Arta Dade godet Edi Ramën: – I paaftë në politikën e jashtme, hap vetëm probleme… –

Arta Dade, një zë i fortë i socialistëve por edhe ish Ministre e Jashtme ka goditur kryeministrin Edi Rama sa i përket ngjarjeve të fundit për përplasjen me Presidentin, në lidhje me Gent Cakaj. Dade, e ftuar në emisionin e Adi Krastës në News24, tha se Rama nuk ka njohuri për politikën e jashtme dhe ka bërë shumë gabime.

“Kryeministri ynë hap vetëm probleme, dhe kjo nuk është e duhura”, deklaroi Dade.

Dade ishte e ashpër dhe për drejtimin e partisë nga Rama.

“Ka vizion të deformuar për demokracinë… Brenda partisë tani nuk flet asnjë njeri. E majta duhet të ribëhet nuk janë të përfaqësuar ata që kanë ndërtuar këtë .Kryesia është thjesht një fasadë e kryetarit të partisë për të marrë vendime. Nuk ka qenë kështu me kryeministrat e tjerë. Nuk jam pjesë e Rilindjes, por as pjesë e Partisë Socialiste. Rama shau Forumin e Gruas Socialiste, e quajti Forumi i Gruas komuniste. Ky forum drejtohet nga Olta Xhaçka, ministre e Mbrojtjes që na përfaqëson në NATO”.

Arta Dade lindi më 15 mars të vitit 1953 në Tiranë, është politikane shqiptare, gruaja e parë në historinë e Shqipërisë që ka mbajtur detyrën e Ministrit të Punëve të Jashtme.


Gjatë viteve 1972 - 1975 ndoqi studimet në Universitetin e Tiranës, Fakulteti i Gjuhëve të Huaja, Dega Gjuhë Angleze.

Veprimtaria profesionale

Gjatë viteve 1975 - 1985 punoi si mësuese në Shkollën e Mesme të Gjuhëve të Huaja "Asim Vokshi", Tiranë. Pastaj gjatë viteve 1985 - 1997 punoi si pedagoge në Universitetin e Tiranës, Departamenti i Gjuhës Angleze.

Veprimtaria politike

Në vitin 1991 bëhet anëtare e Partisë Socaliste të Shqipërisë, një vit më pas bëhet Anëtare e Kryesisë së kësaj partie. Në vitin 1993 bëhet anëtare e Forumit të Grave të majta Europiane. Në vitin 1996 kandidon për deputete në kuadër të Partisë Socialiste duke kaluar me sukses zgjedhjet dhe gjatë viteve 1997-2001 mban postin Deputete në Legjislaturën e XV të Kuvendit të Shqipërisë. Gjat këtij mandati nga korriku i vitit 1997 deri në prill të vitit 1998 mban postin Ministre e Kulturës, Rinisë dhe Sporteve. Nga shtatori i vitit 2001 deri në korrik të vitit 2002 emërohet Ministre e Punëve të Jashtme të Shqipërisë. Veç kësaj, Arta Dade ka mbajtur postet: zëvendës kryetare e Komisionit për Politikën e Jashtme dhe Marrëdhëniet Ndërkombëtare, Anëtare e Komisionit të Posaçëm për Paktin e Stabilitetit, Anëtare e APF-së (Asambleja Parlamentare e Frankofonisë), Zëvendësuese në delegacionin e Asamblesë Parlamentare të Këshillit të Europës. Gjatë viteve 1998 - 2001 emërohet zëvendëskryetare e Komisionit Parlamentar të Politikës së Jashtme të Kuvendit të Shqipërisë. Gjatë vitit 1998 ishte gjithashtu dhe Sekretare Ndërkombëtare e PS-së (rizgjedhur disa herë).


Veprat

Arta Dade është autore e një sërë artikujsh me karakter politik, shoqëror dhe shkencor.

"Dorëzohet" kryeministri Ramush Haradinaj, qeveria heq taksën ndaj Serbisë për këto produkte

Të gjitha mallrat serbe që kanë hyrë në Kosovës para vendosjes së taksës prej 100% do t’i nënshtrohen taksës vetëm prej 10%.

Kështu ka vendosur kabineti qeveritar në mbledhjen e mbajtur sot.

Qeveria më 21 nëntor 2018  e kishe vendosur taksën 100% ndaj produkteve të Serbisë dhe Bosnes.

Sot mbahet mbledhja e radhës e Qeverisë së Kosovës.

Pikë e katërt e rendit të ditës pritet të jetë edhe shqyrtimi i propozim-vendimit lidhur me mallrat që kanë hyrë në territorin e Kosovës para vendosjes së masës prej 100 për qind për produktet e importuara nga Serbia dhe Bosnja e Hercegovina.

Departamenti i Shtetit Amerikan ka kërkuar nga Qeveria e Kosovës shfuqizimin e menjëhershëm të taksës ndaj Serbisë, por nga qeveria po thonë se nuk ka pranuar ndonjë kërkesë zyrtare nga autoritetet amerikane që të tërhiqet taksa prej 100 përqind ndaj produkteve të Serbisë dhe Bosnjës e Hercegovinës.

Drejtpërdrejt nga konferenca në Qeverinë e Kosovës

Qeveria e Kosovës ka mbajtur mbledhjen e radhës. Pas kësaj mbledhje është paralajmëruar konferencë për media.

‘Gazetat sot janë tregti: shesin kartë të shtypur, si bakalli që shet djathë të kripur’

Mid’hat Frashëri konsiderohet si një personalitet i pa të dytë në historinë e elitave shqiptare, që i dha vendit gjithçka kishte dhe gjithçka mundi. 

Floripress  sot ju përcjellë disa thënie të Mid’hat Frashërit mbi gazetarinë e shtypin shqiptarë.

Gazetat sot në botë janë tregti: shesin kartë të shtypur, si bakalli që shet djathë të kripur.

Po në fillesë dhe më tepër akoma në shekullin që shkoi, në nisje të lindjes së kombeve, gazetat kanë qenë vegla ideje, organe për të frymëzuar patriotizmin, për të mbrojtur të drejtat e popullit, për të luftuar armikun.


Meqenëse edhe Shqipëria është në fillim të jetës politike, meqenëse nuk kemi shtyp të përditshëm, as posta të shpejta, duhet edhe fletët tona të jenë lajmëtarët e interesave të kombit dhe të vendit.

Në qoftë kështu, në qoftë se çdo botues ndjen madhërinë e detyrës, mendohem: sa prej fletoreve shqip, që shtypen sot, do të guxojnë të vazhdojnë botimin e tyre?

Mjerisht, shumë gazetarë kanë pandehur se fleta e tyre është një send pa rëndësi, si fjalët që thuhen në kafene, në mes të zemërimit dhe inatit, të hedhura në krahët e shtytjes së minutës, pa u menduar fundi, pa llogaritur ç’pemë, ç’dobi ose ç’dëm mund të bjerrin.

Çdo shkrimtar është një këshilltar, po gazetari është edhe më tepër akoma: një predikonjës, një njeri, fjalët e të cilit, të hedhura së sipri katedrës, mbeten e qëndrojnë. Edhe e shihni sa përgjegjësi ka ai që thotë ato fjalë.

****

Vepra te Zgjedhura-Mithat Frasheri.

Instituti i Studimeve Historike “Lumo Skëndo” risjell në vëmendjen tuaj një botim të jashtëzakonshëm për nga përmbajtja, bashkëkohor për nga aktualiteti dhe luksoz për nga bibliofilia. Historiani Uran Butka e vlerëson si një pasuri e madhe kulturore ende e panjohur apo e varrosur, që i kthehet kombit dhe kulturës shqiptare. Bashkë me të edhe Mid’hat Frashëri. Pra, mund ta quajmë kthimi i mbramë i Mid’hat Frashërit.

Janë shfrytëzuar arkivat e Shqipërisë, veçanërisht Arkivi i Shtetit, ku ruhet një pjesë e mirë e veprës së M. Frashërit. Mandej arkivat e Stambollit, Londrës, Romës, Parisit, Bukureshtit, Sofjes, Gjenevës dhe Lozanës si edhe shtypi shqiptar dhe i huaj, gazetat e revistat prestigjioze evropiane dhe ato amerikane, ku Mid’hat Frashëri ka botuar artikujt, promemoriet, fjalimet, analizat , pamfletet politike e diplomatike, etj. Për t’i zbuluar të gjitha këto e shumë më tepër ju ftojmë të bëni pjesë të bibliotekës suaj vëllimin e parë të Veprës së Mid’hat Frashërit.

