Devijimi potencial i ujrave te lumenjve Vjosa dhe Radika

 

Kërkesa e Maqedonisë për financimin prej Bankës Botërore e projektit të devijimit të ujërave të lumit Radika për ndërtimin e një HEC-i në Likovë realisht krijon një problem, i cili ka ose mund të ketë pasoja të shumta dhe të gjithanshme për njerëzit, mjedisin, për integritetin e ekosistemit për të tre shtete dhe për zhvillimin në përgjithësi në trevat përreth e më gjerë

Një çështje tjetër e hapur, që pret trajtimin dhe zgjidhjen e duhur në përshtatje me legjislacionet e Shqipërisë, Maqedonisë, vendeve të tjera përreth, parimet themelore dhe normat e së drejtës ndërkombëtare është ajo që lidhet me lumin Radika dhe pellgun e tij ujëmbledhës. Ka kohë që në media po flitet për projekte ose për nisje punimesh në rrjedhën e këtij lumi, për shkelje të normave juridike, për cenim të interesave jetësore të banorëve të zonave përreth si dhe të shteteve fqinjë etj.

Sipas disa burimeve zyrtare të informacionit, u njoftua se në fillimin e vitit të kaluar (2014), Banka Botërore (BB) po shqyrtonte kërkesën e Maqedonisë për financimin e projektit të devijimit të ujërave të lumit Radika për ndërtimin e një HEC-i në Likovë. Dokumenti i BB titullohet: Lukovo Pole Water Regulation and Renewable Energy Project (LPREP). Projekti parashikon ndërtimin e një hidrocentrali të ri me fuqi 5 MW, me digë dhe rezervuar, me kapacitet prej” 39 milionë m³ ujë dhe rritjen e volumeve të furnizimit me ujë në tre hidrocentrale ekzistues, në kaskadën e Mavrovos. Për këtë, sipas projektit do të merret një sasi mesatare prej 2 m³ ujë në sekondë nga baseni kullues i Adriatikut, në lartësinë 1500 metra mbi nivelin e detit dhe do të devijohet në basenin kullues të Egjeut, duke u derdhur në lumin Vardar, i cili është lumi më i madh dhe më i gjatë në Maqedoni, që buron pranë fshatit Vërtok afër Gostivarit, përshkon pothuajse gjithë territorin e saj, hyn në teritorin grek në Polykastro dhe Axioupoli dhe derdhet në Detin Egje, në perëndim të Selanikut.

Energjia elektrike totale e prodhuar nga hidrocentrali i ri dhe nga rritja e prodhimit në hidrocentralet ekzistues, pritet të arrijë në 160 milionë kWh në vit. Diga e projektuar është 320 kilometra e gjatë dhe 70 metra e lartë. Kostoja e projektit është përllogaritur në rreth 80 milionë euro. (Sipas Gjergj Erebara Gazeta Shqip, 23 Janar 2014). Autoritetet maqedonase në vitin 2012 kanë kryer procedurat e konsultimit publik dhe hartimit të vlerësimeve të ndikimit në mjedis.

Pellgu ujëmbledhës i lumit Radika gjendet në zonën e Dibrës, në Maqedoni, në pjesën perëndimore të saj, në koordinatat gjeografike 41°33.1´ - 20°37.3´. Sipërfaqja e përgjithshme e tij, sipas buletinit hidrologjik jugosllav të vitit 1954, të cituar nga studiuesit shqiptarë, është F = 866 km2 në urën e Gorenickit. Vendmatja e tij hidrometrike, Ura e Boskovit, me kuotë 592.24 m mbi nivelin e detit, është hapur në vitin 1958. Burimi i parë i lumit Radika është përroi Crni Kamen, që del nga shpatet veriore të malit Vraca, në jug të vargmaleve të Sharrit. Ai ka një gjatësi prej 67 km dhe përmendet sidomos për pastërtinë e ujit. Sipas studiuesve të fushës, prurja mesatare shumëvjeçare e lumit të Radikës është rreth 25 m3/s.

Pellgu i Radikës dhe lumi me të njëjtin emër kontribuojnë në prurjet mesatare vjetore të lumit Drinit, i cili rrjedh në një gjatësi të konsiderueshme në territoret shqiptare. Heqja e dy metrave kub ujë për sekondë ose 63 milionë m³ në vit (sikurse thuhet në dokumentacionin e BB), do të pakësojë sasinë e ujërave që mbërrijnë në hidrocentralet shqiptare (Fierzë, Koman, Vau i Dejës dhe Ashtë) të ndërtuara në lumin Drin. Në këtë mënyrë, sipas specialistëve, do të pakësohet potenciali prodhues energjetik i Shqipërisë me rreth 50-60 milionë kWh në vit.

Devijimi i Radikës, pa respektuar normativat bazë juridiko-ndërkombëtare të përdorimit dhe të shfrytëzimit të ujrave të pëbashkëta, do ta privojë Shqipërinë dhe komunitetet rajonale gjatë rrjedhës së Drinit nga prurje të konsiderueshme ujore. Shqipëriamund të vihet përballë pasojave dhe të papritura të tjera me karakter ekonomik, social, mjedisor etj. Prandaj, projekti i Likovës nuk mund të zbatohet pa marrëveshje ndërmjet Shqipërisë, Kosovës dhe Greqisë. Ky është një detyrim juridiko-ndërkombëtar që buron nga një varg akte për të cilat do të flitet në vijim.
 
Qëndrime konfuze nga burimet informative të Tiranës dhe të Shkupit

Informacionet zyrtare me burim organet kompetente shqiptare lidhur me çështjen në fjalë janë disi konfuze dhe krijojnë përshtypjen se, me kujdesin tej mase të shtuar të maturisë që tregojnë për të mos krijuar qejfmbetje në Shkup, shtojnë shqetësimet dhe hamendjet në publikun e gjerë dhe veçanërisht te banorët e zonave që mund të preken. Në organet e ndryshme të medias në Tiranë qarkullon një dokument që shprehet se qeverisë shqiptare i ka mbërritur nga qeveria e Maqedonisë kërkesa për dhënien e lejes për devijimin e Radikë. Ministria e Ekonomisë thotë se çështja është diskutuar me autoritetet maqedone në kuadër të shqetësimeve të popullsisë, por pohon se nuk ka kërkesë zyrtare për leje për devijimin e kësaj sasie uji. Ndërkaq, në dhjetorin e vitit 2013, Ministria e Jashtme ka raportuar në mbledhjen me dyer të mbyllura të Komisionit të Jashtëm në Kuvend, ku zyrtarë të lartë të Ministrisë së Jashtme kanë njoftuar se janë ngritur grupet e punës ndërqeveritare për të negociuar me shtetet fqinje, Greqinë dhe Maqedoninë, për problemet eventuale që mund të krijohen nga devijimi i Vjosës në Greqi dhe i Radikës në Maqedoni. Ish drejtoresha e drejtorisë së traktateve dhe të drejtës ndërkombëtare në Ministrinë e Jashtme, ka shpjeguar se “Ministria e Punëve të Jashtme është në ndjekje të problematikës së krijuar qoftë me komunitetin e Dibrës së madhe, për çështjen e një projekti të cilin qeveria maqedonase e ka miratuar nga ana teknike për ndërtimin e një hidrocentrali në Fushën e Likovës. Ideja është se duke qenë se burimet natyrore nuk janë të mjaftueshme në këtë zonë, është menduar që të merren pesë degë të lumit Radika dhe të çohen në 3 kanale të nëndheshme drejt fushës së Likovës”. Drejtoresha sqaroi se kjo çështje është paraqitur nga pala maqedonase gjatë takimit të zhvilluar më 26 nëntor të vitit 2013, ndërmjet ministrave përkatës të të dy vendeve, Gjiknuri dhe Saraçini. Palët kanë diskutuar mbi bazën e disa elementëve paraprakë të projektit, që u paraqitën nga autoritetet maqedonase. Pala shqiptare është e mendimit se devijimi i një prej burimeve të lumit Drin i Zi nuk do të jetë i madh, por kjo do të vlerësohet nga komisionet ndërqeveritare. Zyrtarja e MPJ ka vënë në dijeni deputetët e Kuvendit se  “ është çështje ditësh që të komunikojmë në mënyrë diplomatike me palën maqedonase, për të bërë mbledhjen e komisionit ndërqeveritar të ujërave dhe ky është i vetmi instrument ligjor, i cili do të shërbejë për diskutimin e të gjitha problemeve që mund të lindin mes dy shteteve dhe kryesisht problemi kryesor që kemi aktualisht është çështja e devijimit të lumit të Radikës dhe të ndikimit që do të ketë në Drinin e Zi, sepse realisht nga informacionet që kemi për momentin, mendohet që nuk do të ketë ndikim shumë të madh, por kjo është një çështje që ekspertëve u takon ta vlerësojnë realisht sesa do të jetë, duke parë në mënyrë më të detajuar vetë projektin dhe se çfarë parashikon ai”.

Saraçini, është shprehur me të njëjtin argument të MPJ shqiptare se projekti nuk do të ketë ndikim ndërkufitar, sepse nga pikëpamja teknike lumi i Radikës ka 17 m³ prurje në sekondë, ndërkohë që mendohet se do të devijohet vetëm 2 m³ në sekondë!!! Ministri Gjiknuri ka mirëpritur faktin që kjo është ngritur si çështje per diskutim dypalësh dhe është rënë dakord që të vlerësohet nga ana teknike ky projekt.
Kryeministri shqiptar Edi Rama ka shkruar në adresën e vet në “Twitter”: “Lumi Radika, shumë zhurmë për asgjë! 1. S’ka projekt 2. S’ka gjasë të ketë fillim të njëanshëm 3. S’ka shans të lejojmë prekjen e interesit tonë!”

