PARATHËNIE
In memoriam/ Në respekt dhe në ndërim të jetës dhe të veprës së mikut tim në cilësinë e readaktorit, dhe & recesentit të librit me kujtimet e jetës së tij të pasur të cilat mi besoi, po botoj parathënien time e cila gjendet në këtë libër të konkretizuar me shumë përkushtim dhe dashuri…
PROF. DR. PASKAL HAXHI
Jeta ime mes Shqipërisë dhe Greqisë
“88 – Vjet në katër kohë”
– Rreth librit me kujtime të Prof. Dr. Paskal Haxhi –
Libri “Jeta ime mes Shqipërisë dhe Greqisë – 88- Vjet në katër kohë” që po i sjellim lexuesit, është një libër që futet në natyrën e letërsisë historike. Emri i autorit është i njohur për lexuesin. Pas një veprimtarie të gjatë pune në sistemin e drejtësisë dhe në mësimdhënie si pedagog në Fakultetin e Drejtësisë të Universitetit të Tiranës, ai paraqitet me një përmbledhje interesante të kujtimeve të jetës së tij, të cilat, në renditje me njëra-tjetrën, u ofrojnë miqve dhe kolegëve të tij më shumë hapësirë gjykimi.
Kujtimet janë shkruar në rrjedhën e një jete të pasur sociale të autorit dhe mbajnë gjurmën e kohës. Edhe pse ngjarjet janë relativisht sa të afërta aq edhe të largëta për lexuesin, ato shërbehen me freski gjuhësore, letrare e gjykimi.
Renditja e tyre në libër vjen e natyrshme si për nga karakteri, mirësia, fryma dhe mënyra e të menduarit pozitiv të autorit. Pikërisht, kjo e bën libër, lëndën e këtij vëllimi. Ndryshe, libri do të kishte mbetur thjesht një bashkim mekanik i ngjarjeve, bisedave apo veprimtarisë dhe punës së kryer në vite nga autori.
Një vëllim çfarëdo ngjarje, dëshmi, artikuj e studime nuk e bëjnë dot libër numri i faqeve, formati teknik, ballina dhe recensuesit. Një libër e bëjnë të tillë koherenca, informacioni dhe përmbajtja e problemeve që Prof. Dr. Paskal Haxhi 8 paraqet. Pikërisht, vepra e Paskal Haxhit, i ka më së miri këto shenja.
Nëse përmbajtjen e librit do ta paraqitnim jo përmes titujve të kujtimeve që përmban, por përmes fjalëve kyçe, ato do të ishin: fëmijëria dhe edukimi i tij, Lufta Antifashiste e popullit shqiptar, puna në organet e drejtësisë, kontributi i tij për vendosjen e marrëdhënieve të miqësisë ndërmjet popullit shqiptar dhe atij grek dhe, në fund, letërkëmbimi me autoritetet më të larta të shtetit shqiptar.
Përpjekjet dhe roli i tij për konsolidimin e marrëdhënieve të miqësisë midis komunitetit grek dhe atij shqiptar, përgjatë dy anëve të kufirit, del qartë në këtë libër në shoqërimin e grupeve turistike greke në Shqipëri, në takimet e shumta me personalitete të shquara greke, por edhe vizitat në Çamëri, Janinë e në krahina të tjera ku jetonin arvanitasit dhe roli historik, kulturor e politik i tyre; me protagonistët e kësaj diaspore dhe diskutimet e sotme rreth vendit që zënë në histori; tradita historike, demokratike dhe politike e vendeve tona në funksion të ndikimit të saj në dobi të fuqizimit të simpatisë shtetërore andej e këndej kufirit.
Në një farë mënyre, vetvetiu, në qendër të vështrimit të autorit janë lidhjet shqiptaro – greke dhe shfaqja e tyre përmes personaliteteve publikë me ndikim të dyanshëm. Por, autori duke qenë pjesë e minoritetit grek në Shqipëri, në kujtimet e tij nuk mbetet në shqyrtime kronologjike, as në aktualizime të sipërfaqshme të zhvillimeve të së shkuarës.
Ai u largohet edhe prirjeve të sotme për t’i evokuar këto zhvillime në dobi të qëllimeve të tjera. Shpesh autori është paragjykuar nga të dy anët e kufirit për origjinën, rolin dhe shërbimet e tij, por ai nuk ka pushuar së vepruari për të bërë më të mirën e mundshme, atë që duhet dhe mungon për dy vendet tona, ndaj, për të nuk ka rëndësi fakti, nëse nga të dy llogoret disa e quajnë një shqiptar i mirë apo një grek i mirë.
