Ramiz Alia lindi më 18 tetor 1925 në Shkodër dhe vdiq më 7 tetor 2011 në Tiranë pasi vuante nga një komplikacion në mushkëri, (trenboembolia pulmonare). Ai u diplomua në shkollën e Partisë në Moskë (1954). Alia është një nga figurat më të rëndësishme të Partisë së Punës së Shqipërisë, i cili udhëhoqi Shqipërinë mes viteve 1984 – 1990. Gjatë kësaj periudhe Ramiz Alia ka kryer detyra të larta në drejtim të PPSH-së, rrjedhimisht edhe të shtetit shqiptar.
Ramiz Alia partizan
Pas zgjedhjeve të para shumëpartiake në Shqipëri të zhvilluara më 31 mars 1991, parlamenti i ri pluralist i dominuar nga deputetët e PPSH-së, më 30 prill 1991 me propozim të PPSH-së e zgjodhi Ramiz Alinë, President të Republikës. Pas zgjedhjeve të parakohshme parlamentare të 22 marsit 1992 ku fitoi koalicioni i opozitës i udhëhequr nga Partia Demokratike, më 3 prill 1992 Alia dha dorëheqje nga posti i Presidentit. Semiramis Xhuvani Alia vajza e Aleksandër Xhuvanit ishte bashkëshortja e Alisë me të cilën pati tre fëmijë. Dy vajza, Zanën, Besën, si dhe një djalë, Arbenin.
Ramiz Alia në Takimin historik me studentët e UT-së
Kur Alia mori si sekretar i parë i PPSH-së, vendi ishte në vështirësi të rënda. Apati politike dhe cinizëm u përhapur, me segmente të mëdha të popullsisë që ka hedhur poshtë vlerat e qeverisë. Ekonomi, e cila vuante nga produktiviteti i ulët dhe mungesa e përhershëm të produkteve ushqimore më elementare, tregoi asnjë shenjë të përmirësimit. Kontrolle Sociale dhe vetë-disiplinë kishte gërryer. Inteligjencës ishte fillimi për të rezistuar kontrollin e rreptë të partisë dhe të kritikojnë dështimin e qeverisë për të respektuar standardet ndërkombëtare të të drejtave të njeriut. Me sa duket duke njohur thellë dhe shtrirjen e kësaj pafuqie shoqërore, Alia me kujdes dhe ngadalë filloi të bënte ndryshime në sistem. Objektivi i tij i parë ishte sistemi ekonomik. Në një përpjekje për të përmirësuar efiçencën ekonomike, Ramiz Alia prezantoi një decentralizim ekonomik dhe reformën e çmimeve në sektorë të veçantë. Edhe pse këto ndryshime shënoi një largim nga qeveria e Hoxhës, ata nuk kanë ditur një reformë themelore të sistemit ekonomik.
Alia nuk ndaloi censurën, por ai lejoi diskutimet publike të problemeve shoqërore në Shqipëri dhe debatet e inkurajoi midis shkrimtarëve dhe artistëve në çështjet kulturore. Në përgjigje të kritikës ndërkombëtare të të dhënave të Shqipërisë mbi të drejtat e njeriut, udhëheqja e re loosened disa kontrolle politike dhe pushuar të aplikojë shtypje në një shkallë masive. Rusova rregull, megjithatë reduktuar në masë të madhe këtë përpjekje në një reputacion të mirë Në vitin 1989, solli amnisti e përgjithshme për lirimin e të burgosurve shumë afatgjatë. Alia mori gjithashtu hapa për krijimin e lidhjeve më të mira me botën e jashtme, forcimin e marrëdhënieve me Greqinë, Italia, Turqia dhe Jugosllavia. Një loosening e kufizimeve të udhëtimit dhe turizmit ka rezultuar në një pikëpamje më premtuese për tregti të Shqipërisë turistike.
Pavarësisht nga përpjekjet e Alia për të vazhdojë me ndryshimin në një bazë të kufizuar, të matur, e reformave nga lart kërcënuar se do të kthehet në reforma nga poshtë, kryesisht për shkak të kërkesave gjithnjë e më të ashpër të të rinjve të Shqipërisë. Më 9 dhjetor, 1990, demonstruesit marshuan student nga Universiteti Enver Hoxha (sot Universiteti i Tiranës) në Tiranë nëpër rrugët e kryeqytetit duke hedhur parulla dhe duke kërkuar dhënien fund të diktaturës. Në dhjetor të 11, numri i pjesëmarrësve kishte arritur pothuajse 3.000. Në një përpjekje për të shuar trazirat e studentëve, gjë që kishte çuar në përleshje me policinë e ndërhyrjes së shpejtë, Alia u takua me studentë dhe ranë dakord për të marrë hapa të mëtejshëm drejt demokratizimit. Informuar studentët Alia që donin të krijojnë një organizatë e pavarur politike të studentëve dhe të rinjve. Përgjigja Alia ishte se një organizatë e tillë duhej të ishte regjistruar me Ministrinë e Drejtësisë.
Në mesazhin e tij tradicionale të Vitit të Ri për të popullit shqiptar, Ramiz Alia përshëndeti ndryshimet që kishin qenë që ndodhin në vend dhe deklaroi që 1991 do të jetë një pikë kthese në kushtet e ekonomisë. Por, pavarësisht nga shenjat pozitive të ndryshimit, shumë shqiptarë janë ende duke u përpjekur për të lënë vendin e tyre. Në fund të vitit 1990, deri në 5.000 shqiptarë kaluar kufirin malor në Greqi. Të rinjtë e motivuar me pakënaqësinë ekonomike bërë deri pjesa më e madhe e refugjatëve.
Në shumë aspekte, Alia ishte një i mbijetuar politik. Ai kishte arritur të mbetet një figurë e rëndësishme politike nëpër disa kriza politike. Edhe pse ai kishte disa shqetësime të vërtetë për stabilitetin dhe vazhdimësinë, ai nuk ishte i papërkulur. Ai ndryshoi në përgjigje të rrethanave dhe kërkesave të vendosur reformatorët.
Megjithatë, me Shqipërinë në grahmat e një krize të rëndë ekonomike, Alia kishte për t'u përballur me sfidat me të cilat ai nuk mund të kapërcej. Pas rënies së qeverisë së koalicionit në dhjetor 1992 dhe Partia Demokratike e PDSH (Shqipërisë) fitore dërrmuese në zgjedhjet e përgjithshme të pranverës 1992, ai dha dorëheqjen si president më 3 prill, 1992. Më 9 prill, Kuvendi Popullor zgjodhi kreu i PDSH, Sali Berisha si kreu i ri i Shqipërisë të shtetit.
Më 21 maj, 1994, zyrtarë të lartë të regjimit komunist, përfshirë edhe Ramiz Alia, shkoi në gjyq. Alia u akuzua për shpërdorim të pushtetit dhe shpërdorim të fondeve shtetërore, siç ishte Adil Çarçani, ish kryeministër, Manush Myftiu, zëvendësi i tij, dhe Rito Marko, ish-zëvendës-president.
Një gjykatë e apelit pas reduktuar disa nga dënimet, sidomos Alia në pesë vjet. Alia, Myftiu, Çarçani, Stefani dhe Isai janë urdhëruar gjithashtu që të paguajë shuma të ndryshme të shtetit. Më 30 nëntor, Gjykata e Kasacionit reduktuar afat Alia e nga një tre vite të tjera. Më 7 korrik, 1995, Ramiz Alia ishte liruar nga burgu.
Enver Hoxha dhe Ramiz Alia
Pas daljes nga burgu ai u tërhoq në jetë private, shpesh herë merrte pjesë si i ftuar në dokumentare të ndryshme të cilat kishin për temë zbardhjen e disa enigmave të periudhës komuniste. Vitet e fundit Alia ka qënë ne vorbullën e debatit mbi masakrën e Tivarit si përgjegjës direkt ndaj atij krimi, akuzë te cilën nuk e ka pranuar kurrë.
Në vitin 2010 Alia publikoi një libër mbi jetën e tij të titulluar Jeta ime, në këtë libër ai pranon disa nga gabimet e Enver Hoxhës me luftën e klasave.
Pasi vuante nga një komplikacion në mushkëri, (trenboembolia pulmonare) u shua në spitalin e sanatoriumit të Tiranës. Me vdekjen e tij mbyllet një epokë ai ishte presidenti i fundit komunist dhe i pari pluralist.
Homazhet për ish-udhëheqësin e fundit të regjimit komunist dhe ish-presidentin e parë pluralist pas viteve ‘90, Ramiz Alia u zhvilluan sipas Protokollit Shtetëror në Shtëpinë Qendrore të Ushtrisë. Në homazhe përveç familjarëve, njerëzve të afërt kanë marrë pjesë edhe deputetë të Partisë Socialiste si Gramoz Ruçi e Namik Dokle,
Servet Pëllumb dhe kryetari i LSI Ilir Meta ky i fundit ishte i vetmi politikan i cili i bëri ngushëllimet publike familjes së Alisë. Pjesëmarrës ishte dhe Fatos Nano.
“E vërteta e atentatit ndaj Ramiz Alisë”
Këto ditë mund të shohësh shpesh në kryetitujt e gazetave emrin e Ramiz Alisë.
Është një rikthim tek disa histori të vjetra, që ribotohen ose ripërtypen nga mediat.
Një prej tyre është ajo për një atentat të dështuar ndaj Ramiz Alisë.
Për këtë atentat u akuzua tropojani Skënder Haluci, tashmë gjyqtar.
Thuhet se Ramiz Alia vendosi t’ia falë jetën.
Por çfarë thotë vetë Haluci, i cili duhet të rishpjegojë sërish për të disatën herë këtë gjë?
