Historia e malesorit qe u diplomua ne Akademine e Torinos dhe vrasja tragjike e tij nga njerzit e Sigurimit kur organizonte rezistencen antikomuniste si nenkryetar i Komitetit te Maleve
Vetem aty nga fillimi i vitit 1991 kur po shembej regjimi komunist, une fillova qe te interesohesha per gjetjen e eshtrave te xhaxhait tim, major Gjergj Vates, ish-Qarkomandantit te Shkodres. Pas shume kerkimesh, me ndihmen e disa miqeve te mij ne zonen e Dukagjinit, une arrita qe t’ia gjej vendin ku e kishin groposur ne zonen e Shllakut. Por kur e hapem varrin, mundem te gjenim vetem eshtrat e trupit, sepse kafka e kokes mungonte krejtesisht”.
Njeriu qe flet dhe deshmon per here te pare per “Gazeten”, eshte 68-vjecari Kel Vata, ish ndihmes mjek ne qytetin e Shkodres, i cili rrefen te gjithe historine e dhimbeshme te familjes se tij dhe xhaxhait, major Gjergj Vates, ish-Komandant i Qarkut te Shkodres qe u vra dhe u masakrua ne menyren me barbare nga forcat e Sigurimit te Shtetit ne vitin 1946.
Familja Vata nga Temali
Gjergj Vata u lind ne 14 mars 1914-te ne fshatin Temal te Prefektures se Shkodres, prej nga eshte dhe origjina e familjes se tij. Babai i Gjergjit,Vat Gjeloshi, ne vitin 1878 kishte shoqeruar perfaqesuesit e Malsise se Dukagjinit, Gjek Beg Shllakun, e Mar Lulen, ne Lidhjen Shqiptare te Prizrenit. Aty nga viti 1905-se, familja e Vat Gjeloshit, per arsye ekonomike u shperngul nga fshati Temal dhe u vendos ne Lagjen Arra e Madhe ne qytetin e Shkodres. Gjate atyre viteve, Vat Gjeloshit i linden kater djeme dhe nje vajze, qe ua quajten: Kole, Gjon, Gjergj, Lucie dhe Lorenc. Djali i madh, Kola, i cili u lind ne vitin 1900-te, pasi mbaroi Kolegjin Saverian me rezultate te shkelqyera, hyri ne pune tek disa tregtare te medhenj te qytetit te Shkodres. Ne qershorin e vitit 1924, Kola u mobilizua si ushtar ne forcat fanoliste te udhehequra nga Rexhep Shala, duke u caktuar ne batalionin e komanduar nga Vas Kiri. Gjate marshimit qe beri ai repart per ne Tirane (me 8 qershor 1924) me qellim per te rrezuar Qeverine e Shefqet Verlacit, Kola mbeti i vrare ne nje perpjekje me forcat qeveritare ne fshatin Balldre te Lezhes. Qe nga ajo kohe dhe gjate gjithe periudhes se Monarkise, familja e Vat Gjeloshit mbeti ne nje armiqesi te perhershme me Mbretin Zog. Pas vrasjes se Koles, djali tjeter i Vat Gjeloshit, Gjoni, mbeti ne shtepi per t’u kujdesur per problemet e familjes, ndersa Gjergji, mbaroi me rezultate te shkelqyera gjimnazin e fretenve “Ylliricum” ne qytetin e Shkodres. Ndersa djali i vogel i familjes, Lorenci, pasi mbaroi me rezultate te shkelqyera Kolegjin Saverian te qytetit te Shkodres, gjate gjithe periudhes se Monarkise, punoi si nepunes ne administraten vendore te Prefektures se Shkodres, nga ku mundi qe te fitonte nje te drejte studimi per te studjuar ne universitetin e Bolonjes ne Itali.
