Si shpend krenar neper trojet shqiptare

Nga:Rajmonda MALECKA




Ne kujtim te deshmorit te atdheut Skerdilajd Llagami.


Lufta eshte kujtese. Po te mos qe keshtu misioni i saj kurre nuk do te ishte i realizuar, ai mision i shenjte. Ne historine e popujve qe e kane siguruar me gjak mbi-jetesen e tyre, kujtesa ka qene nje arsye me shume, qe keto popuj te mbijetonin. Ne te gjithe kete mbijetese “proteina” kane qene te renet, dhe kujtesa per to eshte njera nga gjerat me te vyrtytshme te popujve dhe te lirive te tyre. Dhe koheve te paqes, kjo ju ka sherbyer me se miri.

Kete lloje marrdhenie te sjell dhe njeri nga deshmoret me te njohur dhe nder me te fundit te atdheut dhe te çeshtjes sone kombetare Skerdilajd Llagami. Deshmori i luftes se fundit te shqiptareve, mbetet dekori me i dhimbshem dhe me krenare i çeshtjes sone kombetare, nje nga çeshjet me dramatike, e cila vazhdon te jete ne vlugun e shqiptareve dhe diplomacise nderkombetare.
Ndersa 31 tetori eshte dhe datelindja e deshmorit, dita e tij ka nje kuptim te ndryshem, sepse brenda ka kujtesen per lirine e shqiptareve ne viset etnike, te cilet per gati nje shekull kane mbetur nen kolonet sllave, te pushtuar, te dhunuar, te suspenduar dhe te perbuzur. Ka rrugen neper te cilen perseriten cilesite e kombit dhe njerezve te tij. Ka mardhenien qe liria vendos me njerezit dhe njerezit me te.


Datelindja e Skerdilajd Llagamit ka mbi vete jo vetem kujtesen, por ate simboliken e shenjte dhe te shtrenjte te rraportit qe njeriu ka me historine dhe te ardhmen e vendit te vet. Ka ate simboliken me te cilen popujt dhe njerezit kane mbajtur jeten dhe kur ajo ka qene nen rrenojat dhe nen kataklizmen e terrorit, te eliminimit dhe etnocidit.
Ajo eshte nje datelindje e çuditshme, nje datelindje qe duket se i uron vite te tjera jete drites, trimerise, kujteses, ndergjegjes dhe krenarise sone kombetare, e cila ushqehet perditesisht nga njerezit e saj. Eshte nje datelindje qe ushqen te verteten dhe vyrtytet njerezore.


Skerdilajd Llagami ishte nje djale tiranas. Te gjithe i kishte ne lulezimin e vet.
Dhe jeten, dhe enderrat, dhe vullnetin, dhe te ardhmen. Djaloshi i rritur me kujtesen e shqiptareve, me historine e tyre te dhimbeshme dhe krenare, kishte ndjesine shqiptare per çdo cak te trojeve etnike. Ishte thirrja e gjakut. Ishte britma e lirise njerezore, e cila nuk rresht, nuk hesht dhe as mund te shuhet. Ajo jeton ashtu siç ka ritmin e vet koha ne rendjen e saj, ashtu siç ecin kalendaret, me çfare matet koha dhe ngjarjet e saj.


Skerdilajd Llagami hyri ne kete ritem kohore te çeshtjes sone kombetare dhe ne nje lloje kuptimi u be kalendari i saj. Ai u be pjese e betejes ekzistenciale te fundit te çeshtjes sone kombetare dhe u be ylli, kenga dhe preludi i saj. I dha asaj jeten e tij, i dha vullnetin e tij, bukurine dhe gallerine e tij djaloshare.
Skerdilajd Llagami ushqeu me nje cilesi brilante forcen qe prodhon liria dhe nevoja njerezore te sodoqofta qofshin kohet dhe vullnetet pushtuese.


Skerdilajd Llagami i pati lene te gjitha pas kraheve dhe pse i mbante ne zemer.
Njerezit e shtepise, bulevardet e kryeqytetit, vrullin e qyteterimit qe nga dita ne dite po e perfshinte Tiranen, moshen e cila i therriste per shumeçka. Ishte nisur drejt dhimbes. Diku, ne trojet e veta (nuk i kuptonte ndryshe ai trojet etnike shqiptare), kishte dhimbje, kishte drame, derdhej gjak njerezor dhe behej lufte per ekzistence.


As me pak dhe as me shume, ajo ishte thirrje gjaku. E therriste dhimbja e vet. E gjithe ate vrull, ai vendosi t’ja vere ne sherbim asaj qe e quajti me te nevojshme, lirise dhe çeshtjes kombetare.
Dhe qe e mbeti nder me te paret, qe vertetoi nje nga gjerat me te rendesishme te çeshtjes shqiptare:- shqiptaret kane qene dhe mbeten nje etni gjaku. Askush me mire se ai nuk arriti te krijoi funksionimin e atij plazmi etnik dhe gjaku mes shqiptareve, te cilet edhe pse mes tyre kishin patur 50 vite te nderprera, geni funksiononte mrekullisht, ritet, doket, zakonet kishin mbetur po ato. Armiqte dhe koha nuk kishte mundur t’i zhbente cilesite e etnosit te tyre. Ne kete kuptim Skerdilajd Llagami qe “pionieri” i pare i kesaj mardhenie genetike.


Ne jeten e tij hyri lufta. Perballe nje armiku te vjeter dhe te ri njeheresh. Asnjeher sllavet nuk i hoqen diktatin, dhunen dhe pretendimet mbi shqiptaret. Nje pushtues qe i kishte kolonizuar shqiptaret, qe nga nje shekull dhe nje pushtues, qe ne kohet moderne kerkonte t’i mbante perseri te sunduar. Nje armik i vjeter dhe i ri njeheresh.
Dikure i kishte mesuar mizorite e tyre ne libra. Bile dhe se si serbet me maja bajonetash i shqyenin femijet e shqiptareve dhe ne djep. Po ashtu dhe se si i thernin me thike kedo shqiptar qe u dilte perpara. Ai ishte perballe ketij pushtuesi te njohur. Asgje nuk kishte ndryshuar ne mundesine e ketij armiku te njerezimit dhe shqiptareve te tij. Te gjitha keto ishin motive, qe djaloshi tiranas kaperceu vetveten, kaperceu cakun psikologjik dhe shkeli token etnike, te ndaluar per dekada te tera.


Pa medyshje, arma ne krah dhe ne front. Thelle vetes fuqie e tij rrezonte malet. Trojet shqiptare ishin te gjithe ne lufte. Te gjithe trojet ishin nje fron lufte dhe Skerdilajd Llagami shkoi atje ku ajo behej, atje ku ajo ishte ne pikun e vet. Si te gjithe djemte dhe vajzat e luftes. Lufta i bashkoi kudo shqiptaret. Erdhen kudo ato ishin. Ky ishte nje motiv lirie.


Pak luftera la Skerdilajd Llagami pa qene pjesmarres ne to. I ra cak me cak tokes shqiptare me armen ne sup. S’kishte si ta pagezoje ndryshe:I dhane emrin “Shpend”.


Emri i tij shkoi vazhdimisht, drejt simbolit shpendor, sa thuajse u harrua ai Skerdilajd. Nje shpend qe fluturon dhe qe i bie cak me cak maleve, fushave, luginave ne mot te mire dhe ne mot te keq. Dhe kujtesa per te eshte e tille. Duhet t’i biesh cak me cak tokes se Kosoves, te Lugines se Presheves, Metvegjes, Bujanovcit dhe trojeve shqiptare nen–Maqedoni, per t’i mbledhur kujtimet e tij. Te gjitha ishin beteja lufte.


31 tetori eshte datelindja e tij. Eshte kujtese lufte dhe nje komunikim a dialog me driten dhe nje shpend fluturues, i cili nek ndalet ne ate vrap te çmendur lirie, i cili e mban jeten e vet vetem ne qiell. Eshte nje datelindje qe te gjithe i ushqen me motive mbijete. Keshtu “shpendi” eshte mes nesh, se mes nesh eshte shqiponja dhe malet, dy binjake te njera-tjetres.