“Atentatet ndaj Ramiz Alisë në Has dhe në Tropojë janë atentate të sajuara nga Sigurimi i Shtetit. Në Has vërtet është arrestuar dikush me një granatë në xhep dhe për këtë janë pushkatuar dy persona, por ata kanë pasur hasmëri mes dy familjeve dhe konfliktin e kanë pasur mes tyre, jo me Ramiz Alinë. Sigurimi e dinte mirë këtë. Ditën e vizitës së Ramiz Alisë, për shkak të përqendrimit të madh të policisë, personat në fjalë janë kapur me armatim dhe janë etiketuar si tentativë për atentat ndaj Ramiz Alisë. Ata janë arrestuar atë ditë…
Rasti i Tropojës është një përrallë e vërtetë. Ramiz Alinë e kanë pritur me entuziazëm të madh”, thotë Haluci për gazetën Panorama.
Ai thotë se më 24 nëntor është arrestuar ai së bashku me djalin e xhaxhait, Isuf Haluci me akuzën se donin të vrisnin Ramiz Alinë.
“Ne jemi arrestuar gjashtë muaj më vonë. Ramizi ka ardhur diku nga qershori apo korriku i atij viti dhe ne jemi arrestuar më 24 nëntor 1983”.
Haluci thotë se falja e jetës së tij nuk ka lidhje me një qëndrim më tolerant të Ramiz Alisë.
“Nuk është e vërtetë se Ramiz Alia ishte më i zbutur në qëndrimet dhe gjykimet e tij. Gjatë dhe pas asaj vizite të paharruar për hasjanët dhe tropojanët, në Has dhe në Tropojë janë arrestuar, torturuar dhe dënuar me afate të gjata burgimi mbi 30 veta. Nga pranvera e vitit 1983, kohë kur ka ndodhur turi politik për promovimin e Ramiz Alisë si pasaardhës i Enver Hoxhës, pasi në atë kohë thuhej se Enver Hoxha ishte në gjendje të keqe shëndetësore fizike dhe mendore, deri në pranverën e vitit 1985 janë pushkatuar 5-6 persona nga kjo zonë, të cilët do të mundohem t’i kujtoj me emra, Tom Ndoja dhe Sokol Sokoli, pushkatuar pas revoltës që kishte ndodhur në burgun e Qafë-Barit në maj të vitit 1984, Shkëlzen Doçi, pushkatuar më duket më 9 prill 1985, në kohën kur po jepte shpirt krimineli Enver Hoxha, pa harruar këtu edhe hasjanët që u ekzekutuan pas vizitës së Ramiz Alisë në Has.
Thuhet dhe unë e besoj këtë se Sekretari i Parë i Komitetit të Partisë së Punës në atë kohë i Tropojës, ishte Bajram Nezaj, i cili i ka thënë Ramiz Alisë se pushkatimet e të rinjve në veri nuk janë pritur mirë nga popullata dhe kanë krijuar shumë zemërim. Një nga arsyet e ndryshimit të vendimit të dënimit tim me vdekje ka qenë kjo. Nuk dua më të merrem me këtë histori se kam 50 vjet që përndiqem nga ajo”.
******
Ramiz Alia tregon se si u themelua Partia Socialiste dhe si u vendos Fatos Nano kryetar.“PS-ja trashëgoi strukturat e Partisë së Punës”
Gabimet që e çuan në vetëvrasje Mehmet Shehun -Gazeta “Shekulli Online”
Z.Alia, kur ratë në kontakt për herë të parë në një celulë komuniste?
Unë e kam shkruar edhe në libër. Ju e dini nga historia që Partia Komuniste u krijua në nëntor të vitit 1941. Kurse organizata e Rinisë Komuniste është krijuar në 20 janar të vitit 1942. Unë jam pranuar në rininë komuniste menjëherë, që në janar. Por, isha në grupet e rinisë komuniste që përpara, që nga dhjetori apo nëntori. Por futur në rininë komuniste, në janar.
Çfarë do të thoshte të futeshe në rininë komuniste?
Domethënë një organizatë ku futeshin disa të rinj, jo të tërë, ata që e ndjenin veten të gatshëm për të luftuar për çlirimin e vendit tonë, të Shqipërisë, por jo vetëm kaq, por edhe që kishin simpati për idetë komuniste.
Kush ishte udhëheqësi i asaj organizate ku ju u pranuat?
Në atë kohë sekretari i Rinisë Komuniste ishte Qemal Stafa.
Ju e keni takuar Qemal Stafën?
Atë e kam takuar pikërisht në janar të 1942. Në 21 janar është përvjetori i vdekjes së Leninit dhe në një shtëpi ilegale…
Afër qendrës së Tiranës?
Brenda qytetit, diku andej nga lagjja e pishës, është tek “Pazari i Ri”, pak më tutje. Aty Qemal Stafa foli për Leninin, për jetën e tij.
Menjëherë kuptove që ky ishte udhëheqësi i Rinisë…?!
Po po, ai u prezantua.
Ky ishte takimi i parë dhe i fundit?
I fundit, se nuk e takova më, më 5 maj pastaj Qemali u vra.
Ku ishit më 5 maj dhe ku e mësuat vrasjen?
Ishim nxënës në shkollë, në gjimnazin e Tiranës kur erdhi lajmi që u vra Qemal Stafa. Erdhi një shok, ilegal i cili foli në një pushim aty, erdhën të tërë nxënësit. Ai vetëm dha një përshëndetje për Qemal Stafës.
Po mund të bëheshin hapur këto gjëra në atë periudhë?
Kjo u bë hapur, por ishte brenda mureve të shkollës dhe nuk futej njeri.
A flitej për një vrasje të dyshimtë të Qemal Stafës, për ndonjë tradhti?
Në atë kohë jo.
Po më vonë?
Më vonë kemi lexuar, edhe sot e kësaj dite lexon gjithmonë materiale të ndryshme për atë.
Për ju ka pasur diçka të dyshimtë në vrasjen e tij?
Nuk ka pasur ndonjë gjë, ishte një rastësi që ndodhi, meqë një shoku i zunë, kishte dokumentin e shtëpisë, rastësisht i gjeti policia në shtëpi dhe pikë.
Zoti Alia, ju keni reflektuar dhe njohët disa nga gabimet e asaj periudhe. Sa nga këto gabime ia njihni dhe Enver Hoxhës? Kush kanë qenë gabimet e Enver Hoxhës, e parë nga ky kënd sot?
Unë nuk mendoj kështu, unë mendoj se ajo që është bërë mirë dhe që ajo është bërë keq, ka qenë kolegjiale. Nëse ka pasur gjëra të mira, i ka bërë Enver Hoxha, i kemi bërë të tërë. Nëse ka pasur gjëra të këqija, i ka bërë Enver Hoxha, i kemi bërë të tërë.
Ju e njihni si gabim të Enver Hoxhës faktin se gjatë 25 viteve, disa nga bashkëpunëtorët e tij të afërt, të punës më vonë, u eliminuan më vonë në të ashtuquajturat grupe armiqësore. A ishte kjo një përpjekje e tij për ta pasur fushën rreth e rrotull tij të pastër që askush të mos ia vinte në dyshim, ka lidhje kjo gjë?
Unë e theksoj edhe njëherë, nuk i krahasoj kështu dhe nuk i gjykoj kështu gjërat. Se më thua ti Enver Hoxhës, pse mos të them Mehmet Shehut, për shembull, pse të mos them Ramiz Alisë.
Se Mehmeti ishte viktimë vetë më vonë…
Jo jo, po përpara 1980…
Mehmeti ka qenë më aktiv se Enver Hoxha?
Të gjithë kanë qenë aktivë. Unë të thashë s’i ve gisht as atij, unë quaj se të gjitha veprimet kanë qenë veprime që lidhen me një vijë të partisë, që kishin një vijë të caktuar partisë, që përgjigjeshin të gjithë. Nuk dua të vej gisht.
Duke menduar nga distancë kohore, 20 vjet pas rrëzimit të komunizmit në Shqipëri. Mos u teprua pak me këto dënimet e shokëve tuaj të asaj periudhe, a ka pasur teprime?
Ky është një problem tjetër. Unë e thashë, kjo hyn në kuadrin e asaj që thamë përpara, në zhvillimin e luftës së klasave, e cila pa dyshim që është tepruar, pa dyshim ka kaluar kufijtë e realitetit. Në këto kufij të realitet përfshihen edhe raste të tilla. Unë e kam thënë edhe në një vend tjetër, jo në këtë libër, s’e mbaj mend në e kam shkruar, disa gjeneralë u akuzuan dhe u dënuan si tradhtarë të atdheut të lidhur me të huajt etj..
Pa qenë të tillë…
Sigurisht që pa qenë, ata u dënuan. Çfarë ndodhi? Ndryshoi sistemi. Në këtë sistem të ri të demokracisë pluraliste, të gjithë këta njerëz nuk u hodhën në kampin kundërshtar, përkundrazi vazhduan të jenë me atë parti me të cilin kishin qenë, ose në atë bllok që kishin qenë…
Megjithatë kjo nuk i ngushëllon plagët e familjeve të tyre…
Dakord, ky është një tjetër problem.
Përveç gjeneralëve që ju i quani një tejkalim të së drejtës për t’i dënuar deri në atë masë që u dënuan, kush tjetër ish-udhëheqja e lartë e asaj periudhe, apo ish-ministra, mendonin se në një farë mase është tejkaluar e drejta për ta dënuar? Kë konsideroni që nuk ishin fajtorë dhe u dënuan si të tillë? Për shembull, Todi Lubonja, Kiço Ngjela etj,.
Në librin tim kam folur për Todi Lubonjën, sepse mendoj se ai grup i Todit, i atyre shokëve që ishin, grupi i kulturës, ata u dënuan, por për mendimin tim ishte një veprim i nxituar. Nuk ishin ata fajtorë për atë çështje, unë kam qenë vetë pjesëtar, madje në atë grup edhe unë kam marrë dënim. Në atë mbledhje që janë dënuar ata. Mendimi im ka qenë që nuk duhesh shkuar në ato ekstreme ku shkoi dënimi, por nuk mund të them këtë gjë për Mehmet Shehun. Nuk e them dot…
Çfarë nuk thoni dot se Mehmet Shehu…
Ai ia bëri vetes.
