Antologji e poetëve të Pejës

PEJA KA QENE DHE ESHTE EDHE SOT FIDANISHTE E AKTOREVE TE LAVDISHEM, TE PIKTOREVE TE MEDHENJE DHE TE POETEVE TE NJOHUR, PRANDAJ KJO ANTOLOGJI DO TE JETE JO VETEM DESHMI POR EDHE NJE HALLKE E MADHE E ARTE NE ZINGJIRIN E GJATE TE TRADITES POETIKE TE QYTETIT TONE.

Akademik Prof.Dr. Hakif Bajrami: Tri heroinat shqiptare: Shote Galica, Marie Shllaku dhe Xhevë Krasniqi-Lladrovci

Femra shqiptare tradicionalisht ka kryer detyra patriotike, që me personalitetin s saj, me aftësinë për të luftuar krah për krah me burrat, ose në rolin e dëshmisë me inteligjencë brilante, i ka siguruar historisë famë, kombit respekt dhe njerëzimit admirim. Në këtë piedestal kuptohet se NENE TEREZA është dhe mbetet lavdia kulmore e kombit shqiptar.

SHOTE GLICA (1897-1927 )

Ka shumë femra shqiptare që para kësaj heroine e meritojnë lavdinë, por Shote Galica prapë mbetet një kokë më lartë në fronin e luftës speciale për liri, sepse tani, në kohën e saj jo i tërë kombi por mbi gjysma ishin nën robërinë sllave, të një mbretëria që ishte krijuar në sallonet kryqëzatë të Versajit. Aty trojet shqiptare do të copëtohen në shkallën ma të egër. Dhe kundër kësaj egërsie evropiane do të ngritet Shtote Galica me burrin e saj Azem Bejtë Galicën, një promotor i pavdekshëm edhe për luftërat çlirimtare që do të do pasojnë. 1 (1. AJ. S. 14. “Biografia jedne amazonke, koja je nasu vlas stavila u poziciji svgrnute glave 1924”).

Shotë Galica në dokumentacionin e pushtetit gjakatar të Mbretërisë SKS, vijëzohej si: “Një “zanë” që nuk e merr plumbi, si një bukuroshe që më shumë i ka hije pushka e lirisë dhe vesha kombëtare e meshkujve se sa fytyra e Monalizës” .Për burrin e saj ishte përgatitë plani “ që të vritet , t` i nxirret zemra dhe atë ta hanë 9 oficerë serbianë, për të lindur trima drangojë si Ai-Azemi”.2(2.AJ. S. 38.”CPB” –Konstatim i popit Dinisije më 1924, nga Kisha e Deviqit dërguar Nikolla Pashiqit në Beograd).

Shotë Galica portretizohet nga agjentet civil dhe ushtarak të Seksionit CPB (Centralni Pres Byro-Byroja Qendrore e Shtypit) serbian se në Shqipëri po deshmohet si të ishte Nënë e 9 “jugoviqëve”, në përkujdesje të fëmijëve jetimë prindet e të cilëve janë vrarë në luftëra të përgjakshme me njësitet tona speciale, për luftë guerile. Agjentëve të pushtetit të M. SKS u ishte plotësuar dëshira sepse pushteti i Tiranës nuk po tregonte një interesim për shëndetin e Shotës në fillim të vitit 1927. 3.(3. AJ. CPB-38, s. pov nr .28/ 1927).

Në dokumentet e pushtetit okupator SKS Shote Galica cilësohet se gjatësia e jetës saj ishte gjithnjë në luftë për çështjen kombëtare. Në rini ishte edukuar në odën e burrave, në pjekuri rinore nga prindet ishte kepërdorë pozita e saj si femër dhe e kishin planifikuaar të bëhet “nuse katundi” në Kerrninë të Dukagjinit, fshat ky që ishte djegur deri në themel tri herë sepse preja atij lokaliteti kishte dalë krye luftetari i lirisë për atë trevë patrioti Nak Berisha.

Shote Galica ishte dashuruar me kohë në Azem Galicën dhe atij do t` i qëndroi besnik deri në vdekje. Shote Galica në dokumentet e kohës cilësohet si humaniste sepse kishte gjerësi shpirtërore për t` i ndihmuar të gjithë njerëzit në nevojë. Në shumë raste ajo ishte edhe infermiere. Mjafton ta shënojmë rastin se kur u plagos Dan Doroci, ajo ia dha ndihmën e parë. E Dan Doroci ishte çmuar nga pushteti si vrasësi i 95 xhandarëve serbianë,prandaj plumbi për ta vrarë atë çmohej në 10 000 dinarë të kohës. Shote Galica, nga karakteri çmohej në situatat ma të vështira si një amazone e përmabjtur dhe e qetë, ku mbi të gjitha shfaqej guximi i pakrahasuar i një femre të jashtëzakonshme shqiptare. Po, në dokumentet do të gjejmë në armatimin e saj pushkën dhe revolën, për t` u mbrojtur nga afërsia por edhe për të bërë atentate mbi drejtuesit e xhandarmërisë. Lartësia e saj në detyrë do të shihet se Shota e armatosur me pushkë të gjatë për të luftuar me ushtrinë nga largësia. Municioni i saj ishtë për luftë speciale. Gjithnjë me veti mbante edhe një palë gërshërë të çelikut, një fashë të pshtjellur me një pëlhurë të bardhë në shumë mbështjellje.

Shote Galica gjithmonë si nuse mali ishte në lartësinë e detyrës për t` i ndihmuar shokët e luftës, për ta çliruar një pjesë të kombit nga robëria. Dhe kurrë nuk mund të gjendet ndonjë dokument se ajo është sjellë keq me femrat e armikut, madje edhe me zënunit robë, ose të i ngacmojë me fjalë të plagosurit e tyre.

Ata e kanë pasë kujdesin e lartë njerëzor deri sa janë dorëzuar “Kryqit kuq” ose eprorëve të armikut për këmbim të ndonjë familje të Qetës shqiptare që ishin dërguar në Kampin e Nishit sië është fjala me Familjen e Ramë Vlasës, e cila u lirua në këmbim të tre kryexhandarëve serbian (njeri i Kerpimheut, tjetri i Orllanit e i funit i Lluzhanit, me kusht që mos të merren ma m eatë zanatë vrastar). 4(4. AJ, Uput za likvidaciju kaçkaçkih bandi 1924, në Koleksionin “ “Arhivalije”).

Shote Galica jetoi vetëm 32 vjet. U varros nga bashkëluftëtarët në Fushë Krujë. Aty e ka një përmendore që ia ngriti pushteti i Enver Hoxhës. Aty është edhe një shkollë e mesme me emrin e saj. Por demokracia popullore nga vitit 1991 në tërësi e ka dytësuar rolin e saj kombëtar prej heroine që e patë shpallë, prapë pushteti i para vitit 1991. Tani flitet e përflitet se eshtrat saj duhet të sillen pranë varrit të Azemit në Galicë. Por, si historian e kam një porosi kur të hapet varri i Saj. Kujdes, një dorë do t` i gjeni të drejtuar kah Kosova e dorën tjetër kah Çamëria. Kur do të ndodhë ajo ceremoni nuk është me rëndësi, por në atë varrë e ka edhe një porosi, se “nëse ma hapni varrin kujdes: aty do të i gjeni tre eshtra të mi si lapsa, aty do ta gjeni tërë pjesën e Zemrës sime që është kthyer në Abetare”. 5(5. Nga Romani i pabotuar: Shote Galica edhe e vdekur, është e gjallë për jetë 1969”).

Nga dokumentacioni për Shotën dhe Azem Galicën është ruajtur fotografia e bërë në Shkodër nga fotografi i studios “Marubi”. lidhur me këtë Ajet Haxhiu shkruan: Shotën e “zbukuron bashkimi i harmonishëm i hijeshisë së nuses shqiptare me veshjen burrërore dhe pushkën si pjesë të pandarë të trupit, të jetës së bijve…Në krye ajo mban kësulën e bardhë, të vënë në atë mënyrë që të mbulojë flokët e zinj e të mbledhur gërshet mbrapa qafës.