Ne Akademine e Torinos
Pas mbarimit te Kolegjit Franceskan ne vitin 1929-te, Gjergj Vata mundi qe te fitonte nje burse shteterore per te ndjekur studimet e larta ne Akademine ushtarake te Torinos ne Itali. Lidhur me kete, nipi i tij Kel Vata, deshmon: “Te drejten e studimit per te studjuar ne ate akademi ushtarake, axhes Gjergj, ia nxorri Ministri i Arsimit i asaj kohe, Hil Mosi, vetem pas nderhyrjes se Pader Gjergj Fishtes, i cili e kishte pasur Gjergjin, nxenesin me te mire ne Liceun Franceskan. Ne Akademine e Torinos, Gjergji studjoi per pese vjet me rradhe ne degen e Artilerise, te cilen e mbaroi me rezultate te shkelqyera ne vitin 1937, duke marre graden e nentogerit. Pas dhenies se diplomave, Komandanti i asaj Akademie e therriti Gjergjin ne zyren e tij dhe i tha: “Zoti Vata, ti ke mbaruar me nota te shkelqyera, por atdheu i juaj, Shqiperia, eshte nje vend i varfer dhe nuk ka para per t’ju paguar. Po te doni mund te qendroni ne Itali, ku ju do te keni nje karriere te shkelqyer ushtarake dhe pagese teper te larte”. Pas atyre fjaleve, Gjergji iu pergjigj: “Zoti Gjeneral, une jam shqiptar dhe nuk kam ardhur per te qendruar ne Itali, por do te kthehem dhe do te sherbej ne vendin tim, duke marre parasysh cfardolloj sakrifice”. Dhe ate fjale ai e beri realitet duke u kthyer ne Shqiperi ne gushtin e vitit 1937, ku Mbreti Zog i ofroi disa detyra ushtarake ne reparte te ndryshme. Por ai nuk pranoi qe te sherbente ne rradhet e Ushtrise Mbreterore, duke thene se nuk mund t’i sherbente atij njeriu qe ishte bere shkak per vrasjen e vellait te tij, Koles, ne qershorin e vitit 1924. Pas kesaj me nderhyrjen e disa miqeve te tij ne qytetin e Shkodres, axha Gjergj, pranoi te merrte detyren e Kryetarit te Komunes se Shllakut, ku ai sherbeu nga viti 1938-te deri ne vitin 1941. Gjate asaj periudhe, pervec detyres se Kryetarit te Komunes, Gjergji, u mor dhe me pajtimin e konflikteve te ndryshme dhe pajtimin e gjaqeve qe kishin malesoret e asaj zone te thelle ne skajin me verior te Shqiperise”, kujton Kel Vata, lidhur me xhaxhain e tij, Gjergj Vaten, i cili u diplomua me rezultate te shkelqyera ne Akademine Ushtarake te Torinos ne Itali.
Qarkomandant i Shkodres
Aty nga vjeshta e vitit 1941, pasi Gjergj Vata kishte punuar per afro kater vjet me rradhe ne Komunen e Shllakut, ai u therrit prane Komandes se Pergjithshme te Ushtrise Kombetare ne Tirane, ku u njoftua se ishte caktuar oficer me graden e togerit, ne garnizonin e Kukesit, ku do te kryente detyren e Komandantit te Batalionit ne fshatin Bicaj. Lidhur me kete, Kel Vata deshmon: “Gjate asaj kohe qe axha Gjergj u caktua ne Bicaj te Kukesit, me inisitativen e tij dhe me miratimin e komandes eprore, ai hapi dy kurse gjashte-mujore per trajnimin e oficereve dhe nenoficereve rezerviste te asaj Prefekture. Nisur nga puna e mire qe beri ne ate repart, ne pranveren e vitit 1942, Komanda