NUK KA FIS PA NJË PIS

GJENARAL “Vigan Gradica”, Apo MERCENARI Kolonel SPIRO BUTKA (Buçka)

Sot ajo që 12 -të vite më parë ndodhi në malet, rrugët, shtëpitë dhe gjithçka tjetër qenësore të Kosovës dhe të kosovarëve, vijon të jetë herë pjesë e kujtesës, herë opinionit, herë dashurisë dhe herë urrejtjes tek të gjithë kategoritë e shoqërisë shqiptare në Kosovë dhe të gjithë trojet e tjera të banuara me shqiptar etnik. Pa as më të voglin dyshim “dëshmia” e luftës ka qarkulluar, ka hyrë dhe ka dalë nga media dhe e Tiranës, sipas shumë ngjyrave, sipas shumë vullneteve, herë e zmadhuar dhe herë e zvogëluar. Ka pasur një përpjekje të shumtë me libra (të shumtë dhe voluminoz), të botuar enkas për të “modeluar” heroizma të çuditshëm, aq të përmasuar sa nuk gjenden dhe në epikën legjendare shqiptare të Veriut, të cilët kanë pasur dhe vazhdojnë të kenë fatin brilant të lindjes dhe të mbeturit ende gjallë të Eposit të Kreshnikëve, të cilët e mbajnë dhe kërkojnë t’ju shërbejë për cilësitë e tyre burrërore dhe të mikpritjes, të motiveve që lidhen me atdheun dhe lidhjen me të.
Sapo hyn brenda bëmave dhe heronjve të rinj të çuditshëm, përballesh me një duel të brendshëm të vetvetes, madje kërkon të verifikosh veten, sa nuk të shpëton dilema se pa këto lloje heronjsh dhe gjeneralësh, ka të “ngjarë” që lufta në Kosovë të kishte humbur, madje dhe NATO-ja do të ishte pa efektivitet në veprimet e saja luftarake, prej nga uzurpatori i vjetër dhe i egër u largua nga trojet etnike shqiptare. Po të mos e njohësh historinë e Kosovës dhe të trevës së Veriut të Shqipërisë, ku lufta u nis, pati ecejaket e veta të dhimbshme dhe të gjithë peshën e vet, të krijohet ideja sikur në këto treva nuk paska pasur burra, luftëtarë dhe njerëz që kanë pasur kurajën atdhetare për t’i dalë vetes, vendit dhe familjes së tyre zot, po të mos kishim pasur këto gjeneralë.
Historia e luftës vazhdon të editorohet, të pamfletoset, të bëhet roman, baladë, epos, vuajtje, lakmi, diktat, fyerje, sharje, alibi, keq-kuptim dhe mirëkuptim, saqë dyshon vërtetë se ka pasur dhe vazhdon të ketë dashamirës dhe dashakeqës të saj. Ndërsa në ditarin e saj, lufta ka kronikat e veta, dhimbjet dhe kujtesën, ka epilogun dhe prologun, ka kurorën e yjeve dhe të këngëve, ka kostelacionin e fytyrave të mira, por ka dhe përfituesit e saj të pandershëm. Për të gjithë atë që bënë të vramit në këtë luftë, që në të vërtetë qe luftë, ne nuk dimë nëse do të na e falin gabimin që po bëhet nga të gjithë si ato që po shkruajnë si ato që e dinë të vërtetën dhe që e lejojnë gënjeshtrën, sepse shumë të “vërteta” që po thuhen nuk janë ato.
Diku në Veriun e Shqipërisë, aty ku jeta puthej me vdekjen dhe anasjelltas, ka shumë më shumë se sa kaq. Ka varre, plagë të lëna nëpër shkëmbinj e pyje, krahë burrash dhe fëmijësh të humbur s’di se ku, të cilët sot shpallen para nesh dhe botës si një dëshmi e ndershme për të cilën ka nevojë shpirti i lirë i shqiptarëve. Ndërsa në kujtesën e njerëzve të luftës, të cilët janë gjallë sot dhe pse mungojnë shumë prej tyre, janë konakët malësor, nënat që pritën dhe përcollën heronj, luftëtarë dhe ushtarë të ndershëm të luftës, të cilët pasi kryen detyrën e ndërgjegjes së tyre historike, mbetën po kaq të ndershëm, po kaq dashamirës, po kaq njerëz të devotshëm dhe me mirënjohjen për të gjithë ato që bënë dhe i shërbyen luftës.
1.
Pas gati një dekade Kosova ka marrë pavarësinë e dëshiruar dhe pse ajo ka vështirësitë dhe mangësitë e saj. Kështu ndodh dhe në vende të tjera ku ka pasur dhe ka më shumë mundësi. Pas një dekade në të gjithë mundësitë që afron koha teknologjike, ajo e medias së shkruar dhe asaj elektronike, lexuesit dhe të gjithë faktorit tjetër që krijon opinion dhe që kërkon njohje, vazhdon të ketë angazhime intelektuale për ta memorizuar luftën, diplomacinë dhe të gjithë atë që ka ndodhur në të vërtetë me ne shqiptarët.
Kanë shkruar dhe shkruajnë njerëz të medias, që ishin dhe pjesëtarë të luftës, kanë shkruar dhe vazhdojnë të shkruajnë diplomatë të vendit dhe të perëndimit. Ka shkruar dhe po shkruajnë eksponentë të luftës, të cilët një pjesë janë ushtarakë, një pjesë tjetër është jashtë të gjithë angazhimeve dhe një pjesë tjetër ka veshur kostumin e politikanit a të shtetarit në Kosovë apo gjetkë. Janë shkruar dhe po shkruhen libra për trevat, për dëshmorët dhe evenimentet e tjera. Pra, ka një reagim të qenësishëm për të gjithë atë që ka ndodhur.
Në të gjithë këtë ndërmarrje, relativisht të dobishme, sepse historisë sonë asnjëherë nuk i vjen keq nga të shkruarit, duket se teoria e “detit kos, o burra lugën” dalëngadalë po zë terren dhe po depërton si ajo sëmundja që i vjen dalëngadalë trupit. Pasi ka kaluar një dekadë, në median e Tiranës a gjetkë, ka filluar të flitet për luftën, madje për gjërat e rëndësishme dhe të fshehta të saj, për të cilat ndërgjegje e luftëtarëve të njohur të UÇK-së në Kosovë nuk duhet të jetë e qetë, madje ajo duhet të reagojë, të flasë, që nderimi të shkojë aty ku e ka shtëpinë. Për nderimin nuk ka ankand.
2.
Pak ditë më parë historia e luftës së Kosovës, madje krejt lufta e shqiptarëve në vitin 1999 doli “lakuriq” përmes prononcimit të një pseudo-ushtaraku të Tiranës, i cili flet me vetën e parë për ngjarjet më të rëndësishme të luftës së Kosovës, operacionin shigjeta, për dëshmorët Luan Haradinaj, Fehmi Lladrovcin, etj. “Gjenerali” Spiro Butka flet në vetën e parë, si dikur Stalini në Ushtrinë e Kuqe, sa na ngjall lutjen biblike, “O zot, shyqyr” që na ka lindur një njeri i tillë, se pa të Kosova do të ishte akoma në robëri!”. Por ne do të mund ta besonim “merimangën “ e Spiro Butkës, kur ai më së pari të na botonte C.V e tij, pasi ajo është krejt e errët, e dyshimtë. Spiro Butkës i mungon sinqeriteti intelektual dhe ndërgjegje e njeriut i cili merr penën dhe hedh në shtyp opinionin personal, por me ca gjëra që akoma nuk i ka publikuar Kosova dhe njerëzit e luftës së saj, pas 10 vjetësh, me ç’rast kuptohet qëllimi manipulator më së pari dhe ai për protagonisëm më pastaj.
Spiro Butka (mbiemri i tij i vërtetë është Buçka) arrin të na e zbulojë ashtu pak, natyrën manipulatore dhe gënjeshtare të tij, vetëm në momente kur na njofton se paska qenë dikur shef shtabi (?), thua Shef i Shtabit të Përgjithshëm në Ministrinë e Mbrojtjes së Shqipërisë, na paska qenë dhe atashe (që nuk ka qenë asnjëherë), për këtë ato që e njohin jetën e tij në karrigen ushtarake do të flasin patjetër. Sa për dijeni Spiro Butka në karrierën e tij ushtarake ka arritur deri në gradën major dhe funksionin e shefit të stërvitjen në brigadë këmbësorie, funksion më i ulët se sa komandant batalioni. Sa për dijeni Spiro Butka është lëruar nga ushtria kur ka qenë shef stërvitje brigade në Kamëz, ku komandant brigade ka qenë M.P.
Në vazhdim të pak gjërave që zbulon vetë-rrëfimi i Spiro Butkës ka dhe një moment tjetër të shkollimit të tij kur na thotë se ai ka mbaruar studimet në Akademinë e Shtabit të Përgjithshëm të Armatës Shqiptare “Mehmet Shehu”. Sa për dijeni Akademia Ushtarake “Mehmet Shehu” nuk ka qenë Akademi e Shtabit të Përgjithshëm dhe asnjëherë nuk është përdorur termi “but(ç)k-jan”,- “Armatë”. Është një gënjeshtër që e ka lënë dhe këtu zbuluar me këmbë e duar “Gjeneralin”, që “bëri” luftën e Kosovës me ca të tjerë, po kaq “gjela” dhe gënjeshtarë, në këtë histori të vonë, që ende nuk i është tharë gjaku dhe as i është shuar tymi.
3.
Ne nuk dimë se ç’do të na thoshte po të ishin gjallë Luan Hardinaj dhe Fehmi Lladrovci, po ta dëgjonin “xhevahirin” Spiro Butka, për fatin e madh që ato paskan pasur në jetë kur kanë takuar këtë “gjeneral me tre yje”. Lidhur me të që ka të bëjë me Luan Haradinaj, është e vërtetë që ai ka qenë në Tiranë i shoqëruar shpesh nga Ismail Dauti nga Fshati Golaj i Hasit, por në ato momente ai prezantohesh si stundent i ardhur nga Kosova për të vazhduar studimet. Në momentet kur ai është bërë protagonist dhe njeriu aktiv i luftës, askush nuk e ka ditur emrin e tij të vërtetë, të gjithë e kanë njohur si “student” apo si “Agron”.
Njohje të shumtë dhe fakte nga jeta e tij, në të gjithë atë që ne sot dimë për të na kanë sjellë një eksponent i njohur i luftës, i cili ka bashkëpunuar me Luan Haradinaj, kur ingranazhi i luftës ka filluar të lëvizë, aty nga vitet 1996-1997, dhe ai është Sokol Poga. Ai shpjegon në një intervistë ekskluzive për një libër monografik për Hasin dhe luftën, që po shkruhet nga unë se Luan Haradinaj i qe prezantuar me pseudonim, të cilin ai e ruante me shumë korrektësi, pasi kështu ishte udhëzuar ai dhe njerëzit që punonin me të.
Për shumë kohë, të gjithë hasjanët, që e kanë njohur Luan Haradinaj, pasi ai aty ka kaluar shumë kohë, sepse i duhej të qëndronte në “nyjën” e luftës, ai është njohur me pseudonimin “studenti” apo “Agroni” dhe jo me emrin e tij të vërtetë Luan Haradinaj, deri në momenten kur ka rënë për çështjen kombëtare në 06.05.1997, ndërsa Spiro Butka ka shkuar shumë vonë, jo në luftë, por aty afër, ku bëhej lufta. Por ai i “qepët” pas Luan Haradinajt dhe Fehmi Lladrovcit, pasi ato sot janë të rënë, dhe me djallëzinë prej manipulatori, i përmend dy eksponentët e njohur të luftës si pjesë e bashkëpunimit të tij, sikur kjo gënjeshtër po shkon (po hahet), dhe se as Luan Haradinaj dhe as Fehmi Lladrovci nuk kanë mundësi ta zbulojnë këtë, që i djallëzuari “gjeneral me tri yje” na e servir si një punë të tij dhe jo të luftës. Spiro Butka, ka një të “mirë”, se e din mirë cilit duhet t’i qepet, t’i ngjitet pas, për të marrë ndopak lavdi dhe vëmendje. E vërteta dhe gënjeshtra në këtë rast është krejt e lehtë dhe e thjeshtë për t’u kuptuar. S’di pse Spiro Butka nuk e njeh parimin e ushtarakut, i cili ka vepruar dhe vepron në të gjithë kohët, se gënjeshtra nuk i falet moralit, të ushtarakut. “Xhevahiret” e Spiro Butkës vazhdojnë me eksponentë të tjerë të luftës, a thua se ato kur vinin në Shqipëri dhe Tiranë, më së pari “trokisnin” në derën e Spiro Butkës. Në ndërmarrjen e tij të fundit, për tu bërë protagonist me forcë, kryesisht me luftërat e shqiptarëve të cilat u kryen në fundin e shekullit të kaluar dhe fund-shekullin e ri, ai ka bërë “pjesë” të aktivitetit të tij për këtë luftë dhe gjoja takimet me Fehmi Lladrovcin. Siç duket Spiro Butka nuk e njeh mirë aktivitetin e dëshmorit të njohur, të dhënat e aktivitetit për të cilin nuk i japin asnjë shans “gjeneralit me tre yje” që ta bëjë jetën e tij pjesë të aktivitetit të tij të rrejshëm. Pasi në kohën kur ky “Gjeneral” angazhohet siç thotë dhe vetë në prononcimet e tij, dhe siç është e shkruar në një dossier të dhënë në gazetën “Koha Jonë”, më 06.01.2001 nga ish-shef i Shtabit të Përgjithshëm të UÇK – së, Bislim Zyrapi në të thuhet se Spiro Butka është i lidhur me UÇK në tetor të vitit 1998 dhe i rreshtuar në rradhët e UÇK –së, në mars të vitit 1999.
Fehmi Lladrovci kurrë nuk e ka takuar dhe as ka biseduar, për më tepër të bëjë “plane lufte” me Spiro Butkën, i cili ka qëndruar në Kukës një farë kohe në fillim të marsit 1999 dhe kohën tjetër e kanë dërguar në Helshan, si një lexues hartash. Më 22 Qeshor 1999 ka hyrë në Kosovën e çliruar. Fehmi Lladrovci, Xhevë Krasniqi (Lladrovci) së bashku me Fatime Hetemi dhe Shefqet Zeka bien heroikisht në përbëllje me forcat serbe më 22.09.1998, në Drenicë. A thua vallë vërtet ky “Gjeneral” e takoi Fehmiun...?
Në betejën për t’u bërë protagonist i ngjarjes historike të shqiptarëve, në median shqiptare kohët e fundit “gjenerali me tre yje” përdor një sasi të konsiderueshme datash (a thua vallë krejt kanë qenë në duart e tij!?) dokumenta të luftës, titujt, situacionet dhe eksponentësh të tjerë, për të cilat më parë Spiro Butka duhej të bënte me dije se a ka të drejtë t’i publikojë ato. Natyrisht këtë ja kërkon interesi këtij “Gjenerali më tre yje”, me ç’kuptohet se ai po na bën me dije, se përveçse paska qenë njëri nga ushtarakët më të rëndësishëm të luftës, na ditka dhe shumë gjëra, ndoshta “ja paska zënë dikujt bishtin me derë”, për të publikuar në shtypin shqiptar gjëra të luftës, për të cilat nuk ka ardhur koha.
Në rëndësinë e vet, Spiro Butka solli dhe xhevahirin tjetër, atë të listave të ushtarakëve, pjesëmarrësve në luftë, të vrarëve, të plagosurave e të tjera gjëra të luftës nga Shqipëria, sepse më shumë se sa hasianët, kuksianët, tropojanët, dhe të gjithë njerëzit e luftës së Kosovës dhe luftërave të tjera, për atë që ju takon atyre, më mirë ditka ky ushtarak, i cili është “zhytur” deri në fyt në mëkat.
Duket se ka një nxitim të çuditshëm ky njeri me veset dhe dëlirin e njeriut që vuan kompleksin e të qenit protagonist. Një ves i njohur ky për “të bërë ish atje ku s’ka pula”, sepse s’ka pasur mundësi dhe s’ia ka besuar kush këtë punë. Ndërmarrja e tij kuptohet mirë, sepse në këtë histori me “sedra” protagonizmi dhe luftërat e fundit të shqiptarëve janë bërë të zakonshme, sa nuk dimë kë të nderojmë më parë të rënët apo të gjallët e kësaj kategorie që kur në front vriteshin djemtë e ardhur nga Perëndimi, këto të fundit ushqeheshin me “pilaf” nëpër kuzhinat e Hasit dhe të Kukësit. Me të tillë si Spiro Butka i bie se nuk ka vend për të nderuar ato që dhanë gjakun.
Ndoshta shumë shpejt për të vërteta më të mëdha, përtej këtij opinioni si ky, do të flitet kush ishte lufta, njerëzit, të gjallët e ndershëm dhe të gjallët e pandershëm, se të rënët s’kanë nevojë për kujdesin e mashtrimit. Ato kanë dhimbje dhe do të kenë, sa prej gjakut të tyre po përpiqen të përfitojnë ca të gjallë, madje të marrin lavdi ... Spiro Butka i ngatërron kohët, bashkë me ato që e lejojnë. Janë kohë të tjera “gjenerali me tre yje”, lufta i ka akoma të gjallë eksponentët që dinë gjithçka mirë për ato që luftuan, për ato që u fshehën, për ato që bënë mirë dhe ato që nuk bënë mirë në luftë. Në luftë shkuan shumë, dikush dhe nuk u kthye, por mos mendo se nuk u kthyen të gjithë për ta treguar të vërtetën që një ushtarak i çdo lloji qoftë nuk mund t’i shtrembërojë.
Spiro Butka, me gradën më të lartë të njohur në jetën e tij Major, punë më të mirë që mund të bënte do të ishte të botonte C.V e tij. Le ta bëjë njëherë këtë akt qytetarë, për të pasur moralin t’iu flasë të tjerëve në median e shkruar dhe ato të tjerat. Luftës i duhet thënë luftë z.“Gjeneral me tre yje”, që nuk i ke, por po i vë vetë...

