Shkrimtarët e burgosur

Nga Arshi Pipa

Shkrimtarët e burgosur

Për një të dënuar me 10 vjet burg dukej e çuditshme të shfletonte veprat e Stalinit. Dhe, në fakt, Stalini kishte shërbyer vetëm si “koperturë”.Nën fotografinë e udhë-heqësit sovjetik fshihej një vepër e mirëfilltë filozofike, e shkruar nën një tjetër “maskë”, atë të gjuhës. Në vitin 1955, Arshi Pipa do të shkruante në Burgun e Burrelit veprën e tij filozofike “Skica e një konceptimi mbi jetën plotësuar me Mbi gjeniun”. E shkroi në gjuhën italiane, i bindur se gardianët e burgut nuk dinin italisht, por, siç thotë albanologu Ardian Marashi, ndoshta edhe për t’u shprehur më saktë. Dje, në një konferencë shkencore organizuar nga Qendra e Studimeve Albanologjike dhe shtëpia botuese “Princi”, u prezantua një nga veprat e mendimtarit dhe shkrimtarit Arshi Pipa. Veç botuesit Myftar Gjana, drejtorit të QSA-së, Marashi, do të flisnin mbi këtë vepër edhe Amik Kasoruho, Mark Marku, Ermal Hasimja etj. “Arshi Pipa ka qenë shkrimtar, poet, kritik, por mendoj se vlera e tij më e madhe është si mendimtar”, do të shprehej Kasoruho. Sipas tij, me këtë libër Pipa ka sjellë një risi në mendimin shqiptar. “Ne nuk kemi vepra të mirëfillta filozofie dhe ky libër e përmbush me shumë dinjitet atë boshllëk. Në të gjitha fushat që ka lëvruar, Arshi Pipa ka qenë një model. Ai është një nga ata njerëz që ka kërkuar shumë nga vetja dhe u ka dhënë shumë të tjerëve”, tha ai.


“Botimi i këtij libri është një moment kulmor jo vetëm për krijimtarinë e Arshi Pipës, por të gjithë mendimit shqiptar. Unë mendoj, dhe këtë nuk e ka kundërshtuar njeri deri më sot, se ky është libri i vetëm i mirëfilltë filozofik i një autori shqiptar”, u shpreh Marashi, i cili në parathënien e librit shprehet se “Arshi Pipa nuk synon të provojë teza specifike e as të demonstrojë stërhollim metode, ai thjesht kërkon, me mjetet e filozofisë dhe për arsye praktike, të dijë se cili është për njeriun kuptimi i epërm i jetës dhe teksa kërkon për vete, na bind që ta ndajmë së bashku aventurën e mendimit”. Përpara se “Koncepti” të vinte për lexuesin, ai ka kaluar një rrugë të gjatë peripecish. Ka rrugëtuar nga qelitë e burgut, në internim bashkë me të motrën e autorit, ka udhëtuar drejt Amerikës, për t’u kthyer sërish në vendin e origjinës. Deri një vit më parë ai ishte një dorëshkrim, i cili erdhi në gjuhën shqipe falë përkthimit të së motrës, Nedret Kalakulla dhe përgatitjes së botimit kritik nga punonjësja e QSA-së, Merita Bruci. Libri është botuar në dy gjuhë, në shqip e italisht. Ishte një formulë e gjetur nga botuesi dhe QSA për ta sjellë sa më të plotë për lexuesin. Botimi i “Konceptit” paraqet një tjetër dimension të Arshi Pipës, por ka ende për të thënë mbi të. “Është tepër e vështirë ta ridimensionosh dikë vetëm me fjalë. Ridimensionimi i një figure nuk bëhet dot me një ditë dhe vetëm me një konferencë, por dita-ditës dhe vit pas viti me botimin e veprës. Me gjithë botimin e kësaj vepre, ende mbetet shumë pa thënë nga Arshi Pipa. Është trilogjia ‘Albanika’, e botuar njëherë në gjuhën angleze në Amerikë dhe tani po punohet për përkthimin e saj dhe paraqitjen para lexuesit shqiptar”, thotë Marashi.
Libri i shkruar në qeli (nga parathënia e autorit)
… Erdhën vitet monotone të burgut tim. Kohët e para nuk kam mundur të përqendrohem aq sa duhej që të mund të mendoja në kuptimin e mirëfilltë. Me mendimin gati të humbur në labirintin e vështirësive që pengonin studimin serioz dhe, në anën tjetër, duke jetuar i detyruar nga domosdoshmëria e ngutshme e momentit, në një fluks të rrëmujshëm emocionesh politike dhe, më në fund, duke pasur kthjelltësinë e shpirtit, shkaktuar nga një seri fatkeqësish familjare, për të mos përmendur këtu arsye të tjera të rëndësishme – më shumë personale, më është dashur, për të gjitha këto, të jetoj larg filozofisë. Jam ngushëlluar me artin duke u shprehur në të, si dhe me studime të një angazhimi më të vogël. Kam jetuar e ndier më shumë sesa kam menduar.
Dhe, nëse kam menduar dhe reflektuar për diçka, ky ka qenë problemi moral, i cili më është imponuar si një domosdoshmëri më e madhe sa më shumë që kërkoja të orientohesha në vendin ku po mbytesha, për të shpëtuar veten nga rreziku tepër kërcënues, në një jetë me kushte shumë të këqija, nga degjenerimi, nga kafshëzimi. Jam reflektuar në fytyrën e shokëve të mi të dhimbjes dhe jam trembur, jam tmerruar. Një herë pata menduar në Olimpin e mendimit të kulluar e të poezisë së kulluar. I tërhequr pastaj në vorbullën e jetës, ajo më kish fundosur në Ferr. A do të kisha imagjinuar ndonjëherë që njeriu, kjo qenie që Zoti e krijoi sipas shëmbëlltyrës së vet, mund të jetë kaq afër kafshës? Tashti po e kuptoja se ç’domethënie kishin ato hyjni pagane, gjysmë njeri e gjysmë kafshë, si centaurët e sirenat!
Në burg kam njohur gjithë poshtërsinë e njeriut, gjithçka që është trashëgim shtazor tek ai, nga egoizmi i egër që arrin të urojë vdekjen e shokut për t’i vjedhur bukën, te frika e marrë shtazore që errëson jo vetëm arsyen, por deri edhe ndjenjat. Por, në këtë ferr shëmtie kam ndeshur, si një oazë të vërtetë në mes të shkretëtirës, shpirtin e pastër, të butë, fëmijëror, çiltërsinë e virtytshme dhe pranë tyre Farinata-t dhe Kapaneus-at e kohëve tona. Kam njohur kështu nga eksperienca ime të mirën dhe të keqen, të gjitha shkallëzimet e këtyre. Edhe po të kisha jetuar 100 vjet, kurrë nuk do të kisha mundur të mbledh kaq të korra me kaq shumë varietete psikologjike. Dhe, nëse nga njëra anë kjo eksperiencë ka kaluar në art, në anën tjetër ajo ka ushqyer dhe mbarsur mendimin tim.

