Nga Flori Bruqi
Shkrimtarët shqiptar thonë se veprat e tyre janë të denja, janë të botuara në gjuhën shqipe apo të huaj, kanë marrë këtë çmim e atë çmim. Një numër i madh i tyre e kanë lehtë sot të përurojnë veprat e tyre në rrjetet sociale në “Facebook”, “Twitter”etj.
Në vitet e kaluara kur libri ishte shoqërues i çdokujt, (në punë, shërbime, pushime, kohë e lirë dhe udhëtime), mediat vizive dhe audio ishin shumë të kufizuara ose diku mungonin fare. Sot kemi një situatë krejt tjetër. Nga një telefon merr aq shumë informacione në kohë të shkurtër, sa nga një mori librash voluminoz. Pse unë duhet të marr një informacion së dyti nga libri? Këtu lind problemi se çfarë duhet të hedhim në libër, pra atë që nuk e gjejmë askund tjetër.
Ashtu si me problemet e tjera edhe libri ngjizet te fëmija që në moshë të vogël. Të gjithë mbajmë mend përrallat për fëmijë dhe ato nuk kanë qenë shumë. Edhe shkrimtarët për fëmijë numëroheshin me gishtat e dorës. Në përralla shkruhej për personazhe konkret, të kapshëm, tokësor, të njohur nga mosha e vogël, popullor, etj. Kësulëkuqja, xhuxhat, borëbardha, pinoku, arushi, lepurushi, etj.
Në librat e sotëm, të përkthyera nga kush mundet, ka përralla që edhe të rriturit nuk i kuptojnë. Personazhe me emra të huaj, kafshë që nuk jetojnë tek ne, gjuhë e ndërlikuar dhe jo amtare, vizatime pa kuptim, etj.
Dëgjoj shumë se unë ose filani ka shkruar “X” libra. Sa shumë!! Në fakt unë i kam lexuar 2 ose 3 se pastaj edhe po shkruajti mirë më neverit aq shumë me mediokritetin e tij sa nuk lexohet. Libri është art, krijim, kompozim, filozofi, jetë, përvojë, aktivitet, histori, mbresa e kohë. A mundet një krijues të botoi aq shumë pa rënë në përsëritje apo në kopjim të dikujt. Unë njoh “krijues” që përkundrejt të hollave shkruajnë për njerëz të thjeshtë, u japin vlerë të papasë dhe krijojnë “heronj’” të paqenë. A mund të jenë të lexueshëm. Këta ta bëjnë leximin të neveritshëm…
Jo vetëm kaq, secili prej tyre mund të hapë dhe një faqe virtuale në emrin e librit që ka botuar dhe aty të verifikojë çfarë mendojnë njerëzit për të.
Pak më ndryshe është çështja për shkrimtarë të një rëndësie cilësore, të cilët as tentojnë të gjejnë hapësirë diskutimi përmes “gazetave vetanake ", as u intereson shumë mendimi popullor, ndërkohë që specialistët ose u shmangen veprave të rëndësishme, ose presin të verifikojnë pikëpamjet e tyre përmes faktorit “kohë”.
Zakonisht përgjegjësia i është lënë kritikës letrare, ndonëse ky term është krejt i njëanshëm: pse duhet të jetë kritikë dhe jo edhe vlerësim; a duhet të merren studiuesit vetëm me vepra të qortueshme apo edhe me ato që përbëjnë cilësinë letrare.
Po të zbresim në terrenin e publicistikës letrare do të shohim se kohët e fundit mungon recensioni i librave të rinj, që dikur i kushtohej shumë rëndësi. Edhe pse ka një prurje shumë më të madhe nga autorët e librave, pak recensione shihen në faqet e gazetave për autorët, idetë emocionale të autorit, ndjenjat, impulset, kritika që është shumë e rëndësishme për një libër të ri. Jo vetëm kaq, po me anë të këtij lloji të munguar letrar-publicistik, ne mësojmë për librat e rinj dhe për vlerat e tyre.
