Shënime rreth librit të psikolloges së gjyqeve Farida Ramadani “ DHIMBJE NGA PRINDËRIT E MI”
Sikur nuk po e gacmon njeri më këtë plagë – divorcet që po shtohen përditë edhe në shoqërinë tonë, në kuadrin e ngarendjes për ta prishur edhe këtë ikonë të shqiptarëve – shënjtërinë e familjes.
Mirëpo, poetesha shkodrane Farida, ndërsa mërzitet përditë se nuk ka mundësi financiare për të botuar vjershat e saja që shkruan papushim, mbase nuk e vlerëson këryevjershën e saj të mrekullueshme që ka nxjerrë nga dora. Këtë libër që flet për fëmijët e mbetur jetimë me prindërit gjallë.
Gjithëçka lind nga një “fëk” në zemër, nga një e skuqur e lehtë, nga gjuha e papërsëritëshme e syve duke vazhduar me shkëmbime mesazhesh, letra, takimet e fshehta a të hapura për të shkuar mandej te dasma , ku mobilizohen dy fise , shoqëria, maksimumi i resurseve ekonomike dhe …lindja e fëmijëve…
Edhe kryekriminelëve iu dridhet dora para fëmijëve.
Një ballist në Skrapar, që shoqëronte nazistët për në masakrën e 5 burrave të Potomit malor, pa një fëmijë që nuk iu ndahej atyre që do të pushkatoheshin pas pak, 8 – 9 vjeç dhe ishte 3 janar 1944. Ai i ka bërtitur me të egër fëmijës që të largohej dhe ai, i friksuar nga britma u largua pa e ditur se ajo klithëm e egër donte ta shëtonte nga plumbi. “Në botën e çdo burri ka pakëz qiell aq sa mund të fluturojë një dallandysh”, thotë një poet irlandez.
Edhe bota e kafshëve është e zemërdhimbshur ndaj fëmijëve, madje jo vetëm fëmijëve të vet. Në delegacionin shtetëror të një vëndi aziatik, ka ndodhur rasti i një njeri që vetëm qeshte, të shtërngonte dorën fort dhe me zi artikullonte fjalët. Njeriu ishte përfshirë në delegacionin e lartë të vëndit të tij si viktimë e luftës së përfunduar disa muaj m parë. Kësaj viktime, ia kishin vrarë prindërit bombat dhe atë, ndërsa kishte vënë buzët në gjirin e nënës së mbetur pa frymë , atje ku ishte mësuar të pint sisë, e kishte marrë dhe rritur një ulkonjë.
Poetesha është shumë zemërdhimbëshme. Një poet që nuk preket në shpirt për dhimbjen e tjetrit, sikur të ishte e tija, mira është të mos lodhet shumë së shkruari poezi. Psikollogia dhe nëna Farida, bijë e fisit të njohur të futbollit shkodranë, Zmijani, kushedi se sa herë është përlotur – dhe kushedi se sa lexues të librit të saj janë përlotur – duke parë skenat me fëmijët e prindërve që e kanë dërguar zgjidhjen e martesës së tyre në gjykatë.
Në gjykatë….pra…Ndarje nga fëmjët…shqelm dasmës, shqelm përpjekjeve të përbashkëta për jetën, shqelm skuqjeve dhe puthjeve të para, shqelm kujtimeve… Oh…Jo! Ja që qëna njerëzore e ka një pikë të dobët. Ajo nuk është e zonja të fshijë dot kujtimet!!! Çifti divorcohet.
Plagët e divorcit vetëm zënë drecka. Ato nisin e aktivizohen në pleqërinë e thellë apo në shtratin e çasteve të fundit të jetës.
Jemi të informuar që “jashtë” gjykata vetëm pyet dhe, fëtefët, nënshkruan “divorcing”. Ndonjë sociloge e “mënçur” e ka spieguar prej kohësh dhe vazhdon të mbetet majë atij kali, duke justifikuar shtimin e divorceve me “femrën e emancipuar”, e cila, nëqoftëse sistemi I përparëm maskilist, komandonte divorcet pasi “burri lahet me nje kovë ujë”, tanimë, ja, edhe femra, me po aq vrull, inat, hakmarrje, moskokëçarje, çon kërkesën në gjykatë për divorc, falë “emancipimit të saj”.
