuk ka asnjë problem që librat e Jorgo Bules, Rudina Xhunges, Arben Putos, Shaban Sinanit e Floresha Dados shkojnëpreferencialisht në shkollat tona nëntëvjecare e të mesme, dhe NënëTereza, Jeronim De Rada, Branko Merxhani, Ibrahim Rugova, Ali Podrimja dhe At Zef Pëllumbi sërish censurohen.
Duhet përcaktuar fajtori për sakrilegjin e 28 Tetorit e po ashtu duhet zyrtarizuar edhe bllokimi i 30 Tetorit. Ministria Lindita Nikolla, duhet të gjejë fajtorin, nëse nuk do të konsiderohet vetë fajtore për sakatimin e listës së vjetër dhe harresat e tmerrshme të De Radës, Nënë Terezës e Ibrahim Rugovës. Kurse Edi Rama, i cili pati kohë gjatë tetë viteve të opozitës, të bënte lojën e peshtirë të përshtyrjes së botuesve, kur ata s’ishin në grigjen e tij, tani ka detyrimin të denoncojë listën e të kthejë në shinat e një tradite pozitive, e cila synon arsimin kombëtar dhe jo arsimin partiak enverist. (me shkurtime nga Redaksia 5/11/2014).

I dashur Blush….Problemi nuk është tek Anastasi

Nga Ilir Levonja

I dashur Blush

Në romanin tend ”Të jetosh në ishull” fq 269, ti shkruan. ”Çifutët dhe Jezu Krishti me të gjithë apostujt e tij nuk kanë folur greqisht.” Po përfitojë nga rasti të them se është një libër i madh.Një punë e madhe.Të cilin e kam rilexuar. Dhe e kujtoj. Pra qysh këtu, bëhet fjalë për një mashtrim të madh njerëzor. Ose përvetësim. Të cilin po ti e shpjegon në paragrafët e mëposhtën, duke përmendur një lloj xhelozie të grekëve që ishin të pa fe,. Grekët e kohës post Krisht. ”i morën librat e shenjtë dhe pasi i ndryshuan, i përkthyen siç deshën, duke zhdukur të vërteta e shenjta”. 

Kurse sot në shkrimin tuaj, me titull ”Kur do flasë Anastasi shqip?” të dt 13 prill 2015, të shpërndarë kudo dhe që po dominon webet për nga numri i klikimeve, duket sikur nuk po beson më as veten. Ose ndofta është një lloj gjëndje e vakët që e kap krijuesin, sa here kur hahet me vetveten për zgjedhjen e temave. Ose, ose i ka gjetur, i ka në kokë dhe bën zgjedhjen. Që në fakt ai e di se është një skup për të patur gjithnjë vëmëndje.
Dhe duhet të them, se fal mjeshtërisë tënde, përmes asaj metonime hapësinore, ku ti i shikon gjërat e zhvendosura dhe me keqardhje etj…, sjell gjithmonë punë që përbëjnë sukses. Qofshin këto edhe me firo përbrenda. Gjithsesi duke iu referuar Blushit, po theksojë se, kur ata përkthyen, përvetësuan, dhe besojnë verbërisht se çdo ortodoks është grek. Ashtu sikur edhe sllavët. Nuk e kanë për asgjë t’ja bëjnë shqiptarëve. Dhe po ja bëjnë.

Unë do ndalem pak në konstatimin tend tek paragrafi i fundit i shkrimit. Kur thua ”Anastasi nuk ka nevojë të përkthehet dhe nuk duhet të përkthehet, sepse ai ka detyrimin dhe dijen e duhur për të folur shqip. Hirësia duhet të flasë shqip.” 

Nuk është aspak fjala se di apo nuk di Anastasi shqip? Ashtu si ty, Anastasi është njëri I penës. Krijonjës. Kërkush tjetër më mire se njerëzit e penës nuk e di thelbin shprehimor, se bota e shpirtit, ajo që ndjen, ajo që të dhëmb, ajo që do të sjelllësh të gjallë për të tjerët…., asesi s’mund tu afrohet njerëzve veçse në gjuhën tënde. Edhe pse Anastasi nuk e bën këtë qëllimisht, e kompromenton estetika. E kompromenton curricula e tij, e kompromentojnë ata shqiptarë që i gëzohen pushtimit material. Të shkëlqimit të dhuruar. 
Eshtë e bërë e modës që sa here mbahet mesha e Pashkës, të fillojë ky avaz. 
I dashur Blush, që mos të zgjatem. 

