Prof.dr.Jahja DRANÇOLLI: KONTRIBUTI I KLERIT KATOLIK NË KONGRESIN E MANASTIRIT

Duke ndjekur vertikalen e historisë sonë, shohim se kleri ka luajtur rol me rëndësi edhe në
lëmin e gjuhës dhe të letërsisë. Pikërisht nga kjo letërsi doli edhe tradita gjuhësore e letrare
shqipe, e cila sipas njoftimeve që i zotërojmë deri më sot, nisi me “Formulën e Pagëzimit” më
1462: “Ven te’paghesont prémenit Atit et Birit et Spertit Senit” (Unë të pagëzoj në emër të
Atit e të Birit e të Shpirtit Shenjt)

Dëshmitë e para për shqipen e shkruar

Sot mund të provohet se kjo gjuhë ka nisur të lëvrohej qysh para Formulës së Pagëzmit dhe
Buzukut. Dokumenti i parë, i zbuluar deri më sot, ku mund të dëshmosh për të folmen e
gjuhës arbërore, është ai që ruhet në regjistra të kancelarisë së Arkivit Shtetëror të
Dubrovnikut, dokument ky që mban datën e 15.7.1284.

Me këtë përmbajtje të shkurtër: “Etaudiui unam uocen clamantem in lingua alnanesca” (Dhe dëgjova një zë që thërriste nëgjuhën arbënore). Ndërkaq, dëshmia e parë për shqipen e shkruar dhe për libra arbënore,është ajo që na njofton dominikani frëng, argjipeshkvi i Tivarit Guilielmus Adae (BrochardusMonachus) në ditarin e tij, “Directorium ad passagium faciendum”, ku ai shkruante: “LicetAlbanenses aliam omnino linguam latina habeant et diversam, tamen, litteram latinam habent
in uso et inomis suis libris” (Arbënit kanë një gjuhë krejt tjetër dhe të ndryshme nga
latinishtja, kanë alfabetin latin në përdorim dhe në tërë librat e tyre). Por prej këtyre librave
deri më sot nuk është gjetur ndonjë. Pavarësisht se çfarë kanë qenë ato libra, me rëndësi është
se kjo dëshmi është e vitit 1332. Po ashtu është me rëndësi, se gjuha dhe kultura e mirëfilltë
arbënore e karakterit evropian, doli nga kleri katolik shqiptar me “Formulën e Pagëzimit” të
argjipeshkvit të Durrësit, Imzot Pal Engjëllit (1417-1470), i cili ishte dorë e djathtë e Gjergj
Kastriotit-Skënderbeut. Humanistë të tjerë të njohur në tërë Evropën, si Gjin Gazulli (rreth
1400-1465), Marin Beçikemi (rreth 1468-1526), Nikollë Leonik Tomeu (1456-1531), Mikel
Maruli (1453-1500) dhe Marin Barleci (1460-1513) – nuk e përdorën në të shkruar gjuhën e
tyre amtare, por shkruan në latinishten e kohës.

Italia ishte vend botimi për literaturën shqipe

Libri i parë në gjuhën shqipe, dritën e botimit e ka parë në Romë në vitin 1555. Është fjala për
Mesharin (Messale). Librat e shtypur atëherë ishin kryesisht për shërbesa fetare. Në vitin 1592
botohet në Romë, ”Dottrina Christiana – E mbsuame e Krështerë” të autorit, Lekë Matranga.
Pas Buzukut dhe Matrëngës, poeti parë arbënor është At Pal Hasi, i lindur afër Prizrenit
(vdekur në vitin 1599). Këngët e tij “Dita e gjygjit” dhe disa të tjera të përshpirtshme, të
karakterit të katekizmit në vargje, që sot e kësaj dite i di populli, i ka botuar Imzot Pjetër Budi
në librin e tij “Doktrina e krishtenë” të botuar në Romë më 1616. Kronologjikisht më pas vjen
autori tjetër, nga radhët e priftërinjve katolikë, Pjetër Budi (1566-1623), argjipeshkëvi
dioqezës Sappa-Sarda. Në vitin 1618 boton në Romë një përkthim në arbënisht me titull
“Dichiarazione più copiosa della Dottrina Christiana” ku shprehej: Zoti nuk i ndigjon uratët e
atyne qi lutën në gjuhë të huaj, për pa kuptue vështrimin e fjalvet qi thotë, gjegjësisht ata kanë
shkruar vepra, me qëllim të mbrojtjes së fesë krishtere dhe gjuhës amtare prej turqve, të cilët
depërtonin me fenë e tyre. Me fjalë të tjera, shkruante studiuesi i shquar, J.Rexhepagaqi:”Priftërinjtë katolikë kanë shkruar në gjuhën shqipe të nxitur nga arsyet fetare,
2/5

por edhe nga ato edukative dhe letraro-gjuhësore”. Këtë qëllim e shprehte edhe ipeshkvi i
Zadrimës, Frang Bardhi (1606-1643), në “Parathënien” e Fjalorit të tij me titull,
“Dictionarium Latino-Epiroticum” (Romë 1635): Me ndimuem mbën-janë gjuhënë tanë, që po
barbaretë e po bastardhohetë saa mââ parë të ve; e mââ fort me ndihmuem gjithë atyne qi
janë nd’urdhëni të t’inë Zot e të Shintesë Kishë Katolike e s’dijnë gjuhënë latine, paa të sijët
askush s’munë shërbenjë si duhetë paa të madh error e faj hesape të zkonetë e ceremoniatë e
Shintesë Kishës Romës. Në vitin 1706 u botua sërish nga Propaganda Fide një vepër e re,
tepër interesante. Është fjala për aktet e të parit Koncil Nacional shqiptar të vitit 1703, të
drejtuar prej Vinzenz Zmajeviq, argjipeshkëv i Tivarit.

Aktet u botuan njëkohesisht në dybotime paralele, në latinisht dhe shqip: “Concilium Albanum provinciale sivenationale/Konçili Provinçiale-Kuvendi i Arbenit”. Në vitin 1716, Propaganda Fide boton dhegramatikën e parë në shqip, “Osservazioni grammaticali nella lingua albanese”. Hartues ishteprifti P. M. Da Lecce, i cili kishte qëndruar me vite në Shqipëri si misionar. Gramatika
përmban edhe një udhëzues për gjuhën me formula përshëndetëse, shprehje frazeologjike, etj.
U ribotua disa herë dhe shërbeu deri më shek. XIX si një mjet ndihmës për të mësuarit e
shqipes. Libri i fundit në shqip në shek. XVIII ishte “Gjella e Shën Mërisë Virgjër” i Jul
Varibobës, që u botua nga një shtypshkronjë e panjohur në vitin 1762 në Romë. Nga fundi i
shek. XVIII Italia pushoi të jetë vend i botimit dhe shtypjes së librave në shqip. Tashmë
shtypeshin libra dhe në Monarkinë Habsburge, në Rumani, Bullgari, Greqi, Egjipt dhe Turqi.
Në gjysmën e dytë të shek. XVIII priftërinjtë katolik humbin pozicionin e tyre të monopolit si
autorë librash. Në shek. XIX, Imzot Dario Bucciareli, argjipeshkev i Shkupit, i cili vdiq në
Prizren më 1878, botoi në Roma në vitin 1862 (në italisht), Gramatikën e gjuhës shqipe. Po në
këtë vit ky autor botoi edhe librin “Udha e Krygjës”. Atë Francesco Rossi da Montalto Ligure,
misionar për një kohë të gjatë në Kosovë, shkroi veprën “Regole grammaticali della lingua
albanese” (Roma 1865) dhe Fjalorin shqip-italisht dhe italisht-shqip (Roma, 1866, 1875). Në
se bëjmë një rekapitullim të të gjitha botimeve që u përmendën më sipër dhe të disa të tjerave
që nuk u përmendën fare për shkaqe të hapësirës, mund të konstatojmë se vetëm Propaganda
Fide në Romë prej vitit 1635 deri më 1897 shtypi 25 botime. Disa të tjera ndërkaq janë botuar
në tipografi të tjera, si botimi i parë i Doktrinës së Budit nuk u shtyp në Propaganda, por te
shtypshkronja B. Zannetti në Romë më 1618. Ky tipograf I botoi edhe dy vepra të tjera të
Budit: Rituale Romanum (në 1621) dhe Pasqyra e të Rrëfyemit (më1621). Sa i përket
Katekizmit të Matrangës dihet se u shtyp në Roma në vitin 1592 te tipografi G. Facciot to.
Këtej , edhe vepra monumentale e P. Bogdanit, Cuneus Prophetarum u botua në Padova më
1685 e më pastaj u paraqitë në treg si botim I dytë në Venezia më 1691. Sa për Mesharin e
Buzukut, vendi i botimit është ende një çështje e pazgjidhur mirë.