e Pergjithshme e transferoi ate ne qytetin e Shkodres, duke e emeruar me detyren e zv / komandantit te Rrethit dhe i dha graden e kapitenit. Aty nga fundi i muajit shtator te vitit 1943, Gjergjit iu komunikua dhenia e grades se Kapitenit te Pare dhe u caktua me detyren e Rrreth-komandantit te Shkodres, duke i pasur zyrat ne godinen e Prefektures se atij qyteti. Gjate asaj kohe teper te turbullt, Gjergji me gjithe efektivat qe kishte nen komande, u mundua qe te ruante rendin dhe qetesine e qytetit te Shkodres qe kishte mjaft probleme, ku ai i shpetoi per mrekulli nje atentati qe i kurdisen njesitet guerile te qytetit. Aty nga mesi i shtatorit te vitit 1944, Gjergjit iu dha grada e majorit dhe u caktua me detyren e Qarkomandantit te Shkodres.Gjate asaj kohe ai pati disa konflikte me Komanden gjermane qe ishte ne qytetin e Shkodres, pasi disa here kishte nderhyre per lirimin nga burgu te disa komunisteve te arrestuar. Nje prej tyre ishte edhe nje djale i ri 16-vjecar, nga fshatrat e Kukesit, i cili u kap nga patrulla gjermane duke ngjitur trakte me 15 nentor te vitit 1944. Pas kapjes nga gjermanet, nena e tij shkoi ne shtepine e Gjergjit dhe i tha gjyshes sone: “Ne bese te zotit, i thuaj djalit tend, major Gjergjit, qe te ma shpetoje ate djale te vetem qe e kam driten e syve”. Pas kesaj axha Gjergj shkoi ne komanden gjermane dhe i tha majorit Hauzding qe ta lironte ate djale, sepse ishte genjyer prej komunisteve. Komnadanti gjerman nuk pranoi ta lironte duke i thene se ai kurrsesi nuk mund t’i shkelte ligjet e luftes. Pas refuzimit te oficerit madhor gjerman, debati u ndez i ashper dhe axha Gjergj duke vene doren ne brez i tha: “Zoti major, ju nuk mund t’i shkelni ligjet e Luftes, por as une nuk mund t’i shkel traditat dhe zakonet e shqiptarit, kur miku me ka rene ne bese. Njeri prej nesh nuk del i gjalle nga kjo zyre pa u liruar ai djale”, kujton Kel Vata lidhur me debatin e ofiicerit gjerman me major Gjergj Vaten, i cili mundi qe ta lironte ate djale te ri komunist, qe ne vitet e pas luftes u be kolonel dhe Kryetar Dege, e fatkeqesisht nuk pyeti asnjehere per njeriun e familjen qe i shpetoi jeten.
Nenkryetar i Komitetit te Maleve
Detyren e Qarkomandantit te Shkodres, major Gjergj Vata e mbajti deri ne 28 nentorin e vitit 1944, kur partizanet e Enver Hoxhes, hyne triumfatore ne ate qytet. Ne mengjezin e 27 nentorit 1944, Gjergj Vata mori pjese ne nje takim qe bene kreret nacionaliste ne godinen e Prefektures se qytetit, ku u ndane ne dy grupe: ata qe do te luftonin ne male kunder forcave komuniste dhe ata qe do te ktheheshin ne shtepite e tyre. Lidhur me kete dhe veprimtarine e e metejshme te major Gjergj Vates, nipi i tij Keli, deshmon: “Axha Gjergj i pati te gjitha mundesite qe te largohej nga Shqiperia, ashtu sic bene shume eksponente te tjere nacionaliste, por ai nuk pranoi qe te ikte, duke thene se do