ISUF KALO
Asnjëri nga kolegët që po e dëgjonin në Boston atë ditë të vitit 1905 kirurgun amerikan Ernest Kodman, nuk e mori dot me mend se ato që ai po u propozonte për përmirësimin e shërbimit spitalor do të shndërroheshin një shekull më pas në një lëvizje transformuese cilësore të sistemeve shëndetësore kudo në botë. Ata ishin mërzitur duke dëgjuar herë pas here prej këtij kirurgu të talentuar por “turbullues”, ide dhe propozime të çuditshme. Dhe nuk do të kalonte shumë kohë që Kodmani do t’i paguante shtrenjtë “andrallat dhe shqetësimet” që u krijonte kolegëve dhe drejtuesve të spitalit me vizionet për ndryshimin dhe përkushtimin pasionant të tij për t’i vënë ato në zbatim.
I KEQKUPTUARI I MADH
I lindur në një familje intelektuale elitare, i diplomuar “cum laude” në Kolegjin e Harvardit e pastaj në shkollën e mjekësisë së Harvardit, “heretiku” Kodman me gjenerimin e një sërë idesh transformuese të shprehura këto në mbi 100 libra e botime, ishte megjithatë i gjithëpranuar si një nga kirurgët më të e mëdhenj të shekullit të 20-të. Emri i tij është i memorizuar në një sërë aspektesh të veprimtarisë së tij të larmishme profesionale: “Tumori Codman”, “Shpatulla Codman”, “Ushtrimi fizio-terapeutik Codman”, “Simptoma Codman”, “Paradoksa Codman”. Por, mbi të gjitha, ai do të hynte në historinë e mjekësisë moderne si reformatori i madh e brilant i sistemeve shëndetësore dhe njëkohësisht si novatori më fatkeq, më gjatë i keqkuptuar nga bashkëkohësit e tij. Themelues dhe president i parë i Shoqatës Amerikane të Kirurgjisë Klinike, Ernest Kodmani u bë pionieri i standardeve të cilësisë në kujdesin spitalor. Ai promovoi kulturën dhe metodat e matjes së cilësisë dhe sigurisë në praktikën mjekësore, e cila do të përhapej shumë shpejt në të gjithë rrjetin e sistemit shëndetësor. “Standardet e cilësisë së kujdesit mjekësor duhen përcaktuar dhe duhen matur jo thjesht për t’i ditur, por për t’i rritur”, thoshte ai. Në vitin 1917, në krye të Shoqatës Amerikane të Kirurgjisë Klinike, ai ideoi dhe udhëhoqi programin e parë të standardizimit spitalor, i cili shpejt do të përhapej edhe në vende të tjera anglishtfolëse: Kanada, Australi, Zelandën e Re dhe Angli. Me to filloi edhe epoka e një mekanizmi të ri përmirësues të cilësisë në shëndetësi, ajo e Akreditimit të institucioneve dhe qendrave mjekësore, e cila është tashmë një lëvizje e pandalshme në Europë dhe në botë.
IDE TË REJA – QASJE E VJETËR
Në takimin me kolegët e tij kirurgë në vitin 1905, Kodmani pati shpalosur së pari para tyre atë që ai e quajti “The End Result Idea”. Në thelb të saj ishte kërkesa për “transparencën e eficiencës spitalore”, ose, e thënë ndryshe, e matjes dhe raportimit sistematik të rezultateve spitalore vjetore direkt te pacientët, qytetarët dhe publikun e gjerë. Kodmani kërkoi nga spitalet të vendosin detyrimisht sisteme monitorimi të vazhdueshme të rezultateve të kujdesit mjekësor të çdo rasti, në mënyrë që të dhënat për to të jenë të disponueshme për t’u vlerësuar nga profesionistët, nga administrata e spitalit, nga siguracionet shëndetësore, ose çdo inspektor tjetër i autorizuar. “Çdo spital duhet të monitorojë rezultatet te secili pacient i shtruar, me qëllim që të vlerësohet nëse shërbimi e kujdesi ndaj tij kanë qenë të suksesshëm apo jo. Dhe nëse jo, të analizohet përse jo. Kjo do të mundësojë, – vazhdonte ai, – që të identifikohet praktika më e mirë dhe të parandalohen gabimet e dështimet e ngjashme në të ardhmen”. Qasjeve nervoze të kolegëve të pakënaqur me këto kërkesa të padëgjuara më parë ai iu kundërvuri kredon e tij të palëkundur: “Është në të mirë të të sëmurëve dhe në të mirën tonë që të matim e t’i dimë rezultatet tona. Dhe t’i bëjnë ato publike. Pa njohur vërtetësisht vetveten, nuk do të mund të përmirësohemi”, besonte ai. Dhe Kodmani këmbëngulës nuk i ndante fjalët nga veprat. As predikimet nga shembulli i tij konkret.
