Plot 60 vjet më parë ishte premiera e filmit të parë të gjatë artistik, TANA

Plot 60 vjet më parë ishte premiera e filmit të parë të gjatë artistik, TANA, me skenar nga Fatmir Gjata dhe regji të Kristaq Dhamos. Tana nuk ishte vetëm filmi i parë shqip por dhe filmi ku u dha puthja e parë në kinematografinë shqiptare. Dy personazhet që interpretuan të dashuruarit në këtë film ishin Tinka Kurti dhe Naim Frashëri.

Në rolin e të dashurit Frashëri është një djalë malësor, romantik, me dashuri të pastër, që dëshiron të ndërtojë një jetë të re, edhe pse në fillim e ka të vështirë pasi i duhet të shkojë për të jetuar e punuar në fshatin e Tanës, me të cilën do të lidhë një jetë të re. Gjatë këtij viti AQSHF lajmëron do ndaj herë pas here lajme të mira mbi këtë film të rëndësishëm të kinematografisë shqiptare dhe për kontributin e kineasit të shquar, Kristaq Dhamo.

Subjekti i filmit, me temë nga jeta shoqërore e fshatit dhe vendosur me skenar nga Fatmir Gjata mbështetur në novelën e tij me të njëjtin titull. Ngjarjet zhvillohen në vitet ‘50. Në qendër të filmit është Tana, një vajzë e zgjuar dhe me mendime të përparuara. Ajo dashuron Stefanin, i cili banon në një fshat të varfër malor. Tanës i del përpara mentaliteti i vjetër i gjyshit të saj si dhe xhelozia e Lefterit. Është një lojë dashurie drejt përparimit. Këtu është realizuar puthja e parë në filmat shqiptarë. Një puthje që për mentalitetin shqiptar të kohës ishte një tabu. “Është e vërtetë dhe kjo më bën krenare.

Nuk pata asnjë hezitim kur tek filmi “Tana”, nën një pemë i dhashë puthjen partnerit tim, aktorit të madh Naim Frashëri. Është puthja e parë në historinë e filmit shqiptar dhe kjo më bën të ndjehem vërtetë mirë. Ishte koha e tillë, mentaliteti që të pengonte për të realizuar skena të tilla. Megjithatë, edhe pse isha shumë e re, pasioni e bën aktorin të interpretojë edhe skena të tilla që tashmë janë të zakonshme” do të rrëfente vite më vonë aktorja Tinka Kurti në rolin e Tanës në film. “Sigurisht që nuk ishte e lehtë.

Madje ju them se për të bërë atë puthje, na u desh të realizonim 29 dubla dhe fatkeqësisht skenën e hoqën më pas. Zemërohem me vete dhe them: “Mirë atëherë që nuk lejonte koha dhe regjimi, po sot, përse nuk jepet puthja ime me Naim Frashërin?”, shprehej aktorja. Në këtë film kanë interpretuar aktorët që më vonë do të bëheshin historia e kinemasë shqiptare si Tinka Kurti, Naim Frashëri, Pjetër Gjoka, Kadrri Roshi, Marie Logoreci, Violeta Manushi, Pandi Raidhi, Lazër Vlashi, Ilia Shyti, etj.

Ali Podrimja: Për kë shkruajmë?

Në një qytet të Bavarisë, rastësisht më ra në dorë një gazetë e Zagrebit. Duke e shfletuar, hasë një tekst të mikut tim Mirko Kovaç. Me kënaqësi fillova ta lexoj. Vazhdimi ishte dramatik. Plotë gërçe. Ajo që e thoshte shkrimtari i nderuar serb, nuk dëshiroja të ishte e vërtetë. Ishte diçka monstruoze. Diku në Bosnje, në qytetin Foça, kryesisht i banuar me myslimanë, jeta kishte marrë tatëpjetën. Iracionalja mbisundonte arsyen. E kuptoja revoltën e mikut tim.

Por nuk mund ta merrja me mend se njeriu ishte shndërruar në një gjësend pa vlerë; se në mbarim të shekullit XX urrejtja ndërnacionale ishte thjesht instinkt dhe Evropa spektatore në një teatër të absurdit. Sipas shkrimtarit të nderuar, një farë Vojisllav Maksimoviq, profesor serb i Universitetit të Sarajevës, rrugëve të përgjakura të Foçës qenka parë duke luajtur futboll me koka të myslimanëve të masakruar.

