“Antologjia e kryqëzimit:
Rusia dhe çështja shqiptare,1878 – 2012”
Kohë më parë erdhi tek lexuesit botimi i librit “Antologjia e kryqëzimit: Rusia dhe çështja shqiptare 1878-1912”, i dyti në bashkautorësi, ambasadori i Shqipërisë në Kosovë, diplomati, politologu dhe kremlinologu i shquar, Dr. Islam Lauka dhe pedagogu, intelektuali e studiuesi, Dr. Eshref Ymeri.
Kjo vepër madhore që e trajton problematikën e qëndrimit historik dhe aktual të Rusisë, ndaj, apo thënë më saktë, kundër çështjes shqiptare, dhe atë qoftë nga makroperspektiva gjeopolitike dhe strategjike, qoftë nga mikrokozmosi operacional i kohës, dhe përmes vetë burimeve të provinjencës dhe (f)aktorëve rus edhe nga rrafshi historik dhe madje edhe ai aktual politik.
Libri ofron ndriçim përkatës historiko-politik dhe politiko-aktual të këtij segmenti qenësor për evoluimin e çështjes shqiptare. Aq më tepër, ngase qëndrimi i përhershëm sabotues dhe armiqësor rus ndaj çështjes shqiptare, supozohet si postulat dhe premisë e qëndrueshme, prandaj edhe është marrë gjer tani gjithnjë vetëm si e vërtetë e gatshme historike, që padyshim edhe është. Ndonëse jo shumë e studiuar, ndërsa e elaboruar jo e jo.
Dy tribunë të diplomacisë dhe shkencës shqiptare: Prof.Dr.Islam Lauka dhe Prof.Dr.Eshref Ymeri
Libri paraqet kontribut të ri në sfondin e veprave që trajtojnë një çështje kaq kyçe çfarë është çështja shqiptare, por edhe për rajonin e Ballkanit Perëndimor e me këtë edhe të tërë Kontinentit të Vjetër. Me këtë monografi autorët hedhin dritë dhe vizione, fakte e vlerësime të reja, të klasifikuara dhe të diferencuara qartë për politikat destruktive të Rusisë ndaj përkatësisht kundër çështjes shqiptare.
Në këtë kuptim, është vështirë të gjendet një titull më i qëlluar, sa simbolik aq edhe metaforik, për një vepër që si objekt të saj ka pasqyrimin me vërtetësi të qëndrimit te vendosur negativ dhe në fakt destruktiv ndaj çështjes shqiptare të një fuqie të madhe si Rusia. Madje, në një hark kohor të gjatë prej gati 150-vitesh, e si pasojë e të cilit, territoret etnike shqiptare u copëtuan sistematikisht dhe në mënyrë të pamëshirshme.
Pasqyrimin autentik të këtij qëndrimi autorët e nderuar Lauka dhe Ymeri e bëjnë, jo nëpërmjet vlerësimeve të tërthorta, por drejtpërdrejt, nëpërmjet deklarimeve dhe pohimeve të përfaqësuesve më të lartë të politikës dhe diplomacisë zyrtare ruse, përfshirë Carët, Sekretarët e Parë të Komitetit Qendror të Partisë Komuniste, Kryeministrat, Ministrat e Jashtëm, të Mbrojtjes etj. Të gjithë ata, pavarësisht hierarkisë shtetërore, natyrës së regjimeve që përfaqësonin apo vazhdojnë të përfaqësojnë apo të kushteve dhe kohës kur deklaroheshin, bashkohen në një pikë – në qëndrimin e egër, armiqësor, sabotues dhe rrënues ndaj çështjes shqiptare, qëndrim që, siç e thotë në mënyrë simbolike titulli i librit, çonin në tentativën e tyre për “kryqëzimin” dhe asfiksimin politiko-ushtarak dhe historik të çështjes shqiptare.