Me sa duket termi “kritikë letrare” mban ende gjurmën ideologjike të së shkuarës moniste , kur detyrë e saj ishte vigjilenca prej ikjes nga parimet dhe shmangieve ideologjike të kohës.
Nuk kemi pse të largohemi nga e kaluara duke u larguar dhe nga pozitiviteti i disa metodave të saj. Në letërsinë e realizmit socialist kritika letrare, si quhej në atë kohë analiza e veprave letrare, bëhej seriozisht dhe nga analistë të shquar në fushën e letërsisë, si Alfred Uçi, Adriatik Kallulli, K.Velça, etj. Këto “kritika letrare” jo vetëm studioheshin, por edhe botoheshin në tekste të veçanta letrare dhe studioheshin në shkolla dhe institucione arsimore. Kjo nga njëra anë bënte dhe unifikimin analitik të veprës letrare, të domosdoshme për kohën, por nga ana tjetër, ajo që na intereson ne, njihej masa e lexuesve me veprën dhe promovohej ajo në shoqëri.
“ …Qyteti i Kukësit është shumë i vogël dhe ka dy shoqata shkrimtarësh, dy që nuk takohen dhe nuk bashkëveprojnë me njëra tjetrën. Të dyja promovojnë spontanisht. Kanë anëtarët e vet në bazë shoqërie, fisi dhe interesi. Shoqatat e shkrimtarëve duhet të jenë barriera dhe pengesa e mediokritetit. Ata si duhet të inkurajojnë krijuesit e rinj, duhet të jenë filtri edhe për krijuesit e njohur. Të kenë një Këshill botues ku të shihet libri para botimit nga pikëpamja artistike, gjuhësore, morfologjike.
Të ketë një diskutim të pjekur dhe të japin mendime konkrete. Të afrohen me Organet e Pushtetit Vendor dhe me biznesin për ndihmë financiare dhe të inkurajojnë personazhet e njohur në aktivitetet e saj. Përgjumja dhe mediokriteti vetëm largon njerëzit e aftë dhe krijues. Ata që shkruajnë kundrejt lekut dhe për sasi të mos i promovojë, por t’i mbaj larg e më larg…”, thotë bashkëbiseduesi im Adem Avdia.
Shkrimtari në Luginën e Preshevës është si të thuash brenda një gëzhoje, i ndarë në gurë kufijsh, të cilët përpos telasheve për botime të librave, ka telashe edhe për ushtrimin e aktivitetit të tij, sepse gjithnjë është i preokupuar në shpërndarjen e botimeve të tij dhe ndalesa në kufij të imponuar.
Të vetmen adresë për takim, bashkëbisedim me kolegët e tij krijues, shkrimtari e ka në Shoqatën e Shkrimtarëve “Feniks” të Luginës së Preshevës, ku mundohet ta gjejë veten, të afirmohet dhe të bëj emër edhe jashtë kufijve lokal.
Edhe pse të organizuar mirë brenda kësaj Shoqate, shkrimtari me shkrimtarin dhe me kolegët e tij nuk kanë vendtakim, apo zyre, ku do të zhvillonin aktivitetin e tyre, kjo për arsye të neglizhencës së pushtetit komunal të Preshevës, për t’u ofruar kushte sa më të mira shkrimtarëve luginas.
Edhe mediat elektronike dhe të shkruara, nuk janë në gjendje të kënaqshme, duke u nisur nga tentimi për privatizimin dhe mbylljen e të vetmit televizion publik të Preshevës RTP, nga agjensioni për radiodifuzion të Serbisë, duke i ndihmuar në masë të madhe edhe pushteti lokal, i cili i mbështet me mjete materiale disa portale që janë të afërta apo zëdhënëse të pushtetit me paranë publike, duke e minimizuar skajshmërish televizionin e parë shqiptar të Preshevës, themeluar para gjashtëmbëdhjetë viteve, në një kohë të pakohë.
