Etnografia e poetja Bora Balaj në faqet e shtypit shqiptar në SHBA
Nga: Mimoza Dajçi
Bora me punën tuaj krijuese si etnografe e poete jam njohur nëpërmjet medias elektronike, e ndërsa sot kam rastin të bisedoj me ju pranë familjes së veprimtarëve të njohur në SHBA Tereza e Pashk Maksuti.
Bora: - Edhe unë ndjej kënaqësi të kem rastin të komunikoj me periodikun i cili mban gjallë frymën shqiptare larg Atdheut, por kam kënaqësi të flas këtu ku takoj shumë njerëz që vazhdojnë të punojnë, të frymojnë e të kultivojnë edhe kulturë edhe traditë Shqiptare, por edhe vlera që i kontribuojnë vendit dhe pasurisë shpirtërore. Vërtetë, në këtë familje gjeta shqiptarinë dhe intelektin modern e tradicional.
M.D: - Ju keni kryer fakultetin ekonomik në Pejë, si kaluat më pas në poezi dhe në hulumtin e veshjeve tona kombëtare?
Bora: - Shkollimin e bëra siq e bëjnë të gjithë, apo siq e bënim në atë kohë, aty ku është më afër. Atë botë studioja në Pejë dhe zgjodha një drejtim që më tërhiqte së paku të studioj dhe të kem një përgatitje shkollore të Lartë, por edhe nuk e kisha largë dëshirës këtë profesion të drejtimit ekonomik.
Ndërsa, në mua ishte e lindur dhe vazhdoja ta mbjellja pasionin e leximit dhe të krijimit që heret. Poezia erdhi si krijimtari në mua dhe ndjeja nevojë të zbërthehem në diçka të shkruar.
Këtë e them kështu, sepse më vonë linden dhe vërshuan edhe shumë ide tjera të hulumtoj artin e krijuar në popullin tim. Pikërisht në zonën ku unë jam rritur, ky art është kultivuar më shumë nga populli dhe ky etnos është ruajtur herë si një sfidë, e herë si kulturë autoktone.
Dhe veshjet, të cilat edhe i punonim në mesin tonë, punë dore pra, u bënë pasion i imi të kalojnë në mua si fondacion koleksionues. Dhe me disa nga miqët e mi, thamë pse mos ti mbledhim dhe pse mos ti prezentojmë publikisht. Kështu që unë edhe mblodha shumë nga veshjet, edhe hulumtova edhe i botova në një lidhje si boletin koleksionar.Kjo bëri bujë dhe ia ka vlejtë besoj.
M. D : - Që nga viti 2002 ju drejtoni Agjensinë e Modës “Bora – Fashion” në Gjakovë, a kanë paraqitur interes vendasit apo të huajt ndaj vlerave tona tradicionale?
Bora: - Vlerat tradicionale janë kudo në botë. Secili popull ka krijimtarinë e vetë nga lashtësia. Por, dikush din bukur ti ekspozojë, ti paraqesë dhe ti plasojë tek të tjerët. Unë kam parë një mahnitje tek të huajt, por më ka befasuar edhe tek vendasit. Sepse gërshetimi i kulturave është duke e zbehur traditën. Dhe kur tanët mahniteshin me ato vlera tona, thoja me mendje, se si qenkem vonuar me këto botime. Pra, është pritur mire, së pari Agjensia ime duke plasuar këso vlerash dhe janë pritur mirë edhe punët që kemi paraqitur nëpër ekspozita.
Në cilat treva të vendit keni qenë për të siguruar elementët më të hershëm të veshjeve e kulturës sonë etnike shqiptare?
Bora: - Kosova është një njesi e vogël për tu ndarë në treva. Por, ndikimi i kulturave është ndryshe nga një trevë në tjetren. Ideologjitë fetare edhe kanë sjellë motivet e veta dhe shumë nga trevat i kanë ruajtur duke i ngatërruar me kombëtaret. Unë kam marrur për modesti të them veshje nga Dukagjini më së shumti, sepse, atje edhe janë ruajtur më shumë . Pastaj nga Drenica, nga Hasi, nga Gollaku pakëz, nga pjesë të shumta të Shqipërisë dhe nga Maqedonia. Por, këtu në blenin e parë janë prezentuar vetëm një pjesë dhe pritet të dalin volume tjera në publikim.
M. D: - Po veshjet popullore Çame a zenë vend në Agjensinë “Bora – Fashion”?
Bora – Çamëria është dhimbje e jona edhe në historik edhe në kulturë. Ato veshje do të zënë vend në botimin e dytë shpresoj, sepse jemi duke e plotësuar gjeografinë Shqiptare.