Këto kujtime gjykoj se janë të dobishme për shtimin e informacionit dhe të vlerësimeve, por jo për t’u përdorur si mjete të veprimit të drejtpërdrejtë qeverisës, apo kontestues ndaj qeverisjes. Autori, duket qartë në stilin e tij të rrëfimit, se nuk i largohet së vërtetës, ashtu siç ka ndodhur, apo t’i shmanget përgjegjësive, por përkundrazi mes rrjeshtash tregon se është i ndjeshëm ndaj çdo lloj padrejtësie sociale e për më tepër ndaj atyre që përdorin pushtetin për ndëshkime personale.
Prof. Paskal Haxhi ka ndjekur me vëmendje edhe zhvillimet në vend. Ai është veçanërisht i ndjeshëm dhe aktiv në problemet e drejtësisë dhe Jeta ime mes Shqipërisë dhe Greqisë 9 të arsimit, pa lënë mënjanë ndihmën e tij për krijimin e urave të miqë- sisë midis Shqipërisë dhe Greqisë.
Duke qenë pjesë e minoritetit grek në Shqipëri si dhe mbajtës shpesh herë i portofoleve të larta shtetërore, ai nuk mund të mos zgjonte vëmendjen jo vetëm të miqve të tij, por edhe të autoriteteve dhe personaliteteve të larta të kulturës dhe të shtetit grek në një periudhë të errët të mungesës së marrëdhënieve diplomatike gjatë periudhës së izolimit të vendit nga regjimi komunist.
Është vlerë për autorin, që nëpërmjet këtij libri gjen rastin të tregojë të vërtetën historike për Shqipërinë, për politikat e saj paqësore dhe të fqinjësisë së mirë, për trajtimin e barabartë me shqiptarët të minoritetit grek, për përpjekjet e vazhdueshme të qarqeve antishqiptare greke të cilat, kanë synuar të minojnë fqinjësinë e mirë që ekziston midis dy popujve tanë dhe që shfrytëzohen nga disa politikanë ekstremistë grekë për të mbajtur gjallë paragjykimet shoviniste ndaj Shqipërisë, sikundër evokon dëshirën e qeverisë dhe popullit grek në mbështetje të Shqipërisë.
Libri i ri i Prof. Dr. Paskal Haxhit do të pritet me endje, sepse vetë lexuesi gjen aty kujtimet e veta, me gjuhë të thjeshtë, të pastër e letrare, ndonjëherë edhe me ngarkesa emocionale të kohës. Si bashkëkohës dhe bashkudhëtar i historisë së shtetit shqiptar, autori në jo pak raste është përballur egërsisht me kohën, arrogancën, hakmarrjen dhe pushtetin e diktaturës, e atyre që luftojnë për pushtet personal, për të cilin jam i prirur të besoj se ndoshta fati e ka shpëtuar nga ndëshkimi i diktaturës.
Libri është një pasqyrë e kohës në të cilën autori jo vetëm ka jetuar, por dhe jeton, duke qenë protagonist i saj. Ndaj, dëshiroj të theksoj, jo vetëm si redaktor, por edhe si një person me kontribut të njohur në lëvizjen demokratike në Shqipëri, dhe në mbrojtje të interesave publike, se në asnjë rast përmbajtja apo fryma e tij nuk duhet keqkuptuar apo keqinterpetuar.
Mesazhet që vijnë nëpërmjet këtyre kujtimeve janë një dëshmi e gjallë dhe e papërsëritshme për brezin e ri, për të kuptuar brendinë dhe mekanizmat e një regjimi diktatorial të lënë pas.
Është meritë, por edhe vlerë shoqërore e autorit, që duke qenë pjesë e organeve të nomenklaturës komuniste, me mirësinë dhe virtytet e tij edhe në situatën e luftës së klasave gjykonte drejt me prova të vërteta dhe në bazë të ligjeve. Në libër Prof. Dr. Paskal Haxhi 10 do gjeni faqe të tëra kujtimesh të shkruara me nxitjen e vrullit të kohës, ndaj ai mbart më së miri gjurmët autentike të asaj periudhe dhe gjykoj, se ky libër nuk duhet kuptuar si një propogandë pro komunizmit.
