Ndahet nga jeta poeti, studiuesi miku im i mirë Jorgo Telo

Djepi i vendlindjes së poetit, studuesit folkorik dhe shkrimtarit Jorgo TELO është Gjirokastra. Aty në qytetin e gurtë të trimërisë, diturisë, urtësisë, kulturës do të kishte fatin të lindte, tw rritej dhe tw edukohej , aty ”hodhi zaret” e thurrjes të ëndrrave të tij, prej shkrimtari e poeti. Shumë nga shkrimet studimore, shkencore dhe historike, punimeve monografike, vëllime me poezi, artikuj të shumtë të disa punimeve teoriko-sociologjikë, vepra kushtuar erdutitit Ilia Dilo Sheperi, do të mbajnë firmën e tij. I gjithë ky aktivitet krijues në gjini të ndryshme kanë realizuar katalogun interesant, profesional, të promovimit të vlerave letrare, artistike e historike, të cilat përbëjnë një domosdoshmëri për t’i rijetëzuar dhe për t’ua lënë brezave të ardhshme.
U prehte ne PAQE! I qofte dheu i lehte!
I perjetshem kujtimi e vepra e tij, Ngushellime familjes e gjithe te dashurve,
Po percjellim Intervisten qe Raimonda Moisiu i pat marre poetit ne gjallje te tij:

NTERVISTA: KAM HYRË DHE ECUR NATYRSHËM ATY KU JAM GJENDUR MË MIRË

Bisedoi Raimonda MOISIU




(INTERVISTË ME SHKRIMTARIN NGA GJIROKASTRA, JORGO S. TELO)

Djepi i vendlindjes së tij është Gjirokastra. Aty në qytetin e gurtë të trimërisë, diturisë, urtësisë, kulturës do të kishte fatin të lindte, tw rritej dhe tw edukohej , aty ”hodhi zaret” e thurrjes të ëndrrave të tij, prej shkrimtari e poeti. Shumë nga shkrimet studimore, shkencore dhe historike, punimeve monografike, vëllime me poezi, artikuj të shumtë të disa punimeve teoriko-sociologjikë, vepra kushtuar erdutitit Ilia Dilo Sheperi, do të mbajnë firmën e tij. I gjithë ky aktivitet krijues në gjini të ndryshme kanë realizuar katalogun interesant, profesional, të promovimit të vlerave letrare, artistike e historike, të cilat përbëjnë një domosdoshmëri për t’i rijetëzuar dhe për t’ua lënë brezave të ardhshme. Në këtë intervistë do të zbulojmë një retrospektivë të krijimtarisë së shkrimtarit të mirënjohur nga Gjirokastra, Jorgo Telo. Nëpërmjet saj, ai do të na përcjellë momente, personazhe, protagonistë, vende që ai me penën e tij i ka përjetësuar në libra, pra në krijimtarinë e tij mbresëlënëse.
Bisedoi: Raimonda Moisiu
Nje kënaqësi e vecantë të bëj këtë intervistë me Ju. Kush është Jorgo Telo dhe diçka nga fëmijëria Juaj?
Nuk jam marrë shumë me intervista. Kam preferuar t’i jap inervistuesit sasinë e duhur të rrushit, që verën e rakinë t’i nxjerrë vetë…
Jam bir i një fshatari të mesmë, që merrej edhe me punë artizane e tregti në qytet edhe me punë bujqësore në fshat. E kalova fëmijërinë deri në mbarimin e shtatëvjeçares në fshat e krahinën time, Zagori. Një fëmijëri me etje për dije, për të përthithur sa më etshëm nga kultura shpirtërore e popullit. Një fëmijëri e kaluar edhe me shqetësime ekonomike e shëndetësore.Natyrshëm kam pasur fatin të isha i pajisur me disa dhunti që i përkisnin sferës artistike në gjininë e pikturës e të muzikës, po ashtu edhe të krijimtarisë letrare, më së shumti në fushën e vargëzimit poetik, fillimisht brenda qerthullit të botës fëminore, më pas asaj rinore e… me një rendje të ndjeshme drejt pjekurisë së dëshiruar prej shumëkujt në jetë. Nuk mund të bëhet fjalë për një fëmijëri të pekulepsur, që të arrihej të më plotësoheshin krejt tekat e asaj moshe; përkundër u mësova dhe u përshtatata herët me skamjen, pse jo dhe me urinë, pse jo dhe me veshjen e rëndomtë, aq sa për herë të parë këmishë me jakë e këpucë pata veshur, kur zbrita në qytetin e Gjirokastrës, për të filluar arsimimin tim të mesmë profesional, pedagogjiken; kësisoj po hidheshin hapat e para në viset e arta të rinisë, ku shumëçka do pësonte zhvillim cilësor e sasior brenda kornizës së qenies sime shpirtërore dhe fizike. Në shkollën e mesme morën hov dhuntitë dhe hobitë më të spikatura, veçanërisht në fushën e kriijimtarisë letrare, individualisht dhe në gjirin e rrethit letrar të shkollës, ku për drejtues kishim të talentuarin pedagog të letërsisë, Bekim Harxhin, kurse si miq e shokë të botës shkrimore përmend Spiro Deden, Abdulla Kënaçin, Skënder Korkutin, Izmini Kutrën (Pesha) ,Themistokli Ndreun e të tjerë.Nuk i lashë pasdore dhuntitë e tjera, sidomos vizatimin; madje pata arritje edhe në muzikë, aq sa kjo më shërbeu tepërisht kur dola në jetë në punën me nxënësit e me rininë e fshatrave ku punoja. Megjithëse mundësitë fizike për t’u marrë cilësisht me sport nuk i kisha, veprimtarive sportive me shoqërinë time nuk i shqitesha asnjë çast të mundshëm. Kështu kam lojtur futboll me bashkënxënësit e të tjerë gjer në moshën 47 vjeçare, kur sëmundja më shkëputi si me buton duke më privuar nga çdo argëtim sportive e veprimtari fizike.

- Kini mbaruar, siç na thatë shkollën e mesme pedagogjike.Ç’ju shtyu të studionit në këtë degë?
Pas tetëvjeçares vijova këtë shkollë në Gjirokastër, duke gjykuar si familje, se do ishte profesioni më i përshtatshëm për mua, meqë kisha disa probleme shëndetësore që më pengonin të merresha me profesione që kërkonin shkathtësi dhe energji fizike të plota. Mandej dihet që i pari nëpunës shteti me të cilin kontakton fëmija në jetë përgjatë arsimimit të vet është mësuesi dhe kërkon që atë të imitojë së pari…
Pas pedagogjikes vijova Institutin e lartë Pedagogjik”Aleksandër Xhuvani” në Tiranë në degën “Gjuhë – letërsi – histori” me programe të ngjeshura intensive (kështu ishte asokohe, pra në vitet 1963 – 1965, ku u pajisa me diplomën e mësuesisë.)
Kujtim nga martesa e JORGO S. TELO
Fill pasë arsimimit fillova veprimtarinë si dijedhënës e më pas edhe drejtues shkolle në Erind të Gjirokastrës e më pas në krahinën time e në shkollat tetëvjeçare Hoshtevë, Sheper, Ndëran edhe në shkollën e mesme të Nivanit. Studimi i përhershëm autodidakt i literaturës bashkëkohore profesionale dhe letrare ka qenë prirja e motivuar dhe përkushtimi im parësor vit pas viti…Njëkohshëm për shkak të prirjeve, jam marrë dhe me veprimtaritë kulturore-artistike ne shkollë dhe jashtë sa, dersa në vitin 1978 m’u ngarkua detyra e përgjegjësit të kulturës për krahinën
Si në të mesmen dhe në të lartën kam botuar edhe në organet periodike të vendit. Pas emrimit tim në punë u shtua intensiteti dhe cilësia e krijimtarisë, porse mundësia e botimit ishte e vështirë, mbasi edhe kohën e kisha të mbushur me veprimtari arsimore e kulturore – artistike , që i kryeja brenda e jashtë mureve të shkollave ku kam punuar edhe për shkak të largësisë nga Tirana, ku ishin përqëndruar institucionet botuese.
Asokohe mund të çaje “shtigje”për të botuar më së shumti nëpërmjet njohjeve personale me redaktorë, apo përmes ndërmjetësisë së “Vitaminës “M” (mikut).Në vitin 1973, sapo arriti të mbarohej procedura për botimin e një libri me tregime humoristike dhe një tjetri me poezi për fëmijë, u pezullua gjithçka nga moshedhja e firmës prej një Kryeredaktori, i cili bënte ca vërejtje të përgjithshme, duke orientuar temat për të cilat duhet të shkruaja…!
U desh të përjetonim transformimet rrënjësore në vend që të shkëputeshim dhe nga qëndrimet burokratike monstruoze…njeëri thoshte duhet të shtosh motive nga lufta kundër shfaqjeve liberale, tjetri ngulte këmbë të mos rendja pas dukurive negative , por të evidentoja arritjet e mjaftoheshin me vërejtje të përgjithshme, sa dekurajimi merrte përmassa serooze… dekurajuese… e megjithatë unë nuk hoqa dorë, por shtoja gjithçka të mundshme në fletoret e mia që i ruaj ende dhe sot, kur sundon tejet epoka e kompjuterit dhe internetit.
- Ç’kuptim ka për Ju, fjala “MËSUES”
Bëhet fjalë për profesionin më të dashur e të dëshiruar për natyrën time fiziko – shpirtërore, si të ishte i krijuar posaçërisht për mua… Ku ka më bukur, se sa kur arrin të përgatisësh breza të tërë njerëzish, duke i paisur ata me dijet e kulturën më të domosdoshme për jetën… Pas shkollimit të mesmë e të lartë profesional dy përqendrimet e mia më të motivuara kanë qenë arsimi dhe kultura. Në të dy këto fusha të rëndësishme veprimtarie kam ecur paralel, gati njëkohshëm dhe me përkushtim të plotë tok me ndjenjën e përgjegjësisë shtetërore e shoqërore… Porse instancat, çuditërisht, kanë harruar apo bëjnë sikur s’të njohin jo rrallë, kur organizohen veprimtari përkujtimore të shkollës. Ndoshta do kujtohen kur të kaloj jo me këmbët e mia në amshim…
- Dëshiroj që bashkëkombasit tanë lexues t’ju njihnin më mirë . Do doja t’ju pyesja mbi c’ka keni shkruar ndër vite . Cila është gjinia e Juaj , më e preferuar?
Kam merak, se mos, në përgjigje të disa pyetje rutinë, merzisim lexuesit e nderuar dhe dashamrësit…Shkurt po i bie: Ruaj me fanatizëm ende disa fletore që nga vitet, kur isha nxënës në shtatëvjeçare, ku me skrimin e atëhershëm, të pastërvitur e jo të shkathët, janë të hedhura me penë apo stilograf poezitë e mia të hershme që i takojnë periudhës kur isha pionier. As letër për të shkruar nuk kishim , sa na nevojitej. Nëpër ëndrra shihja vetëm sikur më dhuronin stilografë e kur zgjohesha e kërkoja nëpër dyshek apo ndën nënkresë…Ssprovë të pare ruaj ende një vjershë të rëndomtë për Një Majin, që merrte shkas nga ato cka na thoshnin në klasë ose para shkollës dijedhënësit tanë…Në të mesmen fletoret e vogla u pasuan me fletore më të mëdha e mandej më të bollshme ato në periudhën studentore. Të gjitha dorëshkrimet individuale (gati muzeale), mbeten të paharrueshme për mua, edhe pse nuk dallohen për nivel cilësor, parë me optikën e mëvonshme. Në fillim të viteve ’70, pasi isha stabilizuar me punë në vendlindjen time, në Zagori, isha i rrekur për një makinë shkrimi dhe nuk iu ndava, sa e shtiva në dorë. Prej atëherë e më pas të gjitha dorëshkrimet i daktilografoja me merak, duke krijuar shumë dosje me to. Ato u bënë bazë e përmbledhjes me përzgjedhje në vëllimet e mia të para poetike e të mëtejshme, duke veçuar vlerat nga antivlerat , me synimin e jetëgjatësaisë së çdo shkrimi veçmas e brenda të së tërës…
Prej një kohe të gjatë, ju jeni autor i disa punimeve monografike, studimeve shkencore e historike, i vëllimeve me poezi, i artikujve të shumtë teoriko-sociologjikë të botuar në shtypin shqiptar dhe në vende të tjera. A ndiheni ju sot i vlerësuar për gjithë këtë punë të mundimshme që keni bërë dhe cili është mesazhi që ju transmetoni nëpërmjet tyre?


Punimet e shumta të këtij soji, që po pyesni, janë kumtuar nëpër konferenca e simpoziume e meqë ishin voluminoze dhe pa logjistikën e duhur, i shkruaja vetëm në një kopje.eDomosdo as vetë s’di ku gjendet një pjesë e konsiderueshme e tyre. Një pjesë e kam dhe e mbaj të sistemuar në kompjuter tok me krijesat e ndryshme letrare që presin ditën fatbardhë të konvertimit në libra…Realisht më tepër krijimtarinë e kam të përqendruar në 14 titujt e librave të botuar, se sa në shtypin periodik që del në Shqipëri. Ka treva si Gjirokastra, ku nuk dalin organe shtypi. Shumica janë përqendruar në Kryeqytet, ku ne që banojmë larg tij , nuk mundemi të krijojmë lidhje të tilla, për të publikuar krijimet tona… (këtë e theksoj më tepër per vete, se ka dhe asish të shkathët që ia dalin, të shprehen ku të mundin.) Vetë kuptohet që më tepër veten e kam gjetur te poezia, përderisa dhe me poezi e kam hedhur hapin e parë krijues në jetë, ytjetër se hartimet ishin në prozë dhe unë në to ndihesha shumë mirë dhe i vlerësuar. Më fartlume ishte dhe është poezia lirike edhe e mirëfilltë edhe ajo me ngjyrim popullor… E ndiej veten të përhapur pothuajse në krejt gjinitë e llojet e letrave shqip, rast pas rasti sipas gjendjes emocionale, kushteve te të shkruarit… Teksa shoh që interesi për librin kë rënë ndjeshënm e dukshëm, u detyrova në moshë pleqërie t’i falesha internetit, mundësive të pamasa që ai jep për cilindo që lidh e forcon miqësinë me të…Kam hedhur vetë me durim shumëçkakam pare të arsyeshme nëpër shumicen e forumeve te mirënjohur shqip; madje kam dhe dy Ëebsaite të miat. Të shumtë kanë qene lexuesit e mi në të gjithë kontinenet e këte e kam arëme komentet e sidomos tregues statistikorë që më kanë ardhur me e-mail periodikisht çdo fundjavë… Vetëkuptohet që permes kesaj mënyre të reklamimit te krijimtarisë, më kanë trokitur dhe me dhjetra miq e mikesha internetike, aq sa lidhjet kanë kaluar dhe më miqësi familjare brenda interesave të ndërsjellta, apo jahtë çdo interesi.
- . Kur një poet apo profesionist shkruan bukur, kur është i dashuruar apo kjo nuk varet nga dashuria?
Po qe se e keni fjalët për shkrimet që kanë si temë dashurinë, atëherë mund të them me bindje, se çdo krijues me një ndjeshmëri normale e shpirt të pasur e fisnik, nuk e ka si kusht të domosdoshëm përjetimin e dashurisë në funksion të krijimtarisë, mbasi atij/asaj edhe kur u mungon dashuria reale, e imagjinojne atë gati parajsore, ndoshta dhe më bukur se realiteti… Përvoja ka treguar se pena të shquara botërore i kanë kënduar dashurisë edhe kur s’kanë mundur ta provojnë atë natyrshëm, apo kur kanë qenë jo në moshën e kulmeve jetësore, por në moshën e bardhë, si i madhi Lazgush Poradeci, Ali Asllani etj. Lëre pastaj të permend poetët e Risorxhimentos” italiane, apo “Strum und drangut” gjerman…!Po Leopardi, Saadiu, Omar Khajami e shumë të tjerë a nuk kanë rrëfyer pëerms lirikave të veta, se ç’fuqi të natyrshe e të mbinatyrshmë ka Kryendjenja njerëzore e dashurisë?
- Po citoj titulllin e një libri, ku ju jeni bashkëautor me Z.Eduart Dilo, poemë- baladën:”Diloiada” Çfarë keni bërë Ju për të marrë kaq shumë dashuri nga jeta? Ju keni shkruar një kryevepër, për një familje të vlerësuar kombëtarisht nga historia dhe deri te lexuesi më i thjeshtë? Ç’mund të na thoni për këtë?Si ju lindi ideja për ta shkruar?
Libri që sapo përmendët, nuk mund të pranoj që është kryevepër, por është diçka. Është konstruktuar në dy pjesë Pjesa e parë është poema – baladë e ndarë në 12 akte me prolog dhe epilog dhe pjesa e dytë, ku më së shumti jepet informacion më i shtjelluar për Familjen e Ilia Dilo Sheperit… Ka një histori të lezeçme fillimi, përkushtimi dhe realizimi i këtij libri: Unë për vlerat e Ilia Dilos nga fillorja gjer me mbarimin e studimeve të larta nuk kisha dëgjuar e lexuar, pothuajse asgjë. Edhe pjesëtarë nga kjo familje që i njihja, nuk dija se kishin për baba e gjysh këtë persoonalitet të gjuhës e të shkollës shqipe. Vetëm Andon Zako Çajupnin njihnim dhe ia mësonim vjershat përmendësh. Për herë të parë jam kontaktuar me emrin e Ilia Dilos në shkollën tetëvjeçare të Erindit (Lunxhëri) nëpërmjet gojës së kolegut Mitro Qendri, i cili kish mbaruar Normalen e Elbasanit dhe Ilia Dilon e kishte pedagog. Mitroja fliste me respekt e dashuri për Ilian në gjysmën e dytë të viteve ’60, edhe pse emri i tij nuk figuronte askund gjer asokohe, së paku për kufinjtë e njohjes sime. “Ishte i qetë, i përkushtuar dhe mjaft bindës dhe kërkues në dhënien e njohurive…”- më thoshte kolegu për tëparin e familjes së madhe sheperiote, Dilo… Ma zuri syri në vitet e mepastajme këtë emër në njërin nga librat e Enver Hoxhës me kujtime për Gjirokastrës, por gjithçka sipërfaqshëm. U deshën ndryshimet e ndjeshme të domosdoshme rrënjësore në Shqipër që të ringjalleshin një pas një vlerat e supervlerat e mohuara apo të lëna në mjegull fare padrejtësisht e mizorisht… Mund të ketë qenë mbarimi i vitit 2008 kur vlerësova një shkrim të z. Eduard M. Dilo në një temë të hapur enkas për Zagorinë tonë. Nipi shkruante me mall e dashuri pëgjyshin e tij, Ilia Dilo Sheperin. Dhe une që tashmë kisha goxha njhuri për mësuesin e gramatikanin e shquar democrat, nuk kish se sit ë qëndroja indifferent ndaj shkrimit te “Forumi shqiptar”. Mendimet e mia i kapi Eduardi me banim në New York. Ndërkohë në dy nga botimet e mia poetke ë mëparshme kisha nga një dedikim për gjuhëtarin. Nuk vonoi dhe me Edin biseduam me shkoqur permes messengerit e ramë që njëri nga përtej oqeanit e tjetri nga Ballkani të ndertonim diçka më dinjitoze për erudition Ilia Dilo e për familjen e madhe të Tij, që perjetoi skajshëm persekucionin komunist…Kisha nevojë pë me tepër material jetësor nga ç’kisha fjetur vetë dhe Eduardi nuk m’u kursye. E kështu Brenda tre katër muajsh poema hodhi shtat, si produkt in ë bashkepunimi të ngushtë nëpërmjet internetit, deri sa pa dritën e botimit.
- Fjala dashuri është aq e bukur aq edhe e përgjithshme . Ku qëndron forca e dashurisë që ju frymëzon më shumë, të jetoni apo të shkruani?


