Ishte koha kur e ardhmja e vendit dënohej aq rëndë sa pasojat do ndiheshin edhe me dekada më vonë .
Një periudhë jo shumë e largët nga kjo që po jetojmë , aq e afërt saqë mund të themi se vetëm një mur mund të na ndante . Një periudhë e vështire për mbarë Shqiptarinë , një kohë paradoksale e pabesueshme ku shkrimtarët dhe artistët denoheshin . Por jo vetëm këto të fundit , dënoheshin edhe lexuesit e thjeshtë. Edhe dënimi nuk ishte dicka që kalohej lehtë , ishte nga ata vdekjeprures qe askush nuk mund ti shpetonte .
Ndërsa realitetit i jepeshin goditje të herë pas hershme nga Fitimtarët e pas luftës së II Botërore vendi u ngrys nga frika edhe tmerri që po e dërgonte drejt fundit . Kush ngrihej që të mbronte të drejtat dhe të hapte një horizont të ri përballej me sundimtarët e kohës edhe i vetmi vend që e priste ishte burgu . E nga ajo periudhë gjërat e para që u krijuan ishin burgjet , kampet e persekutimeve ne vend që të krijoheshin shkolla edhe vende të tjera edukimi .
Shqipëria nje vend kaq i vogël me një diktaturë komuniste kaq të madhe dhe të rreptë me vrasje ,pushkatime, denime , korrupsione , heqjen e te drejtës si individ i shoqerisë . Madje edhe krjuesi jonë u ndalua , vetë Zoti , duke shembur tempujt e besimeve fetare .
Burgu i Spaçit
Diktatura krijonte dhe frymëzonte vetë shkrimtarët e saj ashtu sic donte vetë . Nuk ishin shkrimtarë me plot kuptimin e fjales , mund të themi që ishin të detyruar ashtu si të gjithë punojësit e tjerë për të sjellë dicka që nuk ju zgjonte as ndjenjen më të vogël . Dhuna më e madhe ushtrohej me intelektualë , jo vetëm me policë , probagandistë por me shkrimtarë dhe veprat e tyre ne sherbim të sistemit totalitar .
Menjëhere sa erdhën në pushtet fitimtarët , ne vitin 1944 teatrot dhe kinematë u shëndrruan në salla gjyqesh . Në te cilat gjykoheshin rëndë intelektualë , gazetar , shkrimtar e shumë persona të tjerë të cilit mund te dergonin përpara një komb të tëre . Dënoheshin që mos të ishin pengesë e fitimtarëve të kohës , që mos të ishin pengesë e diktatures së kohës . E ardhmja e asaj kohe denohej sikur të ishte armiku më i madh i vendit . Kështu iu hoq e drejta e të jetuarit shumë individëve të cilët mund të ishum më shumë se disa të burgosur dhe te internuar të cilët do ta mbartnin në shpinë këtë emër brez pas brezi ‘i persekutur’ i ‘internuar’.
Megjithatë ‘ Shqiperia e shtypur ‘ guxoi edhe luftoi që të ringrihej me forcat e trimave të saj , e quajtur Kryengritja e Postribes me 1946 . Ketu u kap dhe poeti Martin Camaj , që do arratisej për në gjermani . Edhe gruan e pare shkrimtare , Musine Kokalari e dipllomuar në Romë , themeluese e një partie demokratike , e burgosen dhe më pas e internuan për vite me radhë punoi si punëtore në ndërtim edhe vdiq e vetmuar .
Poeti dhe studjuesi Arshi Pipa kundërshtar i hapur , pasi doli nga burgu u arratis bashkë me poezitë e tij , të cilat i kishte shkruar fshehurazi në burg . Poezitë ishin të shkruara në letra cigaresh edhe libri ishte i vogël sa një kuti shkrepseje . Libri u botua më pas në Romë në vitin 1959 .
Me shpërbërjen e perandorisë Komuniste dolën në pah vepra e shkrime nga më të ndryshmet nga shkrimtarët e burgosur . Sa e sa libra e shkrime të ndryshme janë shkruar në kohën e komunizmit nëpër burgjet e mbarë vendit . Shkrime të fshehura me vlerat e arit , të cilat tregonin ngjarjet dhe ndodhitë e njëpasnjëshme në atë kohë vrastare . Edhe pse një shqipëri kaq e kufizuar me intelektualë të internuar e të burgosur nuk u dorëzua sepse edhe pse ne keto kushte diskriminuese shkrimtarët nuk hoqën kurrë dorë nga endrrat edhe pse ne kushte te mjeruara , me copa të vogla letrash të rrudhosura duke i fshehur nga komunizmi . Hap pas hapi shumë vepra u zbuluan nëpër syrtaret e të internuarve , vepra te cilat me pas u vlerësuan shumë .
Edhe pse mes shume torturash fizike dhe psikologjike , brezi i asaj kohe e dërgoi përpara më së miri letërsinë shqiptare . Duke krijuar vepra nga më të ndryshmet të cilat do të trashëgoheshin me një krenari të madhe brez pas brezi , duke lënë një kulturë të bukur letrare .
Por , sa e gatshme është gjenerata e re që ta dergojë përpara këtë trashëgimëni , e cila kaloi cdo pengese edhe u ringrit qe te krenonte nje Shqiptari te tere ?!