BËNI SI THEM UNË, BËNI SIÇ BËJ UNË
Kodmani pranoi haptazi publikisht disa nga gabimet e kryera prej vetë atij në praktikën klinike kirurgjikale. Ky ishte hap i parë i asaj që do të bëhej një shekull më pas kërkesë imperative për spitalet: regjistrimi dhe raportimi vullnetar i gabimeve humane profesionale. Synimi ishte minimizimi dhe evitimi i përsëritjes së tyre në të ardhmen. Ndërkohë, në një analizë që u bëri pas daljes nga spitali mënyrës si ishin mjekuar 337 të sëmurë të shtruar në të, ai gjeti se 123 prej tyre ishin mjekuar në mënyrë jokorrekte, madje të gabuar. Ky ishte ndër të parat auditime të brendshme spitalore të praktikuara në mjekësi, si dhe shembull konkret i transparencës publike që ai predikonte për rezultatet e një spitali. Kodmani madje propozoi të krijohen regjistra kombëtarë për secilën sëmundje apo specialitet specifik, ku të pasqyroheshin si sukseset, ashtu dhe dështimet lidhur me rezultatet e pritshme. Këto do të shërbenin më pas për të analizuar çdo vit veprimtarinë e secilit prej tyre dhe për të nxjerrë konkluzione, mësime dhe detyra drejt përmirësimit të vazhdueshëm të cilësisë. Pa i ndarë asnjëherë fjalët nga veprat, Kodmani inicioni vetë i pari një regjistër të tillë për tumoret kockore, fushë për të cilën ai kishte interes të veçantë profesional. Regjistrat e tillë për sëmundje specifike përbëjnë tashmë në Europë dhe në botë një nga mjetet e frytshme për përmirësimin e vazhdueshëm të performancës dhe cilësisë së kujdesit, si dhe të perfeksionimit të vazhdueshëm profesional të stafit mjekësor. Danimarka për shembull, ka në funksionim regjistra të tillë për 81 sëmundje, Suedia 58 etj. Por, ambienti mjekësor konservator dhe fanatik, i mësuar me fshehtësinë profesionale, i priti me armiqësi dhe irritim novacionet e Kodmanit. Të bezdisur dhe të shqetësuar me të për ndryshimet “ekscentrike” që propozonte, kolegët dhe drejtuesit e institucionit i imponuan atij të dorëhiqej nga spitali. Në fakt, ky ishte reagim i pritshëm. Thuajse kudo e kurdo novatorët që trazojnë në mënyrë pasionante rutinën, inercinë dhe limontinë e veprimtarisë së përditshme, pësojnë të njëjtin fat.
PARASHIKIM I SAKTË
“Më kanë quajtur ekscentrik, – do të shkruante pas kësaj i dëshpëruar Kodmani, – sepse kam thënë publikisht që spitalet, nëse dëshirojë seriozisht të përmirësohen, duhet së pari të njohin çfarë rezultatesh kanë, duhet t’i analizojnë ato, të gjejnë pikat e forta dhe të dobëta të tyre, duhet t’i krahasojnë rezultatet e tyre me ato të spitaleve të tjera, duhet të shpërblejnë stafin në bazë të asaj çka ata kanë bërë dhe arritur me pacientët e tyre. Jam i sigurt që mendime të tilla nuk do të jenë më ekscentrike pak vite më pas”, parashikoi ai. Dhe parashikimi u vërtetua. Gati një shekull më pas, në revistat mjekësore amerikane, Dr. Stewenson dhe Dr. Cortese do të pranonin përulësisht se “Kodmani kishte të drejtë atëherë dhe ai ka të drejtë edhe tani”. “Transparenca ishte në atë kohë problem madhor i profesionit mjekësor amerikan; dhe transparenca është problem i profesionit mjekësor amerikan edhe sot”, pohuan ata. Agjencia amerikane e akreditimit të spitaleve, e para e tillë në botë, e ngritur që në vitin 1917 mbi standardet e krijuara nga komisioni që kryesonte Kodmani, me të drejtë e quan atë si babain e Standardizimit dhe Akreditimit në shëndetësi. Në nderim të tij ajo botoi në vitin 1996 veprën e tij “Eficienca spitalore”, e cila është tashmë një lloj bible e menaxhimit të cilësisë, sigurisë dhe performancës të sistemeve së sotme shëndetësore.