Shkollat e moçme në Kosovë



Pas Paqes së Karllovacit në vitin 1699 ndikimi dhe patronati austriak hetohet fuqishëm mbi të gjithë të krishterët nën sundimin turk dhe sidomos ndaj popullsisë katolike shqiptare. Këtej, Austrisë iu lejua në vitin 1791 të hapte një konsullatë në Shkodër dhe një nën konsullatë në Durrës, qytete këto nën juridiksionin e kishës katolike. Të drejtat e Austrisë mbi katolikët shqiptarë i njihte edhe Selia e Shenjtë, ku si rezultat u realizua Konkordati në mes të Vatikanit dhe Austrisë të arritur në vitin 1855. Sipas këtij Konkordati, “Vjena pati në kujdes ndërtimin, rindërtimin dhe mirëmbajtjen e institucioneve fetare, përkrahjen e klerit ekzistues të urdhrave katolike si dhe përgatitjen e klerit të ri me anën e shkollave brenda dhe jashtë vendit”.

Numri më i madh i tyre u ndërtua në toka shqiptare. “Prej 240 themelatave katolike nën Perandorinë Turke, 220 ishin vetëm në Shqipëri […], në shtatë dioqeza katolike: Shkodrës, Lezhës, Durrësit, Prizrenit, Sapës, Pultit dhe Mirditës. Shkodra si seli ipeshkvnore, ishte qendra e katoliçizmit shqiptar”.

Në këtë aspekt kontribut të rëndësishëm, krahas ndihmës së Austrisë dhe të Vatikanit, kanë dhënë edhe urdhrat kishtare, si jezuitët, françeskanët, salezianët, stigmatinet, servianet, Motrat e mëshirës, etj. Në mbështetje të burimeve të kohës, që dalin sidomos nga provenienca Perëndimore, kishte para vitit 1840 shkolla katolike për djem e vajza në Pejë, Gjakovë dhe Prizren. Mësimi në to deri në vitin 1876, zhvillohet në gjuhën italiane, me disa biseda e shpjegime në gjuhën shqipe. Në shkollën e Pejës, një godinë ngjitur me Kishën katolike të qytetit kryesisht mësohej për fenë, me qëtë gjithë mësuesit ishin priftërinj, si dom Mark Sopi, dom Tom Gusiqi, dom Nikollë Mazreku, dom Shtjefën Krasniqi, dom Zef Harapi etj.

Përveç librave në gjuhën latine, italiane, janë përdorur edhe libra shqipe. Në Gjakovë shkolla vepronte që nga vitit 1851 dhe ishte ngritur afër kishës katolike. Kjo shkollë “ishte në një gjendje mesatare, veç sa me i krye nevojat e mësimit”. Dhe këtu mësonte dom Pjetër Doda e dom Filip Kanxhxi, dom Pjeter Zara, dom Ndue Bytyqi, etj.

Në Prizren vepronte shkolla “për të gatue meshtarë”. Në këtë shkollë fillimisht punonin disa famullitarë, si dom Simon Lumezi, dom Mazreku, ndërkaq nga vitit1889 punonin mësuesit profesionist, si Mati Logoreci dhe Lazër Lumezi. U shqua edhe shkolla katolike e Janjevës, që vepronte nga mesi i shek. XVII, shkolla katolike e Stubllës (e hapur më1846),shkolla katolike në Shestan dhe Ljare (nga gjysma e parë e shek. XIX),shkolla e Tivarit e themeluar gjatë viteve 1863-1890. “Në to zhvillohej mësimi, në fillim në italisht, më vonë në italisht dhe shqip, e në fund vetëm në shqip”.


Shoqëria “Bashkimi”


(Ne foto anetart e Shoqnise “BASHKIMI”) I tërë aktiviteti në zhvillimin e shkollave kërkonte jo vetëm përgatitje intelektuale, por edhe një alfabet për të gjithë shqiptarët. Ky nuk ishte lehtë të realizohet, duke pasur në mend argumentin se në Shqipëri vepronin disa alfabete, si alfabeti i “Bashkimit”, “Elbasanit”, “Stambollit”, “Agimit”, etj.

Me nismën e abatit të Mirditës, Prenk Doçi, në vitin 1899 ishte themeluar në Shkodër, Shoqëria “Bashkimi”.

Para kësaj kohe në tërë Shqipërinë, publikimet e çdo teksti në shqip ishin të ndaluara. Madje edhe publikimet e librave që nuk ishin thjesht me lutje fetare, nga ana e Qeverisë turke konsideroheshin porsi vegël politike me qëllime kryengritjeje dhe ligjërisht dënohet autori dhe shpërndarësi.

Abati, në formimin e shoqërisë letrare të re që u themelua në vitin 1899, mori iniciativën porsi një shoqëri fetare dhe pjesëtarët e saj ishin nga radhët e inteligjencies së klerit katolik.

(Ne kete foto te rralle: Dom Ndrè Mjeda, At Gjergj Fishta Fishta dhe Luigj Gurakuqi)

Qëllimi ishte hartimi i të parit alfabet shqip. Alfabeti i Shoqërisë “Bashkimi” më vonë pësoi ca ndryshime të konfirmuara edhe në Kongresine Manastirit. Është për të vënë re, se Atë Gjergj Fishta u shqua edhe për bashkëthemelues të shoqërisë në fjalë së bashku me një varg burrash të shquar, si Imzot J. Serreqi, L. Mjeda, ky i fundit u nda prej Shoqërisë “Bashkimi” për t’i përkrahur vëllanë dom N. Mjedën, Imzot Gj.Kolecin, L. Gurakuqin, Dom N.Nikajn, Dom D. Kolecin, Atë P.Bardhin, Dom N. Sheldijen dhe Dom M. Çunin. Kjo shoqëri, veç tjerash, hartoi edhe një alfabet të shqipes me shkronja latine, sipas traditës së shkrimtarëve të Veriut, duke përfshirë këtu edhe alfabetin e Pashko Vasës, botoi me dhjetëra libra shqip.

Gjatë dhjetëvjetëve të para (1899-1908), pra deri në kohën e mbajtjes së Kongresit të Manastirit, Shoqëria “Bashkimi” botoi 32 vepra, si: libra shkollore, abetare, libra këndimi, katekizëm, fjalorë dhe bëri përpilimin e teksteve profesionale. Por në realizimin e ndërmarrjeve të tilla u dolën edhe pengesa të natyrave të ndryshme etj. Sipas njoftimeve të dom Ndoc Nikajt po i përmendim disa nga këto botime:

“Oroe permbi Abetar shcyp”,

“Abetar”,

“Knnojtorjae pare”,

“Knnojtorja e dyte”,

“Knnojtorja e trete”,

“Msimét’Kshtêna”,

“T’nnollunat shêjté”,

“Dhéshkroja”,

“Grammatika”,

“Numertorja”;

Kaléndari “Shcyptari” i viteve 1904, 1905, 1906, 1907, dhe 1908;

“Historija e Shcypniis” (D. N. Nikaj),

“Historijae Turkiis” (D. N. Nikaj),

“Lahuta e Maltsiis” (pjesa e pare dhe pjesa e dyte),

“Anxat e Parnasit” (A. Gj. Fishta),

“Bulku”,“Vargenimi” (L. Gurakuqi);

“Mili e Haidhia”,

“Fjalorthi” (L. Gurakuqi),

“Fjalori i gjuhes shcype” (D. D. Kolétsi),

“Bléta e ree” (D. N. Nikaj),

“Vjersha e pershpirtshmé” (A. Gj. Fishta), dhe

“Komsia e Kléri katolik” (A.Gj. Fishta).

E para punë e Shoqërisë Bashkimi, qe caktimi i një alfabeti mbi bazën e shkronjave latine, çështje kjo që ishte vepruar më se një herë nga shkrimtarë te moçëm shqiptarë. Në të vërtetë shkrimtarët e moçëm kishin përdorur për tingujt e veçantë të shqipes shenja krejt të veçanta. “Bashkimi”, ndërkaq i zëvendësoi këto me grupe germash thjesht latine, shumicën me ndihmën e germës “h”.

Me këtë alfabet u shkruan librat e parë të këndimit, kur gjuha shqipe nisi të hynte zyrtarisht në shkollat e Gegnisë. Përdorimi i teksteve shkollore të Shoqërisë Bashkimi nuk pati jetë të gjatë. Pa u mbushur tri vjet, ndërroi situata dhe shkollat më 1901 nisën të punonin me alfabetin e Shoqërisë “Agimi”. Megjithëse, edhe më tej, jo vetëm shkrimtarët gegë, por edhe toskë, si Fishta, Gurakuqi, Nikaj, Xanoni, Çajupi, Skirò, Asdreni etj, alfabetin e “Bashkimit” e përdorën revista, fletore dhe libra, si

“Elçija”(1891-), “Albania” e Londrës nuk e ndërroi alfabetin deri në mbyllje (1897-1909);

“Albania e Vogël” (1899-1901, Bruksel);

“Kombi”;

“Shcyptari” i Bukureshtit;

“Perlindja e Shcypetarvét”;

“La Nazione Albanese” (në pjesën shqype Romë);

“Shcypenia e ree”; “Shpnes e Shcypeniis” (Ragusë);

“Toska”;

“Besa”;

“Albanija” (Belgrad);

Lajmtari i Scypniis (Romë);

“Pellazgu”;

Asdrén (“Réze Djelli”);

Chajup (“Baba Tomorri”);

Shoqnija “Dija” (Kalendari 1906 per gjys; Kalendari1907 krejt);

Karta dhé shkrimtare é Shqypniis;

G. Schirò; G. Jakova; Sotir Pétsi (Méthoda per temesuar anglishtén);

Fan Nolinë disa libra kishtare, dhe Atë Shtjefën Gjeçovi.