Nga ato viktima disa, ndoshta, kanë mundur të jenë edhe studentë të tij, të cilët atje buzë Milackës piktoreske, kanë përcjellë ligjëratat e tij mbi të bukurën në art. Por Vojisllavi kishte harruar se ishte profesor i Universiteti, që merrej herë pas here edhe me mjeshtërinë e shkrimit. Ai ishte shndërruar në një fantom dhe me gradën e majorit ushtarak kishte marrë pjesë në vrasje të shumta dhe pastrime etnike.

Rrënimi i Vukovarit, i Mostarit, i Dubrovnikut, i Sarajevës dhe i shumë fshatrave e qyteteve të tjera më pak të njohura flitnin bindshëm se nuk ishte fjala për psikoetikën e individit. Paranoja, pra, nga dita më ditë zbulonte fytyrën e vet të shëmtuar jo vetëm në shkrime bulevardeske, por edhe në etnosin, ideologjinë dhe filozofinë e një populli që i afrohej katastrofës. Në krye të asaj të keqeje qëndronin shkrimtarë, gjysmëshkrimtarë, intelektualë, kuaziintelektualë, politikanë të dyshimtë e kriminelë në zë, që i gjurmonte policia ndërkombëtare. Me programe nacionaliste dhe elaborate fashistoide mbusheshin bibliotekat, ose krijoheshin të reja, – sipas skenarëve.

Eklipsi

E kë nuk e shqetëson kjo? Në vetëdijen e krijuesit kishte ndodhur një eklips i tmerrshëm, humaniteti as dinjiteti nuk ekzistonte më. Sipas kokave nacionaliste një “popull qiellor” nuk mund të gabojë. Atij i lejohet çdo gjë. Edhe krimi. Toka serbe shpalleshin brenda nate edhe ato vende ku një qorr apo topall i sojit të tyre kishte kaluar ndonjëherë. Ose, ekspeditat ndëshkuese shpejtonin të shlyenin çdo gjurmë nga trashëgimia kulturore e identitetit të të tjerëve në trojet e pushtuara me dhunë. Nga një filozofi primitive nuk mund të lindte diçka njerëzore, pos një krijesë kiç, pikëlluese, pa vlerë – me një mjerim të thellë shpirtëror.

Sepse, dihet, nacionalizmi është kiç. Kështu thoshte dhe Danilo Kishi. Por mu nacionalizmi na u bë ushqim kryesor për mediokër, që shtoheshin rreth tryezës nacionale. Ata krijues të paktë, të cilët kishin guxim intelektuali t’i kundërvihen kësaj paranoje kolektive, shpalleshin tradhtarë të interesave kombëtare; botuesit ua mbyllnin dyert, ose detyroheshin ta marrin udhën e ekzilit. Guximi i Mirko Kovaçit ma kujtonte fatin edhe të një poeti serb i cili, duke parë në ekranin TV se ç’po ndodhte me fëmijët shqiptarë, në demonstrata paqësore dhe masakra të policisë serbe kishte qarë për shkak të turpit dhe mjerimit të popullit të vet.

Dorë pas dore, pas sa ditësh, më kishte arritur një poezi e tij për fëmijët, që kishin rënë nga breshëri i plumbave dumdum. E kishte shkruar atë natë të kobshme. “Ti mund ta botosh. Unë do të të jem mirënjohës tërë jetën se më ndihmon ta pështyj në fytyrë nacionalizmin e popullit tim”, kaq më kishte thënë në telefon, por edhe në një letër që kisha marrë pas një gjysmë viti udhe. Poeti që e thoshte këtë, e kishte kundërshtuar regjimin totalitar një gjysmë jete dhe poezia për fëmijët shqiptarë, as mllefi i tij nuk ishte një gjest. Ai besonte në vlerën dhe lirinë e njeriut, para se gjithash, ai mbronte etikën e shkrimtarit në një kohë të ligë kur euforia nacionaliste u bë metaforë e së keqës, eklips, më e fortë se fjala e tij prej humanisti.

Në mes nacionalizmit e kombëtares: udha e krimeve

Devavlimin shpirtëror të krijuesit, që e mundonte jo vetëm Mirko Kovaçin, e theksonte edhe më rëndë disidenti dhe bardi malazias, Jevrem Bërkoviq, në një tubim ndërkombëtar të shkrimtarëve të mbajtur në Bled. Por tmerri e agresiviteti i një diktature nacionaliste-staliniste ishte diçka e rëndomtë për ne shqiptarët. Vrasjet e eksodet, ndjekjet dhe tmerrin e bardhë ne e kishim përjetuar me dhjetra herë gjatë historisë sonë mijëvjeçare. Nëse Evropës nuk i kujtohet tragjedia e Çamërisë, pastaj ajo e Toplicës; nëse Evropa u mbyll në hipokriziminë e vet edhe pas vrasjeve e eksodeve të mëdha të viteve ’50, ’60, ’80 dhe ’90, duke konstatuar vetëm se atje në Ballkan po ndodh diçka e tmerrshme, kujtesa