Jam i mendimit se kam jetuar e jetoj për të qenë dikush në jetë, duke respektuar jetën, duke e mbrojtur atë në emër të njerëzores së vërtetë, për mirësinë e përgjithshme, për dashurinë e përjetuar e të fantazuar,për gjithçka që përmban të bukurën në çdo pikëmamje… Tshmë jetoj për të kujtuar, për të medituar e për të shkruar brenda devizës sime: “Dua shpirtit t’i bëj qefin, të mos thotë: ‘Eja, të vdesim!”
- Duket sikur gjinia e Juaj e preferuar është poezia, proza, tregimi. A keni shkruar, roman, reportazhe, publicistikë?
Një pjesë të mirë të poezive, si për të rritur edhe për fëmijë, i kam të botuara. Ka shumë ende të pabotuara. Kam shkruar në prozë mjaft tregime, kryesisht humoristike, por s’i kam permbledhur ende. I vetmi roman që kam botuar titullohet “HEDHJA E ZAREVE”i cili ka brenda vete edhe një dozë jo të paktë autobiografie të letrarizuar. Fati (përcaktues ose jo i jetës sonë përshkon tej per tej subjektin e ketij romani gati 300 faqesh. Publicistikën e kam ende të pabotuar. Brenda një fantareportazhi të titulluar “Mysafirët e rinj të Çajupit”, kam synuar të mëshoj te figura e Poetit shpirtlirë kombëtar, A. Z. Çajupit, ku publicistika gjen shprehjen e vet e ngjizur me reportazhin, porse përmes një fantazie që përbën katalizatorin e të dyjave: tokësores e qiellores…
Publicistikëm e gjejmë jo pak edhe te “DILOIADA”. Tregime, novela e skica kam dhe në librin më të ri, dalë nga shtypshkronja në janar të këtij viti, me titull “FIKSIMET E PAQME TË MOSHËS”.
-Si ju duket kritika letrare sot? A ka kritikë të mirëfilltë letrare? A mund të na thoni dicka për këtë temë që shqetëson njerëzit e letrave shqipe?
E mbisunduar nga interest e çastit vetiake të ndërsljellta dhe jo nga intresat e masës së lexuesve… Atë që komplimenton njëri e nxin tjetri e kështu ngrihet kështjella prej rëre e kritikës. Duhet të merret më sëriozisht e jo me njëanshmëri; as nën frymën e nihilizmit klasik…
-Kanë thënë për Jorgo Telon…
Janë shprehur të njohur e të panjohur, por them se nuk para merrem me statistika.
- A ka ndonjë ngjarje në jetën tënde që ja sheh gjurmët edhe sot?
Dhimbjet shpirtërore nuk shërohen kollaj. Ato gjejnë më lehtë rrugën e pasqyrimit në krijimtari… Edhe privimet fizike i krijojnë mjaft dhimbje shpirtit i rrekur për të qenë shpirt i lirë me kuptimësinë më të vërtetë e më direkte të kësaj fjale.



- Cili autor ju inspiron më shumë?
I kam çikur diku më lart:thesaret e popullit,Lasgushi, Migjeni,Ali Asllani e mjaft zëmëdhenj të botës së madhe letrare…

- Cilat janë marrdhëniet me fëmijët Tuaj? Sa ju mbështet bashkëshortja dhe fëmijët në aktivitetin Tuaj , krijues letraro-artistik?
Tepër të ngrohta brenda mirëkuptimit të ndërsjelltë e mjaft inkurajuese e kuruese për mua… një terapi e dëshiruar familjare,q ë buron prej një investimi të parapëlqyer prindëror…
- Jetoni në Gjirokaster, c’ju lidh me Sheperin?
Me fshatin tim të lindjes, Konckën, Sheperin e krejt Zagorinë më lidh fëmijëria, rinia dhe burrëria, gëzimet dhe trishtimet, humbjet dhe arritjet…
- Dicka që doni të shtoni, për krijimet Tuaja në të ardhmen?
Mund të kem dorëshkrime te mbaruara ose që presin të mbarohen pothuaj edhe kaq sa kam mundur të botoj gjer tani.

Cili është mesazhi që ju keni për talentet e reja?
Të jenë vetvetja e sa më larg sajesave të sforcuara letrare

-Zotëroni ndonjë gjuhë të huaj? Sa ka ndikuar në krijimtarinë dhe jetën Tuaj?
Fatkeqësisht u mora me njëgjuhë që mbeti mënjanë (rusishten)Dhe dihet, po e le, të lë dhe ajo. Shumë dëshira kasha në rini, por dëshirat me venitshin për mungesë tyë litera\tures që nuk asrrinte gjer te dora ime edhe pse isha i abonuar te “Libri Ndërkombëtar”Autodidakt eca goxha te italishtja e greqishtja. Në rusisht arritja të jepja dhe mësim në shkollën e mesme të krahinës e gjith\ka mw pas e ndwrpreu disi shpejt swmundja , duke mw

- Keni vizituar vende me një demokraci të mirëfilltë. Cfarë do të dëshironit të kishte Shqipëria jonë nga këto vënde demokratike?

- Si një historian, si ju duket termi:”Shqiperi e madhe”?
Kam shkruar dhe tekste këngësh me këtë temë qe është e dëshiruar për gjithë shqiptarët…

Ju faleminderit! Suksese dhe jete te gjate!
Mirënjohje për mundësinë që më dhatë! Urime! Qofshi e nderuar!
Intervistoi : Raimonda MOISIU

INTERVISTA me Jorgo TELO: KAM HYRË DHE ECUR NATYRSHËM ATY KU JAM GJENDUR MË MIRË-Bisedoi Raimonda MOISIU

(INTERVISTË ME SHKRIMTARIN NGA GJIROKASTRA, JORGO S. TELO)

Djepi i vendlindjes së tij është Gjirokastra. Aty në qytetin e gurtë të trimërisë, diturisë, urtësisë, kulturës do të kishte fatin të lindte, tw rritej dhe tw edukohej , aty ”hodhi zaret” e thurrjes të ëndrrave të tij, prej shkrimtari e poeti. Shumë nga shkrimet studimore, shkencore dhe historike, punimeve monografike, vëllime me poezi, artikuj të shumtë të disa punimeve teoriko-sociologjikë, vepra kushtuar erdutitit Ilia Dilo Sheperi, do të mbajnë firmën e tij. I gjithë ky aktivitet krijues në gjini të ndryshme kanë realizuar katalogun interesant, profesional, të promovimit të vlerave letrare, artistike e historike, të cilat përbëjnë një domosdoshmëri për t’i rijetëzuar dhe për t’ua lënë brezave të ardhshme. Në këtë intervistë do të zbulojmë një retrospektivë të krijimtarisë së shkrimtarit të mirënjohur nga Gjirokastra, Jorgo Telo. Nëpërmjet saj, ai do të na përcjellë momente, personazhe, protagonistë, vende që ai me penën e tij i ka përjetësuar në libra, pra në krijimtarinë e tij mbresëlënëse.

Bisedoi: Raimonda Moisiu

Nje kënaqësi e vecantë të bëj këtë intervistë me Ju. Kush është Jorgo Telo dhe diçka nga fëmijëria Juaj?
Nuk jam marrë shumë me intervista. Kam preferuar t’i jap inervistuesit sasinë e duhur të rrushit, që verën e rakinë t’i nxjerrë vetë…
Jam bir i një fshatari të mesmë, që merrej edhe me punë artizane e tregti në qytet edhe me punë bujqësore në fshat. E kalova fëmijërinë deri në mbarimin e shtatëvjeçares në fshat e krahinën time, Zagori. Një fëmijëri me etje për dije, për të përthithur sa më etshëm nga kultura shpirtërore e popullit. Një fëmijëri e kaluar edhe me shqetësime ekonomike e shëndetësore.Natyrshëm kam pasur fatin të isha i pajisur me disa dhunti që i përkisnin sferës artistike në gjininë e pikturës e të muzikës, po ashtu edhe të krijimtarisë letrare, më së shumti në fushën e vargëzimit poetik, fillimisht brenda qerthullit të botës fëminore, më pas asaj rinore e… me një rendje të ndjeshme drejt pjekurisë së dëshiruar prej shumëkujt në jetë. Nuk mund të bëhet fjalë për një fëmijëri të pekulepsur, që të arrihej të më plotësoheshin krejt tekat e asaj moshe; përkundër u mësova dhe u përshtatata herët me skamjen, pse jo dhe me urinë, pse jo dhe me veshjen e rëndomtë, aq sa për herë të parë këmishë me jakë e këpucë pata veshur, kur zbrita në qytetin e Gjirokastrës, për të filluar arsimimin tim të mesmë profesional, pedagogjiken; kësisoj po hidheshin hapat e para në viset e arta të rinisë, ku shumëçka do pësonte zhvillim cilësor e sasior brenda kornizës së qenies sime shpirtërore dhe fizike. Në shkollën e mesme morën hov dhuntitë dhe hobitë më të spikatura, veçanërisht në fushën e kriijimtarisë letrare, individualisht dhe në gjirin e rrethit letrar të shkollës, ku për drejtues kishim të talentuarin pedagog të letërsisë, Bekim Harxhin, kurse si miq e shokë të botës shkrimore përmend Spiro Deden, Abdulla Kënaçin, Skënder Korkutin, Izmini Kutrën (Pesha) ,Themistokli Ndreun e të tjerë.Nuk i lashë pasdore dhuntitë e tjera, sidomos vizatimin; madje pata arritje edhe në muzikë, aq sa kjo më shërbeu tepërisht kur dola në jetë në punën me nxënësit e me rininë e fshatrave ku punoja. Megjithëse mundësitë fizike për t’u marrë cilësisht me sport nuk i kisha, veprimtarive sportive me shoqërinë time nuk i shqitesha asnjë çast të mundshëm. Kështu kam lojtur futboll me bashkënxënësit e të tjerë gjer në moshën 47 vjeçare, kur sëmundja më shkëputi si me buton duke më privuar nga çdo argëtim sportive e veprimtari fizike.

- Kini mbaruar, siç na thatë shkollën e mesme pedagogjike.Ç’ju shtyu të studionit në këtë degë?
Pas tetëvjeçares vijova këtë shkollë në Gjirokastër, duke gjykuar si familje, se do ishte profesioni më i përshtatshëm për mua, meqë kisha disa probleme shëndetësore që më pengonin të merresha me profesione që kërkonin shkathtësi dhe energji fizike të plota. Mandej dihet që i pari nëpunës shteti me të cilin kontakton fëmija në jetë përgjatë arsimimit të vet është mësuesi dhe kërkon që atë të imitojë së pari…
Pas pedagogjikes vijova Institutin e lartë Pedagogjik”Aleksandër Xhuvani” në Tiranë në degën “Gjuhë – letërsi – histori” me programe të ngjeshura intensive (kështu ishte asokohe, pra në vitet 1963 – 1965, ku u pajisa me diplomën e mësuesisë.)
Kujtim nga martesa e JORGO S. TELO
Fill pasë arsimimit fillova veprimtarinë si dijedhënës e më pas edhe drejtues shkolle në Erind të Gjirokastrës e më pas në krahinën time e në shkollat tetëvjeçare Hoshtevë, Sheper, Ndëran edhe në shkollën e mesme të Nivanit. Studimi i përhershëm autodidakt i literaturës bashkëkohore profesionale dhe letrare ka qenë prirja e motivuar dhe përkushtimi im parësor vit pas viti…Njëkohshëm për shkak të prirjeve, jam marrë dhe me veprimtaritë kulturore-artistike ne shkollë dhe jashtë sa, dersa në vitin 1978 m’u ngarkua detyra e përgjegjësit të kulturës për krahinën
Si në të mesmen dhe në të lartën kam botuar edhe në organet periodike të vendit. Pas emrimit tim në punë u shtua intensiteti dhe cilësia e krijimtarisë, porse mundësia e botimit ishte e vështirë, mbasi edhe kohën e kisha të mbushur me veprimtari arsimore e kulturore – artistike , që i kryeja brenda e jashtë mureve të shkollave ku kam punuar edhe për shkak të largësisë nga Tirana, ku ishin përqëndruar institucionet botuese.
Asokohe mund të çaje “shtigje”për të botuar më së shumti nëpërmjet njohjeve personale me redaktorë, apo përmes ndërmjetësisë së “Vitaminës “M” (mikut).Në vitin 1973, sapo arriti të mbarohej procedura për botimin e një libri me tregime humoristike dhe një tjetri me poezi për fëmijë, u pezullua gjithçka nga moshedhja e firmës prej një Kryeredaktori, i cili bënte ca vërejtje të përgjithshme, duke orientuar temat për të cilat duhet të shkruaja…!
U desh të përjetonim transformimet rrënjësore në vend që të shkëputeshim dhe nga qëndrimet burokratike monstruoze…njeëri thoshte duhet të shtosh motive nga lufta kundër shfaqjeve liberale, tjetri ngulte këmbë të mos rendja pas dukurive negative , por të evidentoja arritjet e mjaftoheshin me vërejtje të përgjithshme, sa dekurajimi merrte përmassa serooze… dekurajuese… e megjithatë unë nuk hoqa dorë, por shtoja gjithçka të mundshme në fletoret e mia që i ruaj ende dhe sot, kur sundon tejet epoka e kompjuterit dhe internetit.
- Ç’kuptim ka për Ju, fjala “MËSUES”
Bëhet fjalë për profesionin më të dashur e të dëshiruar për natyrën time fiziko – shpirtërore, si të ishte i krijuar posaçërisht për mua… Ku ka më bukur, se sa kur arrin të përgatisësh breza të tërë njerëzish, duke i paisur ata me dijet e kulturën më të domosdoshme për jetën… Pas shkollimit të mesmë e të lartë profesional dy përqendrimet e mia më të motivuara kanë qenë arsimi dhe kultura. Në të dy këto fusha të rëndësishme veprimtarie kam ecur paralel, gati njëkohshëm dhe me përkushtim të plotë tok me ndjenjën e përgjegjësisë shtetërore e shoqërore… Porse instancat, çuditërisht, kanë harruar apo bëjnë sikur s’të njohin jo rrallë, kur organizohen veprimtari përkujtimore të shkollës. Ndoshta do kujtohen kur të kaloj jo me këmbët e mia në amshim…
- Dëshiroj që bashkëkombasit tanë lexues t’ju njihnin më mirë . Do doja t’ju pyesja mbi c’ka keni shkruar ndër vite . Cila është gjinia e Juaj , më e preferuar?
Kam merak, se mos, në përgjigje të disa pyetje rutinë, merzisim lexuesit e nderuar dhe dashamrësit…Shkurt po i bie: Ruaj me fanatizëm ende disa fletore që nga vitet, kur isha nxënës në shtatëvjeçare, ku me skrimin e atëhershëm, të pastërvitur e jo të shkathët, janë të hedhura me penë apo stilograf poezitë e mia të hershme që i takojnë periudhës kur isha pionier. As letër për të shkruar nuk kishim , sa na nevojitej. Nëpër ëndrra shihja vetëm sikur më dhuronin stilografë e kur zgjohesha e kërkoja nëpër dyshek apo ndën nënkresë…Ssprovë të pare ruaj ende një vjershë të rëndomtë për Një Majin, që merrte shkas nga ato cka na thoshnin në klasë ose para shkollës dijedhënësit tanë…Në të mesmen fletoret e vogla u pasuan me fletore më të mëdha e mandej më të bollshme ato në periudhën studentore. Të gjitha dorëshkrimet individuale (gati muzeale), mbeten të paharrueshme për mua, edhe pse nuk dallohen për nivel cilësor, parë me optikën e mëvonshme. Në fillim të viteve ’70, pasi isha stabilizuar me punë në vendlindjen time, në Zagori, isha i rrekur për një makinë shkrimi dhe nuk iu ndava, sa e shtiva në dorë. Prej atëherë e më pas të gjitha dorëshkrimet i daktilografoja me merak, duke krijuar shumë dosje me to. Ato u bënë bazë e përmbledhjes me përzgjedhje në vëllimet e mia të para poetike e të mëtejshme, duke veçuar vlerat nga antivlerat , me synimin e jetëgjatësaisë së çdo shkrimi veçmas e brenda të së tërës…
Prej një kohe të gjatë, ju jeni autor i disa punimeve monografike, studimeve shkencore e historike, i vëllimeve me poezi, i artikujve të shumtë teoriko-sociologjikë të botuar në shtypin shqiptar dhe në vende të tjera. A ndiheni ju sot i vlerësuar për gjithë këtë punë të mundimshme që keni bërë dhe cili është mesazhi që ju transmetoni nëpërmjet tyre?