******
Kush është Arshi Pipa?

Bir i një familjeje dinjitoze për ideale e virtyte atdhetare dhe krenare për traditat kombëtare, Arshiu mori drejtimin e një njeriu të ndershëm e kambëngulës në bindjet e veta, kundërshtar i çdo konformizmi. I ati, Mustafa Pipa, qe njeri me kulturë të gjanë, jurist për nga profesioni, patriot dhe demokrat për kah idealet. E ama, nanë Hatixhja, qe një shembull virtyti e pune për fëmijët e saj, stoike në fatkeqësitë e panumërta që i ranë mbi krye, burrneshë e vërtetë shqiptare, vdiq në internim, me shpirtin plagë. I vëllai, Myzaferi, avokat, me interesa të gjana kulturore, demokrat, kundërshtar i çdo diktature, botues i revistës “Fryma”, ku shprehi pikëpamjet e tij përparimtare politike e shoqënore, u pushkatue në terr nga organet e sigurimit, sepse kërkoi me gjetë drejtësi e rregull në gjyqet e tyne kriminale. Motrat, edhe pse të shkëlqyeshme në mësime dhe intelektuale të formueme, u detyruen me ba punët ma të randa për me fitue bukën e gojës. Vitet e para t'arsimimit i mori tekKolegji Ksaverian   e më tej në liceun shtetëror të Shkodrës, (Ndarje Klasike) në 1938, më pas studioi për filozofi në Universitetin e Firences. Disertacioni i tij, “Morali dhe feja tek Bergson” u paraqit në 1942 dhe ai mori gradën e doktorit në filozofi. Në vitin 1941 ai kthehet në atdhe, ku u emërua mësues filozofie në Liceun Shtetëror të Tiranës. Në atë kohë jepte mësim njëkohësisht në licetë shtetërorë të Shkodrës dhe dhe të Durrësit deri në 1944. Pas luftës, ishte mësues i italishtes dhe i gjuhës shqipe në kolegjin e mësueseve në Tiranë. Për pak kohë, në vitin 1945, qe mësues i italishtes dhe i gjuhës shqipe në Kolegjin e Mësuesve, Tiranë. Në Prill 1946, u arrestua, për shkak të kundërshtimit të tij kategorik për të vepruar në përputhje me politikën e regjimit totalitar. Dokumentimi i dhjetë viteve (1946-56) kaluar në burgjet dhe në kampet e punës së detyruar, gjendet tek “Libri i burgut” (1959).
Në 1957-ën u arratis për në Jugosllavi ku jetoi për disa kohë si refugjat. Gjatë asaj periudhe përktheu në shqip përzgjedhje nga poezia lirike latine (250 faqe, me përkthime, dhe kapituj mbi elemente metrikë dhe shënime.
Emigroi në Shtetet e Bashkuara në 1958-ën. Në fillim punoi si arkëtar (kashier) në nji hotel të Nju Jork-ut. Emërimi i tij i parë ishte në kolegjin Philander Smith, Little Rock, Arkansas, ku ligjëroi për filozofinë (1960). Gjatë vitit akademik pasues, meqenëse ra në sy për njohjen e thellë të italishtes, drejtoi departamentin e gjuhës italiane në City University, të Georgia-s, në “Shkollën e Gjuhëve dhe të Gjuhësisë” dhe në të njëjtën kohë jepte mësim filozofi, në “Kolegjin e Arteve të Lira” (verë, ’61, dhe ’62). Ka qene pedagog i gjuhës italiane në universitetin e Kolumbia-s në vitet 1961-62, dhe profesor i asociuar i gjuhës italiane, në universitetin e Delfit, Garden City, dhe, në të njajtën kohë, gjatë verës, dha filozofi në Kolegjin e Arteve të Lira..
Në vitet në vazhdim ligjëroi tema filozofike në kolegjin Adelphi Suffolk. Nga viti 1963-66 ishte profesor i asociuar (Profesor i asociuar i përkohshëm në vitet 1963-64) në departamentin e gjuhës italiane, në universitetin e Kalifornias, Berkley. Atje u jepte mësim kurseve të letërsisë moderne italiane dhe drejtonte seminaret e kritikës letrare, (De Sanctis, 1963, Kroçe, 1964, Viko, 1965), po ashtu si dhe në gjuhën shqipe, letërsi dhe folklor, (1965), si edhe filozofi Romane. Në vitin 1966, drejtoi disertacionet për gradën e doktorit në filozofi (Ph.D). Me nji sensibilitet të dukshëm ndaj padrejtësive, - çka i karakterizon njerëzit e ndershem dhe idealistë, - gjatë kohës që qe në Universitetin Little Rock, Arkansas, përjetoi me dhimbje realitetin e diskriminimit racial në shoqëninë amerikane dhe u revoltue. Atje përkrahu lëvizjen studenteske të Berkley University të Kalifornisë, e njohun si “Free speech movement”, dhe u ba kritik i paanshem i poltikës. Nga viti 1966, ka qenë në fakultetin e Universitetit të Minnesota-s dhe Minneapolis, fillimisht si profesor i asociuar (1966-69), dhe më pas si profesor i gjuhës italiane, në departamentin e gjuhëve frënge dhe italiane (Departamenti i Gjuhëve Romane gjatë vitit 1968). Arriti të jetë pjesëtar i Universitetit të Minesotes, si anëtar me të drejta të plota dhe gjithashtu kontribuonte në planifikimin, hartimin dhe ndarjen e diplomave të studimeve të gjuhës italiane. Programi për gradat e master-it u themelua në vitin 1968, ndërkohë ai ishte drejtues i programit master (“graduate school”) në gjuhën italiane. Temë-diplomat për master dhe disertacionet e PhD u shkruan dhe u miratuan nën drejtimin e tij. U ka dhënë mësim kurseve të ekstrakurrikulare të gjuhëve, të ndara në kurse të ulët dhe të larta, kurseve të qytetërimit dhe të kulturës (gjithashtu në Anglisht) dhe, në veçanti, kurseve të ekstra-kurrikulare për shkrimtarët e mëdhenj, (Dante, Bokaçio, Manzoni, Leopardi), në zhanret e “Poezisë kalorësiake”, “Letërsisë Utopike”, dhe temat krahasuese (Marksizmi dhe Ekzistencializmi në tregim dhe dramë), përfshi seminaret (Ungareti dhe Montale, Viko dhe Kroçe ). U ka dhënë gjithashtu mësim bashkërisht, kurseve të diplomuara të gjuhëve Frënge dhe Italiane, (Simbolizmi Francez dhe Hermetizmi Italian, Romantizmi në Francë dhe në Letërsinë Italiane), duke pasuar me themelimin e programeve të master-it, në gjuhët Frënge dhe Italiane (1970), të konceptuar dhe hartuar me iniciativën e tij. Me daljen në pension u vendos përfundimisht në Washington, D. C., pranë së motres, Fatimes.
Gjatë kësaj kohe u intensifikuen lidhjet e tij me “Vatrën” dhe “Diellin”. Gjithnji, ai ka qenë bashkëpunëtor i zellshëm i “Diellit”. Shqetësimet e tij për gjendjen e “Vatrës”, në këte kohë, dhe mendimet e tij për prosperitetin e saj, ai i shprehi, së pari, në “Dielli”, në artikullin e gjatë “Për riorganizimin e Vatrës”, (nr. i 16 gushtit 1983) dhe në Fjalimin e rastit të 28 Nandorit 1986, “Për shpëtimin e Vatrës”, që u botue në “Diellin” e 28 Shkurtit, 1987. Më duket se Arshiu ka dhanë përcaktimin ma të saktë dhe ma të bukur për Vatrën: “Vatra asht nji monument historik i vetëdijes dhe kulturës kombëtare”. Ai ka shkrue me dhimbje krahnori për gjendjen e mjerueme të “Vatrës” dhe ka vlerësue lart prestigjin e saj ndaj organizatave të tjera të diasporës, gja qi i jep mundësi e avantazh asaj t’i bajë nji sherbim të madh kombit, “i cili do të ketë vlerë ma të madhe nëse Vatra mban nji qendrim sipërpartiak dhe sipërqeveritar”. “Ndërhymja e saj, shkruen Pipa, asht sidomos e randësishme ndër raste kur të drejtat e kombit shqiptar cenohen ose rrezikohen”.
Në pranverë të vitit 1991, Pipa u zgjodh kryetar i “Vatrës”, pa qenë anëtar i saj, detyrë në të cilën qindroi vetëm nji vit, sepse në qershor të 1992-shit, nuk u rizgjodh. E mori kryesinë e “Vatrës” me të vetmin qellim për ta vu ate në shërbim të problemeve me randësi të jashtëzakonshme historike, qi dolen para kombit tonë: zhvillimeve demokratike në Shqipëni dhe zgjidhjes së problemit të Kosovës. Gjatë kësaj kohe tepër të shkurtë, ai iu kushtue me të gjitha energjitë rimëkambjes së “Vatrës”, dhe kreu shumë punë me vlerë. Në “Albanica”, në nr. 3-4 të 1992-shit, në shkrimin On VATRA and Dielli, ai ka shkrue me hollësi për to. Puna e tij asht pasqyrue, gjithashtu, në numrat e “Diellit”, që editoi ai gjatë kësaj kohe.

