Bashkëthemeluesit e Instituti Shqiptar në St. Gallen, Zef Ahmeti dhe Albert Ramaj
Instituti Shqiptar i St. Gallenit prej 13 vjetësh e hulumton qenien shqiptare në Zvicër dhe më gjerë. Ai do të nxjerrë nga arkivat në dritën e opinionit marrëdhëniet e hershme dhe të panjohura shqiptaro-zvicerane.
Nga Rexhep RIFATI
Instituti Shqiptar në St. Gallen është themeluar më 2002 nga studiuesit e rinj, Albert Ramaj e Zef Ahmeti. Ideja është që Instituti të jetë i veçantë, në krahasim me shoqatat tjera shqiptare në Zvicër. «Donim të sjellim diçka të mirë për shkencën shqiptare», pohojnë ata.
«Puna jonë nëpër arkiva nuk është e vogël. Një pjesë të tyre e kemi botuar, pjesa më e madhe ende është ende e papublikuar», thekson Albert Rama. «Kërkimet në arkiva, personalisht i kam filluar në kohën derisa studioja në Zagreb. Me kalimin e studimeve në Austri, kërkimi nëpër arkiva u bë pjesë e jetës sime», rrëfen Ramaj. Këtu kërkohet më ndryshe, thotë ai, sepse çdo kanton e ka arkivin e vet». Ramaj dhe Ahmeti punojnë bashkë, si në organizim, ashtu edhe në hulumtim. Dhe, ajo nuk kufizohet vetëm në arkiva zvicerane, por vazhdon edhe në ato austriake, italiane, gjermane, franceze etj.
Lidhje me Zvicrën nga shekulli XV
Lidhjet shqiptaro-zvicerane janë shumë interesante në aspektin historik, shpjegon Albert Ramaj, porse janë të pahulumtuara. Drejtuesve të Institutit u ka shkuar përdore që t’i zbulojmë lidhjet e para shqiptare me Zvicrën, të cilat datojnë nga koha e Koncilit të Baselit (1431-1449). Ata kanë gjetur evidencë për pjesëmarrjen e një delegacioni shqiptar në këtë koncil. Më vonë pasojnë edhe gjetjet për praninë e ipeshkëve zviceranë në Shqipëri. Për historinë e Zvicrës, një ngjarje e rëndësishme është Beteja e Maringanos ndërmjet Zvicrës e Francës afër Milano, më 1515. Në këtë betejë kishin marrë pjesë të ashtuquajturit «stratiotë», mercenarët shqiptarë që kishin luftuar në anën franceze kundër zviceraneve, të udhëhequr nga Mercur Bua Shpata.
Personalitete të shquara shqiptare qëndruan në Zvicër
Sivjet është 500-vjetori i Betejës së Marignanos dhe Instituti Shqiptar i St. Gallenit po përgatit një botim për këtë ngjarje të rëndësishme, jo vetëm për Zvicrën, por edhe për shqiptarët. Studiuesit kanë regjistruar nëpërmjet dokumenteve arkivore se në vitin 1554 në Basel është botuar libri i Marin Barletit «Rrethimi i Shkodrës». Ramaj konstaton: «Që atëherë zviceranët kishin interes për ngjarjet në Shqipëri». Studiuesit kanë gjetur shënime për ngjarje interesante të shekujve XIX dhe XX: Elena Gjika, e njohur si Dora D’Istria, kishte jetuar në Zvicër dhe kishte shkruar disa vepra për Zvicrën. Këtu kanë jetuar personalitetet shqiptare: Michael de Natera, Guillelmus de Fourby, Konstandin Araniti, Merkur Bua Shpata, Filippo da Locarno, Andon Zako Çajupi, Visko Babatashi, Sami Frashëri, Dervish Hima, Faik Konica, Ismail Qemali, Fan Noli, Ahmet Zogu, Mustafa Kruja, Mit’hat Frashëri, Lazër Shantoja, Ali Këlçyra, Pol Adamidhi, Leonik Tomeo, Andre Zamometich, Gjergj Kokali, Alasandro Kastrioti, Ajet Libohova, Eqrem bej Vlora, Luigj Gurakuqi, Dervish Hima, Visar Dodani etj. Për të gjithë këta, Instituti ka tubuar materiale arkivore dhe do t’i botojë në një libër.
Drejtuesit e Institutit të St. Gallenit dëshirojnë t’i nxjerrin në dritë raportet zvicerano-shqiptare. «Dëshirojmë ta botojmë këtë pjese të historisë nga shekulli XV e deri në vitin 1960, sepse libri «Kosova Schweiz» i Hans-Peter von Aarburg dhe Sarah Gretler trajton historinë e shqiptarëve në Zvicër, ndërsa prej vitit 1964 deri 2000 – libri i Rexhep Rifatit», pohon Ramaj.
