Një letër miqësore për zotin Broz Simoni

Nga Prof.Dr.Eshref Ymeri 

Pas botimit në faqen e internetit “Tribuna Shqiptare” të artikullit tim me titull “Katër të vërtetat e Kryeministrit Rama për  Greqinë dhe burracakët e parlamentit”, zotëria inderuar Broz Simoni, në rubrikën “Komente” të faqes në fjalë, ka dërguar reagimin e mëposhtëm, i cili pasohet nga letra ime.

Simoni Broz

Kesaj i thone , o z. prof.dr. Eshref, " Unë "bam" anmikut, ai: ba-ba-bam. S' mbahet shteti me pras n' gojë, por populli do bukë, do të hajë e te pijë. Vetëm mbrëmë ne kufinin gerko-shqiptar, janë kthyer mbapsht rreth 100-emigrantë sipas lajmeve shqiptare. " Batalionet e medha, kanë gjithmonë të drejtë,- Thoshte N. Bonaparti". 

T'u gjejë vend Rama tashti atyne emigrantëve qe veç trazina sjellin n' Shqipnì. Ju nga jashte flisni lehte si bante Naimi, Çajupi etj. n' kohen e pushtimit turk: " Ku na duket balta ma e ambel se mjalta" 

 Ne Shqiperi- thojshin), por per vehet qendronin n' Misir, a Stamboll e shkruente, Naimi: "Per Shqiperine, dite te mira pasketaj vinë,/ Lumë kush t' rrojë ta shoh Zonjë". 

Iku koha e romantizmit rilindas, se edhe kryeministri ynë i nderuem asht' "RILINDJE".

http://tribunashqiptare.com/?p=1067#.WB8UX-MrI2w

I dashur Simon,

Së pari, ju përshëndes së largu, meqenëse kemi kohë pa komunikuar. Dëshiroj të jeni mirë me shëndet familjarisht dhe të keni veç mbarësi.

Së dyti, unë kam krijuar bindjen se ju jeni një zotëri me formim atdhetar, nacionalist dhe Shqipërinë mëmë e doni me shpirt. Por me arsyetimin tuaj kundër katër të vërtetave që Kryeministri Rama ia përcolli Greqisë përmes foltores së Kuvendit, si asnjë Kryeministër tjetër që prej vitit 1920, më keni bërë që të ndiej keqardhje. Sepse, me arsyetimin tuaj ju, pa dashje, keni rënë në grackën e pabesisë greke. Pse?

Sepse shovinistët grekokaragjozë, në dhjetor të vitit 1990, i shqyen kufinjtë me Shqipërinë, sikur të kishin qenë dyert e ndonjë shtëpie publike, për t’u dyndur çdokush drejt Greqisë si në një han pa porta. Dhe ju e dini shumë mirë që shovinizmi grekokaragjoz i shqeu kufinjtë me të vetmin qëllim që emigrantët shqiptarë t’i mbante peng, vetëm e vetëm për të zhvatur sa më shumë lëshime nga klasa politike shqiptare pa dinjitet kombëtar. Shovinizmi grekokaragjoz ka vepruar dhe vepron me qitje të largët: emigrantët, të cilëve, siç tha Kryeministri Rama, u ka ndërruar emrat, i mban peng jo vetëm për të zhvatur lëshime nga Tirana zyrtare, por edhe për ta detyruar diplomacinë shqiptare që të mos e hapë kurrë gojën për poshtërsitë që ai ka ndërmarrë dhe ndërmerr kundër vendit tonë kohë pas kohe, duke ndërhyrë në mënyrë flagrante në punët tona të brendshme, të mos e shtrojë kurrë kërkesën për shfuqizimin e ligjit të luftës dhe të mos e përmendë kurrë Çështjen Çame. Në të kundërt, shovinizmi grekokaragjoz do të hakmerret kundër emigrantëve, siç është hakmarrë aq herë, saqë s’kanë të numëruar.

Sipas jush, Tirana zyrtare duhet të heshtë për çdo hap të poshtër që ndërmerr Athina zyrtare kundër vendit tonë, duke kërkuar të shpikë edhe zona minoriteti, se për ndryshe e pësojnë emigrantët. Pra, ju rekomandoni që Shqipëria të vazhdojë të luajë rolin e skllavit, kurse shovinizmi grekokaragjoz të vazhdojë të sillet ndaj saj si skllavopronar.

Ju, i nderuar zoti Simon, keni plotësisht të drejtë të shqetësoheni për fatin e emigrantëve që kanë rënë dhe vazhdojnë të bien pre e shovinizmit grekokaragjoz, si puna e atyre 100 emigrantëve në kufi që përmendni në reagimin tuaj ndaj artikullit tim. Por duhet të kemi parasysh se emigrantët nuk do të përdoreshin si peng nga shteti karagjoz grek, nëse Tirana zyrtare do të ishte me autoritet, me dinjitet kombëtar në qëndrimin ndaj Athinës zyrtare. Por, fatkeqësisht, deri tani, Shqipëria vazhdon të mbetet një vend pa zot, se e kanë kapur për fyti oligarkët e politikës, të cilët mendojnë vetëm për vetëpasurim dhe nuk duan t’ia dinë absolutisht jo vetëm për fatin e emigrantëve, por as për fatin e mbarë popullit shqiptar.

Unë mendoj se Kryeministri Rama veproi shumë mirë me katër të vërtetat që ia pëplasi në fytyrë shovinizmit grekokaragjoz. Dhe në qoftë se shovinizmi në fjalë do të vazhdojë të hakmerret kundër emigrantëve shqiptarë, atëherë Kryeministri Rama duhet të marrë masa për ngrirjen e marrëdhënieve me Athinën zyrtare, deri atëherë kur ajo të shfuqizojë ligjin fashist të luftës dhe të njohë Çështjen Çame.

Veç kësaj, Kryeministri Rama nuk duhet të mjaftohet vetëm me parashtrimin e katër të vërtetave për Greqinë nga foltorja e Kuvendit të Shqipërisë. Ai, ato katër të vërteta, duhet t’i parashtrojë edhe nga foltorja e parlamentit evropian në Bruksel.

Për sa i përket vërejtjes suaj se unë “vepruakam” si Naimi dhe Çajupi që shkruanin për së largu për Shqipërinë, mendoj se krahasimi nuk shkon. Unë, në publicistikën time, për çështje kombëtare, e kam ngritur zërin vazhdimisht në Tiranë, se këtu ndodhem përkohësisht. Aty do të kthehem së shpejti dhe aty do të jetoj derisa të jem gjallë.

Me respekt.
Eshref Ymeri
Kolumbus, Ohajo
05 nëntor 2016

From:vedatshehu@yahoo.com

                                             To: Eshref Ymeri @gmail.com,  Flori Bruqi @yahoo.com

Today at 2:10


Subjekti : Një letër miqësore për zotin Broz Simoni

Broz Simoni kujton se Shteti Grek nen udheheqjen e Klikes Ortodokse bizantino-mesjetare do te diktoje Bashkimit Evropiani shovenizmin e vet terrorist tradicional kunder Shqiptareve.

Profesor Eshrefi, jane keta "atdhetar", llafazane te ndershem qe kujtojne se Shpirti yne varet nga megallomania shovene greke per te poshtruar Kombin dhe Shtetin, duke i thene te vertetes reale "Nacionalizem dhe llafazanit prej hyzmeqari Dule, halleke per trajtimin e Emigranteve Shqiptar.

Keta tipa e hane turpin me buke -sic thote populli. Keta jane palaco prej palacove qe kane perflakur Shqiprine e Jugut dhe Krahinen Shqiptare te Camerise, pikerisht se parardhesit e Brozit dhe Pirros se Janullatos kane brohoritur per masakrat greke per te qytetruar Ballkanin pa emerin Shqiptare dhe Shqiperi. 

Kane therrur dhe helmuar prekusoret e Shqipes, sepse Greqia paska pjellur Krishtin qe se duan Shqiptaret. Kjo eshte fytyra e vertete e "Atdhetarit Brozi, me e qelbur sesa e Dules zagar i shovenizmit grek.

Me respekt dhe konsiderate te larte Zoti Profesor Ymri.


Prof.Dr.Vedat Shehu


(Vedat Sbehu, inxhinier gjeolog, Doktor Shkencash dhe profesor nga Borshi i vjeter qe u bastis, shkatru iu vu flaka nga qe kishte Shqiperia tipa si Broz Simoni.Tipa qe kujtojne se ne bote ka vetem greqi qe i jep fryme-marrje shqiptareve nepermjet Janullatos.)

****
Katër të vërtetat e Kryeministrit Rama për Greqinë dhe burracakët e parlamentit

Nga Prof. Dr. Eshref Ymeri

Ndoqa me shumë vëmendje fjalën e Vangjel Dules në parlament, i cili kërkonte të krijonte furtunë në një gotë ujë lidhur me prishjet e disa ndërtimeve në Himarë, në kuadrin e masave që ka ndërmarrë qeveria për rregullimin e territorit. Dulja u hallakat gjatë në fjalën e tij, por hallin e kishte vetëm në një pikë: po prishen pronat e “minoritarëve grekë” në Himarë. Si një daulle e shpuar e shovinizmit grekokaragjoz, Dulja, duke e shitur veten si “të prekur thellë” nga prishja e parashikuar e nja 18 objekteve në Himarë, në të vërtetë, kërkonte “të krijonte terren” në opinionin publik shqiptar për tezën shoviniste grekokaragjoze, sipas së cilës Himara na qenka “zonë minoriteti”, si edhe për të dhënë prova besnikërie para Athinës për kryerjen e misionit që ajo i ka ngarkuar. Në fjalën e vet, Dulja la të kuptohet se prej tij dhe Athinës varet “fati” i Shqipërisë për t’u pranuar në Bashkimin Evropian. Unë mendoj se refuzimi i mundshëm i Athinës për të firmosur pranimin e vendit tonë në Bashkimin Evropian, me siguri që Tiranës do t’ia ngrejë edhe më lartë autoritetin në sytë e opinionit publik evropian dhe do të dëshmojë edhe më shumë që Greqia ka qenë dhe vazhdon të mbetet një mbeturinë mesjetare në kontinentin tonë, e cila ende vazhdon të dergjet nën pushtetin e fesë.


Mbaroi shekulli XX dhe po i afrohemi fundit të çerekut të parë të shekullit XXI dhe përsëri shovinizmi i leckosur grekokaragjoz nuk po heq që nuk po heq dorë nga pretendimet idiote ndaj tërësisë territoriale të vendit tonë. Sigurisht që nuk mund të heqë dot dorë, se ajo nuk i njeh kufinjtë e Republikës së Shqipërisë dhe vazhdon të mbajë në fuqi ligjin e luftës.

Se cila është fytyra e vërtetë e Greqisë në qëndrimin ndaj Republikës së Shqipërisë, që prej shpalljes së pavarësisë e deri tani, çdokush që është i interesuar, le të lexojë në faqet e internetit materialin me titull “Dosja e zezë e Greqisë”.

Kryeministri Rama që e mori fjalën pas Dules, për mendimin tim, vuri ca pika mbi i, të cilat për herë të parë janë vënë nga foltorja e Kuvendit të Shqipërisë që prej vitit 1920 e këtej.

Kryeministri Rama, për herë të parë nga foltorja e Kuvendit të Shqipërisë, u çorri maskën grekëve dhe ua përplasi në fytyrë botërisht veprën e tyre kriminale me mbajtjen në fuqi të ligjit të luftës që prej vitit 1940.

Kryeministri Rama, për herë të parë nga foltorja e Kuvendit të Shqipërisë, ua çorri maskën grekëve dhe ua përplasi në fytyrë botërisht të vërtetën për masakrimin e tmerrshëm që shteti shovinist grek kreu kundër popullsisë së pafajshme të Çamërisë, duke bërë kauzë të përbashkët me nazizmin gjerman.

Kryeministri Rama, për herë të parë nga foltorja e Kuvendit të Shqipërisë, u kërkoi botërisht grekëve që popullsia e Çamërisë të rithehet në trojet e veta amtare, t’i jepen pronat e rrëmbyera me dhunë dhe të dëmshpërblehet.

Kryeministri Rama, për herë të parë nga foltorja e Kuvendit të Shqipërisë, u çorri maskën grekëve dhe ua përplasi në fytyrë racizmin e tyre të urryer në qëndrimin ndaj emigrantëve shqiptarë, të cilët i ka detyruar të ndërrojnë emrat, një dukuri kjo e paimagjinueshme për realitetin e Republikës së Shqipërisë në qëndrimin ndaj të huajve.

Kryeministri Rama, për herë të parë nga foltorja e Kuvendit të Shqipërisë, ua çorri maskën grekëve dhe ua përplasi në fytyrë racizmin e tyre në qëndrimin ndaj Konventës Evropiane për të drejtat e minoriteteve, të cilën nuk kanë pranuar ta firmosin, me pretendimin idiot se në Greqi, gjoja, nuk paska minoritete.

Kryeministri Rama, për herë të parë nga foltorja e Kuvendit të Shqipërisë, ua përplasi në fytyrë grekëve se si duhet të mos u bëjë përshtypje qimja në syrin e botës, por të shikojnë trarin në syrin e vet.

Kryeministri Rama, për herë të parë nga foltorja e Kuvendit të Shqipërisë, i dha një mësim të mirë azilit të të çmendurve (siç i ka cilësuar grekët Presidenti Karamanlis në vitin 1981) me emrin Greqi, se si respektohen të drejtat e minoriteteve në Shqipëri, e cila është shembull trajtimi për to jo vetëm në Evropë, por edhe në mbarë botën.

Së fundi, Kryeministri Rama u dha një leksion të mirë shovinistëve grekokaragjozë se sa lart qëndron kodi moral i kombit shqiptar, nga i cili ata duhet të mësojnë shumë, të emancipohen dhe të shkunden nga myku mesjetar që i ka mbuluar kokë e këmbë.

Si një qytetar i thjeshtë i Republikës së Shqipërisë, prita që deputetët e Kuvendit, të të dy krahëve, të dilnin në foltore dhe ta mbështetnin fort Kryeministrin Rama për të gjitha ato të vërteta që tha në adresë të shtetit shovinist grekokaragjoz dhe t’i tregonin vendin emisarit të Athinës Vangjel Dule. Por, për fat të keq, që të gjithë e treguan veten burracakë të pështirë.

Dikush mund të thotë se në fjalën që mbajti, Kryeministri Rama u mundua të ngrejë lart aksionet e veta, meqenëse po afrohet edhe fushata zgjedhore. Por mua nuk më intereson fare puna e aksioneve të Kryeministrit. Mua më intereson gjithçka që ai, nga foltorja e Kuvendit, deklaroi për herë të parë publikisht në adresë të grekëve, me të cilët nënkuptoj jo popullin e thjeshtë grek, të cilin politika e gënjeshtrave dhe e mashtrimeve skandaloze e katandisi në një krizë të rëndë ekonomike. Me fjalën “grekë”, nënkuptoj mbarë politikanët grekë për qëndrimin shovinist që mbajnë ndaj vendit tonë.

Gjithsesi, përsëri dëshiroj t’i bëjë thirrje Kryeministrit Rama që ta mbaj fjalën që ka dhënë dikur publikisht, kur plasi sherri për kishë-harvallinën e Dhërmiut. Ai deklaroi: “do ta riorganizojmë kishën”. Do të bënte shumë mirë që ta riorganizonte kishën ordodokse, në mënyrë që të vijë në krye të saj një kryepeshkop shqiptar. Sepse Janullatosi ka qenë dhe vazhdon të mbetet një minë me sahat në shërbim të shovinizmit grekokaragjoz dhe për të zezën e Republikës së Shqipërisë.

Salih Zogiani është mbledhës i apasionuar dhe njohës i thellë i anekdotës shqiptare.

Salih Zogiani lindi më 1942 në fshatin Harilaç të Fushë Kosovës. Studimet në Fakultetin Filozofik, dega e Gjeografisë, në Prishtinë, i mbaroi me 1968. Ka punuar mësimdhënës në Gjimnazin”Skenderbeu” të Drenasit, në Gjimnazin “Sami Frashri” të Prishtinës, në BVI-ndhe në Departamentin për Kulturë të Kosovës. Me mbledhjen e anekdotave merret që nga viti 1965.
Ka botuar pesë vëllime në gjuhën shqipe dhe një vëllim në gjuhën angleze.
Ka marrë pjesë në hartimin e Planit Afatmesëm për Zhvillimin e Kulturës, në përkthimin e Astronomisë, në hartimin dhe publikimin e shumë materialeve nga lëmi i mbrojtjes së trashëgimisë kulturore.


