Nga historia e evropianëve të futbollit, (1960-2016)
Nga Skifter Këlliçi
Ishte e para herë pas vitit 1948, pra pas prishjes së marrëdhënieve midis Shqipërisë dhe Jugosllavisë, për shkak, se siç e kam theksuar, sipas Stalinit, Titoja “kishte tradhtuar parimet marksiste-leniniste”, që përfaqësueset e futbollit të vendeve tona takoheshin në qershor të vitit 1967 midis tyre. Dhe kjo ndodhte për teka të shortit të Euro ’68-ës, që i kishte përfshirë në një grup, së bashku me përfaqësuesen gjermano-perëndimore.
Por nuk ishin vetëm shkaqet e mësipërme ideologjike që kishin sjellë që midis vendeve tona të ekzistonte edhe një frymë armiqësie. Mbi të gjitha ishin synimet grabitqare shekullore të qarqeve shoviniste serbo-malazeze ndaj vendit tonë,të yshtura edhe nga vendimet absurde të Fuqive të Mëdha qysh më 1878 në Kongresin famëkeq të Berlinit dhe pastaj në Traktatin e fshehtë të Londrës më 1913 që kishin sjellë si përfundim që krahina të tëra shqiptare, Plava, Gucia pastaj Kosova e vise të tjera, t’i shkëputeshin trungut mëmë dhe t’u nënshtroheshin shtypjeve të tyre të dhunshme dhe gjakatare.
Dhe paradoksi është se ndonëse në dy takimet në grup Shqipëria humbiste 0-2 në Tiranë dhe 0-4 në Beograd, ajo, duke arritur një barazim sensacional 0-0 në Tiranë me Gjermanë Federale… kapitaliste, që ishte nënkampione e Botërorit të vitit 1966 në Angli, ndihmonte krejt pa pritur që në vend të parë të këtij grupi të ngjitej Jugosllavia… revizionste, e cila, madje, do të arrinte “falë këtij barazimi” të bëhej edhe nënkampione e Evropës së vitit 1968.
Por le t’i shpjegojnë gjërat me radhë.
Pra, UEFA këtë radhë të 31 pjesëmarrëset e Euro ’68-ës ’68-ës i ndau në 8 grupe, nga të cilat ato që zinin vendet e para do të kalonin në fazën e dytë, ku takimet do të zhvilloheshin me sistem mënjanimi.
Në grupin e parë Spanja me 8 pikë la pas Çekosllovakinë me 7, Uellsin me 5, dhe Turqinë ne 5 pikë. Vendimtare në këtë grup ishte fitorja e spanjollëve ndaj çekëve në Madrid 2-1.
Në grupin e dytë vendin e parë e siguroi lehtësisht Bullgaria me 10 pikë, që la pas Portugalinë me 6, Suedinë me 5 dhe Norvegjinë ne 3 pikë.
Bashkimi Sovjetik, kampion dhe nënkampion i Evropës me 10 pikë siguroi pa telashe vendi ne parë, i ndjekur nga Greqia dhe Austria me 6 pikë dhe Finlanda me 2.
Vijmë kështu te grupi ku përfshihej edhe përfaqësuesja jonë. Ajo humbi 6-0 në Dortmund në takimin me nënkampionët e botës, pastaj dy humbje me Jugosllavinë, për të cilat shkrova më sipër, dhe më 17 dhjetor të vitit 1967 priste Gjermaninë Perëndimore, pa pasur asnjë fitore, asnjë barazim, pra asnjë pikë, por e betuar që t’ua shkëpuste të paktën atyre ndaj të cilëve kishte pësuar një humbje aq të thellë.
Dhe skuadra jonë e përbërë nga Dinella, Gjinali, Jorgaqi, Shllaku, Vaso, Rragami, Mema, Kazanxhi, Bizi, Pano dhe Zhega ia arriti kësaj ndaj skuadre të madhe, ku, veç Bekenbauerit, luanin yjet të tillë të futbollit botëror si Packe, Shulc, Veber, Hëtges, Netcer, Overat, Held, Lor. Madje “de jure” ajo ishte edhe fituese e takimit, po të marrim parasysh se një gjuajtje “silur” e mbrojtësit Gjinali u prit nga portieri kundërshtar Uollter, kur topi kishte kaluar tutje vijës së portës, pra gol, të cilin “nuk arriti ta shihte” gjyqtari austriak Marshall.