Në ç’kuptim?
Të gjithë procedurën, deri tek vetëvrasja.
U vetëvra apo e vetëvranë?
Ai u vetëvra.
A u detyra nga rrethanat të vetëvritej?
Nuk besoj se asnjë njeri në botë nuk vret veten nëse nuk ka rrethana të atilla që e çojnë në vetëvrasje. Unë jam i bindur që Mehmeti vrau veten sepse nuk duronte dot kritikat, vërejtjet e ndryshme. Ajo psikozë që mundonte Mehmetin u duk në Kongresin e Partisë, nëse ju kujtohet në atë kohë. Mehmeti nuk kishte gjallëri në shkathtësinë e tij, përkundrazi, megjithëse ai foli, por më tepër recitoi se sa foli.
Një nga familjarët e Mehmet Shehut më ka thënë që në periudhën kur kritikohej, kur ishte vënë në shënjestër për veprimtarinë e tij, e kështu me radhë, sigurisht që nuk mund të thoshte se ky ish-luftëtar i luftës së Spanjës, apo ky njeri që kishte 26 vjet që udhëhiqte vendin si Kryeministër të pranonte kritikat e Lenka Çukës, Pali Miskës, të cilët kishin ardhur nga klasa punëtore dhe kuptohej që në këtë mënyrë ai ishte shenjëstruar që të përfundonte si të gjithë ato grupe të tjera, me dënim, ndoshta me pushkatim e kështu me radhë. A është kështu?
Jo, ai që të ka thënë ty e ka gabim. Në ç’kuptim? Gabimi është këtu, nuk është fjala për kritikat e X-it apo Y-it. Kur bëhet një mbledhje, kur diskutohet për një gjë që dikush ka bërë një gabim kanë të drejtë të flasin të tërë pjesëtarët e mbledhjes, nuk shihet që është me xhaketë apo pa xhaketë. Unë nuk besoj se Mehmeti është ofenduar pse ka bërë kritikë X-i apo Y-i. Unë jam i bindur për veten time për këtë, që Mehmeti shkoi në vetëvrasje sepse kuptoi që ishte një gjë e rëndë për të, sepse të gjithë, jo vetëm, por partia e shikonte në përgjithësi.
Ku ishte gabimi që kishte bërë Mehmet Shehut?
Gabimi i rëndë që bëri Mehmeti ishte ai gabim që Mehmeti e dënonte vetë dhe ka dënuar shumë njerëz për atë gabim, që lejoi fejesën e djalit me një familje që konsiderohej në atë kohë e deklasuar. Mehmeti këtë gjë nuk e bënte për të tjerët.
Mos ishte një kurth që iu bë Mehmetit?
Jo, e zgjodhi vetë. Unë nuk diskutoj problemin si e bëri, qysh e bëri.
Ky është mëkati më i madh që ka bërë Mehmet Shehut?
Ai është një mëkat që ka bërë.
Ju edhe sot mendoni që Mehmet Shehu ishte një poliagjent?
Ah ky është një tjetër problem. Ky problem është tjetër. Për sa i përket asaj që thuhet për Mehmetin, unë për vete personalisht nuk kam ditur se çfarë dokumentesh kishte. Pasi u vra Mehmet Shehu, mua më thirri në zyrë Enver Hoxha dhe më pyeti, tha je ti në dijeni të atyre dokumenteve që na kanë ardhur në 1964 nga Vjena lidhur me Mehmet Shehun. Unë me të vërtetë nuk dija gjë dhe i thashë, jo, nuk jam dijeni. Më tha që kanë ardhur atëherë disa dokumente me të cilat tregohej se Mehmet Shehu ishte agjent i anglezëve, por unë dhe Hysniu i lexuam, i pamë, por konkluduam që mund të ishte një provokacion i rusëve për të na përçarë.
I kishte sjellë ambasada jonë, ku i kishte marrë?
I kishte dorëzuar një X njeri, i panjohur, pa emër. Këto dokumente Enveri u ngrit nga tavolina e tij, shkoi në kasafortën e Hysniut, kishte vdekur, nga atje i nxori dhe m’i dha mua, shikoji tha. Unë i pashë një e nga një, skeda, anglisht ishin të tëra. Me porosi të tij i mora dhe i çova për përkthim.
Këto ishin materiale të shkruara në mënyrë të thjeshtë, apo ishin dokumente komprometuese që Mehmet Shehu kishte firmosur diçka ose…
Jo s’kishte firmosur, ato ishin skeda, ku Mehmet Shehu pretendohej të ishte agjent. Më vonë në 1987 ambasadori jonë në Argjentinë, merr nga një njeri prapë, një amerikan, një letër, në të cilën thotë se dokumentet që u janë dhënë ju në Vjenë janë të sakta. Ky ambasador, në atë kohë, dërgoi një letër për Komitetin Qendror të Partisë. Unë e kam marrë atë letër, në mbledhjen e parë, në fund të mbledhjes, ua kam lexuar anëtarëve. U thashë që po ua lexoj këtë letër, i thashë unë nuk dua asnjë koment, asnjë diskutim, thjesht ua lexova për dijeni dhe kjo letër të futet në arkiv, duhet të jetë në Arkivin e Shtetit. Pse unë nuk kërkova diskutim? Sepse janë diskutime në erë.
Ju mos e lexuat me qëllimin që t’i mbushnit mendjen, shokëve tuaj të Byrosë se Mehmet Shehu ka qenë agjent dhe unë meritoja të isha pasardhësi i Enver Hoxhës?
Jo jo, s’kam të atilla punëra. Unë e lexova se erdhi, se po ta kisha futur në sirtar, sot e pe ti, ai djali doli dhe e bëri botërisht, po të mos e kisha lexuar unë, sot do të ngriheshin të gjithë dhe do të thoshin pse e ke fshehur.
Vërteton kjo realisht që Mehmet Shehu ka qenë agjent?
Unë them këtë gjë në libër, që këto janë lexuar, janë të shkruara, por a janë të vërteta, askush s’e thotë dot. Nuk ka asnjë dokument që të thotë se këto janë të vërteta. Çfarë do të thotë të thuash që janë të vërteta? Ato janë, X-i bëri këtë, takojeni filanin, merrni të dhëna nga filani. Unë mund të them sa të duash. Derisa nuk ka ndonjë dokument që ky ka qenë, ma vërtetoi, tani s’them dot. Nëse më bën mua pyetjen a ka qenë? Unë të them s’di gjë, s’mund të them që ka qenë apo s’ka qenë. S’kam asnjë dokument.
Për ata që kanë dyshime se Mehmet Shehu mund të jetë vrarë, si mund t’i heqin këto dyshime, duke pasur teori që ka bërë rrugë të nëndheshme poshtë vilës…
Kur është vetëvrarë Mehmet Shehu, të nesërmen në mëngjes më mori në telefon oficeri i tij, Ali Çeno. Më mori në telefon dhe më thotë, ore ky ka vrarë veten. Kush ky, i thashë unë. I the kujt, i thashë unë. Po tha, njoftova ministrin e Brendshëm. Në atë kohë ishte ministër Feçor Shehu. Mirë, i thashë unë.
Si është e mundur që ju u njoftuat në mëngjes kur ajo ka ndodhur në 1 të natës, kur ishte zbuluar në atë kohë…
Nuk e di këtë. Në atë kohë vajta menjëherë tek Enveri, ia thashë kështu-kështu. Enveri u shtang në vend, mbeti, tha pse e bëri këtë. Në këtë kohë vjen Kadri Azbiu, që i kishte thënë Feçori dhe erdhi ai.
Kadriu në atë kohë çfarë ishte?
Ministër i Mbrojtjes. Edhe Enveri i tha Kadriut, ore meqë erdhe ti shko në shtëpinë e Mehmetit mos ka lënë ndonjë gjë. Vajti Kadriu dhe kishte lënë një letër Mehmeti, është bërë publike. Kaq është kjo ngjarje në atë kohë, kaq mund të them për figurën e Mehmetit. Nuk mund të them unë personalisht se ishte i tillë. Për mua figura e Mehmetit, përveç këtyre fakteve që po bisedojmë, ai ka qenë një njeri i ditur, një kuadër shumë i zoti, nga çdo pikëpamje, përveç luftëtar dhe trim, ishte dhe korrekt. Ai drejtonte Kryeministrinë dhe me mua raportet kanë qenë miqësore, nuk shkonim shumë me njëri-tjetrin. Por kjo s’do të thotë që ne s’punonim me njëri tjetrin, përkundrazi, kur Mehmeti kishte probleme në Këshillin e Ministrave me arsimin, këto i kisha unë, më merrte gjithnjë në telefon. Më thoshte, i ke parë këto materiale që kemi ne, ke ndonjë vërejtje. I thosha unë mendimin tim dhe pikë. Tregon që ishte shumë korrekt.
Ishte vitit 1981 për të cilën po bëhet fjalë, ishin vitet e fundit të jetës së Enver Hoxhës, ishte periudha kur anëtarët e Byrosë, ministrat, të cilët përgjithësisht vinin nga periudha e luftës, ishte brezi i luftës, ishin rritur dhe fëmijët e tyre ishin rritur, kishin filluar martesat e kështu me radhë. Ka një teori sipas të cilës për shkak edhe të sentimentëve prindërore, martesat, fejesat, kunatat e kështu me radhë, fillua dhe krijuan një atmosferë, e llokoçitën bllokun në atë periudhë. A ka luajtur rol kjo gjë dhe a ishte pjesë dhe vetëvrasja e Mehmet Shehut, e kësaj atmosfere, e kësaj lufte dhe për rrjedhojë kishin filluar shikimet kush do të ishte pasardhësi…
Jo, nuk ka gjëra të tilla, s’ka pasur.
Po në përgjithësi në atë kohë?