Rajmonda Maleçka – Gazetare/ Ish – pjesëmarrëse në luftën e UÇK -së


Titulli i redaksisë Floripress

Studiuesi Begzat Baliu,jeton me boten e krijuesve, zhvillon boten e tij kerkimore

Ne mesin e studiuesve serioze dhe krejtesisht origjinale radhitet Begzad Baliu, i cili ka nje mori veprash te botuara dhe disa dhjetera vepra studimore qe presin te botohen. eshte nder studiuesit e rralle, i cili nuk perton t’i futet hulumtimit te nje vepre per studim nga kendveshtrimi i tij, siç eshte rasti per vepren e Çabejit, ku hulumton fushen e onomastikes

Ne letrat shqipe mund te hasim nje numer te madh studiuesish ku secili perpiqet te jape kontributin e tij. Ne mesin e tyre ka ndonjeri qe ka mbetur vetem me punimin e doktoratures dhe nuk e ka pare te rruges te vazhdon me kerkime shkencore, ndonje tjeter ka vazhduar duke perkthyer diçka prej tjereve dhe e ka pervetesuar, disa tjere kane bere hulumtime vetjake dhe kane arritur te lene gjurme me punen e tyre. Ne mesin e studiuesve serioze dhe krejtesisht origjinale radhitet Begzad Baliu, i cili jo vetem qe pas tij ka nje mori veprash te botuara, por ka edhe disa dhjetera vepra studimore qe presin te botohen.
Nder portretet me te veshtira per realizim konsideroj se eshte Begzad Baliu, sepse e ke te veshtire t’i qasesh nje kendi pa frike se e le mangu kendin tjeter studimor te ketij studiuesi dhe me kete le mangu diçka te rendesishme nga aktiviteti shkencor i tij per ta plotesuar me ndonje studim shkencor me te fresket te Begzadit.