Kësula e bardhë shqiptare në krye të Shotës, si bora maje bjeshkëve, plotëson edhe më mirë kuadrin e trimërisë e të qëndresës. Ne gjithmonë e krahasojmë me shkëmbenjtë legjendarë të fortë, që s` i tund asnjë rrebesh. Shota ka fytyrë të ëmbël, ballë të pastër e krenar dhe sy, vetulla, e qepalla të zeza. Në sytë e saj duket sikur pasqyrohet gjithë trimëria e tragjedia e Kosovës. Në trup, në vend të fanellës, ka të veshur një mitan të zgjedhur mitan pambuku të zi e të qëndisur. Përsipër tij, në kraharor, ka fermenin karakteristik, që e veshin burrat ma të bëshëm. Në vend të vaxheve me rruza, në qafë i varën qostekët e një sahati xhepi, në vend të kollanit të argjendtë të nusësrisë, në brez ka një rethatore fishekësh dhe dy shoka të përdredhura, të cilat ia ngushtojnë trupin.ty qëndron me grykë të rrasur një (revole) nagant, një gjarpërushe e zhveshur dhe e gatshme, që vezullon me dorzën e qendisur me argjend. ..Tirqit e galëm me shumë fije gajtani e këpucët, që nëpër male i zëvendësonte me opinga prej lëkure, plotësojnë edhe më mirë tiparet burrërore të Shotës. .. Në fotografi Shota ka vendosur njërën dorë mbi krahrorin e Azemit e tjetrën dorë mbanë pushkën të gatshme për çdo armik që ia robëron atdheun.6.Ajet Haxhiu, Shota dhe Azem Galica, Tiranë 1982, f.156/8)

MARIE SHLLAKU (1922-1946)

Marie Shllaku në dokumentet e kohës përshkruhet (1922-1946) si nxënëse e devotshme e At Gjergj Fishtës. Deri më 1939 Maria do ta lexojë Lahutën e Malësisë dhe publikimet tjera duke u avancuar dhe burrëruar në një femër shqiptare që është e gatshme në çdo kohë të flijohet për Shqipërinë etnike. Për ta kuptuar orientimin e saj më thellë do të pranojë një kohë të vejë kontakte me shërbimin inteligjent italian që quhej SIM. Nga observimet e këtij shërbimi do ta kuptojë shumë shpejtë se italianët janë në Shqipëri për dy çështje: ta okupojnë tokën shqiptare dhe atë ta shfrytëzojnë në çdo aspekt. Me vërtetimin e kësaj hipoteze, e kuptojë se një orë e më parë duhet të largohet nga “ujërat e zeza koloniale italiane”, si e quan ajo veprimtarinë e saj deri më 20 maj 1941, kur e kuptoi se Musolini po i zgjeronte spirancat edhe në ish Vilajetin e Kosovës, por jo të tërin. 7(7. AJ. Arkiva e Nediqit 1941-1944, “Albanski iridentizam” , 1941/2). Maria deri më 1943 do të punojë në afirmimin e çështjes kombëtare duke u vu në kontakt politik me shumë personalitete ushtarake dhe civile italiane dhe shqiptare. Me kapitullimin e Italisë, Maria do të rekrutohet nga shërbimi inteligjent gjerman në Zyrën e Xhafer Devës, në cilësinë e sekretares sepse i njihte disa gjuhë të huaja, ndër to edhe gjermanishten. (Po aty-Biografia e Xhafer Devës deri më 1944). Maria deri sa ishte në pozitën e sekretares do ta themelojë Organizatën “LOKE-Lëvizja e Organizatës së Kosovës Etnike”.8(8. AK. Fondi Gjyqi i Qarkut Prizren, Viti 1946, Gjykimi i Marie Shllakut, “Dosja e hetimeve dhe e gjykimit që iu bë nga pushteti komunist).

Gjerësia operacionale e Maries vlerësohet nga qarqet e larta gjermane si një “magjistare në përfitimin e armiqve të përbetuar”. Për ka karakteri vlerësohet se ishte e pathyeshme në çdo situatë. Lidhur me këtë, Maria e kishte zbuluar se Pajazit Boletini e “urrente Xhafer Devën, për shkak të animit tij të pafre kah qarqet gjermane, të cilat nuk ishin miq të sigurt të shqiptarëve”. Maria në zyrën e Xhafer Devës kishte zbuluar se ky personalitet kishte mbajtur lidhje miqësore me shumë “banditë dhe vrasës shqiptarë që kishin arritur të avansohen në komandir stacionesh të xhandarmerisë në Zonën okupuese gjermane, deri sa Xhaferi ishte Prefekt i Qarkut të Mitrovicës.9

(9. AJ. Arkivi i M.

Nediqit, për vitin 1942-Xhafer Deva i saradjna sa çetnicima D. Mihajloviqa u reonu Raske 1941/2) Gjatësia si veprim në fushën e moralit dhe karakterit për Marie Shllakun qarqet gjermane kishin një diagnozë: se për 24 vjet jetë i kishte mësuar 5 gjuhë të huaja. Prandaj ishte e mundur që të hynë në çdo aventurë dhe të dali prej saj si fitimtare. Por, Maria në çështjen humane ishte shumë e ndjeshme sa që ajo vlerësohet se “ma së miri do të ishte të bëhej murgeshë”. 10(10. Analizë e karakterit saj nga Konstandin

Pllavshiqi më 1944)…..

Lirisht, për Marien mund të thuhet se jetën ia kushtoi Kosovës, ndërsa gjakun i fali Shqipërisë. Deri sa Nora Kelemndi dhe Shotë Galica cilësohen si heroina që ishin bërë të njohur me luftë të armatosur kundër okupatorit, Marie Shllaku del në logun e historisë shqiptare edhe si luftëtare edhe si stratege, por shumë më tepër si politikane promotor, që i bashkon kundërthëniet e përgjakshme ndër shqiptare.

Dihet se deri më 23 XI 1944 Kosova dhe viset tjera shqiptare që ishin “destinuar” të mbesin nën robërinë e Jugosllavisë, po thuhej se e kishin epilogun e “aktit të kryer” me vendosjen e diktaturës ushtarake më 8 shkurt 1945, pikërisht katër ditë para Mbledhjes së Krimesë (12 shkurt 1945) ku Cherchilli, Ruzvellti dhe Stalini vendosen fatin e Ballkanit dhe jo vetëm të kësaj treve, në viset e robëruara shqiptare ishte bindja se nuk jemi çliruar, përkundrazi kishte pasuar një ri okupim. Prandaj do të krijohet me kohë forca ushtarake për t` i bërë ballë okupimit serb të Kosovës me këto njësi të armatosura si: Kosova me 400-600 ushtarë; LLapi me 300-400 ushtarë; “Nazim Gafurri me 300-400 ushtarë dhe “Pazari i Ri” me 200-300 ushtarë. Në krye të kësaj force që duhej ta ruaj kufirin dhe të pengojë luftën qytetare do të ndikojë edhe Organizata “Besa e Shkodres”, pastaj Komiteti NDSH.