Konfuzioni dhe paqartësia janë të pranishme edhe në Maqedoni, në mjediset zyrtare, politike dhe ato të shoqërisë civile. Informacionet që përcillen nga organet përkatëse shtetërore maqedone nuk të lejojnë të krijosh një ide të plotë mbi atë çka është projektuar dhe vendosur që të ndërtohet. Ndonjë ministër deklaron se do të merren 2 m³ ujë/sek, dikush tjetër pohon se nuk do të kryhet asnjë veprim pa u dëgjuar dibranët dhe se do mbrohet ekosistemi dhe biodiversiteti. Ndërkohë mijëra njerëz në rrethinat e pellgut të Radikës, në qytete të tjera brenda Maqedonisë dhe madje edhe jashtë saj si në ShBA, Europë, kanë protestuar kundër realizimit të projektit. Mbi 100 shkencëtarë dhe ambientalistë të njohur kanë nënshkruar një peticion në të cilin kërkojnë anullimin e projektit. Në 24 qershor 2014, përfaqësues të shoqatës mjedisore Riverwatch kanë depozituar pranë zyrave të Bankës Botërore në Vienë një peticion të nënshkruar nga 77,930 persona, kundër financimit të HEC-eve mbi lumin Radika. Megjithatë, projekti i njërës prej veprave të prashikuara për t’u ndërtuar në ujrat e këtij pellgu dhe të kaskadës së Drinit, HEC-i në Boskov Most, përkundër ndalimeve nga normat juridiko-ndërkombëtare, paralajmërimeve të ekspertëve ndërkombëtarë, protestave në Maqedoni dhe në Shqipëri, është në fazën përfundimtare dhe gati për fillimin e ndërtimit. Ai do të ketë një kapacitet prej 70 megawat. Investitorët ndërkombëtarë kanë avancuar procedurat për të nisur nga puna, BERZH-i ka aprovuar paraprakisht projektin, IFC po shqyrton dhënien e kredisë për HEC-in në Lukovo Pole.

Në këtë mjedis informativ të mjegullt, në fundin e muajit janar 2014, kryeministri maqedonas Gruevski, me sa duket për të zmbrapsur presionin e qarqeve të politike, sociale, ambjentaliste etj, deklaroi se hidrocentrali i Likovës nuk do të ndërtohet nëse krijon probleme në rajon dhe në mjedis.
Nga ana e vet BB afirmon se Maqedonia, Shqipëria dhe Greqia do të duhet të japin leje për realizimin e këtij projekti, sepse ai ka potencial për të shkaktuar ndikime të rëndësishme negative në mjedis nëse nuk menaxhohet mirë. “Gjatë periudhës së operimit [projekti] do të shkaktojë devijimin e ujit nga rrymat dhe përrenjtë në sipërfaqe nëpër kanale dhe tunele, do të ndryshojë hidrologjinë vendëse dhe do të shkaktojë devijim ujrash…”
Është evidente që realisht ekziston një problem, i cili ka ose mund të ketë pasoja të shumta dhe të gjithanshme për njerëzit, mjedisin, për integritetin e ekosistemit për të 3 shtetet dhe përzhvillimin në përgjithësi në trevat përreth e më gjerë.

Pranvere e ngrysur ne Kumanove

 

Për banorët e Kumanovës 9 maji nuk ishte ditë e zakonshme pranvere ku mund të shijohej era e gjelbërimit. Retë e zeza që kishin kapluar qytetin me të zbardhur drita, gjatë ezanit të mëngjesit kishin tmerruar që në mëngjes banorët e qytetit të Kumanovës.

Kësaj here nuk ishin natyrore, ata i solli faktori njeri. Krismat nga armë të ndryshme kishin zgjuar banorët e “Lagjes së Trimave”, duke hutuar gra, fëmijë e pleq, duke mos ditur se çfarë po ndodhë.

Se çfarë po ndodhte në të vërtetë në “Lagjen e Trimave” të Kumanovës nuk e dinte askush. Lagjja ishte rrethuar me polici të njësiteve speciale dhe po dëgjoheshin krisma të shumta. Pas një kohe të gjatë Ministria e punëve të brendshme do të konfirmojë se policia ka zbuluar një grup të armatosur, në këtë lagje, dhe po punon për shkatërrimin e saj. Grup ky që sipas raportit zyrtar të MPB-së kishte planifikuar sulmin e institucioneve shtetërore.

Qytetarët e Kumanovës jashtë lagjes ku zhvillohej përleshja e armatosur mes forcave policore dhe grupit të armatosur shprehnin shqetësim për popullatën civile që ndodhej brenda lagjes, e cila ishte në shtet-rrethim. Jepeshin informata të ndryshme, jo zyrtare, dhe defokusonin opinionin. Për qytetarët në plan të dytë ishte se kush me kë po luftonte.

Banorët e kësaj lagje kohë pas kohë zbritnin dhe evakuoheshin, nëpër shtëpitë e familjarëve që ishin larg lagjes së Trimave apo nëpër fshatra. Në fytyrat e personave që lëshoheshin nga “lagjja e trimave” vërehej trishtim, ata nuk mundnin të prononcoheshin as para gazetarëve, lotët kishin mbuluar fytyrat e tyre të pafajshme.

Shtëpitë kishin nisur ti zbrazin edhe qytetarë tjerë nga Kumanova, nga frika se mund të eskalojë situata.

Ashtu si afrohej errësira ashtu mjegulloheshin edhe informacionet mbi ngjarjet brenda lagjes ku po zhvillohej përleshje e rreptë mes forcave policore dhe grupit të armatosur. Flitej për të vdekur, për të lënduar, për të arrestuar e asgjë nuk ishte zyrtare ishte e pamundur të vërtetohej ndonjë informacion që vinte prej brenda, duke e pasur parasysh faktin se s’lejohej njeri të hynte brenda lagjes, qoftë edhe gazetarë apo pjesëtarë nga faktori ndërkombëtar.

MPB-ja në pres konferencën e saj në ora 22 e 30 minuta tha se aksioni i marr nga forca policore që nga ora 5 e mëngjesit kishte mbaruar dhe se me vete kishte marr edhe viktima. 8 polic të vrarë, 37 të plagosur ishte raportimi zyrtar i MPB-së. Për viktima civil nuk kishte të dhëna zyrtare.

Mëngjesi i 10 majit në disa raste demantoi raportin zyrtarë të MPB-së që thoshte se aksioni kishte marrë fund. Rruga drejt “lagjes së trimave” ende ishte e bllokuar ndërsa herë pas herë u dëgjonin edhe krisma sporadike. Kështu deri në mesditë, më pastaj situata ishte qetësuar, krisma nuk dëgjoheshin. Në gjithë qetësinë e qytetarëve shpërthente kureshtja se çfarë po fshihej në “lagjen e trimave” në gjithë këtë heshtje që mbretëronte, po aty.

Pasdite, OSBE pas një bisede me policinë iu kishte dhënë leje që të shkojnë në lagjen e trimave për tu njohur me situatën edhe prej afër. Pas kthimit të ekipit të OSBE-së nga “lagjja e trimave” rreth orës 20:00, është liruar rruga për në lagjen e trimave. Terri tashmë kishte ra, por ajo që pa syri njeriut, në vendin ku kishin ndodhur 17 nga përleshja e armatosur, ishte më e errët se vetë errësira.

Shtëpi të djegura me themel, që të lenin përshtypjen se këtu një jetë e dytë është vështirë për tu filluar.

Në mëngjesin e 11 majit stafi i gazetës “Lajm” vizitoi “lagjen e trimave”, konkretisht mëhallën ku ishin përleshur forcat speciale policore dhe grupi i armatosur. Fotot që kapi kuadri i “Lajmit” ishin tmerruese. Për 17 orë përleshje aq dëm i madh të krijonte bindjen se arsenali ushtarak i gjithë botës të ishte harxhuar pikërisht aty.

Mëhalla në fjalë, në “lagjen e trimave” ishte bërë qendër e qytetit, nga të katër anët vinin njerëz për ta parë gjendjen e shtëpive të djegura. Pamjet ishin skajshmërisht trishtuese. Tek secili nga personat që i vizitonin shtëpitë e shkatërruara mbretëronte pyetësor i madh, për qëllimin dhe prapavijën e këtij aksioni.

“Lajm” bisedoi me dy ish të arrestuar ditën e luftimeve, që vijnë nga familje të ndryshme. Ata për ne ekskluzivisht kanë rrëfyer për përjetimet në stacionet policore të Shkupit.

“Kur janë dëgju krismat të gjithë jemi strehu në një dhomë, ka pas shumë krisma kemi qenë të gjithë të habitur, nuk di si me përshkru. Rreth orës 6-të të mëngjesit kur erdhën policia, bërtita ndihmë, ndihmë, … na thanë ngritni duartë lartë, na kanë shtri për tokë. Pastaj, na morën dhe na dërguan në anën tjetër të lagjes. Kemi qenë 11 anëtarë të familjes me gra, fëmijë dhe pleq. Një djalë i vëllaut është plagosur, në krahë e kanë qëlluar, por i dhanë ndihmë mjekët kur na dërguan në stacionin policor në lagjen Autokomandë- Shkup. Na pyetshin se a kemi parë diçka apo a keni dëgjuar. Ju thash se asgjë s’kam parë, e as s’kam ni, unë kam problem më të pamurit”, ka deklaruar për “Lajm” Qamil Azemi, banorë i “lagjes së trimave”- Kumanovë.