Në Luginë është vetëm një revistë “Nacionali” organ i KKSH-së, dhe disa revista, të cilat për shkaqe materiale herë botohen e herë nuk botohen, dhe revista vjetore kulturore e letrare “Qëndresa” organ i Shoqatës së Shkrimtarëve “Feniks” të Luginës së Preshevës.
Për të folur për ecejaket e një shkrimtari dhe për mediat në Luginë të Preshevës, duhet shkruar shumë, e cila e preokupon çdo ditë shkrimtarin dhe gazetarin.
Kjo shihet qartë me bllombimin e shtëpisë së kulturës “Abdulla Krashnica” në Preshevë nga inspekcioni kundër zjarrit, dhe me neglizhencën e pushtetit lokal, janë mbyllur edhe institucionet e kulturës si: Biblioteka, RTV Presheva dhe zyra për të rinj.
Pra, të jesh shkrimtar dhe gazetar në Luginë të Preshevës, nuk është njëjtë si me qenë shkrimtar në Prishtinë apo në Tiranë - thotë shkrimtari Bilall M.Maliqi.
Letërsia është lirizmi i shpirtit të njeriut me botë të ndjeshme. Në këtë mes kemi të bëjmë me një qëndrim revoltues të shtetit ndaj artit të letërsisë.
Kaq e pamundur qenka që shteti të mbajë me rrogë disa persona në krye të organeve letrare?
Për fatkeqësinë tonë kombëtare, klasa politike në Prishtinë dhe në Tiranë ka punuar dhe vazhdon të punojë vetëm në interes të oligarkëve, të cilët e kanë zënë shtetin për fyti dhe popullin po e varfërojnë pa mëshirë, pikërisht ashtu siç po ndodh në Somali, thotë studiuesi shkencor Akademik Prof.Dr. Eshref Ymeri nga Tirana.
Sot në trojet tona shqiptare flitet për “protonizëm”, që është një alternativë e kritikës letrare , madje studiuesi shqiptarë Prof.Dr.Gjekë Marinaj në e ka propozuar si sjellje metodologjike.(Shif librin e studiuesit Gjekë Marinaj : “Protonizmi:Nga Teoria në praktikë-Vizione letrare”, Shtëpia Botuese “Nacional”,Tiranë ,2010).
Gazetaria e keqe e kulturës shqiptare është ajo, kur gazetarët që e përcjellin kulturën shtirren sikur “kuptojnë diçka” për diçka që nuk e kanë kuptuar, ose që pretendojnë të “jenë dikushi” për diçka që nuk janë.
Gazetarët e kulturës në mediat e shkruara dhe elektronike duhet të jenë të ndershëm dhe të njohin kulturën shqiptare në veçanti dhe atë globale në përgjithësi.
Turrja e gazetareve ne shkrime të gatshme kulturore/artistike ka bërë që ne të jemi të orientuar, kryesisht, kah rezultati dhe kjo ka një element të strategjisë mbijetuese; prodhimet kemi mundësi t’i shesim si mall, përderisa proceset na rikujtojnë (jokëndshëm) në çdo gjë që ne nuk mundemi dhe nuk e kuptojmë; proceset kulturore janë kërcënuese për gazetarinë jo profesionale.
Shumë pak gazetarë të kulturës kanë sjellë ne opinionin tonë atë që bëjnë artistët (shkrimtarët, poetët, akademikët, piktoret, kompozitoret, këngëtaret…).
Gazetarët tanë pak a shumë nuk mirren me proceset krijuese?
Këta gazetar i janë nënshtruar rezultatit dhe prodhimit…
A duhet gazetari i kulturës të jetë aktivist kulturor, dhe akoma më keq, zëdhënës politik apo gazetar profesionist?
Një pyetje e tillë mund të ngjallë konflikte dhe definime rolesh: gazetari nuk mund, njëkohësisht, të jetë gazetar partiak dhe aktivist kulturor. Ai duhet të zgjedh një rol. Ky bosht konflikti është në rritje në ditët e sotme.