F.B

****

Jeta e “gjeniut të kombit”, Mit’hat Frashëri



U lind më 25 mars 1879, në Janinë. Ishte i biri i patriotit të madh, rilindasit Abdyl bej Frashëri, nipi i enciklopedistit Sami Frashëri dhe poetit të mallit për vendlindjen, Naim Frashëri. Mit’hati e njohu shumë pak të atin e tij, ngaqë i vdiq i ri, duke mbetur në kujdestarinë e xhaxhallarëve, Sami dhe Naim Frashëri. Duke qëndruar pranë tyre, kreu edukimin e plotë akademik në Stamboll. Abdyl Frashëri, kur u pyet para ekzekutimit, nëse dëshironte të thoshte diçka, ai është përgjigjur: “Po, unë kam një djalë të vogël. I thoni atij se në qoftë se dëshiron të ketë bekimin tim, duhet të vazhdojë punën që unë nisa, por mjerisht nuk e çova deri në fund dhe të sillet kështu siç po sillem unë”. Pas mbarimit të shkollës, deri në vitin 1905, Mit’hati punoi në administratën turke dhe më pas kaloi në Selanik, në administratën shtetërore, i emëruar drejtor për punë politike të vilajetit të Selanikut. Filloi të aktivizohet në politikën shqiptare që në fund të shekullit XIX dhe u bë një nga figurat më të spikatura në politikën shqiptare në gjysmën e parë të shekullit XX
Ka qenë pjesëtar i klubit të Selanikut, madje aty dominonte influenca e tij. Asokohe në Manastir mbaheshin takime të patriotëve shqiptarë, të kryesuar nga Çerçiz Topulli dhe Adem Emini, të cilët punonin për të përgatitur një kongres dhe një revistë të përjavshme. Udhëzimet për krejt organizimin, do të merreshin prej Mit’hat bej Frashërit në Selanik. Mit’hati ka qenë për një politikë më të moderuar me xhonturqit, pse ai gjithmonë ka qenë mefiant kundrejt ndihmës së huaj, e sidomos të ndihmës së Austrisë. Të këtij mendimi kanë qenë në mbështetje të tij edhe Bajo e Çerçiz Topulli. Ka pasur rol të ndjeshëm në ruajtjen e kompaktësisë së klubit “Bashkimi” të Manastirit, pas mosmarrëveshjeve ndërmjet gegëve (në pjesën më të madhe dibranë) dhe toskëve, të cilën e ka zgjidhur duke shkuar në Manastir, më 20 shtator 1908, duke shkrirë kryesinë e mëparshme, të cilën e zëvendësoi me Rexhep Hoxhën prej Kallkandelene (Tetovë), zgjedhur kryetar, ish-kryetari Fehmi bej Zavalani kaloi zv/kryetar, ish-zv/kryetari Gjergj Qiriazi u zgjodh anëtar dhe kryesia u përbë nga pesë gegë e pesë toskë.
Mit’hati nisi të merrej me krijimtari letrare që prej vitit 1897 dhe filloi të botonte “Kalendarin Kombiar”, të cilin e botoi pa ndërprerje deri në vitin 1928. Më 1901, botoi biografinë e parë kushtuar Naim Frashërit. Në shkrimet publicistike ai përdori pseudonimet Lumo Skëndo dhe Mali Kokojka, ndërsa në botimet e ndryshme përdori pseudonimin Ismail Malosmani.
Në vitin 1908, filloi të botojë gazetën “Liria”, në Selanik. Gjatë kësaj periudhe bashkëpunoi ngushtë me mikun e tij, Kristo Luarasin, i cili drejtonte shtypshkronjën “Mbrothësia”. Mit’hat Frashëri ishte xhonturk, nuk pëlqeu ardhjen e Ismail Qemalit, më 1908 në Vlorë, madje shkroi një shkrim kritik për Ismail beun, në gazetën “Lirija”. Çajupi ka shkruar me nota demaskuese pamfletin “Klubi i Selanikut”, duke kritikuar fletoren “Liria”, e drejtuesin e saj Lumo Skëndua ose Mitat Frashëri. Çajupi shprehet se, kisha dëgjuar që: “Klub’ i Selanikut mpron të drejtat e kombit shqipëtar. Vërtet keshe msuar se Klub’ i Manastirit paskej bërë një Kongres, u mbajt më 1909 dhe nuk vendosi dot për një alfabet të vetëm. Midis dy alfabeteve që pranoi, njëri qe ai i Stambollit, tjetri qe alfabeti i sotëm.) (ç’domethënë prapë kjo fjalë?) për punë të abetit) dhe paskej gjetur për mbarë të përdoren dy soje shkronja për gjuhën tonë”. Në këtë rast poeti i rilindjes aludon se këto klube të shqiptarëve punonin për të mbajtur premtimet që u kishin bërë xhonturqit shqiptarëve. Artikulli kritikoi hapur kryetarin e klubit dhe drejtorin e gazetës “Liria”, Mit’hat Frashërin, i cili menjëherë botoi një artikull si kundërpërgjigje në gazetën e vet. Replikat ndërmjet palëve, në gazetat e tyre, vijuan duke pasqyruar luftën e ashpër ndërmjet shqiptarëve në ato kohë delikate për fatet e kombit.
Ai mori pjesë në Kongresin e Manastirit, i njohur ndryshe edhe me emrin kongresi i alfabetit, më 14 nëntor-22 nëntor 1908. Mit’hat Bej Frashëri u zgjodh kryetar i kongresit dhe nënkryetar i komisionit të hartimit të alfabetit (kryetar i komisionit ishte At Gjergj Fishta). Më 1 janar 1909, në revistën “Diturija”, botoi një fotografi të delegatëve në kongresin e Manastirit, ku ka dhënë imtësisht shpjegime për secilin prej tyre, madje ka sqaruar edhe për ata që nuk dolën në fotografi, ku mungojnë Hilë Mosi (delegat i Shkodrës), G.Cilika (delegat i Korçës), Hafëz Ibrahimi dhe Emin Beu (delegatë të Shkupit), Rauf beu (Fico, delegat i Gjirokastrës-H.L.) dhe Selaheddin beu (nga Prizreni, delegat i Manastirit).
Në shpalljen e pavarësisë ka qenë i zgjedhur delegat i Elbasanit, Ipekut, (Gjakovës, Plavës, Gucisë) dhe Përmetit. Nga Elbasani ka njoftuar telegrafisht Syrja beun e Xhemil beun: “Pasi bashkë me përfaqësuesit e Dibrës do të vijnë edhe Mehmet pashë Dëralla, Ajdin Draga e Isa bej Buletini, e nismja e jonë u shtyrë. Të Hanën do të nisemi së bashku”.
Kur u zgjodh ministër, në votim u rendit i pesti, duke fituar 35 vota, dhe merituar postin e ministrit që në raundin e parë. Në vitin 1912, në qeverinë e pavarësisë, të krijuar nga Ismail Qemali, ai zgjidhet ministër i Punëve Botore.
Referuar dokumenteve arkivore mësohet se Mit’hat Frashërit, kur ishte në Vlorë i ka drejtuar një letër një personi të quajtur Kristo, nga e cila mësohet se ai u nis nga Shkupi më 3/16 tetor 1912, duke dëshmuar se ka qenë në Mitrovicë, Pejë (Ipek), Gjakovë, Has, Tejdrin, Mirditë, Kurbin, Tiranë, Durrës, Elbasan. Kur ka mbërritur në Tiranë ka pasur si qëllim të bashkohet me grupin e Abdi Toptanit për të zhvilluar një kongres aty, mbasi pohon se kishin biseduar edhe me abatin e Mirditës. Nuk e fsheh qëllimin se ka dëshiruar të bëhej mbledhja në Elbasan, por telegrami i Syrja bej Vlorës njoftonte se duhej shkuar në Vlorë, ku ishte nisur edhe I. Qemali. Letra informuese mban datën 10 dhjetor 1912.
Disa shkrues, padrejtësisht dhe me tendencë, shprehen se: “…kur Ismail Qemali ftoi gjithë oficerët dhe patriotët shqiptarë që ndodheshin në fronte të ndryshme në Luftën Ballkanike të ktheheshin në shtëpitë e tyre, Mit’hat beu ka qenë kundër këtij mendimi dhe ka shkuar dy herë nga Vlora në Janinë për të inkurajuar rezervistët shqiptarë të vazhdonin luftën gjer në fund, duke menduar se kjo mund të sillte shanse që Çamëria do të mund t’i mbetej Shqipërisë”. Faktoj se është e vërtetë që ministri Mit’hat Frashëri kërkoi leje për të shkuar në Janinë, gjë e cila u pëlqye nga qeveria e Vlorës, por me kusht që ai të prezantohej atje jo si ministër që përfaqëson qeverinë e Vlorës, por individualisht, si patriot. Sipas miqve të tij, ky ka qenë një nga shkaqet e ndarjes së Mit’hat Frashërit me Ismail Qemalin. E vërteta mbase qëndron ndryshe, sepse sipas dokumenteve arkivore, më 20 dhjetor 1912, Ismail Qemali përshëndeti me një letër mbrojtjen që po i bëhej Janinës nga komandanti i saj, duke u shprehur në dobi të kësaj lufte. Dikush tjetër ka pohuar të vërtetën se: “…më 30 mars 1913, Mit’hati jep dorëheqjen nga detyra” dhe në kë rast është gazeta “Atdheu”, e cila jep si shkak të ndarjes: “Kur Ismail Qemali shkoi në Britani me dukën Montpensier, japin demicjen e heqin dorë nga qeveria Don Kaçorri e Mit’hat bej Frashëri .
Besa Shqyptare përshëndeti Mit’hat bej Frashërin, për vizitën në Shkodër, në maj 1913, duke u shprehur: “nji ndër komtarë ma të t’flaktit e t’nderueshmit qi diftoi gjith herë dashtnin e zemrës vet për gjith ç’i flet për shqyptar”.
Më 20 janar 1914, në një letër që i dërgoi gazetës “Përlindj’ e Shqipëniës”, së bashku me G. Cilka e Taq Buda, shkruanin: “…duam të blejmë një kalem të florinjtë që t’ia dhurojmë zj. Edith Durham si kujtim për shërbimet që i ka bërë kombit tonë me shkrimet dhe botimet e saj”. Këtë nismë të Mit’hat Frashërit, për blerjen e kalemit të artë, kjo gazetë e pati botuar më herët, në dy letra, përkatësisht më 7 dhe 10 janar.
Mit’hat Frashëri mirëpriti ardhjen e Princ Wied-it në Shqipëri dhe ndihmoi në Ministrinë e Punëve të Jashtme. Në janar 1914, u përzgjodh nga KNK, së bashku me Mihal Turtullin e disa të tjerë të kontaktonin me Dervish Biçakçiun për të marrë prej tij kërkesat e esadistëve, duke provuar edhe një herë se ai organizëm ia kishte pasur me hile qeverisë së Vlorës dhe Ismail Qemalit. Mit’hati ka qenë i papajtueshëm me Esad Toptanin dhe kundër veprimeve të tij antishqiptare. Në atë kohë ai shkroi shkrimin e titulluar “Tre gjarpërinjtë që udhëhoqën rebelimin”, ku akuzon Esad Toptanin, Musa Qazimin e Haxhi Qamilin. Më tej ka shkruar: “Esadizma mori trup dhe formë nën një trini apokaliptike: Esad Toptani, myftiu Musa Qazimi, Haxhi Qamili, tre krerë të një hire që përfytyronin ambicionin, tradhtinë dhe lakmimin, fanatizmin e verbër dhe injorantë nën maskën e fesë, marrëzinë brutale jo në figurë letrare po reale”.