Qe ne shikim te pare, Begzadi te le pershtypjen e nje hulumtuesi shkencor. Ka nje ecje te sigurt, pamje e qendrim serioz dhe gjate bisedes tere kohen flet per hulumtime te ndryshme qe ka bere ose qe planifikon te beje. Begzadi tere kohen eshte ne levizje dhe gjithnje sillet ne boten e tij kerkimore. Askush nuk mund, qofte per nje çast, qe Begzadit t’ia kthen kahen e bisedes. Begzadi jeton me boten e krijuesve e shpeshhere duke imagjinuar menyren e punes, metodologjine, kushtet e atyre krijuesve, per te cilet deshiron te hulumtoje per ta gjetur te veçanten ate qe tjeret nuk e kane verejtur apo u ka shpetuar. Ka diçka aq te veçante qe tjeret nuk e shohin apo u ka shpetuar? Veprat e ndonje autorit me vlere, po te analizohen dhe studiohen ne menyre serioze, ka aq kende studiuese sa qe mund te shkruhen libra te tere per nje veper. Begzad Baliu eshte nder studiuesit e rralle, i cili nuk perton t’i futet hulumtimit te nje vepre per studim nga kendveshtrimi i tij siç eshte rasti per vepren e Çabejit ku hulumton fushen e onomastikes.

Shkencetar ambicioz, i pangopur me dituri

Po ç’rendesi paska onomastika per ne shqiptaret, ndoshta do te thote dikush ne vete. Te francezet lidhur me onomastiken shkruajne qe nga viti 1650, e ne si popull i roberuar qe ishim me siguri qe do te hasim dike qe do pergjigjet se onomastika nuk ka aspak rendesi, ndonje tjeter do te na pergjigjet se ka rendesi. Onomastika, veç se tjerash, ne nje ane eshte nje fakt gjuhesor, qe do te thote i marre nga linguistika dhe qe implikon marrjen ne konsiderate te studimit te fjaleve te perbashketa, nomenklatures dhe kerkimeve etimologjike; e ne anen tjeter si tregues i nje realiteti qe mundet te jete i rendit topografik, arkeologjik, historik apo sociologjik. (Marianne M). Begzadi eshte nder ata qe ketij lemi i kushton rendesi te madhe dhe qe eshte ne pergatitje te vepres voluminoze «Onomastikoni i romanit shqiptar » ne tri vellime. Ne kete fushe studiuesi yne Begzad Baliu, eshte duke e bere nje pune kolosale. Ne librin «Gjendja e toponimise ne Ballkan», autori ne studimin e tij shkencor duke bere kapercime ne kohe dhe hapesire paraqet tentativat e pushtuesve per ndryshimin e toponimise sone gjate shekujve deri ne ditet e sotme. Studimin e tij e kompleton me te dhena per ndryshime te tjera qe kane perjetuar trevat shqiptare si ato te: ojkonimise, hidronimet, oronimet, horonimet.



Begzad Baliu i ofron lexuesit tone nje pasqyre reale dhe fakte te perpjekjeve te shumta te kolonizatoreve qe ne vendet tona linin gjurmet e tyre e njeherazi i shlyenin emertimet qe tingellonin shqip. Studiuesi Baliu rendesi te veçante u kushton te gjitha viseve shqiptare, duke filluar nga Çameria, Maqedonia por hapesira etnografike shqiptare e Malit te Zi paraqet zonen me te pasur te gjuhesise shqiptare ku ne leksik dhe toponimi jane ruajtur reliktet antike dhe mesdhetare te trashegimise iliro-shqiptare. Ne studime onomastike Begzad Baliu eshte i veçante nga te tjeret, sepse i ben qasje bashkekohore e nuk e trajton si teme historike por merret me probleme konkrete.

Çuditerisht, Begzad Baliu eshte i pangopur me dituri dhe ndoshta eshte aventurieri shkencor me ambiciozi e me i shkatheti, i cili nuk perton te lansohet per te zbuluar: data, emra, leterkembime, artikuj, copeza te biografive te personaliteteve dhe lirisht mund te thuhet se Begzadi posedon me shume materiale se sa vete autori per te cilin shkruan.

Ne kerkim te thesarit te letersise per studim

Begzad Baliu çdo material e mbledh me mjete personale, e sistemon, e studion, e arkivon e me vone e boton. Ate qe nuk mundemi ta gjejme ne arkivat dhe institucionet shteterore e gjejme ne arkivin e tij. eshte nder me te rrallit e ndoshta i vetmi qe ka tubuar dosje te historise se autoreve qe nga klasiket tane e deri te bashkekohoret. E pabesueshme do te thote dikush prej jush. Natyrisht qe eshte e pabesueshme sepse jane mijera personalitete kulturore, por Begzadi fillimisht ka bere nje seleksionim dhe prej mijerave autoreve ka zgjedh gjashteqind e prej ketij numri ka zbritur ne rreth tridhjete e pese per te cilet eshte i bindur se kane lene dhe do te lene gjurme te pashlyeshme ne kulturen tone. Begzadi eshte i parehatshem dhe gjumi nuk e ze kur degjon se dikush diku e ka nje dokument, nje leter, nje liber te rendesishem dhe posa ta marre ate e ruan si syte e ballit e pastaj hidhet ne kerkime te reja. eshte ne kerkim te thesarit te letersise, i cili nuk kenaqet vetem duke mbledhur por Begzadi per çdo studim te tij ben perpjekje maksimale qe te sjelle jo vetem sinteza te reja, por edhe metoda krejtesisht te reja te kerkimit.

Studiuesi Begzad Baliu ka pershtypjen se dita, muaji e viti jane te shkurter, sepse me tere qenien e tij shpirterore deshiron te perpije njohuri te reja dhe ato t’i zbardhe per opinion publik shqiptar. Per kete studiues ambicioz nuk ekziston koha e lire, nuk ekziston biseda e lire, nuk ekziston çasti i argetimit sepse per te kohe e lire eshte kur studion, argetimi tij eshte kur zbulon, biseda e lire eshte kur degjon apo tregon per nje risi te kerkimeve shkencore. Begzadin shpesh e gjejme ne aktivitete me projekte paralele duke mos e lene anash asnjeren e as tjetren dhe ne secilen tregohet me i suksesshem se ne te paren.

Prof. dr. Begzad Baliu ne shume fusha shkencore dallohet si themelues, si njeri qe i vuri bazat e para si p.sh.: eshte themeluesi i pare i shkences se citatologjise, eshte autori i pare i monografise ne fushen e bibliografise ne shkencat albanologjike, eshte themelues i pare i bibliografise permbajtjesore, themelues i qerthullit te te rinjve te onomastikes «Eqrem Çabej» ne kuader te shoqates se te rinjve “Pjeter Bogdani” te Prishtines etj. Kohe te konsiderueshem i kushton edhe Institutit Alb-Shkenca, si zevendesdrejtor qe eshte ne te. Ky institut tubon shkencetaret me eminent te te gjitha trojeve shqiptare duke e perfshire edhe diasporen.

Begzadi merret me organizime te aktiviteteve te ndryshme shkencore si ne Kosove po ashtu edhe ne Maqedoni e Shqiperi. eshte pjesemarres i sesioneve te shumta shkencore dhe i vetmi pjesemarres shume aktiv dhe serioz qe ka kontribuar ne vitet e pasluftes. Ishte i propozuar si anetar i Qendres Nderkombetare te Onomastikes ne Itali, anetar i Qendres Bibliografike te Holandes, por pasi qe Kosova nuk njihej nderkombetarisht anetaresimi tij eshte ne proces e siper.