Urrejtja ndaj SHBA prek majat, turqit zëvendësojnë Coca-Cola me dhallin

Përplasja diplomatike dhe lufta tregtare midis SHBA-ve dhe Turqisë për shkak të pastorit Andrew Brunson u mendua se arrit në kulmin e saj, kur Presidenti turk Rexhep Taip Erdogan bëri thirrje për të bojkotuar dollarin dhe I-phone, por ka edhe më tepër sesa kaq.

“Nëse SHBA ka I-Phone, ekziston Samsungu në anën tjetër”. Nëse pas kësaj deklarate të Erdogan pamë shumë turq të thyejnë celularët e tyre me çekiç dhe të djegin dollarin amerikan, tani populli i është bindur thirrjes së Erdogan sërish dhe janë të gatshëm të zëvendësojnë pijen e famshme Coca-Cola me dhallin e tyre tradicional.

Ka qenë Federata Turistike e Restoranteve dhe Fabrikave të Bukës në Turqi, institucioni që u kërkoi qytetarëve të bojkotojnë, duke mos blerë dhe konsumuar asnjë produkt ushqimor me origjinë nga SHBA. Aykut Yenice, kryetari i federatës u bëri thirrje anëtarëve, por edhe konsumatorëve për t’u bashkuar me bojkotin duke njoftuar synimin e tyre për të ndaluar shitjen e të gjitha pijeve të gazuara, produkteve të pastrimit dhe ushqimeve amerikane.

“Një direktivë që përcakton politikën e re u dërgua tek të gjithë anëtarët”, tha ai.

Ndërkohë edhe kryetari i një nga shoqatave profesionale më të mëdha në Turqi vendosi theksi tek rezistenca ndaj SHBA-ve nëpërmjet bojkotimit.

“Ne i kemi bërë thirrje të gjithë anëtarëve për t’u bashkuar me rezistencën kundër politikave të SHBA-së. Ne sugjerojmë konsumimin e pijeve të gazuara turke, kos, dhallë, ajran dhe shalgam në vend të pijeve të gazuara të prodhuara nga Shtetet e Bashkuara si Coca-Cola, etj”.

Ajran është një pije e bërë nga kosi e ngjashme me dhallin, ndërsa shalgam është pije që del nga shtrydhja e rrepave të kuqe.

“Ne të gjithë e dimë se produktet e SHBA shkaktojnë dhjamosje. Ne duam që kombi ynë të zbatojë standardet e shëndetshme të gatimit turk”, shtoi kreu i federatës, duke theksuar se në bizneset e tyre do të vendosin tabela që lexojnë: “Ky biznes nuk shet produktet e SHBA”.

Mediat gjermane pohojnë se Kina “e ka zbuluar për vete” rajonin e Ballkanit, respektivisht ish-republikat jugosllave

Mediat gjermane pohojnë se Kina “e ka zbuluar për vete” rajonin e Ballkanit, respektivisht ish-republikat jugosllave, të cilat prej shpërbërjes së shtetit të përbashkët nuk kanë arritur të afrohen seriozisht me Bashkimin Evropian. Edhe 20 vite pas luftës, këto vende përballen me infrastrukturë të dobët dhe kushte të rënda jetese. “Kjo gjendje e bën Ballkanin një territor ideal për futjen e Kinës në tregun e atjeshëm dhe krjimin e një të ashtuquajture ‘rrugë e mëndafshtë'”, shkruajnë mediat gjermane.

Rruga e mëndafshtë

Gazeta shkruan, se Kina në këtë mënyrë do të krijojë një ndërlidhje me rrugën prej Azisë, nëpër Afrikë e deri në Evropë. Vendet të cilat janë në këtë rrugë mund të përfitojnë nga kreditë bankare kineze, në një kohë kur Bashkimi Evropian edhe më tej po merret me vetveten dhe problemet e brendshme. Investimet kineze janë bërë në portet e Greqisë, në termocentralet e Bosnje-Hercegovinës, në aeroportin e Shqipërisë, në Maqedoni. Ndërkohë që janë planifikuar edhe investime kapitale në Serbi, Hungari dhe vende të tjera, me të cilat ndërlidhen rrugët e mallrave kineze.