Më pas, Mit’hat Frashëri u caktua konsull gjeneral i Shqipërisë në Beligrad, emërim sipas disa miqve të tij për ta larguar nga Shqipëria, atë dhe gjithë të aftit, por në vijim njoftohet nga shtypi se: “Më 20 maj, kur u riformua kabineti i Turhan Pashës, u emërua ministër i Arsimit e i Postë-Telegrafëve”, çfarë qëndron e vërtetë.
Pas largimit të Wied-it shkoi në Lozanë, ku qëndruan edhe Mehdi Frashëri, Pandeli Cale, Dr. Mihal Turtulli, Ahmet Resuli, Hivzi Korça, vëllezërit Gode. Në vitin 1916 vendoset në Bukuresht ku arrestohet nga policia dhe internohet në Moldavi. Deri në vitin 1918 jetoi në disa shtete të Ballkanit.
Në vitin 1918, me mbarimin e Luftës së Parë Botërore, lejohet të largohet dhe vendoset përsëri në Lozanë, Zvicër. Aty, ai, i drejtohet me një promemorie konferencës në të cilën po përgatitej krijimi i Mbretërisë Serbo-Kroate-Sllovene. Në promemorje ka deklaruar se: “Pa zgjidhjen e problemit shqiptar nuk do të ketë as Jugosllavi të re dhe as një zgjidhje përfundimtare të kufijve në Ballkan”.
Në kongresin e Durrësit, Mit’hat Frashëri, u emërua ministër pa portofol dhe u caktua delegat në delegacionin e parë, në konferencën e Paqes, Paris më 1919, së bashku me Turhan pashën, monsinjor Bumçin, Mihal Turtullin, Luigj Gurakuqin, Mustafa Krujën. Më pas ka qenë i emëruar delegat pranë Konferencës, së bashku me Mehmet Konicën dhe Pandeli Evangjelin. Më 1919 ka qenë kryetar i delegacionit shqiptar në Paris “në mbrojtje të të drejtave të Shqipërisë”, së bashku me Dhimitër Beratin. Mit’hatit, kur ishte në Konferencën e Paqes në Paris, i është bërë thirrje nga kryesia e “Vatrës” që të punojë “për bashkimin e gjithë shqiptarëve për një Shqipëri independence pa asnjë protektorat”. Kur qe aty, me mision, shkroi: “Indipendenca morale” , po kështu edhe punimin tjetër “Shqiptarët në vendin e tyre dhe jashtë”.
Pas përfundimit të misionit në Paris, në vitin 1920, njoftohet se “Mit’hat Frashëri u emnua përfaqësues në Uashington”, niset sapo të përgatiten pasaportat. Ai u vendos në SHBA dhe u kthye në Shqipëri në vitin 1922, por sipas shënimeve të Sejfi Vllamasit, në librin me kujtime “Ballafaqime politike në Shqipëri 1897-1942”, është i shënuar në listën e deputetëve të prillit 1921 edhe Mit’hat Frashëri, i zëvendësuar më vonë nga Rasim Babameto, gjë e cila rezulton edhe në dokumentet e Kuvendit të Shqipërisë. Po kështu, sipas kujtimeve të Mehdi Frashërit, në maj 1922, Mit’hati, ka zëvendësuar Mehdi Frashërin në mbledhjen e Firences, ku Komisioni Ndërkombëtar diskutonte për caktimin e kufijve. Edhe në “Bisedimet e Kuvendit”, Mit’hat Frashëri, rezulton deputet i Gjirokastrës, madje shënohet se qëndroi deputet deri më 4 shtator 1922.
Në janar 1923 filloi detyrën e Ministrit Fuqiplotë të Republikës së Shqipërisë në Athinë, ku qëndroi deri në dhjetor 1925. I zhgënjyer nga zhvillimet politike në Shqipëri ai jep dorëheqjen dhe deklaron largimin e tij nga aktiviteti politik. Sipas Mehdi Frashërit: “Më 1924-1925 ka qenë përfaqësues i Shqipërisë në Athinë, i cili interesohej tepër për gjendjen e mjerueshme të shqiptarëve në Çamëri”.
Në vitin 1923, kur kriza politike kishte arritur kulmin nga sjellja egoiste e karrieriste e Ahmet Zogut, i cili pati humbur besimin dhe qe arritur oportuniteti ndërmjet ministrave të kabinetit qeveritar që ai të mos ishte as kryeministër e as ministër i Brendshëm, iu ofrua Mit’hatit krijimi i kabinetit qeveritar. Në këtë rast ai ka refuzuar duke thënë: “Unë nuk mund të çnderojë shtëpinë time”, ku ka dashur të thoshte se, pasi dështimin e quante të sigurt, këtë gjë e konsideronte diskreditim për shtëpinë e tij.
Në vitin 1926 hapi në Tiranë librarinë e tij personale “Lumo Skëndo”. Një vit më pas, më 1927, filloi të botojë në Tiranë, revistën “Diturija”.
Në 4 prill 1929, Mit’hat Frashëri, në testamentin e tij i lë shtetit shqiptar pasurinë e vet, të tundshme dhe të patundshme me qëllim krijimin e një instituti albanologjik në Tiranë, i cili do të merrej me studime në fushën e historisë së Shqipërisë.
Në vitin 1939, pas pushtimit të vendit nga Italia fashiste vendosi t’i rikthehet aktivitetit politik. Në vitin 1941, ai është ideologu kryesor dhe një nga themeluesit e Partisë Nacionaliste, e njohur më shumë me emrin Partia e Ballit Kombëtar. Mit’hat Frashëri është autori i “Dekalogut”, vlerësuar nga përkrahësit e tij si “kontribut i madh teoriko-politik”, shkruar më 1942, në Tiranë. Kundërshtar i Partisë Komuniste të Shqipërisë, u detyrua në nëntor 1944, të largohet nga Shqipëria dhe të vendoset në Itali. Ditët e fundit të qëndrimit të tij në Shkodër ka qenë në një gjendje psikologjike shumë të rënduar, me një pamje për të ardhur keq dhe fytyrë që shprehte vetëm dëshpërim, aq sa fliste me vete ngado që lëvizte. I ndodhur në pozita të vështira provoi të kthehej nga Shkodra në Tiranë, në fundin e nëntorit 1944, madje jo me makinë por i hipur mbi një mushkë, nën kujdesin e eksponentit të rinisë balliste, Sabaudin Nivica.
Gjatë një udhëtimi për në Nju Jork, SHBA, ai vdes si pasojë e një ataku kardiak. Vdiq beqar në moshën 69 vjeçare i detyruar të jetojë si renegat larg vendit të tij, Shqipërisë. Shpirti i këtij njeriu të ndritëm u shkëput ditën e hënë, dita 3, vjeshta e dytë ora 9.25 minuta në New Jork, hoteli Winthrop. Tek trupi i tij kanë bërë roje nderi Shefqet Isaraj, Muho Xhakja, Astrit Sako, Braho Husi, Sulo Male, Hysni Aliko, Hajredin Peshkëpia, Skënder Omari, Iliaz Guri, Luan Dosti.
Mit’hat Frashëri është mbajtur si nacionalist në politikën shqiptare, duke shkruar letra, promemorie, takime në konferenca apo takime me personalitete të politikës ndërkombëtare. Ka qenë kundër komunizmit në Shqipëri, madje e ka konsideruar tragjedi fitoren e tyre. Falë njohjes së disa gjuhëve të huaja, u përpoq në fushën diplomatike, brenda e jashtë Shqipërisë, për bashkimin në Shqipërinë etnike të ish-katër vilajeteve shqiptare, Janinës, Shkupit, Manastirit e Shkodrës.
Mbas çlirimit të Shqipërisë, me vendim të organeve ekzekutive u sekuestrua pasuria e Mit’hat Bej Frashërit. Një nga objektet e sekuestruara ishte edhe biblioteka personale e tij. Sot rreth 40 000 vëllime të kësaj biblioteke ruhen (dhe janë pjesë) e Bibliotekës Kombëtare të Shqipërisë. Për këtë arsye Ministri i Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve i Republikës së Shqipërisë dhe Biblioteka Kombëtare e Shqipërisë, më 2006, vendosen që çmimi për bibliofilinë të emërtohet “Bibliofili Lumo Skëndo”. Ky çmim do të ndahet çdo vit në Ditën Botërore të Librit, nga Ministria e Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve dhe Biblioteka Kombëtare e Shqipërisë. Për herë të parë ky çmim u dha në 23 prill 2006
Në ceremoninë e varrimit të tij bëri lutjet fetare të përshpirtjes, Imam Vehbi, i ardhur nga Detroiti, më pas kanë folur në anglisht: Nuçi Kota, i biri ish-kryeministrit monarkist, Koço Kota, në emër të Komitetet Kombëtar “Shqipëria e Lirë”, pastaj Grigor Tashkovite, ish-senator jugosllav, në emër të Internacional Peasant Union; Dr. Bistrev, ish-deputet bullgar në emër të Komitetit Kombëtar Bullgar, zj. Gold Veliko në emër të rinisë shqiptare të lindur në Amerikë. Arkivoli me trupin e Mit’hat Frashërit u mbulua me Flamurin Kombëtar dhe u nderua nga gati 200 veta. Varrimi u bë në varrezat “Fernchff”, pas fjalës së mbajtur nga Sejfi Protopapa dhe At Paul V. Rado.
Në testamentin e tij të viti 1929, pra 20 vjet para se të shuhej, në pikën e fundit ka lënë amanet: “Nuk di se ku do të vendoset Instituti; po, në qoftë se goditetë pakëzë jashtë qytetitë, do të donja që varri im të jetë në një cep të kopshtit, më të mëngjërë duke hyrë nga porta e rrugësë; mbi këtë varr dua një copë gur të math dhe një qiparis. Më duketë sikur do të jem ruajtësi i Institutit, sikur do të marr edhe unë një pjesë pasjetore në gjëllimin e tij”.
“Mit’hat Abdyl Frasheri, 1880-1949”, ky është epigrami vetmitar mbi varrin e Mit’hat Frashërit, në Amerikë.
Mit’hat Frashëri, nga pasardhësit e tij politik ka vlerësimin: mendimtari iluminist i neoshqiptarizmës, të viteve ’30.
