"Derte shpirti" të Fiqri Shahinllarit

Dertet e një shpirti qelibar  ( ese)

                      

                       

Nga  Përparim   Hysi

Jam disi i "vonuar" në këtë esenë time, për librin "Derte shpirti" të Fiqri Shahinllarit. Kur them kështu, jo pa shpoti më kujtohet një thënie e Napoleon Bonopartit, që, kur ishte në qejf, u thotë një ditë atyre çirakëve të tij: "  Më vishni ngadalë, se kam një punë me nxitim". Këtë shpotinë e dytë e kam si përjetim nga një bregase, tashmë afër  nëntëdhjetave, që i thoshte burrit të saj ( qe kolonel dhe komandant brigade):- Niazi (është fjala për timkushëri, të ndjerin,Niazi Hysi), kur të marrësh rrogën ti, ma jep në sy të djemëve (kish katër djem dhe të katër  në punë), që të bëjnë dhe  ata siç bën ti. Bregasja është nga Vunoi dhe, sado ortodokse, është nga ato "Jetot" për t'u vënë në buxhak. Sa mirë  do më vinte që, edhe për kaq sa shkrova, asaj Amali (Malikos aq të mirë,siç e thërresim ne), të venë e t'ia lexojnë këtë pasazh të shkurtër që jo më kot e pranëvë në këtë ese timen. Të katër djemtë e Malikos aq të mirë, me familjet e tyre, janë në kurbet dhe ajo rron e vetme,këtu, në Tiranë. Kur e takoj, ia puth duarët me dashuri se ka qenë dhe është kapedane.
                                            *    *   *  

Lexuesit do të ma marrin si një lajthitje këtë pasazhin e Bregases aq të mënçme. Po kështu ka ndodhur dhe me mua në raport me Fiqriun. Unë e kam mik dhe dashamir Fiqriun dhe isha nga të parët që e mora darovën e tij. E mora, po,"ngaqë kisha një punë me nxitim", u "vesha" ngadalë. Dhe ç'ndodhi? "Rrogën" e parë, para syve të mi, ia dha, i përkushtuari,Illo Foto, i cili, më dha dhe "dackën" e parë. Pa m'u ftohur faqa, nga "dacka" e ngrohtë e Illo Fotos, kur tak: edhe më e fortë nga Profesor-Doktor, Hektor Veshi.

Ata shkruan dhe, ndërkaq, Fiqriu, kish hapur "dorën" dhe më tregonte "rrogën" që kish marrë. Unë shkruaj vet dhe, pse mos them, kur bëjnë sikur mos më vënë re, nuk ndjehem mirë. Jo vetëm nuk ndjehem mirë, por më duket vetja si ajo fshesa, që, pasi është përdorur për të pastruar shtëpinë, tak dhe e flakin pas derës. Ka ndodhur jo vetëm me mua, por me shumë prej nesh që shkruajmë.

Se, sado në kapitalizëm, por mardhëniet autor- botues janë të tilla që duhet të vësh kujën. Botuesit të pasur, autorët të varfër. Kur thotë i madhi Dritëro në një nga poezitë e tij:" Mishin Babai, kockat këlyshi". Po të jjenë mirë "Baballarët"  e botimeve, pa për ne: edhe kockat janë tepër.
                                                    *    *    *  

Fiqua erdhi nga Amerika dhe më përpara iku, se sa erdhi. E dyta herë që e takoi si"të ardhur", por tek e vija re,sikur t'i bëja rontgenin e shpirtit, e gjykova si një "shpirtvrarë" apo si një njeri që ish "vikitimë" e  sindromës të të ikurit nga vendi, nga një e keqe që e sëmbonte thellë-thellë diçka. Po unë e kam pirë për 12-vjet me radhë këtë "kupë sokratike" dhe nuk gjeja fjalë për t'ia malcuar, sado pak, atë dhimbje që nuk ka ilaç. Me të emigruarët e moshës së tretë ndodh ajo thënia proverbiale që u tha për ata që, nga zorbelaja, morën pjesë në luftë. Remarku e ka gëdhndur mbi gur sentencën:" Edhe, nëse nuk u prekën nga ciflat e predhave apo të granatave, prapë se prapë, ata erdhën të plagosur". Ja, të tillë, janë mosha  e tretë në emigrim,sado atje kanë bijtë e tyre dhe, për të thënë të drejtën, krahasuar me SHqipërinë, rrojnë goxha më mirë.
                                                       *    *   *  

Dhe, kur shkruaj për "Derte shpirti", përsëri do t'i kthehem Dritëroit. Gjithmonë të thënat i illustroj me shëmbuj se më është bërë zakon që kur  demonstroja para nxënësve. E marr si pikëreferimi Dritëronë, se më kujtohet një intervistë e tij e hershme, kur sapo kish botuar "Në rrugë dola". Në vija të  "trasha", mbaj mend  një pyetje të gazetarit:- Ju, punoni si gazetar ( gazetar qe aso kohe Dritëroi), a nuk ju pengon gazetaria për të shkruar poezi? Dhe Dritëroi i urtë dhe i mençëm:- Përkundrazi. Gazetaria ma mpreh penën dhe ma bën plug. Kjo intervistë me Dritëronë është bërë heret, por në themel qëndron ajo:- Gazetaria ma mpreh penën.