Me nismën e jezuitit Dom Ndre Mjedës në vitin 1901 u themelua në Shkodër Shoqëria “Agimi”. Me këtë alfabet u botuan dhe kalendari“Dija” (Vjenë më1906), fletorja “Dashamiri” në Trieste, etj. Alfabeti i “Agimit” ka vazhduar rrugën e përgjithshme, të cilën e ndiqnin një pjesë e albanologëve me rastin e transkribimeve të teksteve, si Brugmann, G. Mayer. Pedersen, etj.

Ne kete foto te rralle te Kel Marubit jane anetart e“Komisionit te Alfabetit te Manastirit” 1908:

1. Kryetari At Gjergj Fishta

2. Mehdi Frashri

3. Luigj Gurakuqi

4. D. Qiriazi

5. Dom Ndrè Mjeda

6. G. Cilka

7. Taqi Buda

8. Shahin Kolonja

9. Sotir Peçi

10. Bajo Topulli

11. Nuzihet Vrioni

Po përfundojmë duke konstatuar, se pjesëtarët e klerit katolik shqiptar, përveç traditës së bujshme në lëvrimin e gjuhës shqipe nga fillimet e saj në mesjetë, u shquan edhe me kontribut të rëndësishëm në Kongresin e Manastirit më 1908, ku u spikat sidomos erudicioni i Atë Gjergj Fishtës, dom Nikollë Kastorit, dom Ndre Mjedës, Luigj Gurakuqit e ndonjë tjetri, u arrit kompromisi ndërmjet alfabeteve të shoqërive shqiptare pa marrë parasysh orientimin fetar, ku si rezultat shpallet ky alfabet që është në përdorim edhe sot.

President Jahjaga received the King of the Hashemite Kingdom of Jordan, Abdullah II Ibn Al Hussein

President of the Republic of Kosovo, Mrs. Atifete Jahjaga, received today at a meeting the King of the Hashemite Kingdom of Jordan, Abdullah II Ibn Al Hussein, who is visiting our country on an official state visit, upon an invitation by President Jahjaga.

After the state ceremony reception, held at the “Ibrahim Rugova” Square, President Jahjaga and King Abdullah II held a meeting at the Presidential Cabinet.

President Jahjaga awarded King Abdullah II the Order of Independence Honour, awarded for exceptional support to the independence of Kosovo and its international recognition.

After the meeting, President Jahjaga and King Abdullah II issued a media statement, which we are publishing below:
President Jahjaga: It gives me an immense pleasure to welcome you to the Republic of Kosovo. It is an honor to have you here today and to have this opportunity to thank you in person and in Kosovo for the support and the partnership you have extended to Kosovo in consolidating our statehood, in forging new friendships and in exploring new avenues of bilateral cooperation.

Your Majesty, Kosovo’s path to peace and independence has been long. We have had a difficult past, but we also have a beautiful and inspiring story of how we came together as a nation to build our own state, to write our own story. When we first met several years ago, you shared with me your memories of Kosovo, of a land ravaged by war. Your country dedicated troops to help cement the peace in Kosovo. You believed in our revival and our vision to create an independent state, becoming one of the first countries to recognize Kosovo as a country. We shall always be grateful.

Today we stand proud as a young nation, rebuilding our society, committed to further our values of freedom and democracy, of peace and tolerance.These are values that we promote and we look to Jordan as an ally in this.As the President of Kosovo I am outraged by the brutal terrorist attacks in Paris and saddened by the loss of so many innocent lives. We have all been affected, because this was not an attack on Paris. This was an attack on all of the freedom-loving countries around the world. On values and liberties that are fundamental to humanity and fundamental to the society that I represent.
Defeating these terrorist networks is a challenge that cannot be met by one nation alone. It is imperative that we dedicate to it the attention and the necessary resources to destroy it. To permanently defeat it.

Kosovo will continue to show this determination at home. We will not be a safe haven or a transit route for these elements, and we will continue to work with our partners and international security organizations to further address this matter.

Your Majesty,

As I have said in our joint meeting today, Kosovo is on the right side of history.
We will guard these values and in light of the dark forces that want to encroach these hard-won freedoms and liberties. We will stand united to defend them.

Once more, Your Majesty, My dear friend, welcome to the Republic of Kosovo!

King Abdullah II: Madam President, Thank you for your very kind words, it’s a delight for me and for my delegation to be back here in Kosovo, to see the changes that this country has undertaken, and I am very proud to be a witness of the achievements that you and your people have achieved in such a short period of time. It is also a pleasure for me to be in this country that plays such an important role in stability in this region, and many of us around the world will continue to support Kosovo and its rights for the future of its people and the important role it continues to play. So, you can always count on my support and the support of my country in that role. It is also important, because this is a country in Europe with a Muslim majority, when both Europe and Islam is attacked from terrorists. Kosovo reflects the best values of tolerance and coexistence.

These are the values we must build on and promote to counter the barbarism committed in Paris last week. The atrocious Paris attack shows that scourge of terrorism can strike anywhere and at any time. Groups such as DASH expose themselves daily as savage outlaws of religion, devoid of humanity and respecting no laws and no boundaries. As I told Her Excellency, we are facing a third world war against humanity, and this is what brings us all together. This is a war as I have said repeatedly, within Islam, and unfortunately, over 100.000 Muslims have been murdered by DASH alone over the past two years, and that doesn’t also count for the atrocities that the likeminded groups have also done in Africa and Asia. So therefore we must act fast and holistically, to tackle and respond to the interconnected threats whether it is in this region, Africa, Asia or in Europe. We look to your country as a key partner in this joint response to extremism and extremist threats that face the globe.

We are proud of our relationship and I believe that this is a relationship which will continue to strengthen over the coming years, and we are looking forward in our continued meetings today to see how do we bring our peoples closer together and how do we strengthen the ties between our two very important nations.

We have so much in common, between our peoples that I look at a very bright and promising future between our two nations. I am delighted to be back here and to enjoy this hospitality that I have been shown by yourself Madam President, by your cabinet and by your people.

70 vjet: HAPNI DOSJEN NR. 7842 : PROF. FILIP NDOC FISHTA

Nga Fritz RADOVANI:

         

                         

   Në 70 vjetorin e përmbytjes së Shqipnisë...

■“Kriminel lufte dhe armik i popullit shqiptar”

■Prof. Filip Fishta ishte i biri i Ndocit dhe i Çiles. Nana ishte bijë nga familia Shiroka. Filipi ka lé në Shkodër në vitin 1904. Mësimet e para i mori në vendlindje, ndërsa të naltat i përfundoi në Beograd për gjuhësi. Ka kenë doktor i shkencave filologjike dhe profesor në Universitetin e Sorbonne-s në Francë. Qysh i ri bashkëpunon me Ndue Palucën, edhe ky figurë e “harrueme”. Ishte mik i Prof. Gaspër Ugashit, Karl Gurakuqit, Ernest Koliqit e në veçansi mik i etënve Justin Rrota, Donat Kurti dhe Bernardin Palaj.

■“E thrret Atdheu”, si shumë atdhetarë të tjerë që mbasi mbarojnë studimet jashtë vijnë me dhanë ndihmesën e tyne modeste në Shqipninë e porsa rilindun. Në vitin 1933 emnohet në Elbasan, ndërsa në vitin 1934-35 vjen në Shkodër dhe në 1938 asht në Tiranë, në Institutin “Nana Mbretneshë”, ku vazhdon me punue deri në mars të vitit 1944.

■Në mars, emnohët në bibliotekën e Institutit të Studimeve Shqiptare, deri në fillim të vitit 1945, ku la disa punime shkencore.

■Me datën 19 janar 1945 arrestohët nga komunistët, i akuzuem si “kriminel lufte dhe armik i popullit shqiptar.” Deri këtu asgja e jashtëzakonshme. Fillon hetimet para një komisioni hetimor të përbamë nga Frederik Nosi, Mynir Tirana dhe Andrea Jakobini. Cilësohet prej tyne si njeri që ka kontribue për ardhjen e fashizmit italian dhe se, me artikujt e tij ka shpërnda idetë fashiste anë e kand vendit. Relacioni asht i shkurtë por me përmbajtje që i rrezikon kokën e profesorit.

■Prof. Filipi deklaron: “...Nuk mund të cilësohem si gazetar, përveç disa artikujve teknik-shkencorë, p.sh. ”Historia e lindjes së shtypit”, etj. si letrar-artistik po, por jo politik.

Nga gazeta “Mesagero”, kam përkthye artikuj nga jeta e familjës italiane dhe pushimet verore. Nuk kam pasë të baj me BRUFSH-in (Rinia Universitare Fashiste Shqiptare). De Angelis-in e kam njoftë se i kam dhanë mësim fëmijve të tij...”(Dosja 7842).