Veprat

Veprimtaria e tij përfshin fusha të artit letrar, të filozofisë, estetikës, kritikës letrare, folklorit, folkloristikë s, gjuhësisë, politikës, publicistikës.
Vëllimin e parë poetik me titull “Lundërtarët”, nji përmbledhje lirikash qi dishmon një talent novator në shpërthim, e botoi në v. 1944. Të dytin, “Libri i burgut” të shkruem në letra cingaresh, në burgjet e kampet e punës së detyrueme, e botoi në Romë në vitin 1959. Asht nji përmbledhje liriko-epike, pasqyrë e gjallë artistike e motiveve qi i diktoi jeta e qelive dhe e kampeve të vdekjes, ku kaloi dhetë vjet. Një ditar i vërtetë që ka për të mbetë një nga dishmitë artistike ma të sakta të asaj qi ndodhi me ata që nuk iu nënshruen regjimit të përgjakshëm diktaturial. “Nuk njoh në të gjithë letërsinë shqipe vargje më tronditëse sa ato të botuara në librin e quajtur thjesht “Libri i burgut”. Tek lexon poezitë e Arshi Pipës, ndjen klithmat, britmat, plagët, poshtërimin njerëzor, në emër të ca idealeve absurde dhe hipokrite. Është një sketerrë më e tmerrshme sesa Ferri i Dantes, sepse ky është ferri i njerëzve të pafajshëm e jo i mëkatarëve. Është materia e Parajsës e transplantuar në Ferr”, ka shkruar shkrimtari Rudolf Marku.3).
Punë e burgut asht edhe “Rusha” (botue në Munich, 1968), poemë epike me një subjekt të theksuem dramatik të periudhës së gjysës së dytë të shek. XIV, qi trajton nji histori dashunije dhe hakmarrjeje mes shqiptarëve e serbëve në sfondin e zakoneve tona tradicionale. Me 1969, Pipa botoi në Munich antologjinë poetike “Meridiana”, nji përzgjedhje nga botimet e maparshme dhe disa poezish të pabotueme, qi tingëllon si jehonë e mirëfilltë e nji testamenti poetik.
Krijimet poetike të Arshiut shquhen për një talent të fuqishëm, për shumësi e përzgjedhje motivesh, për trajtim të tyne në nivele artistike të lakmueshme, dhe për një përkushtim të madh ndaj punës krijuese, pa lanë mangut gjuhën poetike jashtëzakonisht të pasun e të pastër, të zgjedhun me kujdes si rrallëkush.
Po veçoj, sa për ilustrim, nga “Meridiana”, “Preludet”, të shkrueme në Firence dhe Tiranë në vitin 1941. Tharme poetike, yshtëse imtimesh meditative me forcë të madhe purifikuese, të enduna në veshje tekstore moderne; fluiditete lirike të derdhuna në simfoni ritmesh e tingujsh të magjishëm. Këto janë “Preludet”. “Urgjencca të mbrendshme”, siç i pati quajtur ai shtysat e fuqishme shpirtnore për t’i dhanë jetë poezisë. Befasuese për letrat shqipe të asaj kohe, dhe po aq befasuese edhe sot e kësaj dite.
Pipa na ka lanë nji trashigim të pasun edhe në fushën e përkthimeve poetike nga latinishtja, italishtja, frëngjishtja, gjermanishtja, anglishtja. Vetëm gjatë kohës njivjeçare qi jetoi si refugjat në Jugosllavi, ai përktheu nji vëllim poetik me titull “Lyrika Latine”, (rreth 250 faqe të plotësueme edhe me shenime të ndryshme metrike), mbetun në dorëshkrim. Po ashtu, mbetun në dorëshkrim, asht edhe nji vëllim poetik i shkruem në tri gjuhë europiane me titull “Autobiografia”.
Nji veprimtari jashtëzakonisht të gjanë na ka lanë në hapësinën shkencore të kritikës letrare. Gjatë vjetëve në Shtetet e Bashkueme të Amerikës, botoi veprën “Trilogjia Albanica” (1978), në tri vëllime: “Albanian Folk Verse”, “Hieronymos De Rada ” dhe “Albanian Literature: Social Perspectives ” , vepër rreth 900 faqesh, që shquhet sidomos për thellësi dhe origjinalitet në trajtimin e personaliteteve dhe dukunive letrare që shqyrton, nën prizmet estetike moderne të strukturalizmit dhe komparativizmit. E tham me plotgojë që në asnjë botim të kësaj natyre nuk kam gjetë atë dendësi sqarimesh në fundfaqet (fusnotat), shënimesh bibliografike, indeksesh gjithfarësh, - një skrupolozitet shkencor për t’u admirue.
“Trilogjia Albanica’, shkruen Peter Prifti, si e para në llojin e saj në letërsinë shqipe, është një vepër ndriçuese, një minierë e pasur për poetët, folkloristët, etnologët, gjuhëtarët e etimologët, historianët dhe studiuesit e letërsisë shqipe në përgjithësi. Risia e formës së saj, diapazoni i gjerë i ideve dhe disiplinave që ajo qarkon, trajtimi original i subjektit dhe pasuria e të dhënave, i jep kësaj vepre një vend të merituar në letërsinë shqiptare. Nuk është e tepërt të them se Trilogjia Albanica e vendos autorin e saj si një studiues lider në SHBA për De Radën dhe popullin Arbërësh, për strukturën e poezisë shqiptare dhe karakterin e letërsisë shqipe në përgjithësi”.4).
Në vitin 1991, botoi “Contemporary Albanian Literature”, për të cilën studiuesi Italo Costante Fortino, ka thanë: “Studimi i fundit i Arshi Pipës mbi letërsinë e realizmit socialist përban nji kontribut të parë . . . për nji rend të ri qi duhet të vendoset në letërsinë dhe, në radhë të parë, në kritikën letrare” 5). Fjalët e Fortino-s vlejnë gjithashtu për “Trilogjinë shqiptare”. Nuk mund të bahen hulumtime shkencore në fushën e kritikës letrare pa marrë në konsideratë mendimet dhe tezat origjinale të Arshiut, dhe pa mbajtun qindrim miratues a kundërshtues ndaj tyne.
Shumë studime për letërsinë dhe kulturën shqiptare dhe arbëreshe, ka botue në shypin e huej si “Südost-Europa Forschungen”, “Zeitschrift für Balkanologie”, “Comparative Literature Studies”, “Books Abroad”, “Rivista di lettrature moderne e comparate”, “Mondo operaio”, “Revue des etudes sud-est euripéennes”.
Në këtë lamë, Pipa asht shtye edhe në letërsinë botnore, sidomos për letërsinë italiane. Ka botue artikuj studimorë me vlera të mëdha njohëse për Danten, De Sanctis, Manxonin, Ungaretin, Moravian, Montalen. Këto ese, Pipa i ka botue në revistat e hueja shkencore si “Italica”, “Italian Quarterly”, “The Romanic Revieë”, “Comparative Literature”, “Books Abroad”, “Belfagor”, “Le ragioni critiche”, “Revue de literature comparèe”, “Revue des études italiannes”.
Një nga frytet, ma i vlerti, i kësaj pune asht vepra “Montale and Dante” (1968), anglisht, e përkthyeme në italisht dhe, kohët e fundit, nëse nuk jam gabim, edhe shqip. Me këtë vepër, ai e rreshtoi veten ndër studiuesit ma të mirë botnorë të këtij subjekti, d. m. th. të vlerësimit objektiv të poezisë së Montales dhe të vumjes në dukje të ndikimit të Dantes në poezinë e Montales. “Fakti që edhe sot pas më shumë se 30 vjetësh, ka shruar Astrit Lulushi, libri ‘Montale and Dante, vazhdon të cilësohet nga kritika si një nga studimet më të thella e më të hollësishme rreth poetit të madh Italian, tregon se Arshi Pipa doli i suksesshëm në këtë sipërmarrje”. Dhe më poshtë: “. . . pa veprën e Pipës, “Montale and Dante’, kritika letrare botërore sot me siguri do të ndjehej e varfëruar”. 6).
Estetika dhe filozofia kanë qenë gjithashtu interesimet e tij shkencore. Trashigimia e tij në këto fusha, përveç disertacionit mbi filozofinë e Bergsonit, qi e kemi përmendun ma nalt, përfshin artikujt studimorë dhe referatet shkencore të mbajtuna në konferenca dhe kongrese ndërkombëtare si në Amsterdam, Londër, Uppsala, Palermo, Venecie, etj.Mbetun në dorëshkrim asht vepra filozofike “La mia concezione sulla vita” (Kuptimi im mbi jetën).
Më vjen si e nevojshme të përmend këtu mendimin e Pipës për nji nga parimet ma të qenësishme të estetikës, atë që lidhet me të bukurën në art përballë të moralshmes. Tue folun për Benedeto Croce-n, Pipa thotë: “ . . . E bukura dhe e ndershmja janë të ndame mes tyne. Pra nji vepër morale ose jo, janë në dorë të artistit. Kështu një libër skandaloz estetikisht mund të shkojë, por autori nuk duhet ta shruej kurr” (Nënvizimi im, A. Ç).
Nji kontribut të veçantë përban veprimtaria e tij shkencore në fushën e folklorit, të folkloristikë s dhe të gjuhësisë. Gjatë viteve të burgut pregaditi një vepër me materiale folklorike të mbledhuna nga të burgosunit, rreth 420 faqe të daktilografikueme, pa llogaritë këtu nji hymje teorike rreth folklorit tonë dhe folklorit në përgjithësi; vepër që iu dorëzue Institutit të Folklorit, në vitin 1957, dhe sot nuk gjindet.
Të botueme në këtë fushë janë veprat “Albanian Folk Verse: Structure and Genre” (1978) dhe “Politics of Language in Socialist Albania” (1989). Analizës së çështjeve të ndryshme të eposit tonë të kreshnikëve, Pipa i asht kthye përsëri në punimin “Serbocroatian and Albanian Frontier Epic Cycles”, botue në v. 1984, në vëllimin “Studies on Kosova” (edited by Arshi Pipa and Sami Repishti). Tue u bashkue me studiuesit Alois Schmaus, Stavri Skendi, e ndonji tjetër, Pipa e trajton ciklin e kangëve të kreshnikëve, të malësorëve tonë të Veriut, si një version të eposit boshnjak, të modifikuem nga psikologjia jonë etnike dhe traditat tona zakonore.
Në veprën “Politics of Language in Socialist Albania”, merret me problemin e standardit të gjuhës sonë letrare, të vendosun në nji forum ku liria e fjalës përbante sakrilegj, si në të gjitha forumet e diktaturës, dhe mërrin në përfundimin qi “gjuha e njësuar’ nuk asht as e njisueme, as e përbashkët, as kombëtare; ajo asht një variante toskënishte e arnueme me disa huazime fonetike nga gegënishtja letrare, të cilat i mungojshin strukturës së toskënishtes”; nji përfundim të cilit nuk mund t’i hiqish asnji presë, (siç thotë nji shprehje popullore), dhe qi ma në fund asht pranue prej të gjithëve.
Me interes asht të parashtrojmë ndonji mendim të tijin për gjuhën tonë, të cilën e njohti dhe e përdori në mënyrë të përkryeme, në të dy dialektet. Ai kishte qindrimin e Çabejt: “Unë kundroj me simpati nji gjendje, qysh asht kjo e sotmja, kur nji Shqipni e vogël, shembull fort i rrallë n’ Europë, asht e zonja me u shprehë në dy gjuhë letrare. Ky asht nji shenj pasunije, kulture, qi na shquen, cilido qoftë shkaku i tij” 7). Dhe në një rast tjetër: “Gegënishtja me toskënishten, plotësohen në fushën letrare në nji mënyrë fatlume. Ka gjana që njena i thotë fuqishëm, tjetra i shpreh kandshëm” 8). Ai e tregoi veten mjeshtër në të dy dialektet. Mjafton të përmendim këtu dy xhevahire poetike: “Shemo Hajduti” (toskënisht), “Kupe Danja” (gegënisht), ose përkthimin e Lukrecit në gegënisht, se aty gjen “hovet vigane të mendimit dhe trandjen e gjithanshme të shpirtit”, kurse Virgjilin në toskënisht, “jo se ai nuk mund të përkthehet mirë në gegënisht, por ajo diçka e vagullt dhe fluide që asht poezia e tij shkrihet ma mirë në toskënisht” 9). Gjithsesi, edhe pse u desht të vdesë Pashko Gjeçi, për t’i vu vulën kësaj dukunie, ndërgjegjja shqiptare, për këtë çashtje madhore, asht ajo që asht: preferon të pranojë paragjykimin në vend të faktit.
Shqetësimet dhe interesimet e tij për gjendjen në Shqipni, Kosovë dhe për të gjitha trojet shqiptare dhe për të ardhmen e tyne kanë gjetë shprehjen e vet në botimin, në vitin 1990, të librit “Albanian Stalinsm. Ideopolitical Aspects”, një përmbledhje e shkrimeve të karakterit politik, të botueme në shtypin periodik shqiptar të diasporës sonë dhe ate amerikan, të viteve 1958-1989. Shkrime të kësaj natyre, Pipa botoi në gazetën “Dielli”, gjatë viteve 1991-92, vite kur ai qe kryetar i “Vatrës” dhe editor i organit të saj.
Pipa shquhet edhe për veprimtari botuese në lamin e shtypit periodik. Ai ka qenë botues dhe kryeredaktor organesh letrare e shkencore. Në vjetin 1944, kur Shqipnija vuente nën pushtimin e huej, në nji moshë të re nxori revistën “Kritika Letrare”, në të cilën dallohet për trajtim original dhe objektiv të personaliteteve të letrave shqipe; veçori që do ta shoqnojë ate gjithnji ma vonë, kur do të shkruej veprat madhore në këtë fushë. Në faqet e revistës, ndër të tjera, ravijëzohen kulme të tilla të letërsisë e të kulturës sonë si Noli, Konica, Migjeni. Kulme në historinë e kritikës sonë letrare kanë mbetun edhe këto punime të Pipës. Eseja e shkrueme për Konicën e dishmon atë si nji kritik të kategorisë së parë. Ajo mbetet edhe sot e kësaj dite nji nga xhevahiret e kritikës sonë letrare, sa për thellësinë e trajtimit, aq për stilin e shtjellimit dhe koncizitetin. Në vitet 1945-46, qe anëtar i redaksisë së revistës “Bota e Re”. Dhe , në vitin 1987, anëtar i redaksisë së revistës tremujore për mendimin kritik “Telos”(Kaliforni).
Në vitin 1990, filloi të botojë në Washington D. C. revistën “Albanica – A quarterly Journal of Albanological Research and Crticism”, revistë me vlera të mëdha shkencore albanologjike. Mbas tre numrash, për arsye financiare, u ndërpre ky botim aq i nevojshëm e i randësishëm sidomos për paraqitjen para botës të gjendjes së vertetë ekonomike e politike të trojeve tona, dhe të shkencave tona albanologjike. Për kohën e vet, në diasporën shqiptare, jo vetëm në ate të Amerikës, nuk ka pasë nji të tillë të dytë që t’i afrohet sadopak. Aty u botuen artikuj studimorë në gjuhët shqip, anglisht, frëngjisht, gjermanisht nga studiues të njohun shqiptarë e të huej si A. Pipa, M. Camaj, P. Prifti, A. Logoreci, A. Klosi, A. Vehbiu, F. Pipa, Michele Roux, Odile Daniel, Francesco Altimari, Walter Brew, Hans-Jurgen Sasse, Matteo Mandala, Peter Bartl, Armin Hetzer, Alain Ducellier dhe Wilfried Fridler.
Mbrojtja e çashtjes shqipare në të gjitha trojet tona qe qellimi i revistës. “Kjo revistë po del në nji kohë, - shkruhej në kopertinën e fundit, - kur si Shqipnija ashtu edhe Kosova janë tue përballue nji gjendje krize të jashtëzakonshme. Ndërsa shqiptarët n’atdhe, të neveritun prej robnisë staliniste, po braktisin atdhenë tue marrë rrugën e mërgimit, kosovarët, n’anën e vet, vazhdojnë me braktisë Kosovën për me i shpëtue robnisë serbe. . . Por ka nji ndryshim mes gjendjes në Shqipni dhe asaj në Kosovë e në disa republika jugosllave ku banojnë nji shumicë shqiptarësh. Shqiptarët e Jugosllavisë, ndonëse të persekutuem, organizohen dhe protestojnë, kurse shqiptarët n’atdhe nuk guxojnë as me bëza. Por mergatën arbënore qi jeton ndër vende demokratike nuk e ndalon kush me folë. I përket asaj me u ba zadhanësja e të heshtunvet.” Dhe e tillë u ba Albanica. Numri i parë iu kushtue “Tragjedisë së Kosovës dhe aktorëve të saj”. Në ballin e revistës u vizue harta e Kosovës së bashku me pjesën veriore të Shqipnisë.
Vazhdimisht, Pipa ka ndjekë në mënyrë aktive zhvillimet politike në atdhe, në Kosovë dhe në trojet shqiptare në Ballkan U ka dërgue letra personaliteteve ma të nalta të administratës amerikane, ka folë në “Zërin e Amerikës”, ka dhanë intervista, etj.
Në këte numer janë botue, letrat qi Pipa u ka dërgue Presidentit Amerikan George Bush, dy letra Sekretarit të Shtetit James A. Baker, Sekretarit të Përgjithshem të Kombeve të Bashkueme, Javier Perez De Cuellar për çashtjen shqiptare në përgjithësi.
Në vitet 1991-92, editoi gazetën “Dielli”, tue qenë njëkohësisht edhe kryetar i “Vatrës”. Pipa, tue qëndrue si gjithnji jashtë sinoreve të partitizmit të diasporës, si nji atdhetar i vertetë, antikomunist dhe demokrat kritikoi ashper veprimet antidemokratike të forcave poltike që dolen në skenë fill mbas ramjes së diktaturës, sugjeroi platforma politike me vlerë për zhvillimet demokratike në Shqipni, dhe kërkoi me insistim që të nxiret para drejtësisë përgjegjësia për atë çka ndodhi gjatë 50 viteve të regjimit komunist.
Arshiu vdiq me 20 korrik 1997 në Washington, D. C., me dishirën përvëluese për ta pa Shqipëninë demokratike e perëndimore, Kosovën dhe trojet e tjera shqiptare të çlirueme dhe të bashkueme me atdheun. La porosinë e fundit: të digjej kufoma e tij dhe të hidhej në ujnat e Adriatikut. Pak vite para se të vdiste, ai i dhuroi Muzeut historik të Shkodrës bibliotekën e tij të pasun.
Pipa qe një mbrojtës i flaktë i çashtjes kombëtare, atdhetar idealist, demokrat e antikomunist i bindun, disident në jetë dhe në veprimtari letrare e shkencore, model shembullor i jokonformizmit, punëtor i palodhun, që të gjitha energjitë jetësore dhe aftësitë intelektuale, ia kushtoi kulturës kombëtare. Ai qe erudit i rrallë dhe poliglot. Përveç shqipes, ai fliste, lexonte e shkruente në anglisht, italisht, frëngjisht dhe gjermanisht.
Atdheu e nderoi me titullin e lartë: “Naim Frashëri i klasit të Parë” dhe qyteti i tij i lindjes e shpalli “Qytetar Nderi”. Busti i tij i derdhun në Bronx qindron, që prej vitiit 1999, në mjediset e Muzeut historik të Qytetit. Kultura shqiptare, ku ende e përcaktojnë tonin akademikët e Diktatorit ose nostalgjikët e tyne, e ka të zorshme me pranue nji personalitet të tillë si Pipa, qi i ka demaskue nji jetë të tanë. Aty-këtu, individë të veçantë dhe institucione kulturore demokratike kanë fillue me ba hapat e parë për të nxjerrë në dritë veprën shkencore e letrare të tij. Po diaspora jonë? Asnji veprimtari promovuese për punën e madhe atdhetare, shkencore, artistike, botuese. Përveç ndonji artikulli me shumë vlerë si ai i Astrit Lulushit, “Montale & Dante dhe Arshi Pipa”, dhe 2-3 shkrimeve kritike tendencioze, nuk më ka xanë syni tjeter. Borxh i papaguem i “Vatrës”, i Shoqatës së Shkrimtarëve dhe, në përgjithësi, i inteligjencës së këtushme.