Ndër krijuesit më të spikatur të anekdotave tona shquhen sidomos: Lekë Dukagjini , Shtjefën Gjeçovi, Ramadan Shabani, Xhemajl Abria, Tahir Berisha, Dervish Goxhuli e shumë të tjerë që kanë dhënë kontribut të pakompensuar në kultivimin e tyre, e që meritojnë respekt të veçantë deri në ditët tona.Ata ishin jo vetëm krijues të pasionuar të anekdotave por edhe njerëz shumë të ditur dhe pleçnarë të këtij populli të cilët me autoritetin që kishin ftoheshin nëpër të gjitha viset tona, ashtu si edhe rapsodët tanë më të njohur.Autori tregon se si kishte filluar të mblidhte anegdota ngase në odën e tij në fshat /kur kishte qenë i ri/kishin shkuar shumë musafirë dhe njerëz që rrëfenin anegdota të ndryshme dhe se ajo odë ishte bërë një vend shumë i përshtatshëm që ai ta fillonte punën e tij të palodhshme që e kurorëzoi me botim e 4 vëllimeve të përmendura, për të cilat, siç u tha edhe më lart, u ngjall një interesim i madh nga lexuesit e shumtë të interesuar për këtë gjini të artit tonë letrar. Në këtë kontekst duhet evidencuar edhe faktin se autori nuk ishte ndalur asnjëherë nga mbledhja dhe regjistrimi i anekdotave që nga viti 1965.

Gjithashtu duhet theksuar se çdo anekdotë e zgjedhur posedon edhe porosinë e saj për të cilën është krijuar dhe shkruar në libër . Anegdotat e mbledhura nga Sali Zogiani/ por edhe tjerat që janë grumbulluar deri sot nga të tjerët, siç ishte edhe i madhi Anton Çetta/ sjellin porosi të ndryshme patriotike, shoqërore, etiko-morale, fetare, satirike, komike etj.Ato tregohen shkurt dhe vetëm atëherë kur dhe ku e kanë vendin ngase përndryshe do të bëheshin shumë qesharake dhe të pakuptimta.Sa për ilustrim po e marrim edhe një shembull. Njëherë njëri i thotë tregimtarit drenisac Mujë Loshit që ta merrte ndonjëherë musafir nëpër oda në mënyrë që ai të mësonte nga Muja anekdota dhe t’ i përdorte edhe vetë sepse i dukeshin të hijshme duke i treguar Muja. Muja i thot: ‘’ Jo bre burrë nuk mund të marr me vete ngase ti ato i përdorë vend e pavend me ç’rast më duhet të vijë me ty kudo që shkon ,sepse duke i treguar bëhesh qesharak.’’

Sali Zogiani gjatë përpilimit të librit është përpjekur që ta ruante sa më tepër origjinalitetin e anekdotës, për të qenë ajo sa më interesante, funksionale dhe e mbajtur në mend.

Anekdotat janë edhe ushqim shpirtëror në çaste të caktuara të ekzistencës sonë, ngase ato trajtojnë ndodhi të posaçme jetësorre, in dividuale apo shoqërore, duke qenë në të njejtën kohë edhe filozofi popullore e ngritur në nivel shumë të lartë.

Vëllimi i parë i librit/1995/ përfshin 442 anekdota/të mbledhura nga 73 tregimtarë/kryesisht në fshatin e autorit dhe në rrethinë/.

Vëllimi i dytë , i botuar në vitin 2000, përfshin 400 anekdota, nga 83 tregimtarë, të cilat u kushtohen ngjarjeve të paraluftës sonë të fundit dhe që lidhen me barbaritë serbe të ushtruara ndaj popullit tonë dhe trashëgimisë së kulturës shqiptare.

Vëllimi tretë i botuar në vitin 2005, ka 376 anekdota/të mbledhura nga 51 tregimtarë/ të cilat përmbajnë mesazhe të fuqishme për sjelljen e disa individëve dhe partive tona politike, duke u nisur nga fakti se të gjitha të metat dhe dukuritë negative, populli ynë i ka vënë përherë në shënjestër me një mjeshtëri të rrallë.

Mëtej në libër mësojmë se nga disa  vëllime  te mëparshme ishin zgjedhur dhe sistemuar disa prej tyre për t’i botuar në gjuhën angleze në vëllimin’’Albanian anecdots’’.

Meqenëse për katër vëllimet kërkesat ishin të shumta, ato u ribotuan dy herë, duke qenë të vlerësuara në nivel të lartë nga njerëz profesionistë dhe nga mediume të ndryshme të shkruara dhe vizuele.

Vëllimi i katërt është i veçantë/thotë autori/ ngase përbëhet nga një numër anekdotash të mbledhura kohën e fundit dhe disa prej tyre të botuara edhe më parë nga shkaku se duhej përmbushur vëllimi në fjalë.

VLERËSIME PËR BOTIMET

Ramiz Kelmendi: Anekdotat e botuara të autorit Salih Zogiani, në librin "999 anekdota", sjellin porosi me një humor të shëndoshë dhe të këndshëm, përshkuar me nota të mprehta satirike, para të cilave nuk mund të mbetesh indiferent. Unë ndjeva kënaqësi të posaçme kur i lexova. Pas Anton Çettës, për mendimin tim, Salih Zogiani është mbledhësi me i mirë i anekdotave shqipe.

Daut Demaku: Është thënë se anekdotat janë kallinjtë e pakorrur, të mbetur nëpër arat e historisë, për t’i ushqyer brezat që vijnë. Të gjithë brezat e mençur të njerëzimit kanë nxjerrë mësimet më të mira dhe më qenësore pikërisht nga këta kallinj, sepse në përmbajtjen e tyre kanë pasur ushqimin më të shëndetshëm, më të mençur... Populli është si lumi i madh: ecën ngadalë, nuk ngutet, por edhe nuk shteron kurrë. E pë-rroskat zhurmojnë shumë, nguten shumë, por edhe shterojnë shpejt (kjo është përgjigjja pse krijimi gojor jeton gjatë).
Mbledhësit e anekdotave duhet të kenë njohje dhe prirje krijuese, për t’i dhënë shpirt e jetë që të komunikojë me lexuesit e kohës sonë. Njëri prej mbledhësve të suksesshëm të anek¬dotave shqip¬tare - natyrisht pas profesor Anton Çettës është edhe Salih Zogiani, puna e të cilit ka bërë që të shpëtohen nga harresa anekdotat tona, ky thesar i vërtetë i trashëgimisë sonë shpirtërore.
Uroj që të vazhdohet kjo punë e suksesshme.

Dr. Myzafere Mustafa: Lexuesi do të ketë kënaqësi të shijojë vlera të mirëfillta të anekdotës, si në rrafshin tematik ashtu edhe në atë estetik dhe kuptimor. Tanimë mund të thuhët se Salih Zogiani nuk është vetëm mbledhës por edhe njohës i thellë i anekdotës.

Dr. Mehmet Halimi: Salih Zogiani, tanimë është një mbledhës, botues dhe publikues i mirënjohur i anekdotave shqiptare, që kanë forcë dhe efekt të madh në situata të caktuara, në kohë, vend e auditor të caktuar, në oda burrash edhe gjetiu. Autori ka bërë një punë të mirë, sepse ka shpaluar vlerat tona të shumëfishta etnofolklorike dhe artistike, nga njëra anë, dhe ka pasuruar e freskuar studiuesit e lexuesit tanë, nga ana tjetër, me një vepër të mirëpritur, e cila jo vetëm që i konkurron, por i tejkalon vlerat etnofolklorike të shumë popujve të botës.

Prof. Sulejman Dërmaku: Në mesin e mbledhësve të përkushtuar të anekdotës është edhe Salih Zogiani, autor i disa librave me anekdota, një vëllim nga të cilët madje i përkthyer edhe në gjuhën angleze. Këto visare të çmuara, që burojnë nga e përditshmja individuale dhe kolektive, ai ka ditur t’i sistemojë dhe t’i nxjerrë në sofrën publike për t’i shijuar të gjithë ata që e duan këtë ushqim të shpirtit. Librat e këtillë janë thesar i çmuar për çdo lexues, pavarësisht orientimit profesional e shoqëror dhe moshës, me një fjalë: për çdo njeri.

Prof. Gani Bytyçi: Anekdota është mënyrë e komunikimit fisnik, të urtë e brilant, që përherë bëhet në formën më elegante. Anekdota shqiptare dallon nga anekdota e popujve të tjerë. Derisa anekdotën tek popujt e tjerë e përshkon fund e krye karakteri i saj humoristik dhe argëtues, tek anekdota shqiptare thelb i saj mbeten porosia, mesazhi, analogjia, aluzioni, që synohet të bëhet nëpërmjet ngjarjes së rrëfyer të një tjetër ngjarjeje; qëllimi i autorit për të sajuar një aso¬ciacion ideje nëpërmjet rrëfimit metaforik të një ngjarjeje. Në këtë mënyrë, anekdota shqiptare, në rend të parë, ka karakter edukativ, shikuar nga brendia, nga thelbi i saj, nga mesazhi që bart ajo brendapërbrenda vetes. Ndërkaq, nga ana e jashtme edhe ajo mbështillet me petkun humoristik e argëtues.
Nëse për La Fontenin është thënë se ishte një fabulist i lindur, unë do të thosha se Salih Zogiani është një anekdotist i lindur. Kur them këtë, kam parasysh se Zogiani nuk është vetëm një studiues e mbledhës i pasionuar i anekdotës, por në rend të parë, ai është njohës i hollë, krijues dhe mjeshtër i saj.

Muhamet Mjeku, në vlerësimin e tij për botimin, veç të tjerash, shkruan: ... Lexues i nderuar, ky libër do të jetë shoqëruesi yt më i mirë, edhe atëherë kur nuk je në humor të mirë, edhe atëherë kur ke pak kohë përkushtimi ndaj vetes dhe edhe atëherë kur fati nuk ecën bashkë me ty.


********

ANEKDOTA–MARGARITAR I TRASHËGIMISË SHPIRTËRORE, QË TË LIDHË DHE TA SHUAN MALLIN PËR ATDHEUN

Nga Salih Zogiani

- Dojeni atdheun sa e duan mërgimtarët -

Mërgimtarët tanë nuk janë më vetëm ata sharrëxhinjtë e dikurshëm, siç i përshkruante Esat Mekuli në poezitë e tij, por janë edhe veprimtarë e krijues të lëmenjve të ndryshëm, si: shkrimtarë, gazetarë, piktorë, artistë e sportistë të dalluar.
Rrugëtimi i popullit tonë gjatë historisë ishte shumë i rëndë, nën sundimin shumëshekullor të perandorive: romake, bizantine, osmane, e sidomos okupimi sllav ishte më i egri, i njohur për projektet famëkëqija të zhdukjes së popullit shqiptar dhe trashëgimisë sonë. Edhe në luftën e fundit, sikur para 120 vjetësh (kur u shpërngul me dhunë popullata shqiptare nga Toplica), pasi u shpërngulën mbi një milion banorë nga Kosova, filloi zhdukja e gjurmëve të trashëgimisë duke përdorur edhe ekskavatorët.
Gjatë këtij rrugëtimi kaq të rëndë, një pjesë e popullatës u detyrua të emigronte jashtë atdheut, në shumë vende të Botës, duke filluar me arbëreshet e që vazhdoi deri në ditët e sotme. Në këtë mënyrë, në vazhdimësi, tkurrej territori dhe zvogëlohej popullata. Kjo e dhënë mund të dëshmohet me toponimet e shumta, të ngelura në vendet përreth, si dhe me begatinë e trashëgimisë kulturore shumë të larmishme, në një hapësirë kaq të vogël, ku jetojnë sot shqiptarët.
Njeri nga vendet demokratike, që mund të quhet edhe djep i demokracisë, që pranoi të strehonte një numër të madh mërgimtarësh shqiptarë, të larguar nga vendlindja, nga dhuna ose nga gjendja e rëndë ekonomike, është Suedia. Këtu, te populli i qytetëruar suedez, mërgimtarët tanë gjetën, përveç strehimit të sigurt, edhe mikpritje, mirëkuptim, respekt e tolerancë. Në bazë të kësaj përkrahjeje, u bë e mundur që të hapeshin shkolla në gjuhën shqipe, të formoheshin shoqata e shoqëri dhe të zhvilloheshin aktivitete kulturore.
Si populli, po ashtu edhe shteti suedez, përveç përkrahjes për mërgimtarët, gjithnjë ka mbajtur anën e së vërtetës për Kosovën dhe ka ofruar ndihma materiale. Për ketë arsye, nga dora kriminale, u vra e ndjera z. Anna. Këto të mira nuk duhet harruar asnjëherë. Më vjen mirë kur dëgjoj që veprimtarët suedezë, që përkrahën Kosovën dhe mërgimtarët, në shenjë respekti, përkujtohen nga krijuesit tanë mërgimtarë, duke u kushtuar edhe vepra arti. Zoti i shpërbleftë këta dhe gjithë popullin suedez.
Mërgimtarët tanë, kur shkuan në mërgim, si duket, me vete morën një pjesë të trashëgimisë shpirtërore - anekdotat, e ato sikur u shuanin mallin për atdheun. Një mërgimtar nga Amerika më tha njëherë: “Edhe pse jetoj gjatë në Amerikë, asnjëherë nuk i kam parë ëndrrat në Amerikë, por gjithnjë në Kosovë”.
Me qellim të ruajtjes së gjuhës dhe traditës, në mungesë të përkrahjes institucionale të diplomacisë së shtetit shqiptar, intelektualët mërgimtarë, të bashkuar, u angazhuan në organizimin e jetës shoqërore. Këtu u formua edhe Shoqata “Papa Klementi XI Albani”. Kjo shoqatë, tani e konsoliduar, veprimtarinë e vet e ka shtrirë në shumë fusha të jetës shoqërore në diasporë, siç janë: arsimi, kultura, shkenca, përmes organizimit të aktiviteteve kulturo-arsimore. Veprimtaria e saj është e gjithanshme, duke filluar me sensibilizimin e opinionit suedez e më gjerë, për gjendjen e rëndë në Kosovë, mbledhjen e ndihmave për Kosovën, të cilat vazhdojnë ende, për familjet në nevojë (P.sh., ndihmat që ofron z. Halim Hoti e të tjerë). Këto ndihma bënë të mundur që populli i Kosovës të mos gjunjëzohej asnjëherë. Edhe kohë më parë, me rastin e shënimit të 100-vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë, shumë mërgimtarë udhëtuan për në Vlorë e në Tiranë, e disa edhe në këmbë prej Kosove në Shqipëri. Unë isha i ftuar nga Shoqata juaj dhe momentet që kalova me ju, në Vlorë e në Tiranë, nuk do t’i harroj asnjëherë.
Ne shqiptarët kemi trashëgimi kulturore me të cilën mund të krenohemi para botës. Mirëpo, jemi vonuar shumë në prezantimin e saj. Një pjesë e trashëgimisë sonë ka hyrë në regjistrin e thesareve botërore, siç janë: Lokaliteti arkeologjik i Butrintit, Gjirokastra, Berati dhe Kënga polifonike, të cilat tani janë edhe nën mbrojtjen e UNESCO-s. Gjithashtu, kur na është mundësuar që të marrim pjesë në manifestimet e ndryshme ndërkombëtare, kemi marrë vlerësime dhe çmime të rëndësishme (rapsodët Salih e Feriz Krasniqi, në Festivalin Botëror të Folklorit në Langolen të Anglisë, Vallja e Shqipeve në Festivalin ndërkombëtar në Dizhon të Francës, Ansambli Autokton Rugova, Ansambli Shota, stolitë tona në një ekspozitë ndërkombëtare në Nju-Jork etj.). Me angazhim më të madh mund të arrihet që edhe vlerat e tjera të trashëgimisë sonë, si: këngët kreshnike, veshjet, vallet, stolitë dhe anekdotat të përfshihen në regjistrin e thesareve botërore.
Është mrekulli se si në rrethana të tilla të rrugëtimit kaq të rëndë, pa liri dhe pa shkollë, arritëm ta ruanim gjuhën dhe traditën tonë. Ne jo vetëm qëndruam dhe i përballuam të gjitha katrahurat, por arritëm t’i jepnim botës njerëz me famë, si: 2 papa, Skënderbeun, Jan Kukuzelin, Sami Frashërin, Hasan Tahsinin, Nënën Terezë, Kadarenë, bile edhe mbretër e perandorë.
Trashëgimia kulturore, qoftë materiale qoftë shpirtërore, është thesar pa të cilin nuk mund të shkruhet historia, prandaj kemi për detyrë që këtë thesar ta ngremë në piedestal. Populli që vlerëson trashëgiminë dhe kulturën, pra të shkuarën, ai popull ka prosperitet, ka të ardhme.
Trashëgimia është tapia e kombit, thotë Lasgush Poradeci. Sa më e fortë të jetë kjo tapi, aq më i fortë do të jetë kombi. Ndërsa, Gjergj Fishta thotë: “Tradita jonë dhe Kanuni janë palca e kombit”. Falë Kanunit, populli ynë nuk iu nënshtrua ligjeve të okupatorëve. Të rralla ishin rastet kur kërkohej këshilla nga Kadiu, por kërkoheshin nga urtarët, si: Binak Alija, Xhemajl Abria, Ramadan Shabani, Tahir Berisha etj. Rroli i odës dhe i krijuesve të trashëgimisë është shumë i madh në ruajtjen e identitetit kombëtar. Është interesante anekdota për bisedën e Tahir Berishës me oficerin serb, kur i përgjigjet me metaforë: - këtu jemi para dreqit, ose kur Ramadan Shabani, në Shkodër, i thotë delegacionit evropian: -ne shqiptarët, në bazë të traditës, edhe rrogëtarit, kur punon gjatë, i japim hise, kurse ju, në tokën tonë po doni me na lanë pa hise.
Unë një kohë të gjatë merrem me mbledhjen e një pjese të trashëgimisë shpirtërore - anekdotave. Gjer më tani kam botuar 5 libra me anekdota shqiptare dhe një libër të përkthyer në gjuhën angleze. Botimin e fundit “Anekdota shqiptare 5” ua kam kushtuar mërgimtarëve në shenjë respekti për kontributin e dhënë, në kuadër të 100-vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë. Në këtë botim, 22 tregimtarë dhe recensuesi i librit, z. Gani Bytyçi, janë mërgimtarë. Ky botim është përfshirë edhe në Programin “Ditët e diasporës 2012” të Ministrisë së Diasporës dhe është promovuar në Prishtinë, Cyrih dhe në Bernë, në kuadër të këtij Programi. Në hyrje të këtij botimi shkruan: “Dojeni atdheun sa e duan mërgimtarët”. Ky konstatim është nxjerrë mbështetur në kontributin dhe dashurinë e mërgimtarëve, shoqatave e shoqërive, për atdheun në çdo kohë. Vlen për t’u veçuar kontributi i “Vatrës” në Amerikë, në momentet vendimtare, kur vendosej për fatin e Shqipërisë. Noli, kur merr konfirmimin se Amerika do ta përkrahë çështjen shqiptare, thotë: “Mbahu, Nëno, mos ki frikë, se ke djemtë në Amerikë!” Nuk duhet harruar kontributi i mërgimtarëve tanë gjithandej për sensibilizimin e opinionit botëror dhe ndihmat financiare që i dhanë në momentet më të vështira për Kosovën. Këto kontribute duhet të shkruhen në histori me germa të arta, thotë redaktori i librit, z. Sulejman Dërmaku. Gjithashtu duhet që në një kënd të Muzeut Kombëtar të shënohen të gjitha kontributet e mërgimtarëve dhe rroli i tyre për pavarësinë e Shqipërisë e të Kosovës, duke filluar nga Skënderbeu, Hasan Prishtina, Ismajl Qemali etj., ngase pa këto kontribute e sotmja jonë nuk do të ishte kjo që është.
Anekdotat, që në popull emërtohen si: mesele, heqaje, bende, rrotulla, janë margaritarë të urtisë dhe të filozofisë popullore. Në anekdota trajtohen cilësitë e virtytet njerëzore, si dhe veset e dukuritë negative individuale apo shoqërore. Ato shprehen përmes afirmimit të vlerave, si; urtia, drejtësia, trimëria, patriotizmi, puna, morali etj. dhe qortimit e denoncimit të dukurive negative, si: marrëzia, lakmia, tradhtia, egoizmi, përtacia, hajnia, imoraliteti etj.
Anekdotat janë komunikim i shkurtër, përmbajtjesor, ku me pak fjalë thuhet shumë. Kanë veçori komike-argëtuese, ku, përmes humorit e satirës, gjuhet fjala në shenjën e imagjinuar. Syzheja duket e thjeshtë, por në vete ka mesazhe të forta. Janë të lehta për lexim për të gjitha moshat. Janë edhe ushqim shpirtëror, ngase të relaksojnë. Një lexues nga Kanadaja shkruan:…... Për fundjavë, rëndom shkojmë te miqtë. Rrugës, që zakonisht e bëjmë me ba¬shkëshorten, njëri lexojmë anekdotat, nga libri juaj, e tjetri e nget veturën. Kështu, rrugën, që zgjat gjashtë orë, na duket se e kemi kaluar për një orë. Ju falënderojmë shumë. Ndërsa, Muhamet Mjeku nga Amerika, në gazetën DIELLI shkruan:... Lexues i nderuar, ky libër do të jetë shoqë¬ruesi yt më i mirë, edhe atëherë kur nuk je në humor të mirë, edhe atëherë kur ke pak kohë përkushtimi ndaj vetes dhe edhe atëherë kur fati nuk ecën bashkë me ty.
Anekdotat dallojnë shumë nga barsoletat: Ato tregohen me fjalë që peshojnë, vetëm kur u hapet shtegu, kur kanë lidhje logjike e kontekstuale me bisedën, prandaj gjithnjë janë aktuale. Edhe të qeshurit e anekdotës dallon nga ai i barsoletës, ngase të shtyn të mendosh për dukuritë për të cilat flitet. Barsoleta është humor i lehtë, tregohet kudo e kurdo, sa për disponim të çastit.
Tradita jonë, në përgjithësi, dhe anekdotat, në veçanti, me mesazhet e tyre, tejkalojnë vlerat etnofolklorike të shumë popujve të Botës.