Problemi nuk është tek Anastasi. Por tek ne. Tek kollajllëku jonë për t’ju nënshtruar pushtimit material. Nuk e shikon si mburremi me dhuratat e botës. Sikur nuk kemi baltë, ujë dhe gurë për të ndërtuar kisha, apo xhamija. Ne sot po vritemi edhe për Turqinë, me njëri-tjetrin. Gjithmonë për hatër të kollajllëkut të dembelit karshi të mirave materiale të dhuruara. Kemi mendjemadhësinë e duhur sa ta quajmë bashkëpunim një uzurpim, pushtim pesëqind vjeçar. 
 Ti ishe një që ike. Nuk e ndjeve, nuk u binde. Në ringjalljen e Krishtit. Për shkakun e ligjëratës në gjuhën e huaj. Në këtë magji të besimit njerëzor. Po si kujton, se u bindën ata të tjerët? Asesi. Ata nuk e kishin mendjen dhe shpirtin tek Anastasi. Por tek shkëlqimi i tij. Diçka duhet të pikojë aty.

30 VJET, NË DORË SHARKI ZEMRËN NË KOSOVË, VET NË SHQIPNI

Në kujtim të rapsodit DEVISH SHAQJA

Shkruan: Bajram Gashi/ Durrës*

Burra të mençur, folkloristë, akademikë, shkencëtarë, politikanë, muzikantë, intelektualë, puntorë, bujq e blegtorë e njohën Dervish Shaqen, këtë legjendë të këngës dhe folklorit shqiptar, mes tyre jam edhe unë, që po e risjell në kujtesë pas 30 vjetësh të ndarë nga jeta.
Është privilegj e fat të kesh njohur atë figurë të spikatur të këngëve patriotike shqiptare, njëherazi aq më shumë përgjegjsi të shkruash për të. Marr shkas për të nderuar at’ burrë, duke marrë përsipër përgjegjësinë time qytetare, se për çfar shkruaj, deshmitë janë kokforta, aq sa nuk ka shteg për mëdyshje.
E njoha baca Dervishin për një kohë të gjatë, që kur isha fëmijë në vitin 1957, e deri sa e përcollëm në banesën e fundit më 13 prill 1985. Qëndrova pranë tij në raste festash e tubimesh, në kuvende, koncerte e dasma në familjet e kosovarëve në fshtrat Shenavlash, Rrashbull, Qerret, Fllakë e gjetkë. Ai u bë shkas që më afroi dhe më mësoi çiftelinë dhe këngët e trimave. Fillova edhe unë të këndoj së bashku me të rinj të tjerë. Shpesh na lavdëronte e na bënte qejfin, Dervishi dhe shoku i tij i fëmijërisë Demush Neziri. Me kalimin e viteve grupi kosovar ishte zmadhuar e plotësuar më së miri. Dervishi ishte në krye. Ai ishte ikona e grupit. E admironim për atë paraqitje burnore kudo që ndodhej. I shkonin këngët e trimërisë, besës dhe atdhetarisë, por i kishin hije edhe këngët e dashurisë. Ishte rapsod i lindur.
Jetoi shumë vite në Shënavlash e më pas në Rrashbull, ku i kishin dhënë një truall dhe i kishin bërë një shtëpi të vogël sa për të futur kokën. Në atë shtëpi çka binte jashtë pikonte brenda. Kaq ishte e vërtetë saqë, shpesh i duhej ta lëvizte krevatin nga një qosh i dhomës në qoshin tjetër për të mos u lagur. Gjërat, për kohën duhen thënë ashtu siç janë, pa zbukurime e inate. Ishte talenti, vullneti dhe pasioni i tij të këndonte në skenat e Shqipërisë, që nga Shkodra në Sarandë, nga Durrësi në Kukës, nga Shijaku në Pukë, nga Elbasani e Gramshi, në Lezhë e Korçë. Vishu e zhvishu me kostumin kombëtar, e ngjitu me qindra herë në skenat shqiptare. E këngët e Dervish Shaqes dhe Demush Nezirit, së bashku me grupin, jehonin e dëgjoheshin në gjithë hapsirën mbarë shqiptare, duhet thënë edhe më larg, përtej oqeaneve.
Alia i vogël, djali i tij, të cilin kur qe larguar nga Lluga, (fshat i vendlindjes në Kosovë), e kish lan 6- muajsh në djep, asht rrit në moshë e shtat. Kur i kish ba 14-15-vjeç, netëve të dimrit merrte shkallët e gjata, hipte mbi çati edhe më lart akoma në bagrena (akacje), drejtonte antenëën e radios dhe dëgjonte zërin e ambël të babës së vet, të cilin s’e njihte fare, e që s’arriti ta shohë e njohë për sëgjalli. Nana Zoje, shpesh dilte jashtë, vështronte të birin, e ruante se mos binte në tokë dhe e mbronte se mos zbulohej nga ndonjë hafije, tek dëgjonte këngët e babait të vet nëpërmjet valëve të “Radio Kuksit”.