Në të vërtetë , nqs nganjëherë gratë, të zonjat e shtëpisë, ia falin një apo disa flirte të shoqit me dikë tjetër ( sigurisht që nuk ia falin kurr tradhëtinë shpirtërore të të shoqit, aq sa mundet ta durojë e bardha e syrit qerpikun e rënë atje) kjo flet për madhështinë shpritërore të gruas, nënës së fëmijëve. “ Do t’ia falja burrit tim, edhe po t ë flirtonte me gra të tjera, more, edhe të më vinte i pirë në shtëpi, por nuk ia fala dot vesin e kumarit”, më thoshte nj grua e divorcuar para disa ditëve.
Gruaja shqiptare nuk ka qënë skllave kurrë. Ajo ka komanduar madje burin e saj falë aftësive të përshtatjes. Femra është adhuruar në familjen shqiptare dhe shpeshehrë plakave në prag të vdekjes, njerëzit e shtëpisë ende vazhdonin t’I thërrisnin “nuse”, sin ë kohën e nusërisë. Në prapagandën e kohës së komunizmit gjatë procesit të emancipimit të gruas shqiptare, përsëritej shpesh se gruaja ka qënë tre herë skllave – ndaj shoqërisë, ndaj ligjeve dhe në shtëpi. Sigurisht që një afishim I tillë ka qënë I gabuar. Një skllave në shtëpi nuk mundet të rriste luanë, burra trima siç janë pandërperë meshkutj e shoqërisë shqiptare. Noli tregon: “Një zonje i thanë se një djalë trim u vra. Zonja shqiptare u përgjigj në mënyrë spartane; nuk nisi të qajë e të ulërijë, por:“Ajo pelë që ka bërë atë at, do të bëjë edhe një tjetër, më të mirë”
Pra, le ta shtrojmë akuacionin më thejshtë.
Një baba apo një nënë, po të ketë këtë alternativë ”duhet të vdesë ose fëmija e tij ( apo e saj) ose ai( ajo)”, çfar do të zgjedhë prindi? Pa hezitim sakrifikimine vet përpara jetës së fëmiëjs së tij. Atëherë, a nuk është e mundur të tolerojmë sa më shumë te mundemi, nga huqet, veset, të metat e njëri tjetrit që na vijnë “peshqesh” që nga edukimi në familje, presioni I shoqërisë , mangësitë e kulturës, minuset e pariparueshme të shpirtit e dhimbjes poetike dhe sidomos nga skamja, nga përplasja e dëshirave , ambicieve tona me mundësitë e realitetit?
Shoqëria shqiptare ka dhënë shumë prova për këtë. Le të përmendim ndonjë.
Në Kanunin e Lekë Dukagjinit përcaktohen tre rastet e divorcit të gruas: për pabesi bashkëshortore, kur mbyt fëmijët e vet dhe ajo që pin verë pa prezencën e të shoqit.
Po kështu, në Kanun tregohet se çfar duhet bërë nëse gruaja përdhunohet jashtë vullntetit të saj, me forcë. Nuk parashikohet lënia e fëmijëve pa përkujdesjen e nënës. Në kësi rastesh, që të dy, burrë e grua hakmerren ndaj përdhunuesit në mënyrën më të pangopur – me vdekjen e atij.
Populli ynë ka këmbëngulur të ketë sa më pak divorce edhe sipas këshillave me proverba që jep ai, si: “Gruaja e parë, lulja e në ballë; gruaja e dytë, të qit sytë; gruaja e tretë të çon me vdekë”; “Nuse, ku kale këmbët, të rënçin dhëmbët”, etj.
Mirëpo, divorcet kanë plasur ngado.
Në gjykatën e rrethit të Shkodrës, është aktivizuar si psikolloge edhe poetesha nga dera e njohur e Zmijanëve. Ajo është psikolloge dhe di metodat e psikollogjisë për të komunikuar me prindëerit, me fëmijët; ka mbaruar shkollën për këtë punë. Por Farida një pajë që e ka të pamundur ta ketë të tërën një mashkull psikollog - të qënit grua, nënë, poete. Ajo, gjatë trajtimit të rasteve të fëmijëve që po rriten pa nënë a pa baba, që shikojnë dhunë të përidtëshme në shtëpi, që shikojnë përdhunimin më të ndyrë të dashurisë së pastër të dikurëshme, përdor edhe gjëra të tjera , nga ata që ka mësuar në shkollë – prurjet e saja shpirtërore. Këto prurje
i ngjajnë ngrohtësirës fizike që i jep një mjek me trupin e tij një gruaje që pothuajse ka ngrirë në mesin e dëborës.