Qëndrimin e egër rrënues ndaj çështjes sonë kombëtare e shpreh brutalisht Car Nikollaj II në një bisedë konfidenciale me Ambasadorin e Francës në Rusi, Moris Paleologu, më 21 nëntor 1914, kur i parashtron bashkëbiseduesit objektivat e politikës ruse në Ballkan, gjatë Luftës së Parë Botërore. Ai thotë: “Serbia ta pushtojë Bosnjën, Dalmacinë dhe pjesën veriore të Shqipërisë, ndërsa Greqia të marrë Shqipërinë e Jugut, me përjashtim të Vlorës që do t’i lihet Italisë”. Dyzet e katër vjet pas rrëfimit të Carit Nikollaj II, një tjetër Car, tashmë i kuq, Sekretari i Parë i Komitetit Qendror të Partisë Komuniste të BS, J. Stalini, do t’i deklaronte të dërguarit të J. Titos, Eduart Kardelit “Ne jemi dakord që Jugosllavia ta gëlltisë Shqipërinë… Dhe, sa më shpejt, aq më mirë”. Rreth gjashtëdhjetë vjet më vonë, Cari rus i radhës, V. Putin, me egërsinë dhe vrazhdësinë e paraardhësve të tij, do të ngrihet kundër lirisë dhe pavarësisë së Kosovës, në mbrojtje të dhunuesit të saj historik, Serbisë. Pra, kryqëzimin e çështjes shqiptare, Rusia tentoi ta realizoi nëpërmjet klientelës së vet ballkanike, në radhë të parë, Serbisë, si një ndër faktorët më agresive ballkanik për hegjemoni rajonale dhe zgjerim territorial, në dëm të shqiptarëve, por pa u kufizuar vetëm me të, natyrisht gjithnjë, në varësi të interesave të saj gjeopolitike, gjeostrategjike dhe gjeoekonomike.
Ky pohim në mënyrën akoma me autentike dhe më të përmbledhur mund të ilustrohet nga depesha e të dërguarit Rus në Beograd N. G. Hartvig dërguar Carit Nikollai të Rusisë, më 27 nëntor 1912 d.m.th. në prag të shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë. Ai thotë: “…Serbia do t’i mbrojë me vendosmëri tokat e pushtuara: Kosovën/ Serbinë e Vjetër, me një dalje të domosdoshme në Detin Adriatik, pa të cilën është e pakuptimte ekzistenca e Serbisë”, sepse “për shkak të zgjerimit të të ardhshëm të territoreve, një Shqipëri autonome do të dukej si anomali, si një vatër e përhershme trazirash, që do ta shqetësonin Ballkanin”, prandaj “Shqipëria do të duhet të copëtohet mes Serbisë, Malit të Zi dhe Greqisë”. Apo si thotë Sazanovi, ministri i Jashtëm i Perandorisë Ruse në periudhën 1910-1916 në “Memoare”-t e veta “Qëllimi final i politikës ruse ka qenë arritja e një kalimi të lirë për në Mesdhe”, /d.m.th. duke pushtuar tokat shqiptare, sh.a./
Është e tepërt të theksohet për historianët tanë, por edhe për opinionin e kualifikuar politik shqiptar, se kjo politikë e përshkruar në citatin e dhënë të dërguarit rus në Beograd, ishte fill e për pe, vija e pashkëputur magjistrale dhe determinuese e politikës së Rusisë, përmes aleatit dhe klientit të saj, marionët ballkanik Serbisë, ndaj Shqipërisë dhe shqiptarëve deri në ditët e sotme. Refleksionet dhe manifestimet politike të saj mund të rezymohen në synimet politikisht të sistemuara dhe të implemetuara, fatmirësisht pa sukses, për copëtimin e Shqipërisë mes të Serbisë dhe Greqisë! Në këtë projekt pushtues antishqiptar, Serbia, madje kishte pushtuar pothuaj gjysmën e Shqipërisë Veriore madje gjer më 1922, ndërkaq që Greqia i vërsulej jugut të Shqipërisë. Kjo politikë permanente destruktive e Rusisë që realizohej përmes të Serbisë kryesisht dhe të aleatëve të saj të tjerë në Ballkan, ishte, mes tjerash edhe ai faktor që kushtëzoi dhe pothuaj detyroi Shqipërinë të mbyllej dhe të izolohej në mënyrë anakronike, dhe pothuaj hermetike, në periudhën e diktaturës e me qëllim kryesisht për tu mbrojtur nga ky rrezik që vinte permanent nga Serbia dhe Greqia. Ky kërcënim ndaj Shqipërisë nga Veriu dhe Jugu i shkaktoi dëme të mëdha tërë popullit shqiptar, dhe atë jo vetëm në Shqipëri, por edhe në rajon, madje me pasoja jo të vogla gjer edhe sot e gjithë ditën.
