Jeta e informatorit
Shkrimtari i mrekullushëm jetoi gjatë, nëntëdhjetë e një vjet. Nuk është e mundur të shkruhet çdo gjë që ka lidhje me të, por nuk është edhe detyra jonë. Këtu do të cekim vetem kulmet e veprimtarisë krijuese të tij, duke e përqëndruar vëmendjen në ato pak vite kur ishte punonjës i shërbimit të fshehtë britanik dhe kreu detyra në Zvicër e Rusi. Viliam Somerset Moum lindi më 25 janar 1874 në Paris. Ishte fëmija i katërt i Edit dhe Robert Ormond Moum, avokat, punonjës i ambasadës britanike. Kur fëmija mbushi tetë vjeç, e ëma vdiq nga turberkulozi. Pas dy vjetësh, në qershor 1884, i vdiq dhe i ati nga kanceri, duke lënë si trashëgim më pak se pesëmijë paund stërlina për të pesë fëmijët. Somersetin e mori në Angli xhaxha Henri, vikar i kishës së Gjithë Shenjtorëve në Vajtsbell të kontesë Kent. Fëmija filloi shkollën, por u sëmur rëndë nga pleuriti dhe u detyrua ta ndërpresë atë. Në moshën pesëmbëdhjetë vjeçare shkoi në jug të Francës për t’u shëruar. Në vitin 1890 Somerseti ishte student i universitetit të Hajdelbergut në Gjermani. Pas dy vjetësh, kur u kthye në Angli, parapëlqeu të studiojë mjekësi në spitalin Sent-Tomas në Londër. Në vitin 1897 doli në dritë romani i parë i Moumit, kurse më pas filluan të shtypen çdo vit. Disa kohë më pas, në skenën e Londrës filluan të shfaqen edhe pjesë teatrale të shkruara prej tij. Ajo periudhë ishte e ngjeshur me udhëtime, veprimtari krijuese të dendura, intriga dashurie e lidhje të tjera të Moumit, si me gra ashtu dhe me burra.
Moum, rekrut i zbulimit britanik
Pas fillimit të Luftës së Parë Botërore, Moum u regjistrua në kompaninë mjekësore në Francë me cilësinë e vullnetarit të Kryqit të Kuq, por më 1915-n e thirrën në zbulimin britanik. Megjithatë, shërbimi pranë këtij zbulimi ishte i shkurtër dhe nuk pati asgjë për të shënuar (para se të nisej në Rusi). Për një farë kohe u gjend në Zvicër ku “jeta e spiunit iu duk e mërzitshme”. Gjithsesi, pikërisht atje gjeti heroin e veprës së tij, Ashenden, në thelb, veten e tij, i cili u bë heroi kryesor i romanit me të njëjtin emër dhe të veprave të tjera “me spiunë”. Veprat e Moumit janë shumë afër me realitetin, saqë katërmbëdhjetë prej tyre i asgjesoi pa u botuar, pas vërejtjes së bërë nga Uinston Çërçilli se bënin shkelje të “Aktit mbi sekretet shtetërore”. Detyra e parë e Moumit në Zvicër ishte përgjimi i veprimtarisë së një anglezi në Lucernë, gruaja e të cilit ishte gjermane. Më pas e urdhëruan të shkonte në Gjenevë dhe shefi e paralajmëroi: “Nëse do ta bëni mirë gjithçka, nuk do të merrni asgjë si falenderim, por, nëse ju ndodh ndonjë fatkeqësi, ne nuk do t’u ndihmojmë”. Në Gjenevë Moumi u ndal në hotelin “Bo Rivazh” ku, siç shkruan ai vetë, “banonin edhe spiunë të tjerë”. Kryente detyrën e ndërlidhësit, merrte informacione nga agjentët dhe i përcillte në Francë, punë kjo që, sipas pohimeve të tij, “monotone dhe pa dobi”. Çdo javë kapërcente liqenin e Gjenevës, përcillte informacione dhe merrte instruksione. Ai e dinte se shkelte neutralitetin e Zvicrës dhe i druhej arrestimit. Në të njëjtën kohë, shkruan me ngut një pjesë teatrale, duke pasur frikën se po ta arrestonin, nuk do të kishte letër dhe bojë shkrimi. Në Zvicër qëndroi afro një vit me detyra të vëna nga zbulimi. Atje u njoh me shkrimtarë të tjerë, edhe ata angazhuar në punë nga shërbimet e posaçme britanike Makenzi, Knobllok e Xherald Kelli.
Vështirësitë e informatorit të fshehtë
Një herë, në hotelin ku qëndronte, shkuan policët zviceranë dhe e pyetën se me çfarë merret Ai iu përgjigj se po shkruante një vepër dramatike. “Po pse në Gjenevë?” “Në Angli ka shumë zhurmë”,- u përgjigj Somerseti dhe pas kësaj e lanë të qetë. Kishte probleme edhe me agjentët. Njëri i kërkon rritjen e pagës dhe e kërcënon me dorëzim tek autoritetet vendore; një tjetër iu shet informacionet gjermanëve. Kur mësoi se raportet e tij ishin të gjata dhe nuk i lexonte askush, pësoi zhgënjim. Mori pjesë në përpjekjet për arrestimin e një indiani, agjentator kundër britanikëve, por në orvatje për të shmangur arrestimin, indiani vrau veten. Verën e vitit 1916 kërkoi të dalë në lirim dhe u kthye në Londër. E liruan me kusht; nëse ishte e nevojshme do ta thërrisnin përsëri. Në vitin 1916 përtëriu udhëtimet. Udhëtoi në ishujt Havai, Taiti, Satnoa dhe në Shtetet e Bashkuara ku vazhdoi të punojë akrivisht me romanet dhe dramat e tij. Më 26 maj 1917 në qytetin Xhersi Siti, SHBA, lidhi martesë me të dashurën Siri, me të cilën kishte një vajzë.
Rekruti i Inteligjens Servis
Fill pas kësaj, e ftoi përfaqësuesi i Inteligjens Servis në SHBA, Williams Uizmen, dhe e urdhëroi të niset për në Rusi. Ndërkohë, atje zhvilloheshin ngjarje të vrullshme revolucionare dhe ai duhej të shkonte me qëllim, siç e thekson me humor në ditaret e tij, “të pengonte revolucionin”, “të mbështetë menshevikët kundër bolshevikëve, të cilët ishin për paqe, dhe të mbajë Rusinë në gjendje lufte me gjermanët”. Moum ishte në mëdyshje. Vuante nga një së mundje mushkërish; nuk e njihte gjuhën ruse dhe dyshonte nëse mund ta përmbushte një mision aq të rëndësishëm. Megjithatë, e tërhiqte në mënyrë të papërmbajtur vendi i Tolstoi, Turgenievit dhe Dostojevskit, të cilët i adhuronte. Më në fund, e dha pëlqimin. Pseudonimi i tij ishte “Somervil”, një nga heronjtë e “Ashendenit”. Gjithë personazhet e revolucionit rus morën pseudonime të tilla: Kerenski “Lejn”, Letini “Devis”, Trocki “Koull”, kurse qeveria angleze “Irlandë & Co”.
Moumin e shqetësonte problemi i të hollave, prandaj i shkruan Uizmenit: “Në Zvicër isha i vetmi që pranova të punoj pa shpërblim. Më pas mora vesh se veprimi im u vlerësua si marrëzi, jo si shfaqje atdhetarizmi.” Më 18 korrik 1917 mori njëzet e një mijë dollarë, si rrogë dhe për financimin e menshevikëve. Më 28 korrik u nis nga San-Francisko në Vladivostok dhe prej andej, me ekspresin transsiberian përshkoi gjithë Rusinë. Bashkë me të, udhëtonin edhe katër çekë, të nisur me të njëjtën detyrë në Rusi: ta mbanin atë në luftë.
Në Petrograd Moum u vendos në hotel “Evropa”. Konsullata britanike ishte paralajmëruar me telegramin: “Z. V. Somerset Moum vjen në Rusi me një mision sekret, të ndriçojë publikun amerikan me fazat e ndryshme të zhvillimit të revolucionit rus. T’i krijohet mundësia e shfrytëzimit të linjës së ndërlidhjes me konsullatën britanike në Nju-Jork”. Ambasadori anglez, sër Xhorxh Bykinen, i dha Moumit kodin personal, sido që ishte i zemëruar, pasi e detyruan të përcillte telegrame, përmbajtjen e të cilave nuk e dinte. Moumin e priti si mik të paftuar, që fut hundët në punët e tij dhe, praktikisht, nuk pranoi të bashkëpunojë me të.
Ndihma i erdhi andej nga e priste me pak. Takoi Sasha Koropotkinën, vajzën e anarkistit të famshëm princ Koropotkinit, me të cilën njihej qysh në Londër dhe nganjëherë kishte ndëruar letra e, madje, i kishte bërë portretin letrar në një nga historitë e Ashendenit. Sasha njihej me anëtarët e kabinetit Kerenski dhe shprehu gatishmërinë e saj të bëhej ndihmëse dhe përkthyese e Moumit.
Mbi bazën e informacioneve të marra nga miqtë çekë, Moum hartoi raportin e parë. Një raport pesimist: ushtria në gjendje rebelimi, vendi në prag të zisë dhe qeveria e Kerenskit shumë e dobët. Dimri ishte në prag, mungonte lënda djegëse për ngrohje, bolshevikët zhvillonin agjitacion, kurse Lenini fshihej diku ne Petrograd.
Bashkëpunëtorët e Moumit
Me ndihmën e Sashës, Moumi u njoh me Kerenskin dhe u takua disa herë me të në restorant, në shtëpinë e Sashës dhe zyrën e tij. Përshtypja që krijoi ishte e dhimbshme: njeri i raskapitur nga pesha e pushtetit, i paaftë për të vepruar dhe i trembur nga gjithçka. Shumë më tepër, i pëlqeu eseri Boris Savinkov, ministër Lufte në qeverinë e përkohshme, i cili i tha: “Ose Lenini do më vërë mua pas murit, ose unë atë!”
Moumi mori pjesë në mitingun demokratik në teatrin Aleksandër, në të cilin Kerenski mbajti një fjalim optimist, por entuziazmi i tij iu duk pa bazë. Nga burimet e tij, ai e dinte se gjermanët sulmojnë dhe ushtria e thyer tërhiqet; flota nuk vepron, kurse ushtarët vrasin oficerët.
Më 24 shtator Uizmeni nisi në Forin Ofis informacionin me këtë përmbajtje: “Kam marrë një telegram të rëndësishëm nga Moumi në Petrograd:
(A) Në Stokholm dhe Finlandë ka dërguar një agjent për grumbullimin e informacioneve, i cili e njofton për marrëveshjen e bërë ndërmjet dy shteteve për t’u bashkuar me Gjermaninë, me synim kapjen e Petrogradit.
(B) Për t’iu shmangur ekstremistëve, qeveria ndërron mendje çdo ditë, lidhur me transferimin në Moskë. Moum shpreson të dërgojë agjentin e tij në mitingun e ekstremistëve.
(C) Kerenski po humbet popullaritetin dhe qëndresa e tij është e dyshimtë.
(D) Nuk do të ketë paqe të veçuar, por kaos dhe mosbindje pasive në frontin rus.
(F) Moum pyet nëse mund të punojë me oficerët e zbulimit britanik në Petrograd, për të ndihmuar njëri-tjetrin dhe mënjanimin e ngatërresave. Unë nuk shoh pengesa këtu.
(G) Unë mendoj se Moumi duhet t’i ruajë në ambasadë, për siguri, shifrat dhe letrat e tij. Ai është aq i mençur dhe nuk dëshiron t’i komprometojë. Ai mund të jetë i dobishëm këtu dhe jam i bindur se shumë shpejt do të këtë një organizatë të mirë. Për çdo rast, do t’u njoftoj për gjithçka që iu intereson, lidhur me informacionet e tij”.
Plane spiunazhi të shkrimtarit
- Më 16 tetor Moum njofton se Kerenski po humbet besimin dhe vështirë të qëndrojë. Ai këmbëngul në mbështetjen e plotë të menshevikëve dhe ka hartuar një program propagande e spiunazhi industrial, të cilat, sipas vlerësimit të tij, mund të kushtojnë rreth pesëdhjetë mijë dollarë.
- Më 18 tetor Kerenski e ftoi në zyrën e tij dhe e njohu me kërkesat për kryeministrin Llojd Horzh. Takimi u zhvillua në fshehtësi, madje nuk u regjistrua as në protokoll. Kerenski i kërkoi Moumit të nisej në Londër dhe ta çojë mesazhin personalisht atje ku duhet. Thelbi i mesazhit ishte se Kerenski nuk mund të mbahet, nëse nuk furnizohet me armë e municione nga aleatët. Veç saj, kërkoi të ndërrohet ambasadori britanik. Po atë ditë, Moumi u nis në Norvgji dhe prej andej, me një torpediner britanik, në Skoci. Një ditë pas mbërritjes, e pranuan te kryeministri në Londër. Llojd Horzhi e priti me dashamirësi dhe shprehu admirim për dramat e tij, por Moumi ngutej dhe gati e ndërpreu për t’i përcjellë mesazhin, të cilin sapo mbërriti në Angli, e kishte hedhur në letër në formë raporti. Pasi e lexoi, Llojd Xhorxhi tha: “Këtë nuk mund ta bësh!”. “Çfarë duhet t’i them Kerenskit?”, - pyeti Moum. “Thjesht, këtë nuk mund ta bëj!”. Kryeministri e preu bisedën, kërkoi falje dhe tha se i duhej të shkonte në mbledhjen e kabinetit. Kur u kthye në hotel, Moumi mendoi se i duhej të kthehej në Rusi. Por ngjarjet ia ndryshuan planet. Më 7 nëntor 1917 Kerenski u përmbys dhe bolshevikët morën pushtetin. Më 18 nëntor sër Erik Drumond, sekretar personal i ministrit të Punëve të Jashtme, në emër të lord Xhorxhit shkroi këto fjalë mbi raportin e Moumit: “Druhem se tashmë kjo përfaqëson vetëm interes historik”. Gjithsesi, Moum mendonte se nëse do të kishte vepruar gjysmë viti më parë, mund të kishte arritur sukses. Në një farë mase e ndjente veten fajtor për ardhjen e bolshevikëve në pushtet, pasi nuk arrinte të kuptonte se është e pamundur të ndalet rrjedha e historisë. Pavarësisht dështimit të misionit, Moum mbeti i kënaqur nga materiali i bollshëm që kishte grumbulluar për tregimet e Ashendenit. Dy muaj e gjysmë, të kaluara në Rusi, ndikuan për keq në shëndetin e Somersertit. Iu shfaqën shenjat e para të tuberkulozit dhe kthimi në Rusi nuk kishte kuptim, aq më tepër, pas përmbysjes së Kerenskit. Një herë e ftuan në Dauning Strit për një takim me shefin e tij, Viliam Uizmen, dhe një person tjetër të rëndësishëm. Moumi paraqiti raportin e punës në Rusi. Pasi u njoh me raportin, Somerseti pyeti se mos kishin në plan ta dërgonin sërish në Rusi. “Jo”, - u përgjigjën. Kryesorja tani është të mbajmë Rumaninë”. Në Rumani nuk kishte dëshirë të shkonte. “Jam me tuberkuloz”, mërmëriti. “E po mirë, - u përgjigj një nga shefat, - shkoni në sanatorium dhe shërim të shpejtë”. Kështu, Somerset Moumi i dha fund punës në shërbimin informativ britanik. Pas kësaj, jetoi dhe dyzet e shtatë vite të tjera, por nuk u kthye asnjëherë në shërbimet e fshehta.
__________________
2011-01-09
Agjenti shqiptar Iliaz Bazna
Nga Flori Bruqi
Historia e njërit prej agjentëve më të mëdhenj të Luftës së Dytë Botërore, që nga çelësabërës kasafortash u shndërrua në vjedhës dokumentesh të rëndësishme.
Emri i një agjenti shqiptar është shënuar në fjalorin biografik me personalitetet e spiunazhit që kanë bërë emër dhe famë gjatë shekullit të 20-të, në Luftën e Dytë Botërore, fjalor ky që jep mjaft të dhëna për jetën dhe veprimtarinë e tyre. Të tërheq vëmendjen jeta e agjentit shqiptar, i cili është një nga agjentët më të shquar të shekullit XX.
Ai punoi për gjermanët gjatë Luftës së Dytë Botërore, të cilëve u dha informacione mjaft të vlefshme. Ai radhitet përkrah agjentëve me famë botërore, që kanë bërë emër në të dyja luftërat botërore, si: Franc Fon Papen, Fric Kolbi, Kim Filbi, Mata Hari apo Ana Maria Leser.
Iljaz BAZNA: Unë isha CICERONI - Si u shkruajt ky libër?
Ai më tha në telefon, me një anglishte shumë të keqe, se atë e quanin Iljaz Bazna ishte biznesmen nga Stambolli dhe se Ciceroni ishte spiuni më i Famshëm i Luftës së Dytë Botërore. Ramë dakord qe të tokoheshim në Munih, në hotelin “Fir Jarescajten”.
Duke hyrë nê hollin e hotelit, vura re një njeri që i kishin rënë flokët, me moshë krejt të thyer, me shtat të vogël dhe me sy të mendueshëm. Ai e kishte përqëndruar shikimin nga vajza, që në atë moment po i drejtohej daljes.