Autori këto kujtime i sjell të patransformuara, për të kuptuar më mirë, jo vetëm propogandën e kohës, por edhe nervin me të cilin i këndonte jetës shoqëria socialiste me vargjet e njohura “Enver Hoxha e mprehu shpatën”.
Një tjetër risi në gjininë e kujtimeve është edhe letërkëmbimi me drejtuesit më të lartë të shtetit jo vetëm për problemet e vendit, por edhe për çështje të tjera të cilat përkufizohen me problematikën e zhvillimit të marrëdhënieve politike, ekonomike dhe shoqërore ndërmjet Shqipërisë dhe Greqisë.
Këto kujtime janë diçka më tepër sesa përshkrimi i udhëtimit të një Zotërie shqiptar, të ri, tërheqës, të moshuar, “feminist” dhe të ditur.
Ato përbëjnë një përshkrim të jashtëzakonshëm personal, të shkëputur të Shqipërisë dhe të klasës së saj politike, e cila, megjithëse në dukje na duket tani e tejkaluar, si pasojë e ndryshimeve demokratike, akoma nuk është aq e largët që të mos ketë rrjedhime të ndryshme dhe të shumta, qoftë për ditët që jetojmë, qoftë për të ardhmen.
Kujtimet e botuara në këtë libër janë një sintezë e jetës dhe veprimtarisë së tij aktive, të pazbukuruara, origjinale, pavarësisht kohës, duke dëshmuar qartë se ato janë reflektuar mbi gjykime realiste dhe, si rrjedhim, nuk e kanë humbur aktualitetin, pavarësisht kohës në të cilën jetojmë.
Këto kujtime janë të pambaruara. Ato janë një statujë që nuk është mbaruar ende nga mjeshtri i saj. Edhe pse jeta e tij sociale, në këtë pikë vijon të jetë aktive, ai lë pas në këtë libër një frymë kurioze, tërheqëse dhe të vlefshme, të një bote në të cilin jeton në katër kohë ku, pak prej nesh kanë pasur apo do të kenë fatin ta përjetojnë.
KASTRIOT FRASHËRI
Tiranë, 22 Shtator 2015
+ + +
RASTĒSIA
Ligji filozofik që përshkruan veprën time
Unë i falem kohës për gjithçka të veprimtarisë sime jetësore, që pasqyrohet në këto kujtime. Koha më dha mundësi të krijoj familje, të punoj në shumë sektorë të rëndësishëm të shoqërisë, të shijoj jo vetëm kënaqësi, por dhe përjetime të papërshkrueshme përgjatë këtyre 88- viteve që jetoj. Mbi të gjitha, puna dhe jeta më dhanë mundësi të njoh shumë njerëz të natyrave dhe shtresave të ndryshme shoqërore, për të cilët, duke përfituar nga rasti, të shpreh dashurinë, mirënjohjen dhe respektin tim ndaj miqve, bashkëpunëtorëve, kolegëve, studentëve të mi në vite.
Poliçani, vendi ku linda dhe kalova fëmijërinë, është qendra e zonës malore të Gjirokastrës. Banorët janë minoritarë grekë. Nga pikëpamja sociale, kjo krahinë është heterogjene: ka patur familje të pasura, kryesisht në blegtori dhe në bujqësi, sikundër ka patur shumë njerëz me arsim të lartë, tregtarë të vegjël që punonin në rrethin e Vlorës dhe të Tepelenës. Një pjesë e banorëve të fshatit kishin emigruar si në Amerikë ashtu dhe në Greqi. Ata sillnin me vete jo vetëm gëzimet, por edhe traditat dhe qytetërimin e popujve dhe vendeve ku jetonin dhe punonin.
Gjithashtu një pjesë e madhe e familjeve të Poliçanit jetonin nga puna në pronat e tyre dhe pjesa tjetër gjendej në varfëri. Familja ime në ato kohë gjendej në kushte të vështira ekonomike, gjë që më detyroi të punoja që në vegjëli. Kudo ku kam punuar, kam ndjerë pas përkujdesjen dhe dashurinë e gjithë bashkëpatriotëve. Ndaj me këtë rast dua të shpreh respekt dhe mirënjohje për të gjithë ata që më kanë ndihmuar.