■Rreshti i fundit i deklaratës ishte i mjaftueshëm me provue lidhjet e ngushta të Filipit me fashizmin. Dëshira e italianëve me botue një revistë “Jeta Shqiptare” në Firencë, nën kujdesin e Prof. Filip Fishtës, që nuk u hap atje por në Tiranë, ku ka shkrue prof. Kol Prela, Rebi Alikaj, Injac Ndoja etj. e rreshton Prof. Filip Fishtën në bankën e të akuzuemve, para Trupit Gjykues me datën 11 qershor 1945, për dënim si “kriminel lufte dhe armik i popullit shqiptar”.

■Trupi Gjykues i përbamë nga: Kryetar, nën/kol. Bilbil Klosi, antarë Argjir Lipivani dhe Gjylhani Shehu (oficera), prokuror Ismail  Çaushi dhe sekretar Mustafa Zaja, i japin dënimin e “merituar”, 30 vjet burg me heqje lirie dhe konfiskim “pasurie”.

■Cila ishte “pasuria” e Profesorit?

“Një raft me libra, një shtrat, një dyshek dhe dy batania. Një lagen, një tavolinë me dy karriga. Një sahat xhepi dhe një stilograf.” (simbas proçes-verbalit të ruejtun ne arkiv). Komisioni i shtetizimit të “pasurisë” shkoi tek shtëpia ku banonte me qera profesori me një kamion të madh, por nuk pat me shka me u mbushë, përveç policve që solli me vedi dhe i këthej prap në Sigurim.

■Ku bazohej akuza?

Prof. Filip Fishta ka shkrue tek: “Tomori i vogël”, “Hylli i Dritës”, “Shkëndija”, “Shkolla Kombëtare”, “Balli i Rinisë”, “Drini” dhe “Fashizmi”.

■Prokurori thekson: “Vetë juve z. Kryetar, i patë artikujt e tij sa të ndyrë ishin!...”

“Faji” i profesorit ishte se ai qysh i ri rreshtohej me At Justin Rrotën, Eqrem Çabejn, Aleksandër Xhuvanin etj. ndonse, vepra e Prof. Filip Fishtës u zhduk menjëherë mbasi ai vdiq.

***

■Prof. Androkli Kostallari e “ndihmoi” profesorin kur doli nga burgu, i “premtoi” se do të riabilitohej dhe se do të i jepej e drejta e botimit të shkrimeve, por deri sot punimet e tija

“prehën në paqë të pafund”, mbasi nuk i dihët ende “vorri”.

■Arsyeja që më ka shty me kujtue prof. Filip Fishtën nuk asht njohja përsonale, as vlera e tij si dijetar apo shkenctar, mbasi kjo asht detyrë e atyne që do të nxjerrin në dritë veprën e tij, ose që e kanë atë (në kjoftë se ndodhë ndonjëherë me tregue), po më ka shtangue guximi i avokatit të tij, z. Kol Dhimitri, i ruejtun në dosje. Një çudi e vërtetë!

Kundërshtimi i akuzave, mënyra sesi ai nxjerr në pah vlerat letrare dhe shkencore dhe ndoshta, tue u vetsakrifikue për një atdhetar që si të gjithë të tjerët kërcnohej nga vdekja prej tradhëtarëve të padijtun dhe barbar, që mendonin dhe vepronin për gjithshka që shkatrron kulturën dhe shkencën ose ma keq, kërkonin labirintët e shmangëjes nga rruga e qytetnimit europian.

■Avokati i nderuem në mbrojtjen e tij me datën 13 qershor 1945, thotë: “Filip Fishta ka kryer studimet e veta në Beograd, duke u diplomuar në fakultetin e Letërsisë, dhe ka vazhduar mësimet edhe në Sorbonné të Francës për disa vite. Është një person me kulturë të lartë, gjë që e bën të besueshme se nuk mund të bëhet vegël e okupatorit në vendin e tij...

Edukoi rininë shqiptare dhe këtë qëllim të tij, me krenari duhet të pohojmë se e ka arritur, sëpse, sa e sa breza që i drejtoi, e kujtojnë me mirënjohje e dashuri të sinqertë.

■... Por, nuk mund të akuzohen nëpunësit e asaj kohe, si vegla të okupatorit, sëpse ata nuk kanë pasë një qëllim të tillë, dhe nuk kanë bërë ndonjë veprim kundër popullit shqiptar, ashtu si edhe Filip Fishta, ka kryer vepra kundër shqiptarëve, duke pranuar një revistë kulturore dhe për më tepër shqiptare....

■Po të ishte me të vërtetë një vegël, sigurisht, do të ngarkohej me ofice politike ose të paktën administrative të larta, mbasi ishte me kulturë dhe me zotësi të rrallë, pra, mospërfitimi nga italianët në kohën e pushtimit të tyre është prova më e gjallë se ky nuk ka qenë vegël e tyre.

■... Profesori nuk ka propaganduar për fashizmin, por ka vënë në dispozicion të idealeve të Kombit tonë të gjitha fuqitë e veta, kur rraca e jonë shqiptare shuhësh nga shkrimtarë të paskrupull, si artikulli në “Rivista d’Albania”, kundër Cordignanos me 1941.

Artikulli titullohet “Shqipnia jonë”...

■Ka mbrojtë në programe mositalianizimin e shkollës sonë kombëtare.

Filip Fishta ka pasuruar kulturën shqiptare me shkrimet e tija të cilat janë aq të vlefëshme dhe të çmueshme, sa është e madhe vobegsia e jonë letrare.

■Nga ana tjetër, si mund të bëhët vegël informator një shkenctar, që gjithë jetën e tij e ka dedikuar në librat e kulturës, në mbrojtje të idealeve kombëtare.

Kërkoj që të merrën si shkaqe lehtësuese veprimet kombëtare.”

■Avokat Kol Dhimitri d.v.

***

■Duhet me thanë “shyqyr” që nuk e mori vesht kush këtë mbrojtje, mbasi mund të këthehej vendimi edhe “me pushkatim”...

Prof. Filip Fishtën e pata njohtë mbasi pat dalë prej burgut, mbasi atë kohë erdhi në Shkodër. Punonte në podrumet e Muzeut Popullor të qytetit. Ishte i thjeshtë dhe i veshun keq.

Kur fliste e bante disi të veçantë shqiptimi i një “thëje” në maje të gjuhës. Ne atëherë nuk mujshim me kuptue se kush mund të ishte ky burrë që me një leckë në dorë, fshinte pluhunin e kopertinave të librave që ishin të hullun përtokë.

Ai i fshinte me kujdes dhe i sistemonte mbi një tavolinë.

■Ata ishin librat e sekuestruem në bibliotekat e Françeskanëve dhe të Jezuitve.

■Prof. Filipi dhe Prof. Izet Bebeziqi ishin ngarkue me atë punë aq të rëndomtë vetëm, me hangër një kafshatë bukë të thatë me emnin “pastrues”, pikërisht Ata, që ndër këta libra kishin edhe artikujt e tyne. Librat e ndamë prej tyne, mandej zënin vend në “bibliotekat” përsonale të “Prof. Doktorave” Jup Kastrati e Kostallari me shokë, libra e materiale që i kanë edhe sot ndër shtëpitë e bibliotekat e mëdha të tyne.

■... Duhet plotsue fraza, mbasi volumet e mangta i plotsuen me “Revolucionin Kultural” në vitin 1967, me bibliotekën e Argjipeshkvisë dhe të njerëzve që u arrestuen dhe u zhdukën me atë rasë.

***

●Prof. Kol Alimhilli, thonte: “Në sistemin komunist, profesorët e vërtetë përfundojnë në burg, kur dalin nga burgu, po dolën, shkojnë hamaj e fshesaxhijë, ndërsa hamajtë e fshesaxhijtë e vërtetë drejtojnë shtetin.” (Shkoder, 1958).

Melbourne, Nandor 2015.

*********

Filip Fishta (1904-1973).Doktor i shkencave filologjike dhe profesor në universitetin e Sorbone-s në Francë.

Filipi ka lindur në Shkodër në vitin 1904. Ai ishte i biri i Ndocit dhe i Çiles. Nëna ishte bijë nga familja Shiroka. Mësimet e para i mori në vendlindje, ndërsa të lartat i përfundoi në Beograd, për gjuhësi. Ka qenë doktor i shkencave filologjike dhe profesor në universitetin e Sorbone-s në Francë. Qysh i ri bashkëpunon me Ndue Palucën, edhe ky figurë e "harrueme".


Mik i Prof. Gaspër Ugashit, Karl Gurakuqit, Ernest Koliqit e në veçanti mik i etënve Justin Rrota, Donat Kurti dhe Bernardin Palaj. "E thrret Atdheu", si shumë atdhetarë të tjerë që mbasi mbarojnë studimet jashtë vijnë për të dhënë ndihmesën e tyre modeste në Shqipërinë e porsa rilindur.

Në vitin 1933 emërohet në Elbasan, ndërsa në vitin 1934-1935 vjen në Shkodër dhe në 1938 është në Tiranë, në Institutin "Nana Mbretneshë", ku vazhdon duke punuar deri në mars të vitit 1944. Në mars, emërohet në bibliotekën e Institutit të Studimeve Shqiptare, deri në fillim të vitit 1945.

