Intervistë ekskluzive me Enkelejda Kondi-Masseboeuf, poete shqiptare në Francë
Enkelejda Kondi Masseboeuf ka lindur në Maliq në 29 Prill 1972. Mësimet e para i ka marrë në qytetin e lindjes, më pas vazhdoi shkollën e lartë dega gjuhë-letërsi dhe u diplomua në vitin 1996. Ajo ka shkruar qysh fëmijë, ka fituar disa konkurse letrare për poezinë midis shkollave të mesme si dhe ka botuar në gazetat lokale të asaj kohe.
Enkelejda për disa vjet ka qenë dhe drejtuese shkolle deri në largimin e saj në Francë ku ajo jeton dhe punon dhe sot. Me një pjesë unifikim diplome dhe disa vjet studimi në Francë, ajo sot punon si mësuese me fëmijët parashkollorë. Ajo është autore e tre vëllimeve me poezi, respektivisht,ËNDRRA E NJË VAJZE, botuar në korrik 2010, SHTEGTIM NDJENJASH , shkurt 2011, dhe vëllimin e fundit shqip-anglisht LOTI ËSHTË GRUA.
Zëri poetik i Enkelejdës ndihet shpesh në organet e shtypit në Shqipëri me krijime të reja dhe mësojmë prej saj se shumë shpejt ajo do botojë dhe vëllimin e katër-t me poezi. Enkelejda në gusht të vitit 2012 u nderua nga qyteti i saj i lindjes me çertifikatën e mirënjohjes si poete e talentuar e qytetit .
“Zhurnal Plus”: Për poezinë thuhet se është mbretëresha e arteve,se ajo është ari, proza argjendi e të tjerat vijnë pastaj , se poetët nuk e krijojnë atë, sepse ajo ekziston diku, poeti vetëm e zbulon atë…Ç`është poezia për ty?
Enkelejda Kondi: Poeti i madh francez Paul Eluard, ka thënë se : poeti është ai që frymëzon dhe frymëzohet. Poezia është gjuha e lojës së fjalëve, arti i së bukurës, përjetimi i realitetit, ngjarjeve që n’a lenë më shumë mbresa, dhimbjes, dashurisë, që transmetohet mes fjalës, realitetit, imagjinatës, ëndrrës, njeriut, jetës.
Të bukurën dhe poezinë e kemi të gjithë në shpirt, ajo fle diku brenda nesh, por poeti e zgjon, ka dhuntinë që nëpërmjet fjalës së përzgjedhur t’a nxjerri të bukurën nga fundi i shpitit dhe ia jep dhuratë lexuesit.
“Zhurnal Plus”: Cila ka qenë shtysa e parë, momenti i parë dhe për çfarë keni shkruar për herën tuaj të parë?
Enkelejda Kondi: Fillimet e para me poezinë janë kujtime të fëmijërisë, atëherë kur shkruan çiltërsia, shkruan naiviteti i moshës, por aty qëndron dhe e bukura. Një poezi kushtuar mësueses sime të parë me rastin e 7-Marsit,ka qënë poezia ime e parë, e cila u prit mirë dhe ishte referimi për të ardhmen. Më pas kam shkruar dhe në shkollën e mesme, dhe në universitet, kam marrë disa çmime dhe kam arritur të botoj dhe në gazetat lokale të asaj kohe.
Shtysa kam patur dhe nga familja ime, babai në veçanti, por dhe të afërm të familjes sime shkruajnë dhe kanë shkruar, i janë përkushtuar letërsisë, mund të jetë dhe çështje trashëgimie gjenetike, geni (qesh).
Zhurnal Plus”: Një fëmijë ka këndvështrimin e tij për botën. Të gjithë e dimë se nga ai këndshikim bota është ndryshe ... Ju kujtohet si e konceptonit botën kur ishit fëmijë? A ka lënë gjurmë atmosfera e vendit ku u rritët në brumosjen e personalitetit tuaj?
Enkelejda Kondi: Profesioni im si mësuese, më ka lejuar të vëzhgoj nga afër botën e fëmijëve, të kuptoj dëshirat, interesat e tyre, mënyrën se si e perceptojnë botën,si i shprehin ndjesitë, dashurinë, dhimbjen etj.