Lefter Nikolla, kushëriri im, që punonte prej disa vitesh në Tiranë, është njëri prej tyre. Ai më mori me vete dhe me ndihmën e xhaxha Vavakos, u sistemova menjëherë në punë si shërbëtor në familjen e Vangjel Goxhamanit, zyrtar i lartë në qeverinë fashiste. I biri i tij Milto Goxhamani, jurist, tepër inteligjent, ishte martuar me znj. Andoneta, një Konteshë italiane, e cila më trajtonte si fëmijën e saj, ndaj nuk mund të mos shpreh mirënjohjen time për gjithçka që ajo ka bërë me mua.
Ndërmjet shumë miqve dhe shokëve, do të veçoja miqësinë me një personalitet të shquar në fushën e medias si gazetar, shkrimtar dhe botues i disa librave, me të cilin rastësia e solli që këto 20 vitet e fundit të ishim fqinjë.
Ky ishte i nderuari, i ndjeri Marash Hajati. Një ditë, afro 3 vjet më parë, po i tregoja për jetën time. Atë ditë ai kishte botuar librin e tij: “DRITËRO – Kohës i falemi për këtë ditar”. Në librin që më dhuroi kishte shënuar: “Ky libër, miku im i mirë, pret të shoqërohet sa më parë me librin tënd – Paskal Haxhi në rrugëtim me historinë”.
Duke patur përpara ditarin e jetës sime, fillova menjëherë të hedh shënimet në kompjuter dhe ia dorëzova pjesën e parë, të cilën e pëlqeu dhe si kompetent në këtë fushë, filloi redaktimin e saj. Është e vërtetë që unë në jetën time kam pasur fat, por në këtë rast, atëherë kur isha në përfundim të këtyre shënimeve, ai ndërroi jetë papritur nga një sëmundje e rëndë, duke lënë amanet që librin ta korrektojë bashkëshortja e tij, Meri Hajati. Ajo e plotësoi këtë porosi së bashku me mikun tim, të nderuarin Kastriot Frashëri.
Koha i krijon njeriut sfida dhe mundësira të ndryshme në jetë. Duke qëndruar një kohë të gjatë pa punë pranë familjes sime, vendosa të rikthehem në Tiranë, ku me ndihmën e z. Manol Konomi, Ministër i Drejtësisë, u sistemova në punë në Ministrinë e Drejtësisë. Zoti Konomi ishte nga Poliçani dhe për më tepër në lidhje farefisnore me familjen e nënës sime. Ky personalitet i njohur i drejtësisë shqiptare meriton mirënjohjen time më të madhe për ndihmën e dhënë, pasi veprimi i tij përcaktoi tërësisht të ardhmen time.
Kur u pranova në punë në Ministrinë e Drejtësisë, vlen të kujtohet, se Gjykata e Lartë dhe Ministria e Drejtësisë ishin vendosur në një godinë dhe kishin një administratë. Kjo më dha mundësi jo vetëm të njihesha, po dhe të krijoja miqësi me pothuajse gjithë personelin e këtyre institucioneve.
Ministria atë kohë kishte një organikë të vogël dhe drejtohej prej juristit të njohur, Manol Konomi. Si Zv. Ministre ishte mikja ime Nedret Hoxha, ndërsa sekretar i përgjithshëm ishte Frederik Nosi, për të vijuar me zyrtarë të tjerë si, Pandeli Martiniani,Telemak Qirko, etj, të gjithë të lauruar në Universitetet e Francës, Italisë, Zvicrës, Greqisë, etj. Duke punuar në sektorin e financës ishte e pamundur të mos kisha lidhje direkte me të dy këto institucione. Ndaj përfitoj nga rasti për t’i kujtuar të gjithë kolegët me nderim dhe respektin tim të thellë.
Ngjarja, të cilën e them pa rezerva, ndryshoi rrjedhën e jetës sime, ishte mbarimi i gjimnazit “Qemal Stafa” në Tiranë me rezultate të shkëlqyera. Ministria e Drejtësisë, ku punoja si shef administrate, më propozoi të shkoja të studioja për drejtësi në Bashkimin Sovjetik.
Unë e refuzova këtë mundësi për arsye familjare dhe nga mungesa e të ardhurave financiare, pasi dhe vëllai im Aleko atë kohë studionte për ekonomi në Moskë. Ky veprim i çuditi të gjithë, madje pati prej tyre, që i dhanë kësaj çështjeje natyrë politike dhe e shtruan në organizatën e Partisë, por ajo duke e gjykuar me pjekuri, e konsideroi këtë sjellje një veprim njerëzor, që për të mbajtur familjen sakrifikoi një të drejtë studimi të rrallë. Por drejtësia shoqërore në rastin tim e bëri të vetën.