- Sa të bukura janë vajzat e Munihut, - m’u drejtua mua (kësaj here në gjuhën frënge).
FilIimisht diskutuam për probleme të ndryshme, që nuk kishin tè bënin me çështjen. Siç e dija, Baznës i pëlqente shumë që të qëndronte në hollin e hotelit dhe të shikonte njerëzit që e rrethonin. Pastaj unë e pyeta atë, se me të vërtetë ai ishte pikërisht Ciceroni.
Bazna qëndronte i zhytur i tëri në kolltuk dhe vështronte pa kujdes rreth e qark. Kur dëgjoi pyetjen, sytë e tij vezulluan, u drejtua dhe më vështroi me sy të ndezur. lshte mëse e kuptueshme që atë e revoltonte pa masë fakti që unë nuk i besoja atij. Vetëm sytë e tij, atëherë dhe më vonë, më ndihmonin që tek ai të merrja me mend një njeri tepër të rrezikshëm. Ai hodhi mbi tavolinë një fletore të zakonshme shkolle në ngjyrë të gjelbër.
- Kjo është jeta ime, - tha ai i vendosur dhe në mënyrë disi provokuese, si për të hedhur poshtë skepticizmin tim.
Unë mendova se njeriu kurrë nuk gënjen dhe nuk e zbukuron të vërtetën kur tregon rrjedhën e jetës së vet. Në përgjigje ai më hodhi një vështrim të mprehtë. Më pas shprehja e fytyrës së tij ndryshoi papritmas dhe buzëqeshi shumë lirshëm Bashkëbiseduesi, që ishte përpara meje, ishte njeri tepër i rafinuar i cili kishte një qëllim të vetëm të lidhte një marrëveshje të levërdishme Duke qeshur, ai theksoi:
- Ju keni plotësisht të drejtë Por në këtë fletore ju do të gjeni heroin, madje dhe patriotin - dhe më shkeli syrin. Ashtu si çdo njeri tjetër, edhe unë më shumë mendoj për vete.
Ai i hapi të gjitha kartat përpara meje pa bërë as përpjekjen më të vogël për të më fshehur diçka. Në rrëfimin e këtij njeriu unë pashë sqimatarin e vërtetë, një farë frike të fshehtë dhe synimin e tepruar të tij për kotësira dhe Iuks. Pastaj e pyeta se përse, pas kaq vitesh, ai papritur vendosi të shesë ditarin e vet.
- Mua më duhen paratë, - u përgjigj ai. - Unë dua të filloj gjyqin kundër Republikës Federaile Gjermane. Gjermania duhet të më japë paratë. Rajhu gjerman më ka mashtruar në mënyrän më të paturpshme. Unë dua të marr nga qeveria federale kompensimin e atyre parave fallso, që m’i dhanë gjermanët në kohän që unë merresha me veprimtari spiunazhi në favor të tyre. (Në qoftë se ai me të vërtetë do të përpiqej të merrte kompensimin e atyre parave falso, të cilat i ishin dhënë atij në cilësinë e shpërblimit për spiunazhin në dobi të Gjermanisë në kohën e luftës, atëherë kjo punë sigurisht që do të zgjatej pambarimisht për shkok të kokëfortësisë së tij. Por rreth kësaj do të flosim më vonë.)
Në kujtesën e tij ruheshin disa falimentime që dukeshin sheshit. Këtë po e shpjegojmë. Nge koha e aventurës së tij kishin kaluar 17 vjet. Por ai ishte gjithmonë i gatshëm që, ku të mundej, të merrte vërtetimin e duhur për të plotësuar pikërisht atë boshllëk. Dy gazetarë, Hans Shvarc nga Munihu dhe Tomas Bejl nga Hollivudi, shpenzuan muaj të tërë për të kontrolluar vërtetësinë e gjithë asaj që tha Bazna.
Gazetori i tretë, Herbert Kaufold ngo Munihu, kontrolloi të gjitha ato momente të kujtesës së tij, në të cilat ai në një farë mase dyshonte për shkak të ngjarjeve të përshkruara në të kaluarën.
Dhe më në fund, detaji i fundit, i cili duhej të konfirmohej, ishte origjinaliteti i këtij njeriu, i cili e quante veten Ciceron. Ky ishte qëllimi për të cilin ne u kthyem tek zoti Mojzish, me të cilin ishte lidhur Bazna. Sot Majzishi jeton në Insbruk. U bë një ballafaqim.
Ky ishte një takim krejt i veçantë, i ftohtë dhe formal. Partnerët në takime të tilla të jashtëzakonshme nuk kanë shumë për t'i thënë njëri-tjetrit. Dhe megjithatë zoti Mojzish ishte hallka e vetme që i mungonte këtij zinxhiri. Ai konfirmoi se lljaz Bazna ishte me të vërtetë ai që në të gjithë botën njihej me emrin Ciceron.
Jeta e shqiptarit Bazna nga hajdut në çelësabërës.
Iliaz Bazna është emri i legjendës shqiptare të spiunazhit, i njohur me pseudonimin “Ciceroni”. Ka lindur në vitin 1904, në Prishtinë, në kohën kur krahina e Kosovës, por edhe pjesa më e madhe e Ballkanit, ishte e pushtuar nga Perandoria Osmane. Ai dhe e gjithë familja e tij janë shqiptarë në origjinë, por në edukimin e tij ndikoi shumë tradita turke. Bazna tregonte se babai i tij ishte një mysliman i devotshëm dhe mbante titullin “mullah”. Gjyshi i tij dhe xhaxhallarët kanë jetuar kohën e xhonturqve, d.m.th., të turqve të rinj, në kohën e Mustafa Kemal Ataturkut. Tre nga kushërinjtë e parë të tij, por edhe Bazna vetë, patën studiuar në një akademi ushtarake turke dhe arritën të shkëlqejnë me punë, aq sa njëri prej tyre ka qenë kryebashkiaku i Ankarasë nga viti 1960 - 1962. Por agjenti i ardhshëm, Bazna, do të flakej jashtë akademisë ushtarake dhe në vitin 1919 do të niste jetën e keqbërësit ordiner në Stambollin e pushtuar nga aleatët. Fillimisht kapet duke vjedhur armë në depot e ushtrisë britanike, dhe për këtë kalon një pjesë të jetës së tij në kampin penal të Marsejës. Pasi doli kampi, zuri punë në një fabrikë ku prodhoheshin çelësa për kasafortat dhe bëhet mjeshtër në këtë profesion, pas disa dështimesh në përpjekjet e tij për të gjetur punë në përfaqësitë diplomatike.
Dokumentet sekrete.
Pasi punoi për një ambasador jugosllav, për një konsull britanik, për një atashe ushtarak amerikan ai arrin të punësohet nga ambasadori britanik, Knaçbull-Hugesen, në Ankara. Hugesen ishte “naiv” kur mendonte se ishte i përgatitur për të mos ia hedhur kërrkush. Në fillimin e vitit 1943 ambasadosri punësoi Baznën, një njeri i mprehtë, servil dhe dinak, i cili e dinte se ç’duhet të bënte për padronin e tij. Bazna, pasi qe shtrënguar ta linte akademinë qe kthyer në një autodidakt dhe kishte njohuri të mira në disa gjuhë, të cilat i fliste rrjedhshëm. Ai ishte i përpiktë në realizimin e të gjitha detyrave. Hugesen e vlerësoi Baznën dhe i besoi atij verbërisht për të gjitha. Pra, ai nisi të mbështetet tek Bazna. Kështu, Bazna, brenda pak muajve, i mësoi të gjitha zakonet e ambasadorit, madje dhe lëvizjet e sjelljet tij. Shqiptari u bë njeriu më i privilegjuar dhe më i besuar. Ai zbuloi që punëdhënësi i tij solli në shtëpi dokumente shumë të rëndësishme sekrete për t’i studiuar. Madje, ai vuri re që Hugesen i mbante dokumentet në kasafortë. Bazna, mjeshtri i çelësave të kasafortave, arriti t’i dublojë çelsat. Zbuloi dhe kombinimin e shifrave të kasafortës sekrete dhe i tërhoqi dokumentet. Kështu, më 20 tetor ai i merr ato dhe, me anën e një likuidi të quajtur “Leica”, prodhon faksimile të tyre. Ishte koha e Konferencës së Teheranit dhe Bazna jo vetëm që zbuloi dokumente sekrete, që kishin të bënin me operacionet e aleatëve në Normandi, por ai mësoi shumë të fshehta në lidhje me rrezikun që i kanosej Ballkanit.
.
Takimi me gjermanin Ludvig C.
Në mbrëmjen e 26 tetorit të vitit 1943 Bazna takohet me një zyrtar të lartë të ambasadës gjermane, për të cilin kishte punuar më përpara, dhe i ofron atij faksimilet e dokumenteve sekrete. Zyrtari i lartë gjerman i njohur me pseudonimin “Pierre”, ishte rekrutuar nga RSHAVI, dhe quhej Ludvig C. Bazna dhe ai punuan së bashku në fshehtësi. Bazna i kërkoi gjermanit 20 mijë stërlina në këmbim të informacionit. Gjermani e refuzoi për momentin kërkesën e shqiptarit, duke i thënë se nuk ishte i gatshëm të jepte shuma të tilla. Megjithatë, ai e kuptoi se bëhej fjalë për një informacion shumë të rëndësishëm dhe këmbënguli të shikonte dokumentet. Bazna i tha se nuk ishte aq budalla sa t’ia jepte dokumentet para se të paguhej, përndryshe do t’ua shiste ato sovjetikëve. Ai i tha gjermanit se do t’ia jepte dokumentet në bobinë filmike, por kjo do t’u kushtonte gjermanëve 15 mijë stërlina. Ludvigu kishte në dispozicion 3 ditë për ta vlerësuar ofertën e shqiptarit. Bazna do ta telefononte Ludvigun në ambasadën gjermane në datën 30 tetor 1943, në orën 3 pasdite dhe do të prezantohej në telefon si “Pierre”. Ai do të pyeste nëse Ludvigu kishte ndonjë letër për të. Nëse përgjigja do të ishte negative, atëherë gjermanët nuk do të dëgjonin më kurrë për të. Ishte pak pas mesnate kur vizitori veshi pallton, vuri një kapele që i binte pak mbi sy dhe shkoi te dera ku ndodhej Ludvigu. U ul pranë gjermanit dhe i tha me zë të ulët: “Ju doni të dini se kush jam unë? Jam rekruti i ambasadorit britanik. Pasi u fut brenda, Bazna në mënyr të habitshme iu zhduk nga sytë Ludvigut i cili fillimisht e ndoqi atë nëpër rrugë, por nuk e pa më. Mengjesin tjetër Ludvigu ia tregoi historinë e tij ambasadorit gjerman në Turqi, Franc Fon Papen. Por ky nuk u habit, pasi ishte marrë me spiunazh dhe intriga. Kishte rekrutuar spiunë në Amerikë, madje kishte kontaktuar edhe me Mata Harin, me famë, dhe tashmë ishte përfshirë në të gjitha kombinacionet sekrete brenda Rajhut të Tretë. Duke qenë se Turqia ishte një vend neutral, ajo ishte bërë një qendër e spiunazhit të të gjitha fuqive të mëdha.
Si e mori shqiptari emrin “Cicero”
Fon Papen i tha Ludvigut se nuk ishte i autorizuar ta paguante shumën prej 20 mijë stërlinash, për një informacion akoma të pavërtetuar. Për më tepër, ai i tha se ky vendim duhet të merrej nga nivele më të larta shtetërore në Gjermani, pra nga ministri i Jashtëm i Gjermanisë të asaj kohe, Joakin Fon Ribentrop. Ambasadori i dërgoi një mesazh të koduar Ribentropit, ku i shpjegonte situatën dhe i kërkonte shumën prej 20 mijë stërlinash si fillim, ndërsa më pas do të procedohej edhe me shuma të tjera. Shuma duhet të mbërrinte në Ankara jo më vonë se 30 tetori, përndryshe operacioni do të dështonte. Edhe pse ambasadori nuk e mendonte të tillë, përgjigjja nga Berlini ishte pozitive.
Ludvigu shkoi më pas, sipas urdhrit, në zyrën e ambasadorit. Papeni i tha Ludvigut se duhej të bënte marrëveshje me atë që tashmë do të quhej “Ciceron”, sipas emrit të marrë nga oratori i famshëm romak, pasi informacioni ishte shumë shpresëdhënës. Ambasadori i tha Ludvigut se korrieri kishte mbërritur dhe me vete kishte sjellë edhe 20 mijë stërlinat. Megjithatë, ambasadori e këshilloi Ludvigun që të ishte i kujdesshëm, pasi puna që po bënte ishte me rrezik. Takimi u bë në vendin e caktuar dhe shqiptari i dorëzoi Ludvigut dy bobina filmike 35 mm. Ndërsa Ludvigu u zgjat të merrte bobinat shqiptari i qetë i tha: “Më parë, paratë”. Ludvigu i nervozuar hapi zarfin dhe numëroi paratë. Ai këmbënguli që, gjithsesi, para se t’ia jepte Ciceronit, t’i shihte filmat të zhvilluar, sepse nuk besonte. Ciceroni ra dakord për të pritur vetëm gjysmë ore. Ludvigu e mori filmin dhe e pa të zhvilluar në një dhomë të errët pranë zyrës së tij. Informacioni përmbante të dhëna të rëndësishme të kohëve të fundit. Ludvigu më në fund vendosi të kryente pagesën. Që nga ky moment Ciceroni vazhdoi ta furnizonte Ludvigun me sekrete shumë të vlefshme, të cilat ai i fotografonte me shumë kujdes dhe i ruante në godinën e ambasadës britanike.
Materiali i zbuluar nga Ciceroni ishte një thesar sekretesh, duke përfshirë edhe planet e Konferencës së Kazablancës midis Ruzveltit, kryeministrit britanik, Çërçill dhe liderit nacionalist kinez, Çan Kai Shi. Më pas Bazna u dha gjermanëve edhe planin e Konferencës së Teheranit, midis presidentit Ruzvelt, Çërçillit dhe Stalinit. Nga detajet që mësuan mbi këtë takim të nivelit të lartë, nazistët kuptuan për herë të parë planet e aleatëve mbi pushtimin e Evropës. Por komanda e lartë gjermane, pasi i studioi dokumentet e ardhura nga Stambolli vendosi të mos i pranojë ato si të verteta, duke arritur në përfundimin se informacioni ishte një sajesë e britanikëve për t’ua hedhur nazistëve. Plani ishte shumë i mirë për të qenë i vërtetë. Gjermanët në vend të kësaj i besuan plotësisht informacionit të sjellë nga një agjent i tyre i rekrutuar nga britanikët, i cili njihet në terminologjinë e spiunazhit si “njeriu që kurrë nuk ekzistoi”. Rrjedhja e informacioneve shumë të vyera të Ciceronit ndaloi në pranverë të vitit 1944, kur aleatët mësuan se diçka serioze kishte ndodhur në ambasadën britanike në Ankara. Aleatët e mësuan këtë jo si rezultat i shërbimit të tyre sekret, por nga goja e vetë ministrit të Jashtëm të Rajhut, Riobentrop, ose e thënë më saktë nga një spiun aleat, nga të paktët që kishin mbetur në Gjermaninë e asaj kohe. Ky agjent ishte Fric Kolbe, i cili kishte punuar për një kohë të gjatë në administratën naziste, një patriot gjerman që i urrente nazistët. Kolbeg kishte arritur të vihej në kontakt prej kohësh me zyrën e shërbimit strategjik OSS dhe shefin e saj Alen Dallas në Berë të Zvicrës, duke i dhënë atij dokumente shumë të rëndësishme. Në fillim të vitit 1944 Kolbeg kishte arritur të dekodifikonte një telegram të ardhur nga ambsadori Papen për Ribentropin në Berlin, ku bëhej fjalë për informacione sekrete të ardhura nga spiuni Ciceron, dhe ku thuhej se ky informacion vinte direkt nga zyrat e ambasadës britanike në Ankara. Ai ia kaloi këtë informacion në mënyrë urgjente Dallesit, i cili ia përcolli më tej në Inteligjent Servisit.
Arrestimi.