Me datën 19 janar 1945 arrestohët nga komunistët, i akuzuar si kriminel lufte dhe armik i popullit shqiptar. Cilësohet prej tyre si njeri që ka ndihmuar për ardhjen e fashizmit italian dhe, se, me artikujt e tij ka shpërndarë idetë fashiste anë e kënd vendit. Me datën 11 qershor 1945, Trupi Gjykues e dënon me 30 vjet burg me heqje lirie dhe konfiskim "pasurie".

Prof.Filip Fishta ka shkruar tek: "Tomori i vogël", "Hylli i Dritës", "Shkëndija", "Shkolla Kombëtare", "Balli i Rinisë", "Drini" dhe "Fashizmi".

"Faji" i profesorit ishte se ai qysh i ri rreshtohej me Justin Rrotën, Eqerem Çabejin, Aleksandër Xhuvanin etj. ndonëse vepra e Prof. Filip Fishtës u zhduk menjëherë mbasi vdiq. Prof. Androkli Kostallari e ndihmoi profesorin kur doli nga burgu, i premtoi se do të riabilitohej dhe se, do të i jepej e drejta e botimit të shkrimeve, por deri sot punimet e tija "prehën në paqë të pafund", mbasi nuk i dihët ende "varri".

Avokati i nderuar në mbrojtjen e tij me datën 13 qershor 1945, thotë: "Filip Fishta ka kryer studimet e veta në Beograd, duke u diplomuar në fakultetin e Letërsisë, dhe ka vazhduar mësimet edhe në Sobonné të Francës për disa vite. Është një person me kulturë të lartë, gjë që e bën të besueshme se nuk mund të bëhet vegël e okupatorit në vendin e tij... Edukoi rininë shqiptare dhe këtë qëllim të tij, me krenari duhet të pohojmë se e ka arritur, sepse, sa e sa breza që i drejtoi, e kujtojnë me mirënjohje e dashuri të sinqertë. ...

Por, nuk mund të akuzohen nëpunësit e asaj kohe, si vegla të okupatorit, sepse ata nuk kanë pasë një qëllim të tillë, dhe nuk kanë bërë ndonjë veprim kundër popullit shqiptar, ashtu si edhe Filip Fishta, ka kryer vepra kundër shqiptarëve, duke pranuar një revistë kulturore dhe për më tepër shqiptare.... Po të ishte me të vërtetë një vegël, sigurisht do të ngarkohej me ofiçe politike ose të paktën administrative të larta, mbasi ishte me kulturë dhe me zotësi të rrallë, pra, mospërfitimi nga italianët në kohën e pushtimit të tyre është prova më e gjallë se ky nuk ka qenë vegël e tyre. ...

Profesori nuk ka propaganduar për fashizmin, por ka vënë në dispozicion të idealeve të Kombit tonë të gjitha fuqitë e veta, kur rraca jonë shqiptare shuhej nga shkrimtarë të paskrupull, si artikulli në "Rivista d'Albania", kundër Cordignanos me 1941. Artikulli titullohet "Shqipnia jonë"... Ka mbrojtë në programe mositalianizimin e shkollës sonë kombëtare. Filip Fishta ka pasuruar kulturën shqiptare me shkrimet e tija të cilat janë aq të vlefëshme dhe të çmueshme, sa është e madhe vobegsia e jonë letrare. Nga ana tjetër, si mund të bëhët vegël informator një shkencëtar, që gjithë jetën e tij e ka dedikuar në librat e kulturës, në mbrojtje të idealeve kombëtare. Kërkoj që të merrën si shkaqe lehtësuese veprimet kombëtare."

Floripress/Flori Bruqi

Nga Mimoza Dajçi : E bukur edhe nën pranga

Debatet e kohëve të fundit ndër shqiptarë mbi përdhunimin ose jo, tek femrat në burgjet politike tregon se dikush ndoshta pa dashje "dërgon ujë në mullirin" e persekutorëve. Ndërkohë që kemi disa kundërshtare femra që mbështesin fuqishëm këtë term torture: "Po - thonë ato - ka ndodhur përdhunimi tek femrat në qeli, dhomat e burgimit apo paraburgimit". Janë studiuesja australiane Dr. Shanoon Woodcock dhe ish drejtoresha e Arshivës së Shtetit Nevila Nika që e pohojnë një fakt të tillë.

Nisur nga këto ngjarje dhe probleme të parealizuara që shqetësojnë femrën ish të persekutuar politike Organizata e Gruas Shqiptare Amerikane (The Women's Organization "Hope & Peace") zhvilloi një takim me Konsullen e Përgjithshme të Republikës së Estonisë në New York Znj. Eva - Maria Liimets.

Takimi u zhvillua në një nga ambjentet e Konsullatës së Estonisë në Manhattan me disa gra e vajza që në Shqipëri kanë përjetuar persekucion politikë. Konsullja njëherësh edhe gazetare e njohur e shtypit estonez vlerësoi qëllimin e kësaj vizite dhe u tregua shumë dashamirëse duke dëgjuar me vëmendje çdo bisedë.

 Edhe anëtaret e organizatës "Hope & Peace" po ashtu i dhanë rëndësinë e duhur takimit me diplomaten e huaj, të largët por të afërt përsa i përket pikëpamjeve për dënimin e krimeve të komunizmit në të gjithë vendet e lindjes e lëvizjes feministe në botë.

Pasi falenderuan Znj. Liimets për pritjen biseda filloi mbi rolin, misionin e angazhimet që merr gruaja në diapsorë për ndërgjegjësimin e të drejtave të saj në familje e shoqëri. U fol për gruan e persekutuar e martirizuar në të gjitha trojet shqiptare në Kosovë, Mal të Zi. Çamëri, Preshevë e Maqedoni, si dhe për përpjekjet që duhen bërë për të dënuar krimet e komunizmit. Gjatë bisedës u ndalën edhe tek figura e Shenjtores Shqiptare Nënë Tereza, për të cilën thanë se ndihemi krenare që jemi trashëgimtaret e saj.

 Më pas u paraqit një "resume" e shkurtër rreth situatës në Shqipëri dhe Estoni përsa i përket pjesës së popullsisë që ka përjetuar persekutim politik gjatë rregjimeve diktatoriale, me këtë rast falenderuan me gjithë zemër qeverinë e Estonisë për angazhimin serioz që ka ndërmarë për dënimin e krimeve të komunizmit. Konsullja Znj. Liimets ofroi disa materiale me foto ku flitej për genocidin komunist në Estoni si dhe foli ndër të tjera për pushkatimet e internimet politike në masë të popullsisë së pafajshme gjatë atij rregjimi.

Edhe pse vendi ynë akoma nuk i është bashkangjitur Estonisë në ngritjen e një institucioni ndërkombëtarë për dënimin e krimeve të komunizmit sipas platformës së gjyqit të Nurembergut, gratë shqiptare deklaruan, edhe pse larg atdheut nuk do të ndalin zërin e tyre derisa e drejta e ish të burgosurve, pushkatuarve e të internuarve politikë të shkojë në vend.

Ne nuk jemi hakmarrëse thanë ato, por e drejta duhet të triumfojë, sepse pasojat akoma po i vuan ajo shtresë mbi kurriz. Tetë vende të lindjes e kanë mbështetur nismën madhore iniciuar nga Ministri i Drejtësisë së Estonisë Z. Urmas Reinsalu, përjashtuar Shqipërinë. Çudi!! Vendi ynë që ka përjetuar diktaturën më të egër në Europë hesht e qëndron indiferent ndaj kësaj iniciative që ka vënë në lëvizje botën mbarë.

Por edhe pse qeveritë shqiptare nuk kanë interes të dënojnë krimet e komunizmit, Organizata e Gruas "Hope & Peace" me qendër në New York, asnjëherë nuk ka për të qëndruar indiferente ndaj situatës në të cilën ndodhet shtresa e persekutuar politike, për faktin se një pjesë e anëtareve të saj rrjedhin nga koha e shkuar si familje me "damkë në biografi" të "deklasuara" apo "armike të popullit", divorcuar nga lufta e klasave, rritur fëmijët jetimë me prindër gjallë, përjashtuar nga e drejta e lartë e studimit, burgosur, internuar etj.

Pas fjalës së Znj. Liimets, histori e ngjarje tronditëse nga e kaluara paraqitën edhe zonjat Dava Mirakaj, Emine Ndreu, Mimoza Dajçi etj, ku diktatura komuniste nuk kurseu as gratë as fëmijët ku mes tyre pushkatoi edhe gruan shtatzanë Liri Gega.

Me keqardhje ndjekim zhvillimet në vend, duke deklaruar se nuk do të pushojmë së kërkuari zbardhjen e genocidit 50 vjecarë që kryen ata kriminelë që sot akoma krekosen nëpër poltronet e sallat e parlamentit shqiptarë. Edhe pse kanë kaluar 25 vite pas përmbysjejs së rregjimit komunist në Shqipëri akoma vendi ynë nuk po hedh hapa përpara për dënimin e krimeve monstruoze kryer mbi burrat, pleqtë, fëmijët e femrën shqiptare. Mendoj se nuk është mirë të flitet për gruan ish të dënuar politike nëpër burgjet e birucat e sigurimit të shtetit, si dhe për torturat e tyre sikur ata - burrat të kishin qenë prezent në çdo moment të torturave të tyre nëpër dhomat e izolimit apo torturës.
Personalisht si autore e këtij shkrimi deklaroj se edhe masakra të përdhunimit kanë përjetuar motrat, e nënat tona të mira, të bukura, inteligjente, dashamirëse të jetës, paqes, familjes, fëmijëve,
bashkëshortëve, të dënuara politikisht e padrejtësisht nëper ato kanale mizerabël të diktaturës komuniste.