Me botimin e këtij libri, mund të thuhet, pa hezitim, se plotësohet një boshllëk i madh që ka ekzistuar prej kohësh në historiografinë shqiptare lidhur me qëndrimin rus ndaj çështjes sonë. Jo se nuk ka pasur botime që e kanë trajtuar këtë temë në Shqipëri apo në Kosovë, por ato kanë qenë shume të pjesshme, kanë mbuluar periudha të kufizuara kohore apo edhe vetëm ngjarje e zhvillime të caktuara. Antologjia që kemi në dorë jep një pamje të plotë, të sistemuar dhe të strukturuar të qëndrimit rus ndaj çështjes shqiptare.
Në aspektin strukturor libri është parashtruar dhe mbarështruar si përmbledhje e përzgjedhur e dokumentacionit arkivor burimor ekskluziv të provinjencës historiografike ruse, në mënyrë kronologjikisht sistematike, qenësisht përmbajtësore, fare analitike dhe me ekspertizë të theksuar analitiko-profesionale.
Libri është i ndarë në dy pjesë. Në pjesën e parë, janë sistemuar dyzet e shtatë dokumente dhe materiale të proveniencës historiografike ruse për qëndrimin e Moskës ndaj çështjes shqiptare. I pari i përket vitit 1878 dhe ka të bëjë me qëndrimin rus ndaj Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, ndërsa i fundit është i datës 11 shtator 2012 dhe i referohet deklaratës zyrtare të Presidentit të Rusisë, V. Putin, lidhur me takimin e tij të dytë, brenda këtij viti, me Presidentin e Serbisë, T. Nikolic.
Në pjesën e dytë të Antologjisë janë përfshirë disa nga vlerësimet dhe qëndrimet kryesore të Komisionit të Dumës Shtetërore të Federatës Ruse për hetimin e gjoja “krimeve” të NATO-s kundër Jugosllavisë gjate intervenimit humanitar të NATO-s në Kosovë. Këto qëndrime antishqiptare të Moskës zyrtare janë botuar në librin “ Golgota Jugosllave”, me bashkautorë, ish-Kryetarin e Këshillit të Ministrave të BS-së, Nikollaj Rizhkov, njëkohësisht Kryetar i Komisionit “anti-NATO” dhe Vjaceslav Tetjokin, Sekretar Përgjegjës i këtij Komisioni. Libri i tyre “Golgota Jugosllave” paraqet platformën më të përpunuar dhe më të sofistikuar të politikës antishqiptare aktuale të Moskës, si të thuash, kuintesencën e saj. Rizhkov dhe Tetjokin tentojnë të “arsyetojnë” konstanten antishqiptare ruse me parimet e së drejtës ndërkombëtare. Në të vërtetë, nisur nga interesat e ngushta ruse, në rastin e Kosovës, ata injorojnë plotësisht legjitimitetin politik, historik, moral dhe humanitar të ndërhyrjes së armatosur të komunitetit ndërkombëtar në vitin 1999, siç dihet, për të shmangur një katastrofë të tillë humanitare, që do të ishte e aftë të destabilizojë jo vetëm rajonin e Ballkanit, por edhe krejt Europën. Kjo logjikë i çoi bashkautorët e “Golgotës Jugosllave” në llogoren e Millosheviçit, duke kërkuar mbrojtjen e kasapit të Ballkanit në bankën e të akuzuarit si kriminel lufte në Tribunalin e Hagës.
Bazën burimore të “Antologjisë së Kryqëzimit” e përbëjnë materialet dhe dokumentet që janë marrë nga botimet periodike të arkivave ruse, nga botimet e Akademisë së Shkencave të Rusisë dhe të Institutit të Sllavistikës pranë kësaj Akademie, nga buletinet periodikë të institucioneve qendrore, në mënyrë të veçantë, ato të Ministrisë së Punëve të Jashtme të Rusisë, si dhe nga librat e kujtimeve të disa prej politikëbërësve kryesorë rusë, të përfshirë drejtpërdrejt në hartimin, përpunimin dhe zbatimin e politikës së Rusisë, lidhur me çështjen shqiptare. Në këtë kuadër, vlejnë për t’u përmendur kujtimet e Ministrave të Punëve të Jashtme, Sazonov dhe Ivanov, të Kryeministrave Primakov dhe Çernomirdin, të Presidentit Jelcin etj.