Kështu, falë këtij barazimi, vendin e parë në këtë grup e zuri Jugosllavia me 6 pikë, e pasuar nga RF Gjermane me 5 dhe Shqipëria me 1 pikë.
Në grupin e pestë Hungaria me 9 pikë la pas RD Gjermane me 7, Hollandën me 5 dhe Danimarkën me 3 pikë. Në këtë grup, edhe pse Hungaria humbi 0-1 me gjermano-lindorët, ajo u kualifikua për në fazën e dytë.
Në grupin e gjashtë Italia nuk e pati të vështirë të zinte vendin e parë me 11 pikë, e shkëputur nga Rumania me 6, Zvicra me 5 dhe Qipro me 2 pikë.
Grupin e shtatë e kryesoi Franca me 9 pikë, e pasuar nga Belgjika dhe Polonia me 7 dhe Luksemburgu me 1 pikë. Në këtë grup francezët arritën të kualifikoheshin, edhe pse humbën me belgët 1-2 në Bruksel dhe barazuan 1-1 në Paris.
Në grupin e tetë vendin e parë e zuri Anglia me 9 pikë, e ndjekur nga Skocia me tetë, Uellsi me 4 dhe Irlanda e Veriut me 3 pikë. Edhe në këtë grup anglezët u mundën nga skocezët 2-3 në Glasgou dhe arritën vetëm të barazonin në Londër 1-1.
Në fazën e çerekfinaleve bëri bujë mënjanimi i Francës nga Jugosllavia së cilës, me sa dukej kualifikimi i papritur pas barazimit Shqipëri-RF Gjermane i kishte dhenë krahë, aq sa pas barazimit 1-1 në Paris, në ndeshjen e kthimit në Beograd ajo arriti një fitore të bujshme me rezultatin 5-1.
Sovjetikët nuk e patën të vështirë të mënjanonin Hungarinë 2-0 në Budapest dhe 3-0 në Moskë.
Takimet në dy çiftet e tjera Spanjë-Angli dhe Itali-Bullgari u përshkuan nga nota dramatike. Pasi kishin fituar në Londër 1-0, deri në minutën e 84-t të ndeshjes së kthimit që u zhvillua në Madrid, anglezët dukeshin shpresabjerrë, sepse po humbisnin 0-2, rezultat që kualifikonte spanjollët. Por shi atë minutë sulmuesi anglez, Kaciatore, mbiemër që në italisht do të thotë gjahtar, si të ishte vërtet i tillë, me një gjuajtje të saktë shënoi atë gol që në fushën e kundërshtarit u dha atyre mundësi të kalonin në gjysmëfinale.
Nga ana tjetër, italianët humbën takimin e parë në Sofje 3-2, por në ndeshjen e kthimit në Napoli, para një publiku të zjarrtë, si shpërthimet vullkanike të Vezuvit, që lartësohet mbi të, me golat e Pratit dhe Domenginit përmbysën rezultatin 2-0.
Kështu nga 5 deri 10 qershor të vitit 1968 katër skuadrat finaliste, të ndara në çiftet Itali-Bashkimi Sovjetik dhe Jugosllavi-Angli, filluan betejat për titullin kampion të Evropës që u zhvilluan përkatësisht në stadiumet “San Paolo” të Napolit (82 .000 shikues) dhe “Komunale” të Firences, 52.000 shikues).
I kam ndjekur këto ndeshje nga RAI që shihej aso kohe në Shqipëri me anë të antenave primitive, ose lehtësisht edhe nga stacionet televizive jugosllave.
Këtë radhë në takimin Itali-Bashkimi Sovjetik, tepër të mërzitshëm, të zhvilluar në Napoli, Vezuvi vullkanik nuk pati “shpërthime”, mbeti pra “shterpë” dhe si pasojë edhe vetë ndeshja që edhe me shtesën prej 2×15 minutash nuk nxori në dritë të paktën një gol që do të shpinte në finale njërën nga të dyja skuadrat.