Organizata indipedente nacionale. Në proces do t` infiltrohen në këto organizata edhe “Legalistët” të drejtuar nga Ndoc Çoba, Ballistët të drejtuar nga Mithat Frashëri, Indipedentët të drejtuar nga Gjon Marka Gjoni, dhe “Kosovarët” të drejtuar nga Prof. Ymer Berisha. Dhe për t’i mbrojtur viset veriore shqiptare nga invadimi sllav do të krijohen edhe këto forca: “Vala e Drinit” e drejtuar nga Marka Gjoni, Vala e Fanit e drejtuar nga Nikoll Mëlyshi, Vala e Matit e drejtuar nga Ndrec Shkurti dhe Vala e Kosovës e drejtuar nga Ymer Berisha. Këto forca do të drejtohen nga aspekti strategjik ushtarak nga Ushtria Kombëtare Shqiptare e drejtuar nga: Kolonel, Qazim Komini, Kolonel, Fuad Dibra, nënkolonel Shefqet Shkupi, Idriz Gjilani, Sylë Zarbinca, Jahja Fusha, Adem Voca dhe Ymer Berisha me Aqif Blytën. E vërteta Marie Shllaku ishte shndërruar në një memonzinë shqiptare. 11(11. AVIIB, Albanske vojne organizacije tokom 1944/45, za odbranu Kosova i njohovih aspirativnih delova do Novog Pazara e Ohrida, d. s. poz. Obrada prostiranja delatnosti albanskih operacionih snga van domashja NOB Albanije i Kosova).

Marije Shllaku ishte para së gjithash politikane e tipit social demokratik, por që e përshkonte edhe ndjenja e humanistes së përkryer. Po të pyetej ajo nuk do të vritej asnjë kundërshtarë politik dhe ushtarak shqiptar. Të gjithë i ëndërronte në një front të çlirimit të tokave shqiptare që ishin vijëzuar në kohën e Rilindjes

Kombëtare. 12(12. AVIIB, Marrja në pyetje e Marijesë nga operativistët e OZN-ës në Prizren më 1946, dy muaj para pushkatimit). Agjentet e regjimit i vënë në kurth Marie Shllkaut Deri sa Shota është në gjendje ta vras komandantin e xhandarmërisë në karrigen e tij në zyre, Maria nuk mundet ta vrasë partizanin që kishte shti në te dhe qetën e saj por donte ta fali sepse ishte djalë dëshiri. Partizanin e pushkaton Nazmi Kursani duke krijuar bindje se është një “ballist” i pashpirt, që vret partizan dhe nuk kursen askend. Maria e kundërshton, por e paguan humanizmin me kohë sepse Nazmiu ishte një konfident i OZN-ës që ishte infiltruar në radhët e nacionalistëve me detyrë. 13.(13.AVIIB. “OZN-a i Albanske vijne jedinice protiov NOP-a na Kosovu 1944/45, rikrijim i ngjarjeve më 1946).

Nazmi Kursani ishte agjent i OZN-ës dhe kishte arritur ta zbulojë tërë Shtabin për Mbrojtjen e kufirit të Shqipërisë Vjetër. Sipas Maries, Komandant i Mbrojtjes së kufirit Shqipërisë së Vjetër (Shqipëria Kontinentale) ishte koloneli, Qazim Komoni. Kufiri i Shqipërisë së Vjetër ishte i ndarë në disa sektore që i zbulon Maria agjentit OZN-ës, Nazmi Kursanit.

Sektorin e parë e komandonte në vijën Strugë –Tetovë-Shkup-në komandën e Fuad Osmanit. Në Batalionin e parë komadonte Jusuf Gjylberaj; me Batalonin e dytë komadnonte Sulejman Malaj nga Tepelena; me Batalionin e tretë komandonte Isan Huti nga Elbasani-të gjithë oficerë të karrierës.

Sektorin e dytë në vijën kufitare etnike: Kumanovë- Jabllanicë-Gallap e drejtonte kapiten Shefqet Shkupi. Me batalionin e parë komandonte Abdyl Dura, me batalionin e dytë komandonte Idriz Gjilani, me Batalionin e tretë komandonte Sylë Zrbinca.

Sektorin e tretë në vijën kufitaare

Prapashticë-Vsilefc-Merdar-Perpellac- Veriu i Shalës së Bajgorës-Zveqan e drejtonte Ahmet Selci. Me batalionin e parë komandonte Hysen Gerdofci,Ramë Maçastena dhe Rrahim Ratkoceri; me batalionin e dytë komandonte Jahja Fusha, Lam Bajqinofci. Me Bataloonin e tretë komandonte Adem Voca dhe Bislim Bajgora.

Sektorin e katërt në vijën kufitare Zveqan- Senicë-Rozhaj-Plavë-Guci-Tivar e drejtonte Ymer Berisha. Me batalionin e parë komandonte Aqif Blyta –oficer i shkolluar në Perandorinë Osmane.

Me Batalionin e dytë komandonte Emrush Miftarai, me batalionin e tetë komandonte Ibrahim Lutfiu. Me batalonin e katërt komandonte Sefedin Begu, Zhuk Haxhia dhe Xhevat Begu (nga Lugina e Ibrit deri në Tivar).

Nazmi Kursani me detyrë kishte hy në njësitin luftark të NDSH dhe e kishte zbuluar tërë ekipin ku bënte pjesë edhe Marie Shllaku. Maria në moshën 24 vjeçare do të qitet para gjyqit komunist dhe pas një torture disa mujore në hetime nga xhelatët shqiptarë dhe serb, do të dënohet me vdekje pushkatim (1946). 

Sipas dokumenteve del se në rastin e pushkatimit aty ishin: gjykatësi, drejtori i burgut dhe prokurori. Të gjithë, me përjashtim të atyre ushtarëve që ishin të radhitur për pushkatim, Maria do t` i pështyjë. Do të varroset diku në konfidencë, pa iu zbuluar varri kurrë. Dhe deri sa Shotë Galica dihet se vdes nga sëmundja në një gjendje mjeruese pa asnjë ndihmë shëndetësore nga pushteti i Zogollit në korrik 1927, Maria vdes e patundur duke rohoritur me rastin e pushkatimit: “Rrnoftë Shqipnia, Lokja jonë e madhe dhe e pavdekshme. Poshtë tradhtarët e popullit që i shërbejnë okupatorit serbian si qentë zotnive”!14(14. AK. Dosja Marie Shllaku”në Fondin Gjykata e Qarkut Prizren 1946).

XHEVË KRASNIQI – LLADROVCI ( 1955-1998 )  

Deri sa lufta e Shotës dhe Maries marrin fund me humbje, lufta e Xhevës dhe legjendarëve të UÇK-ës së Adem Jasharit mbaron me fitore të plotë mbi armikun. Fitorja është aq më e drejtë dhe e pranuar kur Kosova falë kësaj lufte më 17 shkurt 2008 e shpallë pavarësinë, të cilën deri më 2017 e kanë pranuar 117 shtetet të botës, me perspektivë që ky numër të rritet sikurse fama e luftës së UÇK-ës legjendare, sikurse fama e Adem Jasharit-Legjendarit. 15 (15. Biografia e Xhevë Lladrofcit në “Feniksët e Lirisë”, libri nr. 4).

Xhevë Lladrovci ishte gjithmonë e influencuar nga poezia e Mitrush Kutelit , Sulm e lot. Jo vetëm nga kjo poezi, Xheva në veprimtarinë e saj arsimore vërehej se admironte Esad Mekulin dhe vargnimin e tij social-patriotik: “Për ty”. Xheva është bija e arsimatrit patriot Abdyl Krsniqit, që më 1972 u lëshua 72 metra nën dhe, në një shpellë të Drenicës dhe i nxorri eshtrat mortore të Azem Galicës. Në atë kohë kjo ndodhi ishte lajmi i parë dhe kudo flitej me admirim se si bashkëluftëtarët e Azemit e kishin mbajtur të fshehur aktin e varrimit, gjithnjë për mos me u ra në duar kufoma e Komandantit të Kryengritjes shqiptare për çlirim nga Mbretria SKS 1918-1924. Xheva në edukimin e saj vërehet me të gjitha veprimet se e admironte Shote Galicën, prandaj i qëndroi burrit pranë në luftën çlirimtare të Kosovës, për të mbetur në histori si një heroinë e paharruar. 16(16. VUS 1972, Nebil Duraku, Grob 72 metra ispod zemlje, fotokopje).