M. D: - Ju merreni vetëm me hulumtimin e veshjeve popullore, apo keni edhe atelienë tuaj të dizinjimit e prodhimit të tyre?
Bora - Unë edhe i hulumtoj ato veshje kudo që janë, por edhe i dizajnojë duke bërë edhe krijime të reja. Në Shtëpinë e Modës ku unë punoj dhe e menaxhoj kemi sjellur modifikime si dhe modele të reja. Këtë punë edhe e vazhdoj ta e bëjë me disa modelare dhe manekine.
M. D: - Puna e dorës ka qenë historikisht një traditë e bukur e femrës shqiptare, a ka edhe organizata apo agjensi të tjera në Kosovë që merren me kulturën tonë etnografike?
Bora - Puna e dorës deri vonë ka qenë edhe profitabile edhe vetë ekzistenca e jonë. Ajo sot më pakë punohet. Në Kosovë viteve të fundit është stimuluar me të madhe nga disa Shoqata të grave kjo punë dhe po mbahet aktive sot duke u stimuluar në rrafshin artistik për të prezentuar autoktoninë tonë.
M. D: - Gjatë qëndrimit tuaj në SHBA, a biseduat me organizata apo individë të ndryshëm në lidhje me projektet tuaja për të ardhmen, e cilat janë konkretisht ato?
Bora: - Kam pasur kontakte me disa grupe dhe individë te njohur ne SHBA aktiviste te ceshtjes kombetare si dhe kam pautr rast te viziotoj Federaten Panshqiptare Vatra dhe te takoj anetare te organizates se gruas Hope & Peace ku ju Mimoza jeni themeluese e saj.……….
M. D: - Le ti kthehemi paksa poezisë, pasi edhe letërsia është edhe ajo një nga pasionet tuaja. Sa libra keni botuar dhe a mund të mësojmë titujt e tyre?
Bora: - Unë botova së pari librin me poezi “Zogu pa Qerdhe" dhe "Loti ne sy" , tani kam ne dore edhe nje liber tjeter me poezi.
M.D: - Përsa i përket etnografisë ju jeni nominuar në disa Çmime e jeni fituese e shumë prej tyre, a mund të ndalemi pak në sukseset tuaja?
Bora: - Puna në etnologji më është bërë edhe profesiona, pasi që jamë duke studiuar edhe shkencërisht këtë fushë të gjerë dhe interesante. Deri më tani jam shpërblyer me disa çmime që në fakt janë modeste, por tek unë kan një çmim që më bëjnë të ndihem mirë. Çmimi më i mirë është kur vepra jote shpërndahet, pranohet mirë si dhuratë dhe prezenton historinë e vendit tënd. Secili prej nesh kemi obligim të paraqesim mjeshtrin tonë.
M.D: - Po familja sa është e gatshme për t’ju ndihmuar në këto inisiativa, dhe a është i apasionuar në këto fusha ndonjë prej fëmijëve tuaj?
Bora: - Familja është mbështetësja më e madhe në këtë punë që më shumë ka shpenzime se sa përfitime. Bashkëshorti imë është më shumë stimulus dhe ka krijuar një passion edhe pse nuk e këtë lëmi. Edhe sot llogarisë më shumë tek familja, se, më duhet të jem në levizje dhe nga atje e marr edhe stimulimin material.
Faleminderit e suksese
Bora: - Unë ju falenderoj më shumë juve, ngase e kisha për dëshirë të jem në mediumet në Amerikë, posaqe tek lexuesi Shqiptarë, ngase puna që bëj unë i dedikohet popullit tim kudo që është ai. Urime dhe suksese edhe juve.
-------------------------------
Revy e modës me veshje kombëtare shqiptare në Skandinavi
Në Borås të Suedisë, në këtë vend skandinavik për herë të parë u mbajt Sfilata e Modës me Veshje kombëtare shqiptare e organizuar nga Qendra Kulturore Shqiptare ”Migjeni” shoqatë kjo kulturore e shqiptarëve në këtë qytet suedez.
Kryetari i krysisë së kesaj Qendre Bahtir Latifi thotë se ky manifestim Kombëtar që organizohet për herë të parë në qytetin Borås do të ketë efektin e vet dhe rendesin.
Në organzim te Qendres Kulturore Shqiptare ”Migjeni” nga qyteti Borås i Suedise në bashekpunim me Agjensinë e Modës ”Bora fashion” Gjakovë u mbahjt Sfilatë Mode me veshje kombëtare shqiptare në lokalet e Muzeut të Textilit në qytetin Borås të Suedisë për herë të parë në Skandinavi Revy e Modës me veshje Kombëtare Shqiptare, organziuar nga Qednra Kulturore Shqiptare “Migjeni” nga Borås, së bashku me Muzeun e Textilit të këtij qyteti si dhe me ndihmën e Studie främjande po nga ky qytet.