• Kanali
• Elegji për Gac Çunin
• Nemesis (mallkim)
• Elegjia Vllazërore

AMERIKË URIME PAVARËSIA !

"Kosova dhe populli i Kosovës do të jenë përherë përkrah popullit dhe Qeverisë amerikane në projektin dhe vizionin madhor për liri, paqe e demokraci të popujve kudo në botë", thuhet në urimin e AAK-së.

Në asnjë vend të botës nuk organizohen koncerte të tilla sikur këtu në Kosovë për nder të 4 Korrikut përveç në SHBA, ka thënë ambasadori i SHBA-ve në Prishtinë, Kristofer Dell.

Për nder të 235-vjetorit të Ditës së Pavarësisë së Shteteve të Bashkuara të Amerikës, të hënën mbrëma në sheshin “Nënë Tereza” u mbajt koncerti “Hello America”, ku morën pjesë yje të shumta të estradës.
Ambasadori i SHBA-ve, Kristofer Dell, duke përshëndetur të pranishmit e shumtë në gjuhën shqipe, ka uruar 4 Korrikun- Ditën e Shpalljes së Pavarësisë së SHBA-ve, duke thënë se në asnjë vend të botës nuk organizohen koncerte të tilla sikur në Kosovë, përveç në SHBA.

Ditë festive në Kosovë për Amerikën dhe Kosovën


Me rastin e 4 Korrikut, përvjetorit të pavarësisë së SHBA-së, në Kosovë janë paralajmëruar disa aktivitete, me të cilat shënohet kjo datë. Duke i konsideruar Shtetet e Bashkuara të Amerikës (SHBA) si aleatin më të mirë të Kosovës, institucionet dhe qytetarët në vazhdimësi e shënojnë këtë ditë.
Në mbrëmje, në Sheshin Nëna Terezë në Prishtinë do të mbahet një koncert festiv si dhe do të hapet një ekspozitë "Faleminderit Amerikë" në Muzeun e Kosovës. Edhe subjektet politike kanë përgëzuar SHBA-në për përvjetorin e pavarësisë. Aleanca për Ardhmërinë e Kosovës ua ka përcjellë urimet më të përzemërta ambasadorit amerikan në Kosovë, Kristofer Dell, stafit diplomatik, ushtarëve amerikanë të KFOR-it, Qeverisë së SHBA-së dhe mbarë popullit amerikan.

Në urim thuhet se Dita e Pavarësisë së SHBA-së është moment i festës jo vetëm për popullin amerikan, por edhe për popullin dhe Republikën e Kosovës dhe të gjithë popujt paqedashës e demokracinë në botë. “Në këtë ditë, ne, duke ndarë gëzimin me popullin amerikan, përcjellim edhe një herë mirënjohjen dhe falënderimin tonë për të gjithë mbështetjen që SHBA i ka dhënë popullit dhe vendit tonë në rrugën e vështirë për dinjitet, liri dhe pavarësi kombëtare e qytetare".

JOSIF BAGERI: RILINDËSI I DY RILINDJEVE

Nga Prof.dr.Begzad Baliu

 

 

Rezyme: Portreti i Josif Bagerit, brenda dy rilindjeje kombëtare (shqiptare dhe maqedonase, në njërën anë) dhe dy rilindjeve shqiptare (në fillim të shekullit XX dhe në fillim të shekullit XXI), si dhe veprimtaria e tij politike, atdhetare, shoqërore, letrare, në Sofje dhe hapësirën shqiptare, janë llozi  i kërkimit dhe sintezës sime në këtë kumtesë. Brenda portretit të tij dua të identifikoj vlerat etnike dhe etnografike të fshatit dhe krahinës së tij, reflektimit të personalitetit dhe krijimtarisë letrare të Naim Frashërit në jetën dhe krijimtarinë e tij, konceptet politike dhe iluministe të tij për gjuhën shqipe, shkollën, dijen, hapësirën shqiptare duke përfshirë këtu edhe Kosovën etj.

Fjalët nyje: Josif Bageri, Rilindja Shqiptare, Rilindja Maqedonase, shkolla shqipe, gjuha shqipe.

    

Parantezë

Në historinë e popullit shqiptar janë disa periudha, personalitete dhe breza të cilat në një mënyrë apo një tjetër e përsërisin njëra – tjetrën, nga njëri qindvjeçarë në tjetrin, nga njëri fenomen në tjetrin apo edhe nga njëra dukuri në tjetrën, por zor të gjesh një rast të ngjashëm me fatin e Josif Bagerit, të ndryshëm mbase me fatin edhe të brezit të tij që në Lëvizjen Kombëtare Shqiptare përpiqeshin të sendërtonin ëndrrat e tyre e të brezit të tyre mbi konceptet e patriotëve pararendës të Rilindjes Kombëtare.

Me jetën dhe veprën e Josif Bagerit dëshiroj që këtu të merrem duke e parë atë në kontekst të zhvillimeve historike të hapësirës kombëtare, ballkanike dhe ndërkombëtare në fillim të shekullit XX. Josif Bageri e fillon veprimtarinë e tij patriotike në kulm të zhvillimit të mendimit politik, ushtarak dhe kulturor e identitar të popullit shqiptar, në kulm të rilindjes maqedonase, por njëkohësisht edhe në periudhën kur Perandoria Osmane tashmë kishte filluar të rrënohej ekonomikisht dhe ushtarakisht, e kjo do të thotë në kohën kur disa nga popujt e saj kishin fituar autonominë e tyre, shqiptarët po përpiqeshin ta fitonin atë, ndërsa popuj të tjerë madje qytete orientuese të lëvizjes kombëtare, ekonomike, kulturore dhe ushtarake të tyre nuk i konsideronin më Stambollin, Kajron, Selanikun, Sofjen, Bukureshtin, e ndonjë qytet tjetër të Lindjes, por qytetet e Europës Qendrore dhe Perëndimore: Budapestin, Vjenën, Parisin, Romën, Londrën etj.

Është e kuptueshme prandaj, pse ky brez i postrilindasve shqiptarë, ndonëse konceptualisht e kishin formuluar orientimin e popullit shqiptar, politikisht dhe ekonomikisht, për shkak të zhvillimeve shumë të ngadalshme dhe shumë të ulëta, nuk arrinin të dilnin nga gëzhoja e lëvizjeve ballkanike të kohës, ndërsa qytetet ku vazhdojnë të organizojnë dhe zhvillojnë mendimin kulturor, politik dhe sidomos ekonomik vazhdojnë të mbeten qytetet e emigracionit politik dhe ekonomik shqiptar, nëse jo Stambolli dhe Kajro, së pakut Sofja dhe Bukureshti.

 

Josif Bageri dhe Rilindja e dyzuar

Në jetën e vogël personale, politike e identitare të Josif Bagerit e të vendlindjes së tij shfaqen dy premisa, që janë rezultat i përfundimit të një perandorie të vjetër dhe mbivendosjes së një Perandorie të re, po kaq e huaj për gjuhën, kulturën dhe trashëgiminë materiale e shpirtërore të popullit shqiptar e të kulturës së tij, që më së miri mbase shfaqen në letrën e të birit të tij Kristos ‘se do të luftoj për Maqedoninë’ dhe mesazhit për të, ‘që të vazhdojë luftën për Shqipërinë’. Mesazhi i të birit në të vërtetë shprehë jo vetëm mesazhin personal të familjes së tij, por pa dyshim edhe gjendjen shpirtërore, kombëtare dhe identitare të popullit shqiptar, që paraqitet nga lufta për natyrën e alfabetit (arab, latin apo grek) deri te lufta për fytyrën e Shqipërisë (perandorake - nuk dua te them këtu islamike; europiane, - e cila nuk nënkupton njëkohësisht edhe të krishterë; apo ballkanike, - (pa forme dhe pa identitet). Përtej të parës dhe të dytës, letra e të birit shprehë prirjet politike dhe identitare të një pjese të popullit shqiptar në Maqedoni, ndërmjet Rilindjes Kombëtare Shqiptare dhe Rilindjes Kombëtare Maqedonase, pas kryengritjes së Ilindenit (1902) dhe kryengritjeve shqiptare ne prag te Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë.

Kështu, mes ndarjesh përfundimtare të feudalëve të vjetër që po shuheshin bashkë me shuarjen e Perandorisë Osmane, e të një klase të vogël borgjezësh, kryesisht zejtarësh, që nuk po mëkëmbeshin dot brenda zonave autonome të ish-Perandorisë Osmane, kryesisht në Bukuresht dhe Sofje, një ndarje po kaq të vendosur përjeton edhe klasa politike dhe intelektuale shqiptare e formësuar brenda qarqeve arsimore, shkencore e politike perandorake, një pjesë e të cilës vazhdonte traditën e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare me prirje thellësisht europiane, përkatësisht franceze e austro-gjermane dhe italiane; një pjesë tjetër nën ndikimin e strukturave politike të qarqeve osmane vazhdonte të mos shihte përtej koncepteve dhe nostalgjisë tashmë të stërvjetruar shtetërore; dhe në fund një strukture e mesme, e cila vepronte poshtë strukturave shtetërore, pa mundur as të bëhet pjesë e mekanizmave shtetërorë, as pjesë e lëvizjeve të mëdha borgjeze paneuropiane për qëllimet e mëdha të atdheut.