Në fletët e bardha të shtypit shqiptar një ish i burgosur politikë e quan këngëtaren - ish të burgosur politike Alida Hisku të shëmtuar. Alida është një nënë e mirë, perlë e muzikës shqiptare. E dënuan për xhelozi profesionale me nenin agjitacion - propagandë kundër pushtetit popullor. Ajo nuk ishte e shëmtuar, ishte e bukur.

"Çdo femër është e bukur" - shprehja klasike e mjekut gjinekolog Dr. Ilir Gjylbegu.
Musine Kokalari, Sabiha Kasimati, Ramize Gjebrea, Drita Kosturi, Marie Dvorani, Rita Sami Koçi, Makbule Frashëri, Neta Paci, Lavdie Petrela, Bjanka Balliçi, Jolanda Tahmizi, Fatime Dega, Rita Koka, Rukie Rama, Vera Dema, Didi Biçaku, Lili Mitrovica e mijra të tjera edhe pse nën pranga ishin perëndesha të bukurisë, femra të emancipuara, simpatike, largpamëse të lirisë e demokracisë.
Nga afër kam patur rast të dëgjoj nga disa ish të burgosura politike (e theksoj nga disa) edhe për këto ndodhi kur kam bashkëpunuar nga afër me Shoqatën e Grave ish të Persekutuara e ish të Burgosura Politike të Shqipërisë. Ngjarje nga më të rëndat e më të tmerrshmet të përdhunimit më kanë treguar, ku edhe elektroshotin nuk u a ndanin më pas duke i quajtur të çmëndura.

Në bazë të dëshmive, fakteve, kushteve e kohës kur është ushtruar e përjetuar tortura është absurde ta çosh nëpër mend, e jo më ta mohosh torturën e përdhunimit tek femrat nëpër burgjet shqiptare.
Të gjithë ne shqiptarët që jetojmë jashtë kemi mësuar tashmë se; Nëse dikush të shikon gjatë në sy, ose prek me duar qoftë edhe pa dashur dikë që nuk e njeh, ka një reagim të menjëhershëm nga tjeri/a përballë. Ky akt quhet i dënueshëm, ngacmim apo provokim seksual. Çfarë duhet të themi ne për femrën shqiptare izoluar e torturuar fizikisht e mendërisht nga hetuesit apo torturuesit nëpër biruca ku nuk i shikonte askush, e ato nuk kishin as rroba për tu ndruar, mbuluar e asnjë lloj kushti minimal të higjenës personale?

Femra shqiptare qëndron shumë lartë. Ajo simbolizon shqiponjën krenare që di të ruajë e mbrojë me dinjitet personalitetin e familjen. Ka pranuar më mirë heshtjen, e ngritur zërin aty ku duhet të flasë, e ku e ka ndjerë veten të sigurtë se mund të tregojë vujtjet e saj shpirtërore, fizike e morale. Ka folur tek mediat e huaja, tek dikush apo edhe unë që isha shumë afër e pranë tyre me Shoqatën e Gruas ish të Persekutuar Politike të Shqipërisë. Janë dosjet e arshivës së shtetit që ulërasin matanë mureve të kalbura të burgut 313 të Tiranës, e në të gjithë Shqipërinë. Nuk mund të flisnin femrat shqiptare me vitalitetin e tyre qe i karakterizon - vend e pa vend - çfarë përjetuan nëpër qelitë e errëta e gjithë lagështi, ku "miqtë" e tyre më të afërt - që as drita e diellit nuk u hynte - ishin minjtë. Shumë mirë kanë vepruar me heshtjen e tyre. Heshtja është ilaçi më i mirë thotë populli.

Dhe ato si "armë mbrojtëse" zgjodhën heshtjen duke injoruar çdo lloj individi që flet pa përgjegjësi e pa kontroll për gjëra që nuk i takojnë. Kjo tregon se shoqëria jonë ka akoma vend për civilizim e ndërgjegjësim të së shkuarës së hidhur, për ti dhënë respektin e mirënjohjen e duhur nënave e motrave tona që qëndruan stoike edhe pse me duar nën pranga.

Ato janë heroinat e popullit tonë. Janë ato që shpalosën virtutet më të lartë të femrës shqiptare edhe nëpër burgjet e diktaturës. I paharuar qoftë kujtimi i atyre që nuk jetojnë më, e atyre viktimave që akoma po përballen me problemet shëndetësore të së shkuarës, që akoma jetojnë në skamje, mjerim, të pa streha e pa marë dëmshpërblimin që u takon.

Takimi me Konsullen Gjenerale të Republikës së Estonisë Znj. Eva - Maria Liimets kaloi i ngrohtë e miqësor dhe i hapur për veprimtari të tjera.

New York, nëndor 2015

Partia e Ballit prononcohet për ngjarjet politike në Kosovë si edhe për aktet e dhunshme e terroriste në Paris të Francës.

Shkruan Cenë Pushkolli

Nga Partia e Ballit, mesazhe të qarta

dr. Ahmet Mulliqi kryetar i Partisë së Ballit

Gjendja politike në vend ndonëse nuk ka “turbulenca të mëdha” ajo nuk është e qetë. Mjerisht ata që e kanë mandatin nga populli që të kontribuojnë në të mirë të vendit, ata po i fryejn “tensioneve” politike. Përkrahim vendimin e Kushtetutës për suspendimin e çdo lloj veprimi politik dhe jo vetëm politik sa i përketë “Zajednicës”.

Për këto dhe për shumë gjëra të tjera u fol sot në Prishtinë në mbledhjen Kryesisë (ndonëse nuk ishte në përbërje të plotë)të Partisë së Ballit. Po në këtë mbledhje u morr vendim që të organizohet një solemnitet kulturor me rastin e festës kombëtare të 28 nëntorit.

Sot në Prishtinë në udhëheqjen e dr. Ahmet Mulliqit, kryetar i Partisë së Ballit u mbajt mbledhja e rradhës me ç’rast u analizua jeta politike dhe jo vetëm politike të vendit tonë.

 Sipas kryetarit Mulliqi Partia e Ballit përkrah vendimin e Kushtetutës lidhur me “Zajednicën” duke shpresuar se ajo nuk do të bie nën ndikimin e politikës për ta ndryshuar vendimin e saj.

E sa i përket demarkacionit të kufirit ndërmjet Kosovës dhe malit të zi, ne kërkojmë që të thirren ekspertët e të gjitha partive Politike si edhe nga Presidenca në mënyrë që të dilet me një qëndrim të prerë, më pastaj Presidenca të kërkojë nga partitë politike që ta respektojnë mendimin e ekspertëve të demarkacionit. Në diskutim morrën pjesë: Sahit rama, sekretar Organizativ, Avni Maloku nënkryetar i Partisë së Ballit, Fehmi Rama e të tjerë.

Pas këtyre diskutimeve u dha propozimi që me rastin e 28 nëntorit të organizohet në në mbrëmje kulturore në shenjë të kësaj date të madhe kombëtare.

Për herë të parë flet shkrimtariIsmail Kadare për kurthin e ngritur nga Dhora Leka

Shkrimtari i madh Ismail Kadare, flet pas një heshtje të gjatë. Në një intervistë ekskluzive për gazetarin Roland Qafoku, enkas për emisionin “Debati në Channel One”, Kadare reagon ndaj publikimit të një letre që kompozitorja Dhora Leka, ia dërgonte diktatorit Enver Hoxha, në vitin 1967, ku i tregonte se kishte bashkëpunuar me Sigurimin e Shtetit për ta futur në kurth shkrimtarin e madh. Nga apartamenti i tij në “Sky Tower”, Kadare rrëfen historinë misterioze…

Kadare: Ka pasur dy lloj letrash. Letra pasionante, romantike, erotike në fillim e më pas letra kërcënuese. Letrat ishin shumë korrekte, shumë të përmbajtura dhe pa asgjë të tepruar. Shkrimtarëve u qëllon të marrin letra të tilla, nuk të bën ndonjë përshtypje. Letrat i bëra bisedë me shokët e mi. Edhe kjo prishje e sekretit dogji rezultatin e tyre. Ajo e ka marrë mbi ndërgjegjen e saj këtë që ka ndodhur, ndoshta ka lënë shpjegime në një ditar të sajin, në një letërkëmbin me dikë të afërt.

Dhe cili ishte qëllimi Dhora Lekës dhe i sigurimit të shtetit?

Kadare: Ajo e ka marrë mbi ndërgjegjen e saj këtë që ka ndodhur, ndoshta ka lënë shpjegime në një ditar të sajin, në një letërkëmbin me dikë të afërt. Dhora Leka ka qenë një grua që ka vuajtur vërtet, për fat të keq vuajtja e çoi në një humbje drejtpeshimi mendor, moral, të logjikës.