Punimet e shumta të këtij soji, që po pyesni, janë kumtuar nëpër konferenca e simpoziume e meqë ishin voluminoze dhe pa logjistikën e duhur, i shkruaja vetëm në një kopje.eDomosdo as vetë s’di ku gjendet një pjesë e konsiderueshme e tyre. Një pjesë e kam dhe e mbaj të sistemuar në kompjuter tok me krijesat e ndryshme letrare që presin ditën fatbardhë të konvertimit në libra…Realisht më tepër krijimtarinë e kam të përqendruar në 14 titujt e librave të botuar, se sa në shtypin periodik që del në Shqipëri. Ka treva si Gjirokastra, ku nuk dalin organe shtypi. Shumica janë përqendruar në Kryeqytet, ku ne që banojmë larg tij , nuk mundemi të krijojmë lidhje të tilla, për të publikuar krijimet tona… (këtë e theksoj më tepër per vete, se ka dhe asish të shkathët që ia dalin, të shprehen ku të mundin.) Vetë kuptohet që më tepër veten e kam gjetur te poezia, përderisa dhe me poezi e kam hedhur hapin e parë krijues në jetë, ytjetër se hartimet ishin në prozë dhe unë në to ndihesha shumë mirë dhe i vlerësuar. Më fartlume ishte dhe është poezia lirike edhe e mirëfilltë edhe ajo me ngjyrim popullor… E ndiej veten të përhapur pothuajse në krejt gjinitë e llojet e letrave shqip, rast pas rasti sipas gjendjes emocionale, kushteve te të shkruarit… Teksa shoh që interesi për librin kë rënë ndjeshënm e dukshëm, u detyrova në moshë pleqërie t’i falesha internetit, mundësive të pamasa që ai jep për cilindo që lidh e forcon miqësinë me të…Kam hedhur vetë me durim shumëçkakam pare të arsyeshme nëpër shumicen e forumeve te mirënjohur shqip; madje kam dhe dy Ëebsaite të miat. Të shumtë kanë qene lexuesit e mi në të gjithë kontinenet e këte e kam arëme komentet e sidomos tregues statistikorë që më kanë ardhur me e-mail periodikisht çdo fundjavë… Vetëkuptohet që permes kesaj mënyre të reklamimit te krijimtarisë, më kanë trokitur dhe me dhjetra miq e mikesha internetike, aq sa lidhjet kanë kaluar dhe më miqësi familjare brenda interesave të ndërsjellta, apo jahtë çdo interesi.
- . Kur një poet apo profesionist shkruan bukur, kur është i dashuruar apo kjo nuk varet nga dashuria?
Po qe se e keni fjalët për shkrimet që kanë si temë dashurinë, atëherë mund të them me bindje, se çdo krijues me një ndjeshmëri normale e shpirt të pasur e fisnik, nuk e ka si kusht të domosdoshëm përjetimin e dashurisë në funksion të krijimtarisë, mbasi atij/asaj edhe kur u mungon dashuria reale, e imagjinojne atë gati parajsore, ndoshta dhe më bukur se realiteti… Përvoja ka treguar se pena të shquara botërore i kanë kënduar dashurisë edhe kur s’kanë mundur ta provojnë atë natyrshëm, apo kur kanë qenë jo në moshën e kulmeve jetësore, por në moshën e bardhë, si i madhi Lazgush Poradeci, Ali Asllani etj. Lëre pastaj të permend poetët e Risorxhimentos” italiane, apo “Strum und drangut” gjerman…!Po Leopardi, Saadiu, Omar Khajami e shumë të tjerë a nuk kanë rrëfyer pëerms lirikave të veta, se ç’fuqi të natyrshe e të mbinatyrshmë ka Kryendjenja njerëzore e dashurisë?
- Po citoj titulllin e një libri, ku ju jeni bashkëautor me Z.Eduart Dilo, poemë- baladën:”Diloiada” Çfarë keni bërë Ju për të marrë kaq shumë dashuri nga jeta? Ju keni shkruar një kryevepër, për një familje të vlerësuar kombëtarisht nga historia dhe deri te lexuesi më i thjeshtë? Ç’mund të na thoni për këtë?Si ju lindi ideja për ta shkruar?



Libri që sapo përmendët, nuk mund të pranoj që është kryevepër, por është diçka. Është konstruktuar në dy pjesë Pjesa e parë është poema – baladë e ndarë në 12 akte me prolog dhe epilog dhe pjesa e dytë, ku më së shumti jepet informacion më i shtjelluar për Familjen e Ilia Dilo Sheperit… Ka një histori të lezeçme fillimi, përkushtimi dhe realizimi i këtij libri: Unë për vlerat e Ilia Dilos nga fillorja gjer me mbarimin e studimeve të larta nuk kisha dëgjuar e lexuar, pothuajse asgjë. Edhe pjesëtarë nga kjo familje që i njihja, nuk dija se kishin për baba e gjysh këtë persoonalitet të gjuhës e të shkollës shqipe. Vetëm Andon Zako Çajupnin njihnim dhe ia mësonim vjershat përmendësh. Për herë të parë jam kontaktuar me emrin e Ilia Dilos në shkollën tetëvjeçare të Erindit (Lunxhëri) nëpërmjet gojës së kolegut Mitro Qendri, i cili kish mbaruar Normalen e Elbasanit dhe Ilia Dilon e kishte pedagog. Mitroja fliste me respekt e dashuri për Ilian në gjysmën e dytë të viteve ’60, edhe pse emri i tij nuk figuronte askund gjer asokohe, së paku për kufinjtë e njohjes sime. “Ishte i qetë, i përkushtuar dhe mjaft bindës dhe kërkues në dhënien e njohurive…”- më thoshte kolegu për tëparin e familjes së madhe sheperiote, Dilo… Ma zuri syri në vitet e mepastajme këtë emër në njërin nga librat e Enver Hoxhës me kujtime për Gjirokastrës, por gjithçka sipërfaqshëm. U deshën ndryshimet e ndjeshme të domosdoshme rrënjësore në Shqipër që të ringjalleshin një pas një vlerat e supervlerat e mohuara apo të lëna në mjegull fare padrejtësisht e mizorisht… Mund të ketë qenë mbarimi i vitit 2008 kur vlerësova një shkrim të z. Eduard M. Dilo në një temë të hapur enkas për Zagorinë tonë. Nipi shkruante me mall e dashuri pëgjyshin e tij, Ilia Dilo Sheperin. Dhe une që tashmë kisha goxha njhuri për mësuesin e gramatikanin e shquar democrat, nuk kish se sit ë qëndroja indifferent ndaj shkrimit te “Forumi shqiptar”. Mendimet e mia i kapi Eduardi me banim në New York. Ndërkohë në dy nga botimet e mia poetke ë mëparshme kisha nga një dedikim për gjuhëtarin. Nuk vonoi dhe me Edin biseduam me shkoqur permes messengerit e ramë që njëri nga përtej oqeanit e tjetri nga Ballkani të ndertonim diçka më dinjitoze për erudition Ilia Dilo e për familjen e madhe të Tij, që perjetoi skajshëm persekucionin komunist…Kisha nevojë pë me tepër material jetësor nga ç’kisha fjetur vetë dhe Eduardi nuk m’u kursye. E kështu Brenda tre katër muajsh poema hodhi shtat, si produkt in ë bashkepunimi të ngushtë nëpërmjet internetit, deri sa pa dritën e botimit.
- Fjala dashuri është aq e bukur aq edhe e përgjithshme . Ku qëndron forca e dashurisë që ju frymëzon më shumë, të jetoni apo të shkruani?
Jam i mendimit se kam jetuar e jetoj për të qenë dikush në jetë, duke respektuar jetën, duke e mbrojtur atë në emër të njerëzores së vërtetë, për mirësinë e përgjithshme, për dashurinë e përjetuar e të fantazuar,për gjithçka që përmban të bukurën në çdo pikëmamje… Tshmë jetoj për të kujtuar, për të medituar e për të shkruar brenda devizës sime: “Dua shpirtit t’i bëj qefin, të mos thotë: ‘Eja, të vdesim!”
- Duket sikur gjinia e Juaj e preferuar është poezia, proza, tregimi. A keni shkruar, roman, reportazhe, publicistikë?


Një pjesë të mirë të poezive, si për të rritur edhe për fëmijë, i kam të botuara. Ka shumë ende të pabotuara. Kam shkruar në prozë mjaft tregime, kryesisht humoristike, por s’i kam permbledhur ende. I vetmi roman që kam botuar titullohet “HEDHJA E ZAREVE”i cili ka brenda vete edhe një dozë jo të paktë autobiografie të letrarizuar. Fati (përcaktues ose jo i jetës sonë përshkon tej per tej subjektin e ketij romani gati 300 faqesh. Publicistikën e kam ende të pabotuar. Brenda një fantareportazhi të titulluar “Mysafirët e rinj të Çajupit”, kam synuar të mëshoj te figura e Poetit shpirtlirë kombëtar, A. Z. Çajupit, ku publicistika gjen shprehjen e vet e ngjizur me reportazhin, porse përmes një fantazie që përbën katalizatorin e të dyjave: tokësores e qiellores…
Publicistikëm e gjejmë jo pak edhe te “DILOIADA”. Tregime, novela e skica kam dhe në librin më të ri, dalë nga shtypshkronja në janar të këtij viti, me titull “FIKSIMET E PAQME TË MOSHËS”.
-Si ju duket kritika letrare sot? A ka kritikë të mirëfilltë letrare? A mund të na thoni dicka për këtë temë që shqetëson njerëzit e letrave shqipe?
E mbisunduar nga interest e çastit vetiake të ndërsljellta dhe jo nga intresat e masës së lexuesve… Atë që komplimenton njëri e nxin tjetri e kështu ngrihet kështjella prej rëre e kritikës. Duhet të merret më sëriozisht e jo me njëanshmëri; as nën frymën e nihilizmit klasik…
-Kanë thënë për Jorgo Telon…
Janë shprehur të njohur e të panjohur, por them se nuk para merrem me statistika.
- A ka ndonjë ngjarje në jetën tënde që ja sheh gjurmët edhe sot?
Dhimbjet shpirtërore nuk shërohen kollaj. Ato gjejnë më lehtë rrugën e pasqyrimit në krijimtari… Edhe privimet fizike i krijojnë mjaft dhimbje shpirtit i rrekur për të qenë shpirt i lirë me kuptimësinë më të vërtetë e më direkte të kësaj fjale.

- Cili autor ju inspiron më shumë?
I kam çikur diku më lart:thesaret e popullit,Lasgushi, Migjeni,Ali Asllani e mjaft zëmëdhenj të botës së madhe letrare…

- Cilat janë marrdhëniet me fëmijët Tuaj? Sa ju mbështet bashkëshortja dhe fëmijët në aktivitetin Tuaj , krijues letraro-artistik?
Tepër të ngrohta brenda mirëkuptimit të ndërsjelltë e mjaft inkurajuese e kuruese për mua… një terapi e dëshiruar familjare,q ë buron prej një investimi të parapëlqyer prindëror…
- Jetoni në Gjirokaster, c’ju lidh me Sheperin?
Me fshatin tim të lindjes, Konckën, Sheperin e krejt Zagorinë më lidh fëmijëria, rinia dhe burrëria, gëzimet dhe trishtimet, humbjet dhe arritjet…
- Dicka që doni të shtoni, për krijimet Tuaja në të ardhmen?
Mund të kem dorëshkrime te mbaruara ose që presin të mbarohen pothuaj edhe kaq sa kam mundur të botoj gjer tani.

Cili është mesazhi që ju keni për talentet e reja?
Të jenë vetvetja e sa më larg sajesave të sforcuara letrare

-Zotëroni ndonjë gjuhë të huaj? Sa ka ndikuar në krijimtarinë dhe jetën Tuaj?
Fatkeqësisht u mora me njëgjuhë që mbeti mënjanë (rusishten)Dhe dihet, po e le, të lë dhe ajo. Shumë dëshira kasha në rini, por dëshirat me venitshin për mungesë tyë litera\tures që nuk asrrinte gjer te dora ime edhe pse isha i abonuar te “Libri Ndërkombëtar”Autodidakt eca goxha te italishtja e greqishtja. Në rusisht arritja të jepja dhe mësim në shkollën e mesme të krahinës e gjith\ka mw pas e ndwrpreu disi shpejt swmundja , duke mw

- Keni vizituar vende me një demokraci të mirëfilltë. Cfarë do të dëshironit të kishte Shqipëria jonë nga këto vënde demokratike?

- Si një historian, si ju duket termi:”Shqiperi e madhe”?
Kam shkruar dhe tekste këngësh me këtë temë qe është e dëshiruar për gjithë shqiptarët…


-----------------------

Cikël poetik nga Jorgo S. Telo ...dhe diç me tepër... 

http://floripress.blogspot.com/2011/03/cikel-poetik-nga-jorgo-s-telo-dhe-dic.html




http://www.youtube.com/watch?v=Oiyl8RNY_T8

JU RRËFEJ SHOQATËN E SHKRIMTARËVE SHQIPTARO-AMERIKANË

Esse nga RAIMONDA MOISIU



Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë lindi në sajë të devotshmërisë, forcës qytetare e intelektuale, kurajos e përkushtimit, të ritregojë e njohë historinë, ngjarjet themelore të saj, duke i njohur ato u japim rëndësinë e vërtetë marrëdhënieve universale, instikteve të tyre- mbështetur në idealet patriotike dhe atdhetare, vlerat kombëtare, kulturën, traditën e gjuhën, dëshmi këto e trashëgimisë së kozmopolitizmit që forcon shpirtin dhe sikush kultivon në vetvete atributet për të njehsuar pikën e origjinës të identitetit kombëtar të kombit nga vjen, në afinitet me kulturat e tjera në Amerikën multinacionale. Shumica e shkrimtarëve shqiptaro-amerikanë i përkasin Letërsisë Postkomuniste të Diasporës, ata ndajnë e tregojnë historinë nën efektin e karizmës, aureolës të rrënjëve historike dhe kulturës shqiptaro-amerikane, pohojnë të kaluarën e pararendësve, -elitës së shquar të Rilindjes Kombëtare në ekzil, nga Fan Noli e Faik Konica, Arshi Pipa dhe Prof.Isuf Luzaj, Zef Oroshi, Qerim Panariti, Sotir Peci, Josif e Vasil Pani, Peter Prifti, Kristaq Trebicka, Anthony Athanas, Baba Rexhep Bardhi, Peter Lucas, At’Arthur Liolini, Prof.dr.Selaudin Velaj, etj.

Ata mbartin me vete nderimin, respektin e kockës së erudicionit intelektual e krijues të tyre, dëshmi të njerëzores e shpirtërores, emocionuese dhe edukative. Vetë natyra, koha dhe liria u dha mundësinë të ngrenë strukturën e memorialit të krenarisë, gjuhës, të idealeve e virtyteve të kombit, pjesë e kulturës amerikane. Në pamje të parë bie në sy gjallëria e integritetit individual e kontributit dimensional krijues, kontribut që të bën të përfytyrosh si kanë qenë ëndrrat e paraardhësve, plot sfida e dhimbje, sakrifica e arritje, përkushtimin pakompromis e shkrimtarëve shqiptarë të parë në ekzil. Sikush prej tyre ka pasur ëndërr e shpresë, kanë parë ecjen në kohë të gjeneratave, dinjitetin kombëtar të ngrihej e integrohej nga dita në ditë, nga dekada në dekadë, duke kapërxyer shekullin.

Kush ishte ideatori dhe mbështetësit e parë në themelimin e SHSHSHA-së

Konfident në erudicionin dimensional qytetar, intelektual e krijues të tij, i pari që studio idenë për të formësuar e paralelizuar atë me idetë e të gjitha ngjarjeve, privilegjin për të qenë pjesë e historisë së popullit shqiptar në të dyja kahjet e Atlantikut, me idetë e parardhësve të atyre që shënuan fillimet e bashkësisë etnike të emigrantëve shqiptarë, me lindjen e gazetës “Dielli” e “Kombi”, themelimin e “Vatra”-ës dhe Rilindjes Kombëtare , ishte -Gjekë Marinaj -duke mundësuar kështu vazhdimësinë e integritetit të letrave shqipe me kurajon, forcën dhe mundin e shkrimtarëve të vjetër e të rinj, -Pikën e Bashkimit të Letërsisë Postkomuniste të Diasporës Shqiptare.Si një metaforë për të kuptuar të kaluarën interesante në kontekstin e trashëgimtarëve të atdhetarizmit e shqiptarisë, penës e dijes, për të përjetësuar vlerat dhe identietin kombëtar në mbarë botën shqiptaro-amerikane,-duke qartësuar të tashmën dhe hapur udhë të ardhmes. Me idenë e dëshirën e mirë se e ardhmja i përket gjeneratës së re, djaloshi nga Malësia e Madhe, Gjekë Marinaj karakterizohej nga karizma dhe kultura, që maturoheshin nga dita në ditë, për të lëvizur drejt fazës të bashkëpunimit, të natyrës universal, e tashmja me të kaluarën.

Si personazh që duket sikur vjen nga Muzeu Historik Kombëtar i kohës, Gjekë Marinaj në vitin 1990-botoi poezinë satirike antikomuniste e titulluar “Kuajt”, poezi që do të ndryshonte krejt rrjedhën e jetës së tij. I ndodhur përballë kufirit izolues dhe arrestimit të pashmangshëm më 12 Shtator të atij viti, Marinaj sfidoi me trimëri liridashëse, arratiset nëpërmjet kufirit shqiptaro-jugosllav në Jugosllavi. Më vonë ai kapërxeu oqeanin dhe u vendos në SHBA-ës. Ardhja e Gjekë Marinaj në Amerikë ishte moment moral, shpirtëror e historik në jetën e tij. Me përpjekje e sakrifica,ngarkesë emocionale, lumë atdhedashurie për Shqipërinë e vendlindjen, me pasionin dhe talentin për letërsinë, ai vazhdoi studimet në Shkencat e Përgjithshme, u diplomua në Brookhaven College. Më pas diplomohet në degën e Letërsisë Bashkëkohore, i akordohet grada shkencore; Magna Cum Laude. Në të njëjtin Universitet mbaroi edhe Master-in në vitin 2008-ë, mbrojti gradën Ph.D. në Letërsi, në Universitetin e Teksasit, Dallas. Sot Prof. Gjekë Marinaj jep mësim gjuhën, komunikimet angleze dhe letërsinë botërore në Richland College. Është autor i dhjetra librave me poezi, studiuese e shkencore për letërsinë bashkëkohore, publicistikë e prozë, i vlerësuar nga Kritika e kohës me Cmime Kombëtare e Ndërkombëtare. Në kapërxyellin e shekullit 21-ë, poeti, përkthyesi, kritiku letrar dhe publicisti shqiptaro-amerikan Prof. Gjekë Marinaj doli me teorinë në lidhje me Letërsinë Postkomuniste të Diasporës Shqiptare; Grupimin e krijuesve, autorëve, poetëve e shkrimtarëve në ekzil, në Shoqatë apo Lidhje Shkrimtarësh, – ide që pati efekt të thellë dhe mbështetje nga figura të njohura të Letrave Shqipe, mërguar në SHBA-ës, në dekadën e fundit të shekullit të kaluar,-ide që do të bënte rrotacionin spektakolar dhe historik në letërsi; Themelimin e Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë.

Prof. Peter R. Prifti- një nga personalitetet e shquara të kulturës shqiptaro-amerikane, dishepulli i devotshëm dhe nxënësi i fundit, i drejtpërdrejtë i Fan Nolit., -u anëtarësua në ditën e themelimit të saj, qëndroi deri në ditën që u nda nga jeta. Përgatitja e tij arsimore, përvoja jetësore që nga diplomimi në Penn State College me “Bachelor of Arts degree in Arts and Letters,” më 1949, më vonë ndoqi “University of Pennsylvania” ku fitoi diplomën “Master of Arts degree in Philosophy”. Punoi si sekretar i Vatrës dhe redaktor i gazetës “Dielli”, që e afroi me Nolin, e ndihmoi të njihte më mirë komunitetin shqiptar, ndërsa puna shumë vjeçare në M.I.T. e aftësoi për t’u marrë me studime politike.