   Në këtë rrjedhë formësohet intelektualisht dhe vepron edhe Josif Bageri. Ai nuk shkollohet në linjën tradicionale të inteligjencës shqiptare: Janinë, Stamboll, Kajro, as brenda strukturave shtetërore dhe arsimore të Perandorisë, në Stamboll. Josif Bageri është brezi i parë i intelektualëve dhe kryengritësve shqiptarë të shkolluar brenda një  shkolle të vetorganizuar dhe me librat e brezit të parë të rilindësve shqiptarë: Naim Frashërit, Sami Frashërit, Konstantin Kristoforidhit, Thimi Mitkos, Jani Vretos, Pashko Vasës etj. Sigurisht kjo është arsyeja pse ky brez postrilindasish dhe shpallës të Pavarësisë së Shqipërisë u bë njëkohësisht standardizues i alfabetit të shqipes, bartës i kryengritjeve që u përmbyllën me shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë,  bartës i përhapjes së shkollës shqipe në gjithë hapësirën shqiptare nga ato elementare deri te Normalja e Elbasanit, përkrahës dhe bartës të krijimit të aparatit të shtetit shqiptar, dhe në fund, shumë prej tyre të zhgënjyerit e Europës.

Josif Bageri është njëri nga ata pak patriotë të brezit të tij, që bëri shumë përpjekje arsimore, kulturore dhe politike, i mbështetur në idealet romantike të Naim Frashërit dhe në përvojën pragmatike të Abdyl Frashërit. Gjithë këtë ai e bëri madje duke punuar jo vetëm në një qendër apo në një vilajet, sikur vepruan shumë të tjerë, po duke udhëtuar edhe në Kosovë, për t’i bërë realitet kërkesat e kohës për shkollën shqipe.

Në të vërtetë fjala është konceptet dhe shenjat naimiane, që veç tjerash përfshijnë konceptin për dijen si koncept për atësinë dhe Shqipërinë, përmasën e ndërtimit gjeografik, material dhe shpirtëror të tërësisë së atdheut në krijimtarinë e tij etj. Në poezinë e Naim Frashërit kemi Shqipërinë rurale dhe qytetare, bregdetare dhe kontinentale, ndërsa në poezinë e Josif Bagerit shfaqet gjithë hapësira e vendlindjes së tij: Nistrova, hapësira etnografike e krahinës së tij: Reka, portreti i qyteteve historike të kësaj ane: Dibra e Manastiri. Po kështu mund të thuhet edhe për portretin vetjak të tij: te Naim Frashëri shfaqet sigurisht më fuqishëm te “Fjalët e qiririt”, ndërsa te Josof Bageri në mënyrë narrative të poezia Prej vetiu kënk mbaronjës![1]. Natyrisht, krahasime të tilla mund të bëjmë edhe më tej.    

Sigurisht kjo është arsyeja pse me këtë brez shfaqet edhe koncepti politik i frymës së shoqërisë socialiste që bashkohej me gjasë nga ndikimi sa i iluministëve francezë në fund të Perandorisë Osmane po aq edhe i frymës së revolucionit bolshevik rus, që do të triumfoj në dekadën e dytë të shekullit XX, por i cili që më parë reflektonte edhe në zonën ballkanike, në prag të përshtrirjes së ideologjisë së saj përmes sllavëve të jugut.

Më parë se sa rilindësit shqiptarë, të cilët ishin formuar me koncepte të tjera arsimore dhe shkencore të kohës, kryesisht në mesin e shekullit XIX, kësaj fryme i nënshtrohej më lehtë brezi i shkolluar dhe i formuar në përmasa modeste, në disa nga qendrat ballkanike, që më parë se sa ta plotësonte me koncepte moderne evropiane të shekullit XX, falë idealizmit të tyre, përpiqej ta imitonte Rilindjen e Kombëtare, natyrisht brenda zhvillimeve ekonomike dhe politike të kohës.

Josif Bageri është njëri prej shembujve shembullor të kohës. Ai bëhet bartësi më i mirë i këtyre veçorive dhe karakteristikave ballkanike të kësaj epoke duke filluar me mënyrën se si e bëri kult të vetin bardin e Rilindjes Kombëtare Shqiptare Naim Frashërin, duke e fiksuar si referencë të zgjimit kombëtar, me udhëtimin e tij në Stamboll; për të vazhduar me largimin e tij nga shoqata politike dhe kulturore e shoqëria “Dëshira”, në shenj të refuzimit të tij për identifikimin e saj me etiketën fetare ortodokse; me akuzën e bashkëkohësve të tij për përhapjen e protestantizmit si ideologji fetare dhe ideve socialiste, si koncepte të reja për shoqërinë e varfër shqiptare dhe përgjithësisht shoqërinë ballkanike;  me mënyrën se si punoi për lirinë e Shqipërisë dhe konceptet e tij të mbjella te i biri për lirinë e popullit maqedonas dhe sidomos me përmasën e identifikimit të popullit shqiptar, gegë e toskë:

“Me kta trima ç’ka Gegnia!

Gjithkund edhe në Kosov...

I ka besa dhe Tosknia”[2], dhe, se si e shihte tërësinë e hapësirës shqiptare: “gjithkund edhe në Kosovë”[3].

 

Josif Bageri dhe Rilindja e dytë e tij

Le t’i kthehemi edhe njëherë sintagmës së dyzuar të dy rilindjeve të Josif Bagerit në fillim të shekullit XX dhe në fillim të shekullit XXI. Jusuf Bageri sot mund të identifikohet katërcipërisht si referencë e dy rilindjeve shqiptare në Maqedoni, në fillim të shekullit XX dhe XXI, ndërsa do të doja të kuptohej këtu edhe si referencë e dy rilindjeve maqedonase të fillimit të shekullit XX dhe XXI.

Fati i tij jetësor, që është njëkohësisht edhe fati i popullit të tij, në fillim të shekullit XX, përkujton fundin e shumë familjeve myslimane, ortodokse dhe katolike shqiptare, që po shuheshin kombtarisht (në Maqedoni, Greqi, Turqi, Rumani dhe Mal të Zi e Kroaci) bashkë me shuarjen e Perandorisë Osmane dhe mbivendosjen e perandorisë së sllavëve të jugut. Kjo është periudha që shënon njëkohësisht edhe mbivendosjen e koncepteve serbe mbi etninë maqedonase. Sot, 100 vjet pas, përkujtimi i tij në shenjë të zgjimit nacional të shqiptarëve të krahinës etnografike të Rekës[4], po kaq sa edhe të përlindjen e identitetit maqedonas të kësaj kohe në përgjithësi, shënon një ngjarje të rëndësishme jo vetëm kulturore e letrare po edhe identitare, për të dy popujt, për të cilët Josif Bageri punoi, luftoi dhe flijoi veten dhe pasardhësin e tij.

 

Në vend të mesazhit

Në fund të jetës së tij, Josif Bageri, në fshatin e tij të lindjes ka lënë një shkollë shqipe, varrin e të birit në Manastir dhe identitetin shqiptar të përulur nga forca e besimit ortodoks, forca e trysnisë shtetërore të perandorisë së sllavëve të jugut, si dhe gjendja po kaq e rëndë social-ekonomike. Sot, 100 vjet pas, vendlindja dhe populli i tij përjeton një lëvizje të fuqishme në drejtim të përlindjes kulturore, gjuhësore, politike, e kjo do të thotë të sforcimit të identitetit kombëtar dhe në kontekst të zhvillimeve politike dhe shtetërore të Maqedonisë e të popullit maqedonas. A do të mund ta qojmë porosinë e Josif Bagerit, një pinjolli tipik të porosive të Naim Frashërit për vendlindjen dhe atdheun e tij, për gjuhën dhe shkollën kombëtare, për të drejtën e secilit komb të Ballkanit që të ndërtoj identitetin e tij në paqe, dhe për realizimin e atyre idealeve të tij që si komb të qëndrojmë me fytyrë ‘andej nga dielli perëndon’?

Unë besoj fortë në këtë, sepse ashtu si edhe Josof Bageri 100 vjet më parë, edhe unë 100 vjet pas, jam idealist i formuar dhe i edukuar në frymën e Naim Frashërit. Ndryshe, Rilindja e tij e dytë, që në të vërtetë është Rilindja e ambientit ku lindi dhe u formua Ai, do të ishte më e zbehtë se sa zhgënjimet e tij, jo vetëm ndaj bashkëkohësve po edhe ndaj Europës.

 

---

[1] Kopësht malësori (Msime të shqyptarueta dhe vjersha), prej Josif Jovan Bagerit, Sofje, 1910, f. 48.

[2] Shih, poezitë: Reka, Reka e Dibrës dhe rranjësit e saj etj, Po aty, f.  68 - 69.

[3] Shkup, më 25. 10. 1908.

[4] Po aty, f. 68.

Na prit Gumenic – ÇamërI do vimë

Aresi (Marsi perёndi e vjetёr greke) ёshtё perёndia e urryer e luftёs dhe e shkatёrrimit. Pёr grekёrit lufta dhe shkatёrrimi, cmenduria dhe kotёsia e njerёzve, qё i çojnё nё zhdukje reciproke  pa ndonjё shkak tё vёrtetё, pёrbёn njё realitet. Dhe mё tej:  Vetitё e Aresit janё kotёsia dhe çmenduria. Nё luftё kur nuk tregon qartё me kё ёshtё: herё shkon me njёrin  e herё shkon me tjetrin, duke mos njohur miq e armiq d.m.th. “duke qёnё i pabesё”, siç thotё pёr tё Homeri (Iliada E, 831-887).  Pёrfundimisht, mund tё thuhet se ai pёrfaqёson  atё qё mentaliteti grek dёshiron tё jetё. (A. Kola “Gjuha e Perёndive”, f.239).  Si shёmbell mer luftёn civile greke 1945-1949, qё u therёn dhe u masakruan midis tyre:  E.A.M.I.-it dhe E.DH.S.I-it, dhe pala e mundur e EAMI-it  (Partia Komuniste), ata qё shpёtuan morёn rrugёt e botёs.

Çmenduria Greke pasqyrohet, me paret e taksapaguesve greke, qё pёrdoren:  pёr vorreza nё fuksion tё  nacionalizmit greke nё Shqipёri, marrin pensione shqiptarёt, qё nuk kanё punuar asnjё ditё nё Greqi, paguhen eshtrat e shqiptarёve pёr ushtarё grekё,  paguhen punonjёs pёr ndёrtim tё kishave greke, paguhen pёr shkollat greke, paguhen pёr ndёrtimin e kryqeve greke, paguhen pёr fallco dokumente pёr tё quajtur grekё etj. Kёshtu, u hiqen paret Greqisё nё kёtё kohe krize  dhe u  ipet pension shqiptarёe, kёtyre qytetarёve tё rremё, nuk do tё jenё  grekё tё ndershёm. Janё pikёrisht kёta grekё tё rrёme, qё shqipёria i pastroj, por qё tё bёhen nesёr, embase janё bёrё, kanceri i shoqёrise greke.