Dhe kjo do të formulohej kështu: “Gazetarët e kulturës, para së gjithash do të duhej të kenë distancë nga jeta politike dhe kulturore me shkrimin gazetaresk investigime në mënyrë kritikuese”, dhe tjetra. “Gazetarët e kulturës duhet ta duan kulturën më shumë se partinë e ideologjinë dhe ta ndiejnë një përgjegjësi të veçantë për jetën kulturore.
Shtrohet pyetja: si do të ishte e mundur të mbetet distancë kritike nga ajo që ti e donë dhe ndien përgjegjësi të veçantë?
Ka shumë që mendojnë se gazetaria e kulturës është “e pa dhëmbë dhe jo kritike”.
Jo rrallë, gjatë leximit të artikujve të kulturës, e që ka të bëjë me letërsinë, hetojmë një lojalitet ndaj shkrimtarëve “të qeverisë” dhe botuesve “të partisë” – e jo ndaj vlerave dhe lexuesve…
Gazetarët e kulturës, sot, nuk janë gjë tjetër pos shokë e miq të qeverisë, klaneve, artistëve, poetëve e publicistëve.
Shumë gazetarë e gazetare të kulturës sonë mendojnë hapur, se është me më rëndësi të jesh shok me personalitete politike, se sa të shkruash gazetari të mirë gërmues e kritike.
Shqiptarët duhet pranuar, e këtë deshën e s’deshën, se kanë shumë pak gazetari kritike mbi jetën dhe prodhimet kulturore e artistike. Ne, pra veprojmë në një rreth të mbyllur, dhe njohim njëri-tjetrin shumë mirë.
Dhe kjo është një problem. Kam vërejtur se, shumë gazetar tërhiqen nga intervista; nuk janë aq kritikë ashtu siç kam menduar.
Janë shumë “zemërgjerë” e “frikacakë”. Këta arsyetohen se pak shkrimtar “e durojnë” kritikën.
Por a janë këta gazetar kulturorë të mire?
Shumica e gazetarëve mendojnë se këta janë thellësisht të kontrolluar.
Gazetarucët e gazetarucet janë jo kritikë sa herë që ftohen në konferenca për shtyp (nga botuesit apo nga politikat) dhe takojnë shkrimtarët.
Sa herë që shkruajnë për ndonjë botues shkrimtar dhe poet e akademik kulturor, ata “dinë” se si duhet vepruar; ata duhet të bëjnë reklamë të mirë për librin e ri dhe autorin e librit, e po ashtu, shumë me rëndësi, edhe për partinë qe e ka sponsoruar këtë konference për shtyp me media të shkruara apo ato elektronike.
Por,gazetarët e mirë do të duhej të fillojnë të kërkojnë më shumë.
Është më se e nevojshme që gazetarët e kulturës të provojnë të shtrojnë pyetje kritike “të djegsa”, pyetje jo të këndshme prodhuesve të kulturës dhe sponsorusve të tyre, dhe jo vetëm “të dinë” të mbajmë “mikrofonin dhe kamerën televizive ” në dorë.
Ka shumë raste që kur promovojmë një vepër letrare i vihet rëndësi më e madhe sponsorit të veprës se sa autorit të librit. Kjo jo vetëm deformon promovimin dhe seriozitetin e tij, por deformon vlerat e vërteta, ani pse personi që promovoi ndoshta ishte faktor determinues në organizimin e atij aktiviteti artistik.
Të gjithë e dinë se deri në ç’pikë ka rënë leximi dhe deri në ç’shkallë është degraduar fati i librit dhe i shkrimtarit në trojet tona shqiptare dhe në diasporë...
Dikur ishin shkrimtarët që merreshin me njëri-tjetrin dhe promovonin e njëri-tjetrin : Mitrush Kuteli me Lasgush Poradecin ,Gjergj Fishta me Xanonin, Atë Shtjefën Gjeçovi me Prenushin, Lasgush Poradeci me Musinenë etj.