Kjo ndodhte në Kosovë, ndërsa në tokën amë, në Shqipëri punët shkonin ndryshe nga ç`dukeshin. Figura e Dervish Shaqes u përdor nga sistemi i shkuar për të mbuluar veprimet e shëmtuara ndaj të rinjëve Kosovar që aratiseshin nga dhuna që ushtronin serbët, dhe që u degdisën si të dyshimtë, për vite me rradhe nëpër kampet e punës në kënetën e Tërbufit e gjetkë. Ata deri në vtin 1990, edhe në popull quheshi “emigrantë kosovarë”. Ndaj duhen lexuar së mbari, vargjet e këngës aq të njohur:
“Kur ta kthyem Kosov’ shpinën,
e lam borën e gjetëm dimën”
Në vitet 80-të, filloi të zbehej figura e Dervish Shaqes, sepse Flamur Këlmendi, djali i gruas tij, tentoi të kalonte kufirin për një jetë ma të mirë dhe u dënua me 18 vjet burg për “Tradhëti ndaj atdheut”. Ndaj dhe ceremonia e varrimit, më 13 prill 1985, kaloi me mospërfillje nga pushtetarët e kohës. Forma veprimi të njohura për kohën, që zbatoheshin për të gjithë ata kishin njollë në biogarfi, apo që nuk u duheshin më. Limoni i shtrydhun nuk vlente, ndaj duhesh hedhur.
“Mollë sherri” ishte ba kanga, “Djep trimnie asht Kosova” e krijuar dhe kënduar në vitet 80-ta, mbas demostratave të studentave në Kosovë. Sigurimi shqiptar, si përherë vigjilent kur bëhej fjalë për serbinë, kërkonte ndryshim në vargjet e kësaj kange. Duheshin hequr disa, mbasi tingëllonin si ndërhyrje në punët e brendëshme të shtetit Jugosllav, e medemek do na zemëroheshin. Vargjet ishin këto:
“Rrjedh’ e shpejt’ valja e Drinit.
Gjall’ Isa i Boletinit.
N’kamb Idrizi e Sylejmani
Shkamb’ i gjall Bac Bajrami.
……………………………..
Ushton gryka e Rrugovës
Kush s’ja njeh zemrën Kosovës,
Rrisin shqipe nëpër djepa “…….
Pikërisht këto vargje u hoqën, dhe më pas autori i këngës, shkrimtari e poeti durrsak Matish Gjeluci, shpëtoi për birë të gjylpanës. Kështu m`i rrëfen sot ato ngjarje, rapsodi i njohur Halil Berisha, ish pjestar i grupit kosovar për shumë vite.
Një ngjarje sa për të qeshur e mënshumë për të qarë, tregohet shpesh në biseda miqsh e shokësh, kur bie fjala për Dervish Shaqen. Sulejman Hasani një nga rapsodët ma të spikatur të grupit kosovar, bashkë me Nazim Gryken, e tregojnë me dhimbje këtë ndodhi: “Do të jepej një koncert nga “Ggrupi kosovar” në Durrës, me kërkesë të disa bashkëatdhetarëve të ardhur nga Europa dhe Amerika. Ndër të tjera u këndua dhe kënga: “Kur ta kthyem Kosovë shpinën”. Shpërthyen duartrokitje e brohoritje të papërmbajtura, lot gëzimi e mallëngjmi, pse jo edhe lot hidhërimi. Ndërpritet shfaqja. Alarmohet sigurimi i shtetit dhe vërshojnë “Specialistët” nga Ministria e Brendëshme. Dervish Shaqa me shoke ishin bërë sa një grusht. Pyetje pas pyetjesh :
- Na thoni, ç’kishit me ta?! – Pa marrë përgjigje, vazhdonte tjetra:
- Ç’marrdhanie farefisnie keni me ta?
Mërgimtarët kosovar të ardhur nga ana e anës, u kishin dhuruar rapsodëve tanë disa dhurata simbolike për kujtim, më së shumti ora dore. Por pyetjet vazhdonin lumë:
- Pse i pranuat dhuratat?!
- Jep llogari! Ne dyshojmë se je agjent i CIA-s.
Dervish Shaqa përgjigjej tërë habi, i tronditur dhe me frikë, pasi e dinte se ç`e priste po të hynte në ingranazhet e sigurimit shqiptar.
- Po s’e njoh more burrë CIA-n. Ma bjer këtu e më ballafaqo me të, ta shoh, ndryshe s’po kuptoj ç’ka m’thue, – u thoshte Dervishi!. Ndërsa Merushe Badolli, këngëtare dhe valltare e talentuar e grupit, mori vërejtje të randë nga partia, mbasi ishte edhe antare e saj. Kjo ndodhi që s`është e vetme, besoj se mjafton të kuptojmë e besojmë se sa nderoheshin, e si trajtoheshin kosovarët nga pushteti i kohës. Mbase kësaj situate i shkojnë përshtat vargjet e kënduara:
“Votrat tona i kemi lan,
Por n’shqipni kemi një nanë”……
E për ta pirë të plotë kupën, vazhdojnë, sepse realiteti ishte ndryshe dhe i hidhur : ……..
“Vatrat tona i kemi ndjek
Se ne Shqipni kemi një njerk”
Jeta e baca Dervishit erdhi e shkoi si tallazet e detit, me ulje e ngritje të mëdha. Vetëm ata që e kanë njohur nga afër ia dinë hallet, dertet dhe mallin e tij për Kosovën, që s`e hiqte nga mendja e zemra, nga kuvendi e kënga. Shkoi me një brengë të madhe se nuk e pa Kosovën e lire. Ëndëra e tij e shprehur në qindra këngë me çifteli e sharki, u realizua. Kosova është e pavarur dhe shqiptarët e saj janë të lirë.