“GJEMBAT” E MJEKËSISË
Vizioni i Kodmanit për transparencë publike të profesionit mjekësor lidhur me rezultatet e kujdesit shëndetësor ishte për kohën tejet i avancuar krahasuar me mentalitetin e trashëguar mbizotërues në të. Ai prekte një tabu sensitive të mjekësisë që lidhet me prestigjin, krenarinë profesionale dhe fshehtësinë e brendshme të veprimtarisë të saj. Tradicionalisht, veprimtaria mjekësore është e bazuar në besimin paraprak të pacientëve dhe qytetarëve, që mjekët bëjnë për ta gjithçka të mundur me vullnetin e dëshirën më të mirë. Mjekët punojnë sipas motos kristiane: “Çdo gjë na falet përderisa është kryer me zemër të pastër dhe qëllim të mirë”. Prandaj çdo kërkesë për të nxjerrë para publikut të gjerë të vërtetat e fshehura brenda saj, ajo i ka kundërvënë si mburojë “paprekshmërinë e autonomisë së saj profesionale”. Por, “gjeni institucional” i praktikës mjekësore është mjaft i fortë. Ai imponon përsëritjen e pandërprerë të vetvetes me të njëjtën rutinë e me të njëjtat shprehi. Kodmani guxoi ta prishë këtë rregullsi. Dhe pagoi haraçin e shtrenjtë. Mirëbërësi i madh u mallkua si “djali plëngprishës i mjekësisë”.
TRANSPARENCA SI MJET, JO SI QËLLIM
E vërteta është që transparencën lidhur me rezultatet e kujdesit mjekësor Kodmani nuk e synonte si qëllim në vetvete, por si mjet për të promovuar dhe arritur tri qëllime madhore në dobi të sistemit shëndetësor: Së pari: përmirësimin e vazhdueshëm të cilësisë. Nocioni i Kodmanit për cilësinë në kujdesin spitalor ishte më i avancuar se sa thjesht ai i “kontrollit” apo i “sigurimit të cilësisë” që praktikon industria për produktet. Ai e shikonte vlerësimin e cilësisë jo si fotografim të çastit, jo si akt verifikimi episodik dhe statik, por si proces i vazhdueshëm përmirësimi dinamik drejt perfeksionimit të pafund. Pikërisht ky nocion do të adaptohej më pas edhe nga industria e automobilave në “ciklin e Demingut” dhe në programin e OBSH-së në vitet 1980 për zhvillimin e cilësisë dhe performancës në sistemet shëndetësore. Qëllimi i dytë madhor i Kodmanit lidhur me transparencën e rezultateve ishte të ndihmonte pacientët të bënin zgjedhjen duhur të praktikës mjekësore cilësisht më të mirë. Në fakt, “kështjella misterioze” e mjekësisë pati qenë në kohën tij thuajse krejtësisht e mbyllur për pacientët dhe publikun e gjerë lidhur me cilësinë dhe rezultatet profesionale. Hapja që ai propozonte qe element thelbësor i demokratizimit të brendshëm të saj. Edhe në këtë drejtim, Kodmani mund të quhet pionier i “vendosjes së pacientëve në qendër të sistemit shëndetësor”, çka përfaqëson sot një nga trendet konceptuale bashkëkohore të reformimit të sistemeve shëndetësore. Transparenca mjekësore u mundëson pacientëve të bëjnë përzgjedhje dhe të jenë konsumatorë aktivë e racionalë në tregun konkurrues të shërbimeve shëndetësore. Në këtë kontekst, një organizëm europian, “Health Consumer Index”, është ngritur dhe funksion që nga viti 2008 për të matur, krahasuar dhe publikuar në interes të pacientëve rezultatet e kujdesit shëndetësor në vendet e BE-së. Në të, si përjashtim që nga viti 2010, merr pjesë edhe shëndetësia jonë. Një mekanizëm tjetër i iniciuar prej Kodmanit në ndihmë të pacientëve për zgjedhjen e praktikës apo qendrës mjekësore cilësisht më të mirë është akreditimi i qendrave shëndetësore. Certifikata e Akreditimit në murin e institucionit shëndetësor u konfirmon pacientëve që aty kujdesi mjekësor është cilësor dhe i sigurt në përputhje me standardet. Qëllimi i tretë i Kodmanit për transparencën e rezultateve mjekësore ishte të ndihmonte mjekët në procesin e kualifikimit e perfeksionimit të vazhdueshëm profesional nëpërmjet mësimit nga eksperiencat pozitive, si dhe nga gabimet e dështimet e njëritjetrit. Duke vënë në bazë të edukimit profesional faktet konkrete të arritura në praktikën mjekësore, Kodmani hodhi hapin parë në krijimin e Mjekësisë të Bazuar në Evidencë Shkencore, e cila do të institucionalizohej në formën e plotë vetëm në vitin 1973 nga një koleg tjetër i shquar, Archie Conchrani.