Nuk janë këto faktorë që kanë përcaktuar qëndrime të ndryshme, vërejtje të ndryshme, llogari të ndryshme për sa i përket rolit dhe veprimtarisë së udhëheqjes së partisë.
Po një luftë e ftohtë, e heshtur, e nënkuptuar ndoshta më shumë, për pasardhësin e Enver Hoxhës ka pasur?
Nuk ka pasur fare. Deri në minutën e fundit të gjithë ne, duke përfshirë edhe mua që po flas, ishim të bindur se pasardhësi i Enverit ishte Mehmet Shehut, veçanërisht pas vdekjes së Hysni Kapos, kjo u bë fare e qartë.
Pse?
Mehmeti ishte kryeministër, u bë edhe ministër i Mbrojtjes, u bë dhe sekretar i Komitetit Qendror të Partisë, se mori vendin e Hysniut, me një fjalë zuri të gjithë postet themelore në qeveri dhe parti. Të tërë e respektonin.
Mos ishte pikërisht ky moment ku familja e Enver Hoxhës, ndoshta nuk do të ndiheshin të sigurt me Mehmet Shehun si pasardhës. Nexhmije Hoxha ka pasur ndonjë rol në këtë periudhë?
Këto janë të tëra hipoteza që nuk qëndrojnë, nuk kanë lidhje as me ngjarjet që kanë ndodhur.
Pra vdekja e Mehmet Shehut nuk ka lidhje me një…
…Absolutisht nuk ka lidhje, ka lidhje vetëm me veprimtarinë e Mehmetit, me atë që bëri, si u interpretua ajo, si Mehmeti i interpretoi vetë, si Mehmeti e ndjeu veten në ato situata.
Vërtetë ishte kaq e rëndë ajo çfarë kishte bërë Mehmeti, fejesa e djalit me një vajzë të deklasuar, e cila në fakt ishte pjesë e ekipit të kombëtares së volejbollit të femrave, dilte jashtë shtetit me Dinamon, i ati ishte profesor në universitet.
Vërtetë ishte kaq e rëndë ajo që kishte bërë Mehmet Shehu?
Me të vërtetë tronditja e Mehmetit është pak e çuditshme. Thelbi është që kushdo që priste një vendim ishte Kongresi i Partisë, që u bë në nëntor të 1981. Shumë njerëz prisnin që në Kongres t’i jepej goditja Mehmetit. Unë mbaj mend ata kineastët, këta që na marrin nëpër filma, më kanë ardhur mua edhe më thoshin, aman thuaj shokut Mehmet të vesh ndonjë kostum tjetër, se kishte veshur një kostum të zi. Ndërkohë që të tjerët ishin me kostume të çelura. Mehmeti ishte nxirë fare, se priste ndonjë gjë nga Kongresi, por s’ndodhi asgjë, mbajti të tëra funksionet. Pra, efektivisht në anën thelbësore se goditja mund t’i jepej aty po të ishte ndonjë hall që duhej dënuar. Jo nuk u bë kjo, ajo mbledhja e Byrosë Politike ishte formale nga një pikëpamje, se s’kalonte dot, formalisht. Unë mendoj, nuk e di, apostafat ishte lënë nga Enveri pas Byrosë Politike që me atë të mbyllej ajo çështje dhe të mbaronte, nuk kishte asnjë qëllim tjetër ajo mbledhje. Por, duket që Mehmeti s’e duroi dot, sigurisht edhe kuptohet nga një pikëpamje po të kesh parasysh karakterin e tij, s’kishte ndonjë motiv tjetër.
Pas vdekjes së Mehmet Shehut, pasardhësi menjëherë u mendua që mund të ishit ju, apo kjo gjë me kalimin e kohës filloi të ngjizej?
Është menduar. Unë për veten time s’e kam menduar, por ishte pak a shumë, se unë kisha edhe funksionin e sekretarit të Komitetit Qendror, u bëra dhe President i Republikës. Kështu që, mora dy funksione.
Atëherë fillove të kuptosh se mund të ishit ju pasardhësi…
Kjo ishte një shenjë që siç duket do të zëvendësoja.
Enver Hoxha ua ka thënë ndonjëherë këtë?
Jo. Në fund, diku nga viti 1984-1985, një muaj përpara se të vdiste, ishim në shtëpinë e tij, unë, Adili dhe Hekuran Isai, po diskutonim për probleme të ndryshme. Ai tha e shikon, unë jam sëmurë, do ta kem të gjatë nuk e di, por tani çdo gjë iu bie juve. Ti, i tha Adilit, interesohu për problemet ekonomike, Hekuranit i tha të merret me problemet e brendshme të vendit. Mua mu drejtua, ti tha, merru me çështjet politike. Ju të tre, na tha, e keni në dorë të gjithë punën. Ky ishte testamenti i tij. E kam shkruar edhe në libër, përveç kësaj asgjë tjetër më nuk ka thënë.
Pas Enver Hoxhës, kur ju u zgjodhët pasardhësi i tij, është përfolur në Tiranën e asaj periudhe por edhe më vonë se Simon Stefani ishte një nga pretendentët për të qenë….
Jo jo, nuk e besoj. S’ka pasur asnjë shenjë, por edhe nuk kishte. S’kishte as të dhënat e nevojshme për të qenë.
Nexhmije Hoxha, pasi vdiq Enveri, është prononcuar në forume që Ramiz Alia do të jetë, apo ishte natyrale dhe s’kishte lidhje?
Zgjedhja ime është bërë pas vdekjes së Enverit. Madje më duket se është bërë para ceremonisë së varrimit. Kam pasur mendimin që të lihej disa kohë, të qetësoheshin gjakrat, nuk doja që të bëheshin me urra, si thonë fjalës. Shumica e shokëve insistuan, thanë të mos lemë kot të diskutime si do të bëhet, kush do të bëhet.
Ju u zgjohet me unanimet sekretar i parë i Partisë Punës së Shqipërisë?
Po po, nuk pati kundërshtime.
Mund t’i thoni një herë një të keqe Enver Hoxhës?
E keqja e Enver Hoxhës është që Shqipëria nuk i realizoi të gjithë ato synime që kishte Enver Hoxha, dhe kjo për fajin e Enver Hoxhës, timen dhe të gjithë ne që ishim në krye, nuk e realizuam dot atë Shqipëri që duam. Pra, unë duke marrë postin e Enver Hoxhës, e ndjeja veten shumë të vogël për të qenë Enver Hoxha.
Ramiz Alia : “PS-ja trashëgoi strukturat e Partisë së Punës” Gazeta “Standard”
Këto pesë vite, nga 1985 deri në vitin 1990, kur u rrëzua komunizmi dhe ndryshoi sistemi, cilat konsideroni si problemet më të vështira që ju përballuat?
Gjatë asaj periudhe dy momente janë me rëndësi për t’u theksuar. Momenti i parë janë vështirësitë ekonomike. Duhet thënë që qyshkur ishte gjallë akoma Enveri, me një fjalë, që nga vitit 1980-1982 e këtej, vështirësitë ekonomike filluan të shfaqeshin me forcë në Shqipëri. Sigurisht këto ishin pasojë, në radhë të parë, e mbylljes, thonë. Por, ishin edhe pasojë e prishjes së marrëdhënieve tona me Kinën që ndodhën në vitin 1978. Dihet që Kina na ndihmonte shumë, bashkëpunimi me Kinën veçanërisht për ne kishte rëndësi të madhe në fushën ekonomike, qoftë për ndërtime të disa objekteve më të mëdha që kemi pasur ne në ekonomi, furnizimi i bujqësisë me traktor, më kujtohet erdhën 1 mijë traktorë nga Kina, përveç faktorëve të tjerë ekonomikë, të cilët i dhanë dorë mjaft zhvillimit të vendit tonë. Ndërsa, pas prishjes së marrëdhënieve me Kinën, deri diku nga viti 1982-1983, eci ekonomia jonë, pati mundësi të ecte, por pastaj filluan vështirësi dhe rënie ekonomike. Pra, mund të them që në atë periudhë të viteve 1980-1990, meqë pyetët vështirësitë, sfida ekonomike. E dyta, sfida politike. Pasi, kini parasysh se atëherë ndodhën ngjarjet më të mëdha në plan ndërkombëtar, domethënë në tetor të vitit 1989 filluan ngjarjet e Polonisë, rënia e Murit të Berlinit dhe fill pas tij, rënia e të gjithë socialistëve të Lindjes që përfundoi në Rumani me vrasjen e Çausheskut dhe njëkohësisht shpërndarja e Bashkimit Sovjetik. Natyrisht kjo situatë krijoi vështirësi të mëdha politike sepse jo më në Shqipëri, por bota e jashtme po priste dominonë e fundit, kur do të binte kjo domino që ishte Shqipëria. Pati sinjale në Shqipëri. Sinjali i parë ishte në korrik të vitit 1990 kur u futën në ambasada rreth 5 mijë veta. Mendoj që ne e zgjidhëm shumë mirë, shumë drejt, pa asnjë konflikt atë problem të madh. Ne kërkuam bashkëpunimin e OKB-së, të Perez de Cuellarit, me të cilin unë kisha miqësi, lidhje me të, se ai erdhi në Shqipëri. Kështu që, menjëherë me t’i kërkuar atij që të na ndihmojë, dërgoi njerëz për këtë çështje. Rëndësi ka fakti që ne realizuam që të tërë ata të rinj, nuk është puna për t’i hapur rrugë të iknin, por ajo që ka rëndësi edhe për vetë të rinjtë që të iknin si qytetarë normalë. Domethënë të pajisur me pasaportat e shtetit shqiptar, që atje ku do të venin të mos ishin ilegalë.
Kur e kuptuat fillimisht që filloi rrëzimi, përpara Murit të Berlinit, kishte shenja që komunizmi do të rrëzohej?