Sigurisht që kohët ndryshojnë dhe bashkë me të dhe botëkuptimet, nuk mund të krahasohet fëmijëria e gjeneratës sime, me fëmijët e sotëm. Por unë di të them, që kam kaluar një fëmijëri të lumtur, me modelin e familjes prindër, shtëpi, motër, vëlla, duke marrë kënaqësi nga ato momente që kam kaluar në familje, shkollë, një përkufizim normal i saj kohe mendoj për formimin e së ardhmes të një fëmije. Sigurisht që këtu hyjnë dhe lodrat, argëtimet sepse pa to nuk ka kuptim ky stad. Mendoj se gjëja më e mirë që kam trashëguar nga ajo periudhë, është edukata që kam marrë nga familja, disiplina, respekti dhe dashuria për njeriun, për librat, punën, familjen, motivacioni dhe këmbëngulja për t’ju shkuar gjërave deri në fund. Dashuria dhe optimizmi për jetën.
“Zhurnal Plus”: Dëshira për të treguar është e lashtë sa vetë njerëzimi. Ju keni zgjedhur poezinë për të treguar, po a është në gjendje poezia që të jap në mënyrë të koncentruar thelbin e jetës?
Enkelejda Kondi: Çdo art ka mënyrën e tij të të shprehurit, muzika ka melodinë, notat, instrumentat, piktura ka telajon, ngjyrat, ekspresionet, e kështu me rradhë. Poezia dhe poeti kanë mënyrë të shprehuri fjalën.Dhe fjala ngre peshë, është aq sa e fuqishme, aq dhe e ëmbël. Unë nuk shkruaj çdo ditë, nuk ulem të shkruaj posaçërisht poezinë, ajo vjen tek unë atëherë kur unë nuk e pres, si frymëzim, si dallgë deti me batica e zbatica, si zë i brendshëm, me prurje që edhe vetë më habisin por dhe më lumturojnë. Nuk e kam si disiplinë pune, kaq apo aq orë në ditë…Pres që gjithnjë të më ngacmojë një detaj, pra diçka spontane, ndaj në çantën e dorës, mbaj gjithnjë një bllok shënimesh, ku unë hedh shpejt e shpejt ato që më vijnë në mendje për momentin, dhe më pas, në momente qetësie, shplodhje, ju rithehem.Në poezitë e mija kam arritur të shpreh ato që shpirti akumulon, ndjesi njerëzore, si mallin, dashurinë, dhimbjen, zhgënimin,etj.
“Zhurnal Plus”: Femrat, për më shumë se 20 shekuj kanë shërbyer si muzë për poetin, pra si objekt, po tani që ato janë subjekt, që flasin për vetveten, cila mendon se shërben si muzë për ta, a është gjithnjë një burrë, muza(i) e një poeteje?
Enkelejda Kondi: Femrës dhe dashurisë në përgjithësi, i kanë krijuar kaq e kaq poetë. Eshtë kënaqësi kur lexon epitete e metafora të mrekullueshme që i janë veshur bukurisë femërore, duke i shkruar jo vetëm dashurisë dhe çasteve të lumtura por dhe dhimbjes, zhgënjimit në dashuri etj. Sot ka mjaft femra që e shkruajnë bukur poezinë, si në letërsinë botërore dhe atë shqiptare. Femra qysh në antikitet ka provuar të shkruajë për veten, dashurisë dhe zhgënjimeve të një femre, ndjesitë e brëndshme të një femre, marr këtu si shembull, poeten greke Spaho në antikitet. Mendimi im është se nëqoftëse një burrë do t’ishte gjithnjë muza në poezitë e një krijuese femër, do t’ishte përsëritshmëri, dhe monotoni. Larmishmëria e tematikave në poezi, është gjithashtu një detaj që të jesh më pranë jetës, më koherente me kohën dhe lexuesin.
“Zhurnal Plus”: A ka ndikuar dikush, si një udhëheqës në rrugën tuaj drejt letërsisë?