* Shkrimi iu dergua redaksise nga bashkepunetori  ne Durres, Kadri Tarelli

Për pak kulturë më shumë…

 Entela Binjaku*

“Kultura është thesari më i çmuar i njeriut të qytetëruar, është stolia e mendjes, lartësimi i shpirtit, shkathtësia e ndjenjave, freskia e spiritës…”,- kështu thoshte më 1938 një ndër personalitetet e kulturës dhe gazetarisë shqiptare, z. Tajar Zavalani.

Por, si arrihet tek kultura? Si mund mbërrihet që ky mendim të kthehet në mendësi dhe bindje shoqërore?

Ky shkrim lindi pikërisht nga një refleksion i mbështetur në nevojën për të njohur shoqërinë në disa dimensione, siç është aftësimi emocional falë kulturës, leximit, si qëndron gjinia femërore në këtë lëmi etj.

Stimulimi emocional që arrihet falë teatrit, filmit, artit muzikor, librit etj., është një domosdoshmëri për vetë ekzistencën e njeriut si një qënie e përmbushur shoqërore. Në mungesë të këtij stimulimi, jeta karakterizohet nga një egërsi dhe agresivitet që shkon vetëm në rritje.
Edhe pse në dukje një parim i universalizuar dhe larg realitetit tonë, një vështrim në jetën e shoqërisë shqiptare mund ta pohojë këtë ide. Raporte ndërpersonale që tensionohen falë moskuptimeve apo keqkuptimeve, ndjesi të pashprehura falë varfërisë në fjalor, empati e kufizuar, indiferencë ndaj përjetimeve emocionale të tjetrit etj., janë disa nga elementët që përshkruajnë tablonë tonë shoqërore.
Edhe pse në këtë çerekshekulli jeta në Shqipëri njohu mjaft aspekte liberalizuese, sërish agresiviteti në shoqëri ka qënë gjithëherë i pranishëm dhe i shfaqur në mënyra e intensitete të ndryshme.
Po të vështrohet jeta e qytetarëve shqiptarë në të gjithë vendin, do të vihet re se për aspekte të stimulimit emocional nuk është menduar aspak, përkundrazi kësaj mungese i janë shtuar vështirësitë ekonomike, të përballimit të mbijetesës, të cilat në kushtet e zbrazëtisë shpirtërore bëhen edhe më të vështira. Shkaku i kësaj apo arsyet për këtë mund të gjenden kudo por në mënyrë të përmbledhur do të thoshim se vetë ngritja e kufizuar kulturore e shoqërisë dha premisa për këtë gjendje.
Pak ose aspak kinema, pak ose aspak shfaqje teatri, pak ose aspak shfaqje të muzikës serioze…kjo është situata e përgjithshme në çdo cep ku jetojnë qytetarët shqiptarë, edhe pse nevoja shpirtërore e tyre është e krahasueshme me cilindo qytetar evropian kudo ku jeton.
Megjithatë gjatë kësaj periudhe një ndër fushat që u pasurua mjaft në vendin tonë, ishte fondi i letërsisë në gjuhën shqipe.
Tituj të panumërt nga fusha të ndryshme të aktivitetit njerëzor, autorë nga më të vlerësuarit në botë, emra përkthyesish që u bënë të njohur, qëndrojnë përkrah emrave nga më mirët e fushës së përkthimit, etj.
Gjatë këtyre viteve shoqëria u njoh me emocionet e”Nobelit”, me konceptin e librave “më të shitur”, u njoh me letërsinë që vinte nga të gjitha anët e botës, duke pasuruar bazën e asaj letërsie klasike me të cilën ishte edukuar shoqëria që në periudhën e para viteve ’90 etj.
Por, a është kuptuar rëndësia e të lexuarit tek shqiptarët? Më tej akoma, në morinë e lexuesve, sa janë gra dhe vajza duke qenë se ato kanë një përgjegjësi të madhe edhe në edukimin e fëmijëve?
Për t’ u dhënë përgjigje këtyre pyetjeve është e udhës të japim disa përcaktime lidhur me rëndësinë e leximit. Ashtu siç veprojnë edhe studiues të ndryshëm në botë, edhe ne kemi nevojë të rekomandojmë në mënyrë të vazhdueshme lexuesit lidhur me efektet e letërsisë dhe të të lexuarit.
Duke i mëshuar universalitetit të rëndësisë së leximit, nisur edhe nga boshllëqet e sipërpërmendura, duke theksuar idenë se shoqëria ka nevojë për gra dhe vajza që lexojnë, letërsia bëhet një aspekt i domosdoshëm për përparim tek ne.
Jo vetëm si një element i zhvillimit të imagjinatës, as thjesht si mundësia e pasurimit të fjalorit, por tek letërsia qëndron fuqia e pasurimit të botës shpirtërore të njeriut.
Studiues nga kultura të ndryshme në botë kanë arritur në përfundime të rëndësishme sa i takon ndikimit të letërsisë në aspektin psiko- emocional të njeriut.