KOHA E KODMANIT?
Natyrisht ai nuk qe profet. Dhe as e pretendoi të ishte i tillë. Qe një vëzhgues i përgjegjshëm dhe një pasionant i ndryshimit të vazhdueshëm, një guximtar i paepur që u ngrit mbi rutinën e praktikës mjekësore, mbi vogëlsitë e aspekteve klinike të këtij e atij specialitetit të ngushtë dhe hodhi vështrimin në tërësinë e sistemit shëndetësor. Ai mundi të shquajë në horizontet e largëta të ardhshëm ato që ishin të padukshëm për kolegët e tjerë. E gjithë jeta e tij qe histori sfidash, arritjesh dhe e një keqkuptimi të madh. Dhe më në fund, e një kthimi të madh. Sepse konceptet reformuese të Kodmanit po zbatohen sot gjerësisht në mjekësinë bashkëkohore në SHBA, në Europë edhe në botë. Ato gjetën rrugë për të ardhur edhe në Shqipërinë tonë. Idetë e tij dhe qëllimet që synoi në dobi të përmirësimit cilësor të sistemeve shëndetësore janë iniciuar në njërën apo tjetrën masë edhe te ne. Standardet e cilësisë së Kujdesit shëndetësor, të cilat ai i propozoi i pari, janë tashmë të përcaktuara e të botuara 5 vitet e fundit në Shqipëri jo vetëm për spitalet, por edhe për kujdesin parësor, atë stomatologjik, farmacinë dhe laboratorët klinikë. Mbi bazën e matjes së tyre është ngritur, institucionalizuar dhe legalizuar akreditimi i detyruar i qendrave shëndetësore për t’u konfirmuar pacientëve kompetencën dhe cilësinë e shërbimeve që ato ofrojnë. Performanca e spitaleve dhe e qendrave shëndetësore maten në bazë treguesish të përbashkët dhe monitorohen sistematikisht, ndonëse transparenca e raportimit të tyre publik për informim të pacientëve dhe qytetarëve ende çalon. Propozimi i Kodmanit që personeli mjekësor të paguhet sipas rezultateve të arritura, është vënë tashmë në sistem nga ISKSH si mekanizëm shpërblyes i performancës më të mirë në kujdesin parësor. Ndërkohë, demokratizimi i brendshëm i mjekësisë dhe hapja ndaj pacientëve ka bërë hapa sinjifikativë përpara. Ekziston tashmë që në vitin 2010 “Karta Shqiptare e të Drejtave të Pacientëve”, në të cilën, ndër të tjera, janë kodifikuar e drejta e tyre për informim dhe ajo e zgjedhjes së praktikës mjekësore. Procesi i kualifikimit të vazhdueshëm profesional të mjekëve po kështu është institucionalizuar, ndonëse shkëmbimi i rezultateve mes qendrave mjekësore ende nuk është shprehi. Hapat e parë të “Mjekësisë të Bazuar në Evidencë” janë hedhur dhe falë saj, 104 udhërrëfyesit e parë të praktikës mjekësore më të mirë bazuar në faktet e besueshme shkencore janë hartuar e vënë në dispozicion të shëndetësisë tonë.
NJË EKSCENTRIK TJETËR?
A ka bust a përmendore të Kodmanit në ndonjë spital ose shesh? A njihen e nderohen nga kolegë të tij kirurgë, drejtues spitalesh apo mjekët e tjerë emri dhe kontributet e tij? Sidoqoftë, një gjë është e sigurt: Ernest Kodmani është sot prezent kudo në botë në reformimin e sistemeve shëndetësore me vizionet, idetë dhe bindjet gjeniale të tij. Një falënderim të madh Dr. Kodman edhe nga Shqipëria. Mjekësia e sotme do të ishte me fat të kishte një tjetër “ekscentrik” si ty.
