Merita Bajraktari Januzi, Studiuese e
letërsisë
Ligjërimi
poetik i Ali Podrimjes
Ali Podrimja është autor
i më shumë se dhjetë vëllimeve me poezi dhe konsiderohet si përfaqësuesi më
tipik i poezisë së sotme shqiptare. Botën e vet poetike poeti e artikulon
përmes një sistemi figurativ të konsoliduar (veçanërisht me simbolin dhe
metaforën) dhe me një shkallë mjaft të lartë ndjeshmërie. Më 1961, Ali Podrimja
botoi përmbledhjen e parë me vargje elegjiake Thirrje. Më pas vijnë përmbledhjet Shamijat e përshëndetjeve (1963), Dhimbë e bukur (1967), Sampo
(1969), Torzo (1971) etj., deri në
veprën e tij mjeshtërore Lum, lumi,
(1982), që shënoi një kthesë në poezinë bashkëkohore kosovare. Në vitet '80 e
'90 ai do të vazhdojë të botojë libra poetikë: si Zari, Buzëqeshje në kafaz etj., deri te dy librat në prozë: Burgu i hapur (1998) dhe Harakiri
(1999).
Duke qenë poet bashkëkohor, Ali Podrimja e
çliron poezinë shqipe nga kornizat
konvencionale, duke i dhënë shprehje të lirë vargut, shprehje
metaforike, shprehje ironike që vënë në pahë idetë dhe mesazhet e tij artistike.
Brenda punimit do të provojmë analizën e teksteve
të Podrimjes në aspektin semiotik, duke vlerësuar si shenjojnë dhe komunikojnë
elementet që i përdor autori brenda teksteve të veta. Duke vlerësuar gjuhën e
përdorur dhe figuracionin poetik në kontekst të ideve dhe motiveve që trajton
autori do të shohim shenjat referente konceptuale brenda rrafshit të
përmbajtjeve, do të shohim shenjat dhe
të shenjuarit brenda disa teksteve/veprave. Më konkretisht do të shohim
rrafshin e shprehjeve dhe rrafshin e përmbajtjeve, relacionet ndërmjet tyre, si
dhe konotacionet tjera të ligjërimit poetik.
Përmbledhja poetike "Torzo"
Kjo përmbledhje konsoderohet si kulmi
artistik i Ali Podrimjes, uni lirik gradualisht tërhiqet, intimizohet, zhvishet
nga patosi kolektiv dhe personalizohet.
Ndonëse lirika është patriotike, ajo gërshetohet me nuancat intime të jetës së
përditshme të autorit. Ciklet poetike "Mbi lumin", nis të mos i kushtojnë vëmendje domosdoshmërisht artikulimit rtistik, nëpërmjet figurave
poetike, ndonëse ka një sistem solid figurativ me theks në metaforë dhe simbol.
Më tutje ai e vë në pah ironinë poetike, të cilën e gjejmë
të artikuluar me mjeshtri e fuqi shprehëse brenda përmbledhjes Torzo dhe
aty do t`i veçoj poezitë: Torzo
dhe Baladë
për njerinë. Te e para, semantika e
fjalës torzo tregon figurën e njeriut të gjymtuar, të dëmtuar, të deformua:
Gjithkund kaloj e kurrkund s`jam
në ndonjë kohë po më takuat ndonjëherë
ju lutem mos më lerëni pa emër”[1]
“ Ideja qendrore e torzos
materializohet nga torzioni i botës dhe njeriut të dhënë përmes një gjuhe të
fortë, kundërvënëse, e jo drejtpërdrejt që do të jepte ekzaltimin. Përkundrazi
këtu ndeshemi me brengën, e cila për t`u realizuar, përdor të vetmën mundësi të
artit, ironinë e skajshme të ngritur nga revolti i njeriut të revoltuar, i cili
ndien neveri të pakufishme ndaj botës së torzionuar. Ky negativum poetik është
afirmim i tërthortë i pozitivumit të njeriut dhe botës.”[2].