Kur Aleko u kthye nga Moska, ai u emërua në Bankën e Shtetit. Atë kohë ministri i propozoi Komitetit Qendror një bursë të veçantë për mua, ndonëse kisha mbaruar vitin e parë të Fakultetit Juridik të Tiranës. Për të gjitha këto të mira, gjej rastin sot të shpreh falenderimin dhe mirënjohjen time ndaj znj. Liri Belishova, të ndjerit Bilbil Klosi dhe të gjithë atyre që më përkrahën dhe besuan tek aftësitë e mia. Studimet në ish-Bashkimin Sovjetik, në qytetin e bukur të Leningradit, sot Saint Petersburg, ishin dhe mbeten pranvera e jetës sime. Ende në memorien time ruaj kujtimet më të bukura për ato vite. Sot, që po më jepet rasti duke shkruar këto kujtime, nuk mund të mos shpreh falenderimin dhe mirënjohjen ndaj Prof. Doganov, Leivant, student në fakultetin e italishtes, kolektivin e Ministrisë së Drejtësisë së Rusisë.
Po ashtu dëshiroj të shpreh në mënyrë të veçantë falenderimin dhe mirënjohjen time nda znj. Lida Gurionova, akademike pranë akademisë së Shkencave të Polit të Veriut, e cila ka qenë për mua një nënë e dytë, duke më ndihmuar sidomos në rastet kur isha i sëmurë, më mbante në familjen e saj dhe më ka shëtitur në vende të rralla si, Murmansk dhe në Polin e Veriut.
Një pjesë të jetës sime e kam kaluar dhe si anëtar i Gjykatës së Lartë të Shqipërisë. Ajo përbëhej nga gjashtë anëtarë dhe drejtohej nga juristi shquar, Profesor Andrea Nathanaili, Nënkryetar Sulejman Luniku dhe anëtarë, Alqiviadh Lamani, Irakli Noçka. Të gjithë të diplomuar në universitete Perëndimore. Për gjatë kohës që kam qenë anëtar i kësaj gjykate, nuk mund të mos e shpreh me krenari se jam udhëhequr vetëm nga ligji dhe nga asnjë vullnet tjetër.
Jeta e gjatë në punë të ndryshme më dha mundësi të njihem me shumë njerëz të thjeshtë dhe personalitete të ndryshme brenda dhe jashtë vendit. Puna në Ministrinë e Drejtësisë, por dhe si pedagog në fakultetin e Drejtësisë të Universitetit të Tiranës, duke qenë koordinator i një marrëveshje midis fakultetit të Drejtësisë dhe qendrës evropiane të së Drejtës me seli në Athinë, më dha mundësi të njihem me të gjitha fakultetet e Drejtësisë së Europës, të njihem me eksperiencën e tyre veçanërisht atë të Parisit dhe Bordosë në Francë, të Londrës, Gjermanisë, Hollandës, Italisë dhe Greqisë.
Shumë prej pedagogëve të këtyre fakulteteve kanë ardhur në Tiranë e na kanë ndihmuar duke na dhënë leksione në fusha të ndryshme të së drejtës. Duke qenë qendra në Athinë, ku shkonim shpesh në seminaret që organizonte kjo qendër me pedagogët e fakulteteve të Europës, u miqësova më shumë personalitete të drejtësisë europiane, të cilët ishin të interesuar për Shqipërinë. Kjo ndihmoi jo vetëm të njihet, por edhe të prezantohet më mirë vendi ynë. Kjo njohje më dha mundësi, që të shfrytëzoja çdo rast dhe marrëdhënie miqësore në shërbim të forcimit të marrëdhënieve me Greqinë, të cilat për disa dekada mungonin për shkak të një propogande aspak realiste dhe miqësore të nacionalizmit grek me pretendime territoriale.
Në krijimin e klimës për të patur marrëdhënie të mira fqinjësore ndërmjet Shqipërisë dhe Greqisë është interesant fakti, që për këtë miqësi kanë ndikuar jo vetëm personalitetet që njohëm, por edhe personalitete diplomatike greke në Shqipëri, ku do të veçoja veprimtarinë e gjithë ambasadorëve të Greqisë në Tiranë si dhe mjaft persona të tjerë të artit dhe kulturës.