Asnjëri nga kolegët që po e dëgjonin në Boston atë ditë të vitit 1905 kirurgun amerikan Ernest Kodman, nuk e mori dot me mend se ato që ai po u propozonte për përmirësimin e shërbimit spitalor do të shndërroheshin një shekull më pas në një lëvizje transformuese cilësore të sistemeve shëndetësore kudo në botë. Ata ishin mërzitur duke dëgjuar herë pas here prej këtij kirurgu të talentuar por “turbullues”, ide dhe propozime të çuditshme. Dhe nuk do të kalonte shumë kohë që Kodmani do t’i paguante shtrenjtë “andrallat dhe shqetësimet” që u krijonte kolegëve dhe drejtuesve të spitalit me vizionet për ndryshimin dhe përkushtimin pasionant të tij për t’i vënë ato në zbatim.
I KEQKUPTUARI I MADH
I lindur në një familje intelektuale elitare, i diplomuar “cum laude” në Kolegjin e Harvardit e pastaj në shkollën e mjekësisë së Harvardit, “heretiku” Kodman me gjenerimin e një sërë idesh transformuese të shprehura këto në mbi 100 libra e botime, ishte megjithatë i gjithëpranuar si një nga kirurgët më të e mëdhenj të shekullit të 20-të. Emri i tij është i memorizuar në një sërë aspektesh të veprimtarisë së tij të larmishme profesionale: “Tumori Codman”, “Shpatulla Codman”, “Ushtrimi fizio-terapeutik Codman”, “Simptoma Codman”, “Paradoksa Codman”. Por, mbi të gjitha, ai do të hynte në historinë e mjekësisë moderne si reformatori i madh e brilant i sistemeve shëndetësore dhe njëkohësisht si novatori më fatkeq, më gjatë i keqkuptuar nga bashkëkohësit e tij. Themelues dhe president i parë i Shoqatës Amerikane të Kirurgjisë Klinike, Ernest Kodmani u bë pionieri i standardeve të cilësisë në kujdesin spitalor. Ai promovoi kulturën dhe metodat e matjes së cilësisë dhe sigurisë në praktikën mjekësore, e cila do të përhapej shumë shpejt në të gjithë rrjetin e sistemit shëndetësor. “Standardet e cilësisë së kujdesit mjekësor duhen përcaktuar dhe duhen matur jo thjesht për t’i ditur, por për t’i rritur”, thoshte ai. Në vitin 1917, në krye të Shoqatës Amerikane të Kirurgjisë Klinike, ai ideoi dhe udhëhoqi programin e parë të standardizimit spitalor, i cili shpejt do të përhapej edhe në vende të tjera anglishtfolëse: Kanada, Australi, Zelandën e Re dhe Angli. Me to filloi edhe epoka e një mekanizmi të ri përmirësues të cilësisë në shëndetësi, ajo e Akreditimit të institucioneve dhe qendrave mjekësore, e cila është tashmë një lëvizje e pandalshme në Europë dhe në botë.
IDE TË REJA – QASJE E VJETËR
Në takimin me kolegët e tij kirurgë në vitin 1905, Kodmani pati shpalosur së pari para tyre atë që ai e quajti “The End Result Idea”. Në thelb të saj ishte kërkesa për “transparencën e eficiencës spitalore”, ose, e thënë ndryshe, e matjes dhe raportimit sistematik të rezultateve spitalore vjetore direkt te pacientët, qytetarët dhe publikun e gjerë. Kodmani kërkoi nga spitalet të vendosin detyrimisht sisteme monitorimi të vazhdueshme të rezultateve të kujdesit mjekësor të çdo rasti, në mënyrë që të dhënat për to të jenë të disponueshme për t’u vlerësuar nga profesionistët, nga administrata e spitalit, nga siguracionet shëndetësore, ose çdo inspektor tjetër i autorizuar. “Çdo spital duhet të monitorojë rezultatet te secili pacient i shtruar, me qëllim që të vlerësohet nëse shërbimi e kujdesi ndaj tij kanë qenë të suksesshëm apo jo. Dhe nëse jo, të analizohet përse jo. Kjo do të mundësojë, – vazhdonte ai, – që të identifikohet praktika më e mirë dhe të parandalohen gabimet e dështimet e ngjashme në të ardhmen”. Qasjeve nervoze të kolegëve të pakënaqur me këto kërkesa të padëgjuara më parë ai iu kundërvuri kredon e tij të palëkundur: “Është në të mirë të të sëmurëve dhe në të mirën tonë që të matim e t’i dimë rezultatet tona. Dhe t’i bëjnë ato publike. Pa njohur vërtetësisht vetveten, nuk do të mund të përmirësohemi”, besonte ai. Dhe Kodmani këmbëngulës nuk i ndante fjalët nga veprat. As predikimet nga shembulli i tij konkret.