Në pjesën më të madhe të tyre, mbi 90 për qind e dokumenteve dhe materialeve të këtij libri, botohen për herë të parë në gjuhën shqipe. I tërë materiali historiografik i paraqitur, pjesë të të cilit i ofrohen opinionit për herë të parë nga fondet e Arkivave Shtetërore Ruse, që e bën monografinë e autorëve të nderuar kontribut të çmueshëm të historiografisë shqiptare. Dhe jo vetëm historiografisë, do të thosha.
Renditja e dokumenteve dhe materialeve është bërë në mënyrë kronologjike për periudhën e studiuar që nis me Lidhjen Shqiptare të Prizrenit dhe mbyllet me zhvillimet e fundit në Kosovë, deri edhe në vitin 2012 të Qindvjetorit të Shpalljes së Pavarësisë Shqiptare.
Duke i qëndruar besnik deri në fund idesë së tyre për një përmbledhje sa më të plotë të qëndrimeve zyrtare ruse për çështjen shqiptare, autorët e librit kanë shmangur përdorimin e vlerësimeve apo të karakterizimeve të politikës ruse nga ana e të tjerëve, qofshin ata edhe autorë rusë.
Dr. Lauka dhe Prof. Ymeri kanë bërë shënime me shumë vlerë, të cilat janë vendosur në faqen e fundit të çdo dokumenti dhe kanë natyrë, kryesisht, informative rreth autorëve të materialeve, rreth protagonistëve të ngjarjeve apo vetë ngjarjeve. Kur është gjykuar e domosdoshme, gjithsesi, është bërë edhe ndonjë koment i shkurtër, por në raste krejt të veçanta, siç ka ndodhur, p.sh., me hedhjen poshtë të spekulimeve ruso-serbe mbi të ashtuquajturat zhvendosje të serbëve nga Kosova dhe gjoja invazionet, po ashtu periodike të shqiptarëve nga Shqipëria në Kosovë.
Autorët u janë përmbajtur rigorozisht kritereve shkencore që zbatohen në botimet e kësaj natyre. Në krye të çdo dokumenti apo materiali jepet titulli në shqip, burimi nga është marrë, përfshirë faqet e cituara, viti i daljes në dritë, si dhe autori. Një punë e shkëlqyer është bërë me transkriptimin e titujve të origjinalit, nga cirilika, në alfabetin latin, duke u dhënë mundësi edhe lexuesve që nuk i njohin gjuhët sllave, të orientohen sa më mirë lidhur me origjinën e dokumenti për të cilin bëhet fjalë.
Një vlerë tjetër e këtij botimi është cilësia e lartë e përkthimit. Në çdo faqe dhe në çdo rresht haset një shqipe e pastër dhe e pasur, gjë që nuk mund të arrihet pa zotërimin e mjeshtërisë së përkthimit në perfeksion. Pjesa dërmuese e materialeve janë përkthyer nga rusishtja, por nuk mungojnë as ato nga anglishtja dhe serbishtja. Është meritë e autorëve të librit Dr. Lauka dhe Prof. Ymeri që në morinë e dokumenteve dhe materialeve ruse për shqiptarët dhe trojet e tyre, kanë ditur të zgjedhin ato më domethënëset, më përfaqësueset, duke na e paraqitur qëndrimin vendosur destruktiv dhe armiqësor te kësaj fuqie të madhe ndaj nesh, përkatësisht ndaj çështjes shqiptare dhe shqiptareve në tërësi.