Mit’hat Frashëri jetoi i vetëm, pa bashkëshorte por ka pasur bashkëjetesë më disa vajza e gra evropiane. Bazuar në dokumentet e gjetura, ai rezulton të ketë pasur një lidhje që në vitin 1914, me një femër të quajtur “Elsa nga Zyrih”, e dashura e tij gjermane, e cila i ka shkruar më 15 dhjetor 1914. Me këtë vajzë (ose grua), ai u dashurua në vitin 1914, kur sapo kishte filluar Lufta e Parë botërore, e cila ndërmjet të tjera i shkruante: “Natyra jote cigane, ti që aq shumë do lirinë, udhëtimin, njohjen e botës, ndryshimin, jetën pa angazhime, pa kokëçarje”, duke dhënë për të kuptuar se ai lëvizte nga një vend në tjetrin, si ciganët që nuk kanë një banim permanent. Kishin gjetur njeri-tjetrin për t’i ikur luftës. Po kështu, ka pasur korrespondencë intime me Anxhelën, Elsen, Ninonin e Loloten, disa gra të huaja, që kishte takuar në udhëtimet e tij pambarim. Njëra prej të dashurave, Lolota, e thërret me përkëdheli “Mumi”, në letrat që i ka shkruar nga 29 maj 1915, më pas më 1933 (më mbush me emocion ajo ditë që kemi kaluar në Kostandinopojë, 9 vjet më parë), pastaj më 1939 (jam e sigurtë, do jemi të lumtur dhe do besojmë se nuk jemi ndarë kurrë); Lolota ishte një nga të dashurat e Mit’hatit për një periudhë disa vjeçare, gjatë vajtje-ardhjeve të tij të shpeshta në Paris. E divorcuar, me një djalë të vogël dhe me një dhembshuri prej nënë, e cila i ka shkruar “i adhuruari im Mimi”; “Mimi i shtrenjtë, dashuria ime e vetme…E dua tim bir, por ai do ketë tjetër familje. Ndërsa ti je familja ime, një familje e vetme me mua, e gëzueshme, ideale). Në një nga letrat që ai i shkruan njërës prej të dashurave, Ninonit, një tjetër e dashur e tij, mundet që edhe kjo të ketë qenë franceze, kur u ndodh në Tiranë, Mit’hati fillon shkrimin më 19 prill 1926, vijon të premten më 7 maj, ora 7 e 30 e mëngjesit, duke shprehur mallin për këtë të dashur në formën e një ditari në pritje të ndonjë letre prej saj, duke bërë të ditur se e ka takuar edhe në Athinë e Korfuz”. Mit’hat Frashëri nuk u martua kurrë me asnjërën prej femrave me të cilat bashkëjetoi, madje për shumë vite dhe me disa njëherësh.
Mid’hat Frashëri, në emigracion, me ndihmën e aleatëve anglo-amerikanë, shpalli Komitetin Kombëtar “Shqipëria e Lirë”, më 26 gusht 1949, në Paris, Francë, duke qenë kryetar i tijë dhe duke patur si anëtarë, Abaz Kupin, Zef Palin, Nuçi Koten e Seit Kryeziun.
Në një shkrim, ese, Mithat Frashëri, ka shpalosur idetë e tij përparimtare dhe nivelin e lartë intelektual, si shtetar, se çfarë begatie ka trualli shqiptar, që ia shtojnë pozita gjeografike si vend mesdhetar dhe i bekuar nga perëndia, i ndodhur buzë detit e me plot fusha e male, me klimë të mrekullueshme, me njerëz të shquar, në udhëkryqin ku lidhen kombet. Aktualisht për Mit’hat Frashërin po flitet shumë, për të përcaktuar realisht pozicionin politik dhe veprimtarinë politike që ai zhvilloi gjatë Luftës së Dytë Botërore, të cilën disa historianë e stigmatizojnë si antikombëtare, kurse të tjerë e cilësojnë veprimtari patriotike. Një gjë është bërë fakt, ai është shpallur “Nderi i Kombit” dhe studiuesi i së djathtës, Uran Butka e ka cilësuar “gjeniu i kombit”. Po kështu është fakt që nuk mund ta mohojë apo shtrembërojë askush se Mit’hat Frashëri akumuloi një kapital të madh patriotik gjatë veprimtarisë së tij gati gjysmë shekullore para Luftës së Dytë Botërore. Bazuar në parimin e përjetshëm të historisë për këtë periudhë atij i duhet dhënë çmimi i merituar i atdhetarisë. Sipas profesor Kristo Frashërit, Mit’hat Frashëri, alias Lumo Skëndo, jetoi dhe veproi në tri periudha të historisë së Shqipërisë, të cilat ndryshojnë rrënjësisht njëra nga tjetra për nga ngjarjet, për nga proceset, për nga karakteret e tyre. Veprimtarinë e parë ai e zhvilloi në vitet e fundit të Rilindjes Kombëtare Shqiptare deri në shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë, 28 Nëntor 1912. Si një militant rilindës i orës së parë ai u shqua në luftën për të zbatuar programin kulturor të Rilindjes, ndoshta më tepër se çdo bashkëkohëtar i tij, si shkrimtar i flaktë i temave patriotike, si kryetar energjik i Kongresit të Manastirit dhe si veprimtar i palodhur i shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë. Ajo që i bën nder biografisë së tij patriotike është pjesëmarrja e tij në qeverinë e parë kombëtare që u formua në Vlorë nën kryesinë e Ismail Qemalit më 1912. Mit’hat Frashëri u shqua gjithashtu edhe në periudhën e dytë që pasoi Kuvendin e Vlorës, vitet e shtetit shqiptar të pavarur. Në periudhën 1912-1939, Mit’hat Frashëri i shërbeu me sukses atdheut të vet si një militant i luftës diplomatike që zhvilloi shteti shqiptar për t’u afirmuar në arenën ndërkombëtare si shtet i pavarur. Si përkrahës i regjimit republikan që ishte, ai pati kujdes që të mos e përfshinte emrin e vet në jetën e brendshme politike të regjimit monarkik të Ahmet Zogut (1928-1939). Më tej, më 1942, kur u krijua si organizatë Balli Kombëtar, Mit’hat Frashëri në krye të tij, shpalli se kishte për synim të udhëhiqte masat e popullsisë shqiptare në luftë kundër okupacionin fashist italian. Në thelb dy ishin synimet e saj: të kontribuonte në rimëkëmbjen e Shqipërisë së pavarur dhe të mënjanonte ardhjen pas luftës të Partisë Komuniste shqiptare në pushtet. Realisht, aksionet luftarake të Ballit Kombëtar kundër okupatorëve fashistë italianë qenë më të kufizuara se lufta e armatosur që zhvillonte Partia Komuniste. Madje, pas shtatorit 1943, formacionet ushtarake të Ballit Kombëtar nuk ndërmorën rezistencë të armatosur kundër okupatorëve të rinj nazistë dhe për hir të së vërtetës u shfaqën shenjat e bashkëpunimit ndërmjet tyre e gjermanëve kundër forcave nacionalçlirimtare. Këtë bashkëpunim Mit’hat Frashëri dhe krerët e Ballit Kombëtar e justifikuan me nevojën që kishte Shqipëria për të evituar ardhjen në pushtet të Partisë Komuniste Shqiptare. Pikërisht këtu qëndron absurditeti i logjikës balliste. Nëse Balli Kombëtar trembej nga sukseset që korrte rreshtimi komunist, rrezikun e fitores së komunistëve mund ta mënjanonte jo duke u bashkuar me armikun e vendit dhe të njerëzimit, por duke zhvilluar një luftë patriotike më me energji se atë që zhvillonte Fronti kundër okupatorit të huaj.
Ka qenë pjesëmarrës në Konferencën e Mukjes, më 1943. Historianët që mbrojnë tezën balliste nuk arrijnë ta kuptojnë se pikërisht bashkëpunimi i forcave të tyre me repartet hitleriane lehtësoi ardhjen në pushtet të Partisë Komuniste. Gjatë Luftës së Dytë Botërore bota u nda në dy kampe, në kampin e agresorëve fashistë dhe në atë të koalicionit të madh antifashistë. Dihet gjithashtu se në krye të kampit antifashist qëndronin tre aleatët e mëdhenj anglo-sovjeto-amerikanë, dy nga të cilët përfaqësonin botën demokratike perëndimore (SHBA-ja dhe Britania e Madhe), kurse i treti vendin ku sundonte regjimi komunist (Bashkimi Sovjetik).
Vetë Mit’hat beu ka qenë i kthjellët dhe objektiv për shkrimin e historisë, teksa para shumë vitesh, duke iu përgjigjur gazetarit Skëndo Frashëri “…Pyetja: A duhet të kemi një të përkohëshme të konsakruar historis s’ënë?, është përgjigjur: “Ku i ke historianët, shërbimtarët e historisë? Është lehtë të marrësh kartën, t’a palosësh, ta nxish me mellan, t’i vësh edhe një titull. Po ku i ke ata që do të shkrojnë lëndën? Sa për tani, do të kënaqësha me botime, artikuj në revista të ndryshme, broshura dhe libra të botuara me iniciativa private; më vonë s’ka dyshim se do të ndjejmë nevojën e një punimi më serioz, me një organ për botimin e landësë. Kur të kemi njerës me zell e me pasion, dihet vetiu se do të mejtohemi për formimin e një “Shoqërije” për historinë t’ënë, ku të mbështillen njerëzit me vullnet dhe të përhapin pemët e kërkimevet të tyre…Punimi në këtë lëmë s’bëhet as me urdhër, as me ofiq, as me dekret…”.
Drejtuesit e sotëm të Ballit Kombëtar shprehen se: “Mit’hat Frashërit, që në atë kohë vinte në dukje se, “Shqipëria është pjesë e vendeve të mëdha evropiane dhe zhvillimi i saj do të vijë pikërisht nga bashkëpunimi me vendet evropiane dhe SHBA-në”. Kjo ishte pika kryesore e programit të Mit’hat Frashërit, e cila u shkel brutalisht nga komunistët që pushtuan Shqipërinë, pas nëntorit të vitit 1944. Nëse kjo platformë e Mit’hatit do të ish aplikuar që në atë kohë, atëherë sot vendi ynë do të kishte standarde të tjera jetese. Sepse lideri i Ballit Kombëtar, Mit’hat Frashëri e bazonte alternativën e tij, mbi humanizmin dhe rritjen e standardeve të jetesës, duke pasur në qendër të vëmendjes integritetin e vendit dhe mbrojtjen e çështjes kombëtare”. Zotëronte shumë mirë gjuhët e huaja: gjermanisht, persisht, turqisht, frëngjisht, arabisht, greqisht.
( Hilë Lushaku)