BËNI SI THEM UNË, BËNI SIÇ BËJ UNË
Kodmani pranoi haptazi publikisht disa nga gabimet e kryera prej vetë atij në praktikën klinike kirurgjikale. Ky ishte hap i parë i asaj që do të bëhej një shekull më pas kërkesë imperative për spitalet: regjistrimi dhe raportimi vullnetar i gabimeve humane profesionale. Synimi ishte minimizimi dhe evitimi i përsëritjes së tyre në të ardhmen. Ndërkohë, në një analizë që u bëri pas daljes nga spitali mënyrës si ishin mjekuar 337 të sëmurë të shtruar në të, ai gjeti se 123 prej tyre ishin mjekuar në mënyrë jokorrekte, madje të gabuar. Ky ishte ndër të parat auditime të brendshme spitalore të praktikuara në mjekësi, si dhe shembull konkret i transparencës publike që ai predikonte për rezultatet e një spitali. Kodmani madje propozoi të krijohen regjistra kombëtarë për secilën sëmundje apo specialitet specifik, ku të pasqyroheshin si sukseset, ashtu dhe dështimet lidhur me rezultatet e pritshme. Këto do të shërbenin më pas për të analizuar çdo vit veprimtarinë e secilit prej tyre dhe për të nxjerrë konkluzione, mësime dhe detyra drejt përmirësimit të vazhdueshëm të cilësisë. Pa i ndarë asnjëherë fjalët nga veprat, Kodmani inicioni vetë i pari një regjistër të tillë për tumoret kockore, fushë për të cilën ai kishte interes të veçantë profesional. Regjistrat e tillë për sëmundje specifike përbëjnë tashmë në Europë dhe në botë një nga mjetet e frytshme për përmirësimin e vazhdueshëm të performancës dhe cilësisë së kujdesit, si dhe të perfeksionimit të vazhdueshëm profesional të stafit mjekësor. Danimarka për shembull, ka në funksionim regjistra të tillë për 81 sëmundje, Suedia 58 etj. Por, ambienti mjekësor konservator dhe fanatik, i mësuar me fshehtësinë profesionale, i priti me armiqësi dhe irritim novacionet e Kodmanit. Të bezdisur dhe të shqetësuar me të për ndryshimet “ekscentrike” që propozonte, kolegët dhe drejtuesit e institucionit i imponuan atij të dorëhiqej nga spitali. Në fakt, ky ishte reagim i pritshëm. Thuajse kudo e kurdo novatorët që trazojnë në mënyrë pasionante rutinën, inercinë dhe limontinë e veprimtarisë së përditshme, pësojnë të njëjtin fat.
PARASHIKIM I SAKTË
“Më kanë quajtur ekscentrik, – do të shkruante pas kësaj i dëshpëruar Kodmani, – sepse kam thënë publikisht që spitalet, nëse dëshirojë seriozisht të përmirësohen, duhet së pari të njohin çfarë rezultatesh kanë, duhet t’i analizojnë ato, të gjejnë pikat e forta dhe të dobëta të tyre, duhet t’i krahasojnë rezultatet e tyre me ato të spitaleve të tjera, duhet të shpërblejnë stafin në bazë të asaj çka ata kanë bërë dhe arritur me pacientët e tyre. Jam i sigurt që mendime të tilla nuk do të jenë më ekscentrike pak vite më pas”, parashikoi ai. Dhe parashikimi u vërtetua. Gati një shekull më pas, në revistat mjekësore amerikane, Dr. Stewenson dhe Dr. Cortese do të pranonin përulësisht se “Kodmani kishte të drejtë atëherë dhe ai ka të drejtë edhe tani”. “Transparenca ishte në atë kohë problem madhor i profesionit mjekësor amerikan; dhe transparenca është problem i profesionit mjekësor amerikan edhe sot”, pohuan ata. Agjencia amerikane e akreditimit të spitaleve, e para e tillë në botë, e ngritur që në vitin 1917 mbi standardet e krijuara nga komisioni që kryesonte Kodmani, me të drejtë e quan atë si babain e Standardizimit dhe Akreditimit në shëndetësi. Në nderim të tij ajo botoi në vitin 1996 veprën e tij “Eficienca spitalore”, e cila është tashmë një lloj bible e menaxhimit të cilësisë, sigurisë dhe performancës të sistemeve së sotme shëndetësore.