Gjatësia e veprimtarisë nga bankat e shkollës do të mësojë se Shote Galica ishte një heroinë. Në familje do ta forcojë bindjen se çdo veprim i Shotë Galicës ishte legjendar në vetëdijesimin e kombit në luftë për liri. Lidhur me këtë Xheva do të regjistrohet pas përfundimit së shkollës mesme në Fakultetin e Filologjisë-Gjuhë dhe letërsi shqipe.

Do provojë edhe Fakultetin Juridik, atëherë kur Fehmiu ishte i dënuar 10 vjet burg për veprimtari atdhetare. Posa kryen fakultetin punon në Shkollën “Luigj Gurakuqi” në Kijevë. E martuar do ta shoqërojë burrin në luftimet në Kroaci dhe ps një kohe do të vendoset në Gjermani si azilante. Ndërsa më 6 maj 1007 me shumë shokë e shoqe do të i bashkohet UÇK-ës. Më 11 mars 1998 nga Shqipëria do ta kalojë “kufirin” dhe do të vendoset në Rezallë.

Gjerësia e inkuadrimit në luftën çlirimtare do të zgjatë deri më 22 Shtator të vitit 1998 kur bie në luftë duke luftuar si heroinë-motër e Shotë Galicës. Lartësia në edukimin e gjeneratave të cilat i arsimonte me përkushtim prej pedagoges. Me Xhevën ishte kënaqësi të punosh dhe të mësosh sepse ishte bija e atdhetarit Abdyl Krasniqi (poet dhe veprimtar), plus ishte arsimuar nga letërsia atdhetare e Fishtës, Naimit, Filip Shirokës, Asdrenit, Esad Mekulit, Ali Podrimës, Dritëro Agollit e shumë shkrimtarëve tjerë. Prej të gjithë profesorëve më së shumti Xheva kishte mësuar, sidomos kulturën e leximit kritik nga Prof Hasan Mekuli.16 (16. Hulumtim i biografisë nga bashkëluftëtarët e gjallë).

Përfundim

Të tria e kishin jetën fillim e mbarim jetën patriotike, karakterin human sepse nuk ushqenin urrejtje për asnjë racë, asnjë komb, asnjë civilizim. Ishin të bindura se kombi i tyre e meriton pavarësinë. Të tria jetuan në kohë të ndryshme , por që gjithmonë menduan, folën dhe vepruan për kauzën e lirisë. Shota krijoi famë me trimëri dhe luftë krah për krah me Azem Galicën. Babai i Shotës nuk mund të ishte jashtë rrjedhave të kohës. Provoi të mbetej në ato rrjedha dhe e fejoi Shotën pa dëshirën saj në një familje bujare. Por, historia kërkoi nga Shota dhe Azemi krijimin e një historie homerike, të pashlyer dhe të paharruar ndër breza, që të mbetet shembull për dashuri, për atdhe, për humanizëm që ia imponon njeriut kultura civilizuese arbërore. Shota nuk merrej me politikë por ishte e orientuar ta përkrahë Komitetin Mbrojtja Kombëtare e Kosovës në të gjitha nivelet dhe udhëzimet.

Marie Shllaku krijoi famë si politikane, luftëtare dhe femër që të gjithë luftëtarët e lirisë i quante vëllezër. Deri sa Shota ishte e pushkës dhe jetoi 32 vjet , Maria ishte e shkolluar. I njihte pesë (5) gjuhë të huaja dhe për moshën që kishte (24 vjeçare) ishte një fenomen i kohës. Maria ishte anëtare e denjë e NDSH që u mor edhe me luftë çlirimtare te të gjitha trevave shqiptare.

PËRBIRJA E TRUPAVE TË HUAJ

Prof. Dr. Avdyl Krasniqi:

 Përbirja e trupave të huaj tek fëmijët, simptomat dhe rreziku

Kirurgu i mirënjohur Avdyl Krasniqi ka përgatitur një shkrim për Gazeta Shneta ku mund të mësoni gjithçka në lidhje me përbirjen e trupave të huaj tek fëmijët dhe të rriturit.

Prof. Krasniqi ka shpjeguar në detaje për trupat që mund të gëlltiten nga fëmijët 6 muaj deri në 3 vjeç, simptomat dhe rreziqet që mund të shkaktojnë këta trupa.


PËRBIRJA E TRUPAVE TË HUAJ

Hyrja

Gëlltitja e trupave të huaj në shumicën e rasteve ndodh aksidentalisht, posaçërisht te fëmijët. Shumica e gëlltitjeve aksidentale të trupave të huaj ndodh tek fëmijët e moshës prej 6 muajsh deri në tri vjet. Tek të rriturit, gëlltitja akcidentale e trupave të huaj apo pjesë të mëdha të ushqimit (copë e mishit) më së shpeshti ndodh te njerëzit pa dhëmbë, te të sëmurët mental dhe tek moshat e shtyera.

Epidemilogjia dhe patofiziologjia

Kjo gjendje patologjike është relativisht e shpesht në botë, ku 80% prej tyre janë fëmijë. Fatmirsisht, shumica e trupave të huaj që arrin në zorrë eliminohen spontanisht. 10-20% prej tyre duhet të nxirren me metoda endoskopike dhe rreth 10% kanë nevojë për trajtim kirurgjik. Vdekshmeria nga gëlltitja e trupave të huaj është ekstrem e ulët, por megjithatë në literaturë janë raportuar edhe raste të vdekjes nga gëlltitja e trupave të huaj.

Trupat e huaj që gëlltiten më së shpeshti

Në trupat e huaj që më së shpeshti i gëlltisin fëmijët janë: monedhat e metalit, bateritë në formë disku (pulle), lodrat dhe pjesët e lodrave, gjilperat, vidat, rruazat, eshtërat dhe copa ushqimi (mishi). Ndërsa te rriturit, më së shpeshti përbijnë akcidentalisht halat e peshkut dhe eshtëra e pulës (foto 1), ilaçe, dhëmbët, monedhat metalike. Vemendje të veçantë duhet kushtuar adoleshentëve me sëmundje psikike sepse mund të përbijnë sende shumë të rrezikshme siç janë bateritë e mëdha, magnete me fuqi të madhe, objekte të mprehta, paketime narkotikësh, absorbues të fuqishëm etj.

FOTO 1: Kocka e pules e perbire akcidentalisht e cila ka shkaktuar shperthim te zorrës – e nxjerrur me operacion


Çka mund të shkaktojnë llojet e ndryshme të trupave të huaj?

Monedhat e metalit përbihen më së shpeshti tek fëmijët. Varësisht nga madhësia e tyre dhe vendi ku ndalen në organet e tretjes, ato mund të shkaktojnë lëndime të ndryshme.

Bateritë në formë disku tani përbihen mjaftë shpesh për shkak të përdorimit gjithnjë e më të madhë të tyre në amvisni dhe prodhimet rekreative. Në 3% të rasteve këto mund të shkaktojnë probleme akute serioze shëndetësore siç janë djegëja, shpërthimi apo fistula të ezofagut dhe segmenteve tjera të tubit tretës nga veprimi kontaktit të drejtë për drejtë. Gjithashtu këto mundë të shkaktojnë nekrozë kaustike nga se në vete mund të përmbajnë metale të rënda siç janë merkuri (zhivë), argjent, litium dhe hidrokside të natriumit dhe kaliumit.

Objektet e mpehta si gjilpërat, klipat e ndryshëm, halat e peshkut, kockat e pulës etj, kanë rrezik të lartë për të shkaktuar perforim (shpërthim) të ezofagut dhe zorrëve.

Gëlltitja pjesëve të ushqimit që mbesin kryesisht në ezofag. Më së shpeshti ndodh të mbesin pjesë të mishit, apo copa ushqimi. Kjo ndodh më shpesh në rast të gjendjeve të ndryshme patologjike në ezofag.