te rrinte ne Shqiperi per te luftuar komunizmin deri sa te kishte frymen gjalle. Ne ditet e fundit te muajit nentor te 1944-es, Gjergji u bashkua me forcat e Mark Gjonmarkajt qe perbeheshin prej 1000 personash dhe bashke me shume krere te tjere nacionaliste si Halil Alia, Pashuk Bib Mirakaj, Gjeneral Prenk Pervizi, kapiten Gjergj Lula, etj u largua nga qyteti per ne drejtim te Malsise se Dukagjinit. Ato forca te armatosura antikomuniste rane disa here ne perpjekje me repartet e ndjekjes, duke shkaktuar viktima te shumta nga te dy palet. Perpjekja e pare u be me 5 dhjetor te vitit 1944 ne Shkembin e Rajes ne zonen e Nikaj-Merturit, ku pas disa ore luftimesh, mbeten te vrare shume partizane e nacionaliste. Pas kesaj beteje, te gjithe kreret nacionaliste me forcat qe komandonin u ndane ne zonat e tyre dhe Gergji u strehua ne Malsine e Dukagjinit. Ne Shkurtin e vitit 1945, ai mori pjese ne takimin qe kreret nacionaliste te rezistences antikomuniste bene ne Orosh te Mirdites, ku krijuan dhe organizaten “Komiteti i Maleve”. Ne ate mbledhje Gjergji u caktua me detyren e nenkryetarit te atij Komiteti dhe kryetar per nenprefekturen e Dukagjinit. Lidhur me veprimtarine antikomuniste te Gjergj Vates ne ate kohe, ka shkruar dhe ish-Drejtori i Sigurimit te Shtetit R.B. ne librin e tij “Veprimtaria e armiqesore e Klerit Katolik 1944-1972”, ku midis te tjerash thuhet: “Ndersa ne letren qe Gjergj Vata, kryetar i kesaj bande i dergonte arqipeshkvit te Durresit, Vincens Prendushit, shkruhet: “Malci e Veriut. 4 I.1946. Shkelqese, Ne emen te gjithe atyne qe ende mbajne flamurin e nacionalizmit shqiptar nder malet e Dukagjinit, ju drejtohem me kete shkrese: c’prej nandorit te vitit 1944, elemnetet ma te spikatun ne kete krahine, tue mos dashte me ju nenshtrue terrorit te qeverise se Enver Hoxhes, moren arratine. Gjate kesaj kohe, ndonese te ndjekun e te persekutuem, u munduem me mbajte nalt moralin e popullit, organizuem ceta te mbrendshme dhe te jashteme, u nderlidhem me te gjithe te arratisunit e vendit, me nji fjale u pergatitem per t’ju pergjigj zanit te atdheut, i cili besojme qe se shpejti do te na therrase, per t’i dhane grushtin e fundit qeverise ma terroriste qe njef historia jone. Ju siguroj se te gjitha krahinat e Veriut jane lidhe dhe ndihmue prej aleateve dhe prej K.Q. te Tiranes, ndersa ne per mungese te nje lidhjeje, kena mbete krejt mbas dore”. Me konsideratat ma te nalta. Major Gjergj Vata. Sipas ish-Drejtorit te Sigurimit te Shtetit, kjo leter e Gjergj Vates iu dha antarit te bandes se tij, Martin Sheldise, i cili mundi qe te hynte ilegalisht ne Shkoder, deri ne rezidencen e Provincialit Franceskan, Pader Mati Prendushi, dhe mundi qe t’ia dorzonte ne dore duke i thene qe ta niste pa vonese per tek Vincens Prendushi ne Durres”, kujton Kel Vata mbi veprimtarine antikomuniste te xhaxhait te tij, major Gjergj Vates.