“GJEMBAT” E MJEKËSISË
Vizioni i Kodmanit për transparencë publike të profesionit mjekësor lidhur me rezultatet e kujdesit shëndetësor ishte për kohën tejet i avancuar krahasuar me mentalitetin e trashëguar mbizotërues në të. Ai prekte një tabu sensitive të mjekësisë që lidhet me prestigjin, krenarinë profesionale dhe fshehtësinë e brendshme të veprimtarisë të saj. Tradicionalisht, veprimtaria mjekësore është e bazuar në besimin paraprak të pacientëve dhe qytetarëve, që mjekët bëjnë për ta gjithçka të mundur me vullnetin e dëshirën më të mirë. Mjekët punojnë sipas motos kristiane: “Çdo gjë na falet përderisa është kryer me zemër të pastër dhe qëllim të mirë”. Prandaj çdo kërkesë për të nxjerrë para publikut të gjerë të vërtetat e fshehura brenda saj, ajo i ka kundërvënë si mburojë “paprekshmërinë e autonomisë së saj profesionale”. Por, “gjeni institucional” i praktikës mjekësore është mjaft i fortë. Ai imponon përsëritjen e pandërprerë të vetvetes me të njëjtën rutinë e me të njëjtat shprehi. Kodmani guxoi ta prishë këtë rregullsi. Dhe pagoi haraçin e shtrenjtë. Mirëbërësi i madh u mallkua si “djali plëngprishës i mjekësisë”.
TRANSPARENCA SI MJET, JO SI QËLLIM
E vërteta është që transparencën lidhur me rezultatet e kujdesit mjekësor Kodmani nuk e synonte si qëllim në vetvete, por si mjet për të promovuar dhe arritur tri qëllime madhore në dobi të sistemit shëndetësor: Së pari: përmirësimin e vazhdueshëm të cilësisë. Nocioni i Kodmanit për cilësinë në kujdesin spitalor ishte më i avancuar se sa thjesht ai i “kontrollit” apo i “sigurimit të cilësisë” që praktikon industria për produktet. Ai e shikonte vlerësimin e cilësisë jo si fotografim të çastit, jo si akt verifikimi episodik dhe statik, por si proces i vazhdueshëm përmirësimi dinamik drejt perfeksionimit të pafund. Pikërisht ky nocion do të adaptohej më pas edhe nga industria e automobilave në “ciklin e Demingut” dhe në programin e OBSH-së në vitet 1980 për zhvillimin e cilësisë dhe performancës në sistemet shëndetësore. Qëllimi i dytë madhor i Kodmanit lidhur me transparencën e rezultateve ishte të ndihmonte pacientët të bënin zgjedhjen duhur të praktikës mjekësore cilësisht më të mirë. Në fakt, “kështjella misterioze” e mjekësisë pati qenë në kohën tij thuajse krejtësisht e mbyllur për pacientët dhe publikun e gjerë lidhur me cilësinë dhe rezultatet profesionale. Hapja që ai propozonte qe element thelbësor i demokratizimit të brendshëm të saj. Edhe në këtë drejtim, Kodmani mund të quhet pionier i “vendosjes së pacientëve në qendër të sistemit shëndetësor”, çka përfaqëson sot një nga trendet konceptuale bashkëkohore të reformimit të sistemeve shëndetësore. Transparenca mjekësore u mundëson pacientëve të bëjnë përzgjedhje dhe të jenë konsumatorë aktivë e racionalë në tregun konkurrues të shërbimeve shëndetësore. Në këtë kontekst, një organizëm europian, “Health Consumer Index”, është ngritur dhe funksion që nga viti 2008 për të matur, krahasuar dhe publikuar në interes të pacientëve rezultatet e kujdesit shëndetësor në vendet e BE-së. Në të, si përjashtim që nga viti 2010, merr pjesë edhe shëndetësia jonë. Një mekanizëm tjetër i iniciuar prej Kodmanit në ndihmë të pacientëve për zgjedhjen e praktikës apo qendrës mjekësore cilësisht më të mirë është akreditimi i qendrave shëndetësore. Certifikata e Akreditimit në murin e institucionit shëndetësor u konfirmon pacientëve që aty kujdesi mjekësor është cilësor dhe i sigurt në përputhje me standardet. Qëllimi i tretë i Kodmanit për transparencën e rezultateve mjekësore ishte të ndihmonte mjekët në procesin e kualifikimit e perfeksionimit të vazhdueshëm profesional nëpërmjet mësimit nga eksperiencat pozitive, si dhe nga gabimet e dështimet e njëritjetrit. Duke vënë në bazë të edukimit profesional faktet konkrete të arritura në praktikën mjekësore, Kodmani hodhi hapin parë në krijimin e Mjekësisë të Bazuar në Evidencë Shkencore, e cila do të institucionalizohej në formën e plotë vetëm në vitin 1973 nga një koleg tjetër i shquar, Archie Conchrani.