A po vjen koha që të themi “Ç’dreqin na duhet libri?! Një hamburger benë me shtrenjtë se një libër. Blejmë raft për këpucët dhe për zarzavatet dhe jo për librin. Njeriu nuk edukohet sot nëpërmjet librit, por nëpërmjet celularit. Shkrimtarët sot po rendin për grada dhe jo për tema. Kritika sot është lavd për autorin dhe një darkë e majme me gosti e flluska sapuni në valle. Gazetari i kulturës me se shumti është pa kulturë. Si mund të ketë kulturë kur ai e merr diplomën me lek?! Masterin plagjiaturë!
Investimi në kulturë është investim në identitet, pasuri e çmuar për të ardhmen, për trurin dhe mendjen e kombit, ajo ka vlerë më shumë se një ushtri. Një libër rrëzon një perandori. Gazetari i rubrikës së kulturës nuk merr mundimin të përgatitet.
Madje ato kur marrin pjesë dhe komentojnë një libër nuk e kanë lexuar. Me së shumti shikojnë recenten nxjerrin ndonjë paragraf, intervistojnë autorin dhe dy tre vetë dhe kaq. Flasin për veshjen jo për brendinë.
Fjala vjen shkrimtari Zef Pergega thotë :” Në Amerikë vlerën e librit e vendos tregu. Recencat janë shumë të shkurtra dhe koncize. Nuk ka gazetar në Amerikë 20-24 vjeçar. Të gjithë kanë kaluar nëpër kudhrën e jetës derisa u besohet ajo detyrë.
Gazetarët e sotëm nuk dinë të bëjnë pyetje. Studiot televizive kanë hyrë në një rreth viciozë si kazanë të vegjël, qe presin nga garuzhda e qeverisë të ua mbushin tasat si lulëkuqet mbi mure. Organizatat botërore që erdhën në Shqipëri dhe Kosovë gjoja për ti mësuar gazetarët me praktiken e re të demokracisë, ngritën një rrjet puthabythas të politikës, duke qenë ne sinkron me politikat e fqinjëve për asimilimin e kulturës kombëtare shqiptare, për ta zhveshë shpirtin poetik dhe atdhetar të shqiptarit, për te ia shterë kujtesën kombëtare si kështjella e pamposhtur e kombit shqiptar.
60 televizione në Shqipëri dhe pak me pak në Kosovë, të cilët flasin vetëm për Tiranën e Prishtinën, ku vendin e parë e zë lajmi politik, nuk e thonë një fjalë për 15 milion që jetojnë jashtë shtetit, rrugëve të botës ose nën sundimin e shteteve që shekuj e shekuj e gjakosin shqiptarin dhe kulturën e tij. Ka ardhur koha për një Kongres për kulturën dhe gazetarinë, librin dhe kritikën si manifeste shpëtuese. Kështu e kuptoj unë shqetësimin e ngritur në një temë te tillë të ngritur nga LSHK , për të përballuar sfidën e asimilimit dhe shlyerjes së virtytit kombëtar, thotë shkrimtari dhe gazetari në ADTV në Detroit z. Zef Pergega .
Në kohë të fundit disa nga shkrimtarët tanë po merren me poshtërimin e njëri-tjetrit. Me poshtërimin e të gjallëve dhe të vdekurve.
Me krijimin e opozicioneve nga më të pabesueshmet: politike, krahinore, fetare. Ndërsa ajo që dikur quhej kritikë letrare zëre se ka vdekur.
Në trevat pak a shumë shtyp letrar nuk ka,përpos disa revistave letrare si fjala vjen: Revista letrare e LSHK -së “Metafora”, Revista letrare e Tiranës “ "ILLZ", Revista letrare “Obilesk” , Revista kulturore letrare “Orfeu”, revista letrare ”Jeta e re”, gazeta "Nacional", "Floripress", "Koha", "Flaka..." etj.
Vallë, ç’mund të thuhet tjetër?