Këto investime kineze shihen në Bruksel me mosbesim. Komisioni Evropian ka nisur edhe një procedurë hetimore për planet kineze për ndërtimin e hekurudhave të shpejta në Hungari, ndërkohë që kinezët e vlerësojnë këtë si një win-win strategji… BE ka frikë se me këto investime do të shtohet influenca kineze në këto vende.

Investime të mëdha në Serbi

“Po rreziku ekziston”, thotë eksperti Jacopo Maria Pepe. Investimet kineze në krahasim me ato perëndimore janë ende të vogla. Por në plan afatgjatë Evropa është e sfiduar dhe duhet të vendosë rregull. Autoritetet serbe thonë se rruga e tyre çon drejt BE-së. Por asnjë vend tjetër në Ballkan nuk ka përfituar më shumë se Serbia nga paratë kineze. Dhe ai që do të mësojë më shumë për investimet kineze, duhet të vizitojë Serbinë. Megjithatë duket se pjesë e strategjisë është edhe heshtja, sepse shumë sipërmarrje në Serbi, që kanë pranuar investime kineze, heshtin, si në rastin e industrisë së çelikut në Smederevë. Kina ka financuar në Serbi gjatë vitit 2017 projekte në vlerë prej rreth 6 miliadë Dollarë, që është e barbartë me investimet evropiane në të gjithë Ballkanin Perëndimor. Por ekziston një dallim: Serbia duhet t’i kthejë këto financime kineze.

Aleanca mes Kinës dhe Serbisë nuk është e re. Ajo e ka gjenezën që në kohën e bombardimeve të NATO-s në vitin 1999. Kina e shikonte asokohe Sebinë si bastionin e fundit të komunizmit në Evropë. Serbia sot nuk shikohet në Perëndim si bastion i komunizmit, por interesimi kinez për investime ka mbetur.

Tuzi i Malit të Zi është zyrtarisht komunë

Tuzi i Malit të Zi është zyrtarisht komunë. 1 shtatori ka finalizuar përpjekjet mëse 30-vjeçare të partive shqiptare në Mal të Zi.

Menjëherë pas kësaj marrëveshje historike në Malësinë e Tuzit dhe gjithë shqiptarët në Malin e Zi lindin disa sfida të tjera që në fakt janë kërkesë që shtrohen prej vitesh. Ministri i Pakicave Mehmet Zenka thotë se s’ka vend për kënaqësi.

Nga ana tjetër Nazif Cungu, ish-kryetar i komunës së Ulqin shprehet se shqiptarët në Tuz pas statusit si Komunë e Pavarur duhet që të organizohen mirë në zgjedhje, të përforcojnë administratën apo të kenë plane zhvillimore.

Nik Gjeloshaj është shqiptari, i cili pas 20 vitesh është zgjedhur një prej anëtarëve në komunën e kryeqytetit Podgoricës ndërsa është këshilltar edhe në Tuz aty ku jeton. I pyetur nëse Tuzi do mund të vetëqeveriset shprehet se kjo dilemë është e atyre që kanë qenë kundër statusit si Komunë e Pavarur ndërsa tashmë do kërkohet një buxhet në qeverinë malazeze.

Ideja për një bashkim të Tuzit, Plavës e Gucisë apo Ulqinit me Shqipërinë ashtu siç Kosova po kërkon komunat shqiptare në Serbi duket ende një ditë e largët.

Tri partitë shqiptare UDSH, Forca e Re Demokratike dhe Alternativa Shqiptare bënë koalicion në 2016-ën duke dalë së bashku në zgjedhjet parlamentare por më pas nisën sërish problemet mes tyre. Në zgjedhjet vendore të Tuzit dhe Ulqinit ky koalicion nuk funksionoi. Të gjithë janë një zëri për bashkim por kur afrohen zgjedhjet partitë politike shqiptare nuk gjejnë gjuhën e përbashkët, përjashto marrëveshjen për statusin e komunës së Tuzit.

Me pozitivitet është pritur nga banorët e kësaj komune, ndonëse ka skeptik, të cilët nuk janë të sigurte nëse do arrijë të krijohet një pavarësi ekonomike nga Podgorica. Gjithashtu sfidë ngelet krijimi i administratës së re, tashmë me shumicë shqiptare.

Ema Andrea rikthen në Tepelenë kamionin e tmerrit

Ema Andrea aktorja e njohur, është përfshirë në projektin e njohjes së kujtesës. Pas memove ku emra të njohur të artit u përfshinë në rrëfime mbi të shkuarën tragjike ajo ka rikthyer në kampin e Tepelenës kamionin që dikur levizte të internuarit, duke improvizuar rëndësinë e mosharresës.