Parë nga kjo anë, Fiqri Shahinllari, është si një fshat që duket dhe nuk do kallaus. Veçse është"fshat" i bukur. Duke "shartuar" gazetarinë (i tillë ka qenë tërë jetën), me letërsinë, ai ka arritur që të na japin deri tani 7 libra, ku, në vizionin tim,"Lisi mbi shkëmb", është "Lisi" që gjelbëron me hijen e tij të madhe, gjithë librat e tjerë.

Jo më kot  i shtoi atributin"shpirt qelibar". I tillë është në jetë dhe me penë. Ta jep shpirtin në dorë dhe rrëfen babaxhançe. Derdh kujtimet vetiake dhe aq bukur i "derdh", sa ti, si lexues, bie e ngrihesh me ndjesitë që ka përjetuar autori. Herë-herë  zë e shqetësohesh për atë"Bardhën" që ikën në gjumë si  somnabull dhe përpiqesh të  pranëvësh, të njohur të tu që vuajnë nga kjo"ikje", si"shkeljexhindesh" në kujtesën popullore. Por"dertet" e Fiqriut janë si"dëngje mbi shpatullat tërë plagë" dhe zënë e kullojnë. Një penë e kultivuar në "kudhrën e gazetarisë" i ngjet  një si"kurthi" që ai ta ngre me marifet dhe ti, o bie brenda, o vuan "grackën e Damianos"( në marrë hua një temë nga shahu). Sa shpëton nga Bardha, të fanepset  Katrina, ajo çupa gazmore që prish fejesë që në djep. Fiqua të bën dhe ty  si lexues që atij"dhëndrrit me një dhëmb prej floriri" jo vetëm t'ia shkulësh atë, por mundësishta ta kapësh me shqelma  bythëve ( më falni për banalitetin).

Kur lexon "Derte shpirti", nuk di ku të ndalosh më parë. Këto "derte", në tenton t'i sendërtosh, të ngjajnë me ato "gurët e sokakëve ku ke shkelur me këmbë dhe tani, në brenga kujtimesh, sikur zë i shtrydh dhe,sado janë"gurë", prej tyre, për çudi, pikon mall. Mall dhe dhimbje. Këtë e sheh tek "Letrat nga Australia" dhe ca më tepër në elegjiaket në prozë dhe ca, më drejtpërdrejt, në vargje.

Tek ligjëron për nënën e  babanë, nuk bën asgjë tjetër, por zë dhe u heq korën"plagëve" të neve, të moshuarëve, që, porsi Fiqua, nuk i kemi më  prindërit tanë. Por kjo dhimbje zë e rrit amplitudën e vet nëë elelgjitë për Dekanin e prozës (atributi është imi), i ndjeri,Petraq Zoto që, veç tjerash, është dhe dhimbja ime e madhe. Po kështu për mikun  tim virutal (dhe jo vetëm imi), për ZIKO KAPURANIN, një lirik i papërsëritshëm. Mungojnë ato "tepsitë"  që shkëmbenim me njëri-tjetrin, ai në Greqi dhe unë  në Florida. Dhe ja tek m'i sjell si të gjallë Fiqua aq i mirë.

Tek i shikoj poezitë e Fiqos, sado në disa syresh ka shpoti, theksi bie tek malli që e bluan përbrenda .Kjo duket, sidomos, në poemën"Luadhi i jetës, gjylja e kohës". I them Fiqos dhe gjithë "Fiqot" e moshës sime e më tej:- Nuk ka shkrim në prozë apo në vargje që zbutë mallin e madh për Atdhenë. Ilaçi është vetëm kthimi. Unë e kam bërë dhe nuk i kthehem këtij vendimi, sado që nuk kam shtëpi ku fut kokën.

Dhe, sa për të tjerat, që janë objekt tek "Derte shpirti", duhet të them vetëm kaq:- Studiuesi Illo Foto dhe Profesor-Doktor Hektor  Veshi, vunë mbi ballin e Fiqos, një dafinë.Unë një degë ulliri që të gjelëbërojë ky shpirt i bardhë dhe qelibar.

                               Tiranë, 3 nëntor 2016