Mësuesi i letërsisë në shkolla duhet të jenë jo vetëm profesionistë, por dashamirë të librit, nxitës të tij në masën e nxënësve e studentëve. Të mos promovohen vetëm libra të autorëve të huaj, por edhe të shkrimtarëve tanë të njohur. Kemi plot libra që janë të zhveshur nga politika, por kanë në brendësi shumë informacione historike, jetësore dhe emocionale.
Nuk mund të përjashtohen librat në grup, me vit botimi apo vite regjimi. Filtri duhet të bëhet nga njerëz të njohur në këtë lëmi, njerëz që duhet patjetër të jenë në ato Shoqatat Letrare që përmendëm.
Shoqatat letrare duhet të jenë të kujdesshme që të mbajnë lidhje me krijuesit cilësorë. Ata duhet të interesohen që librat e tyre të jenë në disa kopje në Bibliotekë të qytetit, apo në bibliotekat e shkollave në afërsi. Sa më afër të jetë libri, aq më i lexueshëm bëhet për njerëzit.
Shkrimtarët dhe krijuesit duhet të jenë prezent edhe në mediat vizive. Aty duhet të shpalosin krijimtarinë më të mirë, jo vetëm të tyren. Daljet duhet të jenë të shpeshta, ku të orientojnë edhe masën e ndryshme të dëgjuesve për të rejat në botime e krijime dhe pse duhet të lexojmë pikërisht këto krijime. Ata duhet të jenë prezent edhe në shkolla, në orët letrare, ku të shpalosin shkrimet e tyre, nëse ai shkrim pa interes për vendin, krahinën, historinë dhe aktualitetin. Një krijues i mirë ka vlerë të disafishtë krahasuar me një mësimdhënës të përgjithshëm, i cili nuk mund të jetë i gjithëdijshëm.
Shtrohet pyetja : A duhej të shuhej gazeta “Rilindja”e Prishtinës apo javorja e Tiranës “Drita", për të cilën dikur zinin radhën paralel me radhën e qumështit qindra qytetarë; a duhej të mbaronte revista “Nëntori” e Tiranës, ”Shkëndija” e Prishtinës, që me gjithë syrin e tyre të mprehtë godisnin në kohë të pa kohë !
Kjo nuk është një çështje për sot. Kohë më parë mund të ishte shtruar.
Sot është për t’u shënjuar se shtyp profesional letrar nuk ka. Edhe ato revista letraro-artistike apo gazeta që grupojnë njerëz me shije të përafërta që ekzistojnë përgjithësisht nuk janë të interesuara për shkrimtarët në veçanti apo për letërsinë e sotme në tërësi.
Ndërkohë, librat në librari , Bibliotekat kombëtare ,bibliotekat e shkollave dhe universiteteve të personaliteteve të shkencës dhe të letrave, kanë dalë në shitje në trotuaret e rrugëve dhe bulevardeve, tërheqin vëmendjen e lexuesit të mençëm: rishiten, me gjithë vulat e atyre që i kanë përdorur, me gjithë shënjimet që mund të kenë lënë, sepse i besojnë shijes së atij që i ka blerë dikur, jo për ndonjë nostalgji, siç mund të jetë gati dikush për të thënë.
A nuk ndodhi pikërisht kështu vitin e kaluar me bibliotekën e gjuhëtarit A. Kostallari, e cila u zhduk sa hap e mbyll sytë nga “vitrina e trotuarit” në Tiranë?
Gazetarët e kulture botuan artikuj kritikë pse kjo bibliotekë po shpërbëhej kështu, por njëherësh ishin të lumtur që kishin arritur të gjenin ndonjë kopje prej bibliotekës së nxjerrë në ankand.
Shkrimtarët flasin për krizë leximi, po aq sa dhe për krizë të mendimit kritik, për krizë të letërsisë vetë.
Disa ditë më parë pata shprehur mendimin se një pjesë e përgjegjësisë për gjithë këtë krizë pa zot është e mënyrës si mediat e shkruara dhe ato elektronike apo ato audio-vizive e përçojnë vlerësimin për librin te lexuesi.