Enkelejda Kondi : Unë kam lexuar dhe vazhdoj të lexoj edhe sot shumë, por veçanërisht në poezi, udhëheqës kam patur gjithnjë korrifejtë e letërsisë shqipe, si Ismail Kadare, Dritëro Agolli, Lasgush Poradeci, Xhevahir Spahiu , Ali Podrimja, etj
“Zhurnal Plus”: A e ka kushtëzuar krijimtarinë tuaj sadopak kritika? Si do ta përshkruanit rolin e kritikës sot në krijimtarinë e një shkrimtari? Ka një qortim për kritikën se ajo nuk e luan plotësisht rolin e duhur për afirmimin e shkrimtarëve të rinj. Gjithashtu thuhet se tani më nuk ka fare kritikë letrare.Mendimi juaj ?
Enkelejda Kondi: Roli i kritikës, është të komentojë, pëlqejë, studiojë,vëzhgojë, evidentojë, dhe të gjykojë,gjykim intelektual duke marrë një pozicion të caktuar,duke nxjerrë në pah vlerat artistike, por dhe dobësitë, mangësitë, prurjet e reja në letërsi, të evidentojë dhe afirmojë talentet. Sot në letërsinë shqipe, ka një vërshim botimesh, shtëpi botimesh, etj etj. Personalisht nuk kam asgjë kundër, sepse nuk dua as vetë të bëj punën e kritikut, kur misioni im është të shkruaj dhe se kam as të drejtën të përzgjedh apo të ndal vrullin e atyre që kanë dëshirë të finalizojnë punën e tyre krijuese me botimin eventual të një libri. Por mendoj, se kritika letrare në Shqipëri tashmë nuk ekziston fare, përveç se disa shkrime që ju bëjmë disa njerëzve nëpër gazeta sepse janë miq të këtij apo atij klani, ju japim edhe ndonjë çmim e fletë lavdërimi, i bëjmë dhe një hyrje libri ku e ngremë në qiell krijimtarinë e këtij apo atij personi dhe kaq. A ekziston sot lidhja e shkrimtarëve si dikur ?! Nuk e di ndosha gabohem, sepse jam dhe larg dhe nuk kam informacione, kontakte të tilla, por nuk kam dëgjuar sot të ketë vërtet një lidhje shkrimtarësh.Mendoj se sot në Shqipëri lëvron kritika spontane, pra shkëmbime mendimesh midis krijuesish, ose njohës të mirë të letërsisë që shkruajnë me inisiativën e tyre për libra që kanë lexuar, ose mendime nga lexues të thjeshtë, kjo sjell për mendimin tim dhe polemika, apo morri mendimesh personale mbi x apo y autor apo vepër.
“Zhurnal Plus”: “Profesionizmi në letërsi, në vendin tonë, është hëpërhë një rrugë vuajtjesh, buka e tij është e hidhur. E hidhur, them, për atë që s’di marifete dhe hipokrizira. Terreni i letërsisë është një tokë tek gëlojnë gjarpërinjtë. Të vrasin shokët, se u bën hije. Dhe kur nuk u bën hije, do të thotë se nuk je i zoti për letërsi” thoshte dikur Mitrush Kuteli. Si është gjendja tani?
Enkelejda Kondi: Kur botova vëllimin tim të parë me poezi, trokita e ndrojtur në portën e këtij auditori të madh krijuesish, që me dyshim më hapën portën. Me vëllimin e parë, mbeta në këmbë përballë tyre. Me vëllimin e dytë, më bënë një vend të vockël fare diku në një qoshe. Me vëllimin e tretë, shumë miq krijues me dashamirësi më uruan e inkurajuan, kuptuan se çfarë kërkonte Enkelejda, e cila shkruan me sinqeritet e zemër, as për çmime e tituj, vetëm për kënqësinë e saj e të lexuesit. Kështu që disa më thanë zemrën plot, mirë se erdhe, e më mbajnë pranë, dhe pse larg, më inkurajojnë e më thonë gojë e shpirt plot vazhdo të shkruash Enkelejdë, ndërsa disa më shohin vëngër sikur të ishim në një kompeticion dhe unë kam marrë vendin e dikujt. Pra dal tek thënia e të madhit Mitrush Kuteli, por dhe tek një intervistë e Kadaresë kur thotë se njerëzit e tempullit duhet të jenë bashkë.