Dhe një bisedë e tillë, të sjellë vetvetiu në debatin për hapjen e dosjeve, për të cilat në fillim të viteve ’90


Përshëndetje, zoti Kadare! Në median e shkruar ditët e fundit është botuar një letër që kompozitorja Dhora Leka, i ka dërguar diktatorit Enver Hoxha në vitin 1967, në të cilin shprehet se ka bashkëpunuar me sigurimin e Shtetit dhe synonte që t’iu fuste ju në kurth. Ju si e keni pritur botimin e kësaj letre unikale, që nuk ka ndodhur ndonjëherw në Shqipëri, ndoshta edhe në tërë Evropën ish-komuniste?

Kadare-Është e vërtetë që është rast i rrallë, mesa e njoh unë jetën e shkrimtarëve, kolegëve të mi në shtete të ndryshme komuniste. Ka patur kurthe të vazhdueshme, të ngritura por që të ekzistojë një letër e tille ose e ngjashme, sigurisht që kanë ekzistuar, por një rrëfim i tillë ndaj shefit komunist të një vendi, unë nuk di të ketë ndodhur. Ose të paktën nuk është botuar, nuk është bërë e njohur. Ngjarjen e kam ditur gjithmonë, ka ndodhur gjysmë shekulli më parë, por letrën nuk e kam ditur as që ekzistonte pale të kem ditur përmbajtjen e saj.

Si u ndjetë në momentin që e lexuat të gjithë letrën?

Kadare-Jam befasuar jashtëzakonisht. Nga vetë letra, përmbajtja e saj dhe nga stili, toni i saj, në një lloj ekstazë e aktit të denoncimit.

Ajo që mua më ka bërë përshtypje zoti Kadare, ndoshta edhe që i përkas një brezi tjeter, ishte vetëofrimi që kompozitorja Dhora Leka bënte për të bashkëpunuar me organet e Sigurimit. Madje duke bërë edhe vërejtje, duke treguar edhe detaje të asaj që ajo e quante komplot që ajo e kishte në mëndje dhe që sigurimi e kishte në plan si ide. Çfarë ishte ky? Ishte një rast sporadik apo kështu funksiononte sistemi dhe sidomos nga shkrimtarëve dhe konkretisht nga ju?

Kadare-Ishte sistemi natyrisht. Nuk ka gjë sporadike, nuk ka gjë të pazakonshme, është në logjikën e mbrapshtë të gjërave të një diktature. Zakonisht në një diktaturë shkrimtarët e njohur, filozofët e njohur, artistët e njohur janë në përgjim. Kur ka diktaturë në një vënd ka përgjim njerëzish të shquar qofshin këta të sferave politike, artistike, filozofike. Kështu që nuk ka ndonjë gjë të jashtëzakonshme. E jashtëzakonshme është tregimi me pasion i këtij aksione, sesi është e mundur që njeriu që e ka bërë këtë përpjekje për të futur në kurth një njeri tjeter, një koleg të saj artist, nuk ka kurrfarë pendimi, madje ka një lloj krenarie. Kjo tregon që edhe ai që e merte denoncimin, edhe ai që e përgatiste, se këtu ka dy anë. Njëra anë që përgatit kurthin i kërkon denoncuesit të ngrejë kurthin, pastaj ai që e merr këtë rezultat për ta shfrytëzuar. Këtu ka ndodhur një gjë pak e cuditshme. Ka një mister, që jo gjithçka kuptohet e qartë. Njeriu që e ka marë këtë, udhëheqësi i vëndit, diktatori, shefi si ta quajmë ka ditur dicka apo ska ditur asgjë. Personazhi nuk është gjallë që të japë sqarime. Ndoshta ka dokumenta të tjera të fshehura me shumë kujdes.

Por edhe mund të jenë zhdukur?

Kadare-Edhe mund të jenë zhdukur padyshim. Ato që janë më “kompromentuese”. Ndoshta çdo sistem zgjedh dokumentat që duhet ti zhdukë. Ato që mund ti ruaj njëfarëkohe, ato që I djeg përgjithmonë pamëshirë sepse turpi është kaq i madhë saqë ëshët I padurueshëm edhe kohë më vonë sikur të zbulohen.

Zoti Kadare ishte moment që ju ishit në Berat. Ky ishte shfrytëzimi i rastit që znoja Dhora Leka të bënte atë bashkëpunimin me Sigurimin e Shtetit. A patët ndonjë moment me të vertetë të vështirë që ju e kuptuat që Sherbimi Sekret ju survejonte?

Kadare- Jo, kur erdhën këto letra…. Historia është shumë e ndërlikuar, nuk është kaq e thjeshtë. Ka pasur dy lloj letrash. Letra pasionante, romantike, erotike në fillim e më pas letra kërcënuese. Sigurisht nga letrat e para nuk ishte ndonjë dramë, për një shkrimtar të marrë letra nga një vajze e cila mund të ketë një ngarkesë erotike, por të përmbajtur. Letrat ishin shumë korrekte, shumë të përmbajtura, pa asgjë të tepruar. Është normale. Shkrimtarëve u qëllon të marrin letra të tilla, nuk të bën ndonjë pështypje. Letra të tjera janë të pazakonshme krejtësisht sepse ato janë letra që të vënë ty në pozitën e një komplotisti. Ajo shkruante “Pse ti nuk vepron bashkë me ne, besnikët e Moskës, për të përmbysur regjimin?” Është e habitshme, ku e gjeti ajo. Nuk e njihja këtë grua, e kisha parë vetëm në rrugë.

Ju e diskutua me njeri këtë?

Kadare-Po, e kam diksutuar me shokët e mi. Me disa, jo me një. Kjo mesa duket e bëri që të dështonte ky aksion, sepse e humbi fshehtësinë. Këto letra nuk mundej më të mi kapte dikush mua, në një bastisje, e të më thonte pse si ke treguar. I bëra bisedë me shokët e mi, kisha shumë shokë atëherë të qarkulluar në Berat, inxhiniera kryesisht, ndonjë shkrimtar. Edhe kjo prishje e sekretit dogji rezultatin e tyre.

Pas vitit 90’ zonja Leka mori nëjfarë vlerësimi ose rivlerësimi. Si e vlerësoni ju figurën e saj? Kur edhe produktet e saj muzikore u vlerësuan, madje edhe një shkollë në Tiranë mori emrin Dhora Leka. Si i komentoni?

Kadare-Unë nuk kam dëshirë të merrem më një bisedë të tillë, të them të drejtën. Ajo s’është më në jetë. Ajo e ka marrë mbi ndërgjegjen e saj këtë që ka ndodhur, ndoshta ka lënë shpjegime në një ditar të sajin, në një letërkëmbin me dikë të afërt. Por që unë kam shprehur mendimin dhe i permbahem këtij mendimi. Që ajo ka qënë një grua që ka vuajtur vërtetë, për fat të keq vuajtja e çoi në një humbje drejt peshimi mendor, moral, të logjikës. Në radhë të parë është një letër e pikëllueshme, që të arrij një kompozitor i njohur shqiptar. Ka pasur një arsye të fshehtë, arsyeja e parë që të shkon ndërmend ësh t ë që ka dashur të shpetojë vetë ajo nga një survejim i keq i shtetit. Paska gjetur nëj mënyrë që me një shërbim të tillë, të rregullojë biografinë e saj, të cilën në fakt as nuk e rregulloi, as nuk e përkeqësoi. Pak a shumë u duk sikur shteti do ta shqyente 400 copash që doli ky sekret, që ajo tha ato fjalët e famshme në mbledhje, që nuk e kam bërë me kokën time. U mat ti thoshte dhe nuk e lanë të fliste. Ajo do të tregonte mesa duket, e zemëruar, me një zemërim që më ka habitur dhe ka habitur te gjithë, e patrembur. Me kuptimin që unë i shërbeva Partisë, i shërbeva Sigurimit siç kërkohej prej meje dhe unë kërkoj të respektohem. Kjo ka qënë çudia, befasimi i kësaj ngjarje.

Zoti Kadare, në të vetmin rast mes shkrimtarësh që kemi një pendesë është ajo e shkrimtarit Fatos Kongoli, I cili ka shkruajtur një roman, ku shpreh pendesën që ka bërë një dëshmi në gjykatë për një kolegun e tij, i cili ishte dënuar. Ky është rasti i parë dhe i vetëm që një shkrimtar e bën këtë gjë. Përse nuk kemi raste të tjera zoti Kadare që të kenë atë pendesën e madhe?

Kadare- Varet. Pendesa pritet nga një njeri që ka diçka për tu penduar. Mund të jetë një kërkesë e përgjithshme. Secili përgjigjet përpara ndërgjegjes së vet.

Si e vlerësoni ju rastin e Fatos Kongolit?

Kadare-Ishte një rast i kuptueshëm për një njeri që e vret ndërgjegja për diçka, është normale.