Fitor Seferi, anëtarë në Këshillin komunal të Kumanovës nga PDSH ka qenë i arrestuar së bashku me gjithë familjen, duke pëfshirë gra e fëmijë.

“Në mëngjesin e hershëm rreth orës 5, dëgjuam krisma dhe pastaj u strehuam në podrum, sepse nuk e dinim se çka po ndodhë, aty ishim e gjithë familja. Qëndruam deri në 6-të mbrëmjes, edhe pse patëm një tentim tjetër më herët, na kthyen mbrapa, në tentiminm e dytë dulëm, jashtë na radhit policia na kontrolluan, në një moment patë gjuajtje rafalli dhe për një moment u pozicionuan pas hermelinave, ne për një moment u mbështetëm për muri dhe brenda një orë e gjysme qëndruam nën të shtënave të tyre. Ata bënin edhe “filma”, sepse këto shkatërrime që janë bërë, nuk është se ka qenë e nevojshme. Pas një orë e gjysmë pasi e dhezën shtëpinë ku gjuanin, na morën neve na tërheqën, na hypën në automjetet e tyre dhe na çuan në Shkup, na kanë shpërndarë nëpër stacione të ndryshme. Nuk dinim për fatin e familjarëve. Kështu që gratë dhe fëmijët i kanë liru në mëngjes, rreth orës 8 ditën e nesërme”, rrëfen Seferi për “Lajm”.

Fizikisht nuk ishim të keqtrajtuar –thotë Seferi- por, psiqikisht shumë, non-stop ishim të pyetur nga inspektorët e policisë, ajo ishte torturë psikike.

Në tentim për ta rrëfyer rastin mëtutje Fitor Seferi i shqetësuar, me lot nuk mundi ta përshkruaj rastin kur në stacion ia kanë sjellë djalin 15 vjeçar me ranga në duar.

Banorët e kësaj ane nuk duan më skenar të këtilla. Ky rajon ende nga konflikti i vitit 2001 nuk e ka marr veten dhe nuk e meriton një luftë të dytë.

---

Rruga e Ballkanit reportazhi per mafian kosovare ne trafikun e emigranteve

 

Me titullin “Rruga e Ballkanit”, mes kotrabandistëve që lëvizin murin e fundit”, e përditshmja italiane “Avvenire”, sell një reportazh i cili denoncon rolin e mafias kosovare në trafikun e emigrantëve klandestinë përmes tokës.

“Nëse një emigrant fsheh në çorape një numër telefoni që nis me 00383, nënkupton vetëm një gjë; Mafia Kosovare është në veprim,” e nis shkrimin gazetari Nello Scavo.

“Askush më mirë se xhelatët e tij i njeh rrugët e malit e “shkurtoret” doganore…asnjë telefonatë vetëm, sms për të komunikuar…”

Gazetari italian ka udhëtuar deri në Prishtinë për t’u njohur personalisht me trafikuesit kosovarë të qenieve humane, emigrantë që përmes Ballkanit udhëtojnë drejt Evropës.

“Të pashqetësuar prej vitesh trafikantët kosovarë tregtojnë drogë, armë, cigare, karburant, bizhuteri të çmuara, mijëra makina e bizhuteri të vjedhura. E kurrë nuk përfundojnë të ulur para një gjykatësi”, vijon gazetari.

Trafikanti që vepron për mafian kosovare e quajnë Ivan, Goran, Anatolij ose mund të ketë shumë emra të tjerë, por mund te jetë dhe rus o çeçen.

“Takimi me njeriun me shumë emra është në Prishtië, nën një diell që të pëllcet kokën, rrëfen gazetari, në mes të bulevardit pretendues “Nënë Tereza”, dedikuar të Lumes Nënë Tereza të Kalkutës e kolonizuar nga resotrantë e botikë të firmave të mëdha. Rruga e këmbësorëve përshkohet nga riprodhimi në bronz i dëshmorëve të UÇK, rënë gjatë Luftës të ish Jugosllavisë e që kujtojnë se “jemi një popull i vogël i një vendi të madh”, një frazë e “Gandit të Ballkanit”, të paharruarit presidentit poet Ibrahim Rrugova.”

“Deri një javë më parë, tregon trafikanti, një udhëtim me makinë nga Presheva në kufirin hungarez kushtonte 300 euro. Sot ky cmim është dyfishuar. Shuma para paguhet e nëse emigranti vdes gjatë rrugës, kasa e kontrabandës nuk “qan”. Kjo rritje çmimesh është shkak se për të evituar policinë e rrjetën metalike të ngritur në Budapest, trafikantët e Kosovës kanë gjetur rrugë të reja kalimi në kufirin hungarez-serb.”

Sipas rrëfimit të kontrabandistit tashmë rruga e Ballkanit për emigrantët që duan të kalojnë përmes tokës drejt Evropës, ndjek dy linja;

Linja e parë jo shumë e përdorur, parashikon kalimi përmes Serbisë, hyrjen në Rumani, më pas në Hungari përmes kufirit lindor. Kjo rrugë është pak e praktikueshme për shkak të terrenit shumë malor.

Linja e dytë shkon drejt Kroacisë, përmes Serbisë, duke hyrë në Hungari e duke vazhduar në drejtimin Austri e Sllovaki. Kjo është mënyra e vetme për të vepruar përreth rrethit 175 km kërkuar nga kryeministri hungarez.

“Lugina e Preshevës, shkruan gazetari është një tokë e humbur ku është më lehtë të gjesh një kontrabandist se sa një hidraulik. Pikërisht këtu dredhojnë shtigjet më të paarritshme.”

Ne qytezen arbereshe Falconara Albanese

 

Në Kalabrinë e brigjeve të Tirrenit qyteza më e njohur dhe më e rëndësishme e “gjegëve” të zonës është Falconara Albanese.

Në autostradën Salerno-Rexho Kalabria, menjëherë sapo kalon Paola-n (qytezë kalabreze), tabelat rrugore të japin drejtimin për në Falconara e në udhëkryqin e parë drejt saj gjen të shkruar në shqip Fallkunarë.

Mali përballë është guida drejt “gjegëve” të Tirrenit. Kthesat janë aq të shumta, rruga e ngushtë e shtruar mirë, tek-tuk ndonjë makinë, e sy brenda tyre që të shikojnë kuriozisht deri sa humbet pas anës së malit. Herë majtas, herë djathtas, gjithnjë e në ngjitje duke shpresuar që përballë të shfaqet Fallkonara.

Asnjë shtëpi nuk ndesh buzë rrugës, veç nga një anë pyje e nga ana tjetër një masë e pafundme deti e qielli, lidhur në një ngjyrë unike që të lë pa frymë nga bukuria.

Gjendesh gjithnjë e më lart duke iu larguar detit e duke përshkruar malin rreth e qark. Kur mbërrin pothuajse në majë të tij, 700 metra mbi nivelin e detit e krejtësisht në anën e kundërt të asaj pjese që më parë shihte në horizont Tirrenin, shfaqet Fallkunara.

Banorët e parë të Fallkunarës ishin shtatë familje shqiptare të ardhur nga Kruja e Shkodra. Quheshin: Musacchio, (pa dyshin Muzaka në shqip), Candreva, Manes, Staffa, Fionda, Scuragreco e Ioschi. Familjet Musacchio, Scuragreco e Ioschi janë zhdukur e veç nga kjo e fundit ka mbetur toponimi i një përroi në rrethinat e Fallkonarës i quajtur “Përroi Josh”.

Legjenda popullore që arbëreshët kanë ruajtur e që i tregojnë çdokujt që i pyet se s’dinë mbi historinë e vendndodhjes së banorëve të parë në këtë tokë, thotë se brigjet e deti Jon qenë destinacioni i këtyre shtatë familjeve të larguara nga Shqipëria për t’i shpëtuar pushtuesve turk. Bregdeti jonik për afërsinë territoriale e lidhjet miqësore midis dy popujve duhej të ishte vendqëndrimi i kërkuar nga ata. Të gjendur në det, stuhia e fortë e një nate i shtyn në ngushticën e Messinës duke i detyruar të ndërrojnë drejtim. Vazhduan udhëtimin duke mos iu larguar bregdetit në kërkim të një toke të sigurt për ti mirëpritur. Ndaluan në afërsitë e Fiumefreddo Bruzzio-s, pronë e princit Girolamo Sanseverino, i cili i priti mjaft mirë duke i caktuar një territor banimi të quajtur “Campo”.

Në këtë pikë legjenda merr disa versione: ai më popullori thotë se një ditë prej ditësh shtatë familjet shikojnë së largmi në det anije turke që i afroheshin brigjeve. Braktisin gjithçka duke iu ngjitur malit gjithnjë e më larg detit. Versioni tjetër thotë se shtatë familjet u përzunë nga banorët e Fiumefreddo-s, të frikësuar nga sulmet e piratëve turk, e nga diferencat gjuhësore, fetare e zakonore. Një tjetër akoma tregon se qenë vetë arbëreshët e ardhur që u larguan nga mikpritja e princit Sanseverino, në kërkim të tokave më pjellore për t’u kultivuar.

“Gjeg” e ujqër takon lehtësisht në atë pjesë të Kalabrisë ku horizonti të ofron çdo ditë panoramën e detit me qiellin në një ngjyrë të vetme, që veçse shikimi i vendaliut arrin t’i japë kufirin ujit e ajrit.