Pas verifikimeve, Bazna u arrestua në Ankara. Por, nuk pranoi asgjë. Të gjitha pyetjeve që iu drejtuan i përgjigjej me heshtje. Ai kishte arrtur të mbidhte në atë kohë një shumë prej 300 mijë stërlinash, në atë periudhë një shumë marramendëse. Ai arriti të arratisej dhe të shkojë në Lisbonë, ku prenotoi një udhëtim për në Amerikën e Jugut. Sapo shkoi në Amerikë të Jugut, Ciceroni hapi një llogari bankare duke depozituar paratë në një bankë të madhe. Pushonte në një vilë që kishte pamje nga oqeani, kishte shumë shërbëtorë, një femër të bukur dhe bëri një jetë qejfi prej një xhentëlmeni. Tashmë ishte ai që kishte një të rekrutuar që i shërbente atij verbërisht. Kjo e bëri të renditej mes spiunëve më të mëdhenj të të gjitha kohërave. Por, si për ironi të fatit, ai nuk do ta shijonte për një kohë të gjatë stilin e ri të jetës që kishte nisur. Bankierët amerikanojugorë erdhën ta vizitonin në vilën e tij dhe e informuan se kishte diçka që nuk shkonte me llogarinë e tij bankare. Pothuajse shumica e stërlinave britanike kishte dalë jashtë qarkullimit. Në fillim ai u shokua, por më pas arriti të kuptojë “tradhtinë” e stërholluar të gjermanëve. Mjeshtri i spiunazhit ia plasi të qeshurit me zë të lartë. Punëdhësit e tij nazistë thjesht kishin prerë monedha false dhe ia kishin dhënë atij. Bazna u arrestua dhe u dërgua në burg, por më vonë arriti çuditërisht të lirohet dhe të kthehet në Evropë. Shumë libra, përfshirë edhe kujtimet e tij vetjake, si dhe një film të madh që quhej “Pesë Gishtat”, shfaqin profilin e tij të pabesueshëm, fantazma e të cilit për shumë kohë do të vërtitej në korridoret e errëta të spiunazhit. Si shumë spiunë të tjerë, ai punoi për përfitim personal, por në fund ai i kaloi ditët e tij në varfëri të plotë, duke vdekur në vitin 1971 pa pasur një dyshkë në xhep.
Adolf Hitleri i besoi shqiptarit.
Në gati 6 muaj Bazna prodhoi 400 kopje të dokumenteve, shumica e të cilave bënte fjalë për planet e operacioneve të mëdha ushtarake. Autoritetet gjermane në Berlin, duke përfshirë edhe vetë Hitlerin, patën shumë arsye të besonin që dokumentet sekrete të Baznës ishin autentike, se ato s’ishin pjellë e intrigës britanike. Në përgjithësi, arsyeja që jepet për dështimin e Gjermanisë deri në kapitullimin e saj të plotë, ishin xhelozitë dhe kundërshtimet që patën midis tyre organizatat e shërbimeve sekrete të Ribentropit. Himlerit dhe Kanarisit. Por më 20 prill, në një kohë relativisht të shkurtër, zbulimi sekret britanik, vendos një linjë të sigurtë përgjimi. Bazna e nuhat dhe lë punën e largohet si një njeri i lirë. Me një shumë prej 1,2 milionë dollarësh Bazna do të fillonte të ndërtonte një hotel luksoz turk, por nuk arriti ta përfundonte, sepse të gjitha kartmonedhat britanike që ai kishte marrë nga OPN Bernard do të dilnin false. Bazna, kësaj radhe, i shpëton burgut për mrekulli, i akuzuar për falsifikim monedhash. Ai e kaloi pjesën tjetër të jetës në varfëri dhe nuk ishte në gjendje të merrte kompensimet nga qeveria perëndimore gjermane e pasluftës. Duke punuar si një rregullues automjetesh dhe si një mësues muzike (kishte pasur disa kurse trajnimi në fushën e operistikës) Ciceroni vdiq në Stamboll në vitin 1971.
Lexoni shkrimin:
Historia e njërit prej agjentëve më të mëdhenj të Luftës së Dytë Botërore, që nga çelësabërës kasafortash u shndërrua në vjedhës dokumentesh të rëndësishme.
Emri i një agjenti shqiptar është shënuar në fjalorin biografik me personalitetet e spiunazhit që kanë bërë emër dhe famë gjatë shekullit të 20-të, në Luftën e Dytë Botërore, fjalor ky që jep mjaft të dhëna për jetën dhe veprimtarinë e tyre. Të tërheq vëmendjen jeta e agjentit shqiptar, i cili është një nga agjentët më të shquar të shekullit XX.
Ai punoi për gjermanët gjatë Luftës së Dytë Botërore, të cilëve u dha informacione mjaft të vlefshme. Ai radhitet përkrah agjentëve me famë botërore, që kanë bërë emër në të dyja luftërat botërore, si: Franc Fon Papen, Fric Kolbi, Kim Filbi, Mata Hari apo Ana Maria Leser.
Iljaz BAZNA: Unë isha CICERONI - Si u shkruajt ky libër?
Ai më tha në telefon, me një anglishte shumë të keqe, se atë e quanin Iljaz Bazna ishte biznesmen nga Stambolli dhe se Ciceroni ishte spiuni më i Famshëm i Luftës së Dytë Botërore. Ramë dakord qe të tokoheshim në Munih, në hotelin “Fir Jarescajten”.
Duke hyrë nê hollin e hotelit, vura re një njeri që i kishin rënë flokët, me moshë krejt të thyer, me shtat të vogël dhe me sy të mendueshëm. Ai e kishte përqëndruar shikimin nga vajza, që në atë moment po i drejtohej daljes.
- Sa të bukura janë vajzat e Munihut, - m’u drejtua mua (kësaj here në gjuhën frënge).
FilIimisht diskutuam për probleme të ndryshme, që nuk kishin tè bënin me çështjen. Siç e dija, Baznës i pëlqente shumë që të qëndronte në hollin e hotelit dhe të shikonte njerëzit që e rrethonin. Pastaj unë e pyeta atë, se me të vërtetë ai ishte pikërisht Ciceroni.
Bazna qëndronte i zhytur i tëri në kolltuk dhe vështronte pa kujdes rreth e qark. Kur dëgjoi pyetjen, sytë e tij vezulluan, u drejtua dhe më vështroi me sy të ndezur. lshte mëse e kuptueshme që atë e revoltonte pa masë fakti që unë nuk i besoja atij. Vetëm sytë e tij, atëherë dhe më vonë, më ndihmonin që tek ai të merrja me mend një njeri tepër të rrezikshëm. Ai hodhi mbi tavolinë një fletore të zakonshme shkolle në ngjyrë të gjelbër.
- Kjo është jeta ime, - tha ai i vendosur dhe në mënyrë disi provokuese, si për të hedhur poshtë skepticizmin tim.
Unë mendova se njeriu kurrë nuk gënjen dhe nuk e zbukuron të vërtetën kur tregon rrjedhën e jetës së vet. Në përgjigje ai më hodhi një vështrim të mprehtë. Më pas shprehja e fytyrës së tij ndryshoi papritmas dhe buzëqeshi shumë lirshëm Bashkëbiseduesi, që ishte përpara meje, ishte njeri tepër i rafinuar i cili kishte një qëllim të vetëm të lidhte një marrëveshje të levërdishme Duke qeshur, ai theksoi:
- Ju keni plotësisht të drejtë Por në këtë fletore ju do të gjeni heroin, madje dhe patriotin - dhe më shkeli syrin. Ashtu si çdo njeri tjetër, edhe unë më shumë mendoj për vete.
Ai i hapi të gjitha kartat përpara meje pa bërë as përpjekjen më të vogël për të më fshehur diçka. Në rrëfimin e këtij njeriu unë pashë sqimatarin e vërtetë, një farë frike të fshehtë dhe synimin e tepruar të tij për kotësira dhe Iuks. Pastaj e pyeta se përse, pas kaq vitesh, ai papritur vendosi të shesë ditarin e vet.
- Mua më duhen paratë, - u përgjigj ai. - Unë dua të filloj gjyqin kundër Republikës Federaile Gjermane. Gjermania duhet të më japë paratë. Rajhu gjerman më ka mashtruar në mënyrän më të paturpshme. Unë dua të marr nga qeveria federale kompensimin e atyre parave fallso, që m’i dhanë gjermanët në kohän që unë merresha me veprimtari spiunazhi në favor të tyre. (Në qoftë se ai me të vërtetë do të përpiqej të merrte kompensimin e atyre parave falso, të cilat i ishin dhënë atij në cilësinë e shpërblimit për spiunazhin në dobi të Gjermanisë në kohën e luftës, atëherë kjo punë sigurisht që do të zgjatej pambarimisht për shkok të kokëfortësisë së tij. Por rreth kësaj do të flosim më vonë.)
Në kujtesën e tij ruheshin disa falimentime që dukeshin sheshit. Këtë po e shpjegojmë. Nge koha e aventurës së tij kishin kaluar 17 vjet. Por ai ishte gjithmonë i gatshëm që, ku të mundej, të merrte vërtetimin e duhur për të plotësuar pikërisht atë boshllëk. Dy gazetarë, Hans Shvarc nga Munihu dhe Tomas Bejl nga Hollivudi, shpenzuan muaj të tërë për të kontrolluar vërtetësinë e gjithë asaj që tha Bazna.
Gazetori i tretë, Herbert Kaufold ngo Munihu, kontrolloi të gjitha ato momente të kujtesës së tij, në të cilat ai në një farë mase dyshonte për shkak të ngjarjeve të përshkruara në të kaluarën.
Dhe më në fund, detaji i fundit, i cili duhej të konfirmohej, ishte origjinaliteti i këtij njeriu, i cili e quante veten Ciceron. Ky ishte qëllimi për të cilin ne u kthyem tek zoti Mojzish, me të cilin ishte lidhur Bazna. Sot Majzishi jeton në Insbruk. U bë një ballafaqim.
Ky ishte një takim krejt i veçantë, i ftohtë dhe formal. Partnerët në takime të tilla të jashtëzakonshme nuk kanë shumë për t'i thënë njëri-tjetrit. Dhe megjithatë zoti Mojzish ishte hallka e vetme që i mungonte këtij zinxhiri. Ai konfirmoi se lljaz Bazna ishte me të vërtetë ai që në të gjithë botën njihej me emrin Ciceron.
Jeta e shqiptarit Bazna nga hajdut në çelësabërës.
Iliaz Bazna është emri i legjendës shqiptare të spiunazhit, i njohur me pseudonimin “Ciceroni”. Ka lindur në vitin 1904, në Prishtinë, në kohën kur krahina e Kosovës, por edhe pjesa më e madhe e Ballkanit, ishte e pushtuar nga Perandoria Osmane. Ai dhe e gjithë familja e tij janë shqiptarë në origjinë, por në edukimin e tij ndikoi shumë tradita turke. Bazna tregonte se babai i tij ishte një mysliman i devotshëm dhe mbante titullin “mullah”. Gjyshi i tij dhe xhaxhallarët kanë jetuar kohën e xhonturqve, d.m.th., të turqve të rinj, në kohën e Mustafa Kemal Ataturkut. Tre nga kushërinjtë e parë të tij, por edhe Bazna vetë, patën studiuar në një akademi ushtarake turke dhe arritën të shkëlqejnë me punë, aq sa njëri prej tyre ka qenë kryebashkiaku i Ankarasë nga viti 1960 - 1962. Por agjenti i ardhshëm, Bazna, do të flakej jashtë akademisë ushtarake dhe në vitin 1919 do të niste jetën e keqbërësit ordiner në Stambollin e pushtuar nga aleatët. Fillimisht kapet duke vjedhur armë në depot e ushtrisë britanike, dhe për këtë kalon një pjesë të jetës së tij në kampin penal të Marsejës. Pasi doli kampi, zuri punë në një fabrikë ku prodhoheshin çelësa për kasafortat dhe bëhet mjeshtër në këtë profesion, pas disa dështimesh në përpjekjet e tij për të gjetur punë në përfaqësitë diplomatike.
Dokumentet sekrete.
Pasi punoi për një ambasador jugosllav, për një konsull britanik, për një atashe ushtarak amerikan ai arrin të punësohet nga ambasadori britanik, Knaçbull-Hugesen, në Ankara. Hugesen ishte “naiv” kur mendonte se ishte i përgatitur për të mos ia hedhur kërrkush. Në fillimin e vitit 1943 ambasadosri punësoi Baznën, një njeri i mprehtë, servil dhe dinak, i cili e dinte se ç’duhet të bënte për padronin e tij. Bazna, pasi qe shtrënguar ta linte akademinë qe kthyer në një autodidakt dhe kishte njohuri të mira në disa gjuhë, të cilat i fliste rrjedhshëm. Ai ishte i përpiktë në realizimin e të gjitha detyrave. Hugesen e vlerësoi Baznën dhe i besoi atij verbërisht për të gjitha. Pra, ai nisi të mbështetet tek Bazna. Kështu, Bazna, brenda pak muajve, i mësoi të gjitha zakonet e ambasadorit, madje dhe lëvizjet e sjelljet tij. Shqiptari u bë njeriu më i privilegjuar dhe më i besuar. Ai zbuloi që punëdhënësi i tij solli në shtëpi dokumente shumë të rëndësishme sekrete për t’i studiuar. Madje, ai vuri re që Hugesen i mbante dokumentet në kasafortë. Bazna, mjeshtri i çelësave të kasafortave, arriti t’i dublojë çelsat. Zbuloi dhe kombinimin e shifrave të kasafortës sekrete dhe i tërhoqi dokumentet. Kështu, më 20 tetor ai i merr ato dhe, me anën e një likuidi të quajtur “Leica”, prodhon faksimile të tyre. Ishte koha e Konferencës së Teheranit dhe Bazna jo vetëm që zbuloi dokumente sekrete, që kishin të bënin me operacionet e aleatëve në Normandi, por ai mësoi shumë të fshehta në lidhje me rrezikun që i kanosej Ballkanit.
.
Takimi me gjermanin Ludvig C.
Në mbrëmjen e 26 tetorit të vitit 1943 Bazna takohet me një zyrtar të lartë të ambasadës gjermane, për të cilin kishte punuar më përpara, dhe i ofron atij faksimilet e dokumenteve sekrete. Zyrtari i lartë gjerman i njohur me pseudonimin “Pierre”, ishte rekrutuar nga RSHAVI, dhe quhej Ludvig C. Bazna dhe ai punuan së bashku në fshehtësi. Bazna i kërkoi gjermanit 20 mijë stërlina në këmbim të informacionit. Gjermani e refuzoi për momentin kërkesën e shqiptarit, duke i thënë se nuk ishte i gatshëm të jepte shuma të tilla. Megjithatë, ai e kuptoi se bëhej fjalë për një informacion shumë të rëndësishëm dhe këmbënguli të shikonte dokumentet. Bazna i tha se nuk ishte aq budalla sa t’ia jepte dokumentet para se të paguhej, përndryshe do t’ua shiste ato sovjetikëve. Ai i tha gjermanit se do t’ia jepte dokumentet në bobinë filmike, por kjo do t’u kushtonte gjermanëve 15 mijë stërlina. Ludvigu kishte në dispozicion 3 ditë për ta vlerësuar ofertën e shqiptarit. Bazna do ta telefononte Ludvigun në ambasadën gjermane në datën 30 tetor 1943, në orën 3 pasdite dhe do të prezantohej në telefon si “Pierre”. Ai do të pyeste nëse Ludvigu kishte ndonjë letër për të. Nëse përgjigja do të ishte negative, atëherë gjermanët nuk do të dëgjonin më kurrë për të. Ishte pak pas mesnate kur vizitori veshi pallton, vuri një kapele që i binte pak mbi sy dhe shkoi te dera ku ndodhej Ludvigu. U ul pranë gjermanit dhe i tha me zë të ulët: “Ju doni të dini se kush jam unë? Jam rekruti i ambasadorit britanik. Pasi u fut brenda, Bazna në mënyr të habitshme iu zhduk nga sytë Ludvigut i cili fillimisht e ndoqi atë nëpër rrugë, por nuk e pa më. Mengjesin tjetër Ludvigu ia tregoi historinë e tij ambasadorit gjerman në Turqi, Franc Fon Papen. Por ky nuk u habit, pasi ishte marrë me spiunazh dhe intriga. Kishte rekrutuar spiunë në Amerikë, madje kishte kontaktuar edhe me Mata Harin, me famë, dhe tashmë ishte përfshirë në të gjitha kombinacionet sekrete brenda Rajhut të Tretë. Duke qenë se Turqia ishte një vend neutral, ajo ishte bërë një qendër e spiunazhit të të gjitha fuqive të mëdha.
Si e mori shqiptari emrin “Cicero”
Fon Papen i tha Ludvigut se nuk ishte i autorizuar ta paguante shumën prej 20 mijë stërlinash, për një informacion akoma të pavërtetuar. Për më tepër, ai i tha se ky vendim duhet të merrej nga nivele më të larta shtetërore në Gjermani, pra nga ministri i Jashtëm i Gjermanisë të asaj kohe, Joakin Fon Ribentrop. Ambasadori i dërgoi një mesazh të koduar Ribentropit, ku i shpjegonte situatën dhe i kërkonte shumën prej 20 mijë stërlinash si fillim, ndërsa më pas do të procedohej edhe me shuma të tjera. Shuma duhet të mbërrinte në Ankara jo më vonë se 30 tetori, përndryshe operacioni do të dështonte. Edhe pse ambasadori nuk e mendonte të tillë, përgjigjja nga Berlini ishte pozitive.