Vrasja tragjike ne 1946
Nga viti 1944 kur doli ne arrati e deri ne dhjetorin e vitit 1946, Gjergj Vata qendroi i strehuar ne male ne zonen e Dukagjinit, duke organizuar rezistencen antikomuniste. Ne shenje hakmarrje ndaj tij, komunistet i arrestuan vellane, Lorencin, te cilin ne fillim e denuan me vdekje dhe me pas ia falen jeten dhe ai beri plot 25 vjet burg. Ne ato vite Gjergj Vata vepritarine e tij e kryente ne zonat Shllak-Pult-Nikaj-Mertur te Zones se Dukagjinit, por vendi me i qete ku ai rrinte vazhdimisht, ishte fshati Pog i Pultit. Lidhur me kete, Kel Vata deshmon: “Nder familjet kryesore qe e strehonin dhe e mbanin me buke Gjergjin, ishin ato te Gjon Ndue Pukes dhe Gjon Pjetrushit ne Shllak, te cileve komunistet ua dogjen shtepite dhe i kalben neper burgje. Po keshtu korrieri i tij ishte Gjergj Ndoja nga Pogu, i cili vdiq ne torturat e Sigurimit pa treguar asgje per te. Gjate asaj kohe ai Gjergji ra disa here ne perpjekje me forcat e Sigurimit, ku iu vrane apo u kapen te gjalle disa nga miqte e tij te ngushte si Ndoc Jakova, Pader Anton Harapi, Dom Alfons Tracki, Lef Nosi etj. Ndonese ai mbeti krejt i vetem, nuk pranoi qe te arratisej jashte edhe pse misionet anglo-amerikane i ofruan largimin me avion te posacem. Ne ate kohe Kryetarit te Deges se Brendshme te Shkodres, gjeneral Zoi Themelit, i shkonin shume informacione rreth zonave ku streohej Gjergji, por asnjehere forcat e ndjekjes nuk binin dot ne gjuremt e tij. Pas kesaj ne nje mbledhje me shefat kryesore te Deges, Zoi Themeli u shpreh: “Nuk me duhen me raporte te kota se ku fshihet Gjergj Vata, mua me duhet koka e tij. Ky eshte raporti i fundit qe pres prej jush”. Disa dite moe vone, me shtate dhjetor te vitit 1946, tre persona te paguar nga Sigurimi, munden ta vrisnin pas shpine Gjergjin, teksa ai ishte duke kaluar ne zonen e Shllakut, per ne Shpellen e Shkembit te Kuq ku fshihej ne ate kohe. Per vrasjen makabre te Gjergj Vates, u mbajt nje heshtje e madhe dhe familja e jone ate gje e mesoi vetem tre kater vjet me vone aty nga fundi i vitit 1950-te. Pas vrasjes, nena e Gjergjit, Sosja, u internua ne Berat, kurse familjen tone e internuan ne Tepelene. Si rrethanat e vrasjes ashtu dhe gjetja e kufonmes se tij, per mua dhe gjithe familjen tone mbeten nje peng i madh, i cili me mundoi gjate gjithe periudhes se regjimit komunist te Enver Hoxhes, ku nuk kishim asnje lloj mundesie qe t’i kerkonim ato. Vetem aty nga fillimi i vitit 1991 kur po shembej regjimi komunist, une fillova qe te interesohesha per gjetjen e eshtrave te tij dhe pas shume kerkimesh, me ndihmen e disa miqeve te mij ne zonen e Dukagjinit, arrita qe te gjeja vendin qe kerkoja. Ate gje na i tregoi Gjelosh Doda, te cilit ne vitin 1985, Prenush Nika nga Shllaku, i kishte thene: “Une po des, po dua me te lene nje amanet qe do ma mbajsh sekret te madh se e kam brenge ne shpirt. Ne qofte se vjen ndonjehere koha dhe Gjergj Vata ka njeri te gjalle, m’i thoni se ketu ne ket vend kam varros me duart e mia ate burre trim”. Pas kesaj ne tetorin e vitit 1993, une me Kol Gjoken, Gjelosh Doden e te birin e tij Toninin, shkuam dhe filluam germimet atje ku na tha Gjeloshi. Por per cudine tone aty mundem te gjenim vetem eshtrat e trupit, sepse kafka e kokes mungonte krejtesisht”, e perfundon rrefimin e tij 78-vjecari Kel Vata, lidhur me gjetjen e eshtarave te xhaxhit te tij, Gjergj Vates, te cilin e kishin vrare njerzit e Sigurimit ne vitin 1946 dhe pasi e kishin grabitur, i kishin prere koken me sepate dhe e ia kishin hedhur ne gremine.