Është fakt se në mungesë të kritikës letrare dhe në kushtet kur vetë shkrimtarët nuk duan më të shkruajnë për njëri-tjetrin, qoftë dhe në mënyrë kritike, siç ishte në fillimin e shekullit të kaluar (rasti Faik Konica – Naim Frashëri), fati i promovimit të vlerave të letërsisë ka mbetur në duart e gazetarëve të rubrikave kulturore në gazetat dhe radio televizionet tona, të cilët, me gjithë vlerësimet që meritojnë, në mos për tjetër për kohën që u kushtojnë shkrimtarëve duke i intervistuar të njëjtit në të shumtën e rasteve ende pa i lexuar librat e tyre, duhet thënë se nuk janë pjesa më e kualifikuar e gazetarisë shqiptare.
Nuk ndodh vetëm në realitetin shqiptar: libri shitet pasi janë blerë gjithë gjërat e tjera që i duhen një familjeje; për librin në shtyp ka vend kur diku tepron një copëz vend.
A nuk ishte rasti i debatit popullor për dorëshkrimin e një romani që u desh të administrohej nga gjykata pikërisht shembulli se sa poshtë është ndërmjetësimi i shtypit për librin?
Është, doemos. Më shumë se dy javë zgjati ky debat, kush ka të drejtë dhe kush nuk ka të drejtë, është dhuratë apo është grabitje.
Por vepra në vetvete nuk i interesoi askujt. Vetëm një studiues arbëresh shtroi pyetjen se dorëshkrimi mund të ndryshojë mendimin për veprën që njohim, për letërsinë vetë.
E thënë më thjesht: faqet kulturore bëhen faqe krye titujsh nëse ka diçka sensacionale për shkrimtarin për sherret apo miqësitë e tij, por për veprën jo. Tradicionalisht koha e pushimeve(verë apo dimër) njihet si kohë leximi, jo vetëm për shkollarët, që kanë marrë detyra, por edhe për të rriturit, që, në intervalin nga njëra lojë në tjetrën, mund të shfletojnë diçka, qoftë dhe për kureshtje.
Por cili libër shkon në duart e tyre?
Kryesisht kujtime kuzhinierësh, magazinierësh, rojash, sanitarësh, të atyre që ishin emërtesa e vjetër politike.
Kjo është dhe fytyra e shtypit sot në trojet tona shqiptare : ashtu si dikur, portretet e shefave të dikurshëm politikë mbushin ballinat e tyre. Letërsia dokumentare që ka lidhje me këta shefa lexohet mirë, por libri i shëndetshëm, letrar a shkencor qoftë, mbetet në raftet e bibliotekave.
Dhe në familjet shqiptare gjithnjë e më shumë vendin e këtyre të fundit po e zënë diskografia dhe multimedia. Po pse një letërsi e rrezikuar shumë prej vetëbotimit, mediokritetit dhe dështimit, shërbehet edhe më mediokre prej mediave, si ndërmjetëse kryesore të tyre?
Sepse edhe media tona sot nuk janë institucion vlerësimi dhe certifikimi të cilësisë, qoftë për letërsinë, qoftë për kulturë, qoftë për tregti.
Miqtë e mediave të shkruara dhe audio-vizive dhe të gazetarëve që mbajnë rubrikat kulturore; parapagimi i kohës televizive në të zezë a në të bardhë, dhe mjaft shkaqe të tjera, bëjnë që ekranet dhe të përditshmet të jenë gjithë të mbushura me libra mëhallësh e fisesh, komandantësh që nuk kanë qenë kurrë komandantë dhe personalitetesh që s’kanë qenë kurrë të tillë.
A është kjo një dukuri krejt e pa evitueshme?