Nuk kishte askush shenja, as Gorbaçovi vetë, asnjë s’i kishte ato shenja, as Perëndimi nuk i kishte. Ishte e papritur. Sidoqoftë, kur ndodhën ngjarjet e Berlinit, pa dyshim fillova të mendoja që duhej diçka të bëhej tek ne. Ngjarjet u rrokullisën aq shpejt…
Vrasjen e Çausheskut e keni ndjekur në televizion?
Sigurisht.
Çfarë efekti ju krijoi?
Ai ishte një krim i paramenduar.
Domethënë ju e morët sinjalin?
Sistemin që duhet ndryshuar e dha Muri i Berlinit, që ranë të gjitha vendet e Evropës Lindore, ra Bashkimi Sovjetik.
Dëshmitarë të Bllokut kanë thënë që u përjetua me frikë dhe panik vrasja e Çausheskut dhe ka ndikuar shumë më pas tek vendimet që u morën në Shqipëri për të shkuar tek pluralizmi.
Jo, nuk e mendoj, se ajo ishte në dhjetor të vitit 1989, e Çausheskut. Ne në 2 korrik 1990 ishte kjo e këtyre, ne vazhduam rrugën tonë edhe pas 2 korrikut. Problemi përfundimisht që u pa, ne gjatë vitit 1990 ne u përpoqëm të bëjmë disa rishikime, siç ishte problemi i fesë, të rivendosnim fenë, lidhur me oborrin kooperativist, të bënim disa rishikime të sistemit tonë, ta zbusnim sistemin, me qëllim që të evitonim…
Masat që morët ju, ishin për të evituar rrëzimin e komunizmit në Shqipëri apo për të sjellë pluralizmin?
Deri në atë kohë, në 1990, ne luftonim për të evituar rrëzimin e komunizmit, duke i krijuar sistemit mundësi të reja, t’i përshtateshe kushteve të reja që u krijuan. Kur erdhi momenti i lëvizjes studentore, jemi tani në fund të vitit 1990, atëherë ishte e qartë për ne, për të gjithë, ishte e qartë që tashmë nuk ka rrugë tjetër, por në atë kohë, jo vetëm s’ka rrugë, por tashmë kalimi duhej bërë në mënyrë që të mos ndodhte asnjë incident se kishte mundësi për gjakderdhje.
A kishit indikatorë nga shërbimet sekrete që gjërat po lëviznin, indikatorë nga shkrime që bënin intelektualë të ndryshëm, Ismail Kadare, Sali Berisha, Ylli Popa, Servet Pëllumbi e kështu me radhë…
Po. Domethënë indikatorë nga organet e sigurimit nuk kam pasur gjë. Nga këto këtu nuk kishte gjë. Në gusht të vitit 1990 unë kam bërë një mbledhje të intelektualëve në Tiranë, ku ishin të gjithë këta emra që përmende ti, pra Ismail Kadare, Sali Berisha, Dritëro Agolli, ishin 100 e disa intelektualë. Kërkoja nga ata mendimin lidhur me zhvillimet, çfarë propozimesh bënin. Në atë kohë ne kishim shtruar problemin e demokratizimit të jetës, në kuptimin që të demokratizohej mendimi, që çdo njeri të fliste lirisht.
A mund të kishte demokraci mendimi pa demokraci politike?
Do të vij edhe këtu. Në këtë plan që them unë, folën të gjithë shokët, ishin të këtij mendimi që thashë edhe unë. Në një moment, kur e pashë që nuk po shkonin më tej, shtrova unë çështjen: Ore shokë, thashë, si mendoni, a duhet ne të kalojmë tek pluripartizmi? Përgjigjen e parë e dha Luan Omari, që e shpjeguan se pse tek ne nuk janë kushtet për pluripartizëm. Pastaj foli Sali Berisha…
Ai të kishte çuar letër përpara…
Po. Unë i thashë, nëse ka një njeri që e di këtë punë, je ti, por nëse s’do të flasësh mos fol. Pastaj kaloi me të qeshur. Pra, mendimi i tyre ishte jo. Kjo ishte në gusht të 1990-s. Pa dyshim që kanë pasur shumë arsye që ata u rezervuan për këtë, por sidoqoftë, kaq thanë. Kur erdhi lëvizja studentore, atëherë unë dhe shokë të tjerë ishim të bindur se tashmë nuk ka çfarë bëhet në rrugën socialiste, por duhet kaluar në pluripartizëm.
Po të ishte se po nxisnit pluralizmin do ta kishit përgatitur dikë që ta thoshte edhe e thoshit edhe vetë…
Qartë, nuk e kisha atë bindje. Unë të qartën e kisha kur filloi lëvizja studentore, për mua atëherë mbaroi. Nuk mund të bëhej.
8 dhjetori ishte dita kur e kuptuat përfundimisht?
Kjo ishte 8 dhjetor, duke u gdhirë 9. Kur më kërkuan studentët që të shkoja t’i takoja, shkova t’i takoja në korpusin e universitetit. Të nesërmen nuk shkuan në mësim, siç u kisha thënë, që po të shkoni në mësim ju do të vij unë pasdite. Pasdite takimi s’u bë. Ata vazhduan në demonstratë. Unë të nesërmen nuk shkova dot. Edhe situata ishte acaruar. Atëherë unë thirra Berishën, s’e njihja mirë.
Sali Berisha ishte pjesë e elitës intelektuale të Tiranës së asaj kohe?
Pa dyshim. Kishte shkruar edhe në shtyp në ato kohë. Ishin mendimet e veta, karakter demokratik. E thirra Saliun, kam bërë muhabet as 2 minuta jo. I thashë: Të lutem shumë, meqë do të shkosh tek studentët, u thuaj nga ana ime se unë nuk vajta sot sepse ata nuk vajtën, nëse ata nesër shkojnë në shkollë, unë vete pasdite tek ata. Kaq edhe asgjë tjetër.
A mund të konsiderohet kjo që ju e çuat Sali Berishën tek studentët në atë kuptim që ishte i dërguari juaj për të bërë pluralizmin, si vijues i mësimeve tuaj?
Jo s’ka lidhje, s’ka asnjë lidhje tjetër, ky ishte misioni që i ngarkova unë. Ai vajti, se çfarë ka thënë s’e di. Di vetëm që erdhi tek unë në 12 e gjysmë të natës, më tha këto fjalë, i thashë unë, i the, vajta më tha, me ata nuk merresh vesh, çfarë thotë njëri nuk thotë tjetri. Mirë i thashë unë, ua the ato që të thashë. Ia thashë, më tha. Mirë i thashë unë, faleminderit, natën e mirë, natën e mirë. Kaq edhe asnjë fjalë tjetër.
Pastaj e keni takuar si kundërshtar politik?
Madje, pas dy ditësh e mora vesh që ka aderuar.
Si ishte periudha e shpalljes së pluralizmit për ju në aspektin brenda Partisë së Punës? Si u menaxhua ky moment?
Është vërtetë momenti më i vështirë. Ishte e vështirë të bisedojë me shokët e tu. Kjo ishte më e vështira. Më duhej të veja të takoja punonjësit e Ministrisë së Brendshme, kërkonin ata sqarime. Më duhej të takoja oficerët e Ministrisë së Mbrojtjes, kërkonin llogari ata.
Nga cila strukturë ju vinte më shumë presioni?
Nga këto që thashë. Domethënë, të tërë ishin të shqetësuar në atë kohë. Ishte një situatë e rëndë për faktin se po ndryshonte një sistem, por secili e ndiente veten të tradhtuar në njëfarë mënyre. Po ndodhte një gjë në kundërshtim me jetën e tyre, me idealin e tyre.
Po brenda Byrosë si ishte presioni?
Kishte mendime të ndryshme.
Keni pasur kërcënime nga shokët tuaj?
Jo, nuk ka pasur.
Ka pasur dhe besoj që ju e keni dëgjuar që thuhej se Nexhmije Hoxhën e kanë plagosur?
Jo jo, nuk ka pasur as nga askush, s’ka pasur gjëra të tilla se ne diskutonim.
Bënte presion Nexhmija?
Jo. Ishte e ndërgjegjshme për këtë. Ajo ishte e vrarë në momentin që goditej figura e Enver Hoxhës. Është logjike. Për shembull, kur u hoq monumenti i Enver Hoxhës në sheshin “Skënderbej”, vjen sekretari im më njofton se ra monumenti. Unë ua komunikova shokëve se ra monumenti.
Si ishte reagimi?
Shokët e tjerë reaguan, të gjithë u dëshpëruan, nuk reaguan gjë. Nexhmija krejt logjikshëm iu mbushën sytë me lot dhe qau.
Ju thatë që nuk keni pasur një rol specifik për dërgimin e Sali Berishës në krye të lëvizjes studentore dhe themelimit të PD-së. Ai ishte një proces përtej vullnetit tuaj, s’mund ta kontrollonit dot besoj?
Çfarë ka bërë Saliu, është punë e Saliut, s’kishte punë me mua. Me mua kishte vetëm t’i transmetonte atë që nuk vajta pse s’vajtën ata në mësim dhe do të veja nëse do të venin ata në mësim.
Këto ditë mbushen 19 vjet nga themelimi i PS-së dhe shndërrimi i PPSH-së në PS. Po këtu, keni pasur rol dhe cili ka qenë roli juaj?
Dihet, pas atyre normave të statutit tonë në atë kohë, që unë meqenëse isha President, dhashë dorëheqjen si Sekretar i Partisë, se funksionimi ishte i papajtueshëm. Kështu që në parti ishin shokët e tjerë dhe natyrisht nuk isha i huaj për partinë dhe isha në dijeni për përgatitjet që po bëheshin për kalimin e Partisë së Punës në Parti Socialiste, gjë që u bë në kongres, që u bë një raport, platforma, që më duket e lexoi Xhelil Gjoni. Unë mendoj që kalimi i PPSH-së në PS ishte krejt normal dhe i domosdoshëm.