“Zhurnal plus”: Jetoni në France. A ka ndikuar kjo lëvizje gjeografike në krijimtarinë tuaj? Si e shikon letërsinë shqiptare në raport me atë franceze?
Enkelejda Kondi : Sigurisht që largësia tek unë ka ndikuar shumë në krijimet e mija. Malli i cili evidentohet më shumë, dhe unë shpesh e kam thënë: Zoti më më bekoi a mallkoi me mall…Linjat ajrore(shpesh kam shkruar dhe sipër resh në avion), aeroportet, përqafimet, gëzimet, pritjet, malli, ndarjet, ankthi,kanë ndikuar tek unë dhe sigurisht kjo gjë ndihet dhe në krijimet e mija. Nuk mund të bëj dallime midis dy letërsive, sepse dhe realiteti që përjetojnë të dy vëndet nuk është i njëjtë. Por për lirikat, të cilat unë shkruaj, i gjej kaq bukur dhe tek letërsia jonë sa dhe tek letërsia franceze, dashuria është gjuhë universale, ajo s’njeh kufij.
“Zhurnal Plus”: Leximi është art më vete. Sa gjen kohë për të lexuar? Si furnizohesh me libra?
Enkelejda Kondi: Unë qysh e vogël lexoja shumë, në qytetitn tim të lindjes, Maliq, ka patur një bibliotekë mjaft të pasur ku unë lexoja shumë. Këtë dashuri për librin, kam dashur t’ja u skalit dhe fëmijëve të mij dhe besoj se ja kam arritur sidomos me djalin tim 17 vjeçar. Kohën e lirë e kam mjaft të kufizuar, sepse përveç përkushtimit profesional, në Francë, kam dhe angazhime të tjera personale, tek të cilat unë investoj jo pak. Por gjithsesi unë gjej gjithnjë kohën dhe asgjë nuk mundet të më privojë nga kënaqësia që më fal shfletimi i një libri.Librat ose i porosit në internet, ose shkoj në Mediatekën e qytetit, ose blej në librari kur kam kohë në shëtitje fundjavës.
“Zhurnal Plus”: Jetoni ne France dhe publikimet i bëni ne Shqipëri.Si jane raportet e poetes me botuesit,me lexuesin, shtypin,kritikën?
Enkelejda Kondi: Nga tre botimet që kam bërë në Shqipëri, përvoja më ka mësuar shumë gjëra që nuk i dija. Disa prej tyre, kanë qënë eksperienca të hidhura, por tashmë kam mësuar se s’qenkam e vetme, paska dhe shumë të tjerë si unë, të cilët, preferojnë të heshtin, ndërsa unë ngrita zërin.
Kam botuar dhe përsêri do të botoj vëllimin e katërt në Shqipëri,së shpejti, mendoj deri nga pranvera, dhe do bashkëpunoj vërtet me shtëpi botuese serioze. Me lexuesin, më intereson më shumë, reagimi i tyre nëpërmjet internetit dhe në vizitat e mia në atdhe janë shumë të ngrohta, inkurajuese, ju jam mirënjohëse.
“Zhurnal Plus”: “Zhurnal plus”: Një poete në diasporë sa është e lidhur me vendlindjen dhe atdheun dhe si i mban dhe i zhvillon këto lidhje?
Enkelejda Kondi: Po bëj 14 vjet që jetoj e punoj në France, por asnjëherë s’i kam shkëputur lidhjet me atdheun. Jam kthyer aty shpesh, për promovime librash, takime me miq, njerëz të artit e letërsisë, prindërve, miqve që më njohin qysh herët. Më vjen keq që në shumë aktivitete të zhvilluara në kuadrin e letërsisë dhe kulturës, nuk mundem t’ju përgjigjem ftesave që më dërgohen me mirësjellje, por i ndjek nëpërmjet internetit, dhe së afërmi do të dëshiroja të isha në disa prej tyre më e pranishme.