“Gjeg” e ujqër janë banorët shekullorë të maleve në këtë pjesë të Kalabrisë që shtrihet mbi brigjet e detit Tirren. Pyjet e shkurret mesdhetare mbulojnë çdo pëllëmbë toke duke krijuar vendbanimin normal për një kafshë të egër e të shpejtë si ujku, por dhe territorin jetësor dikur perfekt për “gjegët” e zonës. Ky reliev malor, shumë kohë më parë krijoi për ta banesën e domosdoshme e të sigurt nga sulmet e turqve, në një terren që aq shumë i kujtonte vendlindjen.

“Gjegët” janë arbëreshët e Kalabrisë Tirrenike, prej shekujsh popullojnë territore në këtë zonë, duke shënuar fatkeqësisht humbjen e rëndësisë së tyre si minorancë etnike. Disa prej qytezave janë asimiluar me popullsinë autoktone, disa të tjera kanë pasur fatin e shumë fshatrave kalabrezë me një popullsi gjithnjë në pakësim, për shkak të emigrimit të kushtëzuara nga një ekonomi e orientuar veç në blegtori. Po të gjendesh në anën tjetër të Kalabrisë, në atë që laget nga brigjet e detit Jon, realiteti është krejt ndryshe, qytezat arbëreshë janë të shumta, të lidhura mes tyre e më një rol të respektueshëm në jetën sociale-ekonomike të territorit.

Fallkunara ka shumë rrugica të ngushta, që lidhin mes tyre shtëpi e ndërtesa publike. Duke i përshkruar ato habitesh kur ndeshesh me makina që xhirojnë lirshëm në këto hapësira e që më shumë qetësi presin sa ti të spostohesh në ndonjë kthinë porte për t’i lejuar kalimin. Nga rrugët e qytezës, më kryesoret janë: rruga “Jeronim De Rada”, rruga “Felice Staffa”, shkrimtar e poet falkonar, rruga “Nënë Tereza” e sheshi “Skanderbeg”.

I ndodhur në sheshin “Skanderbeg” me kokën e ngritur lart mund të admirosh në distancë një nga pamjet më të bukura të Fallkunarës. Quhet “Castellucio”, vendi piktoresk që çdo banor në shesh të fton ta vizitosh. Është një masë gjigande shkëmbi i lartë 50 metra, pak i përkulur para, që i ngjan një kulle shkëmbi të mbirë nga toka. Nuk është një ndërtim i epokës mesjetare, siç mund të mendosh në vështrim të parë, nuk ka as urë e as kullë brenda tij, është një krijim i natyrës veshur nga të gjitha anët me gjelbërimin e bimëve të zonës. Për t’u ngjitur deri aty mjaftojnë 127 shkallë guri e në pikën e tij më të lartë është vendosur një kryq i madh çimentoje. Pak shkallë poshtë kryqit ndodhet një kishë e vogël “Madona dell’ Assunta” e ndërtuar më 1544, e pranë saj një hark me formën e një kulle ofron përballë dy kambana, që në një anë të tyre shënojnë datën 1757.

Zona ku ngrihet “Castellucio”, quhet nga banorët “Kurtina” emër që i ka nominativ të tillë gjithë lagjes përreth. Çdo vit në ditën e Pashkëve, mblidheshin aty gjithkush që ka marrë pjesë në ceremoninë e quajtur “Motrat” duke konsumuar drekën me bazë vezë të gatuara në furrë, salsiçe e pije vendase. “Motrëmat” është një ceremoni e rizbuluar pak kohë më parë në Fallkonarë, e rinovuar në thjeshtësinë e saj e në respekt të kuptimit të saj autentik. Ashtu siç ndodhte në kohët antike një grup vajzash e djemsh, pasi kanë marrë pjesë në meshën e Pashkës, kanë rrethuar altarin më të lartë të kishës ku është vendosur një kryq.

Mbi të vendosin dorën e tyre të djathtë duke krijuar një grumbullim duarsh. Ceremonia kërkon që lartësia e duarve të arrij atë të kryqit e veç atëherë një djalosh e puthte atë e më pas të gjitha vajzat, që quheshin mes tyre motrëmat, e djaloshi i ri thërritej vëlla. Ky rit që veç një betim ku çdo i ri i premtonte tjetrit e bashkërisht impenjoheshin dikur për ta mbrojtur Shqipërinë përherë nga pushtimi turk. Sot është një thirrje e arbëreshëve ndaj atdheut të tyre, për të vazhduar e për te jetuar në traditat, zakonet, gjuhën e historinë e tyre.

Fallkonara është përbërë si çdo qendër urbane nga lagje, secila e quajtur me emra që kujton shtatë familjet e para që e themeluan si qytezë, por dhe njerëz të rëndësishëm të jetës sociale, fetare e politike të saj, si dhe kushtëzuar nga prezenca e një çezme apo të një kishe.

Por gjitonia është një prezencë e fortë e ende e pranishme jetën e arbëreshëve, një përbërje më intime e më thjeshtë e jetesës urbane të qytezës. Çdo gjitoni ka sheshin e saj ne formë rrethi, me shtëpitë përreth me shkallë jashtë e plot lulemëllage, karafila e lulebore që i zbukurojnë. Mbajnë emra të ndryshëm si “Dera e Baut”, “Mbrunkunxhilli”, “Kasteli”, “Kurtina”, “Kroi i vjetër” etj. Rregulli kryesor i gjitonisë kërkonte e impononte që në raste vdekjesh, fatkeqësisht natyrore, apo nevojëshmëri të rëndësishme të liheshin mënjanë mëritë e grindjet e të jepnin secili kontributin e tyre duke shprehur një solidaritet të sinqertë.

Në sheshin e gjitonisë kujton Mikele ka dëgjuar për herë të parë historinë e princit Skanderbeg, përralla e legjenda të treguara me zërin e pleqve.

Udhëza e bukur, Mbikatundi, Kaprikatundi, Kroj i Bardhë, Shoshi i Djallit, Kaiëndulla, Prroi Markes, Hjimaza, Kori Moll, Fikthi, Shola Belës etj janë disa toponime vendesh rreth e qark Fallkunarës, lidhur secila me një histori antike.

Sllovenet te mahnitur nga Shqiperia dhe bunkeret

 

Gazeta sllovene “Delo” ka botuar një artikull për Shqipërinë ku shkruan se, vendi ynë tashmë  nuk është më një vend i varfër në Ballkan, ku njerëzit luftojnë për mbijetesën e tyre, por shumë shqiptarë janë kthyer nga jashtë, me arsim dhe të holla, duke u përpjekur për të realizuar në Shqipëri ëndrrat e tyre.

“Shqipëria nuk është më një vend i varfër në Ballkan, ku njerëzit luftojnë për mbijetesën e tyre. Në të kundërt, shumë shqiptarë janë kthyer nga jashtë, me arsim dhe të holla, duke u përpjekur për të realizuar në Shqipëri ëndrrat e tyre. E kaluara e vështirë dëshmohet vetëm nga bunkerë të shpërndarë nëpër fusha, të ndërtuar në paranojën e Luftës së Ftohtë por, që tashmë, një pjesë e tyre janë kthyer në atraksione turistike, që tërheqin masivisht turistët evropianë.

Në Bllok, zona qëndrore e kryeqytetit, duket mes hekurave shtëpia e vjetër e diktatorit komunist E.Hoxha, i cili gjatë sundimit, që nga viti 1945 e shëndroi Shqipërinë një vend krejtësisht të izoluar nga bota, në një nga vendet më të varfra, në atë periudhë. Duket sikur nuk ka njeri ndër mend që ta prishë këtë shtëpi, duke e lënë aty ashtu siç është, të pa-ndryshuar, thjesht të harruar që ti mbijë bari. Hoxha e la vendin në një recesion të thellë, dhe që filloi ta marrë vehten në mesin e viteve nëntëdhjetë, dhe veçanërisht, në vitet e fundit.

Shqipëria sot është larg nga imazhet stereotipe të një Ballkani të pa-zhvilluar. Fjala shqiptar, edhe pse tek ne, vjen me një tjetër konotacion, në fakt e ka burimin e shpjegimit tek shqiponja, vendi i shqiponjave dhe shqiptarët e quajnë vehten bij të shqiponjës.

Një tjetër çudi e braktisur arkitektonike frymëzuese në mes të Tiranës është pramida e ndërtuar nga familjarët e Hoxhës, pas vdekjes së tij, si muze, por që më vonë u ndryshua destinacioni. Sot, ndërtesa monumentale e mbushur me mbishkrime përdoret nga fëmijët për argëtim. Duke folur për arkitekturën, një ndërtesë moderne është Skytoëer nga ku duket Tirana dhe fshatrat përreth e që i lë vend imagjinatës dhe shijeve të individëve. Ky këtë sfond panoramik një ndërtesë bardhë e blu, duket mjaft tërheqëse e që me siguri ndonjë ditë do të përfundojë në Lonely Planet.

Largohemi nga Tirana, ku është pak e vështirë të ecësh mes turmave, duke u përpjekur të kapësh rritmin e lëvizjes, dhe me trafik të madh, drejt Rivierës Shqiptare, drejt Durrësit, Dhërmiut dhe Himarës, në një autostradë të re, me hapësira të mjaftueshme për të gjitha llojet e lëvizjeve.

Ajo që bie në sy në këtë zonë janë ndërtimet e reja, hotelet fantastike, ndërtimi i të cilave përfundon në një kohë rekord. Përgjatë bregdetit shqiptar vijojnë ndërtimet. Uji i Detin Jon është si kristali.