Begzad Baliu kontribut te veçante ka dhene edhe ne studimet bibliografike te Jup Kastratit qe eshte krejtesisht nje kapitull ne vete.(RESHAT SAHITAJ)

******



NGA FLORI BRUQI :

Begzad Baliu u lind më 20. 11. 1966 në katundin Makresh i Poshtëm, komuna e Gjilanit. Pesë vjetët e para të shkollimit i kreu në shkollën fillore «Skënderbeu» në Makresh të Poshtëm, ndërsa tri të fundit në shkollën fillore «Liria» në Marec, komuna e Prishtinës. Shkollën e mesme, drejtimi: Bashkëpunëtor Teknik i Matematikës, e mbaroi në Gjimnazin «Zenel Hajdini» në Gjilan.



Fakultetin e Filologjisë -Dega e Gjuhës dhe e Letërsisë Shqipe e kreu në Universitetin e Prishtinës. Po këtu, në Degën e Gjuhës, mbaroi edhe studimet pasuniversitare. Nga viti 1996 punon në Institutin Albanologjik të Prishtinës, Dega e Gjuhësisë - Sektori i Onomastikës. Po në këtë institucion ka mbrojtur tezën e magjistraturës (2000) dhe tezën e doktoratës (2003). Nga viti 2004 është ligjërues në Universitetin e Prishtinës, Fakulteti i Edukimit, dhe ka thirrjen: Prof. ass. dr. Ka qenë kryeredaktor i revistës për art, shkencë dhe kulturë «Shenjëzat»(1998-2000) dhe drejtues i po të njëjtës shtëpi botuese; gjithashtu, edhe redaktor i kulturës në të përjavshmen «Pasqyra» (Prishtinë).

Në vitin 1994 ka themeluar Qerthullin e të Rinjve të Onomastikës «Eqrem Çabej» në kuadër të Shoqatës së të rinjve «Pjetër Bogdani» të Prishtinës.

Nga viti 2001 është drejtor i shtëpisë botuese «Era» dhe i OJQ-ës «Qendra e Ndërlidhjes Arsimore dhe Shkencore» në Prishtinë.


Prej vitit 1992 ka qenë pjesëmarrës, bashkorganizator, organizator dhe drejtues i disa aktiviteteve kulturore, letrare dhe shkencore në Prishtinë, Tiranë, Tetovë, Shkodër, Turun etj.

Deri më tash është paraqitur në shtypin ditor dhe shkencor më me shumë se 200 artikuj nga fusha e kulturës, e gjuhësisë, e letërsisë, e folklorit dhe e historisë.


Vepra të autorit

Gustav Majer dhe albanologjia, Prishtinë, 2000; Tiranë, 2001.
Gjendja e toponimisë shqiptare në Ballkan, Prishtinë, 2004.
Vepra bibliografike e Profesor Jup Kastratit (monografi) Prishtinë, 2005.
Demitizimi dhe standardizimi i onomastikës së Kosovës, Tiranë, 2006.
Regjistri i standardizuar i emërvendeve të Kosovës, (bashk.), Prishtinë, 2005.
Çështje të studimit të onomastikës në veprën e Eqrem Çabejt (teza e magj.), 2000, Prishtinë.
Onomastika e Gallapit (teza e diser.), 2004.
Çabej 1: (Bibliografi e studimit të veprës së Çabejt në Kosovë) Prishtinë, 2006.
Mbi autorësinë e bibliografisë së Skënderbeut, Prishtinë, 2005.
Profesor Jup Kastrati për Kosovën, (bashk.) Prishtinë, 2004.
Gjaku i lirisë (1981-1995), I-IV, (bashk.), Prishtinë, 1996-2000.
Kafeneja ballkanike, (dramë), Prishtinë, 1996; Shkodër, 2000; Prishtinë, 2005.
Grua e dashuruar, (poezi) Prishtinë, 1996.
Flamuri vjen nga Kosova, (dramë) Prishtinë, 1994.
Koncepte gjuhësore, Prishtinë, 2007. (ne shtyp)
Refernca albanologjike, Prishtinë, 2007(ne shtyp)
Toponimi dhe identitet, Prishtinë, 2007 (ne shtyp)
ETJ....

Libri i autorit Begzad Baliu, “Çabej 1”, u ofrohet të interesuarve për shkarkim falas në sektorin

 „Literaturë“

Begzad BALIU  ONOMASTIKA E KOSOVËS (Ndërmjet miteve dhe identiteteve) ERA Prishtinë 2008 Editor Shb. Era, Prishtinë, 2008 bbaliu@yahoo.com +377 44 173 596 PËRMBAJTJA PARATHËNIE ............................................................................................ 11 VETËDIJA PËR GJUHËN KOMBËTARE SOT SI VETËDIJE PËR IDENTITETIN NË EPOKËN GLOBALE .................................. 15 REFERENCA THEMELORE TE SHEKULLIT XX ......................... 15 T O P O N I M I A DHE ETIMOLOGJIA .......................................... 27 SPROVË PËR SHTRESIMIN E TOPONIMISË SË KRAHINËS SË GALLAPIT ............................................................................................ 29 ONOMASTIKA ILIRO-SHQIPTARE .............................................................. 30 EMËRVENDET ME PREJARDHJE LATINO-ROMANE ................................. 37 TOPONIME ME BAZË NGA TRADITA GREKO-BIZANTINE .......................... 40 TOPONIMIA SERBE .................................................................................... 42 EMËRVENDET ME PREJARDHJE ORIENTALE .......................................... 44 MIKROTOPONIMIA E VENDBANIMEVE TË SASËVE DHE KOMANËVE ...... 48 BIBLIOGRAFI .............................................................................................. 49 A N T R O P O N I M I A ....................................................................... 55 ETNONIMI KOSOVAR DHE KUPTIMI HISTORIK I TIJ............ 57 MOTIVET DENOMINUESE NË ANTROPONIMINË E TË DËBUARVE TË KOSOVËS (1998-1999) ......................................... 63 PARADIGMA TOPONIMIKE E ANTROPONIMEVE ........................................ 65 ANTROPONIMIA PASVAJTËSE ................................................................... 70 EMRAT E FËMIJËVE QË KANË TRASHËGUAR EMRAT E BABALLARËVE - LUFTËTARË TË USHTRISË ÇLIRIMTARE TË KOSOVËS ............................ 72 Begzad Baliu 6 EMRAT E FËMIJËVE QË TREGOJNË QËNDRESË, LUFTË, KRENARI HISTORIKE ................................................................................................. 73 TIPI I EMRAVE QË TREGON BESIM NË TË ARDHMEN .............................. 75 EMRAT E FËMIJËVE QË TREGOJNË VEÇANTI KOHE ............................... 77 TIPI I EMRAVE TË TRADITËS DHE TË BESËTYTNISË ................................ 79 NDERIMI PËR SHQIPËRINË DHE SHQIPTARËT......................................... 80 NDERIMI PËR TË HUAJT ............................................................................ 81 PËRFUNDIME ............................................................................................. 82 ONOMASTIKA DHE LETËRSIA .......................................................... 85 ONOMASTIKONI I ROMANIT “VDEKJA MË VJEN PREJ SYVE TË TILLË” .................................................................................................. 87 HYRJE ........................................................................................................ 87 ONOMATURGU I PËRKUSHTUAR ............................................................... 88 TRANSPARENCA ONOMASTIKE ................................................................. 90 RRAFSHI SEMASIOLOGJIK I ONOMASTIKONIT ......................................... 93 ÇËSHTJE TË STRUKTURËS GJUHËSORE TË TOPONIMEVE, ANTROPONIMEVE DHE PATRONIMEVE ..................................................... 99 FJALORTHI ONOMASTIK I ROMANIT “VDEKJA MË VJEN PREJ SYVE TË TILLË” ....................................................................................................... 103 DEMONIZIMI I TOPONIMISË SË KOSOVËS ............................... 140 TOPONIMIA SHQIPTARE DHE ETNOCIDI I FQINJËVE TË TYRE .......................................................................................................... 142 ONOMASTIKA DHE ORIGJINA E SHQIPTARËVE ...................................... 142 ONOMASTIKA DHE POLITIKA .................................................................. 146 INSTITUCIONALIZIMI I ONOMASTIKËS SË KOSOVËS ............................. 149 DETYRAT MË TË NGUTSHME TË ONOMASTIKËS SOT ............................ 156 BOTIME NË FUSHË TË ONOMASTIKËS ...................................... 161 ETNOMIMI ARBËRESH – SHQIPTAR NË RRJEDHAT GJUHËSORE E HISTORIKE ............................................................. 163 Hyrje ................................................................................................... 163 Konteksti i studimit historik të etnonimit arbër ...................... 164 Pikëpamjet e studiuesve shqiptarë dhe të huaj ...................... 166 Struktura gjuhësore e etnonimit arbër ...................................... 168 Konteksti kulturologjik ................................................................... 171 Arbër dhe “shqiptarë” .................................................................... 174 Onomastika e Kosovës 7 Dilemat dhe kundërthëniet? ......................................................... 179 SHQIPTARËT DHE PROBLEMI PELLAZGJIK ............................ 182 DISA TEZA PËR PREJARDHJEN E POPULLIT SHQIPTAR DHE TË GJUHËS SHQIPE ..................................................................................................... 182 STRUKTURA E LIBRIT .............................................................................. 184 Disa shkaqe të mënjanimit të kësaj vepre nga literatura shkencore e albanologjisë ............................................................. 187 KOSOVA NDËRMJET TRASHËGIMISË ILIRO - SHQIPTARE DHE SERBE ............................................................................................. 189 Kundërvënie shkencomanisë serbe ........................................... 189 Prejardhja e dyshimtë e serbëve të Kosovës ........................... 191 Zgjerimi i kërkimeve në fushën e antroponimisë .................... 193 Toponimia e Kosovës – asimilime dhe përshtatje .................. 194 ONOMASTIKA E DRENICËS ............................................................. 197 HULUMTIM SHTERRUES I TOPONIMISË SË ULQINIT DHE RRETHINAVE TË TIJ .......................................................................... 201 Një vepër e pasur ............................................................................ 201 Përpjekje për një etimologji ........................................................... 203 Hidronimia si pasuri nacionale ................................................... 205 Mikrotoponimia e fshatrave të Ulqinit ........................................ 206 ONOMASTIKA E HASHANISË .......................................................... 209 Krahinëza e Hashanisë ................................................................. 209 Struktura e veprës .......................................................................... 211 Krahinëza e Hashanisë ................................................................. 212 Onomastikoni i krahinëzës së Hashanisë ................................ 213 Semantika e toponimisë ................................................................ 218 Veçoritë fonetike dhe morfologjike të toponimisë ................... 219 Struktura fjalëformuese e toponimisë ........................................ 220 Një shtojcë e rëndësishme e librit ............................................... 222 Përfundime ........................................................................................ 223 NJË FJALOR I TOPONIMISË ANËSORE TË SHQIPES ........... 224 PARANTEZË .............................................................................................. 224 FJALORI I ONOMASTIKËS SË MALËSISË SË BUJANOCIT ...................... 226 KORPUSI I TOPONIMEVE ......................................................................... 230 Begzad Baliu 8 STRUKTURA GJUHËSORE DHE SEMANTIKE E TOPONIMEVE ................ 231 ONOMASTIKA DHE GJEOGRAFIA ................................................. 235 GJEOGRAFIA DHE TOPONIMIA ............................................................... 236 TOPONIMIA DHE STANDARDI .................................................................. 237 NË KËRKIM TË DROMCAVE TË TOPONIMISË ......................................... 240 PATRONIMI MUZAKAJ EDHE NË TOPONIMINË E KOSOVËS ...................................................................................................................... 243 TOPONIMIA E DUSHKAJËS .............................................................. 247 HYRJE ...................................................................................................... 247 KONTRIBUTE PËR STANDARDIZIMIN E EMËRVENDEVE TË KOSOVËS . 248 NJË PROJEKT I RËNDËSISHËM .............................................................. 250 MIKROTOPONIMIA SHTERUESE SIPAS VENDBANIMEVE ....................... 253 ETIMOLOGJIA E OIKONIMEVE TË DUSHKAJËS ..................................... 255 MIKROTOPONIMET E VEÇANTA .............................................................. 257 STRUKTURA TË TJERA GJUHËSORE DHE KULTURORE ........................ 258 PËRFUNDIME