Më tej poeti jep një ndër figurat më të thelluara ironike e tragjike dhe
shenjon figurën e njeriut të gjorë, të cilit i mungon gjithçka dhe duket gjysmak siç është bota rreth tij:
“Njoh një njeri
i cili shetit lakuriq nëpër botë
në vend të kravatës
gjarprin lidh në qafë
në vend të këmishës
lëkurën e ujkut vesh
njoh një njeri
i cili tërë kohën e lume
zhvishet e zhvishet
në një vend publik
askush s`e këqyr me sy
e ai shetit lakuriq nëpër botë
si në kohën e egërsisë
njoh një njeri
i cili ka humbur gjithçka
ndjenja
sy”[3]
Ironi e sarkazëm bashkë kemi te
vargjet e poshtëshënuara:
” Të shpëlarër të krekosurit të hekurosurit vini
rend-rend
...
Rrahnin ujë në tavan prej mëngjesi në mbrëmje
prej mbrëmje në mëngjes
Simpoziume kokteje ekstrakokteje pleh deri në
gju
Teori të gjora mbi vargje mbi romane të gjorë
psikanalizë e rëndë
Duke qëndisur duke bërë ojna duke bërë
sehire
mplakeshin gjenitë
në bisht të Evropës.”[4]
ose
“ E lirë Kosova dhe e pavarur
Me një litar rreth qafe
Kërkon degën më të lartë
Si dele nuk i dilet në Pazar
Nëpër fjalë sec dridhet
Midis dy qytetërimeve e zënë”[5]
ku ironia është e gërshetuar me
paradoksin dhe krahasimin. Litari rreth
qafe shenjon gjendjen e kundërt me të qenurit e lirë dhe e pavarur dhe
krahasimi me delen që ka simbolikën e të urtës dhe frikacakes del shumë
kontradiktore me vendin e kullave e të
qëndresës. Siç shihet në situatat kur autorin e kaplon dhembja e madhe për
fatin e vendit, nuk don ta lavdërojë atë, por ta kritikojë.
Figurat që
shenjojnë identitetin kombëtar
Guri,
muri, kulla, Rozafa te Ali Podrimja dalin si simbole të qëndresës dhe
identitetit të popullit tonë të lashtë dhe shenjojnë lidhjet e poetit me
origjinën, me prejardhjen e tij në vështrim individual dhe kolektiv:
“Merreni këtë gur e hidheni
ku të doni
Fortësia e tij na përjetëson”[6]
Dhe
Deri te kulla ime
Udha e panjohur më çon
Hap derën mbyll peisazhin
Leshoj grilat ngjyrë gri rreth meje”[7]
Kështu si edhe studiues të
tjerë edhe Rexhep Qosja vlerëson se ” kulla, në poezinë e shumë poetëve të
sotëm të Kosovës, do shikuar si pjesë e simbolizmit tradicional, të heroizmit
kombëtar, izolacionizmit dhe provincializmit kulturor”.[8]:
“Deri te Kulla ime
Udha e pa-njohur më çon
Hap derën mbyll peisazhin
Kulla dhe Rozafati janë objekte kulte të poetit, për to
janë sakrifikuar breza e breza ndër shekuj:
“Secili i falëm nga diçka
kush emrin
kush eshtrat i la”[10]
Fuqia e ndërtimit artistik të
shprehjeve, vargjeve dhe poezive shihet nga poezia në poezi. Ai me mjeshtri
mjaft interesante u këndon vlerave më sublime të popullit tonë ku secila prej
tyre ka peshën e gurit, fortësinë, cilësinë dhe vjetërsinë e vet:
“ç'gurron guri në gurinë
gur guri ndër gurë më i guri
gur guri ndër gurë më i guri
gur i gurëzuar pranë gurit
gurth i nguruar rreth gurit
gurth i nguruar rreth gurit
gurron guri në gurë gurësh
guro guroje gurin në gurinë
guro guroje gurin në gurinë
ç'guri pranë gurit gur guri
vrimë e parë e fyellit tim.”
vrimë e parë e fyellit tim.”