Magnetet e ndryshme gjithnjë e më shumë gjinden në lojëra të fëmijve dhe mjete shtëpiake. Prandaj, aksidentale e tyre është rrezik permanent, posaçërisht te fëmijët. Në organizëm ato mund të shkaktojnë ngjitje të zorrëve, në raste kur janë në të njëjtën kohë dy pjesë magneti, ato tërhiqen në mes vete. Magneti i vendosur në zorrë mund të ngjitet për murin e barkut në vende ku në lëkurë ka pjesë metali, rrypi e të ngjashme. Përbirja e magneteve dyshohet se shkakton edhe ngadalsim në zhvillimin e fëmiu dhe autizëm.

Objektet e gjata si lugë, brusha të dhëmbëve e të ngjashme, që më shpesh përbihen nga fëmijët e moshës më të madhe dhe nga adoleshentët dhe të rriturit, mund të shkaktojnë komplikime serioze shëndetësore nëse nuk trajtohen me kohë.

Objektët që përmbajnë plumb si pjesët e plumbit në grepat e peshkimit, saçme, predha të rrumbullakta të pushkëve ajrore dhe disa lodra të ndryshme të fëmijeve, mund të shkaktojnë helmim akut me plumb. Veprimi toksik i plumbit është shumë i rrezikshëm dhe mund të shkaktojë edhe komplikime fatale.

Kapsulat endoskopike që sot përdorën për qëllime diagnostike të brendisë së zorrës, mund të mbesin në lumen dhe të shkaktojnë probleme serioze në funksionimin e tretjës së ushqimit.

Çfarë simptomash dhe shenja klinike shkaktojnë llojet e ndryshme të trupave të huaj?

Manifestimet klinike të cilat shkaktohen nga përbirja e trupave të huaj varen nga vendi ku është ndalur trupi i huaj në traktin gastro-intestinal dhe nga lloji i trupit të huaj të gëlltitur.

Trupat e huaj të mbetur në ezofag shkaktojnë më së shpeshti dhimbje gjoksi, pengesa në përbirje, vjellje, humbje apetiti, pengesa në frymëmarrje etj.

Trupat e huaj që kanë arritur në lukth dhe zorrë, nëse nuk janë të mëdhaja që të shkaktojnë obstrukcion të lukthit, mund të kalojnë pa dhënë simptoma të theksuara.

Diagnoza

Diagnoza e hershme është me rëndësi jetike për parandalimin e komplikimeve dhe shërimin e suksesshëm.

Diagnoza përcaktohet me ndihmën e historisë së detalizuar të sëmundjes (tek fëmijët të dhënat detale i jep prindi ose kujdestari), ekzaminimit gjithëpërfshirës dhe të kujdesshëm klinik dhe duke shfrytëzuar metodat diagnostike imazherike (rendgeni, tomografia e kompjuterizuar, rezonanca magnetike, ultrasonografia etj.) të cilat konfirmojnë diagnozën dhe caktojnë lokalizimin e trupit të huaj në organin përkatës (Foto 2)

                             
                                Në rentgengrafinë e gjoksit shihet monedha e mbetur ne ezofag.
.Mjekimi

Intervenimi urgjent – Intervenimi urgjent që përfshin nxjerrjen e trupi të huaj me metoda endoskopike apo ndërhyrje tjera është i nevojshëm nëse:

Trupi huaj i gëlltitur është mjet i mprehtë, i gjatë (≥ 5cm), apo bëhet fjalë për ndonjë mjet superabsorbues, sic janë disa pjesë të lodrave të fëmijëve që përmbajnë polimere me aftësi të mëdha absorbuese, të cilat brenda disa orësh fryhen duke thithur lëngjet trupore, dhe mbyllin kështu lumenin e zorrës.
Trupi i gëlltitur (apo disa pjesë) është objekt me forcë magnetike të lartë.
Bateria në formë disku (pulle) e gëlltitur është e vendosur në ezofag apo lukth.
Përbirja e trupit huaj ka kompromituar rrugët e frymëmarrjes.
Ka shenja të mbylljes së pothuajse të terësishme të ezofagut (pacienti nuk mundet të përbij lëngjet).
Janë të pranishme shenjat inflamatore apo të mbylljes së zorrëve (ethe, dhimbje barku, vjellje etj.)
Intervenimi programuar – Kryhet te rastet që nuk hyjnë në kategoritë e mësiperme. Zakonisht aplikohet pasi që është caktuar diagnoza e saktë dhe është caktuar vendlokalizimi i trupit të huaj. Në rastet kur trupat e huaj të përbirë nuk shkaktojnë simptoma dhe shenja klinike, pas caktimit të diagnozës së saktë, mund të observohen për 12-24 orë apo edhe disa ditë, pasi që shpesh ndodh që ato të eliminohen përmes pasazhës spontane. Nëse eliminimi spontan nuk ndodh, atëherë pacientët përgaditën për ndërhyrje të programuar që zakonisht kryhet me metoda endoskopike (në shumicën e rasteve) dhe me metoda kirurgjike të hapura në rastet tjera.

SI TË TRAJTOHEN DISA TRUPA TË HUAJ SPECIFIK

Monedhat – Një numër i vogël i tyre mbesin në ezofag por vetëm kapërcejnë nëpër te. Ato që mbesin në ezofag mund të shkaktojnë komplikime serioze, duke përfshirë këtu edhe mundësinë aspirimit – futjen në rrugët e frymëmarrje duke shkaktuar kështu probleme dramatike dhe shumë serioze. Prandaj, monedhat e mbetura në ezofag duhet të nxjerren urgjent. Shumica e tyre mund të largohen me metoda endoskopike.

Monedhat që kalojnë në lukth dhe pjesët tjera të zorrës observohen për një kohë të rezonshme dhe shumica eliminohen spontanisht. Rrallëherë ka nevojë për ndërhyrje kirurgjike për largimin e tyre.

Bateritë – Kur bateritë mbesin në ezofag ato mund të shkaktojnë ulcerë, nekrozë dhe shpërthim të ezofagut brenda disa orësh (për më pak se 8 orë) nga veprimi rrymës elektrike që krijojnë. Prandaj bateritë e mbetura në ezofag kërkojnë ndërhyrje urgjente. Edhe në lukth, bateritë, për shkak të kontaktit të drejtë për drejtë me mukozën dhe potencialit për të dëmtuar atë, duhet të largohen nga lukthi.

Trupat e huaj me maje të mprehtë – për shkak të rrezikut të shperthimit të murit të ezofagut, duodenit apo edhe zorrës duhet të largohen me ndërhyrje urgjente. Në këtë grup hyjnë gjilpërat, klipat e drejtë metalik, halat e peshkut, eshtëra të pulës etj. Nëse këta trupa të huaj nuk largohen në kohën optimale, mund të shkaktojnë shpërthimin e zorrës dhe infekcion të cipave të zorrëve (peritoneumit) që mund të komplikohet me gjendje sepses dhe shokut septik.

Magnetet – Disa aparate shtëpiake dhe disa lodra fëmijësh përbëjnë në vete neodymium i cili ka forcë të lartë magnetike. Përbirja e tyre mund të shkaktojë dëmtime serioze të zorrëve. Dëmtimet janë edhe më të mëdha nëse janë gëlltitur dy pjesë magnetike në kohë të ndryshme, sepse magnetet e tërheqin njëra tjetrën dhe dëmtojnë zorrët në mes tyre. Përbirja e magneteve kërkon përcjellje diagnostike dinamike dhe trajtim, largim sa më të shpejtë nga trupi, qoftë me metoda endoskopike apo edhe me ndërhyrje kirurgjike të hapur.

Polimerët superabsorbuese – të cilat gjinden në disa pajisje shtëpiake dhe lodra të fëmijve. Nëse gëlltiten, mund të shkaktojnë mbyllje të tubit tretës. Këto objekte mund të smadhohen 30-60 herë kur hidrohen (thithin lëngjet e trupit) dhe kështu mund të shkaktojnë obstrukcion komplet të lumenit të zorrës. Nëse gëlltiten objekte të tilla, ato duhet të largohen menjiherë.