***********






(Begzad Baliu, “ONOMASTIKA E KOSOVËS” (Ndërmjet miteve dhe identiteteve), Era, Prishtinë, 2009, 353 faqe tekst libror.)


SHKRUAN PROF. SKËNDER R. HOXHA,PEJË




Studiuesi ynë, Dr. Begzad Baliu, vetëm gjatë dhjetëvjetëshit të fundit, shkencës i solli disa vepra me vlera të veçanta, ku trajtohen e shqyrtohen tema interesante nga albanologjia, onomastika, çështje të standardizimit të onomastikës së Kosovës, kontributet e albanologëve: Gustav Majeri, Eqrem Çabej, Jup Kastrati; për albanologjinë, onomastikën, Kosovën etj, si: “Gustav Majer dhe albanologjia, 2000, 2001, 2009; Çështje të studimit të onomastikës në veprën e Eqrem Çabejt, 2000; Gjendja e toponimisë shqiptare në Ballkan, 2004, 2009; Onomastika e Gallapit, 2004; Profesor Jup Kastrati për Kosovën (bashkautor), 2004; Mbi autorësinë e bibliografisë së Skënderbeut, 2005; Vepra bibliografike e profesor Jup Kastratit, 2005; Regjistri i standardizuar i emërvendeve të Kosovës (bashkautor), 2005; Demitizimi dhe standardizimi i onomastikës së Kosovës, 2006; Çabej I, 2006; si dhe disa vepra të tjera studimore e letrare, revista të përgatitura për shtyp, shumë artikuj të botuar në shtypin ditor dhe shkencor nga fusha e kulturës, e gjuhësisë, e letërsisë, e folklorit dhe e historisë; më 2008 botoi edhe përmbledhjen me studime, trajtesa, recensione në fushë të onomastikës, me titull “Onomastika e Kosovës (Ndërmjet miteve dhe identiteteve)”.
Ky libër studimor është i organizuar, sipas tematikave, në krerët apo kapitujt: Toponimia dhe etimologjia, Antroponimia, Onomastika dhe letërsia, Demonizimi i toponimisë së Kosovës, Botime në fushë të onomastikës, Onomastika dhe përspektiva e saj, Konsulta gjuhësore e Prishtinës dhe motoja "Një komb – një gjuhë letrare”. Ndërkaq, këtyre krerëve, u prin parathënia e autorit, ku jepen, në mënyrë globale, po edhe sintetike, disa shpjegime mbi lëndën e këtyre kapitujve të strukturuar në përbërje të librit, bashkë me disa referenca të ngjeshura e me interes rreth temës: Vetëdija për gjuhën kombëtare sot - si vetëdije për identitetin në epokën globale.
Në kapitullin Toponimia dhe etimologjia, autori, përveç një sprove (siç e quan ai vetë) për shtresimin e toponimisë së krahinës së Gallapit, ka sistemuar tema që përbëjnë kryesisht lëndë nga toponimia, si: Onomastika iliro – shqiptare, Emërvendet me prejardhje latino – romane, Toponime me bazë nga tradita greko – bizantine, Toponimia serbe, Emërvendet me prejardhje orientale, Mikrotoponimia e vendbanimeve të sasëve dhe komanëve. Në temat e këtij kapitulli shihet qasja serioze dhe përkushtuese e autorit, i cili, me thellimet e tij studimore në fushë të anomastikës, po sjell rezultate të reja, mënyra dhe metodologji të reja hulumtuese për arritjen e objektivave e përfundimeve më të qëndrueshme shkencore, që rezultojnë, si të thuash, me prurje të reja, apo me një shkollë të re në studimet e onomastikës, kësaj dege të gjuhësisë.
Duke u marrë me probleme onomastike aktuale, studiuesi Baliu, në kapituullin e dytë, Antroponimia, na ofron tema dhe materiale interesante në fushë të antroponimisë – emrave të përveçëm. Një zbërthim të shumanshëm autori i ka bërë emrit të Kosovës si toponim dhe emrit kosovar si etnonim, edhe në rrafshet jashtëgjuhësore, në shkrimin Etnonimi kosovar dhe kuptimi historik i tij, në fillim të këtij kapitulli. Këtu, me një përimtim studimor, gjejmë të jenë shqyrtuar edhe motivet e emërtimit të fëmijëve, sidomos në kontekstin e zhvillimit të Luftës Çlirimtare të Kosovës (1998 – 1999). Në kapitullin e tretë, Onomastika dhe letërsia, objekt studimi është romani i Rexhep Qosjes “Vdekja më vjen prej syve të tillë” me: Hyrje, Onomaturgu i përkushtuar, Transparenca onomastike, Rrafshi semasiologjik i onomastikonit, Çështje të strukturës gjuhësore të toponimeve, antroponimeve dhe patronimeve, si dhe Fjalorthi onomastik i romanit “Vdekja më vjen prej syve të tillë”. Ky trajtim studimor në fushë të onomastikës, i këtij romani, sikur tingëllon si një ogur i mirë për të bërë, në të ardhmen, projektin “Onomastikoni i romanit shqiptar” që do të jetë një begati për shkencat filologjike.
Në kapitullin vijues “Demonizimi i toponimisë së Kosovës” janë rrokur tema që paraqesin një kronologji çështjesh e problemesh onomastike të ndërlidhura me fenomene nga origjina e shqiptarëve deri te detyrat e onomastikës sot, ekskluzivisht onomastikës së Kosovës, sajuar sipas një kodi koherent – etapash historike: Onomastika dhe origjina e shqiptarëve, Onomastika dhe politika, Institucionalizimi i onomastikës së Kosovës, për të dhënë këtu edhe detyrat më të ngutshme të onomastikës sot.
Në ndriçimin e çështjeve dhe problemeve onomastike, studiuesi Baliu ka bërë një përmbledhje shkrimesh e librash të botuara të kësaj fushe studimore, të cilat i ka bashkërenditur në kapitullin “Botime në fushë të onomastikës”. Ky kapitull nis me fejtonin e Engjëll Sedajt me titull “Etnonimi arbëresh – shqiptar”, (botuar në të përditshmen e Prishtinës , “Bujku – Rilindja”, prej datës 15 janar – 3 shkurt 1996. Do përmendur se autori këtu ka paraqitur edhe pikëpamjet e veta karshi etnonimit në shqyrtim, pajtimet dhe mospajtimet e tij me mendimet e Sedajt etj., duke e sublimuar këtë me: Kontekstin e studimit historik të etnonimit arbër; Pikëpamjet e studiuesve shqiptarë dhe të huaj; Struktura gjuhësore e etnonimit arbër; Konteksti kulturologjik, Arbër dhe “shqiptarë”, Dilemat dhe kundërthëniet, etj.
Një analizë të shumanshme i është bërë librit “Shqiptarët dhe problemi pellazgjik” të profesorit Spiro N. Kondo (Tiranë, 1961 – 1964), në të cilën shqiptarët dilnin jo vetëm krahas grekëve për nga mosha, por edhe paravendës të tyre. Studime të shumta që janë kurorëzuar me disa teza për prejardhjen e popullit shqiptar dhe të gjuhës shqipe, të bëra deri kah mesi i shekullit XX, hipotezat e studiuesve, sipas autorit, ishin ndarë së paku në tri grupe. Ndërkaq, studiuesi Baliu, për objektivat e autorit në këtë libër, mendon se “nuk është vështirë të vërehet se autori nuk ka arrtitur ose pretenduar të bëjë një sintezë historike e gjuhësore për pellazgët ose lidhjet pellazgo-iliro-shqiptare…”1), për të përfunduar me dhënien e disa shkaqeve apo arsyenave të mënjanimit të kësaj vepre nga literatura shkencore e albanologjisë.
Librin “Iliro –shqiptarët dhe serbët në Kosovë “ (Sipas onomastikës), të studiuesit Rexhep Doçi, Baliu, në shkrimin e tij me titull “Kosova ndërmjet trashëgimisë iliro – shqiptare dhe serbe”, të këtij kapitulli, e cilëson si vëllim i parë në gjuhësinë shqiptare që shtron tema dhe probleme të cilat rezultojnë si: Kundërvënia shkencomanisë serbe, Prejardhja e dyshimtë e serbëve të Kosovës, Zgjerimi i kërkimeve në fushën e antroponimisë, Toponimia e Kosovës – asimilime dhe përshtatje, ku në mënyrë të shumanshme u përgjigjet shkencëtarëve dhe shkencomanisë serbe , e cila vite me radhë është përpjekur që të përvetësojë gjithçka nga këto treva etnike iliro – shqiptare. Ndaj, studiuesi Baliu, për këtë vepër të Doçit, thotë se “…shumësia dhe veçantia e temave dhe problemeve që shtrohen dhe zgjidhen brenda tij, i japin formën e një vepre të rrallë”.2)
Po ashtu, pasqyrotet kontributi shkencor i studiuesit Doçi në hulumtimet shumëvjeçare për çështjen e autoktonisë shqiptare, prejardhjen shqiptare të onomastikës serbe në Kosovë dhe trojet etnike shqiptare, për shtresëzimet shumëgjuhësore të krijuara shekuj me radhë, si dhe çështje të tjera, që janë rezultat i hulumtimeve më të hershme dhe atyre të vonshme të tij.
Në vazhdim të këtij kapitulli, Baliu ka prezantuar disa shkrime (recensione, ese, trajtesa) për vepra studimore në fushë të onomastikës, nga autorë të ndryshëm: Për veprën e studiuesit , Dr. Rexhep Doçit, “Onomastika e Drenicës”, Instituti Albanologjik i Prishtinës, Prishtinë, 2005, na bën me dije se studiuesi Rexhep Doçi më herët kishte mbrojtur temën e disertacionit me projektin shkencor “Onomastika e Drenicës”. Ndërsa, libri i Doçit paraqet një thellim studimor të toponimisë dhe të antroponimisë së Drenicës, sidomos në aspektin diakronik, ka rëndësi të madhe për onomastikën, e në veçanti për onomastikën e Drenicës, ngase merret me pamjen historike të kësaj krahine në pjesën qendrore të Kosovës, paraqet korpusin e mikrotoponimisë dhe patronimisë së një numri të madh të vendbanimeve, pastaj bën paraqitjen etnolinguistike të kësaj krahine nga aspekti sinkronik dhe qasje të tjera nga aspekti diakronik. Prof. ass. dr. Begzad Baliu, në këtë shkrim për veprën “Onomastika e Drenicës” të prof. dr. Rexhep Doçit, ka ofruar informacionin se në këtë libër “Autori, (…) ka bërë studime mbi prejardhjen etimologjike të oikonimeve (…), në tërthoret sintetike të të cilave autori iu jep përgjigje edhe një numri dukshëm të madh të toponimeve historike të gjuhës shqipe dhe madje jo vetëm të saj.”3)