Ribotimi i Mesharit
Instituti Shqiptar i St. Gallenit e ka kryer një punë të palodhur, sidomos në fushën e botimeve. Së fundmi e ka botuar Mesharin e Gjon Buzukut, në transliterim të Namik Resulit, i cili e kishte transliteruar për të parën herë Mesharin në gjuhën e sotme shqipe. Puna e madhe që kishte bërë Resuli ishte lënë në harresë nga studiuesit shqiptarë. Në qarqet kulturore shqiptare konsiderohej pothuajse vetëm transliterimi i Eqrem Çabejt. Albert Ramaj nënvizon se duhej pasur parasysh faktin që Çabej e kishte botuar Mesharin e Buzukut dhjetë vjet pas botimit të Namik Resulit. «Nuk ka gjasa teorike që Çabej të mos e kishte pasur në dorë edhe transliterimin e Namik Resulit», është i bindur Ramaj. Ribotimi i Mesharit është bërë me Qendrën për Studime Shqiptare në Londër, me të cilën Instituti i St. Gallenit e ka një bashkëpunim të ngushtë.
Një libër në gjashtë gjuhë nga 70 autorë
Libri «Poeta nascitur, historicus fit – ad honorem Zef Mirdita» është një vepër monumentale për gjuhën, letërsinë dhe historinë e Diasporës shqiptare. Titulli është latinisht, pasi shkrimet janë në gjashtë gjuhë: shqip, gjermanisht, kroatisht, italisht, anglisht e sllovenisht. Në të kanë punuar 70 autorë. Në këtë vepër prej 1244 faqesh janë të bashkuar gati të gjithë albanologët e botës. Ajo nga studiuesit shqiptarë e të huaj është cilësuar si libri më i mirë i të gjitha kohërave për albanologjinë. Në këtë vepër është punuar shumë kohë. Instituti i St. Gallenit e ka botuar atë së bashku me Institutin e Historisë Kroate, ku kishte vepruar Zef Mirdita. «Në këtë vepër, për herë të parë trajtohet në mënyrë të plotë historia e Diasporës shqiptare, jo vetëm në vendet e Evropës, por edhe gati në të gjitha kontinentet e botës», thekson Albert Ramaj. Sipas tij, këtë s’e ka bërë askush deri tani.
Bashkëpunim me disa institute
Instituti Shqiptar i St. Gallenit, pos me qendrën për Studime Shqiptare në Londër, bashkëpunon edhe me Institutin Albanologjia në Munih, Institutin e Historisë në Regensburg, Vjenë, Institutin e Historisë në Bernë, Institutin e Historisë Kroate në Zagreb, me Akademinë Kroate, me Pro Literis Zürich, me Akademinë Hungareze, me Haemus Bukaresht, Shkollën e Lartë në Wallisetj.
Sa i përket Ballkanit, mungon një bashkëpunim i mirëfilltë institucional. Botimi i librit të Zef Ahmetit «Çfarë është kultura shqiptare» ka dalë në shtëpinë botuese «Naimi» në Tiranë, ndërsa në Prishtinë bashkëpunohet me Shtëpinë Botuese «Konica» Instituti është i hapur dhe bashkëpunon me figura nga fusha të ndryshme. Parim i institutit është që politika ditore të mos përzihet në punën e tij.
Botime me vetëfinancim
Ramaj thotë se nuk kanë pasur kurrfarë përkrahjeje financiare, pasi këtë nuk e kanë kërkuar. Ata janë bazuar kryesisht në forcat e veta. «Për fat të mirë, qëndrojmë mirë financiarisht si individë dhe çdo gjë e kemi mbuluar vetë», pohon Ramaj. Instituti nuk varet nga askush. Parimi i punës së Institutit është: «Atë që bëjmë, e bëjmë pa ndihmën financiare të dikujt. E bëjmë vetë!»
Në vitin 2015, fillimisht, parashihet botimi veprës së Injac Zampitti-it, i cili ka lënë një dorëshkrim shumë interesant për historinë e popullit shqiptar. Për botim ua ka ofruar djali i tij. Në përfundim është dorëshkrimi i Eqrem bej Vlorës. Po ashtu po përgatiten të gjitha shkrimet për letërsinë, etimologjinë, gjuhën, kulturën shqiptare që ka shkruar albanologu hebre, Nobert Jokli, si edhe vepra «Skanderbeg» e albanologut Julius Pisko, me një parathëne të Oliver Jens Schmitt dhe Eva Frantz.
Për një degë albanologjie në ndonjërin universitet zviceran
Një nga projektet monumentale ku punon Instituti është ‹Historia e popullit shqiptar›, në tri-katër vëllime dhe e shkruar nga rreth 170 autorë të huaj e shqiptarë. «Qëllimi ynë është që ta prezantojmë historinë e popullit shqiptar në mënyrë sa më objektive», thekson Albert Ramaj. Objektivat tjera të Institutit janë: Nxjerrja e një reviste shkencore në gjuhë të huaja, pastaj hapja e një bibliotekë albanologjike në Zvicër, ku do të mund të shërbeheshin lexuesit me libra të ndryshme për kulturën, gjuhën, historinë shqiptare, sidomos studiuesit e rinj shqiptarë. Biblioteka do të shërbente edhe si arkiv për të dokumentuar çdo gjë për shqiptarët në Zvicër. Për këtë po bisedohet me tre albanologë të përmasave botërore, për blerjen e bibliotekave të tyre. Qëllimi i tretë më afatgjatë është hapja e degës së albanologjisë në njërin nga universitet zvicerane. Sipas Albert Ramajt dhe Zef Ahmetit, është e pakuptueshme pse nuk ka ende një degë të albanologjisë në ndonjërin nga universitetet zvicerane. Ramaj dhe Ahmeti dëshirojnë ta bëjnë hapin e parë në këtë drejtim.