Greku ёshtё i pabesё, vetё i hedh benxinё zjarrit, pёr tё gjallё urrejtje dhe çmenduri nё media. Njё çift pleqёsh me dokumenta tё regullata morrёn autobuzin Vlorё –Athinё  pёr tё takuar djemtё e tyre, sportelisti grek nё Kakavie, pasi pa pasaportёn qё shёnonte vend-lindjen Margёllёç Çameri u nxi nё fytyrё dhe bёrtiti me arogance “ska Çamёri” dhe i hoqi kryq pasaportёs dhe i ktheu mbrapa.  Meret me mёnd indinjata.

Deputeti çam Shpёtim Idrizi,  deklaroj nё Qafё tё Botёs ditёn qё pёrkujtohej 27 qershori 2010 i masakrёs dhe i genocidit tё  çamёrve, se vitin tjetёr do tё shkojmё nё Gumenicё (Çameri) pёr ta perkujtuar tragjedinё tonё.

Shoqata Çame e Illinois Cikago  pёrshёndesim Zotёrinjtё  Prof.  Dr. Eshref Ymerin dhe Pёrparim Kapllanin pёr atdhetarizmin tuaj tё shkёlqyer. Jeni dy figura kёtu nё Amerikё, qё ngreni zёrin kundra qeverisё shqiptare  pozitё – opozitё, qё janё parti-prostitute ose shkёrdhatokraci si i ka quajtur mё  parё Dritёro Agolli. Ju jeni  sot Fan Noli dhe Konica. U falenderojme.

Prof. Dr. Eshref Ymeri flet pёr “Reagimet  ndaj takimit  greko-shqiptar nё Janinё”

“...Mё 12 prill 2011 nё Janinё u zhvillua njё takim sekret mes palёs greke dhe palёs shqiptare, Ky takim sekret paska qёnё greko-shqiptar dhe jo shqiptaro-grek. Se pala shqiptare asnjёherё nuk ka pasur burrёrinё tё thёrrasё nё takim palёn greke.

Ja cfarё thuhet konkretikisht nё informacionin  e Z. Felikёs  “Vrasja e Aristotel Gumes  dhe çёshtja çame ishin dy nga pesё temat qe u diskutuan gjatё njё takimi tё fshehtё dipllomatik mes autoriteteve greke dhe e atyre shqiptare tё mёrkurёn e kaluar  nё hotelin “Dullak” tё Janinёs Greqi”.  Emrat e palёs shqiptare nuk u treguan; ndёrsa tё pales greke ishin:  zv. Ministri i jashtёm Dhimitris Dholis dhe me dy tё tjerё. Pika Kryesore ishte vizita e çamёrve nё Gumenicё.

Dipllomati grek i dha mesazhin palёs shqiptare se Greqia nuk do tё toleroje akte tё tylla provokuese.

Perfaqesuesi i shovenizmit grekomadh perpara se tu kerkoje llogari servileve te tyre tё Tiranёs pёr  vrasjen e Aristotel Gumёs, le tё japin llogari pёr vrasjen  e  147  shqiptarёve siç del nga informacioni i zotit  Pёrparim Kapllani  botuar nё internet mё 7 prill 2011.

Njё pyetje lind vetvetiu?  Po si ёshtё e mundur qё nё informacionin e pёrcjelle nga  TCA pёr takimin e Janinёs,  figuruakan vetёm emrat e antarёve tё palёs greke, kurse emrat e pjesёmarrёsve tё palёs shqiptare paskan mbetur anonimё?...Pala shqiptare duke filluar qё nga istitucioni i Presidentit tё vendit dhe deri nё strukturat mё tё ulta tё shtetit shqiptarё, vazhdimisht  kanё figuruar si e paqёnё, duke luajtur gjithmonё rolin e “mumjes” tё  bindur para palёs greke... Palёs greke nё tё vёrtetё, duhet dhёnё  shumё leksione nacionaliste shqiptare, nё mёnyrё qё tё zbulohet lakuriq, fakti qё Greqia sot pёrfaqёson shёmtinё mё tё kulluar  tё Ballkanit dhe tё mbarё Europёs”.

Nga Pёrparim Kapllani  “Varrezat  greke tё shpallen tё paligjshme,  mё 14 prill, 11:43, 2011. Kemi shumё tё drejtё qё vorrezat e grekёve nuk duhet tё egzistojnё ashtu si nuk egzistonё  as edhe njё varr nё pёrkujtim tё popullsisё çame tё vrarё nga dora genocidale greke. Tё gjitha kryqet greke dhe ato vorreza falco duhen tё shkatёrrohen pasi greqia nuk ka asgje nё dorё pёr shqiptarёt  pasi ato janё njё sajesё e fёlliqur. Pёrveç  kёsaj Greqia vetё shumё shpejt do tё nxiret prej leckash  si qelbёsirё prej BE ku ka mashtruar  dhe vjedhur pa hesap. Greqia cdo ditё po bёhet pocaqia mё e madhe e botёs. Po me sa duket grekёrit as tani nuk kane hequr dore nga kercёnimet ndaj shqiptarёve. Nё takimin e Janines Greqia tha haptazi se nuk do te toleroje perkujtimin e genocidit  ndaj shqiptarёve tё krahinёs sё Çamёrise.  Kjo do tё thotё qё kur çamёt tё bёjnё pёrkujtimin nёpёrmjet  njё akti tepёr njerёzor, sikurse  pёr çdo genocid  apo holokaust, Greqia mer apriori pёrgjegjёsinё  pёr mos lejimin e kёsaj pёrkujtimoreje, duke mos pёrngjasur aspak vendeve demokratike dhe Europiane ku ajo pretendon te jetё shembulli i Ballkanit.

Sidoqoftё, edhe njё qime floku tu preket shqiptarёve tё Çamёrisё atje, qё do tё mblidhen nga e gjithё Europa dhe Amerika, dhe jo vetёm nga Shqipёria, tё jemi tё sigurt se shqiptarёt  e Çamёrise do ta kёrkojnё gjakun sipas traditave shqiptare.

Kjo do tё thotё qё si fillim dora e zgjatur grekofile nё Shqipri dhe mё gjёrё do tё ndёshkohet tepёr rёndё nё qofte se Greqia demton qoftё edhe njё person tё vetёm.

Personat e parё qe do tu kёrkohet gjaku normalisht  do tё jenё: Vangjelis Dules,  Bollano, Ksera, Nikolla Gejxhi,  si dhe mashat e tyre qё kanё ngrёne bukёn e shqiptarit dhe bёjnё duanё grekut....”

I nderuar Zoti Pёrparim Kapllani

“Ju pёrshёndes pёrzёmёrsisht pёr atdhetarizmin tuaj tё shkёlqyer.  Kёrkesat qё ju keni parashtruar kёtu poshte, duhej tё ishin  “Ylli i karvanit” pёr klasёn politike tё Tiranёs.  Por, fatkeqёsisht, tё dyja klanet kryesore tё klasёs poplitike tё Tiranёs, i kane trdhёtuar me kohё interesat tona Kombёtare dhe janё shndёrruar nё zvaranikё tё pёshtirё tё njё shteti  qё  sot prfaqёson njё “azil tё çmendurish”  dhe qё vegjeton ende nё mesjetёn europiane. Qendrimi i kёtij  “azili tё çmendurish” ndaj vendit tonё gjatё kёtyre njёzet viteve, ёshtё njё fyerje e rёndё qё po i bёhet mbarё  Kombit Shqiptar.

Mendoj qё nё kёrkesat tuaja duhet shtuar edhe kёrkesa pёr shporjen nga vendi ynё  tё  Janullatosit, tё kёtij agjenti  tё shёrbimit sekret grek”. (Prof. Dr. Eshref Ymeri,  14 prill,  4:56, 2011).

“Nёse policia greke nuk do tё lejojё mitingun çam nё Gumenice , atёhere  PDIU t’i  kёrkojё parlamentit shqiptar qё t’i shpalle varrezat greke  te paligjёshme.  Policia ndёrtimore tё lёshojё njё urdhёr ligjor pёr prishjen  e tyre dhe t’i  jepet 30 dite afat qeverisё  greke, qё tё marrё me vete ushtarёt e vet pushtues.

Personalisht nuk do tё nxitohesha, qё tё vija gishtin mbi zotin Shpёtim Idrizi, nёse greqia nuk do te lejonte pёrkujtimin e genocidit çam nё Gumenice. Tё isha nё vendin e tij, do te kёrkoja  njё takim me Presidentin  e Republikёs Zotin Bamir Topi  dhe me kryeministrin  tonё ngatёrrestarё  z. Sali Berisha pёr kёtё çёshtje. Do tё kёrkoja nё parlamentin shqiptar. Me zё tё lartё dhe zyrtarisht, nё sy tё medias dhe publikut shqiptar. Mё pas do tё kёrkoja njё takim me ambasadorin Amerikan  z. Arvizu. Do tё kёrkoja zyrtarisht njё takim me ambasadorin grek  nё Tiranё z. Pazios.

Pasi  tё kisha rreshtuar tё gjitha pёrgjigjet dhe mos pёrgjigjet e tyre zyrtare. Atёhere do tё bёja njё analizё tё hollёsishme dhe me gjak tё ftohtё do tё dilja nё pёrfundime,  se a do tё ishte e mundur njё ndermarje e tylle,  pa pёlqimin e autoriteteve greke.

Njё kohё kur ёshtё hequr regjimi i vizave dhe pala shqiptare ka lejuar ngritjen e tre varrezave madhёshtore tё  ushtarёve pushtues dhe vrasёs  grekё nё tokёn shqiptare,  njё kohё  kur deputetёt dhe ultra nacionalosytёt grekё si pensionisti  Nikos Gazojanis hyjnё nё Himare, sa herё qё u do qejfi,  madje bёjnё  edhe thyrrje  antikushtetuese, me tingullon paradoksale dhe qesharake, ulёse dhe fyese, qё çamet, tё mos lejohen tё vizitojnё  tokat dhe varret e tё parёve tё tyre.  Nuk di se çfarё  pёrgjigje kanё dhёnё rronxhoponxhot e palёs shqiptare, kur kanё dёgjuar  me kokёn ulur pohimin e policisё greke, qё nuk do t lejohen çamёt nё Gumenicё. Bamir Presidenti  duhet tё  marrё nё telefon homologun  e tij grek dhe tia bёjё t ditur qё qeveria shqiptare ёshtё  e vendosur qё kёtej e tutje tё zbatojё  parimin e reciprocitetit.  Kryeministri  duhet tё dalё hapur e tё thotё publikisht se cfarё  mendon ai pёr ngritjen e tre lapidarёve madhёshtorё pёr Çamёt e vrrarё nga greqia”. (Lapidare pёr avukat Spiro xhakulla , Mazar Dino dhe Daut Hoxha. shёn. im). (Pёrparim Kapllani  prill 14, 12:13, 2011).

Shpёtim Idrizi  ka shprehur populli i tij “vёlla” grek, bёhet qesharak  ky deputet i Parlamentit  Shqiptar.   Parlamentarёt e Kosovёs nuk thonё populli “vёlla” sёrb. Fjala “vёlla” nuk e pёrdorin as çifutёt pёr gjermanёt ose palestinezёt pёr izraelin. Ndёrsa deputetёt tanё flasin me tё dyja anёt e buzёve tё tyre duke na dёshmuar se nuk kanё  as mё tё  voglin dinjitet kombёtar, shkruan me tё drejtё  Z. FeliksTaho. Çёshtja Çame ёshtё  kristal e pastёr dhe ti drejtohesh  kriminelёve  si vёllezёr ky ёshtё njё poshtёrim.