Ata ishin përherë të interesuar për krijimin e këtyre urave të bashkëpunimit dhe vlerësonin aktorët, që punonin për forcimin e marrëdhënieve të miqësisë midis dy vendeve tona, ndaj dhe çmonin jo vetëm përpjekjet e mia në këtë drejtim, por edhe më ndihmonin në plotë- simin e të gjitha kërkesave për viza që adresoja.
Ata më ndihmuan për të organizuar vizitën e grupit të parë turistik shqiptar në Greqi, duke filluar nga Selaniku, Athina, Peloponezi për të përfunduar në Korfuzin e bukur, ku do të veçoja mikpritjen e ngrohtë e vëllazërore të qytetarëve të ndryshëm që na ofruan kudo që shkuam. Ndaj në këto kujtime, do të dëshiroja të falenderoj të gjithë këta persona dhe t’Ju shpreh mirënjohjen time të thellë për rolin dhe ndikimin e tyre të pazëvendësueshëm në krijimin e këtyre urave të miqësisë ndërmjet dy vendeve tona.
Në radhë të parë, gjykoj se kjo meritë u përket miqve të vërtetë të Shqipërisë si shkëlqesisë së tij, Karolios Papoulias, ministër i Jashtëm dhe më pas President i Republikës së Greqisë; Prof. Giorgios Kasimatis, Këshilltar i Kryeministrit Andreas Papandreou dhe konstitucionalist i shquar i Greqisë; z. Manolis Glezos, politikan grek, kryetari i Partisë së majtë EDA, i njohur për pjesëmarrjen e tij në rezistencën e Luftës së Dytë Botërore, që ndihmuan dhe kontribuan realisht në projektimin dhe ndërtimin e kësaj vepre të madhe historike duke rivendosur marrëdhëniet miqësore ndërmjet dy vendeve tona fqinje pas shumë vjetësh.
Po ashtu, gjej rastin të falenderoj të katër ambasadorët e Republikës së Greqisë në Tiranë si dhe personelin e Ambasadës për mbështetjen dhe kontributin e dhënë në vite, duke punuar me përkushtim për përmirësimin e marrëdhënieve të miqësisë dhe bashkëpunimit midis vendeve tona, si dhe të një numri të madh grekësh që kanë punuar dhe punojnë në Shqipëri, të cilët e shihnin me dashamirësi çdo veprim që i shërbente kësaj miqësie.
Një falenderim dhe respekt i thellë shkon për të ndjerin Spiro Dhendja, Kryetar i Dhomës së Tregtisë së Korfuzit, i cili ka invesuar për konsolidimin e këtyre urave të miqësisë, duke ndikuar tek një numër i madh personalitetesh politikë në Greqi.
Këtë ndihmë ai e shoqëroi me veprime konkrete jo vetëm duke ofruar ndihma ekonomike ndaj popullsisë shqiptare në Jug të vendit, por dhe duke hapur një Dhomë Tregtie Greke në qytetin e Sarandës, duke kontribuar në afrimin e mëtejshëm të dy popujve tanë, të cilët duhet të harronin të kaluarën e këtyre marrëdhënieve e të shihnin drejt së ardhmes.
Një kontribut të veçantë për forcimin e miqësisë midis popujve tanë, ka dhënë z. A.Belesi, arvanitas dhe këshilltar kryesor i veprimtarisë ekonomike të Shoqërive të Kokalis, të cilat kanë investuar në fushën e telekomunikacionit dhe llotove.
Ai vinte shpesh në Shqipëri dhe takohej me personalitetet më të larta, veçanërisht me ata të krahut të majtë politik. Ai duke ardhur shpesh në vendin tonë, falë mbështetjes sime, gjeti origjinën e familjes së tij, nga trungu atëror nga Belshi, Elbasan dhe mëmësinë nga Shkodra. Ai krenohej me origjinën e tij dhe betohej se do të luftonte deri në fund të jetës së tij për vëllazërimin dhe miqësinë midis dy vendeve tona që i lidh historia, dhe për koincidencë ai ndërroi jetë në Tiranë dhe sot prehet këtu.