Ju në atë periudhë ishit për shkrirje të PPSH-së dhe krijimin e një Partie Socialiste mbi bazën e kushteve të reja të së majtës apo ishit për ruajtjen e strukturave dhe thjesht për ndryshimin e emërimit dhe vazhdimësia?
Unë isha për këtë që u bë, që pak a shumë ishte ruajtje e partisë, e strukturave të saj, por shndërrimi i tyre në PS. Për arsye se po të bëhej shpërndarje e të gjithë partisë dhe të krijohej nga e para PS ishte një kohë e humbur. Nuk kishte logjikë se partia e re duhet të trashëgonte gjërat e mira të PPSH-së. Kështu u bë kjo parti.
Ju keni luajtur rol në vendosjen dhe në zgjedhjen e Fatos Nanos si kryetar?
Rol, Fatosin e zgjodhën ata, komisioni që u caktua. Nuk ka dyshim që unë kam qenë për Fatos Nanon dhe e kam respektuar si një njeri i aftë, edhe kur u bë Kryeministër, jam unë që e kam iniciuar për këtë detyrë se kam vlerësuar tek ai një shok mjaft të përgatitur.
Është e vërtetë që ju përpara Fatos Nanos keni thërritur Maqo Lakrorin për t’i propozuar një funksion të tillë?
Kam pasur një ide edhe për Maqo Lakrorin, por nuk pranoi.
Ka pasur kandidatura të tjera?
Në atë kohë jo.
Pse Fatos Nano dhe jo një tjetër?
Mua më është dukur një kuadër shumë i përshtatshëm në atë kohë, po të më pyesësh sot, s’e kam atë mendim.
Pse?
Fatosi tani ka ndryshuar shumë.
Nuk është Fatosi i asaj periudhe?
Jo, nuk është, ka ndryshuar negativisht, për mendimin tim. Roli që po luan sot është shumë i keq, nuk e përkrah.
Me mendjen që jeni sot, kë mund të vinit në atë kohë?
Po Fatos Nanon. Për atë kohë për atë kohë kam qenë i bindur.
Edhe me mendjen e sotme?
Edhe me mendjen e sotme. Por, Fatosi i sotëm është me para. Fatosi i atëhershëm ka qenë pa para.
Është sistem kapitalist, sistem konkurrence ku paraja s’është e keqe si ka qenë dikur, ajo është e mirë…
Unë s’thashë gjë, ajo të ndryshon.
Keni luajtur rol ju më pas edhe për krerët e partive të tjera që u krijuan në atë periudhë?
Absolutisht jo. As për asnjë. Ka shumë njerëz që thonë tani pse Fatosin e bëre të PS-së, Berishën në PD, këtë e çove këtu, jo jo asnjërin.
Nuk donit apo nuk kishit mundësi?
Nuk ishte në linjën time që të interesohesha. Unë të thashë, e dërgova Berishën për të vendosur raportin tim me studentët, për të sqaruar raportin tim me studentët, vetëm kaq. Pastaj se ç’bënin studentët për të krijuar PD-në, ku u fut dhe Berisha, kjo s’më intereson mua, është punë e tyre. Ndërkohë Skënder Gjinushi krijonte PSD-në, ishte punë e tij, s’u konsultua me mua për këtë gjë. Po, thashë jam i interesuar për PS-në që rrjedh nga Partia e Punës. Edhe sot që ne bisedojmë, unë s’jam anëtar i PS-së, por jam i majtë, s’e njoh fare Edi Ramën, s’takohem ndonjëherë me të.
S’e ke takuar kurrë Edi Ramën?
Nuk them se s’dua ta takoj, s’ka ndonjë inat, s’e kam takuar se s’e quaj të nevojshme.
Po në vitet ‘90 ia keni dëgjuar emrin?
E kam dëgjuar emrin e tij dhe pikëpamjet e tij. E kam dëgjuar dhe e dëgjoj.
Po me Sali Berishën dhe Fatos Nanon jeni takuar?
Asnjëherë më. Jam takuar si gjithmonë në funksion të detyrës, me këta jam takuar.
Po me Nexhmijen je takuar?
Jam takuar, marrëdhënie miqësore.
Si dikur?
Jo.
Ka një çarje midis jush?
Ka ndryshuar sigurisht, edhe mosha ka ndryshuar, muhabetet kanë ndryshuar.
Ia vini pleqërisë apo mendimeve që ju kanë ndarë rrugës?
Jo nuk ka mendime, është vetë jeta kështu.
Dua një mendim tuajin për Sigurimin e Shtetit, çfarë vlerësimi keni dhe a ka bërë krime?
Nuk kam folur dhe s’jam shprehur asnjëherë, sepse unë gjatë tërë jetës sime s’jam marrë asnjëherë me Sigurimin e Shtetit.
Është marrë me ju?
S’e besoj. Unë jam marrë gjithmonë me kulturën, arsimin, me propagandën, me politikën e jashtme. Këto kanë qenë fushat e mia. Edhe kur isha udhëheqës i Shqipërisë ka pasur një ministër në atë kohë, ka qenë Hekurani, është marrë ai, kur ka pasur ndonjë problem të madh…
Keni ndonjë mendim tuajin për Sigurimin e Shtetit?
Në periudha të ndryshme historike Sigurimi i Shtetit ka luajtur një rol të rëndësishëm në mbrojtje të lirisë dhe pavarësisë së vendit tonë. Njerëzit që kanë punuar në sigurim, kanë një rol shumë të madh për të mbrojtur vendin tonë. Unë në radhë të parë flas për atë Sigurim të Shtetit që kam punuar nga jashtë. Tani, a ka pasur veprimtari jonormale në punën e Sigurimit të Shtetit? Besoj që ka pasur dhe jam i bindur që ka pasur, sepse kur bëjmë ndonjë vërejtje që lufta e klasave është ashpërsuar, sigurimi ka luajtur rol negativ, në acarimin e mëtejshëm të luftës së klasave, në goditje ndonjëherë pa të drejtë nga një drejtim në një drejtim tjetër.
Përveç ndihmesës dhe rolit negativ në luftën e klasave?
Nuk kam.
Një ish-drejtues i Sigurimit të Shtetit, në një ambient ku kam qenë prezent, ka thënë që më ka ardhur turp që kam drejtuar Sigurimin, kur kam mësuar të vërtetën për bombën në ambasadën sovjetike, ku ai la fare hapur të kuptuar se ishte vepër e Sigurimit të Shtetit…
Unë është e para herë që e dëgjoj këtë. Unë e kam ditur që bomba është vënë nga jugosllavët, nëse është fjala për vitin 1945.
Po për këtë bombë u dënuan intelektualë shqiptarë.
E di. Por unë them se nuk jam shumë i saktë në këtë drejtim.
(Alfred Peza)
Ramiz Alia: Vetevrasja e Nako Spirut dhe gabimet Enverit
Pak drite mbi misterin e "vetevrasjes" qe ish-Kryetarit te Komisionit te Planit te Shtetit ne vitin 1947. Deklaratat e tij kunder jugosllaveve, qe kishin acaruar Titon dhe kunderpergjigjja e tij me akuzat si agjent i imperializmit. Ku gaboi partia dhe Enver Hoxha, grupi qe fitoi me eleminimin e Spirut, denimi qe iu be mbeshtetesve te tij dhe letrat vendimtare qe erdhen nga Moska per shpetimin e Shqiperise nga plani jugosllav.
Ne pergjithesi, ne vitet e para te pasçlirimit, as anetaret e Partise, pa lere njerezit pa parti, nuk dinin gje per ate qe kishte ndodhur ne Berat. Ne nuk dinim gjithashtu, as per veprimet qe kishin ndermarre jugosllavet per te realizuar qellimet e tyre. Por neve, drejtuesve te BRASH-it, disa veprime antishqiptare te jugosllaveve filluan te na binin ne sy. Dhe kjo lidhet pikerisht me aksionet e rinise.
Per ndertimin e hekurudhave vendi yne nuk kishte specialiste, vecanerisht inxhiniere. Per kete arsye, kishin ardhur nga Jugosllavia dy inxhiniere, te cilet bashkepunonin me Shtabin e Rinise per ndertimin e hekurudhave. Pervec kesaj, materialet kryesore te nevojshme per ndertimin e ketij objekti, sidomos shinat, ishin kontraktuar dhe vinin nga Jugosllavia. Por çfare ndodhte? Shoket tane te Shtabit te Hekurudhes, vecanerisht Komandanti i tij Q. Buxheli, nisen te ankohen se po vihej ne dyshim ndertimi i hekurudhes Durres-Rrogozhine ne kohen e duhur, sepse, here nuk vinin materialet e nevojshme nga Jugosllavia, here inxhinieret jugosllave largoheshin ose nuk ishin korrekt ne caktimin e detyrave per vullnetaret, e keshtu me radhe.
Natyrisht keto ankesa ne ia percillnim edhe organeve shteterore, sidomos Ministrise se Ndertimit, e cila ne ate kohe drejtohej nga Spiro Koleka, nje nga udheheqesit me te shquar te PPSH dhe nje nga komunistet me te ndershem. Spiro Koleka, si funksionar i larte shteteror dhe si nje inxhinier i palodhur, ka lene gjurmet e veta thuajse ne te gjitha veprat e ndertuara ne Shqiperi pas çlirimit e ketej. Tek ai, rinia e aksioneve te para ka gjetur gjithnje mirekuptim dhe ndihme te pakursyer. Personalisht, kurdohere kam pasur respekt te veçante per Spiron, i cili shquhej per ndershmeri, per thjeshtesi dhe korrektese, per vendosmeri dhe perkushtim ndaj interesave te popullit dhe te atdheut.
I ankoheshim edhe N. Spirut, i cili ne ate kohe ishte Kryetar i Komisionit te Planit te Shtetit. Me Nakon bisedonim me hapur, sepse ai, megjithese nuk ishte me President i saj, vazhdonte te interesohej per organizaten e rinise. Nakua vinte shpesh ne zyrat e BRASH-it dhe bisedonte me ne, veçanerisht me Lirine dhe me mua. Sa me shume na vinin ankesa nga hekurudha, qe lidheshin me pengesat qe sillnin jugosllavet, aq me shume shfrynte edhe Nakua ndaj veprimtarise se autoriteteve jugosllave, qe siç theksonte ai, "asnjehere nuk harrojne interesat e tyre, ndersa nuk llogarisin fare interesat e popullit shqiptar".