Ndërkohë, lexojmë një artikull të gazetarit italian dhe shkrimtarit Roberto Saviano, që shkruan në lidhje me mafian italiane dhe shqiptare, bumin ekonomik në shtetin e vogël ballkanik, në modernizimin. Por ne si turistë, nuk kemi ndonjë problem me sigurinë. Njerëzit këtu në Himarë tregojnë se kanë punuar për shumë vite në Greqi dhe tani janë kthyer në vendlindjen e tyre ku merren me bizneset e tyre private, kryesisht hoteleri. Prodhimet vendase janë ato që përdoren kryesisht. Turistët zbresin nga Kroacia drejt bregdetit shqiptar. Na thanë se ka shumë turistë, kryesisht gjermanë dhe çekë. Këtu asgjë nuk mungon nga Kroacia madje çmimet janë më të favorshme. Realisht këtu dallon dashamirësi dhe mikpritje nga ana e njerëzve. Pronari i një prej restoranteve më të mira të fshatit pasi na sjell porosinë na thotë me buzëqeshje “karkalecat dhe rakia janë dhuratë nga lokali”.

Gjuha shqipe është e mrekullueshme. Ajo është gjuhë e vjetër ilire që nuk ngjason me asnjë gjuhë tjetër. Ka disa fjalë që për ne tingëllojnë të njëjta si “plazh” e “autoshkollë”. Fjalët që i dëgjon shpesh janë faleminderit dhe mirupafshim.

Me sa duket pija tradicionale e shqiptarëve është rakia. Gjithashtu shqiptarët pijnë shumë kafe, të zezë, të shkurtër, cilësore, që kushton më pak se 50 cent. Kafenetë i gjen kudo.

Në brendësi të vendit ndodhet një tjetër qytet i veçantë, Gjirokastra, qytet i lashtë me arkitekturë tipike turke, që është në listën e UNESCO-s. Në Gjirokastër kalojmë një pjesë të mirë të ditës, në kështjellë, në rrugët e ngushta prej guri, mes njerëzve të shumtë. Banorët flasin me krenari për qytetin e tyre, traditat, artizanatin e trashëguar brez pas brezi që e ruajnë akoma si burim të ardhurash dhe që e përdorin kryesisht për edukimin e fëmijëve të tyre.

Kafenetë në Tiranë janë mjaft moderne të dekoruara sipas stileve të fundit, plot lule, me muzikë pop, koktejle, të rinj të veshur sipas modës së fundit. Mbrëmjen e fundit takohemi me një mik nga Gjermania i cili na tha se vjen shpesh në Shqipëri pasi ka miq vendas. Së bashku me të dhe gjermanë të tjerë shkojmë të zbulojmë klubet e natës. Ndërkohë që shohim se ka shumë galeri për ekspozita dhe filma. Pra, nga gjithëçka që pamë, për një moment, na u duk vetja si të ishim në Berlin ose në ndonjë tjetër kryeqytet evropian. Edhe pse pimë pije të këndshme dhe birrë Heineken, unë dëshiroja të gjeja diçka Ballkanike, psh. raki që të më rrëzonte përtokë dhe të më bënte që të këndoja me zë të lartë … Por, jo! Ky është një tjetër stereotip që mesa duket unë duhet ta fshi nga koka!

Si, çfarë dhe sa? Deri në Tiranë është më lehtë të fluturosh nga aeroporti i Lubjanës, Bernik, për shkak se një fluturim i mirë merr vetëm një orë dhe bileta kushton nga 98 €. Udhëtimi në Shqipëri me transportin publik mund të jetë pak i vështirë kështu që është më mirë të marrësh një makinë me qera me çmimin nga 20 € në ditë.

Në këtë vend gjen një racion ushqimi me qofte, salcë kosi, simite dhe birrë me çmimin 3 € për person. Ushqim tipik shqiptar janë byreku, qoftet, lloje të ndryshme të mishit, kryesisht qingji dhe viçi. Ndjehet ndikimi nga guzhina greke. Ndër ëmbëlsirat tipike është bakllavaja dhe akullorja shtëpiake. Dhomat dyshe në shtëpitë dhe hotelet kushtojnë rreth 25 € për natë, me mëngjes. Dhomat janë të pastra, organizimi i mirë, njerëzit janë shumë miqësorë dhe ndihmues”.

National Geographic 110 vite me pare Kush jane shqiptaret

 

Një reportazh analitik i revistës amerikane fotografon Shqipërinë e 1912 para shpalljes së pavarësisë. Një radiografi e saktë për shqiptarët; personalitetin tonë të veçantë dhe vetëdijesimin se nga prapambetja mund të na nxirrte vetëm arsimimi. Shqiptari është europian: për më shumë se dy mijë vjet ka jetuar atje ku jeton tani – në fortesat e Epirit dhe Ilirisë, përtej Adriatikut paralel me thembrën e Italisë. Në fillim të shekullit të nëntëmbëdhjetë, shqiptarët u përzienë me fqinjët e tyre jugorë, grekët dhe ishin shtylla kurrizore e luftës për pavarësinë e Greqisë. Bashkatdhetarët e Marko Boçarit emigruan të gjithë në Cefaloni, në brigjet e Greqisë, por afro 2 milionë shqiptarë më të pafatë jetojnë tashmë nën sundimin turk. Sot shqiptarët, arabët, armenët, bullgarët, grekët, serbët dhe vetë turqit po vuajnë, siç ka ndodhur prej dekadash, nga plaga e sundimit turk. Nga këta popuj të pafat, shqiptarët janë të parët që duhet të tërheqin vëmendjen e një bote joegoiste

As rrahjet me thupra, as arma, as topi, as mërgimi, as burgimi, as edhe vetë vdekja nuk i tund nga vendi”. Folësi ishte një shqiptar i ri në moshë që një pjesë të shkollës e kishte bërë në SHBA. Ai është rikthyer tani në vendin e tij, ku po punon me zell të madh për popullin e tij. Është një prej të paktëve njerëz të arsimuar në Shqipëri, por synon që brezi i ardhshëm të mos i numërojë me gishta burrat dhe gratë e arsimuara të Shqipërisë. Fjalët e përmendura më sipër u paraprinë prej këtyre: “Për momentin, nga veriu në jug dhe nga lindja në perëndim të Shqipërisë, të gjithë klasat e njerëzve – myslimanë dhe të krishterë qofshin – kanë një dëshirë, pothuajse një pasion për arsimin kombëtar. Të gjithë ata e kuptojnë që, ashtu sikurse në të kaluarën shpata ishte simbol i fuqisë, sot arsimi është perëndesha e fuqisë, dhe ata do të arsimohen, pavarësisht persekutimit”. Shqiptarët janë vetëdijesuar për nevojën që kanë për qytetërimin dhe progresin perëndimor. Por, që nga dita e parë e miratimit të Kushtetutës së re otomane, turqit e rinj ishin të vendosur që qytetërimi duhej të vinte tek shqiptarët, vetëm pasi të kishte kaluar në një sitë turke dhe mohamedane. Ky program nuk mund të pranohej nga shqiptarët, edhe sikur turqit e rinj të kishin qenë në gjendje ta vinin në zbatim. Shqiptari është europian: për më shumë se dy mijë vjet ka jetuar atje ku jeton tani – në fortesat e Epirit dhe Ilirisë, përtej Adriatikut paralel me thembrën e Italisë. Në fillim të shekullit të nëntëmbëdhjetë, shqiptarët u përzienë me fqinjët e tyre jugorë, grekët dhe ishin shtylla kurrizore e luftës për pavarësinë e Greqisë. Bashkatdhetarët e Marko Boçarit emigruan të gjithë në Cefaloni, në brigjet e Greqisë, por afro 2 milionë shqiptarë më të pafat jetojnë tashmë nën sundimin turk. Gjatë 125 viteve para zbulimit të Amerikës, republika krenare e Venecias kishte një supremaci dashamirëse mbi qytetet shqiptarë të bregdetit, dhe kështu që e vonoi me një shekull dominimin turk. Me rënien e Skutarit në Shqipëri dhe dëbimin e venecianëve nga turqit në vitin 1748, këta të fundit filluan sundimin e tyre – shekuj të tërë mashtrimi, bese të thyer dhe mizorie. Rezultati i sundimit turk mund të përmblidhet me zhytjen më thellë të shqiptarëve në varfëri, supersticion, dhe etje për gjak, për shkak të terrenit pjellor që garantonin historia malore dhe tiparet primitivë. Përgjatë dy mijëvjeçarëve, valët dhe impulset e progresit nuk e kanë arritur shqiptarin, ose e kanë anashkaluar, duke e lënë të paprekur.

Hakmarrja praktikohet ende

Sot, ashtu si në të kaluarën, është e vërtetë që një në pesë malësorë flijohen prej hakmarrjes së tmerrshme, që vetëm qytetërimi mund ta çrrënjosë nga jeta e shqiptarit. Të qëllosh një person, edhe tinëz, është çështje e marrjes së gjakut. Asgjë tjetër nuk mund ta kthejë nderin e plagosur. Nëse nuk vritet vetë vrasësi, atëherë një prej të afërmve duhet të jetë viktima, e kështu nis zinxhiri i pafund. Kur hakmarrja ka shkuar shumë larg, mund të blihet nëse ke para të mjaftueshme, ose mund të ndalet përmes disa prej kompleksiteteve të kodit të shqiptarit.