(Intervistoi: E.Neziri)
Enkelejda Kondi Masseboeuf ka lindur në Maliq në 29 Prill 1972. Mësimet e para i ka marrë në qytetin e lindjes, më pas vazhdoi shkollën e lartë dega gjuhë-letërsi dhe u diplomua në vitin 1996. Ajo ka shkruar qysh fëmijë, ka fituar disa konkurse letrare për poezinë midis shkollave të mesme si dhe ka botuar në gazetat lokale të asaj kohe.
Enkelejda për disa vjet ka qenë dhe drejtuese shkolle deri në largimin e saj në Francë ku ajo jeton dhe punon dhe sot. Me një pjesë unifikim diplome dhe disa vjet studimi në Francë, ajo sot punon si mësuese me fëmijët parashkollorë. Ajo është autore e tre vëllimeve me poezi, respektivisht,ËNDRRA E NJË VAJZE, botuar në korrik 2010, SHTEGTIM NDJENJASH , shkurt 2011, dhe vëllimin e fundit shqip-anglisht LOTI ËSHTË GRUA.
Zëri poetik i Enkelejdës ndihet shpesh në organet e shtypit në Shqipëri me krijime të reja dhe mësojmë prej saj se shumë shpejt ajo do botojë dhe vëllimin e katër-t me poezi. Enkelejda në gusht të vitit 2012 u nderua nga qyteti i saj i lindjes me çertifikatën e mirënjohjes si poete e talentuar e qytetit .
“Zhurnal Plus”: Për poezinë thuhet se është mbretëresha e arteve,se ajo është ari, proza argjendi e të tjerat vijnë pastaj , se poetët nuk e krijojnë atë, sepse ajo ekziston diku, poeti vetëm e zbulon atë…Ç`është poezia për ty?
Enkelejda Kondi: Poeti i madh francez Paul Eluard, ka thënë se : poeti është ai që frymëzon dhe frymëzohet. Poezia është gjuha e lojës së fjalëve, arti i së bukurës, përjetimi i realitetit, ngjarjeve që n’a lenë më shumë mbresa, dhimbjes, dashurisë, që transmetohet mes fjalës, realitetit, imagjinatës, ëndrrës, njeriut, jetës.
Të bukurën dhe poezinë e kemi të gjithë në shpirt, ajo fle diku brenda nesh, por poeti e zgjon, ka dhuntinë që nëpërmjet fjalës së përzgjedhur t’a nxjerri të bukurën nga fundi i shpitit dhe ia jep dhuratë lexuesit.
“Zhurnal Plus”: Cila ka qenë shtysa e parë, momenti i parë dhe për çfarë keni shkruar për herën tuaj të parë?
Enkelejda Kondi: Fillimet e para me poezinë janë kujtime të fëmijërisë, atëherë kur shkruan çiltërsia, shkruan naiviteti i moshës, por aty qëndron dhe e bukura. Një poezi kushtuar mësueses sime të parë me rastin e 7-Marsit,ka qënë poezia ime e parë, e cila u prit mirë dhe ishte referimi për të ardhmen. Më pas kam shkruar dhe në shkollën e mesme, dhe në universitet, kam marrë disa çmime dhe kam arritur të botoj dhe në gazetat lokale të asaj kohe.
Shtysa kam patur dhe nga familja ime, babai në veçanti, por dhe të afërm të familjes sime shkruajnë dhe kanë shkruar, i janë përkushtuar letërsisë, mund të jetë dhe çështje trashëgimie gjenetike, geni (qesh).
Zhurnal Plus”: Një fëmijë ka këndvështrimin e tij për botën. Të gjithë e dimë se nga ai këndshikim bota është ndryshe ... Ju kujtohet si e konceptonit botën kur ishit fëmijë? A ka lënë gjurmë atmosfera e vendit ku u rritët në brumosjen e personalitetit tuaj?
Enkelejda Kondi: Profesioni im si mësuese, më ka lejuar të vëzhgoj nga afër botën e fëmijëve, të kuptoj dëshirat, interesat e tyre, mënyrën se si e perceptojnë botën,si i shprehin ndjesitë, dashurinë, dhimbjen etj.