Ludvigu shkoi më pas, sipas urdhrit, në zyrën e ambasadorit. Papeni i tha Ludvigut se duhej të bënte marrëveshje me atë që tashmë do të quhej “Ciceron”, sipas emrit të marrë nga oratori i famshëm romak, pasi informacioni ishte shumë shpresëdhënës. Ambasadori i tha Ludvigut se korrieri kishte mbërritur dhe me vete kishte sjellë edhe 20 mijë stërlinat. Megjithatë, ambasadori e këshilloi Ludvigun që të ishte i kujdesshëm, pasi puna që po bënte ishte me rrezik. Takimi u bë në vendin e caktuar dhe shqiptari i dorëzoi Ludvigut dy bobina filmike 35 mm. Ndërsa Ludvigu u zgjat të merrte bobinat shqiptari i qetë i tha: “Më parë, paratë”. Ludvigu i nervozuar hapi zarfin dhe numëroi paratë. Ai këmbënguli që, gjithsesi, para se t’ia jepte Ciceronit, t’i shihte filmat të zhvilluar, sepse nuk besonte. Ciceroni ra dakord për të pritur vetëm gjysmë ore. Ludvigu e mori filmin dhe e pa të zhvilluar në një dhomë të errët pranë zyrës së tij. Informacioni përmbante të dhëna të rëndësishme të kohëve të fundit. Ludvigu më në fund vendosi të kryente pagesën. Që nga ky moment Ciceroni vazhdoi ta furnizonte Ludvigun me sekrete shumë të vlefshme, të cilat ai i fotografonte me shumë kujdes dhe i ruante në godinën e ambasadës britanike.
Materiali i zbuluar nga Ciceroni ishte një thesar sekretesh, duke përfshirë edhe planet e Konferencës së Kazablancës midis Ruzveltit, kryeministrit britanik, Çërçill dhe liderit nacionalist kinez, Çan Kai Shi. Më pas Bazna u dha gjermanëve edhe planin e Konferencës së Teheranit, midis presidentit Ruzvelt, Çërçillit dhe Stalinit. Nga detajet që mësuan mbi këtë takim të nivelit të lartë, nazistët kuptuan për herë të parë planet e aleatëve mbi pushtimin e Evropës. Por komanda e lartë gjermane, pasi i studioi dokumentet e ardhura nga Stambolli vendosi të mos i pranojë ato si të verteta, duke arritur në përfundimin se informacioni ishte një sajesë e britanikëve për t’ua hedhur nazistëve. Plani ishte shumë i mirë për të qenë i vërtetë. Gjermanët në vend të kësaj i besuan plotësisht informacionit të sjellë nga një agjent i tyre i rekrutuar nga britanikët, i cili njihet në terminologjinë e spiunazhit si “njeriu që kurrë nuk ekzistoi”. Rrjedhja e informacioneve shumë të vyera të Ciceronit ndaloi në pranverë të vitit 1944, kur aleatët mësuan se diçka serioze kishte ndodhur në ambasadën britanike në Ankara. Aleatët e mësuan këtë jo si rezultat i shërbimit të tyre sekret, por nga goja e vetë ministrit të Jashtëm të Rajhut, Riobentrop, ose e thënë më saktë nga një spiun aleat, nga të paktët që kishin mbetur në Gjermaninë e asaj kohe. Ky agjent ishte Fric Kolbe, i cili kishte punuar për një kohë të gjatë në administratën naziste, një patriot gjerman që i urrente nazistët. Kolbeg kishte arritur të vihej në kontakt prej kohësh me zyrën e shërbimit strategjik OSS dhe shefin e saj Alen Dallas në Berë të Zvicrës, duke i dhënë atij dokumente shumë të rëndësishme. Në fillim të vitit 1944 Kolbeg kishte arritur të dekodifikonte një telegram të ardhur nga ambsadori Papen për Ribentropin në Berlin, ku bëhej fjalë për informacione sekrete të ardhura nga spiuni Ciceron, dhe ku thuhej se ky informacion vinte direkt nga zyrat e ambasadës britanike në Ankara. Ai ia kaloi këtë informacion në mënyrë urgjente Dallesit, i cili ia përcolli më tej në Inteligjent Servisit.
Arrestimi.
Pas verifikimeve, Bazna u arrestua në Ankara. Por, nuk pranoi asgjë. Të gjitha pyetjeve që iu drejtuan i përgjigjej me heshtje. Ai kishte arrtur të mbidhte në atë kohë një shumë prej 300 mijë stërlinash, në atë periudhë një shumë marramendëse. Ai arriti të arratisej dhe të shkojë në Lisbonë, ku prenotoi një udhëtim për në Amerikën e Jugut. Sapo shkoi në Amerikë të Jugut, Ciceroni hapi një llogari bankare duke depozituar paratë në një bankë të madhe. Pushonte në një vilë që kishte pamje nga oqeani, kishte shumë shërbëtorë, një femër të bukur dhe bëri një jetë qejfi prej një xhentëlmeni. Tashmë ishte ai që kishte një të rekrutuar që i shërbente atij verbërisht. Kjo e bëri të renditej mes spiunëve më të mëdhenj të të gjitha kohërave. Por, si për ironi të fatit, ai nuk do ta shijonte për një kohë të gjatë stilin e ri të jetës që kishte nisur. Bankierët amerikanojugorë erdhën ta vizitonin në vilën e tij dhe e informuan se kishte diçka që nuk shkonte me llogarinë e tij bankare. Pothuajse shumica e stërlinave britanike kishte dalë jashtë qarkullimit. Në fillim ai u shokua, por më pas arriti të kuptojë “tradhtinë” e stërholluar të gjermanëve. Mjeshtri i spiunazhit ia plasi të qeshurit me zë të lartë. Punëdhësit e tij nazistë thjesht kishin prerë monedha false dhe ia kishin dhënë atij. Bazna u arrestua dhe u dërgua në burg, por më vonë arriti çuditërisht të lirohet dhe të kthehet në Evropë. Shumë libra, përfshirë edhe kujtimet e tij vetjake, si dhe një film të madh që quhej “Pesë Gishtat”, shfaqin profilin e tij të pabesueshëm, fantazma e të cilit për shumë kohë do të vërtitej në korridoret e errëta të spiunazhit. Si shumë spiunë të tjerë, ai punoi për përfitim personal, por në fund ai i kaloi ditët e tij në varfëri të plotë, duke vdekur në vitin 1971 pa pasur një dyshkë në xhep.
Adolf Hitleri i besoi shqiptarit.
Në gati 6 muaj Bazna prodhoi 400 kopje të dokumenteve, shumica e të cilave bënte fjalë për planet e operacioneve të mëdha ushtarake. Autoritetet gjermane në Berlin, duke përfshirë edhe vetë Hitlerin, patën shumë arsye të besonin që dokumentet sekrete të Baznës ishin autentike, se ato s’ishin pjellë e intrigës britanike. Në përgjithësi, arsyeja që jepet për dështimin e Gjermanisë deri në kapitullimin e saj të plotë, ishin xhelozitë dhe kundërshtimet që patën midis tyre organizatat e shërbimeve sekrete të Ribentropit. Himlerit dhe Kanarisit. Por më 20 prill, në një kohë relativisht të shkurtër, zbulimi sekret britanik, vendos një linjë të sigurtë përgjimi. Bazna e nuhat dhe lë punën e largohet si një njeri i lirë. Me një shumë prej 1,2 milionë dollarësh Bazna do të fillonte të ndërtonte një hotel luksoz turk, por nuk arriti ta përfundonte, sepse të gjitha kartmonedhat britanike që ai kishte marrë nga OPN Bernard do të dilnin false. Bazna, kësaj radhe, i shpëton burgut për mrekulli, i akuzuar për falsifikim monedhash. Ai e kaloi pjesën tjetër të jetës në varfëri dhe nuk ishte në gjendje të merrte kompensimet nga qeveria perëndimore gjermane e pasluftës. Duke punuar si një rregullues automjetesh dhe si një mësues muzike (kishte pasur disa kurse trajnimi në fushën e operistikës) Ciceroni vdiq në Stamboll në vitin 1971.
Lexoni shkrimin:
Nga Flori Bruqi:Kush ishte Iliaz Bazna apo i njohur edhe si Elyesa Bazna.
http://floart-press.blogspot.com/search?q=iliaz+bazna
2011-01-08
Statistikat mesatare botërore e populates në testin e intelegjencës në disa vende të botës (IQ-testi)
Nga Mr.sci.Flori Bruqi
Çfarë është inteligjenca?
Ky person është inteligjent, dëgjojmë të thuhet shpesh.....Por nga se e kuptojmë?, një person është inteligjent se di shumë, se është studioz apo inteligjenca është më shumë se kaq?.....Është inteligjenca një mëndje e hapur, një mëndje jo kokëfortë?
"Di që nuk di" thotë Sokrati
Unë mendoj se inteligjenca nuk është të dish gjithçka, por të dish të kuptosh shumë gjëra, të dish të sillesh, të flasësh kur duhet e si duhet. Një person inteligjent nuk është ai që di letërsinë, që flet 5 gjuhë, që zgjidh ekuacione matematike. Mendoj se person inteligjent është ai që vë njohjet e tij në shërbim të të tjerëve. Nuk ka problem të tregoj mungesat e tij, e mbi të gjitha, vë përballë idetë e veta me të tjerët dhe nëse kupton se pozicioni i tij është i gabuar e ndërron pa pasur turp.
Inteligjent do të thotë...Lexoj brenda....Pra të lexosh "brënda" gjërave…
Tashi shum kush ka lexuar dhe dëgjuar aq sa për të përsëritur atë që thonë dhe librat; pra se inteligjenca qenka aftësi për të nxënë nga përvoja vetjake dhe e të tjerëve, për të arsyetuar përmes shqisave dhe mendimit abstrakt, për të vjelë përfundime nga njohuritë e për t’ia dalë kësisoj, jetës në krye. Ndonëse e dimë përse bëhet fjalë, kam përshtypjen se e përdorim termin për të përshkruar tjetër gjë, atë që shpesh e lidhim me suksesin e dikujt në shoqëri, apo me kujtimin se aksh çun apo gocë e paskësh pasur fletoren gjithë dhjeta. Mendoj se nuk mund të jesh krejt i paanshëm kur do të shprehesh se ç’është inteligjenca, pasi do të na vijnë ndërmend testet që bëheshin dikur mbi bazë etnike për të treguar se cila racë është superiore apo testet me bazë kulturore, që duan të thonë se nga gjithë kulturat, vetëm ajo përëndimorja është prijëtare. Për të mos mbetur tek kjo pikë, po i bëj bisht përgjigjes së drejtpërdrejtë se ç’është inteligjenca dhe po hap një tjetër. Për mua inteligjenca është është produkti mendor që nuk duhet t’i përgjigjet pyetjes sa inteligjentë jemi, (sepse njeriu hyn tek qeniet inteligjente aq më shumë kur ka filluar të krijojë edhe inteligjenca artificiale) por pyetjes për çfarë e përdorim inteligjencën tonë. Në të gjitha kohërat inteligjenca ka pasur dy përdorime: të ndriturin dhe të errëtën, gjenialen dhe demoniaken, duke krijuar edhe çifte binjake si Mark Aureli apo Adriani, vs Neronit, Faust - Mefistofel, Moxart - Salier apo për ta mbyllur këtë qerthull, të kujtoj edhe tregimin e Alfons Dodesë - Njeriu me tru të artë. Rëndësia e inteligjencës, sipas meje, është përdorimi i saj. Le të kthehemi tek vetëdija e ngulitur si mendësi përmes një proverbi. “Mendja bën kala - mendja bën hata.” Është po kjo mendje njerëzore që shpiku e zbuloi gjithçka dhe është po kjo mendje, arketip i pandryshuar dhe i pandreqshëm tek njeriu, që pranon të jetojë mbi këtë kovë të nxehtë e të ndotur, siç e ka katandisur veprimtaria e tij intelektuale sot Tokën. Përse njerëzit - qeniet inteligjente, përdorin shumë dhe shpesh mënyra të palogjikshme në arsyetimin dhe veprimet e tyre? Pyetja është e thjeshtë dhe nuk është vetëm imja. Unë përpiqem t’i përgjigjem asaj.
Duke qenë baba binjakësh e kam të vështirë të bëhem palë në njërën nga zgjedhjet e ofruara për inteligjencë të lindur apo për atë që fitohet. Rasti im vlen mbase vetëm për mua që mbetem i mahnitur mbi një gjë që ndodh para syve të mi e më lë pa përgjigje kur shoh se si dy krijesa që janë ngjizur bashkë, kanë dëgjuar të njëjtën zemër në bark në nënës, kanë thëthirë të njëjtin ushqim e që kanë dëgjuar të njëjtat ninulla, kanë sot “inteligjenca të ndryshme”. Është çudi për të mbledhur supet kur sheh se si “luajnë” me njëri-tjetrin këto dy inteligjenca të lindura, se si ndahen ata që dikur ishin identikë, se si zhvendosen tek sho-shoqi cilësitë e tjetrit. Nuk dua të kujtoj ato që përmend Catell për inteligjencën fluide me prirje drejt abstraksionit apo për inteligjencën e kristalizuar me prirje për konkreten. Sa të rrekem të zgjidh atë ç’ka thënë sfinksi druaj se do të jem përjashtues duke përkrahur njërën apo tjetrën. Mua më vjen më mbarë të them jo se cila ishte e para ndër dy inteligjencat, por cila mund të jetë më e rëndësishmja, ndër ata elementë të inteligjencës së lindur apo të bërë, me të vetmen dëshirë, që së paku fëmijët tanë të jenë po aq të lirë e të barabartë me moshatarët e tyre, që janë “të lindur” dhe jo “të adoptuar” me vlerat e qytetërimit të sotëm.
Inteligjenca dhe shkollimi
Te jesh i shkolluar, te kesh mbaruar nje apo disa universitete nuk eshte e barabarte me te qenurit Inteligjen. Inteligjenca eshte zotesia e gjetjes se nje rrugezgjidhjeje ne cdo lloj kushti dhe mundesie. Te paret tane nuk ishin te shkolluar , nuk kishin mbaruar universitete, por kishin shkuar shume larg me njphurite e tyre primitive.
Eshte e sigurt qe shkolla nuk te ben te zgjuar! as te dukesh. Shkolla te tregon disa prej rrugeve si te mbijetosh. Inteligjenca eshte e lindur, dhe zhvillohet me shume kur njeriu shkollohet. Inteligjenca nuk eshte e barabarte me shkollimin, pasi inteligjenca eshte e lindur ndersa shkollimi eshte i fituar.
Elise, gjeniu 2-vjecar inteligjente sa Anjshtajni
Elise ishte vetëm pesëmuajshe kur për herë të parë tha fjalën babi, shtatëmuajshe kur u ngrit në këmbë dhe dhjetëmuajshe kur vraponte. 11-muajshe dinte të thoshte emrin e saj, ndërsa një vjeç e njëmuajshe dinte të numëronte deri në dhjetë. Një vjeç e gjysmë numëronte deri në 20, për më tepër thoshte përmendësh të gjithë alfabetin, dinte shumë poezi përmendësh dhe kryeqytetet e mjaft shteteve të botës. Sot që është 2 vjeçe e katërmuajshe di kryeqytetet e 35 shteteve, di të dallojë trekëndëshat barabrinjës (thotë se kanë tri brinjë të njëjta), ata dy brinjënjëshëm, di të numërojë në spanjisht deri në dhjetë dhe arrin të dallojë pa asnjë problem të gjitha ngjyrat dhe emrat e kafshëve. Kur shoqet e saj nuk i gjejnë dot emrat e kafshëve, Elise i ndihmon pa asnjë problem. Elise Tan Roberts, 28-muajshe e lindur në një familje të thjeshtë punëtorësh në një qytet në pjesën veriore të Londrës, është fëmija më inteligjente e Britanisë së Madhe, sipas asaj që shkruajnë gazetat e gjithë botës. Ka një koeficient inteligjence, siç thuhet në gjuhën shkencore, të barabartë me 156, shumë herë më të lartë se mesatarja, jo ajo e fëmijëve, por ajo e të rriturve që është 100 dhe pak më të ulët se koeficienti i inteligjencës së Albert Anjshtajnit, 160. Me pak fjalë, është një gjeni, një fëmijë jo i zakonshëm. Elise është aq e veçantë sa “Mensa”, organizata e themeluar në Mbretërinë e Bashkuar në vitin 1946 për të mbledhur personat më inteligjentë të kombit (për të qenë pjesë e saj duhet të kesh një koeficient inteligjence që vetëm 2 për qind të popullsisë e kanë) e ka pranuar mes anëtarëve të saj, duke bërë një përjashtim nga rregullat: duhet të jesh të paktën 10 vjeç që të pranohesh. Familja e saj përbëhet nga e ëma Luoise, 28 vjeçe dhe i ati Eduard, 34 vjeç. Të dy me ngjyrë, thonë se janë një familje krejtësisht normale. Ajo punon part-time në një kompani transporti mallrash, ndërsa të dielave në një supermarket, ndërsa i ati Eduard merret me makina të përdorura në gjendje të keqe, që i riparon dhe më pas i shet sërish. Asnjë nga të dy prindërit nuk e ka mbaruar universitetin. Mes të afërmve të saj ka mjekë dhe inxhinierë, por asnjë nuk ka koeficient inteligjence kaq të lartë. “Asnjëherë nuk kemi bërë asgjë që ta bëjmë Elisen një fëmijë të tillë. Ajo e ka të dhuruar nga natyra këtë talent”, thotë e ëma. “Nuk jemi nga ata lloj prindërish që kur fëmija është ende në djep përpiqemi t‘u mësojmë alfabetin, aritmetikën, ose një gjuhë të huaj. Nuk e kemi bërë të fiksojë konceptet. Më e shumta u përgjigjemi pyetjeve që ajo bën. Dhe në të vërtetë, Elises nuk i mungojë pyetjet. Bën shumë të tilla. Ka një kuriozitet të paparë dhe një kujtesë të jashtëzakonshme”. Bashkëshortët Roberts e kishin kuptuar që Elise, që kur ishte shumë e vogël, kishte një aftësi të jashtëzakonshme për t‘u përqendruar për një fëmijë të sapolindur dhe një dëshirë për të mësuar pa kufij. Duke marrë shembullin e Xhorxhia Braunit, që është gjithashtu një anëtare e “Mensa”-s, prindërit kishin menduar prej kohësh t‘i testonin atësitë e saja. Disa javë më parë, duke parë një emision televiziv mbi fëmijët gjeni, të ëmës i kishte ardhur një mendim. Vendosi që ta çonte vajzën e vogël në një psikolog për fëmijët, te profesoresha Joan Freeman, e njëjta që testoi Xhorxhian. Pasi e takoi Elisen, e vuri përballë disa testeve për të llogaritur inteligjencën e saj. Pas një testi që zgjati 45 minuta, të gjithë panë se Elise kishte aftësinë që të mos tregonte asnjë lloj problemi për përgatitjen e tij. Pas kësaj ajo u bë menjëherë anëtarja më e re e “Mensa”-s.