Pa dyshim që respekti dhe mirënjohja ime shkon dhe për Shoqatën e Avokatëve të Peloponezit, qendra e së cilës është në qytetin e Lojërave të para Olimpike dhe vendlindjes së Niko Bellojanis, njeriut me karafil, heroit të rezistencës greke kundër nazi-fashizmit në Athinë të pushkatuar nga diktatura fashiste, të cilët në vitin 1988 vizituan Shqipërinë dhe mbetën tepër të kënaqur nga mikpritja dhe historia e popullit tonë.
Kur ata u kthyen në Greqi u bënë ambasadorë të vërtetë të Shqipërisë për propogandimin e arritjeve të saj. Duke përfituar nga rasti, ju shpreh falenderimin në mënyrë të veçantë për ftesën që më adresuan për të vizituar Greqinë, duke më dhënë mundësi të takohem me shumë miq të njohur, jo vetëm nga shoqërimet e grupeve turistike, por edhe me një numër të madh personalitetesh grekë, që përpiqeshin për përmirësimin e klimës së marrëdhënieve miqësore midis dy popujve tanë.
Respekt e mirënjohje të thellë do të shpreh ndaj mikut të vërtetë të Shqipërisë, të ndjerit Mihal Papakostandinu, ish ministër i Drejtësisë dhe së fundi ministër i Jashtëm i Greqisë, si një ndër përfaqësuesit më të njohur dhe më me influencë të krahut të djathtë politik në Greqi, i cili ka ndikuar në përmirësimin e klimës së marrëdhënieve të bashkëpunimit midis vendeve tona, duke përballuar me dinjitet shpesh herë reaksionin antishqiptar dhe propogandën e tyre ekstremiste në kundërshtim me faktet historike dhe zhvillimet e kohës në Europë.
Ai me përpjekjet e tij arriti të bindë pothuaj gjithë klasën politike të Greqisë se miqësia me Shqipërinë është historike dhe e domosdoshme për të mirën e popujve të Ballkanit dhe të Europës. Si rrjedhim nga këto zhvillime politike u përmirësuan dukshëm këto marrëdhënie në shkallë të tillë, sa u lidh Traktati i Miqësisë ndërmjet dy vendeve tona.
Udhëtarë të pandalshëm të kujtimeve të mia janë edhe anëtarët e minoritetit grek të Shqipërisë, të cilët gjej rastin t’i përgëzoj dhe falenderoj jo vetëm për mbështetjen që më kanë dhënë në punën time, por dhe për mikpritjen e ngrohtë që treguan ndaj vizitave të vëllezërve të tyre, të cilët largoheshin nga Shqipëria me përshtypje të mira.
Unë i falem kohës, që duke shoqëruar turistët grekë dhe të huaj në Shqipëri të njihem me persona me karakter dhe me ndjenja të thella patriotike, pavarësisht pozicionit të tyre politik dhe funksionit të lartë operativ. Njëri prej tyre ishte përkthyesi dhe shoqëruesi i Këshillit të Ministrave të Greqisë, me të cilin jam ndeshur pothuajse në të gjitha takimet e mia zyrtare ose private me personalitete të shtetit të Greqisë.
Ky ishte z. Vangjel Dule me origjinë nga Goranxi (jo Vangjel Dule, kryetar i PBDNJ, i cili rrjedh nga i njejti vend). Zoti Vangjel, më tregoi, duke qenë ushtar arratiset nga Shqipëria, pasi babai i tij ishte dënuar nga regjimi si armik i popullit dhe vdiq në burgjet komuniste. Ai, pasi provoi mbi shpatullat e tij të gjitha presionet dhe torturat që bëheshin në këto raste nga autoritetet greke, për t’u siguruar që ky person nuk ishte i dërguar nga organet e sigurimit të Shtetit shqiptar, u pranua si emigrant i ndershëm minoritar.
Pas shkollimit në Greqi, si njeri jashtëzakonisht inteligjent, ai u përfshi në funksione të tilla administrative, që kishin lidhje me marrëdhëniet me Shqipërinë. Ndaj me rivendosjen e marrëdhënieve diplomatike midis dy vendeve tona, Vangjelin e gjejmë prezent si përkthyes në të gjitha takimet e delegacioneve shqiptare.