Autorja në thuajse të gjitha rastet i del në mbrojtje nënave me plot të drejtë. . Burrat e përshkruar këtu paraqiten një pjesë si mizorë a shkuar mizorëve. Fortësia e tyre ia kalon zemërs së akullt të një krimineli. Sigurisht që psikollogia edhe mund të kishte hyrë më shumë në dramën e një babai. Një babai të fortë, por që është viktimë e rrethanave të tija të jetës.
Por, fundja ajo nuk ka asnjë faj për këtë. Libri nuk është vepër letrare. Një shkrimtar le të vrasë mëndjen e të japë zgjidhje letrare këtyre dramave; le ta shkruajënjë roman, të marrë lekë borxh për ta botuar dhe mandej ta dhurojë se as shitëset nuk do tia pranojnë, pasi duan vetëm përkthime…
Libri I motrës së futbollsitit të shkëlqyer Hysen Zmijani, është vepër ku përshkruhen skena të gjalla nga jeta jonë e përditëshme, që I dijmë dhe ia themi gojë më gojë njëritjetrit, duke u shpërblyer me vëmëndjen më të madhe të dëgjuesëve tanë në kafene, në rrugë, në vizita familiare.
Prifti Shtjefën Gjeçovi mbeti përjetë të jetëve se mblodhi , shkruajti dhe sistemoi kanunin që qarkullonte gojë më gojë.
Në librin që na ka ngacmuar aq shumë, kemi, ta zëmë, një nënë që ka ardhur të puthë birin e saj që e ka braktisur. Nuk ia lë ta takojë I shoqi. Ajo është divorcuar nga burri i saj kur fëmijën e kishte tetë vjeçe. Gjykata ia kish dhënë të shoqit për ta rritur. Nëna ka ikur në Itali. Pse u divorcuan ata? Me siguri që nëna e bukur dhe që i shkrinte rimeli i qerpikëve nga lotët, duhet të ketë patur edhe ajo pjesën e saj të dramës. Ka ardhur nga Italia të takojë të birin …qan, të këptut shpirtin…I bën të qajë të gjithë ndërsa përqafon e pafuqishme simbolin e fuqisë për të, të atin, i cili nuk ka çfar të bëjë më. Por babai i fëmijës – fshtar nga zonat e largëta dhe ku banojnë njerëz të papepur, ka aq forcë, sa t ë mos e lejojë të fluturojë dallandyshen në atë copë të qiellit të zemrës së tij që kushedi se sa ka vuajtur edhe ajo.
Më ka ndodhur të takoj një plak që bënte muajin e mjaltit. Pinim kafe përditë dhe më tegoi një mëngjes:” Kam qënë I martuar një herë. Gruan e kisha sh …sh të mirë, por qe e sëmurë dhe më tradhëtonte kur largohesha nga shtëpia. Gjyqin e divorcit e kemi bërë në një rreth tjetër dhe unë hapa fjalë se jemi divorcuar për fajin tim, jot ë asajin. Le të gjente një fat tjetër…Pas kaq vitesh…vendosa të martohem prap dhe…kam marrë këtë…këtëëëë!!!!!”
Në librin në fjalë, ndeshemi edhe me fëmijë që urrjenë tanimë babain; me vajza që kanë frikë ende nga i ati edhe në sallën e gjyqit; me nëna që nuk kanë ç ‘tu japin fëmijëve asgjë nga ata që kishin ëndërruar dikur kur ishin në periudhën e shtatëzanisë…
Në libër, pra, në jetën shkodranë të ditëve të sotme, ka edhe asi nënash, që e ftojnë bashkëshortin e divorcuar që, sa herë ai të “ketë nevojë!!!”, të vijë në shtëpinë e saj të takojë të birin. Sigurisht të tilla gjëra janë të stisura për jetën dhe mjedisin popullor shqiptar. Zakonsht te ne, divorcet shoqërohen me armiqësimin e dy fiseve.