Përpos potretit e staturës intelektuale, qytetare e krijuese, Prof. Peter R.Prifti cmohet nga mbarë bota shqiptare si; patriot, dijetar i shquar historian, filozof, politolog, gjuhëtar, përkthyes e letrar.

Me të parin që e konsumoi idenë e tij në lidhje telefonike–ishte poeti, shkrimtari, publicisti dhe kineasti Kolec Traboini, nga mbështetësit e parë dhe bashkëthemelues i Shoqatës me ndihmesë të admirueshme. Kolec Traboini është i njohur si ndër lirikët më të zjarrtë të vargjeve lirike shqiptare në letrat shqipe, ai është nga ata autorë që shpreh shpirtin fenomenologjik me qartësinë e mendimit filozofik e artistik nën efektin e njerëzores. Është autor i mbi 20 librave poezi, prozë, esse e publicistkë, 12 prej të cilave me poezi, të mirëpritura e vlerësuara nga kritika e kohës, audienca e lexuesve dhe dashamirësëve të artit e letërsisë. Pena poetike e Kolec Traboinit është nga zërat poetikë më të rreptë i gjendjes sociale në stilin migjenian, me ide shprehëse dhe emocionale, krejt e vecantë në poezinë bashkëkohore.

Në arkivën e themelimit të SHSHSHA-së, vend të vecantë zë, shkrimtarja e gazetarja Albana Mëlyshi Lifschin, antarësohet e para, për eksperiencë e bashkëpunim, ajo do të marrë kontakte të drejtpërdrejta me Kryetarin e Lidhjes së Shkrimtarëvë Shqiptarë në tokën mëmë, asokohe, Limoz Dizdarin. Albana Mëlyshi Lifschin është nga pioneret e para të gazetarisë shqiptare për femra dhe e cilësuar si pionere e tregimit me temën e emigrimit në USA. Emigruar në SHBA-ës në fillim të viteve ’90, ajo ka njohur vetëm ngjitje në krijimtarinë e saj duke botuar dhjetra libra në disa zhanre; poezi, prozë, publicistikë e përkthim. Zonja Mëlyshi -Lifschin është shkrimtarja shqiptaro-aemerikane, që ka shkruar librin dokumentar në Anglisht & Shqip-“Children of Kosova-stories of horror”- për ngjarjet e vitit 1999-të, genocidit të popullsisë kosovare nga rregjimi i Miloshevicit, libër i vlerësuar denjësisht e respektivisht, nga ish-presidenti amerikan Bill Clinton e Bordi i Arsimit i Shtetit të Neë York-ut, si tekst shkollor në shkencat sociale. Botimi i këtij libri dokumentar historik, për cdo shqiptar, politikën e jashtëme amerikane e botërore ishte drita realiste e tragjizmit, shpërnguljes biblike, masakrat, heroizmi, epiciteti e gjithë historia horror e përgjakur e popullit martir të Kosovës, nga egërsia, mizoria e genocide sërbe, ndaj popullit të pafajshëm. Ky libër tronditi mbarë opinionin amerikan e botëror, i vuri ata në lëvizje për zgjidhjen e cështjes së Kosovës, mbrojtjen e popullit kosovar e të ardhmen e tij. Mbështetës e bashkëthemelues i SHSHSHA-së, është shkrimtari i mirënjohur, pionier e figurë dominuese e letrave shqipe, Mjeshtëri i rrëfimit e dialogut, -Naum R.Prifti. Personazhet e veprave të tij letrare janë njerës të thjeshtë, përvojat e jetës me fuqi të magjishme plot jetë në të kaluarën, të ardhmen e lirinë e tyre. Shkrimtari Naum Prifti është shkrimtari që ka shkruar tregime për fëmijë e të rritur, disa prej tyre janë bërë filma, i vlerësuar nga kritika e kohës me cmime për veprat e tij letrare. Në mesin e komunitetit të bashkëthemeluesve vend të vecantë zë shkrimtarja dhe publicistja e talentuar, “dardharja” e Bostonit në Amerikë, Rozi Theohari, autore e dhjetra vëllimeve me poezi në shqip e anglisht. Lexuese dinjitoze e veprës së Fan Nolit, intervistuese e bashkëkohësve, patriotëve, atdhetarëve të vjetër e të rinj, e kanë shëndrruar Rozi Theoharin në transmetuese e përhapjes së humanizmit, cuarjes e përjetësimit të veprës së Nolit, penë dominuese profesionale, historike e publicistikës shqiptaro-amerikane. Poetja e Diellit, intelektualja, shkrimtarja, publicistja dhe Aktivistja e “Vatra” dhe “Dielli” në Amerikë, Merita Bajraktari McCormack, me aktivitet prodhimtar, krijues e atdhetar, e vlerësuar me Penën e Artë, është anëtare e parë e Shoqatës.

Nga më të admiruarit e të vlerësuarit mes shkrimtarëve modernë e bashkëkohorë, me kontribut të jashtëzakonshëm në letrat shqipe, bashkëthemelues i SHSHSHA-së është prozatori Ramiz Gjini. Në më shumë se një dekadë ai botoi gjashtë përmbledhje me tregime, dy romane e rikrijoi kohën këtej e përtej Atlantikut, përpjekjet e njerëzve të zakonshëm që u është kërkuar të sakrifikojnë rehatinë dhe çrrënjosin jetën e tyre, përpjekjet autentike në domethënien e natyrës njerëzore. Shkrimtari shqiptaro-amerikan, nga Qeparoi i Vlorës, Petraq Janko Pali, rradhitet si mbështetës në themelimin e Shoqatës së Shkrimtarëve shqiptaro-amerikanë, duke qënë për dy mandate në Kryesinë e saj. Ai është biri i eruditit e mësonjësit të Shquar të Bregut të Detit,”Mësuesit të Popullit” Janko Pali. Altruist në thelb, shkrimtar profilik, mjaft popullor, ai njihet si autor produktiv, i përkushtuar, pasionant, vecanërisht në rradhët e krijuesve shqiptaro-aemerikanë. Autor i dhjetra vëllimeve me poezi, prozë dhe publicistikë, nën kujdesin e tij hulumtoi e botoi dorëshkrimet në tre vepra të Atit të Tij, eruditit Janko Pali, dhurata të cmuara historike e vlera kombëtare, shërbim i cmuar, historisë e kombit. Prof. dr. Selaudin Velaj, aktivist i shquar i cështjes kombëtare, kontributi akademik e krijues, realiteti dhe përvojat jetësore, bashkëpunëtor i drejtëpërdrejtë prej mëse 30 vjetësh i At’Arthur Liolinit, klerikut të nderuar e pasardhës i Fan Nolit, kanë formuar tek Dr.Velaj, portretin e njeriut, që janë mishëruar, ndershmëria, dinjiteti, bujaria dhe fisnikëria. Me këtë rast dua të përcjell emra të tjerë të zërit intelektual e krijues, figura të njohura të letrave shqipe, mbështetës dhe anëtarëve të Shoqatës që me themelimin e saj:poetin martir të Demokracisë Viktor Martini, Prof. dr.Thanas Gjika, shkrimtarin Spiro Gjikondi, poetja Julia Gjika, Genc Leka, poetja bilingual e vlerësuar nga kritika amerikane, Sidorela Risto, Kreshnik Ndreu, poeti i dhimbjes e atdhedashurisë, Lek Gjoka, Marash Mali, Tom Paloka, Nikolin Markaj, Ferhat Ymeri,etj.

Të gjithë këta autorë në unitet mendimi e ideje, shënuan kthesën e parë historike në hyrje të shekullit të ri-pikërisht në vitin 2001-themeluan Shoqatën e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë, në përputhje me Ligjet amerikane, shoqatë jofitimprurëse, me President, ideaotorin, i konsideruar tashmë themeluesi i saj, Prof. Gjekë Marinaj e Kryetar i Kryesisë së Parë të SHSHSHA-së, shkrimtarin e shquar Naum R.Prifti, sekretar: Sami Milloshi, publicistin e mirënjohur herët në median shqiptare dhe poet. Me kontribut përkushtues e konstruktiv me opinione dhe mendime, i apasionuar pas letërsisë, vecmas në gjininë e poezisë, Sami Milloshi është autor i disa librave me poezi në shqip dhe anglisht, të vlerësuara nga kritika e kohës shqiptare dhe amerikane. Ndërkohë Milloshi ka hedhur idenë se historia e letërsisë shqipe duhet të rishkruhet mbi bazën e vlerave letrare, ashtu si në botën e qytetëruar.

Luigj Cekaj, djaloshi shkodran, në moshë të njomë u përball me njollën absurde e të prekurve politikisht, persekutimin dhe arrestimin, si biri i të arratisurit politik, Kolë Cekaj. Pasionant dhe dashamirës i letërsisë, mundësia për të botuar i jepet vetëm me ardhjen e demokracisë. Ka kontribuar si redaktor i poezive në gazetaën “Besa”, Shkodër. Emigron në Amerikë me statusin e emigrantit politik, autor i disa vëllimeve me poezi dhe punoi për revistën “Trojet Tona”, aktualisht punon në revistën “Jeta katolike”,organ i Kishës Katolike Shqiptare,”Zoja e Shkodrës, Hardsdale, Neë York. Anëtar i Shoqatës dhe sekretar i saj. Në mbledhjen e parë të Shoqatës do të vendosej për zgjedhjen e Kryesisë së re njëherë në cdo tre vjet e më pas në cdo dy vjet. Nga viti në vit anëtarësimet në Shoqatë rriteshin, reputacioni i saj forcohej e maturohej, me besimin se individi krijues është arbitri kryesor i zërit krijues letrar, intelektual, qytetar e shqiptar.Cdo anëtar ka lidhje të drejtëpërdrejtë ndaj parimeve që udhëheqin Shoqatën, bazuar në mendimin e vlerën, krijimtarinë e korifejve të letrave shqipe në dy kahjet e Atlantikut, trojet shqiptare e tokën amerikane. Në raport me vitet duke njohur vetëm ngjitje e progress, kryetar i Shoqatës u zgjodh Ramiz Gjini, në dy mandate dhe me tërheqjen e Prof. Gjekë Marinaj si President Nderi i Shoqatës, u zgjodh, poeti dhe publicisti i mirënjohur nga Presheva, Adnan Mehmeti, figurë emblematike e dominuese e Letërsisë Postkomuniste të Diasporës, status që vazhdon aktualisht. Z.Adnan Mehmeti është autor i disa librave me poezi në gjuhën shqipe, angleze, me aforizma dhe publicistikë, fitues i disa cmimeve kombëtare e ndërkombëtare, jeton e punon prej vitit 1995-së në SHBA-ës. Poeti e Publicisti, Mehmeti, konceptin filozofik për jetën, e ka kthyer në parim jetësor e krijues. Ai mendon se nuk mjafton vetëm të jetosh, jeta matet me vepra. Lum ata që bëjnë vepra. Vepër nuk është vetëm të botosh libër. Vepër është të mbjellësh pemë para shtëpisë për ta gjelbëruar qytetin dhe t’i japësh kuptim e shpresë asaj. Puna e shkrimtarit është e lidhur me librat,-shprehet Mehmeti. Në fëmijëri ka lexuar për Fan Nolin, gjithmonë e mundonte kurreshtja se ku kishte lindur, Noli ynë. I apasionuar dhe dashamirës i veprës së Nolit, -Mehmeti studioi në Universitetin e Prishtinës, mësoi jetën dhe veprën e tij. Ka brengën, që herë -herë e trondit, për vendlindjen; Se kujt i takon Lugina e Preshevës. Deri kur kështu?!-pyet poeti, brengë që e ndan me bashkëkombësit, familjen, në poezitë e librat e tij. Nën presidencën e z.Adnan Mehmeti, Shoqata ka pasur rritje në anëtarësim dhe krijimtari në nivel të admirueshëm artistik e krijues, aktivitete të ndryshme me taban historik, kombëtar, atdhetar e letrar. Nga sukseset më simbolike e historike, nën kujdesin e drejtëpërdrejtë të Mehmeti, është dalja në dritë e revistës “Pena” , organ letraro-artistik, kombëtar e historik. Aty pasqyrohen shkrime letrare, poezi, tregime, dhe publicistikë, nga autorë të ndryshëm, anëtarë të shoqatës, komunikimi me lexuesin dhe dashamirësit e letrave shqipe, në evoluimin modern të penave poetike dhe prozë. Revista “Pena’ gjendet në Bibliotekën Amerikane, në atë të Federatës Pan Shqiptare “Vatra”, dhe Bibliotekën e Kishës Autoqefale Shqiptare e Shën Gjergjit, e Fan Nolit, Boston.

Në vazhdën e traditës, dy mandate rradhazi si Kryetar i SHSHSHA-së ka qënë poeti dhe prozatori Dalan Luzaj, djali i vetëm i Prof. Isuf Luzaj, një nga personalitet më të shquara të nacionalizmit në Shqipëri, kulturës shqiptaro-amerikane, bashkëthemelues i Partisë Social-Demokrate me Musine Kokalarin dhe Kastriot Mucon, poet, mësonjës e filozof. Shkrimtari e poeti Dalan Luzaj karakterizohet nga mirësia e paqja shpirtërore, pjekuria e fisnikëria intelektuale e qytetare, i heshtur, tejet modest, i ngrohtë në komunikim, njerëzor e shoqëror, shpërthyes në pikat kulmore të situatave të ndryshme të farsave sociale e historike, i kursyer në ndërtimin e strukturës poetike dhe përsosmërisë së artit të bukur e të vështirë poetik. Dalan Luzaj, autor i disa vëllimeve me poezi e prozë, hulumtues dhe mbledhës i veprës së Atit, i 12 vëllimeve filozofike, nën titullin “Kujdesi i Bletës”, etj, vazhdon të mbajë figurën dhe trashëgiminë e penës së tij.Pena krijuese e Dalan Luzajt ecën me të njëjtin ritëm e kredibilitet të cmuar, të freskët, figurë model për brezin e ardhshëm, kohën, kujtesën, historikun e kombit e letrave shqipe në Diasporë. Po sjell në vëmendje kontributin e Nënkryetarit të Shoqatës, për disa mandate e poetit e prozatorit, Mëhill Velaj, nga Peja e Kosovës, me banim në Stamford, Connecticut. Është anëtar i Shoqatës me themelimin e saj, dashamirës, enthusiast e optimist i artit e letërsisë, nuk kursen talentin, kontributin krijues e intelektual, aktivist e shpirtëror, filantropist në botimin dhe përjetësimin e veprave krijuese. Autor i dhjetra librave me poezi, në gjuhën shqipe, angleze, frënge e rumune, me prozë; në gjininë e tregimit e romanit dhe publicistikë. Shkruan herë pas here në shtypin shqiptaro-amerkan,gazetat “Illyria”, “Dielli”, ” Bota sot” SHBA, Shqipëri e Kosovë, ”Fjala e lirë”, Londër , ëebsite e forume bashkatdhetare në internet. Ajo cfarë e bashkon poetin, prozatorin dhe publicistin Kostaq Duka me SHSHSHA-ë dhe kolegët e tij, është tematika që trajtojnë në veprat e tyre, dhe padyshim Duka mbetet autori që i jep formë letrare-artistike e mendim filozofik në gjini të ndryshme; tradicionales, qytetares, sociales, dashurisë, mallit, kuptimit për jetën, vepra që identifikojnë vlerat e vërteta, shkrimtari që jeton brenda detajit artistik.Kostaq Duka i diplomuar për Shkenca Politike Juridike, dega filozofi-është nga pionerët e parë të gazetarisë e publicistikës shqiptare me reportazhe, kolumna, opinione në gazetat e Korcës e të Tiranës. Për dy mandate ka qenë Sekretar i SHSHSHA-së. Shkruan rregullisht në gazetat; Iliria, Dielli, Fjala e Lirë, Londër, Korca, Devolli etj.

Në mesin e shkrimtarëve në ekzil, anëtar i hershëm i SHSHSHA-së është shkrimtari dhe publicisti Pierre Pandeli Simsia. I lindur në qytetin antik të Beratit, në familje autoktone, intelektuale e qytetare beratase, e njohur në fushën e farmaceutikës. I diplomuar për ekonomi-financë, ai u dashurua me muzikën e letërsinë në adoleshencën e hershme. Autor i disa librave në prozë e publicistikë, romancier, shkrimtar profilik, shtjellon tema të ndryshme së; fëmijëria nën diktaturë, dramat sociale, zakonet e tradita, emigrimi, shtjellimi i dukurisë së gjakmarrjes, etj, janë pjesë e rrëfimeve të autorit. Prej vitit 1997-ë jeton, punon e krijon në Neë York.Është aktiv në artin e kulturën shqiptaro-amerikane, prodhimtar në letërsi e publicistikë, boton në median shqiptare, Diasporë e libra. Për krijimtarinë e tij është nderuar me disa çmime, në SHBA, si: “Pena e artë”, “Petro Marko” etj. Për këto merita, ai është zgjedhur sekretar i SHSHSA-së, në dy mandate.

Në Letërsinë post-komuniste të Diasporës aderojnë figura të njohura të letrave shqipe

Në Letërsinë post-komuniste të Diasporës, e cila tashmë është grupuar në SHSHSH-ë aderojnë figura të njohura të letrave shqipe; Poetja dhe Publicistja Iliriana Sulkuqi, autore e dhjetra vëllimeve me poezi, në gjuhën shqipe e angleze, kritikë letrare e publicistikë, një mandat, Nën/Kryetare e Shoqatës, e shpallur Ambasadore e Paqes. Poeti e Prozatori Fatjon Pajo, autor i disa librave me poezi, romane e tregime, në gjuhën shqipe e angleze, i vlerësuar me Cmime kombëtare, Pena e Artë në Atdhe e Diasporë. Tema me drama sociale e traditicionalja e kanë bërë Fatjon Pajon shkrimtar dhe poet bilingual në gjuhën shqipe e angleze, i admiruar e kërkuar në qarqet letrare të Diasporës e trojet shqiptare. Shkrimtarja simpatike nga Mitrovica Teuta Shabani Toëler jeton e punon në SHBA-ës, bën pjesë në grupin e parë të autoreve femra të anëtarësuara në Shoqatë, autore e disa romaneve investigativë. Eleonora Gjoka Kosta apo Elko-vajza e valëve të Bregut të Detit, poete dhe studiuese e imazhit të gruas nga mitologjia në botën reale.