Askush nuk duhet të flasë për shqiptarin si njeri pa ligje. Ai zbaton në mënyrë skrupuloze atë që njeh dhe pranon: por, këta janë ligjet që i kanë dhënë natyra dhe zakonet, si dhe natyra e paraardhësve të tij shekuj më parë, të “kodifikuar” disi në shekullin 15, ndonëse edhe sot e kësaj dite nuk janë hedhur asnjëherë në letër. Disa prej rregullave të çuditshëm që udhëheqin jetën e tij janë: Persona që e kanë prejardhjen nga një stërgjysh i përbashkët mashkull, përmes linjës mashkullore, e konsiderojnë njëri-tjetrin vëllezër, ose vëlla e motër, e si pasoja martesa brenda fisit përjashtohet. Të rinjtë mund të betohen për vëllazëri, dhe kjo krijon një marrëdhënie që i nënshtron të dy, bashkë me pasardhësit e tyre të disa brezave, para të njëjtëve ligjeve martesorë që rregullojnë edhe lidhjet e gjakut.

Personat që kanë të njëjtin kumbar nuk mund të martohen, dhe ka dy lloj kumbarësh: ai i pagëzimit dhe ai i flokut. Kur një fëmijë, vajzë apo djalë, mbush 2 vjeç, flokët e tij që deri atë çast nuk janë prekur prej gërshërëve, priten me ceremoni. Prerjen e kryen kumbari, që më pas, nëse fëmija është i krishterë lë nga një tufë flokësh për secilën majë të busullës duke krijuar një kryq. Nëse është mysliman, tri tufa për të formuar një trekëndësh. Në rastin e hakmarrjes, burri nuk duhet prekur nëse shoqërohet nga një fëmijë apo një grua.

Personalitet i pathyeshëm

Sot, shqiptari është personaliteti më piktoresk në Europë. Megjithatë, po aq interesante sa tiparet e tij, është edhe e ardhmja e tij politike. Kohët e fundit është shfaqur vetëdija kombëtare shqiptare që refuzon të shtypet. Nën qeverisjen jonormale të turqve, racat e ndryshme të krishtera të Perandorisë, si armenët otomanë, bullgarët otomanë dhe grekët otomanë, kanë secila ekzistencën e tyre kombëtare, një shtet brenda shtetit, ndonëse gjithmonë të nënshtruar vullnetit të turqve. Shqiptarët, ndonëse në përgjithësi kanë zhvilluar një lloj besnikërie myslimane që u jep një pothuajse solidaritet me turqit, janë të vendosur që të kenë edhe ata një entitet kombëtar. Ndonëse janë të mallkuar me prapambetjen që ka shoqëruar pak a shumë kudo besimin mohamedian, liderët e tyre e kuptojnë se nuk janë një racë orientale, por perëndimore. Se tiparet e tyre turko-mohamedianë janë një lustër, dhe se do të mjaftojë një brez me arsimin e duhur për të bërë kërcimin e madh përpara dhe për të zënë vendin e tyre mes racave të qytetëruara të gadishullit të Ballkanit. Jo i papajtueshëm me nacionalizmin e ri shqiptar – madje mund të jetë arsyeja e tij – është fakti që shqiptari është një prej anëtarëve më individualistë të racës njerëzore. Po të mos kish qenë i tillë, ai do e kishte humbur shumë kohë më parë identitetin e tij, duke u shkrirë me popujt e ndryshëm që përgjatë kohërave u kanë ardhur rrotull maleve shqiptare. Pavarësisht sulmeve të vazhdueshëm të romakëve, gotëve, serbëve dhe bullgarëve dhe 350 viteve dominim të Turqisë, shqiptari e ka ruajtur individualitetin e tij të pathyeshëm. Crispi, burri i shtetit italian ka qenë me prejardhje shqiptare. Ai ishte pjesëtar i kolonisë së madhe të shqiptarëve në Sicili dhe Italinë e jugut, paraardhësit e të cilit, afro njëqind mijë, emigruan kur Turqia pushtoi Shqipërinë. Edhe sot e kësaj dite, shqiptarët e Italisë e ruajnë prejardhjen e tyre. Mosgatishmëria ose paaftësia e shqiptarëve për të ndryshuar individualitetin e tyre reflektohet tragjikisht në ekzistencën e vazhdueshme të sistemit fisnor shqiptar dhe grindjet e përhershme mes fiseve. Si rezultat, Shqipëria nuk ka mundur të paraqesë një front të bashkuar kundër një armiku të përbashkët.

Vetëm një hero i madh bashkues kombëtar ka dalë për shqiptarët – Skënderbeu. Ai vdiq në vitin 1467, pasi fitoi 21 beteja kundër turqve. Vdekja e tij e la Shqipërinë pa udhëheqës, dhe shqiptarët trima që nuk njihnin besnikëri apo ligj tjetër përtej atij të familjes dhe klanit, ranë në sundimin e Mehmetit II, pushtues i Kostandinopojës. Mehmeti mundi t’i shtypte, por jo t’i nënshtronte shqiptarët. As edhe sulltanët e mëvonshëm nuk kanë arritur ta plotësojnë këtë dëshirë të madhe. Më e mira që mund të bënin ishte t’i bënin për vete, dhe deri në ditën e fundit të tiranisë së Abdyl Hamitit, shqiptarët trajtoheshin si popull i veçantë. Hamiti ua bleu besnikërinë duke mos u vënë taksa, duke frenuar rekrutimin ushtarak dhe duke përzgjedhur më të mirët e këtyre malësorëve të ashpër si truprojat e tij personale.

Turqit e rinj ishin të pamëshirshëm

Kur pas vitit 1908, turqit e rinj kishin miratuar Kushtetutën e tyre dhe po përpiqeshin me shumë mundime të vinin rregull në Perandorinë otomane, trajtimi i Shqipërisë ishte një prej problemeve më delikatë. Duhej të ishte bërë më me kujdes. Përmes një trajtimi delikat, përmbushjes së premtimeve dhe shfaqjes se një simpatie të drejtë për aspiratat e një race injorante por shumë të zotë, turqit e rinj do të kishin qenë në gjendje të ngrinin dhe forconin në provincën e Shqipërisë një barrierë të padepërtueshme ndaj agresionit europian. Në vend të kësaj, ata kanë ndjekur një rrugë që është përshkruar siç duhet nga korrespondenti në Kostandinopojë i “Times”-it të Londrës, si politika e rulit me avull. Duke injoruar këshillat e çdo politikani me përvojë, turqit e rinj nxituan t’i “trajtonin” shqiptarët njësoj si fshatarët injorantë turq në Azinë e Vogël. Asnjë strategji tjetër nuk do të kish qenë më e pavend dhe më e destinuar të dështonte. Shenjat e para të një kundërshtimi u dhanë që ne vjeshtën e vitit 1909, por duhej të vinte pranvera e vitit 1910 që një revoltë të merrte përmasa serioze. Në 5 prill të atij viti, shqiptarët myslimanë të skajit verilindor të Shqipërisë rrëmbyen armët kundër qeverisë. Për pak ditë rebelët mbajtën Kaçanikun, por 50 mijë trupa turke u dërguan menjëherë në rajon dhe lëvizja u shtyp. Ajo pati një karakter lokal dhe nuk kishte organizim. Shqipëria si e tërë nuk ishte qëllimi i saj. Megjithatë, turqit e rinj menduan se kishte ardhur koha t’u jepnin një mësim shqiptarëve të pabindur. Trupat që ishin mbledhur për të shtypur kryengritjen marshuan nëpër Shqipëri. Një divizion shkoi në perëndim, në Shkodër. Ata përshkuan rrugë malore që për breza të tërë ishin mbyllur për këdo që udhëtonte i shoqëruar nga një ushtar turk, sepse shqiptarëve nuk u pëlqente uniforma e autoritetit turk. Por tani malësorët, të zënë në befasi, do të çarmatoseshin. Pas shtypjes që kishin pësuar sivëllezërit e tyre, më të paktë në numër dhe të gjendur përballë automatikëve – një tmerr i pazakontë për shqiptarët e thjeshtë – nuk kishte shpresë për rezistencë. Armët e tyre – krenaria dhe zotërimet – iu morën, dhe shqiptarëve iu “dha një mësim” mizor. Një tjetër divizion i forcave turke marshoi në jug dhe penetroi në luginat paqësore të Shqipërisë.