(Vrima e Parë e Fyellit Tim, poezi nga cikli Guri )[11]
Këtu guri na del si metaforë e lashtësisë, e vendit, durimit, qëndresës dhe bashkë me figurat e përsëritjes, asonancën dhe aliteracionin rrit efektet artistike të poezisë për të bartur idenë e tij për qëndresën e vendit të tij nëpër kohë. Edhe te poezitë Epika, Unë biri yt, Hija e tokës dhe Rënkimi kemi larushi figurative ku shohim metaforën, krahasimin, anaforën, gradacionin, retiçencën, pyetjen retorike, të cilat lidhen bukur me struktura shprehjesh popullore ( kam hëngër veten, gjithë natën e lume) duke ia shtuar edhe më tej bukurinë dhe fuqinë vargjeve të tij, po edhe gjithsesi edhe ëndjen lexuesit për t`i lexuar dhe rilexuar ato. Siç shihet shprehjet: guri, muri, kulla rozafa janë shenja dhe i shenjuari është kombi brenda rrafshit tematik, përmbajtësor.
Kështu, fati i
kombit ka primatin e diskursit
tematik dominant në poezinë e Podrimjes. Ky diskurs tematik me nuancat
stilistike dhe me formën e lartë të shprehjes letrare e arrin kulmin artistik të transmetimit të ideve letrare. Te Epika
shekujt flasin për epoka historike, për përpjekje të parreshtura e sakrifica
dhe madhështia e saj figurative e fuqia shprehëse vjen me vargun: “Miq, Kosova është gjaku im që nuk
falet”
“Me shekuj kam shitur gjakun
E jam rritur me gjakun e shitur
Me shekuj kam hëngër veten
E ditur s'kam të qesh me veten e tepruar...
E jam rritur me gjakun e shitur
Me shekuj kam hëngër veten
E ditur s'kam të qesh me veten e tepruar...
Miq,
Kosova është gjaku im që nuk falet!”
Kosova është gjaku im që nuk falet!”
Si figurë që artikulohet mbi parimin e
ngjashmërisë, duke e fshehur lidhëzën si, metafora bën identifikimin e një
sendi me një send tjetër. Një shkrirje të atdheut me gjakun e bën këtu dhe vargu Miq, Kosova
është gjaku im që nuk falet! është
varg monumental, një emblemë e çmuar e ndërtuar mbi një strukturë arketipore që
lidhet ngushtë me trashëgimin dhe lidhjen e fortë shpirtërore që e ka populli
ynë me vendin, aq sa vendin e vet e barazon me gjakun pa të cilin nuk ka jetë.
Poeti i njeh dhe i ndjen dhembjet, vuajtjet, dëshirat e vendit të vet, siç i
njeh edhe shprehet nëpërmjet vargjeve të
bukura ku vihet re metafora, gradacioni, polisindeti dhe krahasimi:
“Unë
biri yt, Kosovë, t'i njoh dëshirat e heshtura,
t'i njoh ëndrrat, erërat e fjetura me shekuj,
t'i njoh vuajtjet, gëzimet, vdekjet,
t'i njoh lindjet e bardha, caqet e tua të kallura;
ta di gjakun që të vlon në gji,
dallgën kur të rrahë netëve të pagjumta,
t'i njoh ëndrrat, erërat e fjetura me shekuj,
t'i njoh vuajtjet, gëzimet, vdekjet,
t'i njoh lindjet e bardha, caqet e tua të kallura;
ta di gjakun që të vlon në gji,
dallgën kur të rrahë netëve të pagjumta,
e
të shpërthejë do si vullkan,
më
mirë se kushdo tjetër të njoh, Kosovë,
Unë, biri yt.”[13]
Unë, biri yt.”[13]
Pylli i Ali Podrimjes del simbol i bashkësisë së botës shqiptare të pushtuar dhe të shkelur nga armiku ( dhembi i ujkut) dhe lumi mund t`ia shuaj etjen tokës së shkretuar, por deri te lumi rrugën duhet t`ua ndriçojë ylli që simbolizon idealin për liri.
Poezia "Dëftore" siç shpreh
titulli i saj tregon ardhjen dhe ikjen e pushtuesve gjatë shekujve si: mbretër,
sulltanë, kralë, etj. dhe poeti me fyellin e tij (si rilindasit) fton zgjimin e
shqiptarëve për liri e pavarësi. Ngjashëm thërret edhe te poezia Zgjohu Kosovë!:
“ Zgjohu Kosovë! Zgjohu nëna ime e dashur
balli dhe emri im i shkelur-
zgjohu oj! A po e ndien vajin tim?
a po e sheh ngulur sytë,
mu në zemër mu në shpirt,
si t`i kam hedhur duart rreth belit
për të përqafuar, unë- ashti yt?