Autor i dhjetra romaneve, tematika që romancieri i afirmuar Vlash Fili shtjellon e trajton, është metamorfoza e një populli të tërë në diktaturë. Midis fillimit dhe fundit të romaneve të Filit, ekziston dinamika e përvojave të jetës në krijimin e formave të reja, lidhjen që iu bën personazheve, kalvarin e dhimbjeve, sakrificave, lidhjet e forta familjare, burgun, internimin, të cilin ai e ka provuar, Vlash Fili ia arrin qëllimit të bëjë të prekshmen dhe njerëzoren. Meritë të vecantë zë organizimi i Ditës së Letërsisë në Michigan, cdo vit në muajin e letërsisë, nga poeti, shkrimtari e Botuesi i Revistës KUVENDI në Diasporë, Pjetër Jaku, me mbështetjen e SHSHSHA-së, revistë ku konkurojnë vlerat letraro-artistike. Shoqata “Bijtë e Shqipes” në Filadelfia, tashmë është bërë simbol epoke në Diasporë e njohur për aktivitetet e larmishme disa herë në vit, me tema të ndryshme nga arti, letërsia, tradita e temat sociale, histor8ike e atdhetare, gjithmonë në bashkëpunim me SHSHSHA-së.Shkrimtari dhe publicisti i mirënjohur Skifter Këlliçi me biografi të pasur letraro-artistike, publicistike, gazetar sportiv e televiziv. Autor i njohur për krijimtarinë produktive, i përket muzeut historik të letrave shqipe mes dy epokave. Roland Musta poet e prozator, Bardhyl Mezini, poet e fabulist, Përparim Hysi, poet, esseist e prozator, Ivzi Cipuri, poet, publicist e diplomat, Klajd Kapinova studiues, kritik letrar, shkrimtar e publicist, Uk Lushi shkrimtar e publicist shqiptaro-amerikan, dalë nga gjiri i luftës së UCK-së, Rita Saliu poete, luftëtare dhe veprimtare e shquar e cështjes së Kosovës, e nderuar me Certefikatën e Mirënjohjes nga ish-presidenti Bamir Topi, Tom Mrijaj studiues, monografist, esseist, shkrimtar e publicist, Shpresa Vrana romanciere dhe esseiste trajton temën e gruas, Yllka Filipi, shkrimtare bilinguale, në gjuhën shqipe, spanjolle e angleze, e vlerësuar nga kritika e kohës si zë unikal në letërsinë moderne shqiptare. Anton Ceta,poet, shkrimtar, kritik letrar e studiues, Pal Ndrecaj, shkrimtar, esseist e kritik letrar, dr.Adem Harxhi, seksolog e publicist, autor i disa librave, Dedë Elezaj poet e filantropist i Shoqatës, Makfire Canolli poete, Sabije Veseli, romanciere bilinguale në dy gjuhë; shqip e anglisht, poetë e krijuesë; Ramiz Mujaj, Aulona Goxhaj, Këze Zylo, Gjeto Turmalaj, Ndue Hila, Guri Stefani, Skënder Kodra, poeti e pikturisti, Nexhat Imeraj, Eduard Dilo, Margita Markaj, Isuf Grejcevci, etj.

Brenda e jashtë SHSHSHA-së jetojnë, punojnë e shkruajnë në ekzil figura të shquara të letrave shqipe; Shkrimtari e poeti Petraq Risto, shkrimtari, poeti e publicisti Roland Gjoza, shkrimtarja e gazetarja e shquar, Elvira Dones, Shkrimtari i Shquar Fatos Kongoli, bën jetën mes Amerikës, Europës dhe Shqipërisë, poeti prozatori dhe kritiku letrar Vaid Hyzoti, shkrimtari e poeti i mirënjohur Thani Naqo, shkrimtari e publicisti Agim Bacelli, poeti i talentuar, martir i demokracisë, Alfons Grishaj, ”, poetja e talentuar Elinda Marku, publicisti e akademiku Shpëtim Nazarko, poeti i shquar i vargjeve lirike shqiptare Nexhip Ejupi, poeti e publicisti devolli, Luan Kalana, poetët Hekuran Miraka, Genci Kastrati, Sami Gjoka, Valbona Dardha, Aida Dismondy-i, Vasil Makoci, Monda Hamitaj Vera Kurti, etj. Ndihmesë dhe mbështetje ee admirueshme e historike, të Federatës Pan Shqiptare Vatra nga dr.Gjon Bucaj dhe Editori i gazetës Dielli, publicisti i mirënjohur Dalip Greca, ndihmesën e mbështetjen e dr.Anna Kohen, Presidente e Shoqatës”Motrat Qiriazi”, bisnesmeni e filantropisti Zef Balaj, ndihmesa dhe mbështetja Prof.dr Fatmir Terziut në botimin dhe lëvrimin e letërsisë në ekzil,nëpërmjet, “Fjala e Lirë”, ndihmesa e artistit piktor, i kudogjenduri Astrit Tota e artisti aktor Shaban Lajci, gazetarit Beqir Sina, etj.. Në Amerikën e Veriut, jetojnë, punojnë e krijojnë në Kanada, njerës të shquar të letrave; dramaturgu, shkrimtari, eseisti, poeti e kritiku, Prof. Vangjush Ziko, poetja e talentuar Majlinda Bashllari, poetja Sose Dumani, shkrimtari, prozatori i talentuar, i mirënjohuri, Faruk Myrtaj, Shkrimtari dhe poeti i mirënjohur Kristaq Turtulli, shkrimtari, publicist e eseisti Vangjush Saro, shkrimtari e publicisti Nexhip Bashllari, shkrimtari për fëmijë Janaq Pani, Sillo Mucko, etj.

Sot Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë inkurajon e mbështet shkrimtarë, poetë dhe artistë, që identifikojnë Letërsinë Postkomuniste të Diasporës, i përkasin periudhës së shtrirjes kombëtare jashtë kufijve të atdheut dhe idealizmit, pasionit dhe shprehjes, të gjithë ata, që e jetojnë jetën me të vërtetat e saj. Letërsia Post-komuniste e Diasporës dhe SHSHSHA-së sjellin zbulimin e zërit të veçantë e veprave të Rilindjes, shpirtit shqiptar, shqiptaro-amerikan e krijues të letrave shqipe, ideve të artit si frymëzim shpirtëror, dimensionit estetik të natyrës, metaforës së rritjes, formimit fizik e intelektual, shprehin më së miri të vërtetën universale të artit ekspresiv për individin e shoqërinë. Në dashuri, në art, jetën social-ekonomike-politike njeriu është gjysma, gjysma tjetër është figura, vepra, mendimet dhe filozofia e tij. Jemi ne që bëjmë art e jetë, në një trup e mendje të vetme, në mbrojtje dhe integrimi të vlerave kombëtare, gjuhës shqipe, traditës, kulturës, letrave shqipe e historisë–mesazhin e dashurisë njerëzore, njehsojmë identitetin kombëtar shqiptar në formë e përmbajtje.

Postscriptum

Më 14 shtator 2013, në mesditë, në një nga sallat e Librarisë të qytetit Stamford në Connecticut, USA , organizoi takimin zgjedhor Shoqata e Shkrimtarëve shqiptaro-amerikanë e zgjodhi Kryesinë e re;
President –Poetin e Publicistin, Adnan Mehmeti
Kryetare-Shkrimtaren e publicisten, Raimonda Moisiu
Nën/Kryetar –Shkrimtarin e Kritikun, Pal Ndrecaj
Sekretare –Shkrimtaren e poeten, dr.Yllka Filipi
Anëtarë-Romancierja Sabije Veseli, poeti Ramiz Mujaj
Raimonda MOISIU

Gruaja daneze Si shpëtoi nga pushkatimi 100 burra shqiptarë

Historia e rrallë e gruas daneze, e rritur në mondanitetin parisien, e dashuruar në Stamboll me shqiptarin Myfit Libohova, ish-ministrin e Brendshëm të qeverisë së parë të Ismail Qemalit, përfundon në Shqipëri e përndjekur nga persekutimi, internimi brez pas brezi. Olga Schweizer, edhe pas vdekjes së të shoqit, nuk braktis Libohovën, fshati ku u vendos të jetonte duke ngritur një prej ngjarjeve të rralla, si shpëtoi 100 burra nga pushkatimi gjerman në vitin 1944



Nëse ka një histori që duhej të rrëmbente nervin e ndonjë shkrimtari këtu, pa dyshim do të ishte ajo e gruas së lindur në Danimarkë, me emrin Olga Schweizer. Një vajzë e re, e rritur në mondanitetin e Parisit, por që fati e solli rrotull: nga Stambolli në Tiranë, në këtë të fundit, duke prehur eshtrat përgjithmonë me një sakrificë sublime, më shumë se histori dashurie.

Olga e re, një vajzë e talentuar në piano, dashurohet me shqiptarin Myfit Libohova, një nga firmëtarët e pavarësisë së Shqipërisë. Është e rrallë kjo histori. Gjatë studimeve në Stamboll, Olga takon shqiptarin dhe dashuria për të e bëri të vinte në Shqipëri, në vitin 1909.

Myfit Libohova u emërua në qeverinë e parë të Ismail Qemalit si ministër i Brendshëm dhe më vonë ministër i Jashtëm dhe i Financave. Edhe pse Libohova “e ndërpreu” historinë e dashurisë më 1927, vit kur ndahet nga jeta, Olga nuk u largua nga Shqipëria. Ajo qëndroi në Libohovë, ku u nderua dhe u respektua nga i gjithë fshati. Ndërsa pas kësaj gruaje, Fatbardha Saraçi në librin e saj “Kalvari i grave në burgjet e komunizmit”, – ku janë të mbledhura jetët e grave që vuajtën dhe si i rezistuan ato torturave të diktaturës, – na rrëfen një episod të panjohur, të rrallë për nga vetëmohimi. Ne i kushtojmë një dedikim të veçantë për të rizgjuar jo thjesht ndjeshmëritë e grave të huaja, si zonja të dashuruara me burrat e tyre apo që shpesh atribuohen kujtimet si zonja të edukuara e mondane, – ky lloj impresioni përmbys ngjarjet kur historia vjen e pamëshirshme në cilëndo anë qoftë.

Kjo histori lidhet me vitin 1944, kur gjermanët rrethuan fshatin Libohovë dhe tërhoqën për të pushkatuar 100 burra. Olga, tashmë një libohovite, hyn midis tyre, të cilët gjermanët donin t’i pushkatonin tek rrapi i madh, në qendër të fshatit. Ajo e kërcënoi oficerin se nëse do t’i vriste burrat, më parë do t’i duhej të qëllonte mbi të.

“Si pasojë e ndërhyrjes së danezes, që i foli gjermanisht, u shpëtuan nga vdekja 100 burra, ndërsa dënimi pse kishin strehuar partizanë, ishte djegia e fshatit, por konsideruar më e rëndësishme jeta”, – shkruan Saraçi në këtë memorie. Më pas, me vendosjen e regjimit të komunizmit, për Olgën dhe familjen e saj, në paradoks të historisë, nis kalvari i vuajtjeve, dënimeve e persekutimit deri në vitin 1990, kur pinjolli i fundit Myfiti i ri tregon se si nuk pushoi së përndjekuri nga sigurimi.

Ja si e tregon Fatbardha Saraçi historinë dhe kalvarin e familjes Libohova:



***

Olga Schweizer Libohova

Sa herë udhëtoja në linjën Shkodër – Tiranë, kur autobusi i afrohej fshatit Zejmen (Lezhë), buzë rrugës automobilistike, në varrezat e fshatit, shihej një varr, me bazament katror, i punuar me çimento, aty prehej një e huaj, që kishte qenë e internuar në këtë zonë.

Çdo pranverë lulëzonte kumbulla, me trung të shtrembër, që i ndodhej tek koka dhe lulet e bardha të pemës, të zgjonin kujtime, për një jetë plot vuajtje, për një të huaj. Ajo quhej Olga Schweizer-Libohova, kishte lindur në Danimarkë. I ati i saj ishte ushtarak, jetonin në Paris. Olga, si vajzë e re ishte e dhënë pas artit, vazhdoi studimet për piano dhe i ati e dërgoi në Stamboll. Në Turqi u dashurua me shqiptarin Myfit Libohova, dashuria e madhe për të, e bëri të vinte në Shqipëri, në vitin 1909.

Kjo zonjë e nderuar ishte gruaja e z. Myfit Libohova, e ish ministrit të brendshëm, të qeverisë së parë shqiptare, të Ismail Qemalit, dhe mbajti më vonë postin e ministrit të jashtëm dhe atë financave. Kishin një djalë që e quajtën Elmaz. Historia e dashurisë u ndërpre me vdekjen e të shoqit në vitin 1927. Ajo s’u largua nga Shqipëria, por qëndroi në Libohovë dhe të gjithë fshatarët e donin, e nderonin dhe e quanin pjesëtare të fshatit të tyre. Në vitin 1944, në operacionin e qershorit, ajo u tregua trimëreshë, hyri midis njëqind burrave, që gjermanët donin t’i pushkatonin tek rrapi i madh, në qendër të fshatit. Ajo e kërcënoi oficerin, se nëse ai do të vriste burrat, më parë do t’i duhej të qëllonte mbi të. SI pasojë e ndërhyrjes së danezes, që i foli gjermanisht u shpëtuan nga vdekja 100 burra, ndërsa dënimi pse kishin strehuar partizanë, ishte djegja e fshatit, por e rëndësishme ishin jetët njerëzore, më e çmuara në jetë, jeta.

Por në vitin 1945 me urdhër të ushtarakut të kuq, Petrit Dumes, familja Libohova u nxor nga shtëpia, iu grabit çdo gjë, ndërsa librat e bibliotekës me 2500 volume dhe shumë dokumente historikë u dogjën, në mes të fshatit. Olgën e vendosën të jetojnë në një stallë lopësh.

Po në këtë vit e internojnë në Shijak.

U kthye nga Italia, djali i saj Elmazi që vazhdonte studimet atje, duke shpresuar në përmirësimin e situatës, por e arrestuan me tre akuza të pabaza: tentativë për arratisje, agjitacion e propagandë kundër pushtetit popullor dhe formim i grupit armiqësor. E dënojnë me njëmbëdhjetë vjet burg, (heqje lirie), mbasi provoi torturat në hetuesi. Në vitin 1949 e internuan në fshatin Tresh të Lezhës, e vetme, pas asnjë të ardhur jetike. Punoi në fermë dhe kudo e ndiqte vetmia, vetmia në komunizëm.

Jetonte në fshatin Tresh, në një kasolle, përbri rrugës, karshi me stallën e derrave.

Djali i saj provoi burgjet komuniste dhe kampet e punës, kur u lirua u bashkua në internim me nënën e tij të dashur, pas njëmbëdhjetë vitesh ndarjeje…Punonte i biri i Olgës, në arë me tension 28, ndërsa në dhjetorin e vitit 1963 danezja shqiptare, në këtë fund viti, i mbylli sytë për jetë, atje në mërgim.

Edhe djalit të nëna Olgës i shkoi jeta në internim, ku jetonte me gruan e tij, Myzaferen, e cila ishte një shoqe e mrekullueshme, që e shoqëroi në ato vite vuajtje e dhimbjeje. Nga kjo martesë lindën në internim tre djem: Enveri, Kemali dhe Myftiu (i riu) që lindën e u rritën me damkën fëmijë të deklasuarish, “armiq” dhe “tradhtarë”.

Në sistemin komunist, fatkeqësia do e ndiqte kudo këtë familje. E arrestojnë nënën e tre fëmijëve, Myzafere Libohovën, se gjoja ka folur, ka bërë agjitacion e propagandë, me dëshmitarë falsë, me të pavërteta, me gënjeshtra, e dënojnë me pesë vjet burg, heqje lirie.

Mbet familja pa të zonjën e shtëpisë, ndërsa zoti Elmaz nga puna e rëndë dhe tronditja që pësoi nga mbajtja e gruas në hetuesi dhe dënimi i saj, ndërroi jetë, vdiq në atë periudhë që u dënua nëna e fëmijëve të tij. Në funeralin e tij ishin vetëm dy kushërinjtë Ihsan e Servet Libohova.

Persekutimi vazhdoi edhe tek fëmijët, që nuk ishin të barabartë me fëmijët e tjerë, ishin të damkosur që nga lindja e tyre me epitetet “të deklasuar”, “armiq”…

Myfiti (i riu) tregon: “Nga viti 1985-1987 jam ndaluar dy herë nga sigurimi i shtetit. Në vitin 1990 arriti dhe pika kulminante. U arrestova nga Zef Loka dhe për një muaj më ndoqi kudo. Nuk e dija ç’do të bëhej me mua? Dëgjova vetëm se e kishin me ne, me atë shtresë që për pushtetin e atëhershëm paraqiste probleme. Nuk e di se si kam shpëtuar nga ajo “valle” e vdekjes. Sa herë kujtoj atë kohë, nuk më hiqet nga mendja era e keqe, atje në internim… Me gruan u martova të premten, ndryshe nga zakoni ynë, ndërsa të hënën i hipa avionit për në Austri, u largova përgjithmonë nga Atdheu…” I riu Myfiti u rikthye në Shqipëri në vitin 2001, bëri tërheqjen e eshtrave të gjyshes Olga e të babait, Elmaz nga Zejmeni i Lezhës për në kodrat e Tufinës në Tiranë. Tashti pushojnë në paqe pa telat me gjemba të kampeve të internimit të Shqipërisë socialiste…

Përgatiti: V. M.

Agron Tufa-Hyrje në psikanalizën e fshatit tonë

Kur Ben Shporta u kthye nga studimet, e emëruan menjëherë përgjegjës sektori të Kooperativës së Bashkuar. Djalë simpatik, shtatlartë e kaçurrels, me një fytyrë bardhoshe e te qeshur, gjithë energji djaloshare, ai i përshkonte njëlloj, me një të ecur sportive, si rrugicat e fshatit, ashtu dhe parcelat e fushave të mbjella dhe, gjithkund, ndiqej me admirim e një zili pa të keq, si mishërimi i njeriut të lumtur e fatbardhë, si një krijesë që s’kishte lidhje me mërzinë e madhe jeshile që pllakoste njerëzit me jetën e rëndomte të fshatit, të cilëve u këputej kërbishtja gjithë ditën e lume midis malit e fushës, në shi e në dëbore, në zheg e acar.

Si për ta bërë edhe më të përlarget distancën midis tij e fshatarëve, në krye të vitit Beni ia këputi një martese dhe solli në fshat një nuse bukuroshe nga kryeqyteti, duke e bërë edhe me përrallore idenë e lumturisë në atë kaurdisje mërzimadhe varfërie, punësh, mllefi e intrigash. Beni me bukuroshen e tij të largët, Albën, me të cilën thoshin se kishte qenë i dashuruar vitin e fundit të Institutit, nuk kalonin, por vërtiteshin së bashku, duke i përshkuar rrugicat e fshatit tonë të madh me një vals të ngadalte, që s’kishte të sosur, të ndjekur nga buzëqeshjet e pavullnetshme të gjindjes gojëhapur. Çdo gjë dëshmonte tek çifti i ri një shije, finese, larmi e gusto të parënduar, e cila përshtatej me thjeshtësinë e mjedisit, pa u përsëritur dy ditë e njëjta.