KOHA E KODMANIT?
Natyrisht ai nuk qe profet. Dhe as e pretendoi të ishte i tillë. Qe një vëzhgues i përgjegjshëm dhe një pasionant i ndryshimit të vazhdueshëm, një guximtar i paepur që u ngrit mbi rutinën e praktikës mjekësore, mbi vogëlsitë e aspekteve klinike të këtij e atij specialitetit të ngushtë dhe hodhi vështrimin në tërësinë e sistemit shëndetësor. Ai mundi të shquajë në horizontet e largëta të ardhshëm ato që ishin të padukshëm për kolegët e tjerë. E gjithë jeta e tij qe histori sfidash, arritjesh dhe e një keqkuptimi të madh. Dhe më në fund, e një kthimi të madh. Sepse konceptet reformuese të Kodmanit po zbatohen sot gjerësisht në mjekësinë bashkëkohore në SHBA, në Europë edhe në botë. Ato gjetën rrugë për të ardhur edhe në Shqipërinë tonë. Idetë e tij dhe qëllimet që synoi në dobi të përmirësimit cilësor të sistemeve shëndetësore janë iniciuar në njërën apo tjetrën masë edhe te ne. Standardet e cilësisë së Kujdesit shëndetësor, të cilat ai i propozoi i pari, janë tashmë të përcaktuara e të botuara 5 vitet e fundit në Shqipëri jo vetëm për spitalet, por edhe për kujdesin parësor, atë stomatologjik, farmacinë dhe laboratorët klinikë. Mbi bazën e matjes së tyre është ngritur, institucionalizuar dhe legalizuar akreditimi i detyruar i qendrave shëndetësore për t’u konfirmuar pacientëve kompetencën dhe cilësinë e shërbimeve që ato ofrojnë. Performanca e spitaleve dhe e qendrave shëndetësore maten në bazë treguesish të përbashkët dhe monitorohen sistematikisht, ndonëse transparenca e raportimit të tyre publik për informim të pacientëve dhe qytetarëve ende çalon. Propozimi i Kodmanit që personeli mjekësor të paguhet sipas rezultateve të arritura, është vënë tashmë në sistem nga ISKSH si mekanizëm shpërblyes i performancës më të mirë në kujdesin parësor. Ndërkohë, demokratizimi i brendshëm i mjekësisë dhe hapja ndaj pacientëve ka bërë hapa sinjifikativë përpara. Ekziston tashmë që në vitin 2010 “Karta Shqiptare e të Drejtave të Pacientëve”, në të cilën, ndër të tjera, janë kodifikuar e drejta e tyre për informim dhe ajo e zgjedhjes së praktikës mjekësore. Procesi i kualifikimit të vazhdueshëm profesional të mjekëve po kështu është institucionalizuar, ndonëse shkëmbimi i rezultateve mes qendrave mjekësore ende nuk është shprehi. Hapat e parë të “Mjekësisë të Bazuar në Evidencë” janë hedhur dhe falë saj, 104 udhërrëfyesit e parë të praktikës mjekësore më të mirë bazuar në faktet e besueshme shkencore janë hartuar e vënë në dispozicion të shëndetësisë tonë.
NJË EKSCENTRIK TJETËR?
A ka bust a përmendore të Kodmanit në ndonjë spital ose shesh? A njihen e nderohen nga kolegë të tij kirurgë, drejtues spitalesh apo mjekët e tjerë emri dhe kontributet e tij? Sidoqoftë, një gjë është e sigurt: Ernest Kodmani është sot prezent kudo në botë në reformimin e sistemeve shëndetësore me vizionet, idetë dhe bindjet gjeniale të tij. Një falënderim të madh Dr. Kodman edhe nga Shqipëria. Mjekësia e sotme do të ishte me fat të kishte një tjetër “ekscentrik” si ty.