Ai gjithashtu shoqëronte edhe delegacionet e larta greke, që vizitonin Shqipërinë, ku vlen të përmendim vizitën e Kryeministrit Micotaqis, presidentit Papoulias, si dhe shumë zyrtarëve të tjerë. Njohja me Vangjelin ishte një rastësi e bukur dhe fat, pasi ndonëse i persekutuar nga regjimi shqiptar, ai ishte shumë i predispozuar për përmirësimin e këtyre marrëdhënieve në funksionin që kishte dhe ka përkrahur të gjitha përpjekjet e mia në këtë drejtim, madje duke më deklaruar hapur se marrëdhëniet e mira midis vendeve tona janë një domosdoshmëri për të mirën e popujve, që historikisht janë vëllezër dhe aktualisht janë trazuar aq shumë, sa që kërkohet të hapen kufijtë për të komunikuar lirisht.
Kohët e fundit ai erdhi për disa vjet si sekretar në Ambasadën Greke dhe me punën e tij ndikoi në miqësimin e mëtejshëm të lidershipit politik të Greqisë dhe Shqipërisë. Ndoshta për një rast të tillë duhet që shteti ynë të gjejë një formë për vlerësimin e tij.
Meriton falenderim dhe mirënjohjen time të veçantë profesori im i dashur Luan Omari, i cili më inkurajoi në atë kohë të informoj udhëheqjen e lartë të shtetit, veçanërisht z. Ramiz Alia për gjithçka që dija nga takimet me të huajt mbi gjendjen në Shqipëri.
Me mirënjohje dhe respekt të veçantë kujtoj mikun dhe kolegun tim, të ndjerin Nazif Bezhani për ndihmën publike që dha në qartësimin e pozitës sime në botimin e kujtimeve të tij si kreu i “Komisionit Shtetëror për Kontrollin e Figurës së Zyrtarëve dhe Personave të Tjerë, që lidhen me mbrojtjen e shtetit demokratik”, në librin “Mëkatarët” mbi misioni “Apollon”, të profesor Sofokli Micit.
Nuk mund të mos përmend me nderim dhe mirënjohje të thellë ndihmën e pakursyer që më kanë dhënë në vite znj. Thica Meropi Sava, nënë Kriso Kondi dhe Nedrete Hoxha, të cilat duke m’u gjendur pranë çdo moment më kanë shpëtuar nga situata tejet të vështira të krijuara prej kundërshtarëve të mi grekofobë.
Mirënjohja dhe falenderimi im shkon edhe për ministrat e drejtësisë, z. Enver Halili, Shefqet Muçi, Kudret Çela, Hektor Frashëri dhe Spartak Ngjela; si dhe gjithë kolektivin e punës në sistemin e Drejtësisë për lehtësirat, që më krijuan për të plotësuar në kohë jo vetëm detyrat funksionale, por edhe detyrat e ngarkuara në fushën e marrëdhënieve të bashkëpunimit në çështjet juridike me Greqinë.
Për një kohë të gjatë kam drejtuar revistën “Drejtësia”, të vetmen tribunë juridike në Shqipëri, ndaj dëshiroj të shpreh falenderimin tim të veçantë për të gjithë kolegët dhe bashkëpunëtorët e redaksisë, që me artikujt e tyre ngritën cilësinë dhe autoritetin e saj duke ndihmuar në konsolidimin e praktikës gjyqësore në vend.
Një falenderim të veçantë meriton znj. Konstandina Bezhani, një personalitet i njohur i minoritetit grek në Shqipëri, e cila prej kohësh ka drejtuar Komitetin Shtetëror të Minoriteteve. Kjo zonjë njihet për kompleksitetin e marrëdhënieve dhe njohjeve të saj me miq dhe armiq të Shqipërisë, ku do të veçoja miqësitë e saj dhe lidhjet e ngushta me udhëheqjen politike greke dhe me segmente të caktuara në qeverinë amerikane, përfshirë dhe lobin e grekëve të Amerikës. Ajo heshtazi më ka ndihmuar mua për të realizuar të gjitha takimet që kam pasur me mjaft personalitete në Greqi dhe Amerikë, duke ndikuar në forcimin e lidhjeve midis dy vendeve tona.
Së fundi, do të doja të shpreh falenderimin dhe mirënjohjen time të thellë ndaj mikut tim të shquar, z. Kastriot Frashëri, redaktor dhe rencenzent i librit, për parathënien e tij, për rolin dhe kontributin e tij në konceptimin e këtij libri. Po ashtu, falenderoj akademik Luan Omari, Prof. Kudret Çela për këshillat dhe sugjerimet e tyre të vyera, pa të cilat ky libër nuk do shihte dritën e botimit.
Prof. Dr. Paskal Haxhi