Një Skënderbe me ngjyra siç nuk e keni parë ndonjëherë!

Nga Ilir Ikonomi

Është nxjerrë nga një ribotim italisht i vitit 1646 që ndodhet në Bibliotekën Kombëtare të Spanjës. Libri titullohet:




“Portrete të 100 kapedanëve të shquar dhe bëmat e tyre në luftë të përshkruara shkurtimisht dhe të gdhendura nga Aliprando Capriolo.”

Libri i Capriolos është botuar fillimisht në Romë, në vitin 1596 dhe nuk është i panjohur për studiuesit e Gjergj Kastriotit. Gravurat e librit origjinal janë bardhë e zi.

Por 50 vjet pas daljes së botimit të parë, duket se dikush vendosi ta ribotojë librin dhe t’i stilizojë portretet, duke u shtuar ngjyra sipas fantazisë së tij.

Në këtë Skënderbe me ngjyra, bereta “alla carmagnola” është e gjelbër, ndryshe nga e kuqja e ndezur në portretin e Gentile Bellinit ose në atë të Cristofano dell’Altissimos që ruhet në Firence.

Në gravurën e Capriolos, Skënderbeu paraqitet si burrë shteti dinjitoz e fisnik, me pamje të urtë e të qetë, me tipare thjesht njerëzore dhe aspak të ekzagjeruara.

Ngjyra i shton një dimension të ri përfytyrimeve tona, prandaj ky stilizim i gravurës origjinale të Skënderbeut mund të na ndihmojë t’ia përafrojmë më shumë realitetit pamjen e tij, për të cilën ka një kërshëri të madhe.


***

Ilir Ikonomi lindi në Pogradec më 1 shtator 1954 dhe e kaloi fëmijërinë në Tiranë dhe Berat. Kreu studimet e larta për gjuhë kineze në Pekin (1978). Punoi si përkthyes në Radio Tirana (1978-1991), pastaj si gazetar për agjencinë e lajmeve Reuter. Prej vitit 1992 jeton në SHBA dhe punon për VOA (Zëri i Amerikës). Është autor i librit "Faik Konica, jeta në Uashington"

Ky libër flet kryesisht për jetën e Faik Konicës[1] gjatë kohës që ai përfaqësonte Shqipërinë e Zogut në Uashington, 1926-1939, e deri sa vdiq më 1942. Bazuar në dëshmi të zbuluara në arkivat amerikane, britanike dhe shqiptare, libri hedh dritë mbi marrëdhëniet komplekse të Konicës me Zogun, marrëdhëniet e Konicës me qeverinë e SHBA-së, miqësinë dhe polemikat mes Konicës dhe Nolit, komunikimet e Konicës me italianët gjatë luftës, polemikat e Konicës me Kostë Çekrezin si dhe i jep lexuesit një vështrim të rrallë mbi jetën personale të Konicës në Uashington.