Kuptohet se kontrasti i çiftit lumturak ishte aq i fuqishëm e demonstrativ, sa jo vetëm me fshatin dhe kooperativistet që s’kishte lidhje, por as me njerëzit e shtëpisë, me të cilët banonte. Beni ishte shkollari, i përkëdheluri, që e kishte puthur ylli i fatit në ballë dhe njerëzia thoshin: “Qenka bërë për të kjo botë!” Vëllezërit e tjerë të Benit ishin njësoj si gjindja tjetër – punëtore të pavënë re, të pambajtur, thuajse anonime; ata nuk dalloheshin për asgjë te veçante nga pjesa tjetër e fshatarëve. Një sforco, një artificë ndihej në sjelljen e të vetëve me çiftin, sforcim te cilin e diktonte prania thuajse jotokësore e nuses së bukur kryeqytetase.

I vetmi që s’e prishte asnjë grimë terezinë ishte i ati, Sabahudin Shporta. Ai vazhdoi si më parë të sillej siç e kishte zakon, të fliste me një zë të ngadaltë e me shprehje të mjegullta, të pinte nga kutia të njëjtin duhan të grirë “Polic”, të cilin e dridhte me gjethen e vet, i sigurt në ritualet e veta – ditën, duke bërë ndonjë punë të vogël në ograde, duke thurur ndonjë gardh, duke prerë ndonjë ferrë a tëharrur ndonjë barishte, ndërsa mbrëmjeve – duke hequr me nge tespihet e zeza. Ky plak, me mustaqet e zverdhura nga nikotina dhe me kësulën e bardhë, ishte i vetmi që nuk u impresionua as nga i biri, as nga nusja e tij bukuroshe. Përkundrazi, karshi tyre u bë më i heshtur e fjalëpakë, pa ndërhyrë e madje, pa pyetur për punët e tyre.

Ishte një njeri tjetër, me të cilin Beni kalonte pjesën me të madhe të kohës, si para, ashtu dhe pas martesës. Ky ishte kryeagronomi i kooperativës, Lori, një djalë mjaft i sjellshëm e i pashëm nga Korça, me të cilin thoshin se Beni kishte pasur miqësi të ngushtë që në vitet e para të Institutit të Kamzës. Shpeshherë Beni nuk kthehej darkave në fshat, pasi e kalonte në qytet, në shoqërinë e Lorit dhe bashkëshortes së tij, Dorinës, një mjeke e re, me të cilën, me sa dukej, njiheshin gjithashtu që nga koha e studimeve. Shëtisnin se bashku deri në xhiron më të fundit të darkës, mandej ose uleshin e darkonin në restorantin “Turizmi”, ose mblidheshin në shtëpinë e Lorit dhe të nesërmen, të dy miqtë, ktheheshin së bashku në punët e kooperativës. Sigurisht, kishte plot raste kur edhe Lori rrinte në fshat, edhe vetëm, edhe me nusen e tij, por gjithsesi, Beni e mësynte më shumë shtëpinë e mikut jabanxhi, ngaqë si duket, e tërhiqte qyteti që edhe pse i vogël, ishte i paqtë, miqësor dhe i stolisur mirë. Pasi u martua Beni, vajtje-ardhjet fshat-qytet u dendësuan edhe më shumë, falë edhe miqësisë së vrullshme midis dy nuseve të reja, çka e përforcoi miqësinë e tyre. Miqësia midis këtyre katër intelektualëve të rinj ishte bërë mjaft e njohur, si për fshatrat e kooperativës së bashkuar, ashtu dhe për qytetin; ajo, sigurisht, binte mjaft ne sy, pasi ishte mjaft e dukshme, e lirë dhe shpërfillëse për çdo lloj parametri paragjykues. Tek e fundit, çiftet e reja shijonin në maksimum thuajse të gjitha ngjarjet kulturore, pak a shumë të rëndësishme, që kishte ai qytet, pa shpërfillur asgjë: filmat e rinj apo të vjetër në kinema, shfaqjet e teatrit profesionist, koncertet dhe skeçet e Shtëpisë së Kulturës, librat e rinj dhe bibliotekën, madje dhe ndeshjet e futbollit e volejbollit – në të gjitha aktivitetet, si gjithmonë, ata shkonin të katërt, së bashku.

Duhet të ketë qenë një nga kulmet e miqësisë së tyre dhe s’dihet se si, një ditë, njëri nga të dy burrat, Lori, hodhi idenë e një lidhjeje edhe më të ngushtë midis tyre: të pinin gjak e të bëheshin vëllamë. Ideja qe pranuar me ngazëllim nga të dy çiftet dhe, ashtu siç; ishin, të katërt, u përqafuan e u shtrënguan vëllazërisht e motrarisht, gjersa ngazëllimi ra paksa në fashë, për t’ia lëshuar vendin procedurës ritualore, sepse kjo ide frymëzuese për çiftet duhej vulosur me zbatimin e përpiktë të një repertori të tërë solemnitetesh. Pasi qenë informuar për rregullat, Benit i mbetej të pyeste në e jepte bekimin i ati për atë lidhje vëllamësh me gjak, si qëmoti. U ul një buzëmbrëmje dhe ia tha thjesht e troç të atit gjithë nijetin që kishte. Sabahudin Shporta vazhdoi të rrëkëllente tespihet mes gishtave dhe nuk foli, a thua se nuk kishte ndier fare çfarë i tha i biri. Përkundrazi, e urdhëroi nusen kryeqytetase, me të njëjtin ton siç bënte me nuset e tjera, t’i piqte një kafe.

- Pse po don me u ba vëllam me Lorin? A je në gjendje me ma shpjegue pa farë zori, me dy fjalë? – e pyeti i ati, kur Beni e kishte humbur shpresën se ai do t’ kthehej prapë atij kuvendimi.

- Babë, ne e duam njëri-tjetrin si vëllezër… kemi mendime e shije të përbashkëta… njihemi që nga koha e studimeve dhe e di se edhe ai më do si vëlla.

- Mirë, mor bir… mirë. Ti e do një përgjigje, – tha Sabahudini dhe kapi prapë tespihet duke i tërhequr para-mbrapsht, çrregullt. – Mblidhuni kur ta vendosni darkën këtu dhe atëherë do t’ju vë të dyve të kapërceni një provë. Nga ajo provë varet ose “Po”-ja, ose “Jo”-ja ime.

Plaku nuk foli më, por as Beni nuk e nguci më tej, edhe pse gjithë mbrëmjen rrahu të depërtonte në përgjigjet e mjegullta të plakut. Por, gjithsesi, Beni me mendjen e vet e mori si miratim. Kështu, në krye të javës, u mblodhën aty në fshat të dy çiftet. Në oborrin me avlli të kullës trekatëshe vej e vinin amvisat duke bërë darkën. Dëgjoheshin të qeshura. E ëma e Benit me rejat e veta e kishin larë e ndërruar gjithë shtëpinë, sa ajo ndriste pasqyrë.

Ndërsa bëheshin përgatitjet e fundit para shtrimit të darkës, Beni dhe Lori me nuset e tyre, në prani të vëllezërve të tjerë të heshtur, diskutonin për këngët e reja të festivalit të majit. Prej grunoreve në kallëza frynte një fllad i butë poleni, i cili përzihej me aromën e ëmbël të hallvës në oborr. Pemët e larta përskej avllisë, të ndriçuara nga një hënë e verdhë, dukeshin si fotografi të lashta me celuloid të zbehur. Në intervalet e heshtjes nëpërdridhej metrika e këngës së bulkthave. Pas pak duhej të mblidheshin në

dhomën e ngrënies. Vetëm Sabahudini nuk kishte zbritur ende nga oda e tij. Më së mbrami, ai dërgoi një nga nipërit e vet të lajmëronte çiftet e reja të ngjiteshin lart, në odën e tij.

Ky i priste këmbëkryq në një shilte rrëzë oxhakut. Pasi u përshëndoshën me të, ata pritën çfarë do t’u thoshte plaku. Por ai heshti. Mandej si me bezdi u hodhi çifteve një vështrim pyetës.

- Ju prisni t’ju them ndonjë gjë të madhe… Apo jo? Unë jam nga ata që as nuk i dëgjoj, e as nuk i flas fjalët e mëdha. Kam dëgjuar shumë gjatë gjithë jetës sime dhe ka kohë që s’u zë besë. Por ju… jeni brez tjetër, rini tjetër… Ju vëllezër jeni pa pirë gjakun e njëri-tjetrit. Ashtu do të ishte më mirë… Megjithatë, unë nuk ju pengoj, por (ai u kthye nga Beni), meqenëse im bir këmbënguli, simbas zakonit, të them fjalën time… e bekoj a jam kontra, atëherë, siç ia kam thënë dhe Benit, unë do t’ju shti të kapërceni një provë të vogël… mos u trembni… Masandaj jua them mendimin tim të vërtetë. Jena dakord?

- Dakord, xha Sabahudin! – thirri Lori, me dy duart e ngritura lart.

- Dakord, babë, – tha dhe Beni, duke u përpjekur t’ia qëllonte çfarë po bluante i ati plak.

- Atëherë gjegjmëni mirë: ti djalë, – iu drejtua ai Lorit, – shko e ulu kambëkryq në shilten te dritarja, kurse ti, – i tha Benit, – zër shilten kundruall mikut, te muri, ballas e karshi me të.

Lori dhe Beni u ulën këmbëkryq, kundruall njëri-tjetrit, njëri pranë dritares, tjetri rrëzë murit dhe prisnin pa kuptuar gjë. Sabahudini nxori sahatin e xhepit, e hapi si një qepë të çarë përgjatas dhe tha:

- Ti, moj nuse, – duke iu drejtuar Albës, – shko dhe ulu në prehrin e mikut dhe do të ngrihesh kur të të them unë. Edhe ti, moj nusja e Lorit, shko e ulu në prehrin e Benit dhe do të qëndrosh derisa të të them unë.

Dy gratë e reja buzëqeshën të habitura dhe rrinin në mëdyshje.

- Po pse, baba? – pyeti e hutuar Alba.

- Psehin e di unë. Shkoni e uluniju thashë! – dha urdhër Sabahudini. E para shkoi Alba, gjithë pasiguri, duke këqyrur herë plakun, herë Benin. Por më në fund u ul, siç i thanë, drejt e në prehrin e Lorit. Edhe Dorina u ul në prehrin e Benit.

Atëherë Sabahudini tha se mund të flisnin dhe vijoi ta mbante orën e xhepit para syve. Meqenëse askush nuk po fliste, foli Sabahudini:

- Sipas rregullit dhe kanunit, byrazeri, vëllau i gjakut, asht vlla ma i shtrenjtë se ai që ta ka ba nana e baba. Ata nuk i ndan as e mira e as e liga. Me ndodhë me vdekë njeni prej vllamëve, babë për fëmijët e tjetrit asht vëllami gjallë, kurse e shoqja e tij asht motër, që i bindet, e pret, e përcjell dhe e merr mbrapa kahdo. Po qe se nuk e keni kuptue kaq gja, at’herë kot e keni marrë mundin me u ba vllama. E unë tash do ta kqyri, a jeni menjimend në gjendje me u ba ju vllazën.

Sabahudini nuk foli më, por vazhdoi ta mbante në gjunjë sahatin e xhepit me qostek, duke e kundruar pjerrtaz.

- Kaluen dhetë minuta, – tha dhe e mbylli kapakun e sahatit. – Ngrehuni tash moj bija, – u tha ai dy nuseve.

Sa u ngritën nuset, Sabahudini i urdhëroi edhe dy djemtë të ngriheshin në këmbë dhe t’i afroheshin. Beni u ngrit dhe po e shihte të atin në mënyrë pyetëse, duke u përpjekur të kuptonte domethënien e asaj procedure të çuditshme.

- Dhashë urdhër me u ngritë, pse nuk ngrihesh or mik? – iu drejtua plaku Lorit, i cili qe mbledhë disi kruspull dhe ngurronte.

Atëherë Sabahudini rrahu me bastun dyshemenë dhe i briti fort:

- Qohu more pizeveng!

Britma qe aq e beftë dhe e fortë, sa Lori u ngrit pavullnetshëm në këmbë.

Mandej po me atë bastun, duke iu drejtuar të birit, tha:



- Këqyr!

Beni ktheu kokën dhe pa andej nga shenjonte i ati me bastun: përnën pantallonat e mikut të tij, dilke dukshëm përpara, si një tytë arme, ajo gjëja që ai vetë nuk e kishte shkuar kurrë në mendje. As për vete, as për tjetrin. Ndërsa Lori u kishte kthyer shpinën, pa u rezistuar dot vështrimeve nënkuptuese të të tjerëve, duke rrahur të nënshtronte armën e ndërkryer në pantallonat e veta.

- Ja pse nuk mund të bëheni vllazën ju! – iu drejtua Benit Sabahudini, duke vazhduar të shenjojë me shkop tytën ende të revoltuar në pantallona të mikut të tij, i cili i kishte propozuar i pari të bëheshin vëllezër.





***



Janë të shumtë ata që e fajësojnë plakun Sabahudin (dritë i gjettë shpirti tani!), se me këtë provë të rëndë, ai prishi një ndër miqësitë më të rralla që kishte pasur ndonjëherë qyteti dhe krahina. Dhe e ndërpreu atë miqësi bash në momentin kur ajo niste të shpërthente me vrullin e një flakë të trëndafiltë. Por s’janë të paktë as ata, kryesisht, të shkolluar, që thonë se kushedi, plaku Sabahudin ka gjasë të ketë lexuar tinëz ndonjë vepër të xhaxha Frojdit. Po nga cila gjuhë, xhanëm? – pyesin kureshtarët, se Sabahudini kishte katër klase shkollë dhe nuk dinte ndonjë gjuhë të huaj! Mirëpo kanë dalë të dhëna të reja, të cilat dëshmojnë se Sabahudin Shporta na e paskësh ditur ujë italishten, qëkurse në vitin 1941-1942 e kishte marrë qeveria italiane balil në Bari e San-Benedeto. Thonë se kur u kthye Sabahudini i ri nga Italja, kishte sjellë në shtëpi dhe një trastë me libra. Ka gjasë ta ketë tërhequr kuturu ndonjë libër të Frojdit dhe gjatë gjithë jetës ta ketë lexuar në heshtje, bashkë me librat e tij fetarë, të cilët i mbante në një baule të vjetër në tavan.

Se, çfarë nuk bën vaki, apo jo!





Si e trajton Evropa kujtesën kolektive?!

Mbrëmjen e djeshme, dhe sot, zhvillohet festivali ndërkombëtar i letërsisë “Deti i Bardhë – letërsitë përmes Mesdheut”. Nën moton “Evropa si hapësirë kujtese”, tetë shkrimtarë dhe shkrimtare nga Shqipëria, Gjermania, Zvicra, Egjipti etj. diskutojnë për gjëra që i bashkojnë dhe i ndajnë përreth Mesdheut: Lindita Arapi, Khaled Al-Khamissi, Arian Leka, Luljeta Lleshanaku, Fatos Lubonja, Ilma Rakusa, Hans-Ulrich Treichel dhe Agron Tufa. Në qendër të diskutimeve dhe leximeve me autorët është trajtimi i kujtesës kolektive në letërsi: në ç’mënyrë përpunohen përvojat totalitare dhe si e gjejnë ato rrugën për t’u futur në kujtesën letrare në secilin nga këto vende. Festivali letrar “Deti i Bardhë” organizohet nga dy institucionet gjermane “Allianz Kulturstiftung” dhe “Literarisches Colloquium Berlin” dhe mbështetet nga Ministria e Kulturës e Shqipërisë. Ai vjen në Tiranë pas stacioneve të Berlinit dhe Triestes.

Antonio Tabucchi-Pereira dëshmon

Pereira dëshmon se e njohu një ditë vere. Një ditë të mrekullueshme vere, gjithë diell dhe ajër, në Lisbonën që vezullonte. Pereira do të ketë qenë në redaksi, duke shtyrë kohën, drejtori ishte me pushime, kurse ai po mëdyshej në ta niste faqen kulturore apo jo, sepse “Lisboa” tashmë e kishte një faqe kulturore dhe ia kishin besuar atij. Dhe ai, Pereira pra, po meditonte mbi vdekjen. Atë ditë të bukur vere, me atë puhizë atlantike që përkëdhelte majat e pemëve dhe me diellin që shkëlqente, me atë qytet që shndriste pastër nën dritaren e tij, dhe me një kaltërsi, një kaltërsi të paparë, dëshmon Pereira, me një qashtërsi që të therte sytë, ai zuri të mendonte për vdekjen. Përse? Këtë Pereira nuk mund ta shpjegojë. Ndoshta ngaqë, kur ai ishte i vogël, babai i tij kishte pasur një agjenci funeralesh që quhej Pereira La Dolorosa, ndoshta ngaqë gruaja e tij kishte vdekur nga veremi para pak vitesh, ndoshta ngaqë ai ishte i shëndoshë dhe vuante nga zemra dhe nga tensioni i lartë i gjakut dhe mjeku i kishte thënë se po të vazhdonte në këtë gjendje nuk do të jetonte gjatë, po gjithsesi e vërteta është që Pereira zuri të mendonte për vdekjen, siç dëshmon. Dhe rastësisht, krejt rastësisht, mori të shfletonte një revistë. Ishte një revistë letrare, por që kishte dhe një rubrikë filozofike. Një revistë avanguardiste, ndoshta, për këtë Pereira nuk është i sigurtë, por që kishte shumë bashkëpunëtorë katolikë. Dhe Pereira ishte katolik, apo më’ mirë të themi se në atë periudhë ndjehej katolik, një katolik i mirë, por vetëm në një gjë nuk arrinte dot të besonte, në ringjalljen e trupit. Të shpirtit po, sigurisht, sepse ishte i sigurtë që kishte një shpirt; po gjithë ai trup i tiji, gjithë ai tul që i pështillte shpirtin, e pra, ai jo, ai s’kishte se si të ringjallej, pastaj përse duhej/, pyeste veten Pereira. Gjithë ai dhjamë që kishte në trup, djersa, mundimi për të ngjitur shkallët, përse u dashka të ringjallej? Jo, Pereira nuk e dëshironte më gjithë këtë gjë në jetën tjetër, në përjetësi, dhe kësisoj s’donte të besonte në ringjalljen e trupit. Kështu zuri të shfletonte atë revistë, si pa vëmendje, sepse i sillte mërzi, siç thotë, dhe gjeti një artikull ku thuhej: “Nga një tezë e mbrojtur muajin e kaluar në Universitetin e Lisbonës po botojmë një ese mbi vdekjen. Autori është Françesko Monteiro Rosi, i diplomuar në Filozofi me rezultate të shkëlqyera, dhe kjo është vetëm një pjesë e esesë së tij, sepse ndoshta në të ardhmen ai do të bashkëpunojë sërish me ne”.