Nuk e di se sa është e ndërgjegjëshme Farida Ramadani për punën e mrekullueshme që ka bërë me botimin e këtyre regjistrimeve reale të dramave të divorceve tona, viktimave të tyre më të dhimbëshmet siç janë fëmijët.
Do të mendoja se do të ish me vlerë sikur papërjshtim, nëpër televizionet tona të diskutoheshin në tryeza të rrumbullakta dramat e përshkruara në këtë libër , shoqëruara me të tjera që me siguri ka regjistruar autorja pas botimit të librit apo me të pafundëta që ka shoqëria shqiptare.
Eh, sikur gazetarët “editioralistë” të televizorëve tanë, duke kufizuar ca tematikën e ndeshjeve të politikës, t’ua rezervonin ca minuta këtyre alarmeve që na jep poetesha shkodrane!.
Në thuajse të gjitha rastet që kemi hulumtuar, na ka rezultuar se, diku në thellësirat e shpirtit, rrijnë të paprekura dashuria e parë ; rri ulur në një cep të fshehtë nëna apo babai i fëmijëve. Fëmijëve të të mbetur jetimë me prindërit gjallë dhe që do të vuajnë telenovelën e tyre me tonet me alarmante, sëpku deri kur të krijojnë familjet e veta.
Askush nuk I deklaron këta ndenja, sikurse nuk tregon njeri mëkatet apo paratë që ka të ruajtura.
Kam përjetuar divorcing e një çifiti që u ndanë si t ë ishin kampe lufte. Por …një ditë e takova gruan të veshur me të zeza. “Ka vdekur babai I fëmijëve të mi”, më tha, megjithëse nuk ishin takuar më asnjeherë qënga vendimi në sallën e gjyqit.
Me këtë rast, Farida Ramadani na tregon se, jo vetëm një poeteshë, siç është ajo, vë në funksion edhe shpirtin e ndejnjat e saja për të pajtuar një famiilje, por, këtë gjë e bëjnë edhe gjykatësit. Edhe këta njerëz të peshores së ligjeve, kanë ndjenjat e tyre të dhimbshurisë ndaj atyre ish të dashuruarve, ish çiftit që ka kaluar orë të pafundëta nudo në krahët e njëritjetrit dhe tanimë duan të ndahen përjetë.
Mendoj se Shqipëria “problematike” mund të njihej më mirë nga ndërkombëtaët që plasën duke menaxhuar shtetarët e popullit tonë, sikur të lexonin librin “Dhimbje nga prindërit e mi”. Një përkthim I tij në gjuhën engleze, do të kishte një farë përafrie me përkthimin po në anglisht që I është bërë Kanunit të Lekë Dukagjinit. Një efekt të tillë mund të kishte edhe një libër po kaq realist kushtuar gjakmarrjeve, pajtimit apo dështimit të këtyre pajtimeve.
Libri tregon shumë më tepër se se sa burokratë shoqatash apo aktivistësh partiakë psikollogjinë aktuale, mbase mbizotëruese, të një populli që ka jetuar në “luginën” mes “orientit” dhe “Oksidentit”. Të një populli të varfër, të edukuar gjysmak me edukatë komuniste dhe të paedukuar thuajse krejt me edukatë fetare, viktimë e mashtrimeve televizive dhe e emigracionit; viktimë e plagëve të ndyra të ardhura nga shekujt shqiptarë apo nga bota e ashtuquajtur moderne.
Meriton ta përgëzojmë atuoren për këtë gjetje të saj origjinale, trajtimin me vërtetësi dhe ta falënderojmë për lotët që na ka ngacmuar gjatë leximit të këtij loibri prej 130 faqesh.
Libër që nuk gjëndet në asnjë librari të Tiranës dhe që autorja ua dhuroi ( pa para, pra) pjesëmarrësve të “Pegas” Albania në një ditë të vërejtur në Tiranë, ku kishin ardhur poetë nga thuajse e gjithë Shqipëria, shumica prej të cilëve janë krejt të panjohur për shikuesit e televizioneve shqiptare.
Ua dhuroi këtë libër që sikur u kujton lexuesëve këngën e bukur të trevës së saj; këngë që sikur e këndon pandërprerë Buna e Faridës - “Çile atë zemër plot kujtime!!!!”
RIZA LAHI