Në Elbasan, udhëheqësit intelektualë të Shqipërisë së Re kishin hapur një shkollë normale. Ata po përpiqeshin të përgatisnin shqiptarët që të bëheshin mësues të bashkatdhetarëve të tyre injorantë në të gjithë vendin. Përdornin gjuhën shqipe dhe, sipas votimit të një kongresi shqiptar të një viti më herët, e shkruanin këtë gjuhë – një gjuhë europiane – me shkronja latine. Nën Abdul Hamitin, çdo përpjekje për të shkruajtur apo dhënë mësim në gjuhën shqipe ishte shtypur. Vetëm në shkollat e misioneve austriakë dhe italianë në veri të Shqipërisë, ku ofrohej propaganda austriake dhe italiane, dhe jashtë survejimit të Sulltanit, kishte qenë e mundur që shqiptarët të studionin në gjuhën e tyre. Sa për një alfabet, politikanët austriakë që mbështesin punën misionare të priftërinjve austriakë dhe nuk pushojnë asnjëherë së çuari përpara skemat austriake, shihnin me dyshim nga një e ardhme për Shqipërinë, liderët e të cilës të mësuar në Itali apo Austri do të bashkoheshin nga një gjuhë dhe alfabet i përbashkët. Kështu u krijua një alfabet i gjatë dhe iu ofrua fëmijëve në shkollat e misioneve austriakë. Kjo do të ndihmonte për të krijuar të çara për të ardhmen, kur Austria shpresonte që do të trashëgonte këtë tokë dhe do të kishte të nevojshme të përdorte tiraninë e saj dinake për të austrianizuar shqiptarin. Shkolla normale e Elbasanit, me alfabetin e saj latin dhe e çliruar prej propagandës së huaj ishte një rreze drite në errësirën e Shqipërisë. Ajo nuk kishte ndarje fetare – myslimanët dhe të krishterët ishin vëllezër pa dallim. Themeluesit kishin vetëm një qëllim, lartësimin e racës shqiptare. Ata nuk ishin revolucionarë në kuptimin politik të fjalës. Ata donin të bashkëpunonin me qeverinë e turqve të rinj, dhe vetëm kërkonin që zbatimi i kushtetutës së re të kishte diçka të përbashkët me premtimet e saj themelorë. Por kur ushtarët turq erdhën në Elbasan në verën e vitit 1910, u shpall gjendja e jashtëzakonshme. Të gjithë ata që shiheshin se kishin lidhje me shkollën normale apo simpatizonin përparimin e saj u ndoqën, u sollën para autoriteteve ushtarakë dhe u rrahën në një mënyrë shumë mizore për t’u rrëfyer. Rrahja me thupra dhe kamxhik u zbatuan për shumicën e njerëzve të iluminuar në Elbasan. Financieri i shkollës normale u fshikullua përtej çdo imagjinate. Drejtori dhe shumë prej mësuesve u arratisën. Autoritetet ushtarakë kërkuan dhe rrahën personat përgjegjës për një telegram që ishte dërguar në drejtim të Kostandinopojës, ku kërkohej që mësimi në shkollat shqiptare duhej bërë në gjuhën shqipe dhe me gërma latine. Më tej ushtarët marshuan për të bërë punë të tjera “pasi kishin mbyllur atë shkollë dhe u kishin dhënë shqiptarëve një mësim për t’u mbajtur mend”.

Kryengritjet e shqiptarëve

Me kalimin e 1910, telashet nisën të shtohen për turqit në kancelaritë e Europës, sidomos për skandalin e orgjive të ushtrisë në Shqipëri dhe mbylljen e shkollës normale, ashtu sikurse dhe për çarmatimin brutal të të krishterëve në Maqedoni. Në Europë ekzistojnë gjithmonë disa palë, interesat politikë të të cilave mund të çohen përpara duke përkrahur të shtypurit. Dhe ndonëse ishin motive hipokritë ata që vunë në lëvizje shumë burra shteti europianë që ndihmuan për shfaqjen hapur të këtyre ngjarjeve, e vërteta e bëmave të turqve të rinj në Shqipëri dhe Maqedoni gradualisht u bë e njohur për të gjithë.

Turku i ri ishte shfaqur tamam si biri i babait. Udhëheqësit panë që kishin bërë një gabim, por ata nuk do ta pranonin dhe ngjarjet e mëvonshme kanë treguar se nuk ndërruan mendje. Në prill 1911 ndodhi një kryengritje e malësorëve në provincën e Shkodrës, në veriperëndim të Shqipërisë përgjatë kufirit me Malin e Zi. Revolta ishte një prej përpjekjeve të parakohshme dhe të pafata të një populli të dëshpëruar dhe trim, por të përçarë, për t’u hedhur kundër zgjedhës së patolerueshme. Në vend të shndërrohej në një revoltë të përgjithshme, kryengritja mbeti e kufizuar në skajin më verior të Shqipërisë. Patriotët e vërtetë të të gjithë Shqipërisë i hedhin tutje dallimet fetarë dhe fisnorë kur gjenden përballë fakteve të mëdhenj të një trashëgimie të përbashkët dhe kundër një zgjedhe të përbashkët. Ata, pjesëtarët e arsimuar të racës së tyre, po luftonin fort vitin që kaloi për një përpjekje të përbashkët në kërkim të drejtësisë për të gjithë Shqipërinë. Fatkeqësisht, këta udhëheqës ishin të keqorganizuar, pa financime dhe pa përvojë. Ata nuk morën mbështetje prej pjesës më të madhe të fiseve myslimanë, shumë prej të cilëve, megjithatë kishin qenë kaq të çarmatosur saqë nuk mund të mendonin të bashkoheshin në një rebelim. Mirditorët katolikë, një fis i fortë në jug të Shkodrës kishin pak pushkë, të gjitha të vjetra dhe hezituan të vijnë në ndihmë të revoltës së malësorëve, deri kur ishte shumë vonë. Mali i Zi ishte shtylla mbështetëse e kryengritjes, përmes mbështetjes që ai dhe qytetarët e tij i dhanë refugjatëve shqiptarë të cilët dimrin e mëparshëm kishin kaluar kufirin dhe që në pranverë u rikthyen në Shqipëri, gati për luftë. Në këtë mënyrë u “gropos” thika që për breza të tërë ishte hequr nga këllëfi mes sllavëve të Malit të Zi dhe shqiptarëve autoktonë. Por, Mali i Zi u gjend rrezikshëm i përfshirë në çështjet shqiptare, në mospërputhje me diplomacinë europiane dhe sidomos mikun e vet, Rusinë. Kështu që, në fund Mali i Zi e la Shqipërinë në baltë. Pavarësisht këtij fakti, turqit u detyruan të bënin paqe me malësorët rebelë, duke u bërë atyre kaq shumë lëshime, saqë nisën të shfaqen ankesa nga popullsia myslimane e Shkodrës, që nuk ishte rebeluar.

“Cfarë! Ju i ofroni favore rebelëve”, thanë ata. “Po kush ju ka qëndruar besnikë, pavarësisht plagëve të vjetra”. Ishte njësoj si ankesa e djalit joplangprishës. Fatkeqësisht, turku nuk mundej të zbuste fëmijët e tij besnikë, ashtu siç bëri dikur babai çifut. Sa për marrëveshjen me malësorët, nuk dihej se sa do të zgjaste.

Shkollat vetëm do i lehtësojnë

E ardhmja e Shqipërisë varet jo vetëm nga vullneti i Austrisë, Italisë, Malit të Zi që mbështetet nga Rusia, i Greqisë dhe i vetë Turqisë, ku secili prej këtyre është i vendosur që të ketë pjesën e vet shqiptare të tortës. E ardhmja e Shqipërisë varet shumë nga sasia e arsimit që mund të vihet në zbatim përpara se të përcaktohet përfundimisht fati i 2 milionë banorëve. Me përjashtim të Znj Edith Durham, gruaja angleze që i ka shkelur vetë zonat më të egra dhe të rrezikshme të Shqipërisë, askush nuk e njeh më mirë këtë vend se sa Z. James D. Bourchier, që për një brez të tërë ka qenë korrespondent special i “London Times” në Ballkan. Artikulli i tij i jashtëzakonshëm për Shqipërinë në edicionin e ri të Encyclopedia Britannica, pasi flet për betejat e grupeve të izoluar të shqiptarëve konkludon: “Rritja e një ndjenje më të fortë patriotike duhet të varet nga përhapja e arsimit në popull”. Nëse arsimi përhapet pa pengesa në Shqipëri, edhe shqiptarët do të fillojnë të kujdesen për vetveten. Shumë prej shqiptarëve të krishterë në qytetin e Shkodër janë arsimuar dhe kanë siguruar begati, falë italianëve dhe austriakëve. Ata i druhen sidomos fanatizmit të vëllezërve të tyre myslimanë, ndonëse në malet disa kilometra larg, mes familjeve të malësorëve injorantë, si feja e krishterë ashtu edhe ajo myslimane mund të zënë vend nën të njëjtën çati, dhe ritet e krishterë e myslimanë mund të kryhen edhe në një ndërtesë të vetme. Disa herë autori i këtij artikulli ka pyetur shqiptarë myslimanë të arsimuar, të interesuar për kauzën e racës së tyre, përse nuk u kanë predikuar myslimanëve të Shkodrës dhe gjetkë vëllazërinë mes të krishterëve dhe myslimanëve. Pa hezitim, por me turp dhe me buzët shtrënguar, përgjigja ka qenë çdo herë e njëjta: “Është e pamundur. Myslimanët janë injorantë. Në fillim duhet të arsimohen, pastaj do të kuptojnë”. Pak përpara shpërndarjes së parlamentit, në janar 1912, një deputet shqiptar, njëri prej kryezëdhënësve të racës së tij dhe për momentin lider i rebelëve, deklaroi: “Nëse turqit vazhdojnë të përbuzin joturqit, ata do e rrënojnë vendin e tyre. E them këtë sepse i dua turqit, ekzistenca e të cilëve është e nevojshme për ne”. Deputeti shqiptar fliste për popullin e tij.