"Libri i Ilir Ikonomit pa dyshim që zë një vend të mirë në listën e punimeve mbi Faik Konicën, këtë personalitet shqiptar poliedrik. Faiku del para nesh me të gjitha të mirat dhe të metat që ka pasur, por përfundimisht si një mendje e ndritur dhe një zemër që ka rrahur gjithherë për vendin e tij." - Sami Repishti, Doktor i Shkencave.

"Me këtë libër, Ilir Ikonomi ka vendosur standarde të panjohura deri tani në literaturën e këtij lloji. Studimet dhe kërkimet për periudhën që përfshin libri janë nga më të plotat dhe i dhurojnë lexuesit hollësi interesante nga jeta e Faik Bej Konicës në Uashington. Kjo biografi me vlerë do të shërbejë si referencë jo vetëm për studiuesit shqiptarë por edhe ata të huaj." - Bejtullah Destani

"Vlera kryesore e këtij libri qëndron në informacionin e pasur historik dhe në seriozitetin e burimeve që ka përdorur autori. Nga pikëpamja burimore, libri është jashtëzakonisht i dokumentuar. Këtë dokumentacion e hijeshon stili i veçantë, pak i njohur deri sot në letrat shqipe. Të duket sikur autori e ka kapur prej dore lexuesin dhe e shoqëron për të parë mjedisin ku Faik Konica ka jetuar dhe punuar për gjënë më të madhe që kishte në zemër - çështjen kombëtare shqiptare. Për hir të veshjes së këndshme letrare, libri lexohet me një frymë. Është një trajtesë thellësisht e goditur, e cila e nderon si pak shoqe bibliografinë kulturore, historike dhe letrare shqiptare." - thotë Profesor Kristo Frashëri.

Ilir Ikonomi është gjithashtu autor i librave "Pavarësia, udhëtimi i paharruar i Ismail Qemalit" (UET Press, 2012) dhe "Pushtimi, ministri amerikan në Tiranë, Hugh Grant, rrëfen 7 prillin shqiptar" (UET Press, 2012).

Pesë defekte të gazetarit shqiptar sot

FATOS BAXHAKU

Këtë bashkëbisedim do të desha ta nis duke ndarë me ju ndjesinë e çuditshme që më kanë shkaktuar kohët e fundit dy gjëra: E para është një autoreklamë në njërin prej kanaleve tona televizive kombëtare, me anë të së cilës i bëhet thirrje publikut që të bashkëpunojë në dhënien e informacioneve. Thirrja bazë e kësaj reklame është: Mjafton një telefonatë dhe bëhesh edhe ti reporter! Gjëja e dytë që më ka shtënë disi në mendime është titulli provokues i një libri të profesorit francez Eric Scherer. A na duhen më gazetarët? Kështu titullohet libri. Janë në fakt dy gjëra të cilat mund ta tronditin deri diku besimin që ke pasur në vlerat e një profesioni të ushtruar që prej 20 vjetësh.

Tashmë është thuajse e pranuar prej të gjithëve se fusha në të cilën operojmë, pra gazetaria dhe në tërësi bota e mediave është një sferë shoqërore gati-gati më vete, nga më të rëndësishmet e shoqërisë. Vetëm se kjo sferë është disi e ngatërruar dhe e çrregullt, ajo jeton dhe shumë herë edhe mbijeton vetëm si bashkësi e ndërfutur me bashkësi simotra të tjera. Ne bashkëjetojmë me ekonominë jo vetëm sepse lajmi ekonomik dhe informacioni ekonomik, që ne raportojmë, është me rëndësi të dorës së parë për krejt jetën e shoqërisë, porse dhe sepse ne vetë përbëjmë një aktivitet ekonomik më vete. Në bashkëjetojmë me politikën, jo vetëm si përçues të qëndrimeve e premtimeve politike, apo preferencave zgjedhore, por edhe sepse shumë gazeta, televizione, radio, rrjete sociale janë shprehës direkt të vullnetit politik të njërës apo tjetrës parti. Mediat janë gjithashtu në një farë kuptimi edhe edukatorë e mësues, ato përçojnë qëndrime morale dhe etike, informacione kulturore, kultivojnë shije dhe zbavitin. Pra ne na duhet të bashkëjetojmë gjerësisht edhe me kulturën.

Duke qenë se vërtitemi në një sferë të tillë të ngatërruar edhe figura e gazetarit është disi ndryshe nga ajo e profesionistëve të fushave të tjera, ku objekti i punës është më i qartë, orari më i fiksuar dhe jeta më e rregullt. Ka qenë kështu në periudhën parainternet dhe besoj se kështu është edhe në periudhën pasinternet, veçse në kohët që jetojmë kanë ndodhur ndryshime të qenësishme në raportet e reporterit me veten, dhe në marrëdhëniet e tij me profesionin dhe pra edhe me publikun.

Që të mund të kuptojmë ndryshimet, në pak minuta, do të mundohem që të kujtoj veten dhe kolegët e mi përgjatë punës këtu e 20 vjet më parë. Do të përqendrohem kryesisht në shtypin e shkruar, fushë që e kam më për zemër dhe ku kam punuar më gjatë. Asokohe, pra bëhet fjalë pas vitit 1992 e më tej, në fushën mediatike në Shqipëri ndodhi një hop i madh. U kalua brenda një kohe relativisht të shkurtër nga mbretërimi i propagandës në mbretërinë e lajmit, hapi i parë i madh i krijimit të një shtypi kombëtar me të vërtetë modern. Njerëzit që e bënë këtë, pra gazetarët e asaj kohe, nuk ishin të gjithë njerëz që në të ritë e tyre kishin ëndërruar të bëheshin gazetarë apo reporterë të famshëm si ata që kishin parë ndër filma. Duke qenë se asokohe ende nuk kishte filluar shkollimi profesional i gazetarëve, pjesa më e madhe e tyre vinin nga profesione të tjera. Ata vendosën të bëhen gazetarë sepse e quajtën veten pjesë të rëndësishme të entuziazmit të përgjithshëm që kishte kapluar tërë shoqërinë shqiptare asaj kohe. Më shumë se një profesion gazetaria shihej jo vetëm prej nesh reporterëve por edhe nga publiku, si një mision, si një urë që, më në fund, e dërgonte të vërtetën në shtëpitë e varfra të shqiptarëve.

Me siguri kolegët tanë të rinj sot do të venë buzën në gaz teksa do të kenë mundësinë të lexojnë ndonjë gazetë a revistë të atyre kohëve. Ndjehej që në ajër një lloj naiviteti, mungesë profesionalizmi në raportimin, përzgjedhjen dhe shkrimin e lajmeve, porsa ama hapi i parë i madh ishte hedhur: lajmi, e vërteta kishte fituar vendin që i takonte.

Burimet e informacionit ishin fare të pakta, një abonim në ATSH që transmetonte kryesisht lajme zyrtare, korrespondentët e rretheve, lajmet e të cilëve kopjoheshin me dorë nga sekretaret, dhe vetë puna e reporterëve të pakët. Në shumë redaksi një kompjuter i vetëm quhej luks dhe faqosja ishte ende primitive. Interneti ishte për ne një gjë aq e largët sa edhe ishujt Havai.

Ishin kohë kur një lajm i gjetur ruhej me fanatizëm të madh. Konkurrenca mes reporterëve ishte e madhe dhe shumë herë madje edhe e ashpër, por ama solidariteti profesional dhe njerëzor ishin në shkallën maksimale. Më kujtohet këtu solidariteti i shtypit edhe atij rival me grevën e gazetarëve të Koha Jonë, apo rasti i djegies së redaksisë së kësaj gazete, apo i burgosjes së Frangajt dhe Lekës.

Tani le të kalojmë në gjendjen e sotme të gazetarisë dhe të gazetarëve. Sipas meje dy janë ndryshimet e mëdha që kanë përcaktuar lindjen e një lloji të ri të gazetarisë. Ndryshimi i parë i madh ishte hapja e shkollave të gazetarisë. Me gjithë mangësitë e paevitueshme në fazën e parë, me gjithë lidhjen ende të dobët me punën konkrete në terren, këto shkolla kontribuan në një shkallë të dukshme në rritjen e shkallës së profesionalizmit ndonëse asnjë herë nuk duhet të harrojmë që jo detyrimisht një student i gazetarisë bëhet automatikisht gazetar. Për të arritur deri aty duhet një rrugë e gjatë plot mund e sakrifica. Sido që të jetë të diplomuarit në gazetari, të cilët sot përbëjnë skeletin e shtypit, të paktën të atij të shkruar, ku jam përqendruar, solli një frymë e gjallëri të re në shtyp.