“Antologjia e Kryqëzimit”, me siguri, do të jetë një libër tavoline apo manual i rëndësishëm referent për studiuesit e historisë, të politikës dhe të diplomacisë, por edhe për publikun e gjerë. Ajo do të jetë një referencë e përhershme autentike për faktorin shqiptar, akademiko-shkencor, por edhe atë politiko – shtetëror. Jam i bindur se ky botim dinjitoz do të gjenerojë studime e monografi të reja, me analiza, komente, interpretime dhe përfundime me vlerë për të sotmen dhe për të ardhmen e kombit tonë. Sepse politika ruse dhe e klientelës së saj ballkanike, për mbi një shekull, vërtet e “kryqëzoi” çështjen shqiptare. Por siç dihet, edhe nga dogmat e doktrinat universale konfesionale, pas kryqëzimit, vjen ringjallja. Ajo, ringjallja dhe fuqizimi i vërtetë e faktorit dhe kombit shqiptar, ka filluar njëherë e mirë. Kosova, tashmë, është shtet i pavarur dhe sovran. Shqipëria është anëtare e Aleancës më të fuqishme të botës, NATO-s dhe në prag të marrjes së statusit të kandidatit për në BE. Dhe vërtetë, shqiptarët nuk kanë qenë kurrë më të lirë dhe më të bashkuar, më të zhvilluar dhe më të fortë dhe më perspektivë të ndritshme se sa janë sot. Këtë, mes të tjerash, shumë fuqishëm dhe simbolikisht e dëshmojnë edhe fjalimet e Kryeministrit të Shqipërisë, të Kryeministrit të Kosovës dhe të liderëve politiko-shtetërorë shqiptarë të Maqedonisë në festimet solemne të qindvjetorit të Pavarësisë Shqiptare.
* Autori, ish-Ambasadori i parë i Republikës së Kosovës në Shqipëri, profesor në Universitetin e Prishtinës.
Në këtë kuptim, është vështirë të gjendet një titull më i qëlluar, sa simbolik aq edhe metaforik, për një vepër që si objekt të saj ka pasqyrimin me vërtetësi të qëndrimit te vendosur negativ dhe në fakt destruktiv ndaj çështjes shqiptare të një fuqie të madhe si Rusia. Madje, në një hark kohor të gjatë prej gati 150-vitesh, e si pasojë e të cilit, territoret etnike shqiptare u copëtuan sistematikisht dhe në mënyrë të pamëshirshme.
Pasqyrimin autentik të këtij qëndrimi autorët e nderuar Lauka dhe Ymeri e bëjnë, jo nëpërmjet vlerësimeve të tërthorta, por drejtpërdrejt, nëpërmjet deklarimeve dhe pohimeve të përfaqësuesve më të lartë të politikës dhe diplomacisë zyrtare ruse, përfshirë Carët, Sekretarët e Parë të Komitetit Qendror të Partisë Komuniste, Kryeministrat, Ministrat e Jashtëm, të Mbrojtjes etj. Të gjithë ata, pavarësisht hierarkisë shtetërore, natyrës së regjimeve që përfaqësonin apo vazhdojnë të përfaqësojnë apo të kushteve dhe kohës kur deklaroheshin, bashkohen në një pikë – në qëndrimin e egër, armiqësor, sabotues dhe rrënues ndaj çështjes shqiptare, qëndrim që, siç e thotë në mënyrë simbolike titulli i librit, çonin në tentativën e tyre për “kryqëzimin” dhe asfiksimin politiko-ushtarak dhe historik të çështjes shqiptare.
Qëndrimin e egër rrënues ndaj çështjes sonë kombëtare e shpreh brutalisht Car Nikollaj II në një bisedë konfidenciale me Ambasadorin e Francës në Rusi, Moris Paleologu, më 21 nëntor 1914, kur i parashtron bashkëbiseduesit objektivat e politikës ruse në Ballkan, gjatë Luftës së Parë Botërore. Ai thotë: “Serbia ta pushtojë Bosnjën, Dalmacinë dhe pjesën veriore të Shqipërisë, ndërsa Greqia të marrë Shqipërinë e Jugut, me përjashtim të Vlorës që do t’i lihet Italisë”. Dyzet e katër vjet pas rrëfimit të Carit Nikollaj II, një tjetër Car, tashmë i kuq, Sekretari i Parë i Komitetit Qendror të Partisë Komuniste të BS, J. Stalini, do t’i deklaronte të dërguarit të J. Titos, Eduart Kardelit “Ne jemi dakord që Jugosllavia ta gëlltisë Shqipërinë… Dhe, sa më shpejt, aq më mirë”. Rreth gjashtëdhjetë vjet më vonë, Cari rus i radhës, V. Putin, me egërsinë dhe vrazhdësinë e paraardhësve të tij, do të ngrihet kundër lirisë dhe pavarësisë së Kosovës, në mbrojtje të dhunuesit të saj historik, Serbisë. Pra, kryqëzimin e çështjes shqiptare, Rusia tentoi ta realizoi nëpërmjet klientelës së vet ballkanike, në radhë të parë, Serbisë, si një ndër faktorët më agresive ballkanik për hegjemoni rajonale dhe zgjerim territorial, në dëm të shqiptarëve, por pa u kufizuar vetëm me të, natyrisht gjithnjë, në varësi të interesave të saj gjeopolitike, gjeostrategjike dhe gjeoekonomike.