Sigurisht që kohët ndryshojnë dhe bashkë me të dhe botëkuptimet, nuk mund të krahasohet fëmijëria e gjeneratës sime, me fëmijët e sotëm. Por unë di të them, që kam kaluar një fëmijëri të lumtur, me modelin e familjes prindër, shtëpi, motër, vëlla, duke marrë kënaqësi nga ato momente që kam kaluar në familje, shkollë, një përkufizim normal i saj kohe mendoj për formimin e së ardhmes të një fëmije. Sigurisht që këtu hyjnë dhe lodrat, argëtimet sepse pa to nuk ka kuptim ky stad. Mendoj se gjëja më e mirë që kam trashëguar nga ajo periudhë, është edukata që kam marrë nga familja, disiplina, respekti dhe dashuria për njeriun, për librat, punën, familjen, motivacioni dhe këmbëngulja për t’ju shkuar gjërave deri në fund. Dashuria dhe optimizmi për jetën.
“Zhurnal Plus”: Dëshira për të treguar është e lashtë sa vetë njerëzimi. Ju keni zgjedhur poezinë për të treguar, po a është në gjendje poezia që të jap në mënyrë të koncentruar thelbin e jetës?
Enkelejda Kondi: Çdo art ka mënyrën e tij të të shprehurit, muzika ka melodinë, notat, instrumentat, piktura ka telajon, ngjyrat, ekspresionet, e kështu me rradhë. Poezia dhe poeti kanë mënyrë të shprehuri fjalën.Dhe fjala ngre peshë, është aq sa e fuqishme, aq dhe e ëmbël. Unë nuk shkruaj çdo ditë, nuk ulem të shkruaj posaçërisht poezinë, ajo vjen tek unë atëherë kur unë nuk e pres, si frymëzim, si dallgë deti me batica e zbatica, si zë i brendshëm, me prurje që edhe vetë më habisin por dhe më lumturojnë. Nuk e kam si disiplinë pune, kaq apo aq orë në ditë…Pres që gjithnjë të më ngacmojë një detaj, pra diçka spontane, ndaj në çantën e dorës, mbaj gjithnjë një bllok shënimesh, ku unë hedh shpejt e shpejt ato që më vijnë në mendje për momentin, dhe më pas, në momente qetësie, shplodhje, ju rithehem.Në poezitë e mija kam arritur të shpreh ato që shpirti akumulon, ndjesi njerëzore, si mallin, dashurinë, dhimbjen, zhgënimin,etj.
“Zhurnal Plus”: Femrat, për më shumë se 20 shekuj kanë shërbyer si muzë për poetin, pra si objekt, po tani që ato janë subjekt, që flasin për vetveten, cila mendon se shërben si muzë për ta, a është gjithnjë një burrë, muza(i) e një poeteje?
Enkelejda Kondi: Femrës dhe dashurisë në përgjithësi, i kanë krijuar kaq e kaq poetë. Eshtë kënaqësi kur lexon epitete e metafora të mrekullueshme që i janë veshur bukurisë femërore, duke i shkruar jo vetëm dashurisë dhe çasteve të lumtura por dhe dhimbjes, zhgënjimit në dashuri etj. Sot ka mjaft femra që e shkruajnë bukur poezinë, si në letërsinë botërore dhe atë shqiptare. Femra qysh në antikitet ka provuar të shkruajë për veten, dashurisë dhe zhgënjimeve të një femre, ndjesitë e brëndshme të një femre, marr këtu si shembull, poeten greke Spaho në antikitet. Mendimi im është se nëqoftëse një burrë do t’ishte gjithnjë muza në poezitë e një krijuese femër, do t’ishte përsëritshmëri, dhe monotoni. Larmishmëria e tematikave në poezi, është gjithashtu një detaj që të jesh më pranë jetës, më koherente me kohën dhe lexuesin.
“Zhurnal Plus”: A ka ndikuar dikush, si një udhëheqës në rrugën tuaj drejt letërsisë?