Zgjohu Kosovë!
Prej degëve të mia të thyera kush po mbahet
Këtë vatër kush po e le?
Ç`janë këto gjurma gjaku
që po shtohen
nëpër fytyrën tënde.
Këto varre e murana që sillen rreth shtëpisë sime...?
Zgjohu Kosovë! Zgjohu nëna ime e dashur...
Bota në ty le të kallet!”[14]
Simbolet
e së keqes dhe të shëmtuarës.
Në një situatë poeti
ndjen se fatin e keq
dikush ia ka ndjellur vendit të tij dhe jo rastësisht Podrimja i
artikulon vargjet e ngitura mbi gjurmët e një miti të vjetër për macen e zenë,
e cila ndjell fatin e keq:
“ Në udhëtimin tim
Një mace e zezë më ndjek
E shpirti më thotë
Në gjysmë rruge kë për të mbetur
...
Një mace e zezë më ndjek
Në udhëtimin tim
Orët e fatit ajo dikton”[15]
Dhe siç shihet macja simbolizon përcaktuesen
e fatit të tij dhe të vendit dhe
gjithsesi dhembja që përshkon poezitë e Podrimjes, nuk është vetëm një dhembje personale shpirtërore, por definitivisht ajo dhembje merr përmasat e
një dhembjeje së përgjithshme, pasi lidhet me gjakimin për liri,
me dallgët e jetës, me vdekjen e shëmtuar etj. që janë njerëzore dhe të ndjeshme për
çdo kënd dhe në gjithë globin.
Autori krahas vargjeve
kushtuar kullave, urave, kalave etj.,
atyre që i ngre në simbole të së madhërishmes dhe sublimes, ai vë në pah edhe
simbolet e së keqes dhe të shëmtuarës që lidhen me dukuritë negative:
tradhtinë, degjenerimin, dyfytyrësinë, dinakërinë etj., prandaj edhe brenda
veprës së tij defilojnë figurat e tilla si: macja
e zezë, Kali i trojës, njeriu lakuriq, maskat etj.:
“Kush je ti që flet
e fytyrën s`ta pamë
sa të doni maska
rreth meje dhe botës”[16]
Sikurse Lasgushi edhe Podrimja e poetë të tjerë e kanë përdorë detin në funksion të shprehjes
simbolike, me të cilën simbolizohet
sfida, vuajtjet, dallgët e jetës dhe e keqja përballë jetës. Te
Podrimja kryesisht deti simbolizon të keqen kundër qenies kombëtare, siç mund
të shihet te poezia : “ Koha që
s`ekziston për ne”:
“n`udhëtimin e vet
deti ka shembull brigjet tona
prej nesh të lirohet
prej nesh të vërshojë botën
e dhëmbët i ka harruar atëherë
në lëkurën tonë
një kohë që s`ka ekzistuar për ne”[17]
dhe siç shihet deti na simbolizon armikun, të cilin
populli ynë vazhdimisht ka bërë përpjekje për të sfiduar, gjë që e reflekton
poezia tjetër gjithashtu me simbolikën e detit “ Si e kemi zbuluar detin”:
“ me qindra e mijëra kilometra kemi udhëtuar
kemi udhëtuar e këmbët plot therra i kemi pasur
e kurtha të panumërta janë ngrehur
në udhetimin tonë të gjatë sa jeta jonë
e tërë jetën kemi udhëtuar nëpër njëfarë uji...
deti është gur i rëndë në zemrat e varfëra”[18]
Te vargu i fundit simboli
transformohet në metaforë kur deti quhet gur
i rëndë në zemrat e varfëra. Ngashëm
me dimensionet shkatërruese na e paraqet
detin edhe te poezia “ Një arap i zi pa
emër dhe histori” e cila është në
raporte intertekstualiteti me legjendën për Gjergj Elez Alinë.
Në vëllimin "Lum lumi", të botuar në vitin 1982 shihet një ngarkesë
emocionale që bart dhembja e madhe për
sëmundjen e pashërueshme të të birit, por edhe njëkohësisht është e
pranishme edhe fryma e krenarisë dhe e qëndresës së kombit në luftërat nëpër
shekuj.