Ky pohim në mënyrën akoma me autentike dhe më të përmbledhur mund të ilustrohet nga depesha e të dërguarit Rus në Beograd N. G. Hartvig dërguar Carit Nikollai të Rusisë, më 27 nëntor 1912 d.m.th. në prag të shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë. Ai thotë: “…Serbia do t’i mbrojë me vendosmëri tokat e pushtuara: Kosovën/ Serbinë e Vjetër, me një dalje të domosdoshme në Detin Adriatik, pa të cilën është e pakuptimte ekzistenca e Serbisë”, sepse “për shkak të zgjerimit të të ardhshëm të territoreve, një Shqipëri autonome do të dukej si anomali, si një vatër e përhershme trazirash, që do ta shqetësonin Ballkanin”, prandaj “Shqipëria do të duhet të copëtohet mes Serbisë, Malit të Zi dhe Greqisë”. Apo si thotë Sazanovi, ministri i Jashtëm i Perandorisë Ruse në periudhën 1910-1916 në “Memoare”-t e veta “Qëllimi final i politikës ruse ka qenë arritja e një kalimi të lirë për në Mesdhe”, /d.m.th. duke pushtuar tokat shqiptare, sh.a./
Është e tepërt të theksohet për historianët tanë, por edhe për opinionin e kualifikuar politik shqiptar, se kjo politikë e përshkruar në citatin e dhënë të dërguarit rus në Beograd, ishte fill e për pe, vija e pashkëputur magjistrale dhe determinuese e politikës së Rusisë, përmes aleatit dhe klientit të saj, marionët ballkanik Serbisë, ndaj Shqipërisë dhe shqiptarëve deri në ditët e sotme. Refleksionet dhe manifestimet politike të saj mund të rezymohen në synimet politikisht të sistemuara dhe të implemetuara, fatmirësisht pa sukses, për copëtimin e Shqipërisë mes të Serbisë dhe Greqisë! Në këtë projekt pushtues antishqiptar, Serbia, madje kishte pushtuar pothuaj gjysmën e Shqipërisë Veriore madje gjer më 1922, ndërkaq që Greqia i vërsulej jugut të Shqipërisë. Kjo politikë permanente destruktive e Rusisë që realizohej përmes të Serbisë kryesisht dhe të aleatëve të saj të tjerë në Ballkan, ishte, mes tjerash edhe ai faktor që kushtëzoi dhe pothuaj detyroi Shqipërinë të mbyllej dhe të izolohej në mënyrë anakronike, dhe pothuaj hermetike, në periudhën e diktaturës e me qëllim kryesisht për tu mbrojtur nga ky rrezik që vinte permanent nga Serbia dhe Greqia. Ky kërcënim ndaj Shqipërisë nga Veriu dhe Jugu i shkaktoi dëme të mëdha tërë popullit shqiptar, dhe atë jo vetëm në Shqipëri, por edhe në rajon, madje me pasoja jo të vogla gjer edhe sot e gjithë ditën.
Me botimin e këtij libri, mund të thuhet, pa hezitim, se plotësohet një boshllëk i madh që ka ekzistuar prej kohësh në historiografinë shqiptare lidhur me qëndrimin rus ndaj çështjes sonë. Jo se nuk ka pasur botime që e kanë trajtuar këtë temë në Shqipëri apo në Kosovë, por ato kanë qenë shume të pjesshme, kanë mbuluar periudha të kufizuara kohore apo edhe vetëm ngjarje e zhvillime të caktuara. Antologjia që kemi në dorë jep një pamje të plotë, të sistemuar dhe të strukturuar të qëndrimit rus ndaj çështjes shqiptare.
Në aspektin strukturor libri është parashtruar dhe mbarështruar si përmbledhje e përzgjedhur e dokumentacionit arkivor burimor ekskluziv të provinjencës historiografike ruse, në mënyrë kronologjikisht sistematike, qenësisht përmbajtësore, fare analitike dhe me ekspertizë të theksuar analitiko-profesionale.