Konkretisht, disa studiues nga Universiteti i Torontos janë të mendimit se “vlera e letërsisë së lexuar qëndron në përpjestim të drejtë më aftësimin e lexuesit për të kuptuar dhe deshifruar veprimet e të tjerëve”. Sipas tyre, “sa më e vlerë të jetë letërsia e lexuar, aq më e lartë është shkalla e njohjes së përjetimeve emocionale tek të tjerët dhe tek vetja”. Gjatë punës së tyre ata panë se një letërsi e zgjedhur, rriste ndjeshmërinë ndaj emocioneve të të tjerëve duke ju dhënë madje atyre edhe shpjegime mjaft të thelluara.
Duke shqyrtuar edhe lexues të letërsisë “komerciale” e asaj fantastike-shkencore u vu re se edhe pse këto lloj letërsie figurojnë në krye të listës së “librave më të shitur”, nuk mund të japin pot ë njëjtin përfundim si lexuesit e rastit të sipërpërmendur.
Duke u kthyer në vendin tonë, shoqëria duhet të kuptojë se të lexuarit nuk është një mënyrë “për t’u arratisur nga realiteti”, as edhe një mënyrë “për të kaluar kohën”, por është mjeti për të rritur ndjeshmërinë njerëzore dhe forcën shpirtërore për të përballuar veprimtaritë e jetës.
Letërsia, duke na dhënë mundësinë të vendosim veten në vendin e personazheve, na ka ndihmuar të zbatojmë ndjesitë e përjetuara dhe aftësitë e fituara falë tyre, edhe gjatë gjithë aktivitetit tonë jetësor.
Duke njohur agresivitetin e jetës shqiptare gjatë kësaj periudhe, është e domosdoshme të ndihmohet jeta shoqërore duke jua bërë të qartë qytetarëve tanë këtë korelacion që ekziston midis ndjesive emocionale që kultivohen dhe procesit të të lexuarit.
Për të parë efektet që ka letërsia tek lexuesit, studiuesit e universitetit të Torontos shqyrtuan në mënyrë të krahasuar reagimet e lexuesve të letërsisë së lëvruar nga nobelistja Alice Munro, me të cilën është njohur edhe lexuesi shqiptar, me reagimet e lexuesve së një letërsie që kishte përftuar edhe cilësimin “best-seller”.
Elementi kryesor që i dallon këto dy lloj letërsish është fokusi: tek Alice Munro përqëndrimi është më shumë tek personazhet sesa tek veprimi apo intriga në vetëvete. Sipas studiuesve, rrëfimi i saj nuk vendos ato kufij të autoritetit që i kanë të nevojshëm shkrimtarët e tjerë që lëvrojnë letërsinë e tipit ‘best-seller”.
Vetë nobelistja e vitit 2013, Alice Munro me të cilën lexuesit tek ne janë njohur përmes romanit “Virgjëresha shqiptare”, nuk të thotë çfarë të besosh, por ashtu siç ndodh edhe në jetë, ajo nxit vetë lexuesit të paraprijnë reagimin e personazheve.
Është e pamohueshme që letërsia nxit fleksibilitetin emocional i cili është bërë kaq i nevojshëm në këto kohë kur raportet ndërpersonale mes njerëzve janë kthyer në thjesht formale, dhe ku vetë përfshirja emocionale në to është e ulët.
Librat janë një ushtrim i mirë për imagjinatën, e cila njihet për rëndësinë që ka në rezonancat afektive tek njeriu.
Ndaj qytetarët shqiptarë në përgjithësi duhet të kuptojnë se të lexuarit ndikon në kultivimin e atyre cilësive që kanë një rëndësi të madhe në dinamikën e jetës, siç është ndjeshmëria, empatia, thellimi tek aspektet emocionale, aftësia për të paraprirë reagimet e tjetrit etj.
Nëse në radhët e lexuesve, numri më i madh do të ishte nga gjinia femërore, kjo e dhënë do ta shtonte optimizmin tonë për një grua më të edukuar kulturalisht, të pajisur me një botë shpirtërore të pasur, emocionalisht më të përmbushur, me aftësi shprehëse të admirueshme etj.
Në kushtet kur jeta shoqërore në vendin tonë, nuk njeh shumë mundësi stimulimi emocional nga të tjera fusha të artit e kulturës, së paku leximi mund të plotësojë atë pjesë që mbetet në mungesë të tyre.
Një shoqëri më e lexuar në përgjithësi dhe një grua e lexuar në veçanti do të ndihmonte shumë edhe aspektet e tjera të zhvillimit kulturor. Ajo është një domsodoshmëri për shoqërinë, jo vetëm për ekzistencën e saj njerëzore, por edhe për aspektin e saj si qënie shoqërore. Një grua që lexon, ndër të tjera nënkupton një nënë të ardhshme me një botë shpirtërore të pasur, me një fjalor të edukuar, me emocione për të përcjellë, me ndjeshmëri ndaj së bukurës etj.
Për këtë arsye leximi rekomandohet dhe nxitet përmes agjencive të ndryshme që ka ndërtuar shoqëria, siç është edhe media, pjesë e së cilës janë edhe revistat. Ndaj për të mbërritur të përcjellim si një mendësi shoqërore pohimin e z. Zavalani është e nevojshme të “shfrytëzohet” çdo mjet që shoqëria ka krijuar për të përcjellë mesazhin e kulturës dhe të një shoqërie që leximit i avitet me dashuri dhe vullnet.
*Drejtore e Fondacionit “Harriet Martineau”.