Pereira tregon se në fillim zuri ta lexojë i shkujdesur artikullin, i cili nuk kishte titull, pastaj mekanikisht u kthye pas dhe kopjoi një pjesë. Përse e bëri? Këtë Pereira nuk është në gjendje ta thotë. Ndoshta ngaqë ajo revistë avanguardiste katolike ia shpifte, ndoshta ngaqë atë ditë ishte i tejngopur me avanguardë e katolicizëm, edhe pse ai ishte thellësisht katolik, apo ndoshta ngaqë pikërisht atë çast, me atë verë vezulluese mbi Lisbonë, me gjithë atë peshë që mbante në trup, e urrente idenë e ringjalljes, por e vërteta është që zuri ta kopjonte artikullin, ndoshta që të mund ta flakte revistën në kosh. Dëshmon se nuk e kopjoi të gjithin, kopjoi vetëm rreshtat e mëposhtme që mund t’i dokumentojë: “Raporti që karakterizon më thellë dhe më në përgjithësi kuptimin e ekzistencës sonë është ai mes jetës dhe vdekjes, sepse kufizimi i ekzistencës sonë me vdekjen është vendimtar për të kuptuar dhe për të vlerësuar jetën”. Pastaj mori numëratorin telefonik dhe tha vete me vete: Rosi, ç’mbiemër i çuditshëm, s’mund të ketë më shumë se një Rosi në numëratorin telefonik, thotë se formoi numrin, sepse atë numër e kujtonte niirë, dhe nga ana tjetër dëgjoi një zë që tha: alo. Alo, u përgjigj Pereira, ju flas nga “Lisboa”. Dhe zëri ia ktheu: po? Dëgjoni, kujton të ketë thënë Pereira, “Lisboa” është një gazetë e Lisbonës, ka pak muaj që ka dalë, nuk di nëse ju e keni parë, jeni apolitike’ dhe të pavarur, por besojmë te shpirti, dua të them se kemi prirje katolike, dhe do të doja të flisja me zotin Monteiro Rosi. Pereira dëshmon se nga ana tjetër për pak çaste ra heshtje, pastaj zëri tha se Monteiro Rosi ishte ai vetë dhe se nuk e vriste shumë mendjen për shpirtin. E pati radhën Pereira të mos fliste për pak sekonda, sepse nuk e priti, siç tregon, që një njeri i cili kishte shkruar meditime kaq të thella mbi vdekjen të mos mendonte për shpirtin. Pra mendoi se mos ishte ndonjë keqkuptim, dhe menjëherë i shkoi mendja tek ringjallja e trupit, të cilën e kishte gozhdë në tru, dhe i tha se kishte lexuar një artikull të Monteiro Rosit mbi vdekjen dhe pastaj shtoi se edhe ai, Pereira, nuk besonte në ringjalljen e trupit, e mos ndoshta zoti Monteiro Rosi kishte dashur të shprehte pikërisht këtë gjë. Kështu pra, Pereira dëshmon se u bë lëmsh dhe e mori inat veten që i hyri telashit t’i telefononte një të panjohuri dhe t’i (liste për gjëra të tilla delikate, madje shumë intime, siç janë shpirti dhe ringjallja e trupit. Pereira u pendua, siç dëshmon, dhe aty për aty mendoi një herë ta ulte receptorin, por pastaj, kushedi përse, gjeti forca të vazhdonte dhe kështu i tha se ai quhej Pereira, doktor Pereira, që drejtonte faqen kulturore të “Lisboa”-s, që sot për sot “Lisboa” ishte një gazetë e pasdites, pra një gazetë që sigurisht as mund të krahasohej me gazetat e tjera të kryeqytetit, por që ai kishte bindjen se, herët a vonë, do të bënte përpara, se vërtet sot për sot “Lisboa” i linte shumë vend kronikës rozë mbi të gjitha, por më në fund tani kishin vendosur të botonin një faqe kulturore që dilte të shtunën dhe se redaksia nuk ishte plotësuar ende e për këtë arsye kishte nevojë për punonjës, për një bashkëpunëtor të jashtëm që të bënte një rubrikë të përhershme.

Pereira dëshmon se zoti Monteiro Rosi u përgjigj rrëmbyeshëm se do të paraqitej që sot në redaksi, i tha edhe se puna i interesonte, që i interesonte çdo punë, sepse, ah ç’t'i bësh, kishte vërtet nevojë për punë, tani që kishte mbaruar universitetin dhe duhej të mbante veten, por Pereira u tregua i përmbajtur e i tha në redaksi jo, nuk ishte momenti i përshtatshëm, se mund të ishin jashtë, në qytet, dhe se do të ishte më mirë të linte takim. Kështu i tha, dëshmon, sepse nuk donte të ftonte një njeri të panjohur në atë dhomëz të pështirë në Rua Rodrigo da Fonseka, ku zhurmonte një ventilator astmatik dhe ku të qelbte era e të skuqurave për shkak të portieres, një shtrige që shihte gjithkënd me dyshim dhe s’bënte gjë tjetër veçse skuqte. Pastaj nuk donte që një i huaj ta kuptonte se redaksia kulturore e “Lisboa”-s ishte vetëm ai, Pereira, një burrë që djersinte nga vapa dhe sikleti në atë birucë, kështu prandaj, dëshmon Pereira, e pyeti nëse mund të takoheshin në qytet, dhe ai, Monteiro Rosi, iu përgjigj: sonte, në Praca da Alegria, bëhet një koncert popullor me këngë e serenata, ku jam ftuar për të kënduar një romancë napoletane, se unë jam si gjysmë italian, por napoletançen nuk e di, megjithatë pronari i lokalit më ka rezervuar një tavolinë jashtë, me një biletë ku shkruhet Monteiro Rosi, si të duket të takohemi atje? Pereira tregon se i tha po, uli receptorin, fshiu djersët, dhe pastaj i erdhi një ide e shkëlqyer, që të bënte një rubrikë të shkurtër të titulluar “Përkujtimore” dhe mendoi ta botonte menjëherë te shtunën Pereira dëshmon se atë pasdite moti ndryshoi. Papritmas puhiza atlantike u platit, nga oqeani u dynd një perde e dendur mjegulle dhe qyteti u gjend i mbështjellë në një perçe zagushie. Përpara se të dilte nga zyra e tij Pereira i hodhi një sy termometrit që e kishte blerë me paratë e veta dhe e kishte varur pas dere. Tregonte tridhjetë e tetë gradë. Pereira fiku ventilatorin, hasi portieren te shkallët që i tha mirupafshim doktor Pereira, nuhati sërish erën e të skuqurave që përsillej nëpër shkallë dhe më në fund doli jashtë. Përpara derës së jashtme ndodhej tregu fshatar dhe Guarda Nacional Republicana ishte ngulur aty me dy furgona. Pereira e dinte që tregu ishte i trazuar, sepse një ditë më parë, në Alentejo, policia kishte vrarë një karrocier socialist që furnizonte tregun, por “Lisboa” nuk kishte guxuar ta jepte lajmin ose më mirë të themi nëndrejtori, sepse drejtori ishte me pushime në Buçako, duke u kënaqur me freskun dhe ujrat e llixhave, e kujt ia mbante të jepte një lajni të tillë, që një karrocier socialist ishte masakruar në Alentejo mbi karrocën e tij dhe kishte spërkatur me gjak gjithë shalqinjtë? Askujt, sepse i gjithë vendi heshtte, ishte i shtrënguar të heshtte, ndërkohë që njerëzit vdisnin dhe policia sillej si zot shtëpie. Pereirën e mbuluan djersët sepse iu kujtua përsëri vdekja dhe mendoi: ky qytet qelbet erë vdekje, e gjithë Evropa qelbet erë vdekje.

Shkoi në Kale Orkidea, që ishte dy hapa larg, pas dyqanit të mishit të çifutëve, dhe u ul në një tavolinë, po brenda barit, sepse aty të paktën kishte ventilatorë, kurse jashtë nuk rrihej dot nga zagushia. Porositi një limonadë, shkoi në banjë, freskoi duart dhe fytyrën, kërkoi një puro, porositi gazetën e pasdites dhe Manueli, kamerieri, i solli pikërisht “Lisboa”-n. Nuk e kishte parë në boca atë ditë, prandaj e shfletoi si të ishte një gazetë e panjohur. Në faqen e parë shkruhej: “Sot nga Nju-Jorku u nis jahti më luksoz i botës”. Pereira e pa gjatë titullin, pastaj pa fotografinë. Ishte një pamje që paraqiste një grup njerëzish me kapele kashte e këmisha që po hapnin shishe shampanje. Pereirës i shkuan djersë përsëri, dëshmon, dhe mendoi prapë për ringjalljen e trupit. Si i bëhet, sikur, po të ngjallem, të gjendem mes këtyre njerëzve me kapele kashte? Parafytyroi me të vërtetë sikur gjendej me ata njerëz të jahtit në një port të papërcaktuar të përjetësisë. Dhe përjetësia iu duk një vend i padurueshëm, shtypur nga një perçe e mjegullt zagushie, me njerëz që flisnin anglisht dhe që ngrinin dolli duke klithur: oh oh! Pereira kërkoi një limonadë tjetër. Mendoi mos ishte më mirë të shkonte në shtëpi të bënte një banjë freskuese apo mos ishte më mirë të shkonte të takonte mikun e tij famullitar, at Antonio të Kishës së Merces, tek i cili ishte rrëfyer vite më parë, kur i kishte vdekur e shoqja dhe shkonte ta takonte një herë në muaj. Mendoi se ishte më mirë të shkonte të takonte at Antonion, ndoshta do t’i bënte mirë.

Dhe ashtu bëri. Pereira dëshmon se atë radhë harroi dhe të paguante. U ngrit i shkujdesur, madje, pa u menduar fare, dhe thjesht iku, mbi tavolinë la gazetën e tij dhe kapelen, ndoshta me gjithë atë zagushi nuk donte ta vinte në kokë, a sepse ashtu ishte gatuar ai, që i harronte gjërat.

At Antonioja ishte i dërrmuar, dëshmon Pereira. I kishte qeskat e syve të varura deri në mollëza dhe kishte një pamje të vrarë, si një njëri që s’ka fjetur. Pereira e pyeti se çfarë i kishte ndodhur dhe at Antonioja i tha: si kështu, nuk e paske marrë vesh?, kanë masakruar një alentejan mbi karrocën e tij, në qytet dhe diku tjetër ka grevë, po në ç’botë jeton ti që punon dhe në gazetë?, më dëgjo Pereira, shko e informohu.

Pereira dëshmon se doli i trullosur nga ajo bisedë e shkurtër dhe nga mënyra se si u nda. Tha me vete: në ç’botë jeton? Dhe i shkrepi një ide e marrë që ndoshta ai nuk jetonte, po ishte sikur të kishte vdekur me kohë. Që kur i kishte vdekur e shoqja, ai jetonte sikur të kishte vdekur. Ose thënë më mirë: nuk bënte gjë tjetër veçse mendonte për vdekjen, për ringjalljen e trupit, ide që nuk e besonte, mendonte për marrëzira të këtij lloji, kjo që bënte ishte vetëm një mbijetesë, një imitim i jetës. Dhe e ndjeu veten të rrënuar, dëshmon Pereira. Arriti të tërhiqej zvarrë deri te stacioni më i afërt dhe i hipi një tramit për në Terreiro do Paço. Sakaq, nga dritarja, shikonte tek rrëshqiste ngadalë Lisbona e tij, shikonte Avenida da Liberdaden me pallatet e saj të bukura, e pastaj Praça do Rosion, me stil anglez; në Terreiro do Paço zbriti dhe mori tramin që ngjitej deri në Kështjellë. Zbriti nga lartësia e Katedrales, sepse ai banonte aty pranë, te Rua da Saudade. Ngjiti me mundim të tatëpjetën e rrugës që të çonte deri te shtëpia e tij. I ra ziles së portieres, sepse nuk ia kishte ënda të kërkonte çelsat e derës së jashtme, dhe portierja, që i shërbente dhe në shtëpi, vrapoi t’ia hapte. Doktor Pereira, i tha portierja, ju kam përgatitur një bërxollë të skuqur për darkë. Pereira e falënderoi dhe ngjiti ngadalë shkallët, mori çelësat e shtëpisë poshtë ishirëses së këmbëve, ku i mbante gjithmonë, dhe hyri. Në korridor u ndal para bibliotekës, ku ndodhej portreti i së shoqes. Atë fotografi e kishte bërë ai vetë, në njëmijë e nëntëqind e njëzet e shtatën, gjatë një shëtitjeje në Madrid, dhe në sfond shihej silueta e rëndë e Eskorialit. Më fal që u vonova pak, i tha Pereira.

Pereira dëshmon se kishte ca kohë që i ishte bërë zakon të fliste me portretin e së shoqes. I tregonte çka kishte bërë gjatë ditës, i rrëfente mendimet e tij, i lypte këshilla. Nuk di se në ç’bote jetoj, i tha Pereira portretit, ma tha edhe at Antonioja, puna është se mendoj gjithë kohën për vdekjen, më duket sikur e gjithë bota ka vdekur ose është në prag të vdekjes. Pastaj Peivira mendoi për fëmijët që s’pati kurrë. Ai po, kishte dashur, por nuk mund t’ia kërkonte asaj gruaje të brishtë e të vuajtur që kalonte netë pa gjumë dhe periudha të gjata në sanatorium. Dhe i erdhi keq. Sepse po të kishte pasur një fëmijë, një fëmijë të rritur me të cilin te ulej në tavolinë për të biseduar, nuk do të kishte nevojë të fliste me atë portret që i përkiste një udhëtimi të largët, i cili as që i kujtohej më. Dhe tha: eh, durim, që ishte dhe formula e ndarjes nga portreti i së shoqes. Pastaj shkoi në kuzhinë, u ul në tavolinë dhe hoqi kapakun që mbulonte tiganin me bërxollën e skuqur. Ishte ftohur, po nuk kishte qejf ta ngrohte. E hante gjithmonë ashtu, siç ia linte portierja: të ftohtë. Hëngri nxitimthi, shkoi në banjë, lau sqetullat, ndërroi këmishën, vuri një kollare të zezë dhe hodhi pak parfum spanjoll që kishte mbetur në një shishkë të blerë më njëmijë e nëntëqind e njëzet e shtatën në Madrid. Pastaj veshi një xhaketë gri dhe doli në Praça da Alegria, sepse kishte shkuar ora nëntë e mbrëmjes, dëshmon Pereira.



3.

Pereira dëshmon se qyteti atë mbrëmje dukej që ishte në dorë të policisë. I shihje gjithandej. Mori një taksi deri në Tereiro do Paço dhe nën portikë pa kamionçina dhe agjentë policie me mushketa. Si duket ia kishin frikën ndonjë manifestimi apo tubimi në shesh dhe prandaj kishin përforcuar pikat më strategjike të qytetit. Ai do të kishte dashur të ecte në këmbë, sepse kardiologu i kishte thënë se duhej të lëvizte, por nuk ia mbajti të kalonte përpara gjithë atyre ‘policëve të majtë, ndaj mori tramin që përshkonte Rua dos Fankueiros dhe përfundonte në Praça da Figueira. Aty zbriti, dëshmon, dhe hasi po prapë policë. Kësaj here iu desh të kalonte përballë patrullave dhe kjo e bëri të ndjehej keq. Duke kaluar dëgjoi një oficer që po u thoshte ushtarëve: dhe kini parasysh djema që armiqtë janë gjithmonë në pritë, është mirë t’i bëni sytë katër.

Pereira pa përreth, sikur ajo këshillë të kishte qenë edhe për të, dhe nuk iu duk se ishte e nevojshme t’i bënte sytë katër. Avenida da Liberdadeja ishte e qetë, kjoska e akulloreve ishte hapur dhe nëpër tavolina kishte njerëz që i gëzoheshin freskut.

Ai zuri të shëtiste qetësisht në trotuarin kryesor dhe në atë çast, dëshmon, u dëgjua muzika. Ishte një muzikë e ëmbël dhe mallëngjyese kitarash të Koimbras, dhe iu duk e pazakontë lidhja muzikë e polici. Mendoi që vinte nga Praça da Alegria dhe në të vërtetë ashtu ishte, sepse sa më shumë i afrohej, aq më tepër dëgjohej muzika.

Nuk dukej si shesh qyteti në gjendje shtetrrethimi, dëshmon Pereira, sepse nuk pa policë, përkundrazi, pa vetëm një roje nate që iu duk i dehur dhe po dremiste në një stol. Sheshi ishte zbukuruar me shirita letre, me llamba me ngjyra të verdha e jeshile që vareshin me tela nga një dritare në tjetrën. Kishte tavolina jashtë dhe ca çifte që vallëzonin. Pastaj pa një parullë prej cope të varur nga njëra pemë e sheshit te tjetra, ku ishte shkruar me shkronja të stërmëdha: Nderim për Françisko Frankon dhe poshtë, me shkronja më të vogla: Nderim për ushtarët portugezë në Spanjë.

Pereira dëshmon se vetëm atë çast e kuptoi qe ajo ishte një festë salazariste1 dhe prandaj nuk ishte e nevojshme të rrethohej nga policia. Dhe vetëm atëherë vuri re që shumë njerëz mbanin këmisha jeshile dhe shall në qafë. U ndal i tmerruar dhe për një hop i kaluan në mendje shumë gjëra njëherësh. Mendoi se mos ndoshta Monteiro Rosi ishte një prej tyre, mendoi për karrocierin alentejan që kishte njollosur me gjak shalqinjtë e tij, mendoi çfarë do thoshte at Antonioja po ta shihte në atë vend. Mendoi për të gjitha këto dhe u ul në stolin ku dremiste roja i natës dhe u përhumb në mendime. Ose më mirë të themi u përhumb në muzikë, sepse muzika, sidoqoftë, i pëlqente. Ishin nja dy pleq që luanin njëri në violinë dbe tjetri në kitarë dhe i binin një melodie të trishtueshme të Koimbras së rinisë së tij, të kohës kur ai ishte student universiteti dhe e mendonte jetën me një të ardhme gjithë dritë. Edhe ai në atë kohë i binte violinës në festat studentore, e ishte i dobët dhe i zhdërvjellët, dhe vajzat binin në dashuri me të. Kaq e kaq vajza që linin

mendjen për të. Kurse ai ishte rrëmbyer i tëri pas një vajze të brishtë dhe të zbehtë, që shkruante poezi dhe shpesh kishte dhimbje koke. Pastaj mendoi për gjëra të tjera të jetës së tij, po këto Pereira nuk dëshiron t’i thotë, sepse mendon që janë të tijat dhe vetëm të tijat e që nuk i shtojnë asgjë asaj mbrëmjeje dhe asaj feste në të cilën u ndodh krejt padashur. Dhe pastaj, dëshmon Pereira, pa të ngrihej nga një tavolinë, pas një grime,

një djalosh i gjatë e i zhdërvjellët me një këmishë të çelur që u fut mes dy muzikantëve të vjetër. Dhe, kushedi përse, ndjeu një të therur në zemër, ndoshta ngaqë tek ai djalosh iu duk se njohu veten, iu duk se njohu veten e kohëve të Koimbras, sepse i ngjasonte disi, jo në tipare, por në mënyrën se si lëvizte dhe paksa nga flokët që i binin me cullufe mbi ballë. Dhe djaloshi zuri të këndonte një këngë italiane, “O sole mio”, së cilës Pereira nuk ia kuptonte fjalët, por ishte një këngë gjithë vrull e jetë, e bukur dhe e pastër, ku ai kuptonte vetëm fjalët “o sole mio” dhe asgjë tjetër, e ndërsa djaloshi këndonte, ishte çuar sërish pakëz puhizë atlantike dhe mbrëmja ishte e freskët, e gjithçka iu duk e bukur, jeta e tij e shkuar për të cilën nuk i pëlqen të flasë, Lisbona, copëza e qiellit që dukej nën llambëzat me ngjyra, dhe ndjeu një mall të madh, por Pereira nuk dëshiron ta thotë se për çfarë. Gjithsesi e kuptoi se djaloshi që po këndonte ishte njeriu me të cilin kishte folur në telefon atë pasdite, kështu që, kur ai mbaroi këngën, Pereira u ngrit nga stoli, sepse kureshtja qe më e madhe se vetëpërmbajtja, shkoi drejt tavolinës dhe i tha djaloshit: zoti Monteiro Rosi, besoj. Monteiro Rosi bëri të ngrihej, u pengua te tavolina, kriklla e birrës që kishte përpara u derdh dhe ai njollosi krejt pantallonat e bardha. Ju kërkoj ndjesë, tha ngatërrueshëm Pereira. Jo, jam unë i pakujdesshëm, tha djaloshi, më ndodh shpesh, ju jeni doktor Pereira i “Lisboa”-s, besoj, ju lutem urdhëroni. Dhe i zgjati dorën.