Libri është i ndarë në dy pjesë. Në pjesën e parë, janë sistemuar dyzet e shtatë dokumente dhe materiale të proveniencës historiografike ruse për qëndrimin e Moskës ndaj çështjes shqiptare. I pari i përket vitit 1878 dhe ka të bëjë me qëndrimin rus ndaj Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, ndërsa i fundit është i datës 11 shtator 2012 dhe i referohet deklaratës zyrtare të Presidentit të Rusisë, V. Putin, lidhur me takimin e tij të dytë, brenda këtij viti, me Presidentin e Serbisë, T. Nikolic.
Në pjesën e dytë të Antologjisë janë përfshirë disa nga vlerësimet dhe qëndrimet kryesore të Komisionit të Dumës Shtetërore të Federatës Ruse për hetimin e gjoja “krimeve” të NATO-s kundër Jugosllavisë gjate intervenimit humanitar të NATO-s në Kosovë. Këto qëndrime antishqiptare të Moskës zyrtare janë botuar në librin “ Golgota Jugosllave”, me bashkautorë, ish-Kryetarin e Këshillit të Ministrave të BS-së, Nikollaj Rizhkov, njëkohësisht Kryetar i Komisionit “anti-NATO” dhe Vjaceslav Tetjokin, Sekretar Përgjegjës i këtij Komisioni. Libri i tyre “Golgota Jugosllave” paraqet platformën më të përpunuar dhe më të sofistikuar të politikës antishqiptare aktuale të Moskës, si të thuash, kuintesencën e saj. Rizhkov dhe Tetjokin tentojnë të “arsyetojnë” konstanten antishqiptare ruse me parimet e së drejtës ndërkombëtare. Në të vërtetë, nisur nga interesat e ngushta ruse, në rastin e Kosovës, ata injorojnë plotësisht legjitimitetin politik, historik, moral dhe humanitar të ndërhyrjes së armatosur të komunitetit ndërkombëtar në vitin 1999, siç dihet, për të shmangur një katastrofë të tillë humanitare, që do të ishte e aftë të destabilizojë jo vetëm rajonin e Ballkanit, por edhe krejt Europën. Kjo logjikë i çoi bashkautorët e “Golgotës Jugosllave” në llogoren e Millosheviçit, duke kërkuar mbrojtjen e kasapit të Ballkanit në bankën e të akuzuarit si kriminel lufte në Tribunalin e Hagës.
Bazën burimore të “Antologjisë së Kryqëzimit” e përbëjnë materialet dhe dokumentet që janë marrë nga botimet periodike të arkivave ruse, nga botimet e Akademisë së Shkencave të Rusisë dhe të Institutit të Sllavistikës pranë kësaj Akademie, nga buletinet periodikë të institucioneve qendrore, në mënyrë të veçantë, ato të Ministrisë së Punëve të Jashtme të Rusisë, si dhe nga librat e kujtimeve të disa prej politikëbërësve kryesorë rusë, të përfshirë drejtpërdrejt në hartimin, përpunimin dhe zbatimin e politikës së Rusisë, lidhur me çështjen shqiptare. Në këtë kuadër, vlejnë për t’u përmendur kujtimet e Ministrave të Punëve të Jashtme, Sazonov dhe Ivanov, të Kryeministrave Primakov dhe Çernomirdin, të Presidentit Jelcin etj.
Në pjesën më të madhe të tyre, mbi 90 për qind e dokumenteve dhe materialeve të këtij libri, botohen për herë të parë në gjuhën shqipe. I tërë materiali historiografik i paraqitur, pjesë të të cilit i ofrohen opinionit për herë të parë nga fondet e Arkivave Shtetërore Ruse, që e bën monografinë e autorëve të nderuar kontribut të çmueshëm të historiografisë shqiptare. Dhe jo vetëm historiografisë, do të thosha.
Renditja e dokumenteve dhe materialeve është bërë në mënyrë kronologjike për periudhën e studiuar që nis me Lidhjen Shqiptare të Prizrenit dhe mbyllet me zhvillimet e fundit në Kosovë, deri edhe në vitin 2012 të Qindvjetorit të Shpalljes së Pavarësisë Shqiptare.
Duke i qëndruar besnik deri në fund idesë së tyre për një përmbledhje sa më të plotë të qëndrimeve zyrtare ruse për çështjen shqiptare, autorët e librit kanë shmangur përdorimin e vlerësimeve apo të karakterizimeve të politikës ruse nga ana e të tjerëve, qofshin ata edhe autorë rusë.