Enkelejda Kondi : Unë kam lexuar dhe vazhdoj të lexoj edhe sot shumë, por veçanërisht në poezi, udhëheqës kam patur gjithnjë korrifejtë e letërsisë shqipe, si Ismail Kadare, Dritëro Agolli, Lasgush Poradeci, Xhevahir Spahiu , Ali Podrimja, etj
“Zhurnal Plus”: A e ka kushtëzuar krijimtarinë tuaj sadopak kritika? Si do ta përshkruanit rolin e kritikës sot në krijimtarinë e një shkrimtari? Ka një qortim për kritikën se ajo nuk e luan plotësisht rolin e duhur për afirmimin e shkrimtarëve të rinj. Gjithashtu thuhet se tani më nuk ka fare kritikë letrare.Mendimi juaj ?
Enkelejda Kondi: Roli i kritikës, është të komentojë, pëlqejë, studiojë,vëzhgojë, evidentojë, dhe të gjykojë,gjykim intelektual duke marrë një pozicion të caktuar,duke nxjerrë në pah vlerat artistike, por dhe dobësitë, mangësitë, prurjet e reja në letërsi, të evidentojë dhe afirmojë talentet. Sot në letërsinë shqipe, ka një vërshim botimesh, shtëpi botimesh, etj etj. Personalisht nuk kam asgjë kundër, sepse nuk dua as vetë të bëj punën e kritikut, kur misioni im është të shkruaj dhe se kam as të drejtën të përzgjedh apo të ndal vrullin e atyre që kanë dëshirë të finalizojnë punën e tyre krijuese me botimin eventual të një libri. Por mendoj, se kritika letrare në Shqipëri tashmë nuk ekziston fare, përveç se disa shkrime që ju bëjmë disa njerëzve nëpër gazeta sepse janë miq të këtij apo atij klani, ju japim edhe ndonjë çmim e fletë lavdërimi, i bëjmë dhe një hyrje libri ku e ngremë në qiell krijimtarinë e këtij apo atij personi dhe kaq. A ekziston sot lidhja e shkrimtarëve si dikur ?! Nuk e di ndosha gabohem, sepse jam dhe larg dhe nuk kam informacione, kontakte të tilla, por nuk kam dëgjuar sot të ketë vërtet një lidhje shkrimtarësh.Mendoj se sot në Shqipëri lëvron kritika spontane, pra shkëmbime mendimesh midis krijuesish, ose njohës të mirë të letërsisë që shkruajnë me inisiativën e tyre për libra që kanë lexuar, ose mendime nga lexues të thjeshtë, kjo sjell për mendimin tim dhe polemika, apo morri mendimesh personale mbi x apo y autor apo vepër.
“Zhurnal Plus”: “Profesionizmi në letërsi, në vendin tonë, është hëpërhë një rrugë vuajtjesh, buka e tij është e hidhur. E hidhur, them, për atë që s’di marifete dhe hipokrizira. Terreni i letërsisë është një tokë tek gëlojnë gjarpërinjtë. Të vrasin shokët, se u bën hije. Dhe kur nuk u bën hije, do të thotë se nuk je i zoti për letërsi” thoshte dikur Mitrush Kuteli. Si është gjendja tani?
Enkelejda Kondi: Kur botova vëllimin tim të parë me poezi, trokita e ndrojtur në portën e këtij auditori të madh krijuesish, që me dyshim më hapën portën. Me vëllimin e parë, mbeta në këmbë përballë tyre. Me vëllimin e dytë, më bënë një vend të vockël fare diku në një qoshe. Me vëllimin e tretë, shumë miq krijues me dashamirësi më uruan e inkurajuan, kuptuan se çfarë kërkonte Enkelejda, e cila shkruan me sinqeritet e zemër, as për çmime e tituj, vetëm për kënqësinë e saj e të lexuesit. Kështu që disa më thanë zemrën plot, mirë se erdhe, e më mbajnë pranë, dhe pse larg, më inkurajojnë e më thonë gojë e shpirt plot vazhdo të shkruash Enkelejdë, ndërsa disa më shohin vëngër sikur të ishim në një kompeticion dhe unë kam marrë vendin e dikujt. Pra dal tek thënia e të madhit Mitrush Kuteli, por dhe tek një intervistë e Kadaresë kur thotë se njerëzit e tempullit duhet të jenë bashkë.