Anekdota të mbledhura nga Salih Zogiani

PËR PUNË TË RËNDËSISHME DUHET TË RRIHET

Njëri kishte pasur babanë shumë të vështirë e kurrë nuk guxonte të vonohej. Një ditë, në ramazan, shkon djali në pazar. Habitet diçka e vonohet. Ngutet për të zënë iftarin, po nuk mu¬ndet. E dinte se do ta qortonte baba, e tërë kohën mendonte se çka do t’i thoshte. Si shkoi në shtëpi, baba e pa me hidhërim dhe i tha:
- Çka u ba që u vonove kaq shumë, a e di se çka t’kam thanë?
- U vonova se ishin tubu ylemaja dhe paria e bisedojshin për me e shkurtu ramazanin, - i tha djali.
Kur i dëgjoi plaku këto fjalë, ia nisi të fliste më butë, e i tha djalit:
- Ani, qysh e vendosën?
- Nuk e di, nuk guxova me ndejtë deri në fund, se u vonojsha shumë, - i tha djali.
- Jo, bre bir, kur asht puna e rëndësishme, duhet me ndejtë deri n’fund, - i tha baba.
Atëherë foli gruaja e u tha me habi:
- Qysh bahet e qysh mujnë me e shkurtu ramazanin?
- E, mori grue, bahet, qysh nuk bahet, bu¬rrat e fortë, me dashtë, mujnë edhe me e hjekë krejt, - i tha burri.


VENDIN E FJALËN NUK MUND T’M’I LUAJË ASKUSH

Një plak, kur e kishte parë për të parën herë Binak Alinë, nuk ia kishte mbushur syrin hiç, siç kishte dëgjuar për të, andaj i tha:
- More Binak Alia, qysh kam ndi, se t’ka shkue zani deri te mreti për mençuni e burrni, a po m’tregon se qysh e ke mbërri këtë famë?
- Po, po të trgoj, - i thotë Binak Alia, Unë, kur ulem, e di ku e kam vendin, e gjithmonë ulem në vend temin. Po edhe kur e flas fjalën, para se me folë, e mati mirë, pra e di ku e kur duhet me folë e kur me u ndalë. Edhe mbreti me hi, vendin dhe fjalët nuk mundet me m’i lue, e për qato m’ka dalë zani, - i tha Binak Alia.


I MENÇURI DI TË HAPË RRENË NGA DUHET

Ilaz Bajraktari i Astrazubit, kur u zgjua një ditë në mëngjes, pa se kishte rënë shumë borë, saqë gati i kishte mbuluar shtëpitë, ndaj tha:
- Me e pasë ni mashkull të papritueshëm e që ndëgjon, e me dalë e me u thanë njerëzve në¬për katund, me i mshelë sot budallët, e mos me i lëshue derisa të gjindet nji njeri i mençëm për me na i çelë rretë e borës.
- Po, le t’i çelë gjithkush rretë, - i thotë njëri.
- Jo, se me ba me dalë e me i çelë naj bu¬dallë, na merr n’qafë të tanëve, i çel kah nuk duhet, e tevona na duhet me i ra qasaj rruge të rresë. Pra, nuk ka ma taksirat se me shkue për rre t’budallës, - i thotë Ilazi.


KAM QENË, PO NUK M’PASKE PA!

Haxhi Zariqi e Liman Gjylani nga Baica e Dre¬nicës kishin pasur muhabet mes vete dhe ki¬shin qenë shokë të pandarë. Mirëpo, një kushëri i Haxhiut kishte bërë fjalë me Limanin e ishin zënë goxha fort. Mundohet Haxhiu për t’i pajtuar, po nuk mundet, se nuk donte ku¬shëriri i tij.
Mbas disa ditësh, Haxhiu duhej ta martonte djalin. Kishte qejf ta thërriste në dasmë edhe Li¬manin, mirëpo, për shkak të asaj ngatërrese të kushëririt, nuk mundi, e i mbeti shumë me¬rak.
Një ditë, kur e pa Haxhiu Limanin, i tha: - Li¬man, a e din se ke qenë i thirrun n’darsëm!
- Posi, unë jam kanë n’darsëm, po ti nuk m’paske pa, i tha Limani!


T’U RRITTË NERA, SE BEREQET PASKE MJAFT

Kishte qenë njëri shumë pasanik, po edhe shumë koprrac. Ishte miqësuar me një mik shumë të mençur. Një ditë i shkoi miku i ri my¬safir. Kur ia qiti i zoti i shtëpisë mikut një cigare, ai i tha: - Tu rrittë nera!
Edhe kur e piu kafenë, edhe kur hëngrën bukë, mysafiri i tha: - t’u rrittë nera, t’u rrittë nera.
I zoti i shtëpisë dikur i tha:
- More mik, na veç për cigare themi: - t’u rrittë nera, kurse për kafe, për bukë e për të tjera, themi: Zoti t’dhashtë bereqet!
- Edhe te na qashtu themi, po ti, miko, bereqet paske boll, e paske nevojë për ma shumë nder, e për atë po t’uroj kështu, - i tha miku.


KURRKUSH NUK MBETET NE VAJ

Vesel Mehmeti i Siçevës kishte qenë duke thurrur një gardh. Aty pari kalojnë dy policë. Ndalen policët e po e pyesin Veselin: -A po tregon drejt, a ma mirë ka qenë në Jugosllavinë e Vjetër, a tash, në Jugosllavinë e re?
- Ma mirë tash, u thotë Veseli.
- Pse tash ma mirë? e pyesin policët.
- Atëherë, në Jugosllavinë e Vjetër, iu ka pas kajtë nana fukarave, e tash edhe pasanikëve, kështu që kurrkush nuk mbetet në vaj, u thotë Veseli.


KAM MNDUAR SE NUK E HANE AS QNTE

Një djalë i ri mbrëmjeve dilte jashtë shtëpisë e shkonte në kafe e rrinte deri vonë. Babai i tij ia kishte tërhequr vërejtjen disa herë, po djali nuk i dëgjinte këshillat e tij. Një natë, duke u kthyer djali prej kafes, e hanë qentë goxha fort. Shkojnë disa miq për ta parë dhe i shprehin keqardhje babës së djalit, duke i thënë:- Na ka ardhur keq, kur kemi dëgjue, po shyqyr që të ka shpëtue djali.
- Jo, mue m’ ka ardhë mirë, u thotë ai!
-Pse të ka ardhë mirë?- e pyesin këta!
-Po unë kam pas mendue se nuk e hanë as qentë, u përgjigjet ai.


NA RROFTE DAJA

Një kosovar kishte pas shkuar në Shqipëri në kohën e Zogut. Mbas rënies së komunizmit në Shqipëri, nipat e tij kishin pasur dasmë. E thërrasin në dasmë edhe dajën nga Kosova. Kur shkoi ky atje, gëzohen shumë, e qesin krye vendit dhe i njoftojnë dasmorët se ky ishte daja i tyre. Secili që e ngriste dollinë, atë e përmbyllte me urimin për dajën, duke thënë:
- Na rroftë daja!
Dikur, njëri prej nipave, ia bëri dajës me shenjë se rendi e donte që edhe ky t’ i përshëndeste të pranishmit.
U çua daja, ngriti dollinë dhe u tha dasmorëve:
- Ju përshëndes të gjithëve, daja rrujti boll, tash të gjithë ia rrofshi dajës.

 KEQAN SADIKI TE RAMADAN SHABANI

Keqan Sadiki i Dashinocit niset për të shkuar te Ramadan Shabani në Kijevë. E luti vëllai i vet Keqanin që ta merrte me vete. Donte të shihte se a po e presin Keqanin qysh po e pret ai Ramadanin, a po presin ndonjë delme për Keqanin, siç po e pret ky kur po i vjen Ramadani. - Po të marr, - i thotë Keqani, në qoftë se ma jep fjalën se nuk flet kurrgjë, se e dinte që flet pa lidhje. - Besa të qoftë, nuk flas kurrgjë, - i tha vëllai. Shkojnë bashkë te Ramadan Shabani, e vëllai i Keqanit e mbajti fjalën dhe nuk foli kurrgjë. Të nesërmen, kur Keqani kish dalë për nevojë, e Ramadani po e ndizte zjarrin, po e pyet vëllanë e Keqanit: - A u çove, bre mik, si ke fjetur? - Valla, shumë mirë kam fjetur, po e kam parë një ëndërr, e kam qejf të ma shpjegosh. - Po çfarë ëndrre ke parë, bre mik? - i thotë Ramadani. - Kam parë ëndërr që i kam hëngër dy bajga. - Unë nuk di t’i shpjegoj ëndrrat, - i thotë Ramadani. - Jo, të pyeta ty, se nuk është të shpjegohet kjo ëndërr. - Po çka thonë të hash në ëndërr bajga? - Po, sigurisht sivjet do të bëhen shumë gruri e misri, se bajgat janë pleh. - Eu, bre, bile t’i kishe hëngër tri bajga e ndoshta do të bëhej edhe elbi, se unë tokën e kam mbjellë elb, - i thotë Ramadani.


 GURIT I NXIRRET FYTYRA ME DY TË RËNA, PO BURRIT ËSHTË VËSHTIRË

I kishte goditur njëri do mjeshtër për t’ia ndërtuar shtëpinë me gur të gdhendur. Mjeshtrit punonin shumë mirë, po ky nuk u bënte muhabet. Nuk u qiste të hanin mirë, se kishte qenë shumë tahmaqar. Një ditë, tek po gdhendte mjeshtri një gur, po i thotë i zoti i shtëpisë: - Mjeshtër, allahile, sa të mundesh, ua nxjerr gurëve fytyrën përpara. - More burrë, gurit i nxirret fytyra me dy të rëna të çekiçit, - i thotë mjeshtri, - po burrit është vështirë t’i nxirret fytyra!


SI TËRSHËRA, EDHE KËNGA

Shaban Manxholli, bashkëluftëtar i Azem Bejtës, kishte marrë vesh se rapsodi, Dervish Goxhuli, po e qet një këngë për Azem Bejtën. E merr një gjysmë thesi drithë e shkon te Dervishi. Si hyn brenda, e lëshon thesin mbas derës e po i thotë Dervishit: - Mora vesh se je tuj ia qit nji kangë Azem Bejtës. Ti e din se unë jam bashkëluftar i tij e mos e le pa më shti edhe mue në kangë. Dervishi ishte i vobektë, e kur e pa se Shabani kishte sjellë gjysmë thesi drithë, edhe pse nuk e dinte se çka kishte pru, i premtoi se do ta shtinte në këngë. Kur shkoi Shabani, Dervishi e pa se ai i kishte pru tërshërë, nuk i pëlqeu hiç, po mbasi i kishte premtuar, iu desh ta përfshinte në këngë diqysh dhe e shtini: Fort bërtiti Shaban Manxholli, Kuku nanë m’pshtoi majori; N’ta i shkrepa tri paqeta, Asnja n’trup, po tana n’tesha. Kur e dëgjoi këngën Shabani, nuk i pëlqeu fare, e shkoi dhe i tha Dervishit: - Qysh, bre Dervish, gjithë ata plumba e asnja nuk ia kishe lanë n’trup, po të tanë nëpër tesha! - Nuk e rrokshin kurrqysh, se plumbat kishin qenë të lehtë, si tërshana, e i bajke era, - i tha Dervish Goxhuli Shaban Manxhollit.