Plumbi – përbirja e trupave të huaj që përmbajnë plumb paraqet rrezik serioz për helmim akut me plumb. Acidi klorhidrik i lukthit e përshpejton zbërthimin e plumbit. Prandaj, trupat e huaj me përmbajtje plumbi duhet të nxjerren nga trupi sa më parë. Dhënja e inhibitorëve të pompes proteinike, duke e zvogëluar aciditetin e lukthit, e ngadalëson zbërthimin e plumbit.

Bezoaret e lukthit janë trupa të huaj që grumbullohen në lukth, formësohen gradualisht dhe marrin formën e brendisë së organit. Mund të formohen nga frutat e mbetur ne lukth (phytobezoars), flokët (trichobezoars) dhe ilaçet (pharmacobezoars). Formimi bezoarëve në lukth më shpesh ndodh te personat me të meta psikike të cilët i hajnë në mënyrë të pakontrolluar flokët, thonjët dhe materje tjera (Foto 3).

Foto 3: Fitobezoari i nxjerrur nga lukthi – pacientja 24 vjecare me te çrregullime mendore.


EDUKIMI PACIENTËVE: PËRBIRJA E TRUPAVE TË HUAJ

Kush është i rrezikuar nga përbirja e trupave të huaj? – Fëmijët janë më të rrezikuar se të rriturit për të gëlltitur trupat e huaj. Fëmijët më shpesh përbijnë monedhat, lodrat e vogëla dhe bateritë. Të rriturit më së shpeshti përbijnë trupat e huaj kur janë të dehur, janë pa dhëmbë, kanë çrregullime mentale.

A është vështirë të përbihet një trup i huaj? — Zakonisht jo. Kur një person e përbinë një objekt, objekti me ndihmën e kontrakcioneve të organeve të tretjes shtyhet teposhtë dhe mund të eliminohet spontanisht. Organet e tretjes janë ezofagu (kapërcalli), lukthi, zorra hollë dhe zorra trashë.

Por disa trupa të huaj mund të shkaktojnë problem. Këta trupa të huaj duhet të largohen nga trupi nga mjeku adekuat.

Çfarë simptomesh mund të shkakton përbirja e trupave të huaj? — Shumëë njerëz kalojnë pa simptome. Simptomet mund të jenë:

Vështirësi gjatë përbirjes
Përjargëje
Dhimbje të qafës dhe gjoksit
Kollitje, vështirësi në frymëmarrje, ngërhatje
Këto simptome më shumë ndodhin kur trupi huaj është ndalur në ezofag. Zakonisht simptomat qetësohen kur trupi huaj çvendoset nga ezofagu. Por nganjëherë simptomat qetësohen edhepse trupi huaj ende është në ezofag.

Çka duhet bërë nëse fëmiu im ka përbirë një trup të huaj? — Nëse keni pa se fëmiu ka përbirë një trup të huaj, apo nëse fëmiu ju thotë se ka përbirë diçka, thirre menjiherë mjekun. Varësisht nga mjeti i përbirë dhe simptomat e fëmiut, fëmiu duhet patjetër duhet të vizitohet te doktori.

Çka duhet bërë nëse një i rritur ka përbirë një trup të huaj? — Nëse një person i rritur ka përbirë një trup të huaj, duhet të konsultohet mjeku ose infermieri. Se a duhet personi te vizitohet te mjeku, varët nga objekti gëlltitur dhe simptomat.

A kanë nevojë për ekzaminime personat që kanë përbirë trupa të huaj? —Nganjëherë. Mjeku vendos a ka nevojë për ekzaminime shtesë. Kjo varët nga lloji I trupit të huaj të përbirë dhe nga simptomat e shkaktuara.

Mjeku më së shpeshti kërkon të bëhet rendgeni i qafës, krahërorit dhe barkut. Shumica e trupave të huaj të përbirë tregohen në rendgen.

Rendgeni tregon se në cilën pjesë të trupit ndodhet objekti i përbirë. Zakonisht, trupat e huaj të përbirë mbesin në traktin digjestiv. Por nganjeherë mund të rrëshqasin në rrugët e frymëmarrjes, trakeja është afër ezofahut. Trupat e huaj në rrugët e frymëmarrjes duhet të nxjerren menjiherë.

A duhet të nxjerren objektet e përbira? — Disa objekte të përbira duhet të nxjerren nga trupi, por disa lihen që të eliminohen spontanisht me rrugë natyrale. Kjo varët se:

Për çfarë objekti bëhet fjalë – Objektet që lehtë mund të shkaktojnë lëndime serioze në organet e brendshme të trupit duhet të nxjerren menjiherë. Në këtë grup të trupave të huaj hyjnë bateritë e ndryshme, pjesë magnetike, objektet e mprehta, objektet që përmbajnë plumb. Plumbi është metal që shkakton dëmtime serioze të trurit, veshkave dhe organeve tjera, sidomos te fëmijët.
Në ç’vend ka ngelur trupi huaj në tubin digjestiv – Trupat e mbetur në ezofag duhet të nxjerren menjiherë.
A ka shkaktuar trupi huaj simptome
Sa gjatë trupi huaj ka qëndruar në organizëm
Si duhet vepruar me trupat e huaj që presim të eliminohen spontanisht?

Mjeku duhet të informohet nga pacienti:

Nëse e ka eliminuar trupin e huaj me nevojë të madhe. Zakonisht kjo ndodh brenda disa ditësh.
Nëse paraqitën simptoma të cilat mund të shkaktohen nga dëmtimet që mund të jenë shkaktuar nga trupi huaj. Sidomos duhet alarmuar nëse paraqitën simptomat në vijim:
Ethe/temperaturë
Mundim/vjellje
Dhimbje barku
Gjakderdhje në jashtëqitje
Mjeku mund të kërkojë që të bëhen disa rendgengrafi për të përcjellur lëvizjen e trupit të huaj në traktin digjestiv.

Si i nxjerr mjeku trupat e huaj? — Trupat e huaj të mbetur në ezofag dhe lukth zakonisht nxjerren me procedurë endoskopike. Ndërsa trupat e mbetur në zorrë, duhet të nxjerren me ndërhyje kirurgjike.

Muhamed Kërveshi(1935-)

Muhamed Kërveshi lindi në Mitrovicë më 1935. Shkollën fillore e kreu në Pejë, ndërsa gjimnazin në vendlindje.

 U largua nga Kosova për të studiuar filozofi në Universitetin e Beogradit dhe më pas kreu studimet pasuniversitare në Zagreb. 

U rikthye në Kosovë, në Prishtinë, ku mbrojti më pas edhe doktoraturën.Ka dhënë mësim në Fakultetin e Filologjisë të Universitetit të Prishtinës. 

Muhamed Kërveshi, poet i afirmuar, është prezentuar në shumë panorama dhe antologji të poezisë shqipe, të botuara në Kosovë (në frëngjisht, në italisht, në gjermanisht, në anglisht, në turqisht, në serbisht), në Shqipëri, në Republikat e ish-Jugosllavisë dhe Vojvodinë edhe në vende të ndryshme të botës. 

Poezitë e këtij autori janë botuar në “Antologjinë e lirikës shqipe” (gjithëshqiptare) në italisht, që e përpiloi dhe e botoi shkrimtari ynë Ernest Koliqi në Milano, më 1963. 

Poezitë e Muhamedit botohen në spanjisht ne Revistën letrare “Comoran y delfin” Buenos Aires (Argjentinë), 1971. 

Muhamed Kërveshi është përfaqësuar në “Antologjinë e Evropës...” në gjuhën gjermane, që e përpiloi, e përktheu dhe e botoi Dr. Egon H.Raketa, në Bon, më 1976. 

Vargjet e Kërveshit i zgjodhi dhe i përktheu në gjermanisht Rudolf Grulich, në antologjinë “Regen in einer Legende”, Heiligenhof, 1977. 

Poezitë e Muhamed Kërveshit janë të botuara në arabisht, në antologjinë “Palestina shqiptare” që e përpiloi Muhamed Mufaku dhe e botoi Qendra Kulurore Arabe, në Siri, më 1980. 