Nё gazetёn  “ILLYRIA” u botuan dy artikuj tё Naun Priftit mё 14 shtator 2009 dhe tё skretarit  tё PDIU Almoz Dojaka me  1 mars 2010, me  hartё tё  Çamёrise  tej tё  zvogёluar.  Unё ju kundёrvura dhe dhashё pёr botim artikullin “Camёria e Cunguar” nuk u botua nё Amerikё se Naun Prifti  ёshtё  nё kolegjium  tё Illyris. Artikulli u botua  nё gazetёn “Republika” nё  Shqipёri.  Lind pyetja. Si e lejuan Zotёrinjte  Idrizi dhe Dojaka dy drejtuesit  e  partisё Çame tё  botohej kjo hartё duke pasqyruar njё pjesё tё vogel tё Çamёrisё perёndimore pёr gjatё bregdetit Jon dhe tё quajё Greqi pjesёn mё tё madhe tё Çamёrisё, duke pёrfshirё Janinёn, Voshtinёn, Dodonёn,  Konicёn Artёn, Filipjadhen, Mecovёn Grebenenё, Follorinёn, Kosturin etj.?  Lexuesi ta gjykojё.

Prof. Dr. Ymeri thote: “Pёr renegatёt qё  kanё  shkruar parulla anti shqiptare, nuk  ёshtё  me vend  tё  thuhet se ata  “dёmtojnё imazhin e Greqisё”.  Jo i nderuar z. Idrizi . Kёta  renegatё  nuk dёmtojnё  imazhin e Greqisё.  Se Greqia shoveniste, krijuese e shovenizmit grekomadh dhe e kishёs shoveniste greke,  ёshtё  organizatoria  dhe nxitёsja  e vetme e kёtyre renegatёve... Dhe mё tej. Ёshtё e kotё,  Z.  Idrizi,  qё tu bёni thirrje tё dy partive tё mёdha  pёr daljen me njё  kanidat tё vetёm  nё  Himarё.  Se qё tё dyja partitё  e  mёdha janё tё interesuara qё nё Himarё tё fitojё tradhtari Bollano... Ju, z. Idrizi si kryetari i njё  partie ... keni mundёsi  qё nё  pёrmes  ekranit  televizionit, tё  demaskoni  tradhёtinё  e  rёnde qё kanё kryer kёto dy parti – prostitua.  Partia e juaj duhet tё  vendosij kontakte me Lёvizjen  e  Z. Kreshnik  Spahiu dhe me Lёvizjen  “vetёvendosje”, pёr t’i dalё zot çeshtjes  kombёtare tё  cilёn e kanё  tradhёtuar  pёrfundimisht  tё  dyja  partitё  e mёdha nё Tiranё, Hashim Thaçi nё Prishtinё dhe Ali Ahmeti nё Shkup”. (17 prill  2011).

Megjithatё. Grekut i digjet toka nёn kёmbё  nё Shqipёri. Ashtu si u dogj flamuri grek bashke me ftografitё  e  Bollanos dhe te Kseres mё 14 janar 2009 nё mes tё sheshit  “Ali Pashё  Tepelena” nё Tepelene nga dy tё  rinj Orgen Hasanbegaj e Luan Halili te quajtur “Avni Rusteme”.

Rasim Bebo Addison

Vёllezёr Arvanitё

Nё qoftё se njohim tё shkuarёn tonё (historinё), atёhere mund ta shfrytёzojmё me efektivisht tё tashmen dhe tё ardhmen.

 Arvanitёt ruanin me ngulm tiparet e trashёguara nga tё parёt, doket e zakonet e tyre. “ata kanё njё fuqi ruajtёse tё çuditshme e njё qёndresё tё jashtёzakonshme”  (historiani rumun N. Jorga).

I pёrgёzojmё,  Pellazgo-arvanitё-shqiptarё tё sotёm, qё janё kryelartё pёr atё qё kanё ruajtur pёr mijera vjet indetitein shqiptar. Prof. Doktor Robert Temple pёr Pellazgo-arvanitasit shqiptarё thotё:  “...grekёt dhe hebrenjtё janё shumё tё vonshёm nё historinё e lashtё, sa qё mund tё themi, qё bёhet fjalё pёr mijёra vite distancё pёrpara se vetё emrat Greqi dhe hebre tё vinin nё jetё”.  Ndёrsa  doktor Karl Reinholdi, i cili shoqёronte mbretin e Greqisё Otton e Bavarisё mё 1834. Ai u thith nga arvanitёt dhe shkroi  librin “Netёt Pellazgjike”  mё 1854. Po tё ishte studiuar nё shkolla ju do tё ishit tё kulturuar si arbёreshёt e Italisё. Po  grekёt e groposёn kёtё libёr, u ribotua pas 150 vjetёve nё Tiranё mё 2005.

Arben Llalla shkruan: “Historikisht arvanitasit kanё dhёnё njё kontribut tё madh nё gjithё fushat e jetёs politike kulturore tё Greqisё. Shumica  e Kryeministrave tё Greqisё ishin arvanitas  shqiptarё me origjinё nga ishujt qё historikisht njihen tё banuar qё nga koha pellazge, dhe qё banohen edhe sot nga popullata arvanitase si Hidra, Speca, Poros, Sallamina etj. Rezulton se vetёm nga ishulli i Hidrёs kanё dalё gjashtё kryeministra nё shtetin grek”.

Ёshtё fatkeqёsi qё arvanitasit mbulojnё gjithё Greqin e sotme mbi 70% te popullatёs, nuk ndihen nё botёn e kulturёs, janё kaq tё pёrulur ndaj atyre qё quhen grekё, deri te ndalimi i tё folurit shqip jashtё shtёpisё sё tyre mbasi ndiqen dhe gjobiten nga policia greke.  Ata skanё asnjё shkollё shqipe, dhe nuk bёhet fjalё pёr shtypin, radion , gazetёn, librat shqipe,  pёr folklorin vallet, kёngёt etj. Nё ndryshim nga diaspora e Italisё, qё nxjerrin poetё e dijetarё tё shquar qё fillojnё e levrojnё dhe botojnё pasurinё e tyre gjuhёsore.

Revolucioni qё bёnё shqiptarёt 1821 e pёrfituan grekёt, se rusёt,francezёt dhe anglezёt donin shtet grek dhe jo shqiptar, atёherё nuk ka patur nё Epir kёmbё greku. Mё vonё dollёn nё Epir dhe Thesali dhe erdhёn me trastёn e lypёsit rreth dy shekuj mё parё si bujq çifçi, qё tё punonin tokat e agallarёve tё Gjirokastrёs dhe tё Delvinёs nё Dropull dhe nё Vurgё  rreth 20-25 mijё frym. Gjatё Kohёs komunizmit dhe sidomos gjatё kёtyre dy dekadave partitё dhe qeveritё e ngrehura nga tradhёtari Ramis Alia, minoriteti grek ёshtё vёnё nё komoditet me tё gjitha tё mirat. Fuksionarёt e minoritetit grek nё rang ministra e kryetar bashkie flasin hapur pёr helenlizimin e Shqipёrisё sё Jugut tё drejtuar nga prifti grek Janullatos me seli nё Tiranё. Ndёrsa shqiptarёt e greqisё gjatё kёsaj kohe janё vrarё therur dhe dёbuar me force nga trojёt e tyre: Nё vitin 1826 ne Peloponez janё therur dhe zhdukur mbi 15000 shqiptarё, nё vitin 1923 janё shpёrngulur me forcё pёr nё Azin e Vogёl mbi 60.000 shqiptare nga Çamёria, Follorina, Kosturi, Grebeneja, Janina, nё kёmbim me ortodoksit e Anadollit. Nё vitin 1944-1945 greku masakrroj nё Çamёri mbi 4000 çamё dhe dёboi mbi 30000 tё tjerё çamё myslimanё. Dhe akoma sot mbanё ligjin e luftёs me Shqipёrinё dhe Çamerinё e quan inegzistente. Si ёshtё e mundur kur brёnda njё shteti vellai i tij shqiptar theret, vritet, dёbohet.

Kur Ti Arvanitas shqiptar je nё krye tё vёndit dhe nuk i del vёllait nё krahё dhe tё ndalosh atё gjakderdhje dhe genocid tё mjeruar.  Prandaj u drejtohemi pёr tё menduar, vepruar dhe kёrkuar,  atё qё Europa e ka saksionuar me ligj pёr tё drejtat e njeriut. Ёshtё shumё çmёnduri , si mund tё krahasohet njё minoritet nё Shqipёri rreth 30000 njerёz, tё ardhur para 2 shekujve, qё gёzojnё tё gjitha tё drejtat, dhe e kundёrta ndoth me shqiptarёt autokton nё Greqi mbi 7 milion frymё pa asnjё tё drejtё kombёtare, qё u mohohet edhe gjuha e NЁNЁS.

Dihet qё populli rrёnjё nё Greqi kanё qёnё pellazgёt, qё gjёnden gjer sot e gjithё kohёn. Ёshtё populli shqiptar qё ka sipёruar nё Greqinё gjatё gjithё historisё, nё fushё beteja tё ndryshme ka nxjerrё figura heronjsh, qe greku synon t’i zhdukё me pabesi.

Aristidh Kola shkruan: “Mё ngacmonte shumё dёshirёn, qё bёhej si lumё llave, sa mё shumё pёrparonte kёrkimi, sa mё shumё ditё pas dite, ngrija me vёshtirёsi, ankёth dhe habi shtresёn e ndryshkur e tё rёndё shumёvjecare, qё mbulonte figurat e ngurta tё paraarthёsve tё mi, tё pa lёkundur, tё heshtur,  tё fuqishёm e padrejtёsisht tё trajtuar.

Dhe ata – nuk flisnin, por nё vёshtrimin e tyre tё ngurtё shihja qё orё pas ore, ditё pas ditё mё imponohej vetёtimthi, mё mbyllte gojёn dhe mё kanosej:  Ç’mё rri  kot?... Nuk shikon qё na ubё e rёndё shtresa qё na zuri? Akoma dhe romёt flasin pёr Trimёri, besё dhe krenari...dhe soji i yne qe i kish kёto si mishi me thoin dhe virtytet e tij, harrohet, zhduket dhe humbet”.  (“Arvanitёt” f. 22).

Grekёt e kanё fshehur me kujdes zanafillёn e tyre semito-egjiptiane, ata kanё dashur ti japin Greqisё stёrgjyshёr para helenё (pra jo grekё). Kjo ngatёrrese dhe kjo turbullirё e errёt, ёshtё mbushur me kontradikta, manipulime, ndёrfutje tekstesh antike dhe kurthe”. (M. Colingnon “Manuali i arkollogjisё greke”.  M. Aref f.337).

Tё gjithё autorёt e lashtё ndёr tё cilёt Homeri, Hesiodi, Hekateu i Miletit, Akusilao, Tukididi, na bёjnё tё diturё, se pёrpara mbёrritjes sё “grekёve”, vёndi qё do tё bёhej Greqi ka qёnё i banuar nga pellazgёt hyjnorё (arvanitёt-shqiptarёt e sotёm). Ata gjithashtu pohojnё se kёta pellazgё nuk ishin grekё, por “barbarё”, d.m.th. nuk flisnin greqisht dhe sё fundi, ata u lanё trashёgim kultet dhe perёnditё e tyre, ata kishin njё qytetёrim tё madh jo grek. (M. Aref  f. 53).