Shkrimin për veprën e Maksut Haxhibrahimit “Toponimia e Ulqinit dhe rrethinës” (botoi Asociaccioni Ulqini, Redaksia e Botimeve Ulqini, 2001), e kishte titulluar “Hulumtim shterrues i toponimisë së Ulqinit” dhe shtjelluar sipas disa segmenteve motivuese që ia atribuon librit, si: Një vepër e rrallë, Përpjekje për një etimologji, Hidronimia si pasuri nacionale, Mikrotoponimia e fshatrave të Ulqinit, në të cilat qet në pah vlerat e veprës, po edhe ndonjë sugjerim për arsyenat pse kjo vepër do të duhej të rishikohet në rast të ribotimit të saj. Ndërkaq, për librin e studiuesit Bahtijar Kryeziu “Onomastika e Hashanisë” (Instituti Albanologjik i Prishtinës, Prishtinë, 2000.), Begzad Baliu ka bërë një shtrirje të gjithanshme hulumtuese për lëndën onomastike të krahinëzës së Hashanisë, të përfshirë në vepër, duke sqaruar, që në fillim, se krahinëza e Hashanisë bën pjesë në komunën e Bujanocit dhe se administrohet nga Serbia, konstatim i nxjerrë duke iu referuar këtij libri. Recensioni ka në përbërje kapitujt: strukturën e veprës, ku bëhet një sintezë e punës hulumtuese shkencore të studiuesit Bahtijar Kryeziu, që nga interesimet e hershme të autorit rreth studimit të onomastikës së krahinëzës së Hashanisë; Onomastikoni i krahinëzës së Hashanisë që flet për onomastikën e fshatrave të kësaj krahinëze, pastaj Semantika e toponimisë; Veçoritë fonetike dhe morfologjike të toponimisë; Struktura fjalëformuese e toponimisë, janë kapituj të këtij shkrimi të Baliut që paraqesin sublimën e vlerave shkencore dhe mënyrën e qasjes studomore të toponimeve dhe toponimisë së Hashanisë që kishte arritur në këtë libër Kryeziu. Kjo sublimë ishte realizuar në libër, ngase, e para: autori u është qasur toponimeve nga aspekti morfologjik, por edhe në kontekstin psikologjik, semantik e gjuhësor të ndërtimit; e dyta: janë trajtuar në mënyrë perimtuese e shteruese veçoritë fonetike dhe morfologjike të onomastikës të onomastikës së Hashanisë; e treta: është trajtuar tema “Struktura morfologjike fjalëformuese e toponimisë dhe antroponimisë (patronimisë) së Hashanisë”, një temë kjo me mjaft interes për onomastikën dhe për shkenca të tjera të gjuhësisë; dhe e katërta: se vepra përmbyllet me një përfundim m jaft shpjegues të të gjithë lëndës, prej të cilit përfytyrohet një pasqyrë e plotë e kësaj monografie dhe një sintezë e mirë e studimit në fjalë. Ndërsa, në përfundim të këtij shkrimi për veprën “Onomastika e Hashanisë” të studiuesit tonë të zellshëm Bahtijar Kryeziu, prof. ass. Dr. Begzad Baliu, veç të tjerash, thotë: “… mund të themi se Bahtijar Kryeziu ka arritur të hartojë një monografi të rëndësishme, para së gjithash gjuhësore, por e plotësuar edhe me elemente të tjera të historisë e të kulturës materiale e shpirtërore të shqiptarëve të kësaj ane.”4)
Me vlerësime (edhe krahasimtare), studiuesi Baliu e nis (në parantezë) shkrimin e tij me titull “Një fjalor i toponimisë anësore të shqipes”, i cili i referohet veprës së Bahtijar Kryeziut “Fjalor onomastik i Malësisë së Bujanocit”, Prishtinë, 2006. Në vijim, shkrimin e tij për këtë vepër të rëndësishme, Baliu e ndërton mbi bazë të disa referncave analitike: Fjalori i onomastikës së Malësisë së Bujanocit, Korpusi i toponimeve, Struktura gjuhësore dhe semantike e toponimisë, Një vepër e pritur që më parë, ku përmbyll shkrimin me konstatimin se: “Bahtijar Kryeziu, pas veprës “Onomastika e Hashanisë”, sjell edhe një kontribut në fushë të onomastikës së saj dhënë gjuhësisë shqiptare, duke e zgjeruar kështu ndjeshëm hapësirën e hulumtimit dhe studimit të saj.”5)
Në shkrimin “Onomastika dhe gjeografia”, Baliu i kishte bërë një shqyrtim veprës “Gjurmë gjeografike” të Nail Dragës, profesor i gjeografisë dhe ekspert për hartografi, vepër kjo që e botoi “Art Club”, Ulqin, 1997. Nga ky shkrim lexuesi do të njoftohet se Nail Draga, në shkrimet e tij të rastit, në kumtesat ndër sesione e konferenca dhe në studimet shkencore, ka vënë re një proces historik edhe më tej të vazhdueshëm në deformimin e onomastikës së gurrës shqiptare në trojet anësore shqiptare, me theks të veçantë në Mal të Zi. Kurse, më tej, lënda e veprës është zbërthyer e ngërthyer brenda nëntitujve: Gjeografia dhe toponimia, Toponimia dhe standardi, Në kërkim të dromcave të toponimisë, ku Begzad Baliu kishte vijëzuar synimet, vlerat, paradigmat dhe rëndësinë e kësaj vepre të Nail Dragës.
Vështrimin për një libër të rrallë, për “Memoaret” e Gjon Muzarës, njërit prej princave të dalluar të shekullit XV, studiuesi Baliu e ka titulluar “Patronimi Muzakaj edhe në toponiminë e Kosovës. Këtë vepër e përktheu me kujdes Dhori Qiriazi dhe doli nga “Botimet Toena”, Tiranë, 1996. Për rëndësinë historike të veprës tregojnë të dhënat se “Memoaret” shënojnë një gjysmë shekulli pas rënies së shtetit të Skënderbeut dhe se “Memoaret” i takojnë një familjeje fisnike shqiptare, historia e së cilës ka lënë gjurmë të forta në historinë jo vetëm të shqiptarëve, por edhe te popujt fqinjë. Por, ajo që më teper ka tërhequr vëmendjen e Baliut është çështja e disa toponimeve të gurrës shqipe në kohën mesjetare. Në këtë kontekst, ai, përqendrohet në faktin se “ky libër e ka nxitur për shumë kohë lexuesin shqiptar edhe për arsye se, sipas kronikave, njëri prej komandantëve të Luftës së Kosovës (1389) ishte nga familja e Muzakajve. Në anë tjetër, autori i këtij vështrimi, kishte gjetur se në territor të vendbanimit Balshaj (ish-Milloshevë) ruhet mikrotoponimi Kullat e Muzakës, ndërsa në “Krisobulat e Deçanit” gjendej një mikrotoponim Muzakov Kuçishte6) S’do koment se trajta serbe Muzakov Kuçishte, e këtij toponimi, është vetëm një nga shembuj të shumtë që serbët i ndërruan ose i përshtatën toponimet shqipe, për të zhdukur toponiminë historike shqiptare, shekuj më parë.
Në këtë tematikë shkrimesh të këtij kapitulli të librit “Onomastika e Kosovës” që kemi në shqyrtim, dr. Begzad Baliu ka sistemuar edhe recensionin e tij të gjatë me titull “Toponima e Dushkajës”, ku flet gjerësisht për veprën e prof. Skënder R. Hoxhës “Toponimia e Dushkajës”, botoi Jakova, Gjakovë, 2007.
Duke vënë në pah kontributin e mëhershëm, që në hyrte të këtij shkrimi studiuesi Baliu thotë: “Tri dekada më parë, gjurmuesi Skënder R. Hoxha , sillte në shtypin ditor dhe në atë shkencor materiale të fushës së onomastikës nga terreni e diskutime për to. (…) Me kërkimet e kësaj fushe autori ynë u bashkohej hulumtuesve, të cilët me përkushtim po e hapnin hullinë e kërkimeve dhe studimeve në këtë fushë të re të gjuhësisë shqiptare. Në këto gjurmë i ka themelet edhe materiali hulumtues e studimor Toponimia e Dushkajës, i cili brenda këtij vëllimi po botohet i plotë7). Në ndërlidhje të vlerave të librit në fjalë me kontributet e autorit, prof. Skënder R. Hoxha, që i kanë paraprirë këtij projekti, Baliu përqendrohet në: Kontribute për standardizimin e emërvendeve të Kosovës, ku nënvizon: “Le të kujtohet këtu edhe kontributi i tij (i Skënder R. Hoxhës – sqarim yni) në tryezën shkencore “Toponimia e Gjakovës me rrethinë”, ku Skënder R. Hoxha pati lexuar një studim, ndërsa në përmbledhjen e saj pati botuar edhe dy kumtesa të tjera.
Po në këtë vëllim, në rubrikën e diskutimeve, Skënder R. Hoxha boton artikullin “Rreth harrjes dhe emërtimit të disa toponimeve të krahinës së Dushkajës”, me të cilën plotëson kontributin e tij dhënë punës së Komisionit për Standardizimin e Emërvendeve të Kosovës.”8)
Në vazhdim, në nëndarjet e këtij recensioni: Një projekt i rëndësishëm, Mikrotoponimia shteruese sipas vendbanimeve, Etimologjia e oikonimeve të Dushkajës, Mikrotoponimet e veçanta, Struktura të tjera gjuhësore dhe kulturore; për librin studimor të prof. Skënder R. Hoxhës, prof. ass. Dr. Begzad Bliu bën një përqasje shumëkahore të këtij libri dhe përfundon me konstatimin e tij se “ Me këtë vëllim, autori përmbush një synim të hershëm të tij: gjurmimin, sistemimin dhe madje studimin e toponimisë së Dushkajës, duke e zgjeruar kështu numrin dhe hapësirën e studimeve të gjertanishme të toponimisë së krahinave etnografike dhe gjuhësore të Kosovës.” 9)
Shikuar e vlerësuar në tërësi, mund të themi se të gjitha shkrimet e kapitullit “Botime në fushë të onomastikës”, që i zumë n’goje, i shkojnë përshtati mëtimit e qëllimit të studiuesit Baliu dhe ia shtojnë vlerat këtij vëllimi.