Gjithmone e me shpesh, ai filloi te fliste lidhur me perpjekjet qe benin jugosllavet per t'i imponuar vendit tone disa marreveshje skllaveruese, si ato per heqjen e barrierave doganore dhe hapjen e kufirit per qytetaret e te dy vendeve, per krijimin e shoqerive te perbashketa ose per barazimin e çmimit te mallrave ne te dy vendet etj. Edhe pengesat qe nxirrnin jugosllavet per aksionet e rinise, Nakua i lidhte me keto perpjekje te tyre kunder zhvillimit te vendit tone.
Nje nate te nentorit te vitit 1947 N. Spiru vrau veten. Sapo e degjova kete lajm te hidhur, nuk kisha dyshim se Nakon e "vrane" jugosllavet, se ai ishte viktima e pare e tyre. Ai vertete gjate Plenumit te Beratit ishte radhitur me tezat jugosllave qe godisnin E. Hoxhen dhe vijen e PKSH gjate luftes, por nuk ishte, as pro jugosllav, as antishqiptar. Ai ishte komunist dhe ne te njejten kohe patriot i vendit te tij. Eshte e qarte se Nakua, pas çlirimit te vendit, kur jugosllavet kerkuan qe te vene ne praktike planet e tyre per nenshtrimin e Shqiperise, u "zgjua" dhe refuzoi te zbatonte kerkesat e tyre. Nga rrethanat qe u krijuan, si rruge shpetimi ai zgjodhi vetevrasjen, pa gjetur forcen qe te denonconte te gjitha veprimet antishqiptare te jugosllaveve, si gjate Plenumit te Beratit, ashtu edhe pas clirimit te vendit.
Aktualisht, edhe vetevrasja e Nakos shihet vetem ne funksion te sulmit ndaj E. Hoxhes. Per pasoje nuk permendet fakti themelor, se ishte intriga jugosllave, akuza zyrtare qe iu transmetua udheheqjes shqiptare nga ana e KQ te PKJ dhe te vete Titos qe e cilesonte N. Spirun si "agjent te imperializmit" dhe "minues te miqesise shqiptaro-jugosllave", ajo qe e çoi Nakon tek vetevrasja.
Eshte e njohur se K. Xoxe, i nxitur nga jugosllavet, kerkoi qe per keto akuza Nakos t'i behet gjyqi ne Byrone Politike. Eshte me se e qarte se, pas mbledhjes, Nakua do te perjashtohej nga partia, do te arrestohej dhe do te gjykohej si spiun i imperializmit. Keshtu, duke pasur parasysh praktikat dhe mentalitetin e kohes, ate e priste plumbi. Nakua u gjend pa mbrojtje perpara sulmit jugosllav. Ai kerkoi ndihmen e sovjetikeve, drejt te cileve ishte kthyer pas çlirimit te vendit. Sic rezulton nga dokumentet e botuara ruse, N. Spiru, pasi mesoi akuzen qe i benin jugosllavet, eshte takuar me te ngarkuarin me pune te perfaqesise se BRSS ne Tirane A. Gagarinov, me qellim qe te siguronte perkrahjen sovjetike. Por mbeshtetje nuk gjeti.
Bile del, se edhe diten e vetevrasjes, Nakua ka shkuar te takoje perseri Gagarinovin, por ate duket se nuk e ka gjetur. Nakua nuk gjeti as mbrojtjen e E. Hoxhes. Perse? Ne radhe te pare, duket se N. Spiru nuk e ka kerkuar hapur perkrahjen e Enverit. Ai nuk ka guxuar te bisedoje çilter me E. Hoxhen, te sqaronte me ate problemet per te cilat ishte vene ne shenje nga jugosllavet dhe te kerkonte ndihmen e tij. Edhe kur kerkoi disa dite kohe per te pergatitur mbrojtjen ndaj akuzave jugosllave, ai nuk e sqaroi Enverin perse i nevojitej ajo kohe. Tani qe eshte e njohur se dy dite para vetevrasjes ai ka takuar perfaqesuesin sovjetik, eshte e qarte se koha qe ai kerkonte, nuk ishte per t'u pergatitur, por sepse shpresonte qe nderkohe mund t'i vinte ndonje perkrahje eventuale nga Moska.
Se dyti, sipas mendimit tim, edhe vete E. Hoxha ka hezituar ta mbeshteste Nakon, qofte duke ia dhene kohen qe ai kerkonte per "pergatitje". Ndoshta ai eshte "rezervuar" per t'i dale ne mbrojtje Nakos, te cilin jugosllavet e akuzonin si "agjent te imperializmit". Dihet se vete Enveri, qe nga Berati, ishte ne shenjester te jugosllaveve. Kete gje E. Hoxha e kishte plotesisht te qarte. Ne librin e tij "Titistet, ai shkruan se akuzat jugosllave "me pare se kunder Nako Spirut, drejtoheshin kunder meje" dhe se jugosllavet "e dinin fare mire qe Nakua nuk bente asgje ne kete drejtim pa u keshilluar dhe pa marre aprovimin tim. " (faqe 341)
Ne kete drejtim hedhin drite edhe dokumentet ruse te botuara ne vellime te posaçme kohet e fundit. Ne njerin prej tyre, thuhet se ne nje takim, ne gusht te vitit 1947, qe ka pasur ambasadori sovjetik ne: Beograd A. Llavrentiev me J. B. Titon, ky i fundit ishte shprehur "shume i pakenaqur me poziten e N. Spirut, qe sipas mendimit te tij, ndjek politiken e shkeputjes se Shqiperise nga Jugosllavia. Vitin e kaluar N. Spiru, duke qene ne Jugosllavi, ka folur shume keq per E. Hoxhen.
Ndersa tani ata jane ne kontakt te ngushte me njeri-tjetrin. (Ne vitin 1948, pasi u prishen marredheniet midis Jugosllavise dhe Shqiperise jugosllavet botuan "Librin e Bardhe" lidhur me marredheniet midis dy vendeve tona. Ne kete liber botonin nje leter (autentike, te shkruar italisht nga N. Spiru. Kete leter ai ia kishte derguar ne vitin 1946, KQ to PK jugosllave. Ne te Nakua shkruante kunder E. Hoxhes, duke a paraqitur ate si te paafte, qe nuk gezon simpati tek komunistet, si antijugosIlav etj. Para se ta botonin jugosllavet, per kete leter ne Shqiperi askush nuk ishte ne dijeni).
...Udheheqesi me i forte dhe me konsekuent -sipas Titos,- eshte Koçi Xoxe. " ("Evropa Lindore ne dokumentet e arkivave ruse", vell. I fq. 687, botimi rus).
Pra Titua paralajmeron sovjetiket se me E. Hoxhen duhen qeruar hesapet. Kaq i vendosur ishte Titua ne kete synim te tij, sa edhe me vone, ne vitin 1956, ne nje fjalim te mbajtur ne Pula te Jugosllavise, ai ben thirrje dhe u thote hapur sovjetikeve se, "pa hequr E. Hoxhen nuk mund te zbatohen vendimet e Kongresit XX".
Megjithate E. Hoxha nuk mund te justifikohet per qendrimin e "ftohte", per te mos thene "indiferent", qe ka mbajtur ndaj nje shoku te afert, nje udheheqesi te njohur dhe te shquar te Partise, ndaj N. Spirut. Ai duhet te priste, duhet te bisedonte dhe duhet t'i jepte kohen qe kerkonte per pergatitje. Ne fund te fundit kjo ishte edhe detyra e tij si udheheqesi kryesor i Partise. Duke theksuar sa me siper, mendimi im eshte qe, pavaresisht se Nakos i mungoi mbeshtetja, si nga jashte (sovjetiket), ashtu edhe nga brenda (Enveri), fajtor kryesor dhe nxites per vetevrasjen e N. Spirut ishin jugosllavet me Titon ne krye, te cilet donin t'i benin varrin Shqiperise dhe te gjithe atyre qe e mbronin ate. Nakua ishte viktime e synimeve antishqiptare te jugosllaveve dhe e agjentit te tyre K. Xoxe.
Kur u vetevra N. Spiru une punoja ne organizaten e Rinise, si Sekretar i Pergjithshem i saj. E njihja mire Nakon, ashtu siç njihja edhe familjen e tij, nenen, motren dhe vellain, te cilet banonin ne Durres. E mbaj mend mire naten e vetevrasjes se Nakos. Kishte kaluar mesnata, kur me njoftojne te paraqitesha menjehere ne zyrat e KQ te Partise. Shkova atje dhe, M. Myftiu, i cili atehere drejtonte sektorin e agjitacionit e propagandes ne Parti, me tha:
- Nakua u plagos rende aksidentalisht dhe me pas ka vdekur.
- "Si aksidentalisht"? - e pyeta
Ai me pergjigjet:
- Duke e pastruar, i kishte shperthyer arma qe mbante ne dore. Vetem kaq. Asgje me teper. Me porositi qe te nisesha menjehere per ne Durres dhe te njoftoja per kete gjeme familjen e Nakos.
Ishte nje mision shume i rende per mua, jo vetem sepse vete lajmi me tronditi thelle, por si do te flisja me nenen dhe motren e Nakos, si t'ua njoftoja vdekjen e tij?! Vendosa te marr me vete edhe ndonje shok tjeter. Me shkoi mendja te N. Nishku, i cili gjithashtu punonte me rinine dhe ishte nga Durresi. U nisem menjehere dhe shkuam drejt e tek shtepia e familjes se Nakos. I rame deres dhe shume shpejt na e hapi motra e Nakos. Ajo sa na pa, menjehere bertiti: "Çfare i ka ndodhur Nakos?" dhe filloi te qaje. Erdhi edhe nena, e cila gjithashtu u trondit shume. Me kerkuan t'iu tregoja çfare dhe si ka ndodhur, por une, me teper se aq sa me tha Manushi, nuk dija tjeter.