Poezitë e Muhamed Kërveshit janë botuar në antologjinë “Një grusht kaltri” në turqisht, që e përpiloi, e përktheu Hasan Merxhan dhe u botua në Stamboll, më 1985.

 Poezitë e këtij poeti të njohur janë botuar në “Sikur një shqiponjë Antologji e lirikës shqipe që nga shekulli XVI deri në ditët tona”, që e përpiloi dhe e botoi në gjermanisht Robert Elsie, Shtutgard, 1988.

 Poezitë e Muhamed Kërveshit janë botuar në “Antologjinë e poezisë së poetëve të ish-Jugosllavisë”, Regnborgens Sanger, në gjuhën suedeze, të përpiluar dhe të botuar nga rumuni Jon Milosh, në Stokholm, 1991. 

Gjithashtu poezitë e këtij shkrimtari janë botuar në antologjinë “Kosova në errësirë”, në frëngjisht, e përpiluar dhe e botuar nga Anne-Marie, Christiane Matecot, Alexandre Zotos dhe Yves Potel, e botuar në Paris, më 1999. 

Poezitë e Muhamedit janë botuar në “Antologjinë e poezisë moderne shqipe” (shqip-gjermanisht), që e përpiloi, e përktheu dhe e botoi Ferdinand Laholli, në Sh.B. Doruntina në Holzminden – Gjermani, më 2003. 

Pastaj në “Antologjinë e poezisë bashkëkohore të Kosovës në arabishte “, në Aman (Jordani), që e përpiloi dhe e botoi Prof.dr.Muhamed Mufaku, më 2008.

 Poezitë e këtij poeti janë të botuara në “Antologie poetica” Amintirile sufletului (Kujtimet e shpirtit). E përgatiti dhe e botoi Baki Ymeri, Albanezul, Bukuresht, 2010. 

Gjithashtu poezitë e Muhamed Kërveshit, në ngritje sasiore dhe cilësore, gjer më tani janë përkthyer dhe botuar në sllovenisht, serbokroatisht, rumanisht, italisht, maqedonisht, turqisht, bullgarisht, hungarisht, sllovakisht, gjermanisht, frëngjisht, spanjollisht, arabisht, anglisht, persisht, rusisht, suedisht, polonisht, boshnjakisht etj.

Veprat nga ky autor

I. Për të rritur

1.Ngjyrat e dashunisë (poezi), N.B. Rilindja, 1964
2.Portretet në miniaturë (poezi), N.B. Rilindja, 1966
3.Hijet (poezi), N.B. Rilindja,1968
4.Valët e reja (poezi), N.B. Rilindja,1971
5.Rrathët (poezi), N.B. Rilindja, 1973
6.Piramidat (poezi), N.B. Rilindja, 1976
7.Ngjyrat (poezi-serbokroatisht), Jedinstvo, 1977
8.Ura (poezi), N.B. Rilindja, 1978
9.Kundruall (poezi), N.B. Rilindja,1980
10.Vazhdimësi (poezi), N.B Rilindja,1982
11.Zemra ime (Antologji e poezisë), SH.B. Naim Frashëri, Tiranë, 1982
12.Etje (poezi- turqisht), TAN, 1982
13.Sheshi i ditës (poezi), N.B. Rilindja, 1985
14.Lojë në vazhdime (Antologji e poezisë), N.B. Rilindja, 1985
15.Trokitje (poezi), N.B. Rilindja, 1990
16.Syri i Kosovës (poezi), N.B. Rilindja, 1994
17.Shirat flasin (poezi), N.B. Rilindja, 1997
18.Kontakte letrare (ese, kritika etj.), N.B. Rilindja, 1999
19.Loti i Kosovës (poezi), N.B. Rilindja, 2000
20.Zëri i ditëve (tregime poetike), N.B.G.L. Dukagjini, 2000
21.Flaka e përqafuar (poezi), SH. B. Vëllezërit Frashëri, 2001
22.Dashuria peng (pesë drama), SH.B. Vëllezërit Frashëri, 2002
23.Kopshtari i dashurisë (tregime poetike), SH.B. Faik Konica, 2003
24.Jetë guri (poezi), Rilindja, 2003
25.Zilja e kujtimeve (tregime), SH.B. Vëllezërit Frashëri, 2004
26.Zjarri i përqafuar (poezi), N.B.G.L. Dukagjini, 2004
27.Çelësi (gjashtë monodrama), SH.B. Vëllezërit Frashëri, 2005
28.Në pasqyrë (tregime), SH.B. Vëllezërit Frashëri, 2006
29.Jetë druri (poezi), SH.B. Vëllezërit Frashëri, 2006
30.Ora e madhe (poezi-dialog), SH.B. Vëllezërit Frashëri, 2006
31.Hyrje në metaforë (poezi), SH.B. Faik Konica, 2008
32.Antologji e poetëve të Pejës, SH.B. Faik Konica, 2009
33.Ëndrra e diktatorit (roman), SH.B. Faik Konica, 2009
34.Prania e Padukshme (roman), SH.B. Faik Konica, 2010
35.Liria e vonuar (poezi), SH.B. Faik Konica, 2010
36.Melancolie (poezi), Albanezul, Bukuresht, 2010
37.Bukuria e përbashkët (poezi), SH.B. Faik Konica, 2011
38.Shkodra ime, (poezi), SH.B. Faik Konica, 2012
39.Rrënjët (poezi), SH.B. Faik Konica, 2013
40.Në jetën tonë ka gjembërim, (poezi), SH.B. Faik Konica, 2014
41.Gurët e lartësive (poezi), SH.B. Faik Konica, 2015
42.Prania e Paduksme (poezi), SH.B. Faik Konica, 2016
43.Eshtrat Flasin (poezi), SH.B. Faik Konica, 2017
44.Thelësitë e strukturave poetike (ese e kritika), SH.B. Faik Konica, 2017

II. Për fëmijë

45.Telegramet e dallëndysheve (poezi), N.B. Rilindja, 1972
46.Ylli rojtar (poezi), N.B. Rilindja, 1981
47.Fjalë e nënës zog (poezi), N.B. Rilindja, 1986
48.Shtëpia e re (tregime), N.B. Rilindja, 1989
49.Ura (tregime), N.B.G.L. Dukagjini, 1997
50.Xhufi (tregime), N.B.G.L. Dukagjini, 2001
51.Në valle të rrezeve (poezi), Pionieri, 2002
52.Gjuha e zogjve (roman për fëmijë) SH.B. Vëllezërit Frashëri, 2007
53.Përrallzat me gjumë, SH.B. Vëllezërit Frashëri, 2007
54.Në mes dy dashurive (tregime) SH.B. Faik Konica, 2017

III. Të shqipëruara nga frëngjitshtja

55.Romen Rolan – Jeta e Betovenit (monografi), Rilindja, 1974
56.Pol Elyar –Porta e hapur (poezi), N.B. Rilindja, 1976
57.Leopold S. Senghor – Kungimet e zeza (poezi), N.B. Rilindja, 1976
58.Kurrizi i engjëllit (Antologji e lirikës bashkëkohore frënge), N.B. Rilindja, 1988
59.Gijom Apoliner –Vjeshta e sëmurë (poezi), N.B. Rilindja, 1990
60.Sharl Bodler – I huaji (splin parisi –proza poetike), N.B.G.L. Dukagjini, 1995
61.Sharl Bodler –Lulet e së keqes (poezi), N.B.G.L. Dukagjini, 1996
62.Stefan Malarme – Kaltërsi (poezi), N.B.G.L. Dukagjini, 1997
63.Zhak Prever – Për ty dashuri (poezi), SH.B. Vëllezërit Frashëri, 2002
64.Fransua Vijon – Testamenti (poezi), N.B.G.L. Dukagjini, 2002
65.Antologjia e lirikës frënge (shek.XIII-XXI), SH. B. Faik Konica, 2003
66.Sharl Bodler – Lulet e së keqes (poezi), SH.B. Libri shkollor, 2003
67.Pol Valeri – Zgjimi i dritës (poezi), SH.B. Faik Konica, 2008
68.Artyr Rembo – Anija e dehur (poezi), SH.B. Faik Konica, 2011
69.Artyr Rembo – Një stinë në ferr (proza poetike), SH.B. Faik Konica, 2011
70.Pol Verlen – Violinat e vjeshtës (poezi), SH.B. Faik Konica, 2014.Etj.