Ne as kemi qënë ndonjëherë dhe as jemi si gjithë të tjerët( Replikë me z. Henri Çili)

nga Andon Dede, Nju York

apdede@aol.com

Duke lexuar një kronikë nga promovimi i librit të Prof. Servet Pëllumbit, “Përmbysja e komunizmit”, më tërhoqi vëmendjen fjala e Henri Çilit ku ai hedh disa teza, pak konfuze, por mbi të gjitha të pasakta, madje tepër të gabuara. Sikur nuk më besohej se si mund të dilnin pohime të tillë nga goja apo dhe pena e tij, me që ka shkruar dhe parathënien e librit. ( Me librin nuk po merrem se as nuk e kam lexuar dhe as nuk ishte ky qëllimi i këtyre rreshtave). Aq përshtypje më bënë pohimet e tij, sa e lexova disa herë kronikën e mësipërme dhe kur u binda se ç’kish dashur të thoshte, vendosa të jap mendimin tim. Për të qënë sa më i saktë, po i riprodhoj më poshtë pohimet e tij, sipas kronikës së botuar në disa gazeta:

“Përmbysja e komunizmit është një nga momentet e jashtëzakonshme në historinë shqiptare e inkuadruar brenda historisë europiane të Europës Lindore. Eshtë një nga ngjarjet që na bën europianë, është një nga ngjarjet që na lidh me Europën. Pak a shumë, përmbysja e komunizmit në Shqipëri ishte mbi të gjitha, dhe kjo është teza themelore e profesor Pëllumbit, derivat i zhvillimeve në Europën Qendrore, Lindore dhe në ish- Bashkimin Sovjetik. Në të vërtetë zhvillimet në Shqipëri janë një derivat i kulturës ndërkombëtare dhe jo më kot kështu ka qenë shumë herë dhe vërtetohet dhe këtë radhë, se nuk mund të ketë zhvillime shqiptare jashtë një konteksti të madh të zhvillimit të perandorive apo gjeopolitikës së madhe. Nuk mund të kishte zhvillime të hapësirës së trojeve shqiptare jashtë kontekstit të Perandorisë Otomane, nuk mund të kishte të themi zhvillime të Shqipërisë apo versione të përmbysjes më para të komunizmit sepse nuk mund të flitej për sukses të diversantëve apo të sabotimit të komunizmit në Shqipëri jashtë Paktit të Jaltës, e kështu me radhë. Kjo i jep fund një herë e mirë sindromit tonë për të qenë një “rast i veçantë” apo një ‘rast sui-generis”.