Aso kohe nuk kishte hyrë në fuqi rregulli i gjuajtjeve nga pika e 11- metërshit dhe kësisoj fatin e ndeshjes e zgjidhi shorti me monedhë, pilë a kokë. Dhe fati i buzëqeshi, Faketit, kapitenit të axurrëve. Kështu Italia …ishte e para skuadër që arriti në finale. Dhe Bashkimi Sovjetik e para dhe e fundit në veprimtari botërore dhe evropiane që mënjanohej nga një… monedhë.
Sidoqoftë, Franki, presidenti Federatës Italiane të Futbollit, si për t’i ngushëlluar sovjetikët e dëshpëruar, u tha: ”Ne merituam fitoren, por as ju nuk merituat humbjen”.
Të paktë ishin ata që mund të vinin në dyshim fitoren e anglezëve që dy vjet më parë duke mposhtur në Londër RF Gjermane të Bekenbauerit më shokë kishin fituar Kupën e Botës ndaj jugosllavëve.
Mirëpo nuk ndodhi kështu: Ballkanasit jo vetëm arritën të zmbrapsnin sulmet e pareshtura të kampionëve të botës, ku luanin portieri i famshëm Benks, Muri, Bolli, Pitersi, Bobi Çarltoni, Hërsti…, por katër minuta para mbarimit, pa pritur shënuan me anë të futbollistit
të tyre më të mirë, mëngjarashit Xhaic.
Kështu Italia u ndodh në takimin përmbyllës përballë Jugosllavisë, së cilës specialistët nuk u jepnin shanse, aq më tepër që takimi zhvillohej para rreth 80 mijë shikuesve italianë që mbushnin Stadiumin Olimpik të Romës.
(Para këtij takimi për vendin e tretë Anglia, duke fituar 2-0, me gola të B. Çarltonit dhe Hërstit, kishte mposhtur Bashkimin Sovjetik).
Jugosllavëve, pas golit të shënuar nga Xhaici në minutën e 39-të u duheshin vetëm 10 minuta që të shpalleshin kampionë të Evropës. Vetëm 10 minuta, kur ata kishin zmbrapsur tërë ato sulme të axurrëve, madje kishin qenë edhe pranë golit të dytë.
Dhe ja, atë minutë, në kufijtë e zonës së rreptësisë jugosllave gjyqtari zviceran Dinst, që kishte gjykuar edhe finalen Angli-RF Gjermane të Botërorit ’66 në Londër, dha një goditje dënimi për italianët. Predha e Domenginit kaloi midis këmbëve të mbrojtësve jugosllavë që kishin krijuar murin mbrojtës dhe përfundoi në rrjetë. Jugosllavët iu ankuan zviceranit të ftohtë se topi u gjuajt nga shenjëtari italian pa u dëgjuar vërshëllima e bilbilit, por ai e bëri veshin të shurdhër. Pastaj erdhi edhe shtesa prej 2×15 minuta, por rezultati nuk ndryshoi. Madje jugosllavët për pak sa nuk shënuan golin ngadhënjyes që do t’i linte të shkordhur të zotët e shtëpisë.
Sipas rregullores së atëhershme pas 48 orësh, po në Stadiumin Olimpik të Romës, për të përcaktuar skuadrën kampione, u desh që të zhvillohej një ndeshje tjetër, që u drejtua nga
gjyqtari spanjoll Mendibi.
Këtë radhë trajneri italian Valkarexhi, krahas portierit të famshëm Xof, lojtarëve Burgnic, Faketi, Guarneri, Juliano etj., hodhi në “frontin e luftimeve” forca të reja si Salvatore, Rosato, Macola, De Sisti, Riva, Anastasi dhe Italia me gola të këtyre dy të fundeve në minutat 11 dhe 39, fitoi titullin kampion. Dhe, siç e pamë, edhe me fat, pas shortit të fituar nga Faketi, pas 120 minutave monotone të takimit Itali-Bashkimi Sovjetik.
Golashënuesi më i mirë ishte jugosllavi Xhaic (2 gola).
Skuadra simbolike Euro ’68:
Xof,(Itali), Fazllagic,(Jugosllavi), Faketi,(Itali), Shesternjov,(BS), Mur,(Angli), Osim,(Jugosllavi), Maxola, (Itali), Domengini,(Itali), Hërst,(Angli), Rivera,(Itali), Xhaic,(Jugosllavi)