Shqiptari ka frikë nga e ardhmja

Shqiptari ka frikë se mos, në vend që të sigurojë lirinë për të cilën është lutur dhe ka luftuar, malet e tij të shtrenjtë dhe luginat pjellore do të ndahen mes shteteve ndërluftues, dhe se mos ai absorbohet nga një racë e huaj. Austria kërcënon të vijë nga veriu. Italia kanos nga përtej brigjeve të Adriatikut. Këta janë dy armiq që shqiptarët i urrejnë më keq se sa turqit, pavarësisht shkollave, spitaleve dhe kishave që përfaqësuesit e tyre kanë ndërtuar në veriperëndim të Shqipërisë. Shqiptarët i tremben Austrisë dhe Italisë tamam si një polak profetik mund t’i jetë trembur tre grabitësve të tokës mëmë. Shqiptarët i druhen po kështu një konference europiane për këtë qëllim, se mos Mali i Zi dhe Greqia lejohen që të zgjerohen në kurriz të shqiptarëve. Alternativa ideale që ai do të dëshironte është një Turqi e mirëqeverisur, për të cilën ai do të jetë një prej “ledheve mbrojtës”. Megjithatë, breza të tërë sundimi turk i kanë mësuar se nuk duhet të presë drejtësi nga turqit. Revolucioni i korrikut 1908 ofroi një rreze të përkohshme shprese, por errësira e dëshpërimit u rikthye menjëherë, më e zezë se më parë. Ndëshkimi me thupra, plumbi dhe qelia e burgut kanë qenë shpërblimi i vetëm pas kërkimit për “diçka më të mirë”. Është e vërtetë që, shqiptarët që kishin qenë neglizhuar për shekuj të tërë nuk ishin të gatshëm që të pranonin me mirësi disa prej kushteve të “Konstitucionalizmit”. Fshatari injorant, që nuk ka paguar asnjëherë taksa dhe nuk është regjistruar asnjëherë për shërbimin ushtarak, nuk e vlerësonte “barazinë” e re, që iu manifestua atij përmes pagesës së taksave ashtu sikurse të gjithë banorët e tjerë të Turqisë, si dhe për kontributin e kuotave të tij për martirët në tokat e largëta të Jemenit. Shqiptarët kanë shumë gjëra për të mësuar. Arsimi mund të kishte ardhur tashmë përmes udhëheqësve të tyre të iluminuar. Por turku budalla bëri të vetmen gjë që dinte të bënte – ai marshoi me ushtri drejt Shqipërisë. Si pasojë, në vend që të shfrytëzonte shanset e një besnikërie entuziaste, ai rrënjosi edhe më tej ndjenjat e kahershme të mosbesimit dhe urrejtjes. Spekulimet për të ardhmen e Shqipërisë të çojnë vetëm në labirinte të papenetrueshëm, pasi problemi i Shqipërisë është i lidhur ngushtë me Çështjen e Lindjes, ajo që ka munduar Europën për breza të tërë. Lufta e Krimesë u luftua për ta zgjidhur atë, por në një formë më të komplikuar ajo u rikthye në luftën ruso-turke 1877-1878. Të dërguarit e Europës në Berlin në vitin 1878 djallosën Traktatin e Berlinit. A mos është shumë të shpresojmë që ka ardhur koha për daljen e një brezi më dashamirës diplomatësh? Megjithatë, Lindja e Afërt shpreson gjithmonë për një zgjidhje dhe për t’u dhënë fund kushteve që, me turqit e vjetër dhe tanimë të rinjtë, po e bëjnë Perandorinë Otomane thjeshtë një legjendë. Sot shqiptarët, arabët, armenët, bullgarët, grekët, serbët dhe vetë turqit po vuajnë, siç ka ndodhur prej dekadash, nga plaga e sundimit turk. Nga këta popuj të pafat, shqiptarët janë të parët që duhet të tërheqin vëmendjen e një bote joegoiste.

 

 

Nga Theron J. Damon

National Geographic, numri i nëntorit 1912

Albanopolis toka nga ku morem emrin...

“Nëse kjo ka qenë pamja e qytetit antik të Albanopolit dikur, sot është e vështirë t’i prekësh edhe muret. Ne rikthehemi pas katër vitesh, por për fat të keq, siç ndodh shpesh në realitetin shqiptar, asgjë nuk ka ndryshuar. Qyteti antik i Albanopolit dergjet si një objekt pa vlerë”.

Ky qytet ka qenë kryeqendra e fisit ilir të Albanëve dhe është përmendur për herë të parë gjatë shekullit të dytë. Por, përveç ndonjë studiuesi, shkrimtari apo kërkuesi të pasionuar, si Alban Guri, askush tjetër nuk është kujtuar të shpluhurosë dhe të shkruajë mbi historinë e lavdishme të këtij qyteti, i cili tashmë është lënë plotësisht në harresë, aty në gjysmën e rrugës mes Fushë Krujës dhe Krujës.

“Dikur portat e qytetit ishin të mëdha dhe prej guri, ndërsa sot, për ta vizituar, duhen çarë ferrat”.

Rrënojat e qytetit antik të Zgërdheshit, që shumë dijetarë i kanë lidhur pashmangmërisht me Albanopolin e vjetër të përmendur nga gjeografi, astronomi dhe matematicieni Ptolemeu, shtrihen në jugperëndim të qytetit të Krujës. Qyteti antik zinte një sipërfaqe prej rreth 10 hektarësh dhe nga të gjitha anët ka qenë i rrethuar me mure të lartë e të fortë. Në cepa kanë qenë të vendosura kulla të larta, që kanë shërbyer si pika vrojtimi që përforconin më tej mbrojtjen e qytetit. Brenda mureve rrethuese mendohet të ketë pasur godina të rëndsishme.

Gjatë gërmimeve të shumta që janë bërë, sidomos para viteve ’90, në qytet është gjetur edhe një varrezë e vogël, ku varret me tjegulla paraqiten në disa variante. Gjatë fushatave të gërmimeve kanë dalë në dritë stoli të shumta bronxi; monedha të prera në Dyrrah, Apoloni, Lisus e Korkyrë; objekte hekuri dhe enë balte, nga të cilat 6 të plota.

Sipas studimeve të profesor Selim Islamit, qyteti ka lulëzuar nga mesi i shekullit të katërt deri në shekullin e parë para erës së re. Gjatë kësaj periudhe, Albanopoli ishte një ndër qytetet më të rëndësishme të Ilirisë dhe kishte marrëdhënie të fuqishme tregtare me qytete dhe treva të tjera.

Nga studimet e ndryshme mendohet se qyteti antik ka filluar rënien e tij diku pas pushtimit romak. Në këtë kohë ka filluar braktisja nga banorët, të cilët janë drejtuar drejt një vendbanimi tjetër, që mendohet të ketë qenë Kruja. Por, ky qytet antik, historia e të cilit për t’u rrëfyer do të donte orë të gjata e ndoshta ditë, sot dergjet i zaptuar nga ferrat, bagëtitë dhe gardhet e banorëve të zonës.

“Dëmtimet dallohen përgjatë të gjithë mureve të qytetit antik të Albanopolit. Katër vite më parë, kur kemi qenë për herë të fundit, kjo pjesë e murit ka qenë ende në këmbë. Ndërsa sot, siç mund të duket, është rrëzuar. Dhe jo vetëm kaq, por edhe pjesa tjetër e masivit të murit duket që ka marrë dëmtime të shumta dhe fatin, nëse nuk ndërhyet, nuk do ta ketë të gjatë”.

Në të gjithë zonën arkeologjike nuk ka asnjë njeri, që të kryejë funksionin e rojës, gjithçka duket e lënë në mëshirë të fatit. Shpesh para viteve ’90, në këtë vend vinin grupe pune, siç tregojnë banorët, të cilët jo vetëm merreshin me gërmime arkeologjike, por edhe kryenin pastrime dhe ndërhyrje restauruese dhe mirëmbajtëse në pjesët e mureve. Ndryshe nga sot, ku gjithçka po zhduket.

“Ja dhe një mur tjetër me gurë të mëdhenj, apo çiklopike siç quhen ndryshe, erozioni ka shkaktuar dëme të shumta përgjatë të gjithë trupit të tij, të cilat mund të dallohen lehtësisht. Një pjesë e mirë e gurëve, siç mund të duket, janë rrëzuar. Ndërkohë që më parë ky mur, edhe para katër vitesh kur kemi qenë për herë të fundit, qëndronte ende në këmbë. Sot pjesa më e madhe e tij është rrëzuar mbi vete, duke dhënë një mesazh të qarte se, nëse nuk do të ketë një ndërhyrje, edhe kjo pjesë e mbetur do të rrafshohet krejtësisht”.

Qyteti po zhduket ngadalë, duke marrë me vete historinë e lashtë të tij. Gurët janë shpërndarë kudo, një pjesë e mirë kanë rënë poshtë në greminat përreth. Dëmtime kanë edhe muret, godinat private apo ato publike, që kanë qenë të shumta në qytet, ashtu siç sot janë bërë më pak të dallueshme edhe duart e ndryshme të ndërtimit, që dikur dalloheshin lehtësisht. Qyteti, që duhet të ishte një destinacion i rëndësishëm turistik për vlerat që mbart në faqet e historisë, më së shumti nuk njihet, vizitohet nga pak të huaj dhe kaq. Asgjë tjetër nuk duket në horizont.

“Imagjinoni se si do të ruheshin në bote vende të tilla arkeologjike, e më pas bëni krahasimin me këto pamje, me mënyrën se si trajtohen ato në Shqipëri. Krahasimi duket vërtetë i dhimbshëm”.

Nga larg, rrënojat e qytetit nuk dallohen thuajse fare, e duket sikur shpejt edhe ato pak të mbetura do të përpihen nga dheu e mali, duke mbyllur në këtë mënyrë kapitullin e këtij vendi, i cili i mbijetoi mijëra shekujve, luftrave, historisë; por jo dorës së njeriut, e mbi te gjitha neglizhencës së shtetit.

Në çdo cep të botës, vende të tilla ruhen me fanatizëm si krenari kombëtare. Ndërsa për ne, ky qytet i lashtë ilir, nga i cili kemi marrë edhe emrin, është thjesht radhë të shkruara në enciklopedi apo fjalore. Albanopoli sot pret që dikush të kthejë kokën e të kujtohet, se ky qytet sot i braktisur nuk është thjesht një grumbull gurësh pa vlerë, por një pjesë e rëndësishme e identitetit tonë kombëtar. Të thuash jemi shqiptarë është e lehtë, por për të ruajtur rrënjët nuk mjaftojnë veç fjalët.