AJO NËNË LE TË THOTË SE KA DJALË

Njëri ia nis t’i qethë dhentë, po nuk mundte pa ia mbajtur dikush. E thirri djali nënën për t’i ndihmuar. Sa ia nisi të qethte delen e parë, përmbi katund ra një aeroplan. Nëna, tek po ia mbante delen, po i thotë djalit: Ajo nënë e atij që po i grah ballanës, le të thotë se ka djalë e jo unë, se ti nuk po je i zoti as një dele ta qethësh pa ta mbajtur dikush.


MIKO, A PO M’NIMON ME E MAJTË MIQASINË

Aziz Veliqi i Shkarashnikut ishte bërë mik me Haxhi Hasin e Gllogofcit. Kur shkonte Haxhiu mysafir te Azizi, kur çohej për t’u kthyer, ai e përcillte deri te autobusi, gati gjysmë ore rrugë. Mirëpo, kur shkonte Azizi te Haxhiu, ky i thoshte “udha e marë” te dyert e oborrit. Një ditë, duke e përcjellë Haxhiu Azizin, e duke i thënë ‘udha e marë’ te dyert e oborrit, Azizi i tha: - Miko, a po m’nimon ta majmë miqasinë, se veç unë nuk muj me e majtë. - Po pse po thue k’shtu, çfarë gabimi kam ba? - e pyet Haxhiu. - Kurgja nuk m’ke ba, po unë po t’percjelli gjysë ore rrugë, e ti kqyre ku po m’thu udha marë, te dyert e oborrit, - i tha Azizi.


BUDALLAKIA ASHT ME GRUMULL

Në një muhabet, në një odë, e pyeti një mik njërin: - qysh je me idare, a po t’del buka sivjet, deri t’korret elbi, a jo? - Jo, nuk ma mrrin për pak, për nja shtatë-tetë buçukë, - i tha ky. Një kojshi, që kish qejf të lëvdohej para burrave, i thotë: - Mos u anko, se për shtatë buçukë t’i jepi unë, se e kam plot hamarin drithë. Çohet ky të nesërmen e shkon me qerre te dyert e atij që u lëvdua. Kur thirri te dyert, doli djali e ky i tregoi se ka ardhur për ta marrë drithin që ia ka folur baba i tij. Shkoi djali në odë, i tregoi babës edhe e pyeti: - Çka me i thanë? - Jepja drithin, se ja kam folë, - i tha ai. - A me ja mushë buçukët rrafsh a me grumull? - i tha djali. - Jo rrafsh, po mushja me grumull, se budllakia gjithmonë asht me grumull, - i tha baba djalit.


A JE TI I LOPËS?

Kadri Ivaja i Sllatinës së Madhe e kishte blerë një lopë veresi prej njërit të Bardhit të Madh. Ai i Bardhit i kish treguar gruas se e ka shitur lopën veresi dhe i kishte thënë që kur t’i bjerë paret, mos qëllofsha në shtëpi, dil e merri ti. Mbas do dite Kadriu shkon për t’ia çuar paret. Thërret te dyert, po burri nuk kish qenë në shtëpi, e del gruaja e pyet: - Kush asht? - Jam Kadria prej Sllatinës, - i thotë ky. - A je ti ai i lopes, a? - e vetë ajo. - Jo, s’jam i lopës, po jam Kadria i Rexhë Ivajës, po dil e merri paret për lopë, - i thotë Kadriu.


A KA KUSH QË IA SHAN NANËN, SE MU NUK M’BJEN

Dy vëllezër, Qallapek të Tërstenikut, kur shkonin bashkë mysafirë, njëri folke hashamet, e ai tjetri e kishte shumë mërzi. Duke shkuar për një të pame, po i thotë vëllai atij që folke hashamet: - N’koftë se flet pa lidhje edhe n’t’pame, unë s’po vij me ty, po po pres derisa t’dalsh ti e tani po shkoj unë. - Nuk flas pa lidhje, - i thotë ky vllai edhe shkojnë bashkë. Po, kur hynë brenda, ai nuk mundi të durohej pa folur, e foli prapë hashamet. Atëherë, ky vëllai, prej inati, që ai nuk e mbajti fjalën, u çua në dy gjunjët e po u thotë burrave në odë: - O burra, a ka kush që ia shan nanën qëti vllaut tem, se po e lyp, po mu nuk po m’bjen me e sha, masi e kam vlla.


 E KA VIZEN “Ce”

Njëri i Veleshtës së Strugës e kishte pas qitur një dhi në pazar, për ta shitur. E kishte pas stolisur dhinë me rruaza, e kishte bërë sikur nuse. Ia kishte ngjitur dy letra, njërën në ballë, e tjetrën në bisht. Afroheshin për ta parë, për seri, si e ka rregulluar edhe e pyesnin: - Sa kushton kjo dhi? - Çmimin e ka n’ballë, - u thoshte ai. Kur e këqyrshin, aty shkruante: “Çmimi pesë mijë marka”. - Qysh ban kaq shtrejt, nji dhi pesë mijë marka? - i thoshin njerëzit. - Këqyre se çka i shkrun n’bisht! - u thoshte ai. Kur e lexonin, aty shkruante: - E ka vizen “C-e”!!!


********


POLITIKËN E DINË VEÇ TRE VETA

Para luftës së fundit në Kosovë, disa gazetarë shkojnë mysafirë te një shok. Kur marrin vesh komshinjtë, shkojnë për të ndenjur, me shpresë se do të marrin vesh diçka për situatën politike në Kosovë, e cila atëherë ishte shumë e rëndë. Kur fillojnë t’i pyesin, një plak, që ishte te oxhaku, u thotë: - Mos hini kah politika, se nuk merrni vesh, politikën e dinë veç tre vetë!
- Po cilët janë ata tre veta? - i thotë njëri plakut. - Ata janë: - I pari - Klintoni, kryetar i Amerikës, se ai vetë e shkruen se çka ka me u ba. I dyti - Ibrahim Rugova, sa merr vesh prej Klintonit, dhe i treti mund me kanë naj budallë, n’koftë se ja qillon gon, - u tha plaku. Mbas këtyre fjalëve të plakut, asnjëri nuk fliste për politikë, nga frika se mos po klasifikohej në grupin e tretë.


 JU E KENI KRYER PUNËN KUR E KENI ZBULUAR AMERIKËN

Një oficer i KFOR-it spanjoll kishte dalë për të shëtitur në Pejë. Kur e sheh një plak, i thotë përkthyesit: - Ndale atë plak, se po dua të di mendimin e tij, si janë sjellë ushtarët spanjollë, se ai tregon drejt. E ndal përkthyesi plakun dhe i thotë: - Ky oficeri i KFOR-it spanjoll po do t’ju pyesë se si janë sjellë ushtarët spanjoll, se këta, këto ditë, po shkojnë prej Kosovës.
- Nuk kam ndëgjue fjalë të këqija për sjelljet e ushtarëve spanjollë, e për që po shkojkan, thuej këtij zotnisë se këta e kanë krye punën atëherë kur e kanë zbulue Amerikën, - i thotë plaku.


 KËTA PA REN E UNË PA MEN

Njërit të Bresalcit i kishin shkuar do miq të Vogoçincës mysafirë. Përpara mysafirët i kanë marrë me radhë nga një natë vëllazëria. Mbasi bujtën dy net, mysafirët kërkuan leje të shkonin. I zoti i shtëpisë e thirri vëllanë e i tha: - Mbasi mysafirët s’e kanë menen me ndejtë ma shumë, luti, se t’jet nera. Kur mysafirët kërkuan leje, ky, sa për të lagur gojën, e dëgjoi vëllanë, e u tha: - Rrini edhe sonte, se po ndërrojmë konak e po shkojmë te unë. - Hajrli koftë, nuk po ta prishim, - i thanë ata. Këtij nuk iu bë qejfi hiç, po mbasi u tha, u nis që t’i tregonte gruas për të gatuar, e rrugës për në shtëpi thoshte: - Këta pa ren, e unë pa men.


KAM QENË, PO NUK M’PASKE PA!

Haxhi Zariqi e Liman Gjylani nga Baica e Drenicës kishin pasur muhabet mes vete dhe kishin qenë shokë të pandarë. Mirëpo, një kushëri i Haxhiut kishte bërë fjalë me Limanin e ishin zënë goxha fort. Mundohet Haxhiu për t’i pajtuar, po nuk mundet, se nuk donte kushëriri i tij. Mbas disa ditësh, Haxhiu duhej ta martonte djalin. Kishte qejf ta thërriste në dasmë edhe Limanin, mirëpo, për shkak të asaj ngatërrese të kushëririt, nuk mundi, e i mbeti shumë merak. Një ditë, kur e pa Haxhiu Limanin, i tha: - Liman, a e din se ke qenë i thirrun n’darsëm! - Posi, unë jam kanë n’darsëm, po ti nuk m’paske pa, i tha Limani!


PARJA TA HEQ VEÇ FUKARALLËKUN

Njëri nuk kish qenë bash burrë i mirë, mirëpo kishte qenë punëtor, e me punë u pasurua. Para se të pasurohej, askush nuk fliste mirë për të, ndërsa pasi u bë i pasur njerëzit ia nisën ta nderonin dhe askush më nuk ia përmendte të këqijat. Njëherë, një plak, kur i dëgjoi disa njerëz edhe që po e lavdërojnë, u tha: - Mos e lavdoni, se nuk ban me e lavdue veç pse asht pasunue, se parja ta hjek veç fukarallëkun, po nuk ta hjek edhe maskarallëkun.


T’U RRITTË NERA, SE BEREQET PASKE MJAFT

Kishte qenë njëri shumë pasanik, po edhe shumë koprrac. Ishte miqësuar me një mik shumë të mençur. Një ditë i shkoi miku i ri mysafir. Kur ia qiti i zoti i shtëpisë mikut një cigare, ai i tha: - Tu rrittë nera! Edhe kur e piu kafenë, edhe kur hëngrën bukë, mysafiri i tha: - t’u rrittë nera, t’u rrittë nera. I zoti i shtëpisë dikur i tha: - More mik, na veç për cigare themi: - t’u rrittë nera, kurse për kafe, për bukë e për të tjera, themi: Zoti t’dhashtë bereqet! - Edhe te na qashtu themi, po ti, miko, bereqet paske boll, e paske nevojë për ma shumë nder, e për atë po t’uroj kështu, - i tha miku.


 KËTO DY TË KËQIJA, MUND T’I HEQË VEÇ REJA OSE PERËNDIA

Një hoxhë kish pas shërbyer një kohë të gjatë në Dobroshec, saqë ishte bërë bajat, duke përsëritur fjalët e njëjta. Edhe një Mjekiq i Grabocit, një kohë të gjatë u kishte pas fshirë drithin Dobroshecit. I ishte vjetruar makina shirëse e një pjesë të drithit ua çonte në byk. Katundi ishin ishin pajtuar që t’i hiqnin edhe hoxhën edhe Mjekiqin, po nuk dinin qysh. Një ditë, duke biseduar se qysh mund t’i hiqnin, një plak u kish pas thënë: - Kot e kini, se nuk muni me i hjekë. Këto dy të këqija, mundet me i hjekë veç reja ose Perëndia.


 ME ATË PUSHKË MOS I DIL KUJT NË PRITË

Njërit i kishte vdekur gruaja në pleqëri. Martohet dhe e merr një vejushë, po nusja ishte shumë më e re. Burri ishte shpianik dhe i ndershëm, po, mbasi ishte më i moçëm, gruas nuk i pëlqente. Një ditë, kur shkoi gruaja në gjini, vendosi të ndalej e të mos kthehej më te burri.
Burrit ju bë merak të dinte pse ishte ndalur. Një ditë ia dha do pare një gabelicës dhe i tha të shkonte e ta pyeste – pse ishte ndalur. Shkoi ajo dhe i tregoi se burri po donte të dinte përse ishte ndalur. Gruaja ia dha përgjigjen menjëherë: - Thuej atij burrit - me atë pushkë që e kishe ti, mos gabo me i dalë kurrkujt në pritë, se ki me u koritë. E mori vesh ky pse ishte ndalur gruaja dhe nuk e çoi më gjatë.


 ISHALLA NUK KE TRGUE KREJT

Zana Kada, gazetare e TV të Prishtinës, shkon te Jusuf Gashi i Gremnikut dhe e bën një emision dokumentar për traditën e martesës. Gruaja e Isufit, kur merr vesh prej grave të komshinjve se burri i saj kishte folur në televizion, për martesën, i thotë Isufit: - A kishe dalë n’televizor e kishe folë, a? - Po, kam folë për martesën n’kohën tonë, - i thot Isufi. - Ani çka t’vetshin? - i thotë gruaja.
- Po m’vetën për natën e parë t’martesës, e unë u kallëzova se qysh o kanë adeti atëherë, - i tha Isufi. - Ishalla nuk t’i ka pi sorra mentë e me kallëzue krejt se çka kemi ba natën e parë! - i tha gruaja me habi.


TAHIR BERISHA E I PODRIMSI

Në kohën e fashizmit, Mark Zefi i Shpenadisë e takon njërin që po shkonte në Drenicë e i thotë: - Shko te Tahir Berisha në Berishë e i thuaj Tahirit: - Të ka përshëndetur Podrimçaku dhe më ka porositur të ta këndoj një këngë. Kur shkoi ky te Tahiri, ia përcolli fjalët e Mark Zefit dhe ia këndoi këngën që e kish porositur: - Moj e mira qi shkon me edha, t’lumtë na t’lumtë na erdh pranvera! Tahiri, kur e përcolli, i tha: - Kur të shkosh në Podrime, përshëndete atë dostin tim dhe këndoja një këngë qysh po të them unë: - Moj e mira qi shkon me dhen, tërta-vërta kurrni sen! Kur u kthye ky në Podrime e ia këndoi këngën, qysh e kish porositur Tahiri, Marku menjëherë u mrrol, e mori vesh se puna nuk ishte bash mirë, qysh kishte menduar ky, se nuk kishte ardhur liria e vërtetë.


 JAM MERZITUR KUR E KE KAPËRCYER ÇAKORIN

Halil Hima i Vranocit shkon në pyll e merr një krah dru. Derisa po kthehej, e ndal pylltari. Ai kishte qenë malazez. Ia shkruan Halilit që i ka prerë dyqind e dyzet copa dru. I tregon se çka ka shkruar dhe e pyet Halilin: - A po mërzitesh që do të dënojnë rëndë? - Jo, i thotë Halili, nuk po mërzitem hiç, jam mërzitur fort atëherë kur e ke kapërcyer malin e Çakorit e ke hyrë këndej, se tash, mbasi ke hyrë, shkruaj çka të duash.


MIKO, A PO M’NIMON ME E MAJTË MIQASINË

Aziz Veliqi i Shkarashnikut ishte bërë mik me Haxhi Hasin e Gllogofcit. Kur shkonte Haxhiu mysafir te Azizi, kur çohej për t’u kthyer, ai e përcillte deri te autobusi, gati gjysmë ore rrugë. Mirëpo, kur shkonte Azizi te Haxhiu, ky i thoshte “udha e marë” te dyert e oborrit. Një ditë, duke e përcjellë Haxhiu Azizin, e duke i thënë ‘udha e marë’ te dyert e oborrit, Azizi i tha: - Miko, a po m’nimon ta majmë miqasinë, se veç unë nuk muj me e majtë. - Po pse po thue k’shtu, çfarë gabimi kam ba? - e pyet Haxhiu. - Kurgja nuk m’ke ba, po unë po t’percjelli gjysë ore rrugë, e ti kqyre ku po m’thu udha marë, te dyert e oborrit, - i tha Azizi.


 SHUNI, SE KA DASHTË ME U REGJISTRUE SHKA

Në regjistrimin e popullsisë të vitit 1971, një Brahimi i Kotorit të Drenicës, ishte regjistruar turk. Vëllai i tij, Qerimi, mundohet ta bindë se aty s’ka pasur turq kurrë, po kot, ai nuk e dëgjon dhe regjistrohet turk. Mbasandaj, shpeshherë nëpër ndeja, i bënin vërejtje Qerimit, duke i thënë: - Qysh, bre Qerim, e lejove vëllaun me u regjistrue turk!? Qerimit i vinte mërzi që ia përmendnin shpesh e u thoshte: - Shuni, se ka dashtë me u regjistrue shka.


A U KULLE, A M’U DOK?

Duke biseduar dy veta, të moçëm, për punë të dynjallëkut, e pyeti njëri tjetrin: - a fleni bashkë me grue, a damas? - Jo, s’flejmë bashkë, po damas, - i thotë ai. - Po qysh merrni vesh mes veti? - e pyeti ky. - Merremi vesh me temsil, me t’kullme, kur kullna unë, ajo e merr vesh e vjen te unë. - Po, kur don gruja, si e kini temsilin, a kullet edhe ajo, si ti? - Jo, ajo s’kullet, po m’drejtohet mu e m’thotë: - O ti njeri, a u kulle, a m’u dok? - e unë e marr vesh temsilin.