“Zhurnal plus”: Jetoni në France. A ka ndikuar kjo lëvizje gjeografike në krijimtarinë tuaj? Si e shikon letërsinë shqiptare në raport me atë franceze?
Enkelejda Kondi : Sigurisht që largësia tek unë ka ndikuar shumë në krijimet e mija. Malli i cili evidentohet më shumë, dhe unë shpesh e kam thënë: Zoti më më bekoi a mallkoi me mall…Linjat ajrore(shpesh kam shkruar dhe sipër resh në avion), aeroportet, përqafimet, gëzimet, pritjet, malli, ndarjet, ankthi,kanë ndikuar tek unë dhe sigurisht kjo gjë ndihet dhe në krijimet e mija. Nuk mund të bëj dallime midis dy letërsive, sepse dhe realiteti që përjetojnë të dy vëndet nuk është i njëjtë. Por për lirikat, të cilat unë shkruaj, i gjej kaq bukur dhe tek letërsia jonë sa dhe tek letërsia franceze, dashuria është gjuhë universale, ajo s’njeh kufij.
“Zhurnal Plus”: Leximi është art më vete. Sa gjen kohë për të lexuar? Si furnizohesh me libra?
Enkelejda Kondi: Unë qysh e vogël lexoja shumë, në qytetitn tim të lindjes, Maliq, ka patur një bibliotekë mjaft të pasur ku unë lexoja shumë. Këtë dashuri për librin, kam dashur t’ja u skalit dhe fëmijëve të mij dhe besoj se ja kam arritur sidomos me djalin tim 17 vjeçar. Kohën e lirë e kam mjaft të kufizuar, sepse përveç përkushtimit profesional, në Francë, kam dhe angazhime të tjera personale, tek të cilat unë investoj jo pak. Por gjithsesi unë gjej gjithnjë kohën dhe asgjë nuk mundet të më privojë nga kënaqësia që më fal shfletimi i një libri.Librat ose i porosit në internet, ose shkoj në Mediatekën e qytetit, ose blej në librari kur kam kohë në shëtitje fundjavës.
“Zhurnal Plus”: Jetoni ne France dhe publikimet i bëni ne Shqipëri.Si jane raportet e poetes me botuesit,me lexuesin, shtypin,kritikën?
Enkelejda Kondi: Nga tre botimet që kam bërë në Shqipëri, përvoja më ka mësuar shumë gjëra që nuk i dija. Disa prej tyre, kanë qënë eksperienca të hidhura, por tashmë kam mësuar se s’qenkam e vetme, paska dhe shumë të tjerë si unë, të cilët, preferojnë të heshtin, ndërsa unë ngrita zërin.
Kam botuar dhe përsêri do të botoj vëllimin e katërt në Shqipëri,së shpejti, mendoj deri nga pranvera, dhe do bashkëpunoj vërtet me shtëpi botuese serioze. Me lexuesin, më intereson më shumë, reagimi i tyre nëpërmjet internetit dhe në vizitat e mia në atdhe janë shumë të ngrohta, inkurajuese, ju jam mirënjohëse.
“Zhurnal Plus”: “Zhurnal plus”: Një poete në diasporë sa është e lidhur me vendlindjen dhe atdheun dhe si i mban dhe i zhvillon këto lidhje?
Enkelejda Kondi: Po bëj 14 vjet që jetoj e punoj në France, por asnjëherë s’i kam shkëputur lidhjet me atdheun. Jam kthyer aty shpesh, për promovime librash, takime me miq, njerëz të artit e letërsisë, prindërve, miqve që më njohin qysh herët. Më vjen keq që në shumë aktivitete të zhvilluara në kuadrin e letërsisë dhe kulturës, nuk mundem t’ju përgjigjem ftesave që më dërgohen me mirësjellje, por i ndjek nëpërmjet internetit, dhe së afërmi do të dëshiroja të isha në disa prej tyre më e pranishme.
(Intervistoi: E.Neziri)