Pereira dëshmon që zuri vend në tavolinë si me ngurrim. Tha me vete se vendi i tij nuk ishte aty dhe se ishte pa kuptim të takonte një të panjohur në një festë të tillë nacionaliste, e se at Antonioja nuk do ta kishte miratuar sjelljen e tij; dhe që do të dëshironte me gjithë zemër të ishte kthyer në shtëpi dhe t’i fliste portretit të së shoqes për t’i kërkuar ndjesë. Kjo gjë që po mendonte i tha zemër për t’i bërë një pyetje të drejtpërdrejtë, sa për të hapur bisedën, dhe pa u menduar gjatë e pyeti Monteiro Rosi: kjo është një festë e rinisë salazariste, ju jeni salazarist?

Monteiro Rosi rregulloi cullufen e flokëve që i binte mbi ballë dhe u përgjigj: unë jam diplomuar në filozofi, më intereson filozofia dhe letërsia, po kjo ç’punë ka me “Lisboa”-n? Ka, sepse ne bëjmë një gazetë të lirë dhe të pavarur, e nuk duam të përzihemi me politikë, dëshmon t’i jetë përgjigjur Pereira.

Ndërkohë dy pleqtë zunë t’u bien veglave, nga kordat e tyre qaramane buroi një këngë frankiste, por Pereira, edhe pse e pa veten keq, e kuptoi që i kishte hyrë asaj valleje dhe duhej ta çonte deri në fund. Dhe çuditërisht kuptoi që ishte në gjendje ta bënte, që e kishte situatën në dorë, sepse ai ishte doktor Pereira i “Lisboa”-s dhe djaloshi që i rrinte përballë varej prej fjalëve të tij. Kështu që tha: lexova artikullin tuaj për vdekjen, m’u duk shumë interesant. Kam mbrojtur tezën mbi vdekjen, iu përgjigj Monteiro Rosi, por që të jem i sinqertë nuk është e gjitha pjellë e mendjes sime, pjesën që u botua në revistë e kam kopjuar, po jua them hapur, një copë nga Fojerbahu dhe një copë nga spiritualistët francezë, por edhe profesori im e ka ngrënë, e di, profesorët janë më injorantë nga sa duken. Pereira dëshmon se u mendua gjatë për t’i bërë pyetjen që kishte përgatitur gjatë gjithë mbrëmjes e më në fund vendosi, por më parë porositi kamerierin me këmishë jeshile që po u shërbente të sillte një limonadë. Më fal, i tha Monteiro Rosit, unë nuk pi pije alkoolike, pi vetëm limonada, prandaj po marr një limonadë. Dhe duke gjerbur limonadën, pyeti me zë të ulët, sikur të druhej se mos e dëgjonte kush dhe ta dënonte: po ju vetë, më falni, si t’ju them, doja t’ju pyesja nëse juve ju intereson vdekja?

Monteiro Rosit i qeshi fytyra, dhe kjo e vuri më në siklet, siç dëshmon Pereira. Çfarë është kjo që po thoni doktor Pereira, shpërtheu Monteiro Rosi, mua më intereson jeta. Pastaj vazhdoi me zë më të ulët: dëgjo, doktor Pereira, më ka ardhur në majë të hundës vdekja, dy vjet më parë më vdiq nëna, që ishte portugeze dhe punonte mësuese, vdiq për dy ditë nga një aneurizëm në tru, fjalë pak e ndërlikuar për të thënë që i plasi një venë, pra, top në vend, vitin e kaluar më vdiq babai, që ishte italian dhe punonte si inxhinier anijesh në gjiret e portit të Lisbonës, më la diçka, po ajo diçka u sos, më ka mbetur një gjyshe që jeton ne Itali, ku më duket se gjendja është edhe më keq se te ne, më ka ardhur në majë të hundës vdekja, doktor Pereira, më ndje që po flas kaq hapur me ju, pastaj ç’është kjo pyetje?

Pereira piu një gllënjkë nga limonada e tij, fshiu buzët me shpinën e dorës dhe tha: thjesht sepse në një gazetë duhet të bëhen fjalimet e përmortshme për shkrimtarët apo nekrologji sa herë vdes ndonjë shkrimtar i rëndësishëm, dhe kjo gjë nuk mund të bëhet sa hap e mbyll sytë, duhet ta kesh gati, dhe unë po kërkoj dikë që të përgatisë paraprakisht nekrologji për shkrimtarët e mëdhenj të kohës sonë, ta zëmë se nesër vdes për shembull Moriaku, si t’ia bëj unë?

Pereira dëshmon se Monteiro Rosi porositi një birrë tjetër. Që kur kishte ardhur, djaloshi kishte pirë të paktën nja tre dhe atë çast, sipas mendjes së tij, duhej të ishte ca në qejf, ose të paktën pak si i ngarkuar. Monteiro Rosi ndreqi cullufen që i binte mbi ballë dhe tha: doktor Pereira, unë di gjuhë të huaja dhe i njoh mirë shkrimtarët e kohës sonë; mua më pëlqen jeta, por nëse ju doni që unë të shkruaj për vdekjen dhe për këtë më paguani, ashtu siç më paguan sonte për të kënduar një këngë napolitane, unë mund ta bëj, dhe për pasnesër po ju bëj gati një fjalim të përmortshëm për Garsia Lorkën, si të duket Garsia Lorka?, në fund të fundit ka krijuar avanguardën spanjolle, ashtu si Pesoa jonë ka krijuar modernizmin portugez, pastaj është një artist i plotësuar, është marrë me poezi, me muzikë e me pikturë.

Pereira dëshmon t’i jetë përgjigjur se Garsia Lorka nuk i dukej ndonjë personazh ideal, po edhe mund ta provonte, mjaft që të shprehej me masë e me kujdes, duke iu përmbajtur vetëm figurës së tij artistike dhe pa prekur anë të tjera që mund të ishin delikate në situatën që po përjetonin. Atëherë, me lirshmërinë më të madhe, Monteiro Rosi i tha: dëgjo, më fal që po ju them, unë po jua bëj fjalimin e përmortshëm për Garsia Lorkën, po ju a s’mund të më jepni diçka si paradhënie?, kam nevojë për një palë pantallona të reja, këto u bënë gjithë njolla, dhe nesër më duhet të dal me një vajzë që do të vijë tani të më kërkojë dhe që e kam njohur në universitet, e kam shoqe dhe më pëlqen shumë, dua ta çoj në kinema.

Përktheu nga origjinali: Mimoza Hysa

(fragment nga romani “Dëshmon Pereira” )

Çfarë është parapsikologjia ?

Pparapsikologjia, dhe tё gjitha fenomenet parapsikologjike, sjellin njё interes tё madh nё ditёt tona. Nё mesin e shekullit tё 20 filluan hetimet e para shkencore mbi kёtё temё, por pa arritur nё nivele tё plota, nё mёnyrё qё tё krijohej njё shkencё e re e veçantё. Pёr kёtё arsye parapsikologjia pёrbёn njё degё tё psikologjisё. Me fjalёn parapsikologji jepet tё kuptohet sektori i hetimit qё studjon aftёsitё mё tё thella dhe tё panjohura tё shpirtit njerёzor. Marrja me kёtё sektor nuk pёrbёn ndonjё lloj initacion nё ‘’mrekullira’’, por pёrpjekjen pёr njё kuptim sa mё tё mirё tё njeriut dhe tё jetёs nё pёrgjithёsi. Kjo qё nё vitet e fundit pёrbёn njё zonё tё re hetimi, nё tё vёrtetё nuk ёshtё aspak e re. Nё lashtёsi tё gjithё qytetёrimet e lashtё u morёn me zhvillimin dhe ushtrimin e kёtyre fuqive tё njeriut.Dhe madje nuk bёhej fjalё pёr njё studjim nё fenomene tё vёshtira dhe tё pakuptimshme, por pёr zbatimin e drejtё tё Ligjeve tё Natyrёs, tё dukshёm ose tё padukshёm. Por pёr tё kuptuar mё mirё idenё e parapsikologjisё (tё gjёndjeve domethёnё qё ndodhen pёrtej dhe mё lart psikisё sё njeriut), duhet tё studjojmё njeriun si njё qёnie e nderlikuar qё, pёrveç trupit tё tij fizik, zotёron dhe njё pjesё psikologjike dhe njё pjesё shpirtёrore. Ky mendim ёshtё bashkёkohor por dhe njёkohёsisht edhe shumё i vjetёr dhe tradicional. Lidhja harmonike e kёtyre pjesёve ose ‘’trupave’’ pёrbёn krijesёn e plotё njerёzore.Pyetja ёshtё se sa vetё njeriu njeh kёtё krijesё? Studjime dhe mendime bashkёkohore na tregojnё se nё tё vёrtetё njohim shumё pak gjёra pёr veten tonё. Njeriu zotёron njё dinamikё, aftёsi dhe mundёsi qё janё gati krejt tё panjohura.


Parapsikologjia

Le tё pёrngjajmё njeriun me njё ajsberg qё 10% e ekzistencёs sё tij ndodhet mbi sipёrfaqen e detit (koshiencё), dhe 90 % ndodhet e fundosur Brenda ujit (subkoshiencё). Nё kёtё zonё tё madhe subkoshiente, pra, ekzistojnё dhe shfaqen tё ashtuquajturat fenomenet parapsikologjike. Nё kёtё mёnyrё kuptojmё se parapsikologjia si njё shkencё, ёshtё studjimi i njё zone ‘’tё errёt’’.
Sigurisht kjo pjesё e errёt subkoshiente, me edukimin e pёrshtatshёm, hetimin dhe kanalizimin mund tё ndriçohet, dhe kёshtu pjesa koshiente tё mund tё zgjerohet. Hapi i parё nё kёtё pёrpjekje ёshtё studjimi i botёs psikologjike, tё quajturit nga esoterizmi tradicional ‘’trupi yllor/astral’’. Ky trup ёshtё kaq real sa dhe trupi fizik. Fenomenet e tij janё tё dukshme tek vёzhguesit e aftё. Ashtu sikur njeriu i verbёr ёshtё i paaftё tё shikojё fenomenet fizike, ose sikur shumё fenomene fizike kanё nevoje pёr makineri tё veçanta pёr tu bёrё te dukshme, kёshtu dhe ‘’ i verbёri yllor/astral’’ nuk shikon asgjё dhe shumё gjёndje tё tilla i kalojnё koceptimit tё tij sikur tё mos ekzistonin kurrё. Nevojitet qё Ndёrgjegjja / koshienca tё stёrvitet dhe tё mёsohet tё veprojё nё kёtё nivel. Dhe kur kjo gjё tё ndodhё, duhet tё pёrparojё mё tej nё studjimin e trupit mendor dhe akoma dhe tё trupit shpirtёror.Kuptojmё nё kёtё mёnyrё se sa e gjatё ёshtё rruga e vetёnjohjes dhe tё diturisё sё vёrtetё mbi fenomenet psikologjike ose metafizike. Por dhe pa kёtё zhvillim dhe dije, tё quajturat fenomene parapsikologjike ndodhin dhe i pёrballojmё pёr çdo ditё.
Nuk ёshtё e nevojshme njё njeri i privilegjuar me aftёsi parapsikologjike tё jetё dhe i zhvilluar shpirtёrisht, nё mёnyrё qё tё dijё tё njohё dhe tё kontrollojё kёto fuqi tё tij. Mё e zkonta ёshtё tё ketё lindur me to dhe me tё vёrtetё nuk i kontrollon dhe nuk i kanalizon sipas vullnetit dhe dёshirёs sё tij. Kjo ёshtё njё arsye e rёndёsishme pёr tё cilёn shkencёtarёt dhe studjuesit nuk kanё arritur nё rezultate tё caktuara dhe nё konkluzione, por vetёm vёzhgojnё, rregjistrojnё dhe testojnё, gjithçka qё u pёrket kёtyre fenomeneve parapsikologjike. Esoterizmi jep pёrgjigjjet e tij mbi kёtё temё. Na jep mёsime mbi ligjet universale (karma, rimishёrimi), qё influencojnё zhvillimin e njeriut dhe pёrcaktojnё elementet me tё cilat ai lind dhe ndjek kёtё ecuri.
Na mёson pёr zonat e padukshme tё ndёrgjegjjes/koshiencёs qё lidhen ngushtё me nivelin e dukshёm fizik. Na flet pёr Njё Jetё dhe pёr si mund tё gjitha qёniet tё jenё tё lidhura me njёra-tjetrёn.Sigurisht qё kёto janё teori tё pavёrtetuara, sipas mentalitetit tonё, qё i nevojitet prova shumё tё ‘’dukshme’’ dhe tё kufizuara. Kёshtu do tё na duhet pёr shumё kohё akoma tё kёrkojmё ‘’ nё errёsirё’’ deri sa tё arrijmё tё mundemi tё zgjerojmё mёnyrёn e konceptimit tonё, tё bёhemi mё koshientё/ndёrgjegjshёm nё tё gjitha nivelet dhe tё fitojmё dijen thelbёsore. Tani do tё referohemi mbi disa nga fenomenet mё tё njohura dhe mё tё shpeshta parapsikologjike.

Fenomenet

Shpalosje Astrale/yllore: ёshtё aftёsia e veprimit aktiv tё nivelit yllor/astral. Kjo ndodh kur trupi yllor çlirohet nga trupi fizik. Ka mundёsinё e lёvizjes dhe tё transportimit me njё shpejtёsi tё pabesueshme nё çdo lloj distance, ndёrsa trupi fizik qёndron i palёvizur. Sigurisht qё i njёjti fenomen bёhet dhe nё njё mёnyrё jokoshiente, gjatё gjumit. Kёshtu shpesh herё duke u zgjuar, ekziston njё ideja e njeriut mbi diçka qё ai jetoi, por pa pasur ndonjё kujtim tё caktuar. Mesazhe ёndёrrore: Jung kishte thёnё se : Endrrat janё shpesh njё paradhёnie e tё ardhmes’’. Ndodh shpesh qё gjatё ёndrrave tё fitojmё njohuri tё duhura, pёrgjigjje mbi problemet tona dhe madje dhe tё udhёtojmё nё kohё dhe tё jetojmё ngjarje tё sё ardhmes nё krahasim me kohёn fizike ‘’reale’’. Psikometria: ёshtё aftёsia e pёrjetimit tё ngjarjeve tё sё kaluarёs nёpёrmjet çdo lloj objekti. Njeriu qё ndodhet nё kёtё gjёndje udhёhiqet nga njё objekt i caktuar, qё pёrfaqson momentet dhe ndodhitё qё u zhvilluan gjate ekzistencёs sё tij tё kaluar. Parashikimi: mundёsia pёr tё njohur veprime tё ardhshme. Nё lashtёsi pёrbёnte njё intitacion tё fortё , qё ishin Orakujt. Intuita (insight): ёshtё mundёsia e konceptimit dhe e njohurisё pёrtej shqisave dhe tё mendjes sonё tё kufizuar. Ka tё bёjё me tё quajturin syrin e tretё, zhvillimin e parandjenjёs tek njeriu. Telepatia: ёshtё aftёsia e trasmetimit nga njё njeri tek persona tё tjerё, me mjete jo fizike, tё njё figure, mendimi ose ndjenje. Pёr tu arritur kjo, nevojitet tё mbizotёrojё dikush nivelin psikologjik dhe atё mendor, dhe gjithashtu mendimet dhe ndjenjat e tij tё jenё mjaft tё forta dhe tё pastra. Kёto janё disa nga fenomenet kryesore qё quhen fenomene parapsikologjike. Por rrethi i tyre nuk mbyllet kёtu. Kёshtu do tё referohemi mbi fenomenet e tjerё nё njё artikull tё ardhshёm. Pёrveç kёsaj, ashtu sikur thamё qё nё fillim, vetё parapsikolgjia ёshtё nё zhvillim e sipёr pavarёsisht se nё ditet tona ajo pёrbёn njё zonё hetimi dhe studjimi mjaft tё zgjeruar.

nandaweb

Tre shkencëtarë kanë fituar çmimin Nobël për mjekësi pasi zbuluan saktësisht se si qelizat transportojnë material.

 

James Rothman dhe Randy Schekman, të dy nga SHBA-të dhe Thomas Sudhof, nga Gjermania do të ndajnë këtë çmim.

Zbulimi i tyre ka të bëjë me transportin e proteinave dhe materialeve të tjera nga qelizat. Ata zbuluan mënyrën se si “fshikëza” vepron si anije për transportimin e të mirave në një vendndodhje ekzakte. Kjo është kritike për mënyrën e komunikimit të trurit, në prodhimin e hormoneve dhe pjesë të sistemit të imunitetit.

Në komentin e komisionit thuhet se ky zbulim ka një ndikim të madh për të kuptuar se si ngarkesa përshkuan një rrugë me saktësi në qelizat e brendshme dhe të jashtme. “Pa këtë organizim të mrekullueshëm preciz, qelizat do të përfundonin në kaos”. Një problem në koordinimi ka lidhje me sëmundjen e diabetit dhe çrregullimet mendore.

Rothman është profesor në Universitetin Yale në SHBA, ndërsa Schekman është profesor në Universitetin California po në SHBA. Kurse Suedhof është profesion në Universitetin Stanford prej vitit 2008.

Nobeli për mjekësin është i pari çmim Nobel që jepet për këtë vit. Çmimet për fizikën, kiminë, letërsinë, paqen dhe ekonominë do të jepen këtë javë dhe javën e ardhshme. Çdo çmim ka vlerën e 1.2 milionë dollarëve.