 XHENETLISË I BJEN LËKURA

Njëri kishte pasur rast vdekjeje. E thirr hoxhën për ta larë kufomën. Ia çuan hoxhës kusinë me ujë të valë, duke menduar se e provon dhe e voktis si i duhet. Mirëpo, hoxha nuk e voktis hiç po ia qet ujin nxehtë, valë. Si ia qiti hoxha ujin, kufomës filloi t’i binte lëkura. Kur e panë, ata që i ndihmonin, se po i bie lëkura, i thanë hoxhës: - Hoxhë, çka u ba kështu! Hoxha e kuptoi se uji ishte shumë i nxehtë, po, për t’u nxjerrë diqysh, u tha: - Ky rahmetlia koka xhenetli, se xhenetlisë i bjen lëkura kur e lajnë.


 TASH PO JU KCEN EDHE KIEVE

Njëri e kishte pasur një tarak të vështirë. Ku shihte ndonjë lopë, e ndiqte e i kërcente edhe pa u ethur. Një ditë i zoti i shtëpisë e çoi mëzatin për ta tredhur, e i tha mjeshtrit: - Allahile, tredhe mirë, se s’po kryhet tuj i njekë loptë e huja e po u kcen, ethë e pa u ethë. - Mos ki dert, se, kur ta tredhi unë, ka me u rahatu meniherë, - i tha mjeshtri, - edhe e trodhi. Mirëpo, taraku nuk u rehatua hiç. Mbas do dite, shkoi ky te mjeshtri, e si e pa mjeshtri, i tha: - A t’u rahatu taraku, qysh t’kam thanë? - Jo, more, - i tha ky, - nuk ke ba kurgja, përpara u kcejke veç lopve, e tash ia ka nisë e po u kcen edhe kieve.


 GRUJA JEME ASHT VETËM E JEMJA

Në kohë të Shipnisë, një i Babushit kishte pasur dasmë. E kishte thirrur në dasmë një kushëri të vetin, që kishte dalë moti në Shipni. Ai kushëriri e merr edhe një kojshi të vetin, të Shipnisë. Kur hyjnë në odë, ai i Shipnisë ua bën dasmën për hair e i pyet: - Pse k’tu n’konak paska veç burra, ku i kini gratë? - Te na asht adet burrat rrinë veç, - i thotë i zoti i shtëpisë. - Ky adet s’asht i mirë, se te na n’Shipni rrimë bashkë, burrat edhe gratë, se ata që i pranon n’konak janë si anëtar t’familjes. Pse me u nda, kur nana e jote asht edhe nana e jeme, motra e jote asht motër e jemja, gruja e jote asht edhe gruja e jeme. - Jo, qe besa, nuk asht bash qashtu, se gruja e jeme asht veç e jemja, - i tha i zoti i shtëpisë.

P

Lirika metaforike e kopshtit idilik

Nga MAJLINDA RAMA


Eh, ç’bëri Dante për Beatriçen e Portinarit, Petrarka për sytë e Laurës! Shekspiri nuk mund të ishte bërë mjeshtri i soneteve pa u marrosur pas Ana Hathaway. Nga apogjeu i lirikës së dashurisë, do të zbriste ethshëm Ali Asllani për të shkruar vargjet: “Po u bë ajo që s’bëhej, si, pra, zemra do duroj’,/ syri lotin ta qëndis, loti syrin ta harroj?”; Serembe do të shkonte deri në Brazil për të gjetur të dashurën e tij… të vdekur, Pietro Krespi do të priste damarët për Amaranta Buendian, ndërsa Lasgushi do të mbetej gjithsesi “këngëtari finosh” i lirikës së dashurisë… Por ndjenja për të dashurën, vagëllimi i shpirtit i kapërcen kufijtë e kohëve, të stinëve, të së përcaktuarës. Ajo lind “Stinën e pestë”, si një oaz për të hyrë në çeltirën e Kopshtit të Madh, Kopshtit të Dashurisë. Me këtë gjuhë artistike vërshon vrullshëm në lëmin e lirikës dashurore poeti Myrteza Mara.

Por, le të bëjmë një pakt me fjalën. Kur përdorim përkufizimin “dashuri” në kontekstin e poezisë së Myrteza Marës, nuk duhet të kemi parasysh vetëm ndjesinë erotike, sepse poeti Mara e shpërfaq dashurinë në shumë plane, duke e formësuar atë si plotëri të paekuivoke të dashurisë njerëzore…

Ashtu si Naimi, që do të përgjërohej për të dashurën e tij që mbetej gjithmonë trëndafil në lulëzim, "Baltë e pluhur do të bëhem, të më shkelë këmb'e saj!", edhe Mara bëhet pishtari-këngëtar i dashurisë së përjetshme.

I kapluar dhe i zënë në grackë nga shigjetimet e Amurit, heroi lirik përpëlitet mes jermit e dalldisë, trishtimit dhe mallit, ankthit dhe shpresës, angështisë dhe fluturimit në qiej, marrëzisë dhe dëshirës, lotit dhe gëzimit, gënjeshtrës së bukur e mëkatare dhe pasionit dashuror. Ai, poeti, përjetësisht i dashuruar me jetën. Ai që ka për detyrë të këndojë duke qarë e të qajë përmes vargjeve të këngës. Të këngës së jetës…

Rrezet e diellit, brerima e shiut të beftë pranveror, sytë e kristaltë të vashës që thyejnë ditën dhe kulpërimi i hënës mbi pemën e vetme në oborr, ylberët e ngritur mbi urat e mallit, një yll i zemëruar xhelozisht dhe ai, poeti, në përdëllimën drithëruese të muzës së tij.

Lutem Zotit për një urë,/ urë në qiell, si hark ylberi,/ ti matanë, këtej dhe unë,/ piqemi te syri i diellit.

Në këtë prurje të autorit, stinët shkrihen sosh, njëjtësohen dhe marrin emrin e dashurisë apo ngrihet një stinë mbi të gjitha stinët, ajo, e gjithëpushtetshmja, kurmi i saj llahtarues, kryefjala e ditës, natës, ditë - natës.


Më parë,
e dija: viti kishte katër stinë,
më pëlqente më shumë vjeshta.
Tani që ti shtove një “çmendinë”,
përhumbem tek e pesta. (“Stina e pestë”)

Lirika e dashurisë në vëllimin “Stina e pestë” nuk ka fund, lirika e dashurisë njeh vetëm buronjën e pashtershme të frymëzimit, kulmimin e ndjenjës dhe majat. Dhe vetë poezitë pikojnë në lirika malli, loti, pritjeje, trishtimi të ëmbël, takimesh e largimesh, belbëzima të një ndjenje rrezëllitëse në netët e vona të prill - majit. Dhe të gjitha krijojnë të fortifikuar ngrehinën e dashurisë, duke e shndërruar lirikën në foltoren metaforike të dashurisë, sepse kështu është poeti: të mirën dhe të bukurën e sheh, jo vetëm te shpirti, por edhe te ajo që duhet të jetë siç ai e ëndërron.

…ti, luleputhje në pranverë,/ më pik dashurisht me drithërime. (“Aromë fëmije”)

Në kapërcyellin e kufijve të lirikës së tij, dashuria në vargun e Marës është mbikohore dhe tejkohore. Ndjenja pjalmohet brenda qenies së njeriut të dashuruar. Heroi lirik vuan mungesën e personit të dashur, largësinë, brehet nga caku i mallit, por nuk lodhet nga vjeshtat e pritjes. Përjetimet e tij, pavarësisht ikje - ejave të ëmbla dhe torturuese të dashurisë, kanë një pikë përbashkësie në gjithë vëllimin: përjetësinë e dashurisë.

Atë urë shpirti/ e ngrita enkas unë,/ atje do thinjem/ dhe në jetën tjetër. (“Nuk është faji yt”).

Përndezja e çmendur e një nate në një hapësirë të papërcaktuar vjen si një tingull pa sendërtim poetik. Në këtë hulli krijimi, dashuria zë rrënjë qysh në fillesat e ngjizjes së jetëve, pastaj shpërthen me një tjetër vetëdije njerëzore, deri në reciprocitetin e shikimeve, prekjes së dorës, aromës së munguar.

Të doja
edhe kur s'të kisha,
o dashuria ime e munguar!

Si një misionar i magjisë së fjalës së shkruar, Mara ka konceptin e vet për dashurinë, për mallin. Ai e sjellë hierore ndjenjën, të prekshme, konkrete, ndërsa pasioni dhe rendja pas saj, dashurisë, e bën poetin që t’i atribuojë hera - herës edhe tipare kozmogonike, sigurisht me doza të kontrolluara. E tillë është dashuria. Ajo të ngre në qiell. Ajo është magjikuese. Ajo është përjetësi. Dhe heroi lirik betohet për këtë.

Sa të pashë në sy më mbive
dhe unë ty, natyrisht,
Perëndi - ti, shenjta ime
për ty, le të bëhem Krisht! (“Ika larg”)

* * *

Lirika e dashurisë e poetit Mara është himn jo vetëm i një emocioni gjithpërfshirës, por një metaforë me një nëntekst të harmonizuar të jetës njerëzore e asaj mbinjerëzore. Vargu i Marës kthehet në një varg unikal vlerash, ku magjia e dashurisë krijon një kadencë gurgullitëse, duke rrjedhur natyrshëm me vrulltësinë e ndjenjës, duke përzgjedhur një skemë që krijon trajtëzën e lojës dashurore.

Ja ku del, ja ku më del,
si një copë qiell me dritë,
si statujë mbi mermer,
ku qëndrojnë perënditë. (“Kur kam ty“)

Kush mund të jetë vallë? Një vajzë? Një Perëndi? Çfarë e ka bërë djalin të ngjiret nëpër natë? Ajo del dhe, së bashku me të, ndjenja që buçet si kuajt hergjele. Ajo rri në vendin e perëndive, aty ku ndizet prushi i valë i dashurisë dhe thërrmohet shpirti për t‘u ngjitur sërish nga e para. Ajo vjen e ikën, ikën e vjen me vrap vese dhe shkëndijon flakëzën e përndezur dhe dallgën e marrosur të dashurisë: “katër stinët në një hap“... Ai mbushet nga flladi mbrëmjesor që ia sjell vetëm Ajo, e Bukura e Dheut, ajo që mbi krye i rri si mendim i lidhur nyjë, ajo... “grabitësja“ e diellit të botës...

Ja ku vjen e si më vjen,/katër stinët në një hap,/diellin botës ia rrëmben/ dhe e vë ikonë mbi shtrat.

Dhe prapë ajo... vjen e ikën si qëmoti. Ecën me firomën e madhështisë, me vallen e gjëmimit fluturues. Prej saj “ndizet“ lufta, nisin britma galaktike, lëshohen stuhitë, sepse është ajo, ajo që ka zënë rob atë, djaloshin e munduar nga një mal dashurie.

Ja ku ikën e më ikën,/ prapset hëna dhe hap udhë,/ yjet nga marazi fiken,/ i djeg zjarri yt në buzë.

Dhe sërish Ai sfilitet në buzët e mbrëmjeve pambarim, kur ajo shfaqet e fshihet. I del, pastaj struket e më vonë e kërkon. Ajo dhe Ai nga të dyja anët zgjatojnë fije për të mbërritur në të njëjtin destinacion, në atë që i pret të dy njësoj, në atë destinacion ku jeta merr kuptim, ku vetë jeta bëhet ylber ditënetësh...

Ja ku del, vjen e ikën,
me një degëz lidhur ëndërr,
kur kam ty, ç'ta dua dritën,
yjet m'i derdhe në zemër. (“Kur kam ty“)

* * *

Ashtu si Bërnsi, autori na sjell një panoramë të qartë të ndjesisë së dashurive të mëdha, të një realiteti të formësuar brenda një vargu të stilizuar artistikisht që mbrujtet me aromë idilike. Erosi në poezinë e Marës ridimensonohet, vjen si një tempull i pacenuar që e mbush me jetë poezinë. Dëshmi të gjalla të dëshirës, sublimes, të arritshmes dhe asaj që ëndërrohet, tokësores dhe qiellores, dimrit dhe pranverës, i hasim në shumë poezi të Marës, si: “Përpara teje“, “Porta e zemrës“, “Ëndrrat e zhveshura“, “Bota më duket blu“, “Prushi i zemrës“, “Më piku malli“, “Dhuratë për Shën Valentinin“, “Kështjellë me puthje“, “Ti dhe unë“ etj.

Heroi lirik që na sjellë Mara, nuk e largon ëndrrën e tij, madje e dëshiron sërish të nesërmen e të nesërmen. Duke kalëruar frymëzimit të tij dashuror, ai nuk e tret imazhin, nuk e fshin vegimin, ëndrrën e vërtetë, aty ku bashkohen shirat, shkrihen simbolet dhe bëhen njësh. AI dhe AJO, dy emra që kanë krijuar bashkësinë e “kompozitës” në sajë të ndjenjës së dashurisë.

Dhe në mbettë diku një shenjë, do të jetë si tatuazh,
emrin tim dhe emrin tënd, dy simbole një imazh,
një imazh si rrufe qielli, që e vesh botën me dritë,
një ikonë ku falen shpirtrat, bekuar nga perënditë. (“Bëhu dallgë deti“)

I dashuruari, ky dëshmitar i vetëm, ndizet si vatër me prush, teksa kërkon sytë e të dashurës në errësirën e heshtjes. Ai nuk mban rezerva. Atij i flet zemra, syri, buza, shpirti. Trupi i tij del përtej së përtejmes vetëkontrolluese. Ai digjet zjarr, mushkëritë i tkurren prej gjëmimit të mungesës dhe, pas konstatimit, ai lutet në dënesje: “Mos vono, o stina ime!”.

Mos vono, o stina ime,
pa frymë mbetem kur s’je ti,
shpirti thyhet nga gjëmimet,
heshtjet ngrijnë në vetmi.

Poezia e Myrteza Marës është kënga, është malli është gjuha, është vetëdija, është jeta, është agimi, është lulja e pranverës së thekur, simbolikë e patjetërsueshme e trinomit dashuri-jetë-dashuri, siç thotë dhe Christopher Marloëe: “Më bëj të pavdekshëm me një puthje”. Edhe ky polaritet krijues i Marës kalon sa te jetësorja, aq edhe tek universalja, e mbinatyrshmja. Dashuria në vargun e tij vjen si një ndjenjë mbi të gjitha ndjenjat, herë e gjallë e herë platonike. Ajo ka në përbërje qeliza me membranë pavdekësie, të cilat gjenden jo rrallë në përbërjen e të gjithë këtij vëllimi me një konotoacion gjenerues, ku ushqimi shpirtëror lind dhe vdes nga dashuria.

Nuk dua të kthehem andej nga u nisa,
le të grisen velat nëpër lundrime,
mos pyesni dallgët, edhe po u mbyta,
në detin tënd shkruar vdekja ime. (“Në detin e shpirtit tënd”)

Por vashëza nuk mjaftohet. Ajo ia trazon gjumin, ajo s’fle, ajo luan, endet në ëndrrat e djalit, lozonjare, e bukur, e ëmbël, e brishtë, me vrap fluturze, luleshegë, mjaltë mjaltesh. Ajo vjen që ta marrosë, vrapon para tij mbi kuaj muzash e këngë sirenash. Dhe ai sërish vdes në buzën e saj, dergjet kurmit hieror dhe e kërkon në shtatë ngjyrat e ylberit, në shtatë mrekullitë e botës …dhe pret…

Nuk di sa herë do vdes e ringjallem,/ as sa psherëtima do mbyten në det,/ me durimin e një murgu di të falem,/ me po atë durim, di edhe të pres. (“Nuk të them ‘Lamtumirë!”)

Gjetjet figurative krijojnë një tjetër vizualitet të paraqitjes së lirikës së dashurisë tek autori. Ai di ta dojë fort jetën. Ai njeh përkushtimin ndaj dashurisë, e cila pranon të bëjë edhe kompromise, e të sjellë përplasjen e të kundërtave, si një zgjidhje e pakontestueshme e zemrës. E, pra, te “Stina e pestë” rrjedh natyrshëm e bukura e pakundërshtueshme, e bukura e vështirë, e bukura e zemrës, syrit dhe shpirtit. Nëse dikur ka ekzistuar një “nepërkë pika-pika”, poeti, me një oskimoron të beftë (“helmi i ëmbël”), ka krijuar gjarprin helmues.

Ah, gjarpri yt helmues!
Më helmove gjer në palcë, e dashur...
Tani gjarprinjtë do t’i dua,
edhe në botën tjetër.