Siç shihet, në këto pak rreshta ai hedh disa ide. Së pari, është e vërtetë se përmbysja e komunizmit apo më saktë, dikaturës tek ne,(se ai nuk qe komunizëm, siç e pohon dhe profesori në librin e vet), ishte “një nga momentet e jashtëzakonshme në historinë shqiptare e inkuadruar brenda historisë europiane të Europës Lindore.”. Por më poshtë ai bën një kapërcim pindarik që s’ka si të mos të të habisë: “Eshtë një nga ngjarjet që na bën europianë, është një nga ngjarjet që na lidh me Europën.”. Të thuash se përmbysja e komunizmit na bën europianë më duket jo vetëm e pasaktë, por tepër e gabuar. Ne gjeografikisht kemi qënë europianë, që në zanafillën tonë, por sot ky status “europian” shihet pak më ndryshe, si antar i BE-së etj. apo dhe më gjerë: që t’i përgjigjesh standarteve europiane në ekonomi, infrastrukturë, institucione, politikë, kulturë, nivel jetese, sjellje,etj.etj.. Siç dihet dhe pohoet nga të gjithë ne apo dhe nga të huajt që na njohin, ne jemi aq larg këtyre standarteve europiane. Zhvillimet e këtyre 25 vjetëve të fundit kanë treguar bindshëm se do të na duhet dhe shumë kohë që të europianizohemi, por kjo është një temë tjetër që del jashtë asaj që duam të trajtojmë këtu.
Është po ashtu e vërtetë se zhvillimet në Shqipëri janë derivat i zhvillimeve ndërkombëtare, por kjo nuk e përjashton specifikën e zhvillimeve tek ne. Le ta nisim me perandorinë otomane, që e përmend kalimthi edhe autori i parathënies. Mos vallë rastësisht ne ishim të fundit që fituam pavarësinë e u shkëputëm nga ajo perandori, ndonëse kishim ndihmuar Greqinë e ndonjë shtet tjetër për t’u shkëputur prej saj? Mos vallë qe rastësi që shqiptarët kishin marrë gjithë ato poste të larta në hierarkinë shtetërore të asaj perandorije apo që jeniçerët, trupat më besnike të Sulltanit, në pjesën më të madhe, ishin shqiptarë?
Për të mos u zgjatur, vimë në shekullin e njëzetë, zhvillimet gjatë dhe pas Luftës së Dytë Botërore, ku ndalet dhe zoti Çili. Përsëri ne kemi qënë të veçantë. Për fatin tragjik tonin, në krye të PK Shqiptare e më pas dhe të Frontit Nacional Çlirimtar, doli Enver Hoxha që kishte si qëllim parësor marrjen e pushetit dhe jo çlirimin e vendit e më pas vendosjen e një shteti demokratik, në shërbim të popullit. Ai u tregua krejt ndryshe nga udhëheqësiit e tjerë. Mjafton të lexoni “Diktatorët e Ballkanit”, të B.Fisherit. Si i zbatonte direktivat e Internacionales “Enveri ynë” dhe Titoja? Ky i fundit shihte thjesht interesat e popujve të Jugosllavisë dhe nuk e çante shumë kokën për direktivat që i vinin nga lart. Këtë pozicion ai