Kamioni i priti të ftuarit 2 kilometra pa arritur në kamp dhe i transportoi deri në hyrje të tij gjatë një ceremonie kujtese organuzar në këtë hapesirë.

Për vite me radhë, të internuarit, gra, fëmijë dhe pleq transportoheshin me kamionë të ngjashëm nga i gjithë vendi, për në kampin me tela me gjemba të Tepelenës.

 Gjatë rrugës dhe në mbërritje, Mariza Ikonomi interpretoi një këngë të kënduar në kamp asokohe, ardhur deri më sot nga dëshmia e Klora Merlikës, e mbijetuar e pranishme.

Sikur Mama… , projekt i ideuar dhe vënë në zbatim nga Ema Andrea, ilustroi në vetë të parë përvojën dramatike të mijëra familjeve, të jetuar ditë pas dite…

Poezia e përjetshme Vasha nga Athina e Lord Byron-it

Dorian Koçi

Në qendër të Athinës, në zonën aktuale të Psiri, në Agia (Ayia Thekla rrugë aktuale), ishte rezidenca e familjes Makris. Babai i familjes, Prokopis Makris ishte konsulli i Anglisë në Athinë . Ai jetonte në shtëpi me gruan Theodhorën dhe tre vajzat e tyre. Prokop Makris vdiq herët dhe e la gruan të ve me të tre vajzat. Theodora për të rritur të tri vajzat, filloi të japë me qera disa dhoma në shtëpinë e vet, sidomos të huajve që vizitonin të Athinën.

Rezidenca përbëhej nga dy ndërtesa dhe ishte kaq të rehatshme, si për familjen dhe për vajzat dhe për turistët. Në Krishtlindje 1809, Lord Bajroni bujti në Athinë, ku qëndroi për dhjetë javë. Ai qëndroi në një nga dhomat e shtëpisë si Makris. Lord Byron-I ndihej mirë në rezidencën Makris pasi gratë e familjes për shkak të statusit të atit të tyre flinin anglisht, diçka shumë e rrallë për kohën dhe në këtë mënyrë kuptoheshin lehtë me “qiramarrësit” e tyre. Gjatë qëndrimit të tij në Rezidencën Makri, Lord Bajroni u njoh me vajzën 13 vjeçare të familjes, Tereza.

Teresa ishte një vajzë e bukur zeshkane. . Thuhet se, kur e pa Bajronii tha mikut të tij, Robert, i cili ishte me të: “Ja, Robert, një nga skultpurë antike gjallë” …. Dashuria e tyre ishte platonike, por ai frymëzoi Bajronin . Për hir të Terezës, ai shkroi poemën “Vajza e Athinës”, ku në çdo fund strofe përfundon me vargje ne gjuhën greke Zoi mu agapo-Të dua jeta ime. Përkundër rrëfimit poetik erotik të Byron, dashuria e tij sigurisht që mbeti e paplotësuar …. Rezidenca Makris më vonë,u quajt “shtëpia e vajzës së Athinës”. Teresa, pas largimit të Bajronit, vazhdoi jetën e saj. Disa vjet më vonë ajo u martua me konsullin e atëhershëm Britanik të Athinës. Shtëpia, e cila tani kishte famën e dhënë nga Byron-i, u braktis pas Revolucionit Grek dhe në vitet 1970 u shkatërrua tërësisht për ti lënë vendin godinave të reja,

Gjithësesi mbeti poezi e Byron-it, “Vasha nga Athina” që e bëri Terza Makrin të pavdekshme.

Poezia është përkthyer në shqip nga Dhori Qiriazi duke ruajtur muzikalitetin e vet të veçantë.

Vasha nga Athina

Ah kthema zemrën, kthema ti

Që u shkëput nga gjoksi im,

E mbaj atë në tëndin gji,

Të hesht, të bëjë pak pushim.

Përpara nisjes qan ajo:

Zoi mu, sas agapo.

Gërsheta shthurrur shkon,

kur sulesh

Siç ndodh me erërat e Egjeut,

Të marrin faqet ngjyrë lulesh,

O njomësi e embël e dheut!

Zoi mu sasa agapo!

Të tuat buzë sodita gjatë

Të tyren rreth gjithë afsh e zjarr

Kur flasin lulet çjanë bashkë,

Si to askush sflet barabar

Pa gaz e klithmë është ajo

Zoi mu, sas agapo!

O vashë e ëmbël e Athinës,

Ti mbamë mend të iki tinës,

Për në Stamboll të shkoj si në ëndërr

Më mban Athina shpirt e zemër

E h, dashurinë se harroj , jo!

Zoi mu sas agapo!