Pas pak u largova nga Durresi dhe u ktheva ne Tirane. Doja te shkoja tek Liri Belishova per ta ngushelluar ate, por me thane "mos e shqeteso, se ajo nuk pret njeri dhe eshte shume e tronditur". Perseri asgje me teper. Natyrisht, ky qendrim me habiti dhe fillova te dyshoj se me fshihej diçka nga sa ka ndodhur. Sidoqofte, meqenese nuk mora pergjigje per pyetjet qe bera, nuk e zgjata me tej.
M. Myftiu me njoftoi, gjithashtu, se te nesermen do te behej varrimi i Nakos dhe se une duhet te mbaja fjalimin ne emer te Rinise Shqiptare. Shkova drejt e ne zyre dhe aty u mbylla per te shkruar. Ne, te rinjte, e kishim Nakon si idhull, e donim ate dhe e çmonim shume per aftesite e tij. Nakua ishte nje shok shume i pergatitur, me kulture te larte, i mprehte, i qarte dhe lakonik ne shprehjen e mendimeve. Nuk ka dyshim se, ashtu si e vleresonim ne kuadrot e rinise, ate e respektonte edhe kushdo tjeter qe kishte te bente me te. Pas çlirimit, Nakua drejtoi ekonomine, qofte si Minister i Ekonomise, qofte si Kryetar i Komisionit te Planit te Shtetit. Edhe ne kete fushe ai u shqua si nje njohes i mire i ketij sektori kaq te rendesishem te jetes se vendit. Duke pasur parasysh konsideratat tona me te mira per punen e veprimtarine e Nakos pas clirimit, dhe ne veçanti si ish udheheqes i rinise gjate Luftes NÇL, une pergatita fjalimin qe do te mbaja ne varrimin e tij. U perpoqa ta shkruaj sa me mire dhe me dashuri te veçante per kete udheheqes te dashur te rinise.
Me kishin porositur qe, pasi te mbaroja ta dergoja ne aparatin e KQ, sepse duhet ta shihnin edhe atje. Nje çudi tjeter! E çova vete dhe ia dhashe M. Myftiut, i cili ishte ngarkuar per kete pune. Manushi e lexoi, por nuk mbeti i kenaqur, sepse:
- "Paske shkruar me shume ndjenje dhe me vleresime superlative"-me tha.
Iu pergjigja:
- "Perkundrazi, une dyshoj nese kam arritur te pershkruaj figuren e Nakos ashtu siç e meriton ai".
Pas kesaj, Manushi me tregoi te verteten, se Nakua kishte vrare veten dhe nuk kishte qene aksident. Natyrisht, shtoi se vetevrasja e tij eshte e denueshme nga Partia.
-"Tani, - vazhdoi Manushi, - shko dhe shkruaje fjalimin ndryshe, me te moderuar, ne pershtatje me kete qendrim te Partise".
U ktheva ne zyre per te "rregulluar" fjalimin, por kete radhe e pata me te veshtire, sepse duhej t'i radhisja fjalet, jo ashtu siç i mendoja, por siç e kerkonte "gjendja" e krijuar. Bera nje fjalim pa ngjyre, as mish, as peshk.
Vetevrasja e N. Spirut u shfrytezua nga ana e K. Xoxes per te forcuar pozitat e veta dhe per t'i krijuar terren me te favorshem nderhyrjes jugosllave ne te gjithe sektoret e veprimtarise shoqerore dhe ekonomike. Ne muajin shkurt te vitit 1948 u mblodh i famshmi Plenum i 8-te i KQ te Partise, ku N. Spiru u shpall armik i Partise dhe agjent i imperializmit. Ndersa te gjitha lidhjet ekonomike, shoqerite e perbashketa, heqja e doganave dhe çdo veprim tjeter i titisteve per te nenshtruar vendin tone, u quajten te drejta. Vendimet e ketij Plenumi krijuan nje gjendje te rende ne parti.
U goditen shume kuadro te sektoreve te ndryshem, te cilet u quajten si perkrahes te N. Spirut dhe te vijes se tij antijugosllave. Midis te tjereve, e "pesuam" edhe ne, kuadrot e rinise. Te gjithe ne, drejtuesit kryesore te Rinise, L. Belishova dhe R. Alia, si edhe sekretaret e tjere te BRASH-it (Q. Buxheli, P. Mitrojorgji etj.), u shkarkuam nga detyrat dhe u derguam ne sektore te tjere pune dhe ne nje nivel me te ulet. Une u caktova si instruktor prane sektorit te agjitacionit e propagandes te KQ te Partise. Masa te tilla u moren edhe ndaj disa kuadrove qe kishin punuar bashke me Nakon ne Komisionin e Planit ose ne Ekonomi. Edhe M. Shehu, i cili atehere ishte Shef i Shtatmadhorise se Ushtrise, por edhe kandidat i Byrose Politike te KQ te Partise, u perjashtua nga Byroja dhe u largua nga ushtria. Ai u emerua Minister i Komunikacionit. Po keshtu F. Paçrami, qe gjithashtu ishte kandidat i Byrose Politike te KQ, u perjashtua dhe u caktua ne nje pune te dores se dyte.
U bene mbledhje te shumta, karakteristike e te cilave ishin intrigat, shpifjet, ambiciet personale, berrylat ndaj njerit apo tjetrit. Ne keto mbledhje "demaskohej" veprimtaria e N. Spirut, por ne keto kritika behej aluzion edhe per vete E. Hoxhen, i cili "nuk kishte qene vigjilent", ndersa ngrihej roli i K. Xoxes. Nderkohe propaganda per Jugosllavine dhe per marshallin Tito, si miq dhe shpetimtare te Shqiperise, mori dimensione teper te medha. Per Bashkimin Sovjetik dhe Stalinin nuk flitej aq shume dhe me ato epitete qe perdoreshin per fqinjet veriore.
Ndersa ne fushen praktike, ate te kursit drejt "gllaberimit" te Shqiperise, u shtuan perpjekjet per realizimin e planit aneksionist titist. Gjithnje e me shume ekonomia jone po integrohej, ose me mire po vihej nen tutelen jugosllave. Titoja nxitohej. Nepermjet agjenteve te tij, u shtuan nderhyrjet ne ushtri, u kerkua njesimi i komandes shqiptare me ate jugosllave si edhe largimi i keshilltareve sovjetike, me arsyetimin se pervoja e Ushtrise se Kuqe nuk i pershtatej ushtrive tona, te cilat kishin dale nga lufta partizane. Ne kete nxitim, jugosllavet hodhen edhe hapin tjeter. Nen pretekstin e rrezikut te gjoja nje agresioni nga Greqia, kerkuan nga pala shqiptare me urgjence lejen per dergimin ne Shqiperi te dy divizioneve te ushtrive jugosllave, duke synuar keshtu ta pushtonin vendin tone edhe ushtarakisht.
Por ky hap i Titos, per sa u perket planeve te tij ndaj Shqiperise, rezultoi fatal per ate vete. E. Hoxha dyshoi, sepse nuk kishte asnje te dhene qe greket po pergatiteshin per ndonje sulm kunder Shqiperise. Per te qene me i sigurt, Enveri informoi Qeverine Sovjetike per kete propozim te Titos dhe njekohesisht kerkoi nga pala sovjetike qe ta informonte nese ata kishin ndonje informacion qe fliste per mundesine e nje agresioni kunder Shqiperise nga ana e Greqise. Pergjigja nuk vonoi. Qeveria Sovjetike njoftonte se, sipas te dhenave qe ajo kishte ne dispozicion, asnje rrezik imediat nuk e kercenonte Shqiperine nga Greqia. Pasi mori kete pergjigje nga Moska, E. Hoxha, jo vetem e refuzoi kerkesen jugosllave per te derguar dy divizionet ne vendin tone, por filloi te dyshoje edhe me shume per politiken dhe qendrimin titist ndaj Shqiperise. Nuk vonoi shume, dhe aty nga muaji mars i vitit 1948, sovjetiket vune ne dijeni E. Hoxhen per kontradiktat qe kishin lindur midis Titos dhe Udheheqjes Sovjetike.
Atij i dhane letrat e njohura qe Stalini dhe Molotovi i dergonin KQ te PKJ, me anen e te cilave kritikohej vija jugosllave si vije oportuniste, antimarksiste dhe politika jugosllave si properendimore. Natyrisht keto letra u priten me kenaqesi te veçante, sepse ato grisnin masken e titisteve jugosllave, te cilet e hiqnin veten si "marksiste te kulluar" dhe luftetare parimore te socializmit. Ato me te vertete ishin "shpetimtare", siç u quajten ne ate kohe, sepse i dhane mundesi E. Hoxhes dhe shokeve te tij qe te shihnin me qarte veprimet jugosllave ndaj Shqiperise dhe te merrnin masa per te shpetuar vendin nga rreziku qe i kanosej.
Filloi keshtu faza tjeter, tashme e kundert me ate qe kishte ndodhur pas vetevrasjes se Nakos. Tani analizoheshin gabimet qe ishin bere si rrjedhim i nderhyrjes jugosllave dhe iu nenshtruan kritikes ata qe kishin qene perkrahes dhe perçues te kesaj politike. K. Xoxe dhe grupi i tij u vune ne shenjester. Keshtu u denuan P. Kristo dhe K. Themelko, qe ishin anetare te Byrose Politike, N. Kerenxhi dhe V. Koleci, Zv/Ministra te Brendshem, Xh. Blushi dhe N. Huta, ndihmes to K. Xoxes etj. Per Partine Komuniste Shqiptare fillon nje periudhe e re historike.
Përgatiti:Flori Bruqi