Ndryshimin e dytë të madh e solli cunami me emrin Internet. Si kudo në botë, por ama me efekt edhe më të theksuar te ne, Interneti zgjeroi burimet, e bëri botën dhe pra edhe Shqipërinë më të vogël, e shndërroi vendin në një redaksi gjigante, i afroi edhe më gazetarët me kërkesat e publikut, me burimet e informacionit, e zgjeroi gati pa fund arkivin personal të secilit. Jo vetëm kaq, Interneti e ka bërë publikun nëpërmjet rrjeteve sociale pjesë të vetë medias. Opinione, qëndrime, kritika, histori personale, njoftime të thjeshta deri dje të paarritshme në shtyp janë bërë pjesë e një media gjigante në shqip, një media që mund ta quajmë fare mirë një media e shtuar.

Deri këtu folëm për të mirat që kanë sjellë në shtyp këto dy ndryshime të mëdha, pra shkollimi i gazetarëve dhe Interneti, porse si çdo ilaç revolucionar edhe Interneti ka efektet e veta anësore të dëmshme, efekte të cilat, nëse harrohen apo lihen pa kuruar, mund ta çojnë pacientin, pra shtypin në krizë. Mendoj se ka ardhur koha që disa efekte anësore, disa dregëza të pacientit shtyp, t’i diskutojmë hapur mes kolegësh të vjetër e të rinj. Sigurisht që këto janë mendime krejt personale, tërësisht subjektive që burojnë nga përvoja ime redaksionale. Këto vërejtje gjithashtu nuk i takojnë aspak pjesës së mbarë të gazetarëve shqiptarë të cilët përbëjnë shumicën e shtypit.

Apatia. Kam vënë re me trishtim shumë prej kolegëve të sotëm, që vijnë në redaksi duke tërhequr këmbët zvarrë, si me pahir, sikur të duan të thonë “dreq o punë, ç’na gjeti!”, dhe largohen prej andej duke fluturuar, njësoj sikur po i pret ndonjë parajsë tokësore. Janë në moshën kur mund të japin kulmin e punës së tyre, por duken të lodhur që në mëngjes. Të bëhesh gazetar është një zgjedhje e vështirë në jetë. Kjo zgjedhje në shumicën e rasteve nuk të bën të famshëm, kërkon një jetë të lodhshme, kërkon që shumë gjëra që për të tjerët janë normale për ty të jenë gati të pamundura, por ama të jep një mijë e një kënaqësi të tjera. Gazetaria nuk është vend për gjumashë apatikë. Kush mendon të kundërtën le të bëhet më mirë zëdhënës apo deputet. Me siguri do të ndjehet më pak i bezdisur.

Mungesa e kuriozitetit. Të jesh gazetar do të thotë në radhë të parë të jesh kurioz, të të bëjnë përshtypje gjëra të jetës së përditshme, të rënda, të këqija, por edhe të bukura, të këndshme, të rralla. Nëse bëjmë një analizë fare të rastësishme të secilës prej ditëve në shtyp do të shohim se ato janë të mbushura thjesht me konferenca shtypi, deklarata të politikës apo të policisë dhe kaq.

Mungesa e të dyshuarit. Gazetari, për nga raca së cilës i përket, duhet të jetë gjithnjë dyshues. Madje dyshues deri në bezdi. Verifikimi i lajmit nga sa më shumë burime është një nga parametrat universalë të punës tonë. Për fat të keq nuk janë të pakta rastet te ne, kur nuk shihet përtej dukjes së lajmit, të deklaratës apo qëndrimit, pozicione të cilat jo vetëm na largojnë nga e vërteta, por edhe e shtojnë rrezikun e manipulimit të shtypit prej burimeve të mirëmenduara.

Mungesa e ideve. Unë nuk dua të luaj rolin e veteranit, që rrëfen betejat e fituara, porse rasti i mëposhtëm mund të jetë vërtet domethënës në krahasimin e shtypit më parë dhe sot. Përgjatë periudhës 1994-1996 së bashku me kolegët Andrea Stefani, Edmond Laçi, Carlo Bollino, Sokol Balla, Hektor Pustina, Arjan Çani, Armand Mero, Rezear Xhaxhiu e plot të tjerë, shumica prej të cilëve disa prej njerëzve më të shquar në media sot, patëm rastin të kalonim një përvojë të veçantë profesionale. Për motive teknike “Gazeta Shqiptare”, ku punim të gjithë asokohe, shtypej një ditë me vonesë, pra numri, që bëhej gati të hënën dilte në treg të mërkurën. Kjo kërkonte që çdo lajm, që të ruante freskinë, të ishte një gjetje më vete, një ide që gazetat e tjera nuk e kishin. Kështu vetëm me anë të ideve, të kërkimit, e thënë shqip e vrarjes së mendjes u arrit që kjo gazetë jo vetëm të mbijetonte, por të bëhej, sikurse është edhe sot, një nga më të njohurat në tregun mediatik. Këtë kërkesë, e të qenit ndryshe, e gjetjes së ideve, për fat të keq e shoh shumë rrallë sot.

Gjuha e mangët. Kudo në botën e zhvilluar shtypi dhe media në përgjithësi modifikojnë vazhdimisht gjuhën. Aq e zhvilluar është sot kjo marrëdhënie sa që prej kohësh kanë dalë fjalorë të posaçëm mbi gjuhën e mediave. Nuk ndodh aspak kështu te ne. Të vetmet shpikje tonat kanë mbetur “bluzat e bardha”, “togat e zeza”, “blutë”… Nuk mund të mbetesh gazetar nëse nuk lexon përditë jo vetëm shtypin, jo vetëm internetin, por edhe sa më shumë libra dhe çdo gjë tjetër që të bie në dorë. Vetëm kështu mund të pasurosh mendjen me ide dhe fjalë, koncepte etj.

Në këtë listë prej pesë pikash mund të zgjatesha edhe më, por ndoshta këtu nuk është vendi dhe as do të ishte e drejtë që të metat të kapërcejnë rezultat e padiskutueshme që kanë arritur gazetarët shqiptarë në këto dy dekadat e fundit. Në thelb këto vërejtje që përmenda pak më lart nuk përbëjnë gjë tjetër veçse dëshirën time të pamatë për t’i parë më mirë e më solidë kolegët me të cilët ndaj të njëjtin profesion.

Mbase ka ardhur koha që, njësoj si në profesione të tjera të rëndësishme si mjekët e avokatët, të kemi edhe ne Urdhrin tonë profesional të njohur zyrtarisht edhe nga qeveria. Do të ishte pikërisht ky urdhër që do të licenconte të drejtën e ushtrimit të profesionit për secilin prej nesh, do të kategorizonte secilin prej nesh në bazë të vjetërsisë në punë, cilësisë dhe sasisë së punës së kryer, do të bënte marrëveshje kolektive me shoqatat e pronarëve dhe mbase edhe me shtetin dhe do të merrte atributet e një gjykate profesionale që jep dënime deri në heqjen e të drejtës së profesionit në raste të shkeljeve të rënda të etikës apo në raste të stisjes së lajmeve të gënjeshtra.

Do të doja që, në përfundim, t’ia hiqja vetes atë ndjesinë e sikletshme që më krijoi pyetja e profesor Scherer-it. A na duhen më gazetarët? A i duhen më gazetarët shoqërisë. Sigurisht që po. Sigurisht që i duhen. Jetë e mot është dashur gjithherë një lajmës. Vetëm se tani na duhet të lundrojmë ca më shumë në një det të paanë që quhet Internet. Ndonëse një lundrim i gjatë në të mund të na i bjerrë disa prej cilësive të reporterit të vjetër klasik, ai sërish mbetet një det i mrekullueshëm.

*Shkrimi është një përshtatje e kumtesës së autorit mbajtur në seminarin “Përgjegjësia e gazetarëve në demokraci”, organizuar nga Qendra shqiptaro-gjermane për trajnimin e gazetarëve pranë Fakultetit Filologjik.

****

Fatos Baxhaku,është  një nga pionieret e shtypit të pavarur që nga fillimi i viteve 1990. Autori i njohur i reportazheve të shkruara dhe televizive, studiues i historisë, një penë e mprehtë kritike e tranzicionit shqiptar.

Fatos Baxhaku ka lindur ne Tirane me 9 janar ne 1964. Shkollimin e pare e kreu ne shkollat asokohe 8-vjeçare, Emin Duraku dhe " 20 Vjetori", (sot Dora D'Istria). Shkollimin e mesem e kreu ne gjimnazin "Ismail Qemali". Pergjate viteve 1982-1986 studioi ne Unversitetin e Tiranes ne fakultetin e Histori-Filologjise ku u diplomua ne histori. Qe nga 1986 e deri ne 1992 punoi ne Institutin e Historise se Akademise se Shkencave. Nga 1993 e deri ne 1998 ishte bashkethemelues, kryeredaktor dhe gazetar i "Gazetes Shqiptare". Ne periudhen 1998-1999 ishte kryeredaktor i pare i lajmeve ne televizionin "Klan". Ne 1999-2000 ishte kryeredaktor i revises se perjavshme "XXL". Nga 2001 deri ne 2005 ishte kryeredaktor dje gazetar ne televizionin "Vizion Plus". Ne 2006-20015 ishte kryeredaktor dhe gazetar ne te perditshem "Shqip". Aktualisht (2015) eshte gazetar ne profesion te lire.