e ndoqi edhe pas Luftës, deri sa u shkëput e iu kundërvu Kominternit e Stalinit. Po “Enveri ynë”? Ai u tregua më Stalin se vetë Stalini në vendosjen e diktaturës, një nga më të egrat e kampit socialist apo dhe më gjerë. Mjafton të kujtoni kolektivizmin që e bëri me ritme aq të shpejta e me dhunë, sa që e kritikoi edhe vetë Stalini në bisedat që pati me të. (Lexoni librin “Me Stalinin”).
Sa për çështjen e diversantëve, që z. Çili e lëshon si pa të keq, problemi nuk është aq i thjeshtë. Nuk është vendi këtu ta shtjellojmë hollësisht këtë temë, por fakt ishte se SHBA dhe Perëndimi kishin vendosur që të eksperimentonin përmbysjen me dhunë të sistemeve komuniste dhe ia filluan me Shqipërinë. Këtu hyn sabotimi që i bëri kësaj ndërhyrjeje i shumëpërfoluri Kim Filbi, por dhe kjo është një histori më vete. Ne e kishim fjalën se dhe në këtë fakt ne patëm një zhvillim të veçantë, paçka se pa sukses, gjë që iu kushtoi jetën tërë atyre djemve të rinj, nga të dy palët, që me apo pa vetëdije, e dhanë jetën duke menduar se po luftonin për të mirën e atdheut e të popullit.
Shkojmë më tej. Gjithë zhvillimet tek ne gjatë Diktaturës, kanë vulën e tyre të veçantë, krejt ndryshe nga të tjerët. Mjafton të përmendim vetëm një fakt, ndalimin e Fesë? Ose, cili shtet tjetër ka kaluar nga pro-jugosllav në pro-sovjetik e më pas pro-kinez, përveçse ne?! Po varfëria jonë biblike, me kë mund të krahasohet? A mund të përfytyrohet një vend tjetër me dyqanet krejtësisht bosh, si tek ne? Për të mos u zgjatur , po tregoj vetëm një detal të përjetuar nga unë personalisht.
Sapo m’u dha mundësia, pas ’90-ës, bëra një vizitë tek një miku im në Çekosllovaki, me që s’kisha dalë asnjëherë e të “mos vdisja pa parë qoftë edhe një herë botën me sy”. Po ç’të them për atë vizitë? Tregjet çeke qenë plot. Po ku kishte pika krahasimi me varfërinë tonë?
Së fundi, edhe me zhvillimet post-diktatoriale, ne jemi shumë larg të tjerëve, në çdo aspekt. Kjo falë klasës tonë politike që nuk ndryshoi shumë nga ajo e mëparshmja, duke iu përshatur kushteve të reja të pluralizmit.(jo demikracisë, se jemi akoma tepër larg asaj).
Përfundimisht, ne as kemi qënë dhe as jemi si gjithë të tjerët, por “sui generis”, dhe as që e vlen të zgjatemi më tej. Kjo nuk është një sindromë e tejkaluar, siç thotë z. Çili, por një realitet.
Gjithë sa më sipër, nuk është thjesht një kënaqje kurioziteti, por një çështje shumë e rëndësishme: pa diagnoza të sakta, nuk shërohet i sëmuri. Dhe ne, po nuk u vetëdijësuam se ku jemi e qysh jemi, as që kemi për të bitisur gjë, ashtu si edhe deri tani.