“Ka mendjen e një fëmije sa dyfishi i moshës së saj. Mund të kalojë shumë shpejt nga një klasë në tjetrën në shkollë dhe të tregojë aftësitë e saja të jashtëzakonshme”, tregon eksperti. Por prindërit tregojnë se nëse inteligjenca e Elises, kur të jetë më e rritur do të bjerë dhe ajo do të jetë një fëmijë si gjithë të tjerët, krejtësisht normal, prapë do të jenë të kënaqur. “E rëndësishme për ne është që të jetë e lumtur”, tregon e ëma.
Elise ka lindur në Londër në dhjetor të vitit 2006. Dashuria e saj për muzikën dhe kërcimin i ka bërë prindërit që ta regjistrojnë për t‘u specializuar në këto fusha. Kështu, ata e kanë shkruar emrin e saj në listën për t‘u bërë pjesë e “Young Actors‘ Theatre”, shkollë nga e cila kanë dalë një numë i madh aktorësh të famshëm vendas dhe në “Chickenshed”, ku mund të specializohesh në muzikë, balet, imitim dhe kërcim. Një nga keqardhjet e tyre më të mëdha është se asnjë nga shkollat që ata kanë kontaktuar nuk kanë dashur të bëjnë asnjë veprim me Elisen, të paktën sa të mbushë katër vjeçe e gjysmë. Pra, çfarë e ardhme e pret? Një prej anëtarëve të “Mensa”-s tregon: “Nëse ka fatin që të pranohet herët në shkollë ku të stërvitet dhe t‘i jepet kurajë, ajo do të vazhdojë të mësojë dhe të perfeksionohet akoma më tepër, duke u bërë dikush në të ardhmen”.
Anëtaret e reja të “Mensa”-s
Xhorxhia është një tjetër anëtare e “Mensa”-s, që me koeficientin 152 u pranua në këtë organizatë që në moshën 2 vjeçe. Ecte këmbadoras që pesëmuajshe, nëntëmuajshe ecte shumë mirë, 14-muajshe filloi të vishej vetë, ndërsa 18-muajshe fliste me fraza të plota dhe bënte biseda të vështira e debate që nuk i bëjnë as të rriturit e jo më fëmijët. Por jo vetëm kaq: arrin të dallojë ngjyrat dhe të bëjë lehtësisht dallimin mes rozës dhe lejlasë, po ashtu arrin të vizatojë një rreth në mënyrë të shkëlqyer. Ajo është në gjendje të thotë në mënyrë perfekte në frëngjisht: “Përshëndetje, unë jam Xhorxhia. Jam vetëm në shtëpi. Por dhe shumë fjalë të tjera”. Po sipas asaj që tregojnë prindërit, Xhorxhia që një vjeç i ka veshur këpucët pa i ngatërruar asnjëherë, madje arrinte që t‘i çonte në vendin e duhur, ndërsa rrobat t‘i fuste në lavatriçe dhe pastaj ta ndizte atë. Nga “analizat” që iu bënë, u arrit në përfundimin se Xhorxhia bënte pyetje të vështira dhe të çuditshme, për të cilat ishte e domosdoshme të mbaje shënime. “Kur i kërkova të vizatonte një rreth, ajo e bëri atë në mënyrë aq perfekte sa shumë të rritur, madje edhe unë vetë, nuk arrij ta bëj dot. U çudita se si ishte në gjendje ta dallonte aq mirë konceptin e një rrethi”, thotë psikologia që është marrë si me Xhorxhian ashtu edhe me Elisen. Po ashtu, kur i thashë se sa bluzë të bukur rozë që paske veshur sot, m‘u përgjigj: “Nuk është rozë, por lejla”, ndryshime që fëmijët arrijnë t‘i bëjnë vetëm në vitin e parë të shkollës.
Fëmija gjeni
Elise Roberts di të lexojë disa fjalë, të thotë alfabetin, të numërojë deri në 20, di të mbledhë dhe të njohë figurat gjeometrike. Njeh 35 kryeqytete të botës, ngjyrat dhe kafshët
Çfarë është koeficienti i inteligjencës?
Në vitin 1905, psikologu francez, Alfred Binet, vuri në përdorim testin e parë modern për të matur inteligjencën e fëmijëve.
Termi IQ (shkurtimi nga anglishtja i Intelligence Quotient), u vendos në vitin 1912 nga psikologu gjerman Willian Stern. Në këtë kohë lindi edhe formula: moshë mendore përmbi moshën biologjike shumëzuar me 100. (Mosha mendore matet me një test standard që përdoret për të përcaktuar zhvillim intelektual të individit).
Në vitin 1916, testi u perfeksionua nga Lewis M.Terman i “Standford University”. Në vitin 1939 u përdor testi i parë i inteligjencës për të rritur (Wais) dhe u përshtat ai për fëmijët (Wisc).
100 pikë
Testi i inteligjencës bëhet nga një numër i madh njerëzish. Zakonisht mesatarja e tij është 100 pikë
70 pikë
3.5 për qind e popullsisë ka një koeficient inteligjence më të ulët se 70
70-90
21.5 për qind e popullsisë ka një koeficient inteligjence mes 70-90 pikë
90-110
Rreth 50 për qind e popullsisë ka koeficient inteligjence me pikë nga 90-110
110-130
21.5 për qind e popullsisë ka një koeficient të tillë
Mbi 140
E kanë rreth 3.5 për qind e popullsisë
Mbi 150
Vetëm 0.2 për qind e popullsisë
Statistikat mesatare botërore e populates në testin e intelegjencës në disa vende të botës (IQ-testi)
Inteligjenca dhe Identiteti
Ky titull do të ishte i përshtatshëm duke e zhvilluar temën në këndvështrimin e botëkuptimit lindor si "an Eastern Quest" (një vëzhgim Lindor), duke konsideruar Rusinë si mëmën e këtij konceptimi.
Për herë të parë fjala "inteligjencia" (tingëllimi në rusisht, për të përforcuar idenë e origjinës së saj) u krijua dhe filloi të përdoret në vitet 60-të të shekullit të 19-të në Rusi. Sot, studiuesit amerikanë e rusë pohojnë se ata i japin kuptime të ndryshme fjalës.
Për të kuptuar këtë, mjafton të njihet se sistemi amerikan i analizës sociale i çuar me tej nga sociologjia moderne nuk njeh termin "klasë" si një entitet i mbajtur ngushtësisht bashkë prej ndërgjegjes, mendimit kritik (me të cilin kuptohet jo vetëm aftësia për të pohuar ose mohuar diçka, por edhe për të argumentuar atë) apo pasionit moral.
Artikujt e intelektualëve të Rusisë së sotme shpesh shfaqen nën titujt: "Unë nuk dua të jem një inteligjent!"(fjala inteligjent është përdorur për të treguar anëtarësinë në inteligjencia). Me këtë ata nuk duan të mohojnë jetën intelektuale, por traditën e inteligjencës.
Ato duan të tërheqin vëmendjen e njerëzve se si kjo traditë çoi në shkatërrim të njerëzimit me përmasa biblike (llogaritet që komunizmi shkaktoi rreth 100 milionë viktima). Dëshirojnë t'i thonë njerëzve që të kërkojnë një mënyrë të re përcaktimi të përkatësisë së tyre.
Që prej gdhendjes së termit "inteligjencia" e deri në ditët tona, është debatuar rreth kuptimit të fjalës. Kuptimi dhe përdorimi ka ndryshuar dhe evoluar në kohë, në varësi të kontekstit historik të moralit e politikës.
Por në përgjithësi, është pohuar që nuk duhet të barazohet me të gjithë njerëzit profesionalë e të arsimuar. Vetë fakti që njerëzit gjithmonë debatojnë se cilët njerëz të arsimuar janë më të vërtetë "inteligjentë" (termi rus inteligjenti) tregon se arsimi nuk mjafton.
E ajo që të mrekullon më shumë është se, shkrimtarët më të famshëm rusë nuk konsideroheshin e për më tepër nuk e konsideronin veten si "inteligjentë". Shembulli më i goditur është i Tolstoit, i cili do të mbetej i habitur nëse dikush do ta quante "inteligjent". Ai bile, e përbuzte inteligjencën që zakonisht përgjigjej në kor.
Ai besonte në Zot, përdori titullin e tij si Kont, e në vend që të merrte pjesë në "rrethet e inteligjencës" në Moskë dhe San Peterburg, ai jetonte në fermën e tij në Jasnaia Poljana.
Në romanin e post-krizës së tij personale Ringjallja, Tolstoi përqendrohet në mendjengushtësinë e pjesëtarëve të inteligjencës që mendojnë se flasin në emër të popullit, në gjuhën dhe konceptet që janë të kuptueshme vetëm për inteligjencën.
Romani Ringjallja, në një mënyrë ose në një tjetër, shpreh simpati për çdo kriminel në burgjet ruse.
Por kur heroi, Nekludovi, i ndodhur përballë një përfaqësuese të inteligjencës, ngjan që çdo shpresë për të shpëtuar identitetin, ekzistencën e saj si individ i dalluar nga turma, kishte humbur.
Nekludovi e pyet atë se, si kishte ndodhur që ajo kishte përfunduar në burg. Përgjigja e saj ishte një lum i ekzaltuar propogantistik fjalësh e fjalish të stërgjata.
Midis tyre dalloheshin fjalë të tilla si, propaganda, organizim, klasat, grupet shoqërore, seksione, nënseksione, për të cilat ajo mendonte që çdo njeri duhet të kishte njohuri për kuptimin e tyre, por që Nekludovi, nuk i kishte dëgjuar kurrë. Ajo i tregoi atij rreth të gjitha sekreteve të jetës së revolucionarit, e të vullnetit të popullit.
Nekludovi ndërkohë studionte qafën e saj imcake, të dobësuar, flokët e pakrehura, e mendonte përse vallë po i tregonte ajo të gjitha ato gjëra të pakuptueshme atij. Ai nuk po kuptonte, që ajo tashmë ishte një revolucionare.
Ai filloi ta mëshironte atë, por jo siç mëshironte Menshof-in, fshatarin që mbahej në atë burg të errët e të fëlliqur pa kryer asnjë lloj krimi. Ajo ishte e dëshirueshme për shkak të gjithë atij konfuzioni që mbushte kokën e saj.
Si në të gjitha novelat e tij, vazhdimisht Tolstoi bënte dallimin midis njerëzve që mendojnë e njerëzve që bënin pjesë në inteligjencë. Tolstoi refuzonte që dikush ta radhiste në radhët e inteligjentëve. Po nëse Tolstoi nuk ishte "inteligjent", kush tjetër vallë mund të ishte i tillë?
Emri dhe fama e Dostojevskit në Perëndim, është e lidhur kryesisht me gjërat e reja që solli ai në analizën e thellë psikologjike dhe aftësinë marramendëse për t'i dhënë jetë ideve abstrakte. Në Rusi, historia i ka dhënë emrin dhe famën e një profeti. E kur e lexon atë nuk është e vështirë të kuptohet arsyeja.
Nuk mund të gjendet asnjë mendimtar i shekullit të 19-të që të parashikonte se çfarë do të ishte totalitarizmi siç e parashikoi ai. Asnjë vepër letrare nuk do të mund hakmerrej në mënyrë kaq dramatike ndaj përmbysjeve e ngjarjet politike që parashikoheshin në to, se sa vepra e tij.
Mjafton një shembull, ai i revolucionarit, ideologut Shigalev, i cili propozon me fanatizmin dhe intolerancën karakteristike të inteligjencës planin e vërtetë për shoqërinë e ardhshme: -"Jam pak i befasuar nga të dhënat e mia dhe konkluzioni që është një kontradiktë direkte me idenë prej nga u nisa. Duke filluar nga liria e pakufizuar, unë arrij në despotizëm absolut.
Por duhet të shtoj megjithatë, se nuk ka zgjidhje të problemit social përveç se sipas idesë sime." Shigalevi sugjeron që një "sistem i spiunimit" i projektuar që të shkatërrojë nga rrënjët çdo mundësi të ekzistencës të një jete private jashtë politikës dhe shtetit. Kjo për arsyen se, në fillim njerëzit, nuk do të jenë të përshtatshëm për sistemin e ri.
Do të jetë e nevojshme "të priten një milion koka". Në një tjetër pasazh që parashikon me një përpikëri të habitshme revolucionin rus, kinez dhe kopjen e tij në miniaturë, Shqipërinë, ne mësojmë që në emër të barazisë, Shigalevizmi (lexo enverizmi) në mënyrë sistematike do të zhdukë "të gjithë intelektët" dhe me to, gjithë mendimin e pavarur, "Ciceronit do t'i pritet gjuha, Kopernikut do t'i nxirren sytë, Shekspirin do ta marrim me gurë".
Tolstoi, Dostojevski, Turgenievi dhe kritikët si Gershenzon, Kistakovski, etj., kontribuuan në krijimin e asaj literature që do të konsiderohet "kundra traditës së inteligjencës".
Gershenzon jep një shpjegim tepër interesant për të treguar ndryshimin midis shkrimtarëve që krijojnë identitetin kombëtar e njerëzor me inteligjencën, sidomos me ato që mund t'i quajmë gazetarucët apo shkrimtarucët. - "Vepra të mirëfillta të fuqishme letrare, nuk mund të krijohen duke gjykuar në mënyrën se si "inteligjentët" (duke kuptuar këtu anëtarët e inteligjencës) formojnë dhe krijojnë bindjet, "fenë" e tyre.
Ata formulojnë kritikën e tyre sociale duke u mbështetur në kode të paraformuluara e përfundime të paracaktuara. Independenca e brendshme është karakteristika esenciale e një artisti apo shkrimtari. Artistët e mëdhenj ishin të lirë dhe natyrisht jokonformiste. Analizat e tyre ishin autentike, sepse asgjë nuk ishte rrjedhojë e "një recete doktori që dikton çfarë vitaminash duhet të merren".
Kur analizon inteligjencën, të bie në sy tendenca e saj për t'i transformuar në politikë të gjitha teoritë. Ideja që çdo gjë politizohet është aksiomatike për inteligjencën.
Dostojevski nëpërmjet Ivan Karamazovit observon që "çfarë është hipotezë në Europë është një aksiomë më të riun rus, kjo edhe më shumë për mësuesit e tyre, sepse në fakt mësuesit rusë janë vetë këta nxënës".
Ivani me këto donte të thoshte që ndërsa atë çfarë një mendimtar europian mund ta afrojë tentativisht si hipotezë rreth shkencave natyrale, bëhet për rusët një koncept social-politik i aftë për të shpjeguar të gjitha problemet morale dhe historike.
Inteligjenca ruse karakterizohet nga adaptimi i konkluzioneve ekstreme, ku e ardhmja shihet në perspektivën mijëvjeçare e kataklizmike. Kështu teoritë europiane të huazuara nga rusët, shpërfytyrohen në mënyrë të tillë që t'i shërbejnë qëllimit për të arritur utopinë socialiste.
Kritiku e filozofi rus Herzen, do ta përmblidhte këtë shpërfytyrim të filozofisë europiane në thënien e famshme "algjebra e revolucionit" rus. Filozofet europiane do të shokoheshin karshi transformimit që pësuan teoritë e tyre pasi të kishin kaluar prizmin e politizuar rus.
Duke krahasuar idetë e huazuara me atë se do të dukeshin ato në anën tjetër të prizmit rus, çdo njeri do të arrinte të kuptonte rreth "aspektin rus" të mësimeve europiane. Idetë shkencore pranohen apo mohohen jo në bazë të asaj që është evidente, faktuale, por në bazë të kriterit thjesht politik.
Një tjetër kritik rus, Berdiaev, e përshkruan traditën e inteligjencës si një "tendencë gati të çmendur për të gjykuar doktrinat filozofike dhe të vërtetat në bazë të kriterit utilitar apo politik".
Berdiaev vazhdon:"... Dashuria për drejtësi egalitare, për të mirën sociale, për mirëqenien e popullit, paralizoi dashurinë për të vërtetën dhe pothuajse shkatërroi çdo lloj interesi për të vërtetën. Inteligjenca e transformoi të vërtetën në një instrument për trazirë sociale(që ne e quajmë revolucion)...e cila u shndërrua në mjetin dhe arritjen e Inkuizitorit të Madh(tek Vëllezërit Karamazov), i cili kërkoi e imponoi heqjen dorë nga e vërteta në emër të lumturisë së njerëzimit.