Kapitullit tjetër “Onomastika dhe përspektiva e saj”, i këtij libri, i prin një intervistë e gjatë e profesor Baliut në të cilën, jo vetëm del në shesh puna hulumtuese, studiuese, letrare, shkencore e këtij studiuesi ambicioz e mjaft të zelshëm, por trajtohen dhe shprishen shumë çështje e probleme me interes të onomastikës shqiptare, si: gjendja e studimeve albanologjike sot, standardizimi i emërvendeve në Kosovë, Ç’ka do të thotë toponimi dhe identitet?, Standardizimi i toponimisë në Shqipëri gjatë sistemit komunist, Toponimia në arealin shqiptar të Malit të Zi, Toponimia në arealin shqiptar të Greqisë, Etnonimi kosovar, si dhe shumë tematika të tjera të fushës së onomastikës, të albanistikës dhe jo vetëm të tyre.
Ndërkaq, për përfundim tematik të librit që kemi në shqyrtim, Baliu ka lënë vështrimin e tij me titull Konsulta Gjuhësore e Prishtinës dhe motoja “Një komb – një gjuhë letrare”. Këtë, në radhë të parë, e përcepton dhe e shtjellon sipas dy tipe paradigmash: Tri paradigmat ideologjike dhe Tri paradigmat historike, që për mbështetje të qëndrueshme kanë thënien dhe moton e historianit tonë të shquar, Ali Hadri, “një komb – një gjuhë, një drejtshkrim”. Paradigmat që sublimojnë esencën e këtij shkrimi janë të mbështetshme dhe korrespondojnë, gjithashtu, me thëniet – manifeste të Vaso Pashës, Gjergj Fishtës, mandej të profesor Androkli Kostallarit, etj., por që janë aktuale edhe për kohën e sotme (!).
Në përfundim, do thënë se në fund të librit janë edhe: Bibliografia përcjellëse (e pasur me referenca); Biografia e shkurtër (e autorit) dhe Indeksi (onomastik); që sjellin edhe një begati shkencore për këtë vepër të studiuesit dr. Begzad Baliu.
_______________
Referencat:
1) Begzad B a l i u, Onomastika e Kosovës (Ndërmjet miteve dhe identiteteve), Shb. Era, Prishtinë, 2008, f. 187.
2) V e p. C i t., f. 190.
3) V e p. C i t. …, f. 199 – 200.
4) V e p . C i t., f. 223.
5) V e p. C i t., f. 233.
6) Ve p. C i t., f. 245.
7) V e p. C i t., f. 247
8) V e p. C i t., f. 249.
9) V e p. C i t., f. 260.
(Shkurt 2011)