Në këtë manifestim kulturor të organziuar për herë të parë në Skandinavi nga Qendra Kulturore Shqiptare “Migjeni” e qytetit Borås morën pjesë stilistë nga Republika e Kosovës, pastaj të rinjë dhe të reja shqiptar nga qyteti Borås si dhe nxënës dhe të rinjë e të reja nga qytetet fqinje si Kinna e Skene, Gislaved, Nösjö, të cilët do jenë pjesë e këtij projekti
Të pranishmit argëtuanë me këngë e valle anëtarët e shoqërisë kulturore artistike “Shqiponja e maleve” nga Fallkenberg, pastaj mysafirë të Sfilatës ishin edhe anëtarët e shqërsisë kulturore ”Ardhmeria” nga qyteti Kristianstad, të cilët u paraqitne edhe ata para ketij publiku për të përshendetur këtë evenemang të madh kulturor.
Pra në këtë Revy Mode, u paraqitë edhe Ekspozitë me fotografi me veshje kmombëtare nga të gjitha trevat shqiptare punuar nga fotografi i njohur kosovar Shkelzen Rexha, këngë e valle popullore shqipe të interpetuara nga anëtarët e shoqërisë kulturore “Shqipponja e maleve”, u shfaq premiera e filmit dokumentar mbi punimin e veshjeve kombëtare shqiptare punuar nga kameramani kosovar me renome Gezim Arifaj i cili u promovua në mëmyrë solemne ketu në Boras të Suedisë. Eshtë një dokumentar i punuar nga anëtaret e Agjensisë së Modës ”Bora” nga Gjakova me iden e kreatores së modës Bora Balajt, me skenarin dhe kameren e kamremanit të njohur kosovar Gëzim Arifit e fotografinë e Shkelzen Rexhës fotograf profesionist nga Gjakova.
Ishte kënaqesi të shihje bashkëkombasit tëmbledhur rreth platos së Revysë së modës së Veshjeve të traditës sonë shekullore, por edh më kenaqësi ishte se në sallë ishte dominante edhe prezencae miqeve suedez që jep me kuptue se ky popull skanindav
Në mesin e të prnaishmëve në këtë Sdfilatë ishte edhe Kryetari i Këshillit Bashkiak të qytetit Borås Per-Olof Höög, i cili me prezencën e tij ia shtojë edhe më vlerën këtij manifestimi. Per-Olof Höög nderoi me dhurata organizatoret e manifestimit dhe me fjalë miradie si për organziatorët ashtu edhe për shqiptarët qe jetojnë dhe veprojnë në këtë qytet.Në fjalën e tij Kryetari i Këshillit Bashkiak foli edhe për bashkëpunimin mes Fjärdingskolan nga Borås me shkollën nentvjeqare Demokracia nga qyteti Durres ku me këtë rast tha se komuna e Borås eshte duke planifikuar që në një të ardhem të afërt këtë shkollë ta ndihmoj me kompjuter dhe materila tjeter mesimor dhe se në një të ardhme të afërt ai pret që komuna er Gjakovës të bëjë një fteszë zyratre per zyrtares e Këshillit Bahkiak në Borås në menyrë që të shiqohet mundësia e një vizite nga ana e tyre ne qytetine ”Bora fashion” nga ishin edhe realizuesit e ketij projekti madheshtor të Revysë së modës së veshjeve kombetare shiqptare në Borås.
Është më rendësi të përmendet se ditë më parë ishin mysafir të bashkisë së Borås dhe se ishte një pritje madhështore për përfaqesusit nga Kosova këtu në Borås. Anëtaret e suitës gjakovare ishin në vizitë edhe në një shkollë fillore këtu në Borås ku takuan edhe fëmijët shqiptar të cilët vijojnë mesimet në këtë shkolle fillore. Udheheqsja e grupit Bora Balaj thotë se ishte për ne kënaqësi takimi me fëmijët shiptar në këtë shkollë sepse ata kanë ruajtur gjuhën e tyre dhe traditën shqiptare.
Të rinjët dhe të rejat shqiptare nga qyteti Falkenberg të Shoqërrsië kulturore ”Shqiponja e mleve” në menyrë solemne hapen revynë e modës me këngë dhe valle folklorike shqiptare nën udhëheqjen e mësuesit dhe koregrafit të njohur Hamdi Arifaj. Ishte një prezentim i denjë i vallës shqipe e cila beri pershtypje tek miqt sudez të pranishme në këtë manifestim. Pastaj paraqitje e mjeteve dhe veglave tradicionale shqiptare nga ana e anëtarëve të kësaj shqoqërie.