 Emri qё quajmё Greqi Hellas fillon me krijimin e shtetit grek pas vitit 1826 kurr u krijua mbretёria greke, ajo kurrё nuk ёshtё quajtur Hellas e as Greecia, as perandori grekё a po helenikё, po gjithnjё Perandori e Bizantit. Pёrpara 1821 nuk kishte njё bashkim kombёtar, por shtete kryesore si Sparta, Athina, Teba, Korinthi etj.  (R. D’Angeli gazeta “Illyria” 17-2-2005, f. 24).

Ёshtё fatkeqёsi qё kombi shqiptar tё miret nёpёr kёmbё nga disa arvanito-shqiptarё qё thonё se ne flasim shqip por nuk jemi shqiptarё. Ka fuksionarё tё lartё arvanitas me gjak shqiptari nga nёnё dhe babё, qё kanё  humbur dinjitetin si shqiptarё dhe nuk hapin gojёn pёr padrejtёsitё dhe pabesitё qё bёn greku ndaj shqiptarёve kudo ku janё. Kleri ortodoks filluan tё zhdukin tё gjithё udheheqёsit shqiptar tё revolucionit shqiptar pёr krijimin e shtetit grek. Greku nuk ka besim te shqiptarёt arvanitas tek sё cilit i lёviz spatёn mbi kokё, vrau pa mёshirё presidentin e parё tё Greqisё Gjon Kapodistrian mё 9 tetor 1831 nё moshёn 55 vjeç. Vrau heroin kombetar Kollokotroni, Andruci, Karaiskai, Bubulina etj.

E. Kocaqi shkruan: “Nuk ka komb grek tё mirёfilltё por njё komb artificial i stisur, kёtu nuk ka rёndёsi se je i zi apo i bardh se je nga Kina apo nga Afrika, nuk merret parasysh etnija qe ti je, rёndёsi ka qe ti tё jesh dakort tё jesh grek, me njё gjuhё qё nuk ёshtё gjuha e popullit.  Pёr t’i bёrё tё gjithё kёta njё komb u pёrdor greqishtja si gjuhё, feja ortodokse, dhe ideollogjia heleniste si nacionalizёm.  Njё nacionalizёm i tej skajshёm nga njё komb qё nuk ёshtё komb ёshtё i pashёmbullt nё histori.  (Roli Pellazgo-Ilir, f. 199).

Kostandin Micotaqi i shpalli kёrcёnueshёm “Detyrat” nё 6 pika qeverisё shqiptare mё 14 korrik 1993, tё lejoheshin priftёrinjtё grekё nё Shqipёri. Tё hiqej gjuha shqipe nga shёrbesat fetare. Tё hapeshin shkollat greke. Tё ndёrtohen kisha greke gjigande. Pёrfaqёsuesve tё minoritetit grek tё ngrihen me poste tё larta. Tё bёhet regjistrim i popullatёs etj.  Qeveria shqiptarё pa shtyllё kurizore i aprovoi kёto kёrkesa dhe i hap rrugё tё lirё agresionit grek nё zonat e jugut, pёr tё rritur artificialisht numurin e qytetarёve shqiptare me etni greke.

Ka gjyqtarё qё japin vendime tё falsifikuara kundrejt pareve. Ata duhet çuar nё burg pёr falsifikime kundrejt rushfetit. Grekёt pretёndojnё shumё te Protokolli i Korfuzit, qё tё vijnё te çёshtja e Verio-Epirit. Nё kёtё protokoll flitet pёr popullsinё ortodokse, dhe jo pёr popullsi greke, pra toka nuk konsiderohet greke. Ёshtё shkruar e zeza mbi tё bardhё. Tani grekёt kёtё territor e konsiderojnё grek, duan ta mbushin me grek-fiktive. Prandaj kjo duhet parё. –ata duan territorin.  Regjistrimi i popullsisё duke deklaruar kombesinё e fenё.  – Pyet  çfarё minoriteti i pёrket. –pёrgjigje: “I minoritetit grek; gjuha e nёnёs? Greke, shkollimi?  Si e ke bёrё 8-vjeçaren,  me çfarё gjuhё, shqipё apo greke. Dhe kёto janё tё dhёna qё pёrpunohen me tё dhёnat e regjistrit tё gjёndjes civile.       

Konsulli grek Theodhoros Ikonomu, ka pёrshёndetur  “grekёt e Korçёs me gjuhёn e Janullatosit, dhe tё ashtuquajturit tё deklaruar Nikolas Gejxh duke pёrsёritur tё njёjtin mesazh se “edhe nё Korçё ka grekёr".  Kanё meritё patriotёt shqiptarё si Spahiu, Xhuvi e tj., qё janё vёnё pengesё kёtij agresioni  tё qelbur grek.

Spiro Ksera dhe Bollano, njeri ministёr dhe tjetri kryetar bashkie nё shtetin shqiptar. Kёta  grekё tё Megali-Idesё, sipas shprehjes se Anatol Fransi:  “...do tё paditё se ke pёrdhunuar tёt’ёmё, se ke masakruar tёt’ atё, dhe do tё gjejё ditёn tё ngulё thikёn...”

“Kolonel Tomsoni dhe Verio-Epiri”. Sipas vendimit tё Konferencёs sё Londrёs pёr organizimin e xhandarmёrisё, erdhi nё Shqipёri me Princ Vidin. Tomsoni u tregua shumё aktiv si ushtarak, mori pёrsipёr edhe detyra politike e dipllomatike. Ai u caktua nga Vidi Komisar i jashtёzakonshёm pёr viset e Jugut, pёr tё ashtuquajturin “Verio-Epir”, tё pretenduar nga qarqet sunduese tё Athinёs. Vidi urdhёroi Tomsonin tё hynte nё bisedime me tё ashtuquajturit pёrfaqёsues tё  “Verioepirotёve”.  Nё kёto bisedime koloneli pranoi famёkeqin  “protokoll tё Korfuzit”.  Me kёtё dokument do tё krijohej “njё shtet brёnda njё shteti”. Pasojat meren me mёnd. Ky akt i Tomsonit u pasua nga pranimi i kёrkesёs sё Spiromilos pёr njohjen e “Venomeve” tё Himarёs. Siç deshmon autori hollandez Gorrit T.A. Goslinga, shtypi grek pёrlavdёroi shёrbimin e madh qё ai u kishte bёrё qarqeve shoveniste greke. Ishte pikёrisht Tomsoni ai qё kishte hedhur bazat e kёtij akti aq fatal pёr fatet e shtetit tё ri shqiptar. Ёshtё kjo arsyeja qe po ky shtyp, sipas tё dhёnave tё tjera, e vajtoi vrasjen e Tomsonit, pas 16 qёrshorit 1914.

Tomsoni u vra pas shpine, kur po drejtonte forcat mercenare tё Vidit kundёr “rebelёve”, ndёrsa nuk kishte pranuar, t’i komandonte forcat vullnetare shqiptare nё luftёn pёr mbrojtjen e trojёve amtare nga sulmi i forcave shoveniste greke.

Mё 17 maj 1914 u mbyllёn negociatat me “dispozitat” Korfuzit, tё cilat do t’ju parashtroheshin kryeqytetёve europiane, qё lipsej tё garantonin vёnien e tyre nё jetё. Nё tё vёrtetё, miratimi erdhi vetёm mё 2 korrik 1914. “Dispozitat” konfirmuan domosdoshmёrinё e tёrheqjёs sё plotё nga ana e grekёve prej truallit shqiptar. (Ferdinanto Saello “Shqipёria: gjashtё muaj mbretёri”, bot. 2000, f. 78).

Sa tё kemi miq tё tille,  siç thotё njё fjalё e urtё popullore, nuk kemi nevojё pёr armiq.

Tё nderuar shqiptaro-arvanitё tё Greqisё. Ne shqiptarёt ju bёjmё thirrje si bashkёkombas pёr tu thёnё ultra shovenistёve greke tё ndalen, se do tё vinё pёr lesh dhe do tё dalin tё qethur, se si sot nuk kemi patur miq kaq tё fortё pёr t’i bashkuar tё dy urat tё Mitrovices me tё Artёs.

Rasim  Bebo   Addison  Çikago  mars  2011.

DY POEZI NGA VULLNET MATO

Message flagged

Monday, 4 July 2011, 14:36

Message Body

Vullnet Mato
 
PORTRETI I HEMINGUEJIT

Portret si Hemingueji
nuk ka të dytë.
Një fytyrë të ngjashme
mundet të gjesh,
kur flenë katër zogj:
hunda, buza, sytë,
në fole zogu të thurur
me fije të leshtë.

Tregimtarit të madh
me libra botuar,
nga lind e perëndon
dielli mbi tokë,
nuk i gjendet
afërsia e stilit të shkruar,
as shkrimtarë në gjah
t’i bëhen shokë.   

Në brezin e humbur
nga lufta e përgjakët,
ngriti monumente
për njerëzit më fatkeq,
djegur e pocaqisur
nga tmerri dhe plagët,
ku ai skuqi me gjak
të gjithë kohën e vet.

Rendi pas vdekjes
mes plumbash në stuhi,
nga përtej Atlantikut,
gjer në malet Pirenej
dhe e mbylli me plumbin
në zemrën e tij,
kolosi i gjallë në letra,
Ernesto Heminguej.

 
BUKURIA QË SHËRON ZEMRAT
 
Urbani i ngarkuar rëndë uturinte më rënkim.
Udhëtarët e unazës ishin kthyer në sardele.
Ngjitur meje miku më ankohej me trishtim,
se analizat e zemrës kishin dalë me probleme.
 
Aty pranë ra nga qielli një bukuri e praruar,
që të merrte mendjen në çdo moshe të ishe.
Njerëzit përqark vështronin si të paralizuar,
nga qafëgjata me sy e buzë të magjishme.
 
Atë çast i mekur prej saj i thashë mikut tim:
Pa shiko, o Bardhi, ç’mrekulli ka bërë zoti!
Oh, mua më dhemb zemra e s’po gjej shërim,
ti seç po më thua për ca gjëra kot së koti...
 
Kjo nuk është gjë koti po shihe ç’ka bërë zoti,
se ta largon dhimbjen më mirë nga çdo kurim
dhe të gjitha vuajtjet e tua të duken pika loti, 
po sodite këtë krijesë marramendëse pa ngurim!
 
Si asnjë herë tjetër psherëtiva duke rënkuar:
Ah, moj nëna ime, që ke vdekur e s’më dëgjon,
të kishe mundësi të më mbaje të konservuar,
dhe ta lindje vezën time dyzet vjet më vonë...
 
Ajo ktheu vështrimin papritmas nga ne të dy
sikur të kishte marrë befas një mesazh qiellor.
Miku im u trand përbrenda, u përpëlit në sy
nga ata sytë e saj magjik me rrezatim meteor.
 
Pas kësaj ne treguam barsoleta dhe pimë raki.
Bardhit s’i dhembi zemra, trishtimi ishte fshirë.
Bukuria e asaj vajze i kish dhënë shpirtit të tij,
besim të plotë për jetën dhe humor mjaft të mirë.