Kështu me të drejtë mund të themi se këtu
kemi lirika të pikëllimit me tone të theksuara elegjiake, shih vargjet për të
birin, tashmë të vdekur:
“Erdhe
në jetë
Nuk ka më nevojë për kuje, lutje
Kryesorja të jetosh
Nuk ka më nevojë për kuje, lutje
Kryesorja të jetosh
Këtë
gur ta hedhësh më larg se Unë”
(Me
jetue, Tim bir, Lumit)
apo
“Qenit
ruaju se të kafshon ajo kafshë shtëpiake
Besnik i madh i Njeriut
Nga kafshimi i gjarprit mund të shpëtosh
Macen nxirre nga fjalori yt gjithsesi
Ajo s'është simbol i kohës sate as i artit tënd
Besnik i madh i Njeriut
Nga kafshimi i gjarprit mund të shpëtosh
Macen nxirre nga fjalori yt gjithsesi
Ajo s'është simbol i kohës sate as i artit tënd
(Unë
gjthmonë ia kam frikën edhe Lules edhe
Femrës)
Femrës)
...
Dhe
si të duash Ti Lumi
Kryesorja: jetën ta jetosh pa e vrarë
Dhe pa të mbetur në këmbë ndonjë therrë
Kryesorja: jetën ta jetosh pa e vrarë
Dhe pa të mbetur në këmbë ndonjë therrë
e
saj e zezë
Bashkudhëtari
im
Ta provojmë vetveten derisa kemi frymë...”[19]
Ta provojmë vetveten derisa kemi frymë...”[19]
Kjo poezi që ishte krijuar në vitin 1979 sa ishte
gjallë biri i poetit, bart me tërësinë e saj peshën e dëshirës për ta sfiduar
vdekjen, të cilën poeti as që don ta mendoj fare, ndonëse e din që nuk ka
shpëtim për Lumin e tij. Siç shihet nuk
ka aspak vaj, kuje e as mallkim brenda poezisë, por vetëm porosi të karakterit
prindëror, porosi plot e përplot
mençuri të bazuara në përvojat
shekullore, porosi këto të artikuluara fuqishëm si në planin artistik, ashtu
edhe në atë etik dhe kombëtar.
Janë të njohura vargjet e tij të poezisë Pikëllimë
, të shkruara në vitin 1981, kur thotë se:
“ Unë
nuk qaj
Shi
bie vogëlushi im
Shkundet
plepi i shtëpisë
Unë
nuk luaj vendit
Muret
lëvizin sendet vogëlushi im
Vjeshtë
e keqe mori
brenda të cilave ndërlidh pikëllimin, dhembjen për
të birin me pikëllimin dhe dhembjen për popullin e tij që hiqte të zitë e
ullirin dhe përpëlitej në përpjekjet për liri.
Këtu poeti sajon një paralelizëm figurativ kur
vajin e vë paralel me shiun, moslëvizjen e tij me lëvizjen e murit,
sendeve dhe vjeshta e keqe del në funksion të metaforës që nënkupton motin e
keq, ngjarjet e rënda dhe në vargun e fundit
“ re e zezë” simbolizon të keqen
që e kaploi si shtëpinë e tij edhe
vendin.
Përfundim:
Nga e gjitha që u tha, pamë deri diku funksonin semiotik të tekstit,
si fjalët dhe shprehjet gjuhësore si
janë të lidhura ngushtë me komunikimin e autorit të shtyrë nga motivet e
caktuara për ta ndërtuar tekstin. Meqë poezia e Podrimjes është kryesisht
patriotike i nxorëm në pah shprehjet, shenjat që identifikojnë elementet
kombëtare, nëpërmjet të cilave shtrihet rrafshi tematik dhe ideor, qoftë kur
motivohet nga qëndresa e popullit ( shenjat/ simbolet: gur, kala, Rozafa, etj.)
apo kur frigohet nga armiku dhe dëmet që sjell ai ( deti, gjarpëri, macja e
zezë, Kali i Trojës, maskat etj.).