Por dashuria në poezinë e Marës njeh të tjera dimensione. Ajo zgjatet mbi botët apokaliptike, duke na sjellë edhe një brishtësi me emrin “nënë”. Nëna vjen te poeti si një imazh. Ajo pret një letër malli, atje larg në planetin e ftohtë akull dhe poeti simbiozon bukur emocionet në kapërcime kohore. Mall dhe dhimbje nëne!

E ka zgjatur rrugën e mallit, nëna,/ që unë të rri shumë në këtë botë… ( “Në prehrin e hënës”)

Poeti ka zgjedhur hënën si prehrin ku mundet të qajë, të rrëfehet, të digjet për mallin e pashuar të mëmës.

…vjen të më shuajë mallin e nënës,
në prehrin e hënës ulem e qaj!

Njeriu është një qenie sociale dhe, si e tillë, përballet me kompleksitetin e ndjesive dhe të funksionimit të marrëdhënieve shoqërore, kështu që vëmendjes së poetit nuk i shpëton asnjë detaj as nga problematika të ndjeshme dhe delikate kësisoj. Në poezinë “Diell pa perëndim”, poeti krijon një hartë narrative me të vërtetat e hidhura të kohëve që mbetën pas, vite që autori i krahason me gërmadhat, endur mes psherëtimash e hijesh të pakodifikueshme e të tejzgjatura në netët e pafundme të sistemit.

Lindëm të lidhur, na prenë kërthizën,/ na panë ç’farë ishim, pastaj na rilidhën,/ u rrita, u rritëm si ushtarë në rresht:/ “Kjo s’është e juaja, keni tjetër jetë!”.

Por poezia e tij nuk është thjesht dhe vetëm një rrëfenjëz; ajo oshëtin, gjëmon, duke sjellë paralelisht me kohët që jetojmë edhe atë kohë të grijëzuar, ku loti gjunjëzonte më mirë se xhandari, ku shkallët e ngjitjes të bëheshin epokë Sizifi, me emblemë honin e atypranëndodhshëm.

Jetova, jetuam në vitet gërmadhë,/ në çdo ngjitje, na digjnin një shkallë,/ sërish u ngjitëm me psherëtima,/ matanë ngjitjes, e ftohtë gremina…(“Diell pa perëndim”)

Ndërkohë misioni i poetit është shumë më i gjerë, më përmasor. Poeti di t’i shohë botët me ngjyra. Ai di të jetë arkitekt i botës së re, ngritur mbi rrënoja. Ai nuk është pragmatist dhe nuk kërkon të jetë poseduesi i vetëm i kësaj ndjenje. Sa do të donte që gjithë njerëzia të dashuronte dhe ta shihte botën me sytë e shpirtit të poetëve çmendurakë!

Poeti e jeton jetën dhe për një çast,/ një çast poeti vlen sa njëmijë diej… (“Banori më i vjetër”)

apo:

Pas hijes sate,/ unë rend si i marrë,/ siç rendin pas muzës,/ të çmendurit poetë. (“Nuk është faji yt”)


* * *

Mara është mjeshtër i gjetjeve metaforike, si në formatin e metaforave emërore dhe foljore, ashtu edhe në epitetet metaforike: po ndryshkem në orën e pritjes sate , lisharësja dehej nga dashuria, në qiellin e syve të tu, re shtegtimi në ikje, ëndrrën tonë s’ka qiell që e djeg, pi lotin e hënës, thinjet trok’ i zemrës, kulpra e rrëqethjes etj.

apo edhe krahasimet: rrokullisem si ortek, hënë e zverdhur si një rrudhë, si një varkë në lundrim, më djeg si vetëtimë, si një shtegtar i etur, si qiri i ndezur në këmbë etj.

Një element i veçantë është edhe rimarrja e vargut të parë, duke e përdorur në fillim të çdo strofe. Krijohet kështu veç detajit anaforik, edhe një lidhje më organike e muzikalitet i brendshëm i vargjeve. Kjo haset në pjesën dërmuese të poezive të Myrteza Marës. Ja disa tituj: “Më mbetën sytë mbi kalendar”, “Qenka e vërtetë”, ” Është e diel”, ”Endem nëpër qiej”, “Ti dhe unë”, ”Kam filluar”, ”Nuk di”, ”Ç'më duhet mua”, “Përpara teje” etj

Mara përdor gjithashtu figura të tjera stilistike, si: metoniminë, simbolin, epitetin, hiperbolën, antitezën, personifikimin, oksimoronin, pleonazmën, etj.

Ai arrin të sjellë një strukturë të paqtë krijuese, duke ndërtuar poezi të rregullt me varg, rimë e metrikë. Megjithëse i mëshon vargut të rregullt, ai nuk heziton të shkruajë edhe me varg eliptik. Vargu i tij shquhet për gjetje stilistike. Edhe në rastet kur është përdorur vargu relativisht i gjatë, autori ka ditur t’i japë vendin e duhur cezurës, duke krijuar balancën e hemistikëve. Ndërtimi strofik nuk ka asgjë taksative, pasi poeti nuk është i dhënë vetëm pas distikëve, tercinës, apo katrenave, por përdor larmitet strofash

Në “Stinën e pestë“ të Marës, gjen vend një formim leksikor origjinal e i larmishëm, ka një përkujdesje për krijimin e neologjizmave, kryesisht të tipit kompozitë, si këpujore, ashtu edhe përcaktore: luleputhje në pranverë, diellin e pikëlotit, vazo lulelutjesh, aromëjete, natëvdekja, lëndinë-flori etj.

Përdorimi i numrave në poezi është një “kurth” ku bien shumë poetë. Janë numra që përdoren edhe përtej simbolikës që përfaqësojnë, duke fituar dimensione të reja. Numri 3 apo edhe 7 janë më preferencialët e autorit, i cili, përmes tyre, sërish shpalon emocionin e një gjendjeje, situate, motivi apo… të gjitha komponente të “fushës leksikore” të dashurisë:

Tri ditë i dehur, tri ditë si i marrë,
tri ditë parajse nuk qenkan pak… (“Në ëndërr”)

* * *

Themeluesi i Romantizmit evropian, Viktor Hygo, bën një vlerësim domethënës për dashurinë. “Ajo që ndiej për ty, duket më e vogël se toka dhe shumë më e madhe se qielli pa rè”, - shprehet ai. Edhe Mara nuk i shpëton dot qerthullit të paralelizmit të ndjenjës së dashurisë me elementet e veçuara nga natyra.

Pa stërhollime, por me tharmin e fjalëve të përzgjedhura në bahçen dashurore. Dallga, deti, lumi, hëna, retë, pshetërimat, ura, ylberi, ëndrrat - për të sjellë mungesën e realitetit, vjeshta, kopshti poetik, lulet, sytë, buzët, puthjet, heshtjet, fjalët, pritjet, malli, dashuritë në 100 trajta, ëmbëlsia, qiejt, netët, dita, pranverat, rrugët, madje edhe të braktisura...gjithë bota, çka të sjellë në mendje Paul Verlaine me shprehjen e tij antologjike: “Këtu janë frutat, lulet, gjethet, dhe degët, këtu është dhe zemra ime që rreh vetëm për ty“. Syresh, shtresimet, fjalori poetik dashuror, gjithherë mbetet një pleonazmë e bukur, sepse, t’i këndosh dashurisë, i ke kënduar të gjitha meloditë, po ashtu, të krijosh fjalorin dashuror, ke mekur gjithë fjalorët e botës, sepse: "Themelet e botës flenë mbi dashuri!", varg që është edhe lajtmotivi i këtij vëllimi poetik, i përcakuar qartësisht nga autori.

Lirizmi në krijimtarinë e Marës nuk është rastësi. Ai ka gjetur “strehë“ edhe në 11 librat e mëparshëm me poezi, si: “Dielli i puthjes“, 2003, “Qiriri i penduar“, 2006, “Sytë e erës“, 2010 etj.

Kanë qenë të shumtë magët dhe bardët e poezisë së dashurisë, secili me të veçantën dhe origjinalitetin e vet, duke sjellë një përfytyrje dhe përqasje të këndshme të ndjenjës së tyre pranë lexuesit. Dhe “Stina e pestë” e Myrteza Marës është një trëndafil më shumë, me aromën e vet, në kopshtin e lirikës erotike të poezisë shqipe.

LIRIZIMI NË POEZINË MODERNE

Nga: Majlinda RAMA

Lirika nuk është një konvencion i instrumentimit magjepsës të Orfeut. Ajo është një gjendje, një formë, një përmbajtje, një shprehësi shumëplanëshe me një rezonancë të palimituar figurative, ku fjalët tejshtyhen përtej planit fjalorik dhe anës konotative. Qysh ku francezi Bodler do të botonte ‘Spleen”, poetika botërore do të njihte një tjetër diskurs, jo vetëm për faktin se Bodler ishte emfatik ne poezinë e tij, por edhe estetikisht vargu njohu një hop cilësor.
Dhe poezia, aq më tepër ajo lirike, ka një shteg diapazonal që bëhet karakteriale jo vetëm për bardët e këtij lëvrimi, por për këdo që synon të lirikojë. Le të marrim ngasje ilustrative. Përmes titullit oksimoronik “Vdekje e ëmbël”, poetizimi i Bodlerit vargon: “Aty në një copë truall plot humus e kërmij/ Do desha ta gërmoj gropën time thellë vetë…/ Të flija në harrim si peshkaqen nëpër dallgët”. Në një mjedis ku nuk ka zbrazëtirë, por është cepëtira ku “...trupi pa shpirt vdekur mes të vdekurish” sfilon torturat.
Shpesh është vënë re një tendencë e përdorimit të elementeve komparativ përsa i përket poezisë lirike në kohë, por kjo do të shërbente thjesht si indicje më tepër me vlera evidentuese të thata. Ka një paralele midis lirikës dhe percepsionit të konceptit “poezi”. Shkëpusim një vlerësim të Lamartinit, i cili, te “Fati i poezisë”, do të ciklojë: “Poezia është ndjenjë dhe ndijim, shpirt dhe materie; kjo është arsyeja që shprehëse e saj është gjuha e përsosur, gjuha shkëlqimtare, që e pushton njeriun tërësisht dhe plotësisht, është ide që përshkon tejembanë qenien njerëzore, është ndjenjë e shprehur përmes shpirtit, është figurë e selitur në imagjinatën e njeriut, është muzikë që të ledhaton veshin”.

Assesi nuk duhet perceptuar skrupuliteti me termin “lirikë”. Poezia ka kodin e vet komunikues me lexuesin, herë lehtësisht i dallueshëm dhe herë - herë pakëz i vështirë, por gjithsesi ekzistues. Një poezi flet jo vetëm përmes fjalës, por edhe efekteve tingullore dhe ritmike, duke krijuar kështu një ndjesi mbresëlënëse si në të lexuar, ashtu dhe në të dëgjuar. Tingulli, fjala, imazhi krijojnë trialen e ngjizjes së vargut, duke komponuar sinkretizëm dhe duke i dhënë poezisë formësimin e duhur. Mendimi poetik ka një shtrirje komode përmes rrjedhës logjike të ligjërimit dhe, për anën e shprehësisë, shërben figuracioni letrar që kompleton tharmin poetik. Heroi i poetit lirik është në lëvizje, jo gjithherë një hero i tipizuar në konkrete, por edhe në abstrakizëm, mbishfaqur e nënshfaqur në trajtëza të ndryshme: një fijëz bari, një gjethe e biskuar në sythin e parë të pranverës, lumi që dredhon zallishtes, kërkërimat e degëve të rrapit të qëmoçëm, teli i këputur i kitarës apo një mace e përhitur në shkallëparën e pragshekullit…Gjithashtu, është rasti i volitshëm të kujtojmë se “…poezia është magji që, për një çast, dhe pas një fjale të vetme, bën të shfaqet në botë”, - siç do të shprehej Gyjo në veprën e tij “Arti në këndshikimin sociologjik”.
Poetët lirikë modern na shfaqen si gjenerata më e gjallë, më shprehëse, më emocionale. Tingulli që zbret prej këtij vargu, është i mbrujtur me një frymë e cila depërton përmes natyrës dhe mendimit të kristaltë. Vargu i kësaj rryme ka një mendim asociativ, ku mrekullitë shprehen në fare pak fjalë. Poezia lirike moderne shestohet si e tillë, kulmatike. Ajo ka një trend drejt lidhjes së anës grafike me atë të shprehësisë, duke u përpjekur që mesazhi të impostohet qoftë dhe me anë të vlerësimit vizual. Por, lirika moderne e tejshtyn dhe zgjeron këtë nocion, përtej stadit konservativ. Ajo i jep mundësinë lexuesit që të marrë detajet e mjaftueshme dhe, pastaj, të jetë vetë ai, lexuesi pra që, sipas imagjinatës së vet, të ndërtojë në mënyrë eksklamative ose jo, botën e pafundme lirike realo - fiction.

Më mendjevjen këtu vargu i poetit amerikan Wallace Stevens: “Bota juaj jeni ju. Unë jam në botën time” - Kjo nuk duhet parë vetëm si klithmë e filozofisë së papajtueshmërisë, por edhe si një koncept kufijsh vizional. Nuk është as përplasje në bazë numrash (“JU” - “UNË”), nuk ka as “ju” të politesës (secila veç e veç e të gjitha së bashku), por poeti përdor ndarjen e “botëve”, duke dashur të mbrojë hierarkinë “Bota ime”, pa “…diellin që duket si kënetë e zezë” të një bote tjetër.
Në “rravgimin” lirik të poezisë së Marianne Moore, nuk ka sesi t’i përvidhesh vargut: “Deti është një koleksionist” apo togut emërzues të epitetit metaforik “sy grabitqar”, të shprehëtirës “gjeldeti - smerald” etj. Moore është një personazh i njohur i letërsisë, vlerësuar me çmime të ndryshme prestigjioze, si: “Bollingen”, “Pulitzer” etj., një poete që nxiste ideaturë, imazhime, mbështeur mbi një gjuhë saktësisht të thukët figurative dhe konkludim të qartë mesazhpërçues. Për Moore, në një ese të shekullit të kaluar, William Carlos William do të shprehej: “…ajo e ndjen veten vorbull të ngjarjeve të mëdha” dhe vargu me pak fjalë: “Deti është një koleksionist”, krijon një sintoni të paqtë me atë që përbën shpirtin poetik: kaltërsi, thellësi, akumulim, artikulajë, frymëzim, ondulacion, vibrim, shtijëz, botë e dallgavitur me vargun në buzë...
Madje në Amerikë, poezia moderne e lëvruar aty rreth viteve 1900 deri 1940 e më pas, deri në ditët tona, na rikujton se këto nota kanë tingëlluar si metafizikë, duke synuar të shpjegojnë në varg natyrën e qenies dhe realitetin. Kjo praktikë solli një erë të re ndryshimi, duke renduar mes shpirtit të poetit të lirë dhe lëndës.
Mjafton të kujtojmë këtu poetët: amerikanin Wallace Stevens, me krijme si: "Sunday Morning","The Snow Man", etj, Marianne Moore, Hart Crane, Robert Frost, Mina Loj etj., të cilët thyen rekorde krijuese në skenën bashkëkohore letrare. Por kjo vlen edhe gjermanin Gottfried Benn, spanjollin Federico Garcia Lorca e shumë të tjerë, të cilët në kohë të ndryshme rritën ngrehinën e lirikës. Kjo armatë poetësh lirikë në letërsinë botërore, duket se vjen më elokuente në vargun e tyre me meditime krijuese mbi natyrën, krijimin, familjen dashurinë, duke ofruar njëherazi edhe një pasuri shpirtërore. Këta poetë na vijnë më sensitiv dhe, herë - herë, vargu i tyre jep mesazh udhëzues e praktik dhe përjetohet njësoj prej lexuesit.
Elizabeth Bishop, poetja amerikane, lindur në Worcester Massachusetts më 1911, e cila me të drejtë është konsideruar si një nga poetet më të rëndësishme dhe të shquara amerikane të shekullit të XX, fare natyrshëm derdh në letër këto vargje: “Në 6:00 ne jemi duke pritur për kafe,/ duke pritur për kafe dhe thërrime bamirësie/ që do të ishin shërbyer nga një ballkon / si mbretërit e vjetër, ose si një mrekulli. Ajo ishte ende errët./ Një këmbë e diellit, në një gurgullimë të gjatë në lumë”….
Pra, ku qëndron e veçanta e këtyre vargjeve? Ato janë dehëse, shprehin me origjinalitet një çast, një gjendje, një mëngjes…
Vargu lirik troket vrullshëm dhe, për nga pikpamja ndërtimore e strukturiale, sjell një dukuri përmasative. Për hir të së vërtetës, lirika moderne ka tërhequr vëmendjen jo vetëm të letraristëve, por edhe të linguistëve, sepse kjo lloj poezie ka imazh, shenjëzon me anë të gjuhës, ka nocion, konvencionohet përmes tingullit dhe ngjyrave…
“Kujtimi për diellin në zemër u mpak./ Bar i zbehtë./ Flokë të hershëm dëbore që larg / Era po nget”, - shkruan kështu Anna Ahmatova, rusja e famshme që, ndonëse u kritikua për akmeizëm , u nderua me çmimet “Honoris Causa” dhe “Etna Kaormina”.