Fatos Baxhaku eshte autor ose bashkeautor i serialeve me reportazhe "Tunel" (Vizion Plus), "Rrugetim" (Top Channel), "Shtepa e Vjeter" (Digitalb).si edhe i shue dokumentareve televizive.

Ka qene disa here pedagog i jashtem i gazetarise ne universitetet e Elbasanit dhe Tiranes..

Ka qene anetar i Komitetit Shqiptar te Helsinkit.

Bashkepunetor ne shume projekte trainimi me Soros, USAID, Instituti Shqiptar i Medias, OSBE..

Botime

Die Stammmesgesellschaften Nordalbaniens - Wien 1996. (Bashkeautor Karl Kaser).

Gur - 2008

Në Mirditë & rreth e rrotull - 2009

Roje - 2010

Çadra e kuqe : histori fatesh austro-shqiptare në shekujt XIX -XXI - 2013

Gra te pergjitheshme - 2014 (me bashkeautore Klodiana Kapo)

Televizionet, imazhi, gazetaria sot dhe dikur

Liridona Kuçi

Hap televizorin, shoh kanalin e parë nuk kishte diçka interesante, kaloj dhe disa kanale tjera, njejtë. 

Papritur me kap syri një emision showbizi. Ok, hap zërin dhe hedh pultin mënjanë. Prezantuesja e emisionit flet për të rejat e javës, projektet e artistëve tanë, etj..

 Diku te 45 minuta zgjati emisioni dhe rreth 50% i informacionit kishte doza seksiste. 

Thash “po hajt më, edhe ti sa mendje perverse ke ndonjëherë, pastaj sheh vetëm anën negative të gjërave, mbase redaktori i emisionit duhet të jetë ndonjë burrë dhe ç’faj ka prezantuesja në këtë rast”. 

E lash me kaq, nisën të më neveritin reklamat që filluan “Bleje këtë produkt, e bën burrin tuaj të lumtur”, “Do ta bësh për vete atë? 

Aroma këtij parfumi do ta çmend” dhe reklama të tjera të këtij lloji. Ndërroj kanalin, kishte filluar diku një emision sporti, megjithëse vetëm i tillë s’mu duk. 

Një vajzë e bukur, me një fizik poashtu të bukur, një djalë i pashëm dhe një burrë në moshë udhëhiqnin emisionin.

 Desha të them, këta dy të fundit udhëhiqnin emisionin.

 Vajza ishte një suvenir në atë studio televizive, ku herë-herë ndërhynte me ndonjë batutë, ndonjë pyetje.

 Dukej qartë që produksioni kishte vendosur të kishte një femër e pashme në atë emision, politika e tyre ishte e tillë, megjithëse kishte prezantuese më të zonjat në atë fushë, por ndoshta nuk hynin në shijet e produksionit, redaktorit.

 Po i njëjti avaz! Reklama, emisione që vetëm ulin vajzën dhe gruan. 

Përse përmes gazetarisë përcillen mesazhe seksiste?

 Shpesh dalin flasin për vlera dhe antivlera nëpër mediume, moral, moral, moral. 

Kush është ai apo ajo që përcakton moralin e një femre që del në tv, bën punën e vet? 

Jam rritur nga një nënë që ka qënë pjesë e ekranit mbi një dekadë, kam dëgjuar shumë teksa flitej për të edhe familjarët e mi kanë marrë shpesh komente me ironi, por ne ishim mësuar.

 Në një vend ku akoma profesionet janë të ndara për burra apo gra, në nje vend ku ke frikë t’ja zgjasësh mikrofonin për një anketë një gruaje apo një vajze sepse mund të të bëjnë rezil po doli në televizor, mund të presësh gjithçka. 

Fëmijët e gazetarëve janë mësuar me këto gjëra, janë ballafaquar shpesh me lloj-lloj njeriu, me komente të ndryshme. 

Duke u rritur mendoja se gjërat do të ndryshojnë. Në atë kohë nuk kishte shitje imazhi në televizion, kishte gazetari të mirëfilltë. Sot gjërat kanë ndryshuar, për të qënë pjesë e një mediumi (po flas në përgjithësi, por ka edhe përjashtime) duhet ta shesësh imazhin, duhet të jesh e pashme, nuk ka lidhje a ke shkollë, por mbi të gjitha a ke talent. 

Padyshim një prej faktorëve kyç është edhe bukuria, por ç’të duhet ta dëgjosh një prezantuese e cila ka dështuar në botën e modës, muzikës dhe i qaset ekranit, por nga ana tjetër s’di dy fjalë të bëj bashkë?

Edhe gazetaria është art, art i fjalës që nuk mund ta bëjë çdo njeri. Dua t’ia hedh fajin të gjithëve, edhe unë vet jam fajtore që mbase po bëhem kaq paragjykuese, por ja, ç’të bëj! 

Përditë shohim programe televizive pa koncept, pa informacione bazë, projekte shkel e shko ku kanë për qëllim të tërheqin teleshikues, të fitojnë emër, fonde si televizione me shikueshmëri të madhe. 

Formula më e lehtë është të marrësh një vazjë, t’i japësh privilegjin e famës, të bëhet produkt i atij mediumi dhe nën trysninë e këtyre elementeve ta komandosh si do ti. 

Më pas ta paragjykosh, mandej të thotë i madh e vogël “Ej shihe këtë që del në tv, ç’është kjo”. Nuk e di edhe çfarë të mendoj ndonjëherë, ç’po ndodh vërtëtë, ç’është ky kaos mediatik?

Gazetaria sot dhe dje, Rexho: Në terren akoma gazetarët e para 10 viteve

Në një kohë kur çdo foto përbën lajm, personazhet publike, kryesisht ato të shoëbiz vetëofrohen, çdokush identifikohet me një portal. Po gazetaria, është më lehtë sot të bësh gazetari apo ishte dikur?

Për gazetarin e medias rozë Eraldo Rexho, paçka lehtësirave në dukje ,sot është më vështirë të bësh gazetari të mirë. I ftuar në BOOM, ai tha se më dëshpërues është fakti se ka humbur pasioni për të bërë gazetari.

Rexho: Është shumë herë më e vështirë, kam nisur gazetarinë rozë në 2008.Sot padiskutim është shumë më e vështirë, personazhet kanë median e tyre dhe nuk i plas. Kur vjen puna për promovim të punëve të tyre, ai thotë kam 200 mijë ndjekës në Instagram dhe nuk kam interes ta jap ty që ke 200 mijë ndjekës. Dhe problemi tjetër është se sot nuk ka më njerëz që duan ta bëjnë këtë gjë. Sot shumica e gazetarëve të rinj punojnë më shumë për para dhe famë sesa për pasion. Ne kemi gazetarë terreni të njëjtë njerëz që kanë qenë para 10 vitesh, nuk ka ndryshuar gjë në këtë raport. Shumë pak njerëz shoh me pasionin për të bërë gazetarinë e terrenit apo gazetarinë aktive, që ti je gjithmonë në kërkim të një lajmi, gjithmonë në ndjekje të tij.

Fitohet me këtë lloj gazetarie?

Rexho: Në këtë kohë që të gjithë kanë një portal nuk mendoj se fitohet më. Facebook ka krijuar disa lehtësira, ka bërë një makinacion që ti të fitosh para përmes klikimeve. Edhe disa partnerë, biznese të rëndësishme që vazhdojnë të mbështesin iniciativa të kësaj natyre. Me gjithë modestinë që më karakterizon, gjithmonë jam përpjekur të bëj një lloj diference në këtë treg. Herë ja dal, herë edhe unë bëhem pjesë e kësaj gjëje. Jam përpjekur që të paktën të bëhem burimi i parë i informacionit për portalet e tjera, me burimet dhe kontaktet e mia, me kërkesat e mia dhe marrëdhënien time jegjatë në shoëbiz. Jam përpjekur të përdor të gjitha lidhjet e mia për të krijuar lajme që të tjerër nuk i kanë dhe unë jam i pari që i prodhoj.

Pse të duan të gjithë artistët?

Rexho: Kur ka qenë rasti për të treguar të vërtetat i kam treguar ashtu siç kanë qenë, nuk kam bërë shtrembërim apo manipulim të saj. U kam dhënë atë që më kanë dhënë mua. Nuk mund të tregohem mosmirënjohës me dikë që në një moment të caktuar të jetës sime ku nuk kam qenë në këtë lulzimin që jam sot, autoritetin që kam sot në treg, më kanë besuar ekskluzivitete nga jeta e tyre. Unë jam një njeri që i kujtoj shumë gjërat dhe të mirat që njerëzit më kanë bërë.