Më bëri përshtypje kur po përgatisja intervistën, një keni shpëtuar nga burgu një të ri me emrin Maks, jam befasuar nga ajo që ju keni bërë, nga ajo shpirtgjërësi. Ai ishte i arrestuar, por mund ta dënonin edhe me pushkatim, edhe ju e keni shëptuar duke i bërë atë relacionin hetuesit që nuk ak lidhje që kjo poezi të jetë bërë kundër pushtetit dhe kundër regjimit të asaj kohe. Pse Z.Kadare e keni fshehur këtë anë, që ju me ato ekspertiza keni ndihmuar?

Kadare- Ky është rasti i vetëm që ka ndodhur. Nuk më ka ndodhur rast tjetër. Mua s’më drejtoheshin për ekspertizë. Por ka qënë një rast unik. Një hetues i cili gjithashtu ishte në dilemë, dhe mbante në pranga dikë në burg, i bëri thirrje ndëgjegjes sime si profesionist.
“Z. Kadare kam një poet të mbyllur në qeli. A mund t’iu tregoj ju lutem një vjershë të tij, vëtëm kaq”. Dhe më la të kuptoj që nuk i mbushej mendja se është fajtor. Nuk mund t’ia refuzoja sepse kjo nuk është ekspertizë. Përkundrazi kapa nuancën që e mundon dicka këtë hetues. Nuk i mbushej mëndja. Nuk e tha haptaz por mesa kuptova unë. Me shume sjellje, shumë mirësjellje. E pashë që ishte tmerruar. Unë nuk kam dashur ti bëj reklamë një gjëje që është normale për një shkrimtar, nqs ti ke në dorë të shpëtosh një njeri, nqs të vjen dikush dhe të thotë dëgjo se i kemi kapur në dorë një vjershë këtij armikut. Ai më tha sesi mendonte zyra e tij. I thashë që këtu nuk ka asgjë armiqësore. E bëra pa mëdyshshjen më të vogel, kjo ekziston, gjendet dhe dokumentat janë. Hetuesi me duket se jeton. Nuk e kam bërë bisedë për të mos u dukur si një sjellje e pazakonshme. Nuk ishte as heroizëm, ishte një sjellje që nuk pësoi asgjë nga kjo. Krejt normale si sjellje.

Zoti Kadare ju e bëtë këtë gjest. Por nga ana tjeter dhe Sigurimi i I Shtetit ju ka survejuar nga format më të ndryshme. A keni ndonjë moment kulmor që me të vertë që ju e keni vuajtur më shumë sesa denoncimi apo synimi për kurth që donte të bënte sigurimi i shtetit me Dhora Lekën.

Kadare- Jo. Këtë gje e dija, e merja me mënd edhe prap më dukej normale për një shtet sii yni. Unë kisha studiuar në Moskë, në kryevendin e përgjimeve të gjithë shkrimtarëve të shquar ishin të përgjuar. Edhe ishte krejtësisht normale. Për të mos thënë që ndonjë shkrimtar që ishte i papërgjuar fare, dukej si i pavlerësuar. Nuk kishte pse të shqetësonte kjo gjë. Ne ishin mësuar të gjithë.

Domethënë shkalla e përgjimit lidhej me shkallën e nivelit të shkrimtarëve?
Kadare- Jo, gjithmonë. Por shkrimtari është shumë i lehtë të përgjohet. Ka raste kur edhe në perëndim janë përgjuar ndonjëherë shkrimtarët. Kaq e lehte eshte për një shtet, për një polici, për një sherbim sekret të përgjojë një shkrimtar. Është si një sport zbavitës.

Zoti Kadare sa herë diskutohet një denoncim, një debat i tillë, bëhet pyetja e famshme që “Pse nuk hapen dosjet?”. Më ka bërë përshtypje që në 1994 është përmendur fraza që nëqoftëse hapen dosjet e Sigurimit në Shqipëri, Shqipëria ka për të kaluar nëj tragjedi kombëtare. Si e komentoni ju ?

Kadare- Kjo është një alibi. Një farë përpjekje për të përligjur moshapjen e arkivave të fshehta. Unë e kam pasur mendimin të prerë gjithmonë. Madje kam berë shumë armiq me këtë. Një pjesë e njerezve që më sulmojne, ata s’mund të thonë që ne po të sulmojnë që të hapen dosjet. Por është shumë e lehtë të akuzosh një shkrimtar, nga drejtimet më të ndryshme. Pra mendimi im ka qënë I prerë që duhen hapur dosjet, duhen hapur arkivat e fshehta. Duhet që cdo vend kur kapercen, kalon nga një diktaturë, gjëja e parë që bën shqyrton pjesën e keqe të ndërgjegjes së vet. Pa këtë nuk ka asnjë emancipim. Ose duket sikur ka ecje përpara, por në fakt ka ngecje në vend.

Ky është momenti që Kasem Trebeshina ka thënë për momentin e Zonja Lekës, se nuk është faji i saj po i Ismail Kadaresë.

Kadare- Nuk kam asnjë koment. Për mua edhe për asnjë njeri normal, Kasem Trebeshina nuk duhet të jetë një referencë morale. Ka një bigrafi shumë të rënduar nga kjo anë.

Në ç’kuptim?

Kadare – Ka shërbyer vetë. Ka qënë oficer i Sigurimit i ministrisë së Mbrojtjes që quhej në atë kohë ministri e Brëndshme. Skam dëshirë të flas për të.

Përse një pjesë e shkrimtarëve edhe pse kanë këtë njollën që ju thatë, vazhdojnë pas viti 1990 të nderon edhe me cmime, edhe me rritjen e vleres publike. A ëshët kjo e moralshme Z.Kadare?

Kadare – Kurrsesi. Sigurisht nuk është e moralshme për asnjë moral njerëzor në asnjë rend, në asnjë kohë, në asnjë sistem shoqëror. Këto njerëz në heshtje duhet të vuajnë ato që kanë bërë, sa kanë bërë, pa bujë. Kjo është ndëshkimi më i madh për ta. Të vuash në heshtje edhe pa bujë, ate që ti gjen të papastër në ndërgjegjen tënde. Që të behen nderime kur shteti e di çfare janë, nuk është normale. Eshte të kapërcehet, të behet një mbrapshti morale e pakapërcyeshme. Ska pse t’iu bëhen nderime. Spo them a duhen ndëshkuar më vonë, apo jo. Ky është një ndëshkim moral, secili e vuan në mënyrë private. Por ta nderosh një denoncues, një njeri që ka marrë në qafë njerezit është akti më i keq i njerezit. Të nderosh Judën, i cili është personazhi më i zi i refereces morale botërore të njerezimit, njeriu më i afërt i Krishtit i cili e tradhëtoi atë. Prandaj paradigma e Judës e njërezve të afërt që rrinin disa herë rrotull shkrimtarëve për ti përgjuar është e pafalshme. Akti i tyre është i pafalshëm. Për fat të keq tek ne falen. Po të kthehem tek ajo që thatë ju, që nëse hapen dosjet, Shqipëria ka për të kaluar një tragjedi kombëtare. Nuk ka një tragjedi kombëtare nga një pastrim I ndërgjegjes. Tërë vëndet e botës e kanë kryer këtë process të detyrueshëm, i cili është I dhimshëm. Por mund të them se ata nuk kanë pësuar një tragjedi, asnjëri prej tyre. E filloi Gjermani, Çekia, Polonia me shume vështiresi Rusia. Askund nuk mund të thuhet se ka ndodhur ndonje tragjedi. Përkundrazi tragjedia ndodh kur nuk hapen. Jemi ne që jemi ndërkaq në tragjedi. Në mbyllje të kësaj të fshehte.

Fatos Lubonja: Droga e pushtetit, ose kokaina, e kanë çuar Edi Ramën në ekstrem

Fatos Lubonja ka bërë një shkrim të ashpër sot, kundër Edi Rama. Ai thotë se arrogance e Ramës në qeverisje ka kaluar çdo masë. Sipas Lubonjës, Rama po grabit njerëzit e varfër për të pasuruar njerëzit e “godinës”, e cila sipas Lubonjës është ndërtesa trekatëshe ku janë ndërthurur mediat, biznesi dhe politika.
“Nuk di të them nëse është droga e pushtetit apo efekti i kokainës, për të cilën e kanë akuzuar shpesh, por arroganca dhe egërsia me të cilën qeveria e tij po grabit njerëzit jashtë për të paguar të tijtë brenda ka arritur kulme të papara.

Ai po i tejkalon edhe normat më të ulëta morale me të cilat kanë punuar deri më sot njerëzit e godinës. “Rama kalon me lehtësi nga marrëveshjet mafioze në gjendje delirante, duke u paraqitur sikur ai është i miri që po e pengojnë të këqinjtë si Ilir Meta për të pastruar Shqipërinë. Për këtë po manovron që aneksin e drejtësisë ta bëjë instrument krejtësisht të vetin. Kjo ka acaruar Ilir Metën dhe jo vetëm. Sepse nuk mund të flasë për pastrim të Shqipërisë njeriu që ka lidhje me shumë se të gjithë të tjerët me njerëzit e bodrumit”, shkruan Lubonja për Panorama.

Sipas tij, nuk ka shpresa se Ilir Meta do të bëjë ndonjë lëvizje kundër marrëzive të Ramës. Për këtë arsye, Lubonja shkruan se zgjidhja duhet të kërkohet jashtë godinës ku janë ndërthurur mediat, biznesi dhe politika.