Me kalimin e kohës kersheria për pikën kryesore të këtij manifestimi ”Sfilatën e modës” sa vinte e shtohej tek të pranishmit.
Kur moderatorët e programit Bahtir Latifi dhe Grisellda Hallulli paralajmeruan të renë e parë që të paraqitet para publikut salla e Muzeut të Textilit jehoi nga brohoritja dhe duartrokitja madheshtore e qindra të pranishmëve në sallë. Muzika e zgjedhur per mrekulli nga Gezim Arfifi, përgatitja fantastike e veshjeve nga Bora Balaj, grimimi orogjinal dhe me përmbajtje nga stilistja e njohur Flora Balaj edhe më ia shtonin madhështinë këtij evenemangi.
Ishte kënaqësi dhe shihej gëzimi dhe krenaria e bashkëkombasve të pranishëm në manifestim me rastine prezentimit të traditës sonë kombëtare nga ana e të rinjëve dhe të rejave shqiptar nga qyteti Borås, Kinna, Skene, Gislaved, Nösjö, Falkenberg, Kristianstad, Trollhätan. Edhe të rinjët dhe të rejat ndiheshin krenar, shihej ajo krenari në fytyrat e tyre, u qeshte nuri në veshjet kombetare, veshje të cilat nëpër shekuj kanë ruajtur traditën tonë shqiptare.
Ky manifestim është i pari i këtij organizuar në Skandinavi, por që beri jehonë tek bashkëkombasit tanë. QKSH ”Migjeni” në Borås falenderon gjithe ata që ndihmuan n ë realizimine ketij manifestimi dhe pershendet poetin Remzi Basha per kontributin e tij dhe dhuratat që ndau për të rinjët pjesëmarrës në këtë mnaifestim, pastaj veteranen Qibrije Hoxha për kontributin në prezentimin që bëri rreth kulturës dhe traditës shqiptare për miqt suedez në këtë mnaifestim, shkrimtarin dhe publicistin Hamit Gurguri për kontributin e tij në afirmimin e gjuhës dhe histrisë sonë kombëtare.
Ekspoziota e fotografive me veshje kombëtare e punuar nga fotografit profesionist kosovar Shkelzen Rexha zgjoj interesim tek të pranishmit me atë spekter bukurish të veshjes shqiptare, bukurisë natyrore, asaj veshje karakteristike shqiptare me ata djem e vajza fantastik. Prezntimi i Kullës shqiptare që ishte një kala e vërtetë e shqiptarëve me shkuj.
Promovimi i dokumentarit mbi punimin e veshjeve kombetare shqiptare me ide të Bora Balajt e me kameren dhe skenarin e Gezim Arifit, ishte një gjë sublime e këtij manifestimi, natyra e virgjër shqiptare, të rinjët e të rejat me ate bukurin e mahnitshme, bukiritë natyrore, muzika e zgjdhur për mrekulli nga Gezim Arifaj ishin ato cka me të vërtetë e bënin këtë dokumentar sio një kryvepër të Arifajt.
Zëri të resë nga qyteti Nösjö Agnesa Drenovci mahniti të pranishmit, ishte një surpizë për adheruesit e këngës shqipe.
Salla e Muzeut të Textilit në Borås u bë “arenë” ku, bashkoi bashkëkombasit tonë, bashkoj të rinjët dhe të rejat tona, flamujt, mysafirët e vendit mikpritës dhe qytetar të komuniteteve tjera, në këtë Revy mode të stilit bashkëkohor.
Qëndisja e skenës me përjetimin nga afër të bukurive natyrore shqiptare si; kështjella mesjetare e Dukagjnit, jehona e këngëve, fjalëve të shkruara artistike, valleve me koreografi mjeshtërore, kuzhina e bollshme shqiptare e cila u mireprit nga të prtanishmit krysisht për mrekulli nga miqt suedez, ambienti familjar shqiptar dhe mbi të gjithat, prania e institucioneve të mkomunës Borås në këtë manifestim, këtë ditë do ta bëjnë që vërtetë të kujtohet gjatë”.
Qendra Kulturore Shqiptare ”Migjeni” në Borås është kujdesur që të gjithë pjesemrresit e Sfilatës të ndihen mirë dhe i falenderon per punën dhe mundin që janë duke dhenë në këtë evenemang mbar kombëtar, falenderon edhe anëtaret e stafit të Agjensisë së Modës ”Bora” nga Gjakova për nje punë të madhe në mbledhjen dhe ruajtjen e këtij thesari të cmuar kombëtar. shkruan mes tjerash publicisti dhe gazetari i mirënjohur shqiptar Sokol Demaku.
Përgatiti për Floripress:Flori Bruqi