Interpretimin e domethënies së këtyre shenjave e bëmë duke i deshifruar
dhe komentuar figurat poetike që ishin mjaft të qarta dhe të dallueshme brenda
tekstit. Kjo puna e interpretimit, mund të zgjerohet edhe më tej me aspektet
strukturore, linguistike, tingullore etj., ngase semiotika mund të shikohet nga
perspektiva shumëdimensionale. Shih për këtë tema mbetet gjithnjë e hapur për
plotësime me punime tjera.
[1] Ali Podrimja, Torzo, Rilindja, Prishtinë, 1979, f.53.
[2] Ibrahim Rugova, Strategjia e kuptimit, Rilindja, Prishtinë,
1980, f. 83.
[3] Ali Podrimja, Torzo, Rilindja, Prishtinë, 1979, f.41.
[4] Ali Podrimja, Gjumi i tokës, Ideart, Tiranë, 2007, f. 76,78.
[5] Ali Podrimja, Gjumi i tokës, Ideart, Tiranë, 2007, f. 128.
[8] Rexhep Qosja, Poetika e romantizimit, Koha në
unazë, Rilindja, Prishtinë, 1980, f. 28
[9] Ali Podrimja, Credo, Rilindja, Prishtinë, 1976, f. 37.
[10] Ali Podrimja, Torzo, Rilindja, Prishtinë, 1979,
f.11.
[11] Ali Podrimja, Credo, Rilindja, Prishtinë, 1976,
f.29.
[13] Ali Podrimja, Credo,
Rilindja, Prishtinë, f.53.
[15] Ali Podrimja, Torzo, Rilindja, Prishtinë, 1979, f.7.
[16] Ali Podrimja, Torzo, Rilindja, Prishtinë, 1979,
f.43
[17] Ali Podrimja, Sambo, Rilindja, Prishtinë, 1969, f.63.
[18] Po aty, f.63.
[19] Ali Podrimja, Gjumi i tokës, Ideart, Tinanë,
2007, faqe 60
[20] Ali Podrimja, Gjumi i tokës, Ideart, Tiranë, 2007, f. 104.
(Merita Bajraktari Januzi, e lindur në Vushtrri më 10.12.1972. Shkollimin fillor dhe të mesëm e kreu në Vushtrri, ndërkaq studimet universitare në Fakultetin e Filologjisë të UP-së, në degën: Letërsi dhe gjuhë shqipe. U diplomua më 1997 dhe si absolvete mori çmimin Studente e dalluar. Pas një pauze për arsye familjare, iu rikthye studimeve dhe në maj të vitit 2012 mbrojti me sukses temën e diplomës së studimeve pasuniversitare ( Figuracioni poetik te autorë të njohur të letërsisë moderne shqipe). Tani vazhdon studimet doktorale në degën e letërsisë, në Universitetin e Prishtinës.
(Merita Bajraktari Januzi, e lindur në Vushtrri më 10.12.1972. Shkollimin fillor dhe të mesëm e kreu në Vushtrri, ndërkaq studimet universitare në Fakultetin e Filologjisë të UP-së, në degën: Letërsi dhe gjuhë shqipe. U diplomua më 1997 dhe si absolvete mori çmimin Studente e dalluar. Pas një pauze për arsye familjare, iu rikthye studimeve dhe në maj të vitit 2012 mbrojti me sukses temën e diplomës së studimeve pasuniversitare ( Figuracioni poetik te autorë të njohur të letërsisë moderne shqipe). Tani vazhdon studimet doktorale në degën e letërsisë, në Universitetin e Prishtinës.
Qysh
prej fillimit të studimeve bazike është marrë me recensione, vështrime letrare
dhe ka botuar punime në gazetat dhe revistat e kohës. Së fundi i ka botimet në
gazetën Zëri ( tema: Tradita dhe modernia me referenca të shumta
historike) dhe në revistën Shkëndija ( Idetë letrare të Gjergj Fishtës).
Merret edhe me poezi për çka edhe ka marrë çmime në Takimet e poeteshave
shqiptare. Ka në dorëshkrim një numër të konsiderueshëm të poezive
dhe studimeve letrare që mund t`i botojë ndërkohë.
Jeton në Vushtrri
me bashkëshortin dhe katër vajzat, ndërkaq punon në Prishtinë, në Ministri të
Arsimit Shkencës dhe të Teknologjisë.)