Poezia lirike ka një rrjedhë e natyrshmëri më dinamike. Motivet vrulltojnë perceptimin më konkret dhe lexuesi është më i predispozuar drejt kësaj lloj poezie.
Nëse do të ndaleshim te poeti zviceran, Andri Peer, ai ka një mënyrë tepër të veçantë, të natyrshme dhe të thjeshtë të ndërtimit të vargut, duke krijuar ura komunikimi fare të lirshme me lexuesin e tij. Le të citojmë prej Peer, katrenën:
“Unë të lashë që ti të ikje / e lehtë dhe ajrore/ me parfum vishnjeje dhe tymi/ në buzët e tua gjysmë të mbyllura”.
Lexo, sa me natyrshmëri: “ …parfum vishnjeje dhe tymi”. Është një ikje. Ajo, e lehtë dhe ajrore… Po pse parfum vishnjeje? Sepse dashuria purpuron all; e kuqe dashuria dhe po kështu parfumi. Jo vetëm aromatisës por edhe vishnje, ndërsa tymtaja mbështjell mistershëm gjithë atë ikje me “…buzët e tua gjysmë të mbyllura”. Lehtësisht kaq e perceptueshme dhe e thjeshtë kjo e poezi e Peer-it.

Lirika europiane e shekullit XX ka hapur për lexuesin një tjetër dritare komunikimi letraristik. Ajo nuk solli ndërlikime. Ishte e thjeshtë dhe pa konstruksion kompleksual, ndonëse ka edhe autorë të tjerë që, megjithëse implementojnë vargun modern, bëhen edhe programatik, edhe të vetëkontrolluar.

* * *

E nisëm me poetët e huaj për të mbërritur tek ajo që ka gjetur një simbiozë dhe sikronizim të paqtë edhe në letërsinë shqipe. Mjafton të përmendim emra tingëllues, si: Lasgush Poradeci, Martin Camaj, poeti kosovar Azem Shkreli, Ali Podrimja apo Frederik Rreshpja, poetë këta aspak të dogmatuar, nga ndikimi i RealSoc-it dhe asfare konformal.

“Nga Camaj te Camaj” - do të formulësoja një titull që “religjion” artin e lirizmit modern të poetit të njohur shqiptar që jetoi në kapërcyellin e një kohe të vështirë për fatet e vendit. Profesor i katedrës së gjuhës shqipe, “shejzëtar” te “Le Pleadi”, Camaj sintetizon në shumëplanësi një poezi lirike që bëhet shpeshhershëm referenciale për studiuesit dhe kritikët. Poezia e shkruar para viteve ’90 - të të shekullit të kaluar nga shqiptarët përtej Shqipërisë, pati dhe “privilegjin” që u shpreh lirshëm dhe pa indikesat ideologjike të sistemit të kohës të instaluar në vendin tonë. Kësisoj, poezia e Camajt shndërrohet në “orën e kohës” që nuk i ka ndalur rrahjet e tik - takjes në asnjë dekikë. “Poezia e Martin Camajt, në çdo ind të saj, është poezi shqiptare; që nga largësia ku ishte e paracaktuar të krijohej, ajo fokusohej drejt hije - dritave të universitetit shqiptar, të cilat i kalonte pastaj aq imtësisht në kaleindoskopin e vet të papërsëritshëm që ishte edhe fyell, edhe organo, edhe arkaikonaivist, edhe modern”, - vlerëson studiuesi Ymer Çiraku mbi veprën poetike të Camajt. Për hir të së vërtetës, lirika e Camajt përfshin Shqipërinë e pacak, duke u mbështetur në vulgun e trikohësisë: dje - sot - nesër. Brenga e Camajt ka një timbrim të veçantë, një rrekje e prajshme për t’u ngjitur në cakun e komunikimit të brezave, të elementimit të përcjelljes me natyrshmëri të fjalës së skalitur: “Ndëgjo, ti djal, pse na jemi pleq”, për të synuar drejt mesazhit të qartë të stafetës apo sjellja e një poezie me një botë të qashtër, ku kodatura e asaj që përcjell poeti, merr vlera sentencore, duke u shpërshfaqur si antologji të padiskutueshme e pakundërshtueshme didaktike: “Por bijve të mij un kam u thanë tu’ u rritë:/ Mos shkelni n’bukë,/ Mos pështyni n’zjarrm,/ Mos pështyni n’dritë!”. (Poezia “Besimi ynë”). Buka - Zjarri - Drita - një konotacion “triniteti” mes një “tercine” moralizuese të Camajt… Poeti mbeti atje, tej Atdheut, nëmur e ëndërrimtar, liriku i papërsëritshëm, duke skalitur vargjet tharmues dhe emblematik: “Kur tallazi të bijë në pushim/ e njimij bimë ujse kryepezull të përshëndesin ngjyrat e agut/ due me u kthye në jetë buzë ujit të kthjellët/ që e njoh si vehten”, - kjo është brenga e Martin Camajt për mungesën e dheut mëmë te poezia “Kthimi”…Ai ishte liriku që shkroi shqip, frymoi shqip dhe përcolli artin poetik në të gjithë komponentët e duhur dhe i treti hapësirat përmes fjalës, duke bërë dhe që gegërishtja të fitojë nuanca të reja shprehëse.

Nuk kish se si të mbetej jashtë vëmendjes poeti Frederik Rreshpja, një nga zërat më virutalë të lirikës shqiptare të fundshekullit të kaluar, por jo vetëm. Rreshpe ka një varg të veçantë, të mbushur gjithë klithmë e dhimbje, një varg apostrofik që vajton me kujën e erës që cijat xhamave të akullt të ditës së ftohtë gri:
“Një pemë në horizont si një njeri i braktisur./Bien shirat mbi vetminë e saj./Tringëllijnë telat e shiut/kur i bie violinës era”.
Pema e vetmuar, njeriu i braktisur, shira që pushtojnë trup peme dhe tela të këputur shiu mbi “viloinimin” e erës - kjo është poezia e Rreshpes që, nëse do t’i shtohej një fjalë tjetër, do t’i zbjerrej mrekullia ndërtimore.

Ndërsa vargjet e Podrimes bien aromën e dashurisë për tokën, vendlindjen, dheun e mëmës dhe të babës, cakun e të parëve, gurin e varrit, truallin e larë me gjak…
“Unë, biri yt, Kosovë t'i njoh dëshirat e heshtura,/t'i njoh ëndrrat, erërat e fjetura me shekuj,t'i njoh vuatjet, gëzimet, vdekjet…”.

* * *

E shkruar në formë elegjiake, madrigal, vjershë meditative, eklog, stanca, epigrame, poezia lirike është dhe mbetet një nga format më komunikuese me lexuesin.

Vargu vjen i brishtë, i ashpër; i butë, por edhe i “sertë”; i tingullt, por edhe i memectë; i bukur, po edhe i mrekullueshëm. Ai bëhet rigëz çeltirës së kaltër të letërsisë… Bie, ngjitet, lakohet, bëhet lidhëz, josh, grish “mëkaton”, kulmon, klith, belbet, trishtet e rend… Lirika ka thyer tribunalin e elitës dhe nektarit letrar. Ajo ka një shtrirje diametralisht universale dhe ka vesuar në të shkuarën, të tashmen duke shtruar traditën e së tejmes...

Prend Buzhala: ETNOSI I PLEQNISË

(Libri i njëmbëdhjetë “Kanuni i Pleqnisë” i veprës së Atë Shtjefën Gjeçovit “Kanuni i Lekë Dukagjinit” - intepretim)


Në Antikën greke logos-i dhe ethos-i, dija dhe virtyti, ishin e njëjta gjë; ishin dy faqet e së njëjtës medale. Kurse praxis-i e kishte pjesë të veten, të pandarë, theorisis-in. “Kanuni i Lekë Dukagjinit” (KLD), nga ky kënd, përbënte të drejtën zakonore dhe normat fillimisht të pashkruara e të transmetuara nga brezi në brez. Pra, përbënte etosin dhe logosin shqiptar. Kurse praxis-i dhe theorisis-i ngjizeshin e ngërtheheshin në të memorizuarit e tyre në kujtesën e kombit. Që nga viti 1913, kur Atë Shtjefën Gjeçovi filloi ta mbledhë të drejtën zakonore shqiptare; që nga viti 1933, kur KLD u botua si vepër postume e fratit martir; që nga atëherë kjo vepër ka hyrë edhe në fushën aq të privilegjuar të Kulturës së Shkrimit. Sado që KLD mban autorësinë e Gjeçovit, vepra, si e tillë, merr pjesë në kulturën autentike shqiptare, në formësimin e identitetit kulturor e në atë të vlerave nacionale kulturore, nga njëra anë, po edhe në “trashëgiminë e mendësisë juridike popullore shqiptare, tek është arritur në konfigurimin e së drejtës kanunore shqiptare” (Xhyher Cani), nga ana tjetër. Së këndejmi KLD, është i pashkëputshëm nga vlerat e traditës e të thesarit kulturor nacional. Nga problematika e gjerë e dymbëdhjetë librave të KLD, kësaj radhe, veçuam disa aspekte e refleksione të librit të njëmbëdhjetë, që mban titullin “Kanuni i Pleqnisë”.
Shumë autorë te huaj e shqiptarë, kanë thënë që gjatë shekujve, kur popujt tjerë jetonin në hordhi, të paktën shqiptarët kishin një KOD, shenjë civilizimi (e pra, nuk na qenka KOD barbarie dhe fshatarësie, apo KOD "malokësh", kur malokërisë përreth u mungonte edhe sensi per rregullimin e jetës, u mungonte koncepti për ligjin, rregullimin e brendshëm shoqëror e shtetëror e të bërjes së civilizimit!!!). Mjafton të thuhet se tradita evropiane nis nga KODI ROMAK, madje nga një perandor ilir i prenandorisë romake (Justiniani, në bazë të emrit të tij doli edhe emri i drejtësisë apo i jurisprudencës - jus-juris, JUSTINIAN - njeri i drejtë). Mjafton të thuhet se i tërë KANUNI I LEKË DUKGAGJINIT mbështetet në CIVILIZIMIN ROMAK, në TË DREJTËN ROMAKE; ata që e kanë lexuar KANUNIN, mund t'i shohin referencat latine dhe shpjegimet e citatet e Gjeçovit e të Fishtës në fund të secilës faqe, e ku gjenden konkordancat me Të Drejtën Romake. Mbasi KANUNI zë fill me kapitullin KISHA, ai nuk i takon as civilizimit oriental, si shpjegohet gabimisht nga pseudo-kanunologë...
Dhe, të mos harrojmë: SECILA KUSHTETUTË e djeshme dhe e sotme EVROPIANE, ka qenë e mbështetur dhe mbështetet edhe sot NË KODIN ROMAK, ashtu siç mbështetet në pjesën më të madhe edhe KANUNI YNË.
Ndërkaq, "fenomeni" i "gjakmarrjes" nuk i takon "mbeturinave të së kaluarës", por është mbeturinë e prodhim i sistemeve e rendeve shoqëroere që erdhën këndej, që nuk kanë vullnet t'i zbatojnë ligjet e shtetit dhe duan një shoqëri anarkike, pa ligje, për të zhvatur sa me shumë privilegje në gjendje anarkie e papërgjegjësie... Duan një "sistem paralel" drejtësie, të Kushtetutës dhe "Kanunit"... më mirë të thuhet: të Kushtetutës dhe te Antikushtetutës pushtetore...
Burimi qëndron tek shteti mbeturinor dhe jo tek "mbeturina e së kaluarës".
Majfton të thuhet se Kanuni është një monument kulturor historik i së drejtës tradicionale të shqiptarëve.



SEMANTIKA E NUMRIT, LIBRI I NJËMBËDDHJETË


Përse dymbëdhjetë libra? Numri dymbëdhjetë, në semiologjinë e shkrimit gjeçovian, ka ngarkesë semantike etno-kosmogonike. Ky numër do të ngërthejë edhe paradigmën e shkrimit historiko-letrar antik. Gjeçovi ishte gjurmues e gjakues i lashtësisë, i etnopsikologjisë dhe i dokeve shqiptare. Ai flet për dymbëdhjetë fise, për dymbëdhjetë pleq etj. Numrat hyjnorë kanë forcën e tyre magjike.
Ndërsa numrin njëmbëdhjetë, te libri i njëmbëdhjetë, “Kanuni i Pleqnisë”, do ta konsiderojmë numër emblematik qiellor, (për numrat çift Xh. Cani thotë se janë tokësorë). Semiologjia e numrit çift dymbëdhjetë të çon te kërkimi i harmonisë, ndërsa njëmbëdhjetëshi do t`ishte “numër i krizës”, numër i çasteve në kapërcyell kohësh apo të gjetjes së alternativave. Kurse Gjeçovi zgjedh Alternativën e Harmonisë, ashtu sikundër këtë parim e gjakon secili Kanun, pra, secila Kushtetutë europerëndimore, për të krijuar bashkësi harmonike njerëzore. Ishte, ky, ai gjakimi e parimi i lashtë biblik për Kopshtin e Edenit, pra për ndërtimin e Parajsës në Tokë përballë parashikimeve apokaliptike e katastrofike të fundit të njerëzimit apo të fundit të qytetërimit.
Nëse në librat tjerë kërkimi i dokeve apo i të drejtës zakonore, si trajtë e lashtë e rregullimit të marrëdhënieve shoqërore, shikohet në raport me Kishën, Familjen, Martesën, Shpinë, Gjanë, Pronën, Punën, Të Dhanunat, Nderën, Damet, Mbrapshtitë, dhe së fundi, te Shlirimet e Përjashtimet, libri i parafundit, këto raporte i vë përballë urtisë, gjykimit dhe drejtësisë, pra përballë Pleqnisë. Prandaj, urtinë, mençurinë, vetitë e karakterit, drejtësinë dhe, përgjithësisht, pleqninë, Gjeçovi i kërkon te libri i njëmbëdhjetë. (Në Fjalorin e shqipes ekzistojnë fjalët PLEQËRI, PLEQËSI. Mirëpo, nocioni PLEQNI, që paraqet një nocion të Kodit të trashëgimisë sonë, të institucionit shqiptar, është fshirë, zhdukur...për t’u pështyrë, përbuzur, kuptohet: nga armiqtë e kësaj trashëgimie, por jo edhe nga kultura e civilizimi evropian, mbasi këta autorë evropianë shprehin konsiderata të larta diturore, civilizuese e juridike ndaj këtij Kanuni...).