Dr. Lauka dhe Prof. Ymeri kanë bërë shënime me shumë vlerë, të cilat janë vendosur në faqen e fundit të çdo dokumenti dhe kanë natyrë, kryesisht, informative rreth autorëve të materialeve, rreth protagonistëve të ngjarjeve apo vetë ngjarjeve. Kur është gjykuar e domosdoshme, gjithsesi, është bërë edhe ndonjë koment i shkurtër, por në raste krejt të veçanta, siç ka ndodhur, p.sh., me hedhjen poshtë të spekulimeve ruso-serbe mbi të ashtuquajturat zhvendosje të serbëve nga Kosova dhe gjoja invazionet, po ashtu periodike të shqiptarëve nga Shqipëria në Kosovë.
Autorët u janë përmbajtur rigorozisht kritereve shkencore që zbatohen në botimet e kësaj natyre. Në krye të çdo dokumenti apo materiali jepet titulli në shqip, burimi nga është marrë, përfshirë faqet e cituara, viti i daljes në dritë, si dhe autori. Një punë e shkëlqyer është bërë me transkriptimin e titujve të origjinalit, nga cirilika, në alfabetin latin, duke u dhënë mundësi edhe lexuesve që nuk i njohin gjuhët sllave, të orientohen sa më mirë lidhur me origjinën e dokumenti për të cilin bëhet fjalë.
Një vlerë tjetër e këtij botimi është cilësia e lartë e përkthimit. Në çdo faqe dhe në çdo rresht haset një shqipe e pastër dhe e pasur, gjë që nuk mund të arrihet pa zotërimin e mjeshtërisë së përkthimit në perfeksion. Pjesa dërmuese e materialeve janë përkthyer nga rusishtja, por nuk mungojnë as ato nga anglishtja dhe serbishtja. Është meritë e autorëve të librit Dr. Lauka dhe Prof. Ymeri që në morinë e dokumenteve dhe materialeve ruse për shqiptarët dhe trojet e tyre, kanë ditur të zgjedhin ato më domethënëset, më përfaqësueset, duke na e paraqitur qëndrimin vendosur destruktiv dhe armiqësor te kësaj fuqie të madhe ndaj nesh, përkatësisht ndaj çështjes shqiptare dhe shqiptareve në tërësi.
“Antologjia e Kryqëzimit”, me siguri, do të jetë një libër tavoline apo manual i rëndësishëm referent për studiuesit e historisë, të politikës dhe të diplomacisë, por edhe për publikun e gjerë. Ajo do të jetë një referencë e përhershme autentike për faktorin shqiptar, akademiko-shkencor, por edhe atë politiko – shtetëror. Jam i bindur se ky botim dinjitoz do të gjenerojë studime e monografi të reja, me analiza, komente, interpretime dhe përfundime me vlerë për të sotmen dhe për të ardhmen e kombit tonë. Sepse politika ruse dhe e klientelës së saj ballkanike, për mbi një shekull, vërtet e “kryqëzoi” çështjen shqiptare. Por siç dihet, edhe nga dogmat e doktrinat universale konfesionale, pas kryqëzimit, vjen ringjallja. Ajo, ringjallja dhe fuqizimi i vërtetë e faktorit dhe kombit shqiptar, ka filluar njëherë e mirë. Kosova, tashmë, është shtet i pavarur dhe sovran. Shqipëria është anëtare e Aleancës më të fuqishme të botës, NATO-s dhe në prag të marrjes së statusit të kandidatit për në BE. Dhe vërtetë, shqiptarët nuk kanë qenë kurrë më të lirë dhe më të bashkuar, më të zhvilluar dhe më të fortë dhe më perspektivë të ndritshme se sa janë sot. Këtë, mes të tjerash, shumë fuqishëm dhe simbolikisht e dëshmojnë edhe fjalimet e Kryeministrit të Shqipërisë, të Kryeministrit të Kosovës dhe të liderëve politiko-shtetërorë shqiptarë të Maqedonisë në festimet solemne të qindvjetorit të Pavarësisë Shqiptare.
* Autori, ish-Ambasadori i parë i Republikës së Kosovës në Shqipëri, profesor në Universitetin e Prishtinës.