Zgjedhja e mençur që ka bërë gazetarja e mirënjohur Beti Njuma, për kujdeseve e rubrikës së përjavshme “Vitrina e librit” në “ Top Channel”, apo Isa Vatovci si dhe Reshat Sahitaj në faqet e së përditshmes “Kosova sot “, duke iu referuar rregullisht ekspertëve të librit dhe të komunikimit, studiuesve; duke përzgjedhur kryesisht librin e padyshimtë, vlen si pohim se kjo nuk është e pashmangshme.
Por nëse do të veprohej edhe gjetiu kështu, që përzgjedhjen e librit të javës ta bënin studiuesit e mirëfilltë -specialistët, atëherë do t’u pritej rruga ndereve dhe implikimeve dhe “vitrina e librit” nuk do të ishte siç është sot: ndoshta kurrë s’ka qenë më keq.
Dhe kështu, nuk ka më as" Libra të shenjtë" e as "Lexim të shenjtë", por komprometim shijesh dhe çoroditje të lexuesit.
Ishte dikur shtojca për kulturë“Rilindja”, “Jeta e re”, “Fjala” etj., ku pak a shumë kishte gazetar të ndritur të sajë si fjala vjen :Vehap Shita, Jusuf Gërvalla, Mehmet Kajtazi , Shyqyri Galica, Rushit Ramabaja, Nexhat Halimi, Beqir Musliu, Mustafa Ferizi, Esat Dujaka, Ali D.Jasqi, Januz Fetahaj, Hasan Hasani, Prend Buzhalla, Musa Ramadani, e disa të tjerë , që me shkrimet e tyre dëgjohej zëri i shkrimtarit , qe edhe sot ai zë është xëc dhe të nxitë , në këtë katrahurë mediatike, politike e veçanërisht kulturore, që pak a shumë të mbi-zotërojë arsyeja,dija dhe vlera artistike, të këtë qetësi dhe harmoni intelektuale ashtu siç kishte dikur “Rilindja” që "jehonte " zëshëm në mbarë hapësirën shqiptare e më gjerë.
Kristaq Turtulli , shkrimtar shqiptaro-amerikan , thotë se kritikë të mirëfilltë në trevat tona si dhe në diasporë nuk ka. Mendimet kritike që shkruhen dhe hidhen për librat më së shumti bëhen mbi bazën e miqësisë dhe të hatëreve dhe konsideratave personale. Sot ka një fluks të madh botimesh si kurrë më parë: romane, libra me tregime, novela, libra poetike. Defekti i parë, është mos kontrollimi që nga momenti i sjelljes së librit në shtëpitë botuese. Botuesi nuk është profesionist. Ai e sheh librin si mall dhe nga vlera e lekëve që i ofron autori, grafomani, apo shitësi i domateve.
Editori nuk e vret mendjen fare për cilësinë, por sa lekë do fitojë. Qysh prej këtij momenti fillon prishja e rregullit dhe bërjes tregti dhe jo art me librin. Libri botohet, kush ka miqësi me pushtetarët bënë sukses, edhe pse libri është i dobët dhe pa vlerë.
Kjo më së shumti në kohën e sotme është bërë e modës. Prandaj shumë herë flitet dhe lexuesi është larguar nga libri,thotë shkrimtari Turtulli.
Për mendimin tim është faji i editorëve , kritikës, grafomanëve që kanë hapur hendek të thellë midis librit dhe lexuesit duke u servirë paçavure pa vlerë. Krijuesi i vërtetë nuk ka pushtet, dhe më së shumti mezi përballon jetesën dhe kur përpiqet të botojë ndonjë libër duhet të lidhë kokën me shami për të gjetur lekë për ta botuar librin e tij. Edhe pas botimit nuk e ka aq të lehtë për ta reklamuar, sepse është i drejtë dhe i ndershëm dhe ndjehet i hutuar. Përsëri këtu hyn media e ndershme dhe kritika e kualifikuar e zhveshur nga ndikimi dhe miqësia e sëmurë. Të shohë dhe të evidentojë veprën e mirë dhe ta afrojë pranë lexuesit.
Këto ditë gazetari i mirënjohur Ramiz