M.Kërveshi është fitues i çmimeve letrare  dhe mirënjohjeve të tjera.

Rifat Latifi(1955-)

Rifat Latifi,lindi në Kllodernicë të Skënderait më 1955.
Shkollën fillore e përfundoi në Turiqec,ndërsa Shkollën e mesme të mjekësisë “Ali Sokoli” në Prishtinë.

Në vitin 1982 i përfundoi studimet në Fakultetin e Mjekësisë në Prishtinë dhe po atë vit emigroi në SHBA.

Fillimisht u vendos në Hjuston,ku punoi në hulumtime shkencore.

Specializimin për kirurgji e filloi në Klinikën e Klivlendit,pastaj e vazhdojë në Universitetin e Jelës,ndërsa specializimin e dytë në traumatologji të përgjithshme dhe reanimacion e kreu në Nju Jork, College of Medicine.

Profesor universitar u bë pas  5 vjetve  të  mbarimit të specializimit dhe mbajti shumë poste akademike dhe organizative me rëndësi në mjekësinë botërore.

Gjatë karrierës së tij ai ka punuar në universitete dhe qendra spitalore me emër nëpër Amerikë, si Texas, Filadelfia, New York, Doha.

Aktualisht, është profesor i kirurgjisë dhe president i Kolegjit të Kirurgëve Amerikan për shtetin e Arizonës.

 Prof.Dr.Rifat  Latifi, është krijues dhe implementues i Programit të Telemjekësisë në Kosovë dhe Shqipëri, program ky i financuar nga USAID. 

Është laureat i çmimit prestigjioz dhënë nga “IDG’s Computerworld Honors Program”, më 2011.

 Prof. Latifi ka botuar disa   libra për mjekësi (kirurgji,nutricion,
laparaskopi dhe telemjekësi) si dhe është autor i mbi 130  artikujve shkencorë. 

Ai ka kryer specializimin në Kirurgji të Përgjithshme, një vit në Klinikën e Klivelandit, e pastaj në Universitetin Yale, që të dy këto institucione, nga më të mirat në botën mjekësore. 

Pas specializimeve, shkon në Richmond, Virxhinia për një kohë të shkurtër, por do të përfundonte shumë shpejt në Tucson, Arizona.

Sot, ai punon si profesor i kirurgjisë në Universitetin e Arizonës.

Rifat Latifi,M.D.,FACS,FICS ,punoi më përkushtim në afirmimin e shëndetësisë shqiptare.

Kontributi i tij është i madh në themelimin e shërbimit të telemjekësisë në Kosovë dhe Shqipër.

Si ekspert në lëmin e kirurgjisë,përveç në universitete të ndryshme amerikane,për një kohë punojë edhe në Katar dhe në vende tjera botërore. 

Në qendrat ku ai  punoi u angazhua edhe në edukimin e mjekëve shqiptar.Jeton dhe vepron në SHBA.

Disa nga botimet e Profesor Rifat Latifit:

1.Thyroidectomy in a Surgical Volunteerism Mission: Analysis of 464 Consecutive Cases.
Latifi R, Gachabayov M, Gogna S, Rivera R.
J Thyroid Res. 2019

2.Recurrence of infection and hernia following partial versus complete removal of infected hernia mesh: a systematic review and cohort meta-analysis.
Gachabayov M, Gogna S, George G, Samson D, Latifi R.
Hernia. 2019


3.Falling Again Falls in Geriatric Adults-Risk Factors and Outcomes Associated With Recidivism.
Prabhakaran K, Gogna S, Pee S, Samson DJ, Con J, Latifi R.
J Surg Res. 2019


4.Different etiopathogeneses in early-onset and late-onset inguinal hernia mesh infections in a prospectively evaluated cohort.
Gachabayov M, Latifi R.
Acta Chir Belg. 2019


5.Nutrition in surgical patients: how soon is too soon?
Khan M, Latifi R.
Curr Opin Crit Care. 2019


6.Pre-hospital shock index correlates with transfusion, resource utilization and mortality; The role of patient first vitals.
Jehan F, Con J, McIntyre M, Khan M, Azim A, Prabhakaran K, Latifi R.
Am J Surg. 2019



7.Patient satisfaction following thyroidectomy in surgical mission: a prospective study.
Gachabayov M, Latifi R.
Gland Surg. 2019


8.Metabolic Syndrome Exponentially Increases the Risk of Adverse Outcomes in Operative Diverticulitis.
Jehan F, Zeeshan M, Con J, Hanna K, Tang A, Hamidi M, Latifi R, Joseph B.
J Surg Res. 2020


9.Females fall more from heights but males survive less among a geriatric population: insights from an American level 1 trauma center.
El-Menyar A, Tilley E, Al-Thani H, Latifi R.
BMC Geriatr. 2019


10.En bloc removal of infected hernia mesh rather than "blue-ectomy".
Gachabayov M, Gogna S, Latifi R.
Hernia. 2019

11.Passive drainage to gravity and closed-suction drainage following pancreatoduodenectomy lead to similar grade B and C postoperative pancreatic fistula rates. A meta-analysis.
Gachabayov M, Gogna S, Latifi R, Dong XD.
Int J Surg. 2019



12.Clinical Presentation and Management of Pelvic Morel-Lavallee Injury in Obese Patients.
Muneer M, El-Menyar A, Abdelrahman H, Murad MA, Al Harami SM, Mokhtar A, Khawar M, Awad A, Asim M, Latifi R, Al-Thani H.
J Emerg Trauma Shock. 2019


13.Telemedicine for Neurotrauma Prevents Unnecessary Transfers: An Update from a Nationwide Program in Albania and Analysis of 590 Patients.
Olldashi F, Latifi R, Parsikia A, Boci A, Qesteri O, Dasho E, Bakiu E.
World Neurosurg. 2019


14.Review of Existing Scoring Systems for Massive Blood Transfusion in Trauma Patients: Where Do We Stand?
El-Menyar A, Mekkodathil A, Abdelrahman H, Latifi R, Galwankar S, Al-Thani H, Rizoli S.
Shock. 2019

.
15.A novel tool to evaluate bias in literature on use of biologic mesh in abdominal wall hernia repair.
Con J, Zarain L, Gogna S, Samson DJ, Prabhakaran K, Gashi S, Tilley E, Latifi R.
Hernia. 2019


16.Safety of hernia repairs in the setting of surgical volunteerism missions.
Gachabayov M, Latifi R.
Hernia. 2019


17.Increases Access to Care through Telemedicine in Albania: An Analysis of 2,724 Patients.
Latifi R, Parsikia A, Boci A, Doarn CR, Merrell RC.
Telemed J E Health. 2019


18.Traumatic brain injury in patients screened for blood alcohol concentration based on the mechanism of injury.
El-Menyar A, Consunji R, Asim M, Mekkodathil A, Latifi R, Smith G, Parchani A, Al-Thani H.
Brain Inj. 2019

19.Racial Disparities in the Cardiac Computed Tomography Assessment of Coronary Artery Disease: Does Gender Matter.
El-Menyar A, Abuzaid A, Elbadawi A, McIntyre M, Latifi R.
Cardiol Rev. 2019


20.Improving survival after an emergency resuscitative thoracotomy: a 5-year review of the Trauma Quality Improvement Program.
Joseph B, Khan M, Jehan F, Latifi R, Rhee P.
Trauma Surg Acute Care Open. 2018

Etj.

Flori Bruqi