SEMIOLOGJIA E AKSIOLOGJIA E PLAKUT DHE E PLEQNISË


Në mendësinë juridike popullore shqiptare fjala plak shenjon parësinë e katundit a të fisit, shënjon burrin që thirret për gjykimin e një çështjeje apo grindjeje. Ndërsa fjala pleqni tregon gjykimin, peshimin apo zgjidhjen e një çështjeje me pleq të thirrur prej të interesuarve. Në traditën e lashtë e të pasur të vlerave kombëtare, po edhe universale, pleqnia ishte ngritur në institucion shqiptar. Kjo mendësi, sa e veçantë, aq edhe universale, është rrezatim i urtësisë krijuese popullore, i mençurisë dhe i filozofisë së shpirtit nacional.
Nëse Institucioni i Pleqnisë ishte i njohur tek popujt antikë për të zgjidhur konflikte e mosmarrëveshje me anën e mjeteve paqësore e të ndërmjetësimit, vetë Gjeçovi dikund e përmend se kjo traditë e pleqnisë e ka burimin te shtetet e para ilire, për të vazhduar në Mesjetë te principatat shqiptare. Ekzistencën dhe praktikën e këtij institucioni e hasim që nga shekulli XV e këndej, jo vetëm në disa variante të KLD, po edhe në Kanunin e Skënderbeut,, në Kanunin e Labërisë, nëpër kanune të veçanta të bajrakëve të Dukagjinit, në besëlidhjet e ndryshme, siç ujanë Besa e Malsisë së Madhe, Besa e Lezhës, Besa e Krujës etj. Gjithashtu e hasim edhe në Kanunin e Maleve. “Kanuni ka pengun, pengu pleqninë e pleqnia drejtësinë, tue i dhanë gjithkujt çka i përket”, theksohet nëpër korpuset tekstore të këtyre kanuneve. Ekzistonin pleqtë e ndarjes, që ishin burra me përvojë. Institucioni i Pleqnisë, si te gjykatat moderne e demokratike, përmbante procedurën e vet të veçantë, provat, mjetet e proves, (R.Halili), përmes betimit apo Fjalës së nderit (Qe besa), Kapucarit, dëshmitarëve, porotës e poronikëve, argumentimit përmes të zanunit e kryesit në vepër, ndjekjes së gjurmëve të shtazës së vjedhun apo të shenjave tjera, dorëzanëve, marrjes së vendimit, të drejtës për ankesë te Dera e Gjon Markut, etj.
Fiset kishin njëfarë autonomie që i rregullonin marrëdhëniet e tyre në mënyrë të pavarur (Ragip Halili) . Secili fis kishte nga katër kësi pleqnarë. Çështjet që kishin rëndësi të madhe, si ato midis të konflikteve midis fiseve, trajtoheshin nga një lloj i veçantë i pleqnisë, siç ishte Pleqnia e Madhe (paragraphed 1003, 1005 të “Kanunit të Pleqnisë”), në të cilën merrnin pjesë pleq me famë e flamurtarë (a bajraktarë) fisesh “të regjun e të shkathtë” në zgjidhjen e konflikteve. “Pleq thirren edhe burrat ma në za për urti” (paragrafi 994 i KLD). Pleqnia përbëhej nga disa pleq, apo anëtarë, që t`i kujton anëtarët e një kolegji gjyqësor modern. Si tek gjyqet moderne, edhe pleqnia kishte kompetencat e veta. Ja disa theksime: “Plaku i pengut nuk mund t’i lypë të falmet e t’premet e kanus, pa e nreq punen.” Ndërkaq, sipas Kanunit të Pleqnisë, edhe vetë pleqtë i nënshtrohen ligjit, por i nënshtroheshin edhe vegjëlisë apo vogjëlisë, po edhe djelmënisë, ashtu siç veprohet në botën e qytetëruar, ku para ligjit janë të barabartë si kryetari i shtetit, ashtu edhe qytetari thjeshtë. Pleqnia ngritet në autoritet të veçantë shoqëror e juridik, kurse pleqtë duhet të jenë të ndershëm, të paanshëm e të drejtë.
Figura e plakut, siç thekson Xhyher Cani, ishte ajo e burrit të urtë e të ditur në fushën e të drejtës zakonore. Kurse sipas tipologjisë së kësaj trashëgimie e mendësie, ekzistonin Plaku i Fisit, Plaku i Katundit dhe Pleqtë e Flamurit. Këta të fundit përbënin Parinë e Vendit, ose “oxhakun”, si formë e tillë e organizimit në shumë fshatra. Mendësia mitologjike, religjioze dhe ajo shoqërore e përshkon tejendanë personalitetin e fortë etiko-moral të Plakut, ashtu sikundër do ta karakterizojë edhe Drejrtësia, Urtia dhe Të regjunit në punë të gjyqeve. Nga ana tjetër, nuk ishte rastësi, që Institucionin e Flamurit a të Bajrakut e drejtonin flamurtarët (kurse me islamizimin e popullsisë bajraktarët), tek e përfaqësonin pushtetin ushtarak, pushtetin gjyqësor dhe pushtetin vetëqeverisës. Nga ky këndvështrim, do të thoshim se kështu përfaqësohej e spikatej ndërgjegja për shtetësinë, sado që gjatë shekujve që ndjerë mungesa e shtetit nacional shqiptar. Këtë mëvetësi nacionale përballë të huajve e pushtuesve, në mënyrë të veçantë e spikat Kanuni. Flamurtari a Bajraktari gjithmonë flamurin e ruante në shtëpi. Luftëtari që e merrte flamurin, i printe ushtrisë dhe fitonte titullin flamurtar ose bajraktar, prijës, udhëheqës ose plak (Kanuni i Skënderbeut, paragrafi 1754). Struktura dhe problematika e pleqnisë dhe e pleqve, ishte mjaft e ndërlikuar dhe e ndërliqshme, tek përbënte, si e tillë, një sistem interesant vlerash të kulturës e të trashëgimisë shqiptare, dhe, pse jo, edhe të qytetërimit evropian. Te “Kanuni i Pleqnisë”Gjeçovi këtë strukturë të ndërliqshme pleqsh e të pleqnisë, e paraqet me këto shenjime, sikundër janë: Plaku i pengut,, Pleqtë e Kanusë,, krenët e Kanunit,, Pleqtë e Krenët e Falmurit,, Pleq e Vogjli, Strapleqtë apo Stërpleqtë që mbajnë anën e Vogjlisë, Plaku i Katundit, Pleqnija a Gjygji, Gjygji i Pleqvet, Porota e Poronikët, Kapucari, Pritëtarët e Kapucarit, Burrat e Malevet,, Pleqtë e Fiseve, Kasneca fisesh e katundesh, Dera e Gjon Markut, Gjobtarët, Vogjlia, Leçija, Lajmëtari etj. Secili prej tyre dhe secila kaptinë e pleqnisë, përmban një semiologji të tërë shkrimore e kuptimore, por ato përbëjnë edhe një sistem të tërë vlerash etiko-nacionale të paprekshme.
Në këtë mes, prin kapitulli për Kishën apo Hija e Kishës e figura e Priftit. Pra, pos fondit mitologjik (Cani), kemi edhe mendësinë e krishterë, si shenjë e identitetit evropian të shqiptarëve, sepse kasha e krishterimi përbëjnë një shenjë të përbashkët të identitetit evropian të kombeve. Do të thotë: themel e parim kryesor i etosit evropian e atij nacional është besimi në Hyjin, sepse prej këtij besimi del edhe përsosmëria e moralit dhe e së drejtës. Por Gjeçovi i ndan Të drejtën Hyjnore prej Të Drejtës Njerëzore:”Kisha gjendet e vendosme nën sundim të të Parit të Fes e jo nën ligjë t`Kanunit”. Mendojmë se këtu, te ky princip i kulturës e i civilizimit evropian dhe te kjo alternative e ndarjes së shtetit nga kisha, e ka burimin edhe “kundërshtimi” i “Ligjës së Lekës” apo i “malsorëve” ndaj “predikimeve” të klerikëve që binin ndesh “Ligjës…”. E pra, sipas parimit të shtetit demokratik modern, feja dhe pushteti qeverisës, gjyqësor e ushtarak janë të ndarë. Këtu nuk ka të bëjë asgjë me privilegjet që Kanuni po ia njihka Kishës. Kurse Kanuni, sikundër theksohet, është produkt i marrëdhënieve të hershme shoqërore! Mbase, KLD ishte “ nga ma të vjetrat ligje të Evropës” (revista “Shkodra”, 1965, fq 335). Do të thoshim: është produkt i kulturës, i civilizimit e identitetit evropian të ilirëve-arbërorëve-shqiptarëve. Le të jenë sot dëshmi përdallimi shtetet teokratike aziatike, që ndryshojnë nga kultura e civilizimi evropian dhe në fjalorin e të cilave ndryshe lakohen fjalët kulturë, civilizim dhe identitet. Po të ishte ndryshe, Atë Shtjefën Gjeçovi, si klerik, nuk do t`i hynte një pune që bie ndesh me petkun e tij fetar, apo jo!
Te e fundit, çfarëdo ndryshimesh që të kenë ndodhur, ky etos nacional apo ky etos kanunor, do të ketë mbijetuar. Aty e kanë gjetur vendstrehimin e tyre, mbase gjithnjë prej frikës përballë të panjohurës e përballë ndryshimeve apo asimilimeve të të huajve që e rrezikojnë apo e zvetënojnë këtë identitet! Nga ky këndvështrim, Kanuni ishte nyjë e fortë për të ndërtuar e ruajtur kulturën autentike nacionale, me shenjime të forta humaniste e demokratike, përballë depërtimit asimilues të islamizmit, që po e zvetënonte dhe zhdukte autoktoninë shpirtërore shqiptare. Prandaj, të yshtur nga pushtuesit e mercenarët e pushteteve, zvetënime të shumta i kanë ndodhur edhe Kanunit, prej lakmisë për të vënë pushtet mbi njerëzit dhe mbi pronën.




NJIH VETVETEN/ TAUTOTES/ IDENTITAS


Pra, në problematikën e gjerë që shtron libri i njëmbëdhjetë i KLD, Kanuni i Pleqnisë, plaku dhe pleqnia kanë statusin e tyre specifik juridik, por e kanë edhe etosin e tyre. Duke pasur parasysh faktin, se janë pak popuj që e trashëgojnë që nga lashtësia traditën kanunore e traditën shtetërore evropiane; atëherë edhe tradita iliro-arbërore-shqiptare hyn në universin e pluri-identitetit evropian të kulturës e të sistemit të vlerave. Sipas traditës sokratiane “Njih vetveten”, edhe vetë Aristoteli e përmend fjalën tautotes (të jesh vetvetja), ndërkohë që latinët kishin për këtë gjë fjalën identitas. Së këndejmi, edhe tradita e veçantë e etosit të plakut e të pleqnisë tek ne, përbën vetveten tonë, pra, e paraqet atë jetën autentike shqiptare të vetërregulluar e të vetorganizuar. Piter Berger do të thoshte se strukturat shoqërore specifike, si dhe strukturat e tilla historike, i krijojnë tipat e identitetit, të cilët do të mund të përveçoheshin e të njiheshin në shumësinë e në përdallimet e këtyre strukturave.
Te “Kanuni i Pleqnisë”, po përgjithësisht te KLD jo pak studiues i pëkulen prirjes gjuhësore e sintetizuese të Gjeçovit, tek ka arritur që t`i veçojë ato formula e njësi ligjërimore-stilistike (si “Beja merr gjanë e vet”, “Beja lanë gjaqet”), të nocioneve shqiptare të së drejtës zakonore (ndore, dorëzanë, kapucar), të njësive e fomulësimeve ligjërimore që shprehin esencën etnike apo “palcën e etnisë” (si lisi i gjakut, lisi i tamblit), apo të semantizimit etnospsikologjik të fjalëve-nocione si mik, besë, gjak, burrë, be, gur, plak, zjarrm etj. Apo si bën hire formula shqiptare e mikpritjes: “Buka e krypa e zemra, zjarmi e trungu e do firi për shtrojë do të gjindet gadi për mik në çdo kohë të natës e të ditës” (KLD, paragrafi 609); apo i besës si virtyt i lartë njerëzor: “Me çue gjind për besë asht kanû, me dhanë asht detyrë e burrni”(KLD, paragrafi 855).
Do të thoshim, se KLD dhe Kanuni i Pleqnisë do të përbëjnë identitetin e përjetuar dhe identitetin e projektuar: të kaluarën, të sotmen dhe të ardhmen e këtij etosi të spikatur e të shprehur. Emil Benveniste dikund thotë se fjalët kulturë dhe civilizim (qytetërim), janë krijime e fjalëfomime brenda identitetit kulturor evropian: “E tërë historia e mendimit modern dhe e tërë baza e të arriturave të kulturës intelektuale të botës perëndimore lidhen me lindjen dhe ndryshimin e disa fjalëve qenësore, të cilat iu takojnë gjuhëve të Evropës Perëndimore”. Krijuesi e dijetari ynë, Sabri Hamiti, Kanunin e sheh njërin ndër tri monumentet e kulturës shpirtërore të shqiptarëve, duke theksuar se ai ndërton “kultin e përsosmërisë morale (besë, trimni, burrni)”. Nuk ishte për t`u habitur, prandaj, pse tradita e këshillave të pleqve, gjatë viteve `90, u ngrit në këshilla të pajtimit, në Lëvizjen e madhe të Pajtimit të Gjaqeve, duke paraqitur para vetes dhe para botës fytyrën e një populli të civilizuar, që di, në momente të caktuara historike e shoqërore, si t`i mënjanojë dukuritë ndëshkimore të dëmshme për trupin e kombit. Gjakmarrja mbahej e ushqehej nga institucionet e huaja e nga ato të totalitarizmit e jo nga KLD, siç iu pëlqen të thonë ideologëve të “humanizmit socialist” në Kosovë apo gjetiu. Prandaj, pas shembjes së ngrehinës totalitare, në Kosovë del në skenën e historisë edhe njëherë Alternativa e Harmonisë dhe e krijimit të shoqërisë harmonike shqiptare. Si te miti biblik i harmonisë. Kjo alternativë, gjithsesi, e ka burimin te Kanuni. Te logos-i dhe ethos-i shqiptar.

Kolec Traboini e di, pse "Fajin e ka Hekuba"...

Nga: Murat Gecaj

1.
Në fillimin e “Rrugës së Dibrës”, në Tiranë, ndodhet edhe një lokal me emrin domethënës “Muza”. Pamja e brendshme e tij është plot shijë artistike, pasi aty janë të vendosura edhe disa piktura të bukura. Ishte rasti i parë që shkoja aty, bashkë me mikun tim, publicistin e poetin Jaho Margjeka apo me poetet Lida Lazaj, Manushaqe Toromani etj. Ndoshta, kushte të drejtë një mik i yni, i cili e vlerësoi këtë lokal “stehez të ngrohtë” të krijuesve kryeqytetas.
Kështu, pra, ne u ndodhëm në miqësinë e mjaft krijuesve e botuesve të njohur, si në poezi e prozë dhe publicistikë. Për të gjithë ne, “sebebqari” ishte poeti i njohur Kolec Traboini, autor i afër 25 librave. Ai na kishte ftuar me dashamirësi, që të merrnim pjesë në përurimin e librit të ri poetik, me titullin paksa intrigues, “Fajin e ka Hekuba”. Poezitë zënë gjithësej 155 faqe dhe janë ndërë në katër pjesë. Në hyrje të vëllimit, ka shkruar disa faqe vlerësuese, Anton Gojçaj.

Organiuzatorët e kishin menduar këtë tubim jo siç veprohet zakonisht, pra pa “ceremonira” të mërzitshme, me leximin e temave të parapërgatitura nga njerëz të ndryshëm. Por ishte një bashkëbisedim I natyrshëm, aty rreth tavolinave, duke ngritur edhe nga një gotë e duke folur, si për këtë libër të ri dhe, në përgjitësi, për krijimtarinë e autorit K.Traboini.


2.
I pari e mori fjalën e mirëseardhjes shkrimtari Pandeli Koçi (Sazan Goliku). Për të pranishmit, ai lexoi poezinë e frymëzuar të K.Traboinit, që ia ka kushtuar kolegut e mikut të ndjerë, Frederik Rreshpja. Në vazhhdimësi, Ilia Dedi lexoi poezinë “Si mund të iket krejt kështu?(Mikut tim, Riza Lahi)”, duke theksuar se lexuesve tanë u nevojiten krijime të tilla bashkëkohore. Poezi nga autori K.Traboini lexuan edhe Dodona Qose e Agron Calleku, që është krijues dhe pronar i lokalit “Muza”. Ndër të tjera, ai i ftoi kolegët e miqtë e tij që, sa herë të dëshirojnë, do të jenë të mirëpritur në këtë mjedis të tyre të ngrohtë.
Duke çmuar disa nga vlerat kryesore të këtij vëllimi poetik, por dhe duke lexuar poezi të zgjedhura prej tij, njëri pas tjetrit, e morën fjalën: Dedë Malaj, Ilia Terpini, Riza Braholli, Jaho Margjeka, Minella Kureta, Fatime Kulli, Kujtim Dashi dhe kolegë e miq të tjerë të autorit. Përveç të tjerash, ata nënvizuan se në krijimet e K.Traboinit është ravijëzuar jo vetëm ndjeshmëria e tij e veçantë poetike, por dhe në vargjet e tij ka ditur të nderojë vendlindjen dhe të jetë pasqyrë e mirë e traditave atdhetare të paraardhësve të vet, që janë të njohur, si në Malësi dhe më gjerë.

Meqenëse ndonjë nga folësit në këtë përurim nuk e shpjegoi, se përse e ka “fajin” Hekuba, po shënoj këtu që këtë titull e ka njëra nga poezitë e bukura të këtij vëllimi. Ndër të tjera, autori shkruan:

Po të mos kishte lindur Paridi,
Po të mos kisha lindur dhe unë,
Gjërat do të ishin ndryshe,
S’do përjetoja këtë kalvar mundimesh,
Ku jeta më tërheq përdhuni.
Fajin e ka hekuba,
Hekuba dhe Nëna ime! (2013)

Në mbyllje të tërë veprimtarisë, autori Kolec Traboini i falënderoi, si folësit dhe gjithë pjesëmarrësit në përurim. Ai njoftoi se e ka në përfundim një poemë të gjatë, e cila ndoshta do të na mbledhë përsëri, në atë mjedis të këndshëm.