Premisa bazë morale e inteligjencës mund të përmblidhet në formulën: "Le të zhdukim të vërtetën, vdekja e saj do t'i japë mundësi njerëzimit të jetojë më mirë...poshtë e vërteta."
Sigurisht ky ishte qëndrimi që u bë karakteristikë e bolshevikeve (lexo komunizmit në Shqipëri). Nën regjimin e tyre çdo teori shkencore gjykohej zyrtarisht si e vërtetë apo fals në bazë të asaj që i shërbente interesave të Partisë (partinost - doktrinës partiake). Tingëllon marramendëse e profetike gjykimi bolshevik i asaj kohe: "Ne duhet të pranojmë që ajo që është e vërtetë është "shkenca borgjeze", shkencë objektive, ndërkohë që shkenca "subjektive" e populistëve tanë dhe shkenca "klasore" e marksisteve tanë është më tepër një formë besimi (feje) se sa shkence.
Episodi i Lisenkos është rasti tepër i njohur i aplikimeve të doktrinës bolshevike mbi të vërtetën. E aplikuar në histori, kjo mënyrë trajtimi i të vërtetës çoi në atë që quhet rishkruarja e historisë (nxënës i talentuar i të cilës ishte Enver Hoxha, dhe shqiptarët e post-komunizmit, sipas traditës vazhdojnë të rishkruajnë sipas midesë historinë e identitetit të tyre).
Një praktikë e njohur dhe shumë e përhapur në Europën Lindore nën orbitën ruse, ishte se, "socializmi është një sistem që e ardhmja i dihet me siguri, por e kaluara e interpretimi i saj mundet që gjithmonë të ndryshojë". Kjo është arsyeja që tek ruset, serbët e sllavët në përgjithësi mbizotëron ideja që faktet historike janë thjesht disa krijime sociale...
Intelegjenca artificiale
Ishte dëshirë e disa adminave që ta hapja këtë temë dhe e pashë të arsyeshme t'ia filloj me një studim rreth IA të bërë me një robot të quajtur CogVis tek i cili kërkoheshin të mësoheshin lojëra të ndryshme vetëm nga aspekti vizual i tij (robotit) kushtimisht po them.
Kompjuteri i cili mëson të luan lojën "gërshërë, letër, gur" duke vëzhguar (dhe mësuar nga) lojtarët njerëzor është ndërtuar në University of Leeds në Yorkshire/Britani. CogVis, mëson vet të luan këtë lojë të fëmijëve duke vëzhguar për përsëritje të ndryshme të formave të lëvizjës së lojtarëve njerëzor dhe duke ndërtuar "hipoteza" mbi rregullat e lojës.
Derek Magee nga Uni. i Leeds thotë "Sistem i cili mund të vëzhgon ngjarjet në një skenar të paparashikueshëm, mëson dhe jetë pjesëtarë sikur që një fëmijë do të ishte është Gral e Shenjtë (Ang: Holy Grail) e IA".
Lojtarët njerëzor luanin përpara CogVis duke lajmëruar përfundimin e lojës (pra kush fitonte) por pas pak kohe kompjuteri arriti të mëson vet se çfarë është rezultati i lojës dhe t'a raporton atë saktësisht.
Sistemi i CogVis bënë analiza të lëvizjeve përmes procesorëve vizuel duke ndarë periudhat e pauzës apo joaktivitetit dhe duke analizuar ngjyrat dhe format e vëzhguara. Kur ky sistem bashkohet me audio hyrje, CogVis ka aftësi të ndërton këto "hipoteza" mbi rregullat e lojës.
Stephen Muggleton, ekspert mbi Inteligjencë Artificiale (IA) nga Imperial College në Londër thotë që CogVis kombinon disa fije të hulumtimit mbi IA, nga analiza vizuele deri tek logjika programuese. Shpresohet që do të ketë aftësi të mëson lojëra më të komplikuara.
Për më tepër nëse doni tëdini për projektin në fjalë ja linku www.comp.leeds.ac.uk/vision/cogvis/
Ndërkaq, unë u mundova që me anë të këti studimi apo më mirë të themi observimi experimental ta jepja një pasqyrë sado pak të vogël rreth asaj se qka në të vërtë aludohet me inteligjencë artificiale e që unë mendoj se gjithnjë synohet të kopiohet truri njerëzor dhe për këtë as që kam ndonjë dyshim. Si do që të jetë qëllimi i këti topiku është ky: të bëhet një debat i mirëfillët në mes useave me qëllim që t'i ofrojmë njëri-tjetrit infirmacione sa me të shumëta dhe kuptimplote nga kjo fushë. Kështu që të gjitha informatat, idetë, bindjet, polemikat, kundërshtitë dhe kontradiksionet, sugjerimet, njohuritë e juaja, etj. që keni për Inteligjencën Artificiale do ju kisha lutur t'i postoni dhe të hapim një diskutim tamam si duhet. Po e përseris edhe nje herë se vet hapja e kësaj teme ka për qëllim debatin dhe diskutimin në lidhje me këtë lëmi të robotikës.
Shpresoj se do hasni në mirëkuptim. Mund t' ua konfirmoj se tash e tutje debati është i hapur.
Ç’është transhumanizmi?
Transhumanizmi është lëvizje intelektuale dhe kulturore që është zhvilluar gradualisht gjatë dy dekadave të fundit,[1] që përkrah rrugën interdisiplinare për t’i kuptuar dhe për t’i vlerësuar mundësitë që janë paraqitur si pasojë e përparimeve teknologjike për përmirësimin e situatës njerëzore dhe organizmit njerëzor. Vëmendje i kushtohet edhe teknologjisë së tanishme, si inxhinieria gjenetike dhe teknologjia informative, edhe atyre të ardhshme, siç janë nanoteknologjia molekulare dhe inteligjenca artificiale.
Opsionet për përmirësim përfshijnë zgjatjen rrënjësore të jetës dhe shëndetit të njeriut, çrrënjosjen e sëmundjeve, eliminimin e vuajtjeve të panevojshme, rritjen e aftësive intelektuale, fizike dhe emocionale të njeriut. Tema të tjera transhumaniste janë edhe kolonizimi i hapësirës kozmike dhe mundësia e krijimit të makinave superinteligjente, si dhe zhvillimet e tjera potenciale që do të mund ta ndryshonin thellësisht situatën njerëzore. Caqet nuk janë të kufizuara vetëm në aparate dhe mjekësi, por ngërthejnë edhe modelet ekonomike, sociale, institucionale, zhvillimet kulturore dhe shkathtësitë e teknikat psikologjike.
Transhumanistët e shohin natyrën njerëzore si punë në bërje e sipër, si projekt i pambaruar, që ne mund të mësojmë ta riformësojmë sipas dëshirës sonë. S’ka arsye të mendojmë se njerëzimi sot ka mbërritur në pikën e fundit të evolucionit. Transhumanistët shpresojnë që me përdorimin e përgjegjshëm të shkencës, teknologjisë dhe mjeteve të tjera të arsyeshme ne do të mundemi që eventualisht të bëhemi postnjerëz, qenie me kapacitete tepër më të mëdha se që i ka njeriu i sotshëm.
Disa transhumanistë marrin hapa aktivë për të rritur mundësinë që edhe personalisht të mbijetojnë aq sa për t’u bërë postnjerëz, për shembull, duke zgjedhur jetesë të shëndoshë ose duke ndërmarrë masa për mirëmbajtjen krionike të vetes së tyre në rast të deanimimit [2]. Për dallim nga botëkuptimet e tjera etike, të cilat në praktikë reflektojnë një qëndrim reaksionar ndaj teknologjive të reja, botëkuptimi transhumanist udhëhiqet nga një vizion evolues për të pasur një qëndrim më proaktiv ndaj politikave për teknologji. Ky vizion, në vija të trasha, është krijimi i mundësisë për jetë më të gjatë dhe më të shëndoshë, përmirësimi i kujtesës sonë dhe aftësive të tjera intelektuale, rafinimi i përvojave tona emocionale dhe rritja e ndjenjës sonë subjektive për mirëqenie, dhe, në përgjithësi, arritja e një shkalle më të lartë të kontrollit mbi jetën tonë. Ky afirmim i potencialit njerëzor ofrohet si alternativë ndaj rekomandimeve tradicionale për të mos bërë rolin e Zotit, për të mos luajtur me natyrën, për të mos i futur hundët në thelbin tonë njerëzor, ose për të mos shfaqur kryelartësi të ndëshkueshme.
Transhumanizmi nuk nënkupton domosdo edhe optimizmin teknologjik. Ndonëse teknologjitë e ardhme bartin potencial të jashtëzakonshëm për përdorime të dobishme, ato gjithashtu mund të keqpërdoren për të shkaktuar dëm të madh, deri te mundësia e skajshme për të shaktuar asgjësim të jetës inteligjente. Rrjedhoja të tjera negative mund të jenë edhe zgjerimi i pabarazive sociale ose erozioni gradual i të mirave vështirë-të matshme që janë tepër të rëndësishme për ne, por të cilat priremi t’i shpërfillim në përpjekjet tona të përditshme për përfitime materiale, siç janë marrëdhëniet e kuptimshme njerëzore dhe diversiteti ekologjik. Rreziqet e tilla duhet të merren seriozisht, ashtu siç bëjnë transhumanistët e vëmendshëm.[3]
Transhumanizmi i ka rrënjët në mendimin humanist laik, ndonëse është më radikal ngase nxit jo vetëm shfrytëzimin e mjeteve tradicionale për përmirësimin e natyrës njerëzore, siç janë edukimi dhe ngritja kulturore, por edhe zbatimin e drejtëpërdrejtë të mjekësisë dhe teknologjisë për kapërcimin e disa limiteve tona themelore biologjike.
Inteligjenca artificiale eshte dyfishe
Studimet mbi Inteligjencen Artificiale ne vitet e fundit jane zhvilluar ne dy drejtime te dallueshme. E para, e percaktuar si "Inteligjenca Artificiale e Forte" kerkon te kuptoje dhe te rindertoje inteligjencen njerezore dhe te zgjidhe problemet duke ndjekur proceset mendore te perdorura nga njeriu; e dyta, e quajtur "Inteligjenca Artificiale e dobet", perben qellimin final per zgjidhjen e nje problemi qe kerkon zgjuarsi, pavaresisht nga procesi i perdorur.
Megjithate, te dy sistemet jane te destinuara te veprojne ne harmoni se bashku.
Forme dhe memorie
Nje shembull? Nder aplikimet me ambicioze te nje te ardhmeje te afert, shkencetaret po perpiqen te vene ne pune nje makine, qe mund te niset pa nderhyrjen e njeriut. Zhvillimi i te parit artificial eshte pika e
nxehte e problemit: makina duhet te dije te njohe format dhe te njohe rrugen jo duke shmangur pengesat,
por duke perceptuar pikat e referimit.
Lusim lexuesit e Floripresit dhe miqët e mijë të shumtë që për këtë temë të debatojmë në ditët e ardhsme.
Çfarë është inteligjenca?
Ky person është inteligjent, dëgjojmë të thuhet shpesh.....Por nga se e kuptojmë?, një person është inteligjent se di shumë, se është studioz apo inteligjenca është më shumë se kaq?.....Është inteligjenca një mëndje e hapur, një mëndje jo kokëfortë?
"Di që nuk di" thotë Sokrati
Unë mendoj se inteligjenca nuk është të dish gjithçka, por të dish të kuptosh shumë gjëra, të dish të sillesh, të flasësh kur duhet e si duhet. Një person inteligjent nuk është ai që di letërsinë, që flet 5 gjuhë, që zgjidh ekuacione matematike. Mendoj se person inteligjent është ai që vë njohjet e tij në shërbim të të tjerëve. Nuk ka problem të tregoj mungesat e tij, e mbi të gjitha, vë përballë idetë e veta me të tjerët dhe nëse kupton se pozicioni i tij është i gabuar e ndërron pa pasur turp.
Inteligjent do të thotë...Lexoj brenda....Pra të lexosh "brënda" gjërave…
Tashi shum kush ka lexuar dhe dëgjuar aq sa për të përsëritur atë që thonë dhe librat; pra se inteligjenca qenka aftësi për të nxënë nga përvoja vetjake dhe e të tjerëve, për të arsyetuar përmes shqisave dhe mendimit abstrakt, për të vjelë përfundime nga njohuritë e për t’ia dalë kësisoj, jetës në krye. Ndonëse e dimë përse bëhet fjalë, kam përshtypjen se e përdorim termin për të përshkruar tjetër gjë, atë që shpesh e lidhim me suksesin e dikujt në shoqëri, apo me kujtimin se aksh çun apo gocë e paskësh pasur fletoren gjithë dhjeta. Mendoj se nuk mund të jesh krejt i paanshëm kur do të shprehesh se ç’është inteligjenca, pasi do të na vijnë ndërmend testet që bëheshin dikur mbi bazë etnike për të treguar se cila racë është superiore apo testet me bazë kulturore, që duan të thonë se nga gjithë kulturat, vetëm ajo përëndimorja është prijëtare. Për të mos mbetur tek kjo pikë, po i bëj bisht përgjigjes së drejtpërdrejtë se ç’është inteligjenca dhe po hap një tjetër. Për mua inteligjenca është është produkti mendor që nuk duhet t’i përgjigjet pyetjes sa inteligjentë jemi, (sepse njeriu hyn tek qeniet inteligjente aq më shumë kur ka filluar të krijojë edhe inteligjenca artificiale) por pyetjes për çfarë e përdorim inteligjencën tonë. Në të gjitha kohërat inteligjenca ka pasur dy përdorime: të ndriturin dhe të errëtën, gjenialen dhe demoniaken, duke krijuar edhe çifte binjake si Mark Aureli apo Adriani, vs Neronit, Faust - Mefistofel, Moxart - Salier apo për ta mbyllur këtë qerthull, të kujtoj edhe tregimin e Alfons Dodesë - Njeriu me tru të artë. Rëndësia e inteligjencës, sipas meje, është përdorimi i saj. Le të kthehemi tek vetëdija e ngulitur si mendësi përmes një proverbi. “Mendja bën kala - mendja bën hata.” Është po kjo mendje njerëzore që shpiku e zbuloi gjithçka dhe është po kjo mendje, arketip i pandryshuar dhe i pandreqshëm tek njeriu, që pranon të jetojë mbi këtë kovë të nxehtë e të ndotur, siç e ka katandisur veprimtaria e tij intelektuale sot Tokën. Përse njerëzit - qeniet inteligjente, përdorin shumë dhe shpesh mënyra të palogjikshme në arsyetimin dhe veprimet e tyre? Pyetja është e thjeshtë dhe nuk është vetëm imja. Unë përpiqem t’i përgjigjem asaj.
Duke qenë baba binjakësh e kam të vështirë të bëhem palë në njërën nga zgjedhjet e ofruara për inteligjencë të lindur apo për atë që fitohet. Rasti im vlen mbase vetëm për mua që mbetem i mahnitur mbi një gjë që ndodh para syve të mi e më lë pa përgjigje kur shoh se si dy krijesa që janë ngjizur bashkë, kanë dëgjuar të njëjtën zemër në bark në nënës, kanë thëthirë të njëjtin ushqim e që kanë dëgjuar të njëjtat ninulla, kanë sot “inteligjenca të ndryshme”. Është çudi për të mbledhur supet kur sheh se si “luajnë” me njëri-tjetrin këto dy inteligjenca të lindura, se si ndahen ata që dikur ishin identikë, se si zhvendosen tek sho-shoqi cilësitë e tjetrit. Nuk dua të kujtoj ato që përmend Catell për inteligjencën fluide me prirje drejt abstraksionit apo për inteligjencën e kristalizuar me prirje për konkreten. Sa të rrekem të zgjidh atë ç’ka thënë sfinksi druaj se do të jem përjashtues duke përkrahur njërën apo tjetrën. Mua më vjen më mbarë të them jo se cila ishte e para ndër dy inteligjencat, por cila mund të jetë më e rëndësishmja, ndër ata elementë të inteligjencës së lindur apo të bërë, me të vetmen dëshirë, që së paku fëmijët tanë të jenë po aq të lirë e të barabartë me moshatarët e tyre, që janë “të lindur” dhe jo “të adoptuar” me vlerat e qytetërimit të sotëm.
Inteligjenca dhe shkollimi
Te jesh i shkolluar, te kesh mbaruar nje apo disa universitete nuk eshte e barabarte me te qenurit Inteligjen. Inteligjenca eshte zotesia e gjetjes se nje rrugezgjidhjeje ne cdo lloj kushti dhe mundesie. Te paret tane nuk ishin te shkolluar , nuk kishin mbaruar universitete, por kishin shkuar shume larg me njphurite e tyre primitive.
Eshte e sigurt qe shkolla nuk te ben te zgjuar! as te dukesh. Shkolla te tregon disa prej rrugeve si te mbijetosh. Inteligjenca eshte e lindur, dhe zhvillohet me shume kur njeriu shkollohet. Inteligjenca nuk eshte e barabarte me shkollimin, pasi inteligjenca eshte e lindur ndersa shkollimi eshte i fituar.
Elise, gjeniu 2-vjecar inteligjente sa Anjshtajni
Elise ishte vetëm pesëmuajshe kur për herë të parë tha fjalën babi, shtatëmuajshe kur u ngrit në këmbë dhe dhjetëmuajshe kur vraponte. 11-muajshe dinte të thoshte emrin e saj, ndërsa një vjeç e njëmuajshe dinte të numëronte deri në dhjetë. Një vjeç e gjysmë numëronte deri në 20, për më tepër thoshte përmendësh të gjithë alfabetin, dinte shumë poezi përmendësh dhe kryeqytetet e mjaft shteteve të botës. Sot që është 2 vjeçe e katërmuajshe di kryeqytetet e 35 shteteve, di të dallojë trekëndëshat barabrinjës (thotë se kanë tri brinjë të njëjta), ata dy brinjënjëshëm, di të numërojë në spanjisht deri në dhjetë dhe arrin të dallojë pa asnjë problem të gjitha ngjyrat dhe emrat e kafshëve. Kur shoqet e saj nuk i gjejnë dot emrat e kafshëve, Elise i ndihmon pa asnjë problem. Elise Tan Roberts, 28-muajshe e lindur në një familje të thjeshtë punëtorësh në një qytet në pjesën veriore të Londrës, është fëmija më inteligjente e Britanisë së Madhe, sipas asaj që shkruajnë gazetat e gjithë botës. Ka një koeficient inteligjence, siç thuhet në gjuhën shkencore, të barabartë me 156, shumë herë më të lartë se mesatarja, jo ajo e fëmijëve, por ajo e të rriturve që është 100 dhe pak më të ulët se koeficienti i inteligjencës së Albert Anjshtajnit, 160. Me pak fjalë, është një gjeni, një fëmijë jo i zakonshëm. Elise është aq e veçantë sa “Mensa”, organizata e themeluar në Mbretërinë e Bashkuar në vitin 1946 për të mbledhur personat më inteligjentë të kombit (për të qenë pjesë e saj duhet të kesh një koeficient inteligjence që vetëm 2 për qind të popullsisë e kanë) e ka pranuar mes anëtarëve të saj, duke bërë një përjashtim nga rregullat: duhet të jesh të paktën 10 vjeç që të pranohesh. Familja e saj përbëhet nga e ëma Luoise, 28 vjeçe dhe i ati Eduard, 34 vjeç. Të dy me ngjyrë, thonë se janë një familje krejtësisht normale. Ajo punon part-time në një kompani transporti mallrash, ndërsa të dielave në një supermarket, ndërsa i ati Eduard merret me makina të përdorura në gjendje të keqe, që i riparon dhe më pas i shet sërish. Asnjë nga të dy prindërit nuk e ka mbaruar universitetin. Mes të afërmve të saj ka mjekë dhe inxhinierë, por asnjë nuk ka koeficient inteligjence kaq të lartë. “Asnjëherë nuk kemi bërë asgjë që ta bëjmë Elisen një fëmijë të tillë. Ajo e ka të dhuruar nga natyra këtë talent”, thotë e ëma. “Nuk jemi nga ata lloj prindërish që kur fëmija është ende në djep përpiqemi t‘u mësojmë alfabetin, aritmetikën, ose një gjuhë të huaj. Nuk e kemi bërë të fiksojë konceptet. Më e shumta u përgjigjemi pyetjeve që ajo bën. Dhe në të vërtetë, Elises nuk i mungojë pyetjet. Bën shumë të tilla. Ka një kuriozitet të paparë dhe një kujtesë të jashtëzakonshme”. Bashkëshortët Roberts e kishin kuptuar që Elise, që kur ishte shumë e vogël, kishte një aftësi të jashtëzakonshme për t‘u përqendruar për një fëmijë të sapolindur dhe një dëshirë për të mësuar pa kufij. Duke marrë shembullin e Xhorxhia Braunit, që është gjithashtu një anëtare e “Mensa”-s, prindërit kishin menduar prej kohësh t‘i testonin atësitë e saja. Disa javë më parë, duke parë një emision televiziv mbi fëmijët gjeni, të ëmës i kishte ardhur një mendim. Vendosi që ta çonte vajzën e vogël në një psikolog për fëmijët, te profesoresha Joan Freeman, e njëjta që testoi Xhorxhian. Pasi e takoi Elisen, e vuri përballë disa testeve për të llogaritur inteligjencën e saj. Pas një testi që zgjati 45 minuta, të gjithë panë se Elise kishte aftësinë që të mos tregonte asnjë lloj problemi për përgatitjen e tij. Pas kësaj ajo u bë menjëherë anëtarja më e re e “Mensa”-s.
“Ka mendjen e një fëmije sa dyfishi i moshës së saj. Mund të kalojë shumë shpejt nga një klasë në tjetrën në shkollë dhe të tregojë aftësitë e saja të jashtëzakonshme”, tregon eksperti. Por prindërit tregojnë se nëse inteligjenca e Elises, kur të jetë më e rritur do të bjerë dhe ajo do të jetë një fëmijë si gjithë të tjerët, krejtësisht normal, prapë do të jenë të kënaqur. “E rëndësishme për ne është që të jetë e lumtur”, tregon e ëma.
Elise ka lindur në Londër në dhjetor të vitit 2006. Dashuria e saj për muzikën dhe kërcimin i ka bërë prindërit që ta regjistrojnë për t‘u specializuar në këto fusha. Kështu, ata e kanë shkruar emrin e saj në listën për t‘u bërë pjesë e “Young Actors‘ Theatre”, shkollë nga e cila kanë dalë një numë i madh aktorësh të famshëm vendas dhe në “Chickenshed”, ku mund të specializohesh në muzikë, balet, imitim dhe kërcim. Një nga keqardhjet e tyre më të mëdha është se asnjë nga shkollat që ata kanë kontaktuar nuk kanë dashur të bëjnë asnjë veprim me Elisen, të paktën sa të mbushë katër vjeçe e gjysmë. Pra, çfarë e ardhme e pret? Një prej anëtarëve të “Mensa”-s tregon: “Nëse ka fatin që të pranohet herët në shkollë ku të stërvitet dhe t‘i jepet kurajë, ajo do të vazhdojë të mësojë dhe të perfeksionohet akoma më tepër, duke u bërë dikush në të ardhmen”.
Anëtaret e reja të “Mensa”-s
Xhorxhia është një tjetër anëtare e “Mensa”-s, që me koeficientin 152 u pranua në këtë organizatë që në moshën 2 vjeçe. Ecte këmbadoras që pesëmuajshe, nëntëmuajshe ecte shumë mirë, 14-muajshe filloi të vishej vetë, ndërsa 18-muajshe fliste me fraza të plota dhe bënte biseda të vështira e debate që nuk i bëjnë as të rriturit e jo më fëmijët. Por jo vetëm kaq: arrin të dallojë ngjyrat dhe të bëjë lehtësisht dallimin mes rozës dhe lejlasë, po ashtu arrin të vizatojë një rreth në mënyrë të shkëlqyer. Ajo është në gjendje të thotë në mënyrë perfekte në frëngjisht: “Përshëndetje, unë jam Xhorxhia. Jam vetëm në shtëpi. Por dhe shumë fjalë të tjera”. Po sipas asaj që tregojnë prindërit, Xhorxhia që një vjeç i ka veshur këpucët pa i ngatërruar asnjëherë, madje arrinte që t‘i çonte në vendin e duhur, ndërsa rrobat t‘i fuste në lavatriçe dhe pastaj ta ndizte atë. Nga “analizat” që iu bënë, u arrit në përfundimin se Xhorxhia bënte pyetje të vështira dhe të çuditshme, për të cilat ishte e domosdoshme të mbaje shënime. “Kur i kërkova të vizatonte një rreth, ajo e bëri atë në mënyrë aq perfekte sa shumë të rritur, madje edhe unë vetë, nuk arrij ta bëj dot. U çudita se si ishte në gjendje ta dallonte aq mirë konceptin e një rrethi”, thotë psikologia që është marrë si me Xhorxhian ashtu edhe me Elisen. Po ashtu, kur i thashë se sa bluzë të bukur rozë që paske veshur sot, m‘u përgjigj: “Nuk është rozë, por lejla”, ndryshime që fëmijët arrijnë t‘i bëjnë vetëm në vitin e parë të shkollës.
Fëmija gjeni
Elise Roberts di të lexojë disa fjalë, të thotë alfabetin, të numërojë deri në 20, di të mbledhë dhe të njohë figurat gjeometrike. Njeh 35 kryeqytete të botës, ngjyrat dhe kafshët
Çfarë është koeficienti i inteligjencës?
Në vitin 1905, psikologu francez, Alfred Binet, vuri në përdorim testin e parë modern për të matur inteligjencën e fëmijëve.
Termi IQ (shkurtimi nga anglishtja i Intelligence Quotient), u vendos në vitin 1912 nga psikologu gjerman Willian Stern. Në këtë kohë lindi edhe formula: moshë mendore përmbi moshën biologjike shumëzuar me 100. (Mosha mendore matet me një test standard që përdoret për të përcaktuar zhvillim intelektual të individit).
Në vitin 1916, testi u perfeksionua nga Lewis M.Terman i “Standford University”. Në vitin 1939 u përdor testi i parë i inteligjencës për të rritur (Wais) dhe u përshtat ai për fëmijët (Wisc).
100 pikë
Testi i inteligjencës bëhet nga një numër i madh njerëzish. Zakonisht mesatarja e tij është 100 pikë
70 pikë
3.5 për qind e popullsisë ka një koeficient inteligjence më të ulët se 70
70-90
21.5 për qind e popullsisë ka një koeficient inteligjence mes 70-90 pikë
90-110
Rreth 50 për qind e popullsisë ka koeficient inteligjence me pikë nga 90-110
110-130
21.5 për qind e popullsisë ka një koeficient të tillë
Mbi 140
E kanë rreth 3.5 për qind e popullsisë
Mbi 150
Vetëm 0.2 për qind e popullsisë
Statistikat mesatare botërore e populates në testin e intelegjencës në disa vende të botës (IQ-testi)
Shqipërët | IQ:114,95 |
IQ:1103,7695 | |
Spanjollët | IQ:111.79 |
Hongkongët | IQ:111.69 |
Gjermanet | IQ:110.72 |
Qipriotët | IQ:110.71 |
Rusët | IQ:110.41 |
IQ:110.40 | |
IQ:110.21 | |
Hungarezët | IQ:109.61 |
Italianët | IQ:109.48 |
Singapurasit | IQ:109.40 |
Holandezët | IQ:108.52 |
Portugezët | IQ:108.24 |
Belgjikasit | IQ:107.74 |
Finlandezët | IQ:107.11 |
Çekët | IQ:107.02 |
Zvicranët | IQ:106.95 |
Polakët | IQ:106.77 |
Kanadezët | IQ:106.70 |
Мaltasit | IQ:106.26 |
Suedezët | IQ:106.19 |
IQ:105.77 | |
Irlandezët | IQ:105.17 |
Kroatët | IQ:105.11 |
Sllovakia | IQ:105.03 |
IQ:104.95 | |
IQ:104.80 | |
Norvegjezët | IQ:104.70 |
Danezët | IQ:104.70 |
IQ:104.53 | |
Afrikanët Jugorë | IQ:104.29 |
Latvijanët | IQ:104.22 |
Кolumbezet | IQ:104.04 |
Luksemburgezët | IQ:103.83 |
Grekët | IQ:103.66 |
Turqit | IQ:103.50 |
Amerikanët | IQ:103.44 |
Аustralianët | IQ:103.38 |
Litvanezët | IQ:103.37 |
Маlajzianët | IQ:102.95 |
IQ:102.83 | |
Qileanet | IQ:102.74 |
Меksikanët | IQ:102.62 |
Еstonezët | IQ:102.48 |
Bullgarët | IQ:101.99 |
Inteligjenca dhe Identiteti
Ky titull do të ishte i përshtatshëm duke e zhvilluar temën në këndvështrimin e botëkuptimit lindor si "an Eastern Quest" (një vëzhgim Lindor), duke konsideruar Rusinë si mëmën e këtij konceptimi.
Për herë të parë fjala "inteligjencia" (tingëllimi në rusisht, për të përforcuar idenë e origjinës së saj) u krijua dhe filloi të përdoret në vitet 60-të të shekullit të 19-të në Rusi. Sot, studiuesit amerikanë e rusë pohojnë se ata i japin kuptime të ndryshme fjalës.
Për të kuptuar këtë, mjafton të njihet se sistemi amerikan i analizës sociale i çuar me tej nga sociologjia moderne nuk njeh termin "klasë" si një entitet i mbajtur ngushtësisht bashkë prej ndërgjegjes, mendimit kritik (me të cilin kuptohet jo vetëm aftësia për të pohuar ose mohuar diçka, por edhe për të argumentuar atë) apo pasionit moral.
Artikujt e intelektualëve të Rusisë së sotme shpesh shfaqen nën titujt: "Unë nuk dua të jem një inteligjent!"(fjala inteligjent është përdorur për të treguar anëtarësinë në inteligjencia). Me këtë ata nuk duan të mohojnë jetën intelektuale, por traditën e inteligjencës.
Ato duan të tërheqin vëmendjen e njerëzve se si kjo traditë çoi në shkatërrim të njerëzimit me përmasa biblike (llogaritet që komunizmi shkaktoi rreth 100 milionë viktima). Dëshirojnë t'i thonë njerëzve që të kërkojnë një mënyrë të re përcaktimi të përkatësisë së tyre.
Që prej gdhendjes së termit "inteligjencia" e deri në ditët tona, është debatuar rreth kuptimit të fjalës. Kuptimi dhe përdorimi ka ndryshuar dhe evoluar në kohë, në varësi të kontekstit historik të moralit e politikës.
Por në përgjithësi, është pohuar që nuk duhet të barazohet me të gjithë njerëzit profesionalë e të arsimuar. Vetë fakti që njerëzit gjithmonë debatojnë se cilët njerëz të arsimuar janë më të vërtetë "inteligjentë" (termi rus inteligjenti) tregon se arsimi nuk mjafton.
E ajo që të mrekullon më shumë është se, shkrimtarët më të famshëm rusë nuk konsideroheshin e për më tepër nuk e konsideronin veten si "inteligjentë". Shembulli më i goditur është i Tolstoit, i cili do të mbetej i habitur nëse dikush do ta quante "inteligjent". Ai bile, e përbuzte inteligjencën që zakonisht përgjigjej në kor.
Ai besonte në Zot, përdori titullin e tij si Kont, e në vend që të merrte pjesë në "rrethet e inteligjencës" në Moskë dhe San Peterburg, ai jetonte në fermën e tij në Jasnaia Poljana.
Në romanin e post-krizës së tij personale Ringjallja, Tolstoi përqendrohet në mendjengushtësinë e pjesëtarëve të inteligjencës që mendojnë se flasin në emër të popullit, në gjuhën dhe konceptet që janë të kuptueshme vetëm për inteligjencën.
Romani Ringjallja, në një mënyrë ose në një tjetër, shpreh simpati për çdo kriminel në burgjet ruse.
Por kur heroi, Nekludovi, i ndodhur përballë një përfaqësuese të inteligjencës, ngjan që çdo shpresë për të shpëtuar identitetin, ekzistencën e saj si individ i dalluar nga turma, kishte humbur.
Nekludovi e pyet atë se, si kishte ndodhur që ajo kishte përfunduar në burg. Përgjigja e saj ishte një lum i ekzaltuar propogantistik fjalësh e fjalish të stërgjata.
Midis tyre dalloheshin fjalë të tilla si, propaganda, organizim, klasat, grupet shoqërore, seksione, nënseksione, për të cilat ajo mendonte që çdo njeri duhet të kishte njohuri për kuptimin e tyre, por që Nekludovi, nuk i kishte dëgjuar kurrë. Ajo i tregoi atij rreth të gjitha sekreteve të jetës së revolucionarit, e të vullnetit të popullit.
Nekludovi ndërkohë studionte qafën e saj imcake, të dobësuar, flokët e pakrehura, e mendonte përse vallë po i tregonte ajo të gjitha ato gjëra të pakuptueshme atij. Ai nuk po kuptonte, që ajo tashmë ishte një revolucionare.
Ai filloi ta mëshironte atë, por jo siç mëshironte Menshof-in, fshatarin që mbahej në atë burg të errët e të fëlliqur pa kryer asnjë lloj krimi. Ajo ishte e dëshirueshme për shkak të gjithë atij konfuzioni që mbushte kokën e saj.
Si në të gjitha novelat e tij, vazhdimisht Tolstoi bënte dallimin midis njerëzve që mendojnë e njerëzve që bënin pjesë në inteligjencë. Tolstoi refuzonte që dikush ta radhiste në radhët e inteligjentëve. Po nëse Tolstoi nuk ishte "inteligjent", kush tjetër vallë mund të ishte i tillë?
Emri dhe fama e Dostojevskit në Perëndim, është e lidhur kryesisht me gjërat e reja që solli ai në analizën e thellë psikologjike dhe aftësinë marramendëse për t'i dhënë jetë ideve abstrakte. Në Rusi, historia i ka dhënë emrin dhe famën e një profeti. E kur e lexon atë nuk është e vështirë të kuptohet arsyeja.
Nuk mund të gjendet asnjë mendimtar i shekullit të 19-të që të parashikonte se çfarë do të ishte totalitarizmi siç e parashikoi ai. Asnjë vepër letrare nuk do të mund hakmerrej në mënyrë kaq dramatike ndaj përmbysjeve e ngjarjet politike që parashikoheshin në to, se sa vepra e tij.
Mjafton një shembull, ai i revolucionarit, ideologut Shigalev, i cili propozon me fanatizmin dhe intolerancën karakteristike të inteligjencës planin e vërtetë për shoqërinë e ardhshme: -"Jam pak i befasuar nga të dhënat e mia dhe konkluzioni që është një kontradiktë direkte me idenë prej nga u nisa. Duke filluar nga liria e pakufizuar, unë arrij në despotizëm absolut.
Por duhet të shtoj megjithatë, se nuk ka zgjidhje të problemit social përveç se sipas idesë sime." Shigalevi sugjeron që një "sistem i spiunimit" i projektuar që të shkatërrojë nga rrënjët çdo mundësi të ekzistencës të një jete private jashtë politikës dhe shtetit. Kjo për arsyen se, në fillim njerëzit, nuk do të jenë të përshtatshëm për sistemin e ri.
Do të jetë e nevojshme "të priten një milion koka". Në një tjetër pasazh që parashikon me një përpikëri të habitshme revolucionin rus, kinez dhe kopjen e tij në miniaturë, Shqipërinë, ne mësojmë që në emër të barazisë, Shigalevizmi (lexo enverizmi) në mënyrë sistematike do të zhdukë "të gjithë intelektët" dhe me to, gjithë mendimin e pavarur, "Ciceronit do t'i pritet gjuha, Kopernikut do t'i nxirren sytë, Shekspirin do ta marrim me gurë".
Tolstoi, Dostojevski, Turgenievi dhe kritikët si Gershenzon, Kistakovski, etj., kontribuuan në krijimin e asaj literature që do të konsiderohet "kundra traditës së inteligjencës".
Gershenzon jep një shpjegim tepër interesant për të treguar ndryshimin midis shkrimtarëve që krijojnë identitetin kombëtar e njerëzor me inteligjencën, sidomos me ato që mund t'i quajmë gazetarucët apo shkrimtarucët. - "Vepra të mirëfillta të fuqishme letrare, nuk mund të krijohen duke gjykuar në mënyrën se si "inteligjentët" (duke kuptuar këtu anëtarët e inteligjencës) formojnë dhe krijojnë bindjet, "fenë" e tyre.
Ata formulojnë kritikën e tyre sociale duke u mbështetur në kode të paraformuluara e përfundime të paracaktuara. Independenca e brendshme është karakteristika esenciale e një artisti apo shkrimtari. Artistët e mëdhenj ishin të lirë dhe natyrisht jokonformiste. Analizat e tyre ishin autentike, sepse asgjë nuk ishte rrjedhojë e "një recete doktori që dikton çfarë vitaminash duhet të merren".
Kur analizon inteligjencën, të bie në sy tendenca e saj për t'i transformuar në politikë të gjitha teoritë. Ideja që çdo gjë politizohet është aksiomatike për inteligjencën.
Dostojevski nëpërmjet Ivan Karamazovit observon që "çfarë është hipotezë në Europë është një aksiomë më të riun rus, kjo edhe më shumë për mësuesit e tyre, sepse në fakt mësuesit rusë janë vetë këta nxënës".
Ivani me këto donte të thoshte që ndërsa atë çfarë një mendimtar europian mund ta afrojë tentativisht si hipotezë rreth shkencave natyrale, bëhet për rusët një koncept social-politik i aftë për të shpjeguar të gjitha problemet morale dhe historike.
Inteligjenca ruse karakterizohet nga adaptimi i konkluzioneve ekstreme, ku e ardhmja shihet në perspektivën mijëvjeçare e kataklizmike. Kështu teoritë europiane të huazuara nga rusët, shpërfytyrohen në mënyrë të tillë që t'i shërbejnë qëllimit për të arritur utopinë socialiste.
Kritiku e filozofi rus Herzen, do ta përmblidhte këtë shpërfytyrim të filozofisë europiane në thënien e famshme "algjebra e revolucionit" rus. Filozofet europiane do të shokoheshin karshi transformimit që pësuan teoritë e tyre pasi të kishin kaluar prizmin e politizuar rus.
Duke krahasuar idetë e huazuara me atë se do të dukeshin ato në anën tjetër të prizmit rus, çdo njeri do të arrinte të kuptonte rreth "aspektin rus" të mësimeve europiane. Idetë shkencore pranohen apo mohohen jo në bazë të asaj që është evidente, faktuale, por në bazë të kriterit thjesht politik.
Një tjetër kritik rus, Berdiaev, e përshkruan traditën e inteligjencës si një "tendencë gati të çmendur për të gjykuar doktrinat filozofike dhe të vërtetat në bazë të kriterit utilitar apo politik".
Berdiaev vazhdon:"... Dashuria për drejtësi egalitare, për të mirën sociale, për mirëqenien e popullit, paralizoi dashurinë për të vërtetën dhe pothuajse shkatërroi çdo lloj interesi për të vërtetën. Inteligjenca e transformoi të vërtetën në një instrument për trazirë sociale(që ne e quajmë revolucion)...e cila u shndërrua në mjetin dhe arritjen e Inkuizitorit të Madh(tek Vëllezërit Karamazov), i cili kërkoi e imponoi heqjen dorë nga e vërteta në emër të lumturisë së njerëzimit.
Premisa bazë morale e inteligjencës mund të përmblidhet në formulën: "Le të zhdukim të vërtetën, vdekja e saj do t'i japë mundësi njerëzimit të jetojë më mirë...poshtë e vërteta."
Sigurisht ky ishte qëndrimi që u bë karakteristikë e bolshevikeve (lexo komunizmit në Shqipëri). Nën regjimin e tyre çdo teori shkencore gjykohej zyrtarisht si e vërtetë apo fals në bazë të asaj që i shërbente interesave të Partisë (partinost - doktrinës partiake). Tingëllon marramendëse e profetike gjykimi bolshevik i asaj kohe: "Ne duhet të pranojmë që ajo që është e vërtetë është "shkenca borgjeze", shkencë objektive, ndërkohë që shkenca "subjektive" e populistëve tanë dhe shkenca "klasore" e marksisteve tanë është më tepër një formë besimi (feje) se sa shkence.
Episodi i Lisenkos është rasti tepër i njohur i aplikimeve të doktrinës bolshevike mbi të vërtetën. E aplikuar në histori, kjo mënyrë trajtimi i të vërtetës çoi në atë që quhet rishkruarja e historisë (nxënës i talentuar i të cilës ishte Enver Hoxha, dhe shqiptarët e post-komunizmit, sipas traditës vazhdojnë të rishkruajnë sipas midesë historinë e identitetit të tyre).
Një praktikë e njohur dhe shumë e përhapur në Europën Lindore nën orbitën ruse, ishte se, "socializmi është një sistem që e ardhmja i dihet me siguri, por e kaluara e interpretimi i saj mundet që gjithmonë të ndryshojë". Kjo është arsyeja që tek ruset, serbët e sllavët në përgjithësi mbizotëron ideja që faktet historike janë thjesht disa krijime sociale...
Intelegjenca artificiale
Ishte dëshirë e disa adminave që ta hapja këtë temë dhe e pashë të arsyeshme t'ia filloj me një studim rreth IA të bërë me një robot të quajtur CogVis tek i cili kërkoheshin të mësoheshin lojëra të ndryshme vetëm nga aspekti vizual i tij (robotit) kushtimisht po them.
Kompjuteri i cili mëson të luan lojën "gërshërë, letër, gur" duke vëzhguar (dhe mësuar nga) lojtarët njerëzor është ndërtuar në University of Leeds në Yorkshire/Britani. CogVis, mëson vet të luan këtë lojë të fëmijëve duke vëzhguar për përsëritje të ndryshme të formave të lëvizjës së lojtarëve njerëzor dhe duke ndërtuar "hipoteza" mbi rregullat e lojës.
Derek Magee nga Uni. i Leeds thotë "Sistem i cili mund të vëzhgon ngjarjet në një skenar të paparashikueshëm, mëson dhe jetë pjesëtarë sikur që një fëmijë do të ishte është Gral e Shenjtë (Ang: Holy Grail) e IA".
Lojtarët njerëzor luanin përpara CogVis duke lajmëruar përfundimin e lojës (pra kush fitonte) por pas pak kohe kompjuteri arriti të mëson vet se çfarë është rezultati i lojës dhe t'a raporton atë saktësisht.
Sistemi i CogVis bënë analiza të lëvizjeve përmes procesorëve vizuel duke ndarë periudhat e pauzës apo joaktivitetit dhe duke analizuar ngjyrat dhe format e vëzhguara. Kur ky sistem bashkohet me audio hyrje, CogVis ka aftësi të ndërton këto "hipoteza" mbi rregullat e lojës.
Stephen Muggleton, ekspert mbi Inteligjencë Artificiale (IA) nga Imperial College në Londër thotë që CogVis kombinon disa fije të hulumtimit mbi IA, nga analiza vizuele deri tek logjika programuese. Shpresohet që do të ketë aftësi të mëson lojëra më të komplikuara.
Për më tepër nëse doni tëdini për projektin në fjalë ja linku www.comp.leeds.ac.uk/vision/cogvis/
Ndërkaq, unë u mundova që me anë të këti studimi apo më mirë të themi observimi experimental ta jepja një pasqyrë sado pak të vogël rreth asaj se qka në të vërtë aludohet me inteligjencë artificiale e që unë mendoj se gjithnjë synohet të kopiohet truri njerëzor dhe për këtë as që kam ndonjë dyshim. Si do që të jetë qëllimi i këti topiku është ky: të bëhet një debat i mirëfillët në mes useave me qëllim që t'i ofrojmë njëri-tjetrit infirmacione sa me të shumëta dhe kuptimplote nga kjo fushë. Kështu që të gjitha informatat, idetë, bindjet, polemikat, kundërshtitë dhe kontradiksionet, sugjerimet, njohuritë e juaja, etj. që keni për Inteligjencën Artificiale do ju kisha lutur t'i postoni dhe të hapim një diskutim tamam si duhet. Po e përseris edhe nje herë se vet hapja e kësaj teme ka për qëllim debatin dhe diskutimin në lidhje me këtë lëmi të robotikës.
Shpresoj se do hasni në mirëkuptim. Mund t' ua konfirmoj se tash e tutje debati është i hapur.
Ç’është transhumanizmi?
Transhumanizmi është lëvizje intelektuale dhe kulturore që është zhvilluar gradualisht gjatë dy dekadave të fundit,[1] që përkrah rrugën interdisiplinare për t’i kuptuar dhe për t’i vlerësuar mundësitë që janë paraqitur si pasojë e përparimeve teknologjike për përmirësimin e situatës njerëzore dhe organizmit njerëzor. Vëmendje i kushtohet edhe teknologjisë së tanishme, si inxhinieria gjenetike dhe teknologjia informative, edhe atyre të ardhshme, siç janë nanoteknologjia molekulare dhe inteligjenca artificiale.
Opsionet për përmirësim përfshijnë zgjatjen rrënjësore të jetës dhe shëndetit të njeriut, çrrënjosjen e sëmundjeve, eliminimin e vuajtjeve të panevojshme, rritjen e aftësive intelektuale, fizike dhe emocionale të njeriut. Tema të tjera transhumaniste janë edhe kolonizimi i hapësirës kozmike dhe mundësia e krijimit të makinave superinteligjente, si dhe zhvillimet e tjera potenciale që do të mund ta ndryshonin thellësisht situatën njerëzore. Caqet nuk janë të kufizuara vetëm në aparate dhe mjekësi, por ngërthejnë edhe modelet ekonomike, sociale, institucionale, zhvillimet kulturore dhe shkathtësitë e teknikat psikologjike.
Transhumanistët e shohin natyrën njerëzore si punë në bërje e sipër, si projekt i pambaruar, që ne mund të mësojmë ta riformësojmë sipas dëshirës sonë. S’ka arsye të mendojmë se njerëzimi sot ka mbërritur në pikën e fundit të evolucionit. Transhumanistët shpresojnë që me përdorimin e përgjegjshëm të shkencës, teknologjisë dhe mjeteve të tjera të arsyeshme ne do të mundemi që eventualisht të bëhemi postnjerëz, qenie me kapacitete tepër më të mëdha se që i ka njeriu i sotshëm.
Disa transhumanistë marrin hapa aktivë për të rritur mundësinë që edhe personalisht të mbijetojnë aq sa për t’u bërë postnjerëz, për shembull, duke zgjedhur jetesë të shëndoshë ose duke ndërmarrë masa për mirëmbajtjen krionike të vetes së tyre në rast të deanimimit [2]. Për dallim nga botëkuptimet e tjera etike, të cilat në praktikë reflektojnë një qëndrim reaksionar ndaj teknologjive të reja, botëkuptimi transhumanist udhëhiqet nga një vizion evolues për të pasur një qëndrim më proaktiv ndaj politikave për teknologji. Ky vizion, në vija të trasha, është krijimi i mundësisë për jetë më të gjatë dhe më të shëndoshë, përmirësimi i kujtesës sonë dhe aftësive të tjera intelektuale, rafinimi i përvojave tona emocionale dhe rritja e ndjenjës sonë subjektive për mirëqenie, dhe, në përgjithësi, arritja e një shkalle më të lartë të kontrollit mbi jetën tonë. Ky afirmim i potencialit njerëzor ofrohet si alternativë ndaj rekomandimeve tradicionale për të mos bërë rolin e Zotit, për të mos luajtur me natyrën, për të mos i futur hundët në thelbin tonë njerëzor, ose për të mos shfaqur kryelartësi të ndëshkueshme.
Transhumanizmi nuk nënkupton domosdo edhe optimizmin teknologjik. Ndonëse teknologjitë e ardhme bartin potencial të jashtëzakonshëm për përdorime të dobishme, ato gjithashtu mund të keqpërdoren për të shkaktuar dëm të madh, deri te mundësia e skajshme për të shaktuar asgjësim të jetës inteligjente. Rrjedhoja të tjera negative mund të jenë edhe zgjerimi i pabarazive sociale ose erozioni gradual i të mirave vështirë-të matshme që janë tepër të rëndësishme për ne, por të cilat priremi t’i shpërfillim në përpjekjet tona të përditshme për përfitime materiale, siç janë marrëdhëniet e kuptimshme njerëzore dhe diversiteti ekologjik. Rreziqet e tilla duhet të merren seriozisht, ashtu siç bëjnë transhumanistët e vëmendshëm.[3]
Transhumanizmi i ka rrënjët në mendimin humanist laik, ndonëse është më radikal ngase nxit jo vetëm shfrytëzimin e mjeteve tradicionale për përmirësimin e natyrës njerëzore, siç janë edukimi dhe ngritja kulturore, por edhe zbatimin e drejtëpërdrejtë të mjekësisë dhe teknologjisë për kapërcimin e disa limiteve tona themelore biologjike.
Inteligjenca artificiale eshte dyfishe
Studimet mbi Inteligjencen Artificiale ne vitet e fundit jane zhvilluar ne dy drejtime te dallueshme. E para, e percaktuar si "Inteligjenca Artificiale e Forte" kerkon te kuptoje dhe te rindertoje inteligjencen njerezore dhe te zgjidhe problemet duke ndjekur proceset mendore te perdorura nga njeriu; e dyta, e quajtur "Inteligjenca Artificiale e dobet", perben qellimin final per zgjidhjen e nje problemi qe kerkon zgjuarsi, pavaresisht nga procesi i perdorur.
Megjithate, te dy sistemet jane te destinuara te veprojne ne harmoni se bashku.
Forme dhe memorie
Nje shembull? Nder aplikimet me ambicioze te nje te ardhmeje te afert, shkencetaret po perpiqen te vene ne pune nje makine, qe mund te niset pa nderhyrjen e njeriut. Zhvillimi i te parit artificial eshte pika e
nxehte e problemit: makina duhet te dije te njohe format dhe te njohe rrugen jo duke shmangur pengesat,
por duke perceptuar pikat e referimit.
Lusim lexuesit e Floripresit dhe miqët e mijë të shumtë që për këtë temë të debatojmë në ditët e ardhsme.
Pë vlerësimin e IQ tuaj shfletoni brosverët e intelegjencës:
Subscribe to:
Posts (Atom)
I ndjeri Ismail Kadare, ose shkrimtari që i zgjati jetën regjimit komunist
Kërko brenda në imazh Nga Flori Bruqi Ismail Kadare (28 janar 1936 - 1 korrik 2024) ishte akademik, politikan, ish-deputet i Kuvendit Popull...
-
Genci Gora NË SHKOLLË TEK SHTRIGA Shkarko falas Begzat Rrahmani VALËT E GURRËS Shkarko falas Mehmet Bislim...
-
Akademik Prof. Kujtim Mateli Pak histori derisa nisa t ë shkruaj librin “E vërteta për Dodonën dhe Epirin” (Pjesa e parë e para...
-
"Zëra nga burime të nxehta" mbetet një libër i veçantë i shkrimtarit Sabri Godo . Ai vjen për të dëshmuar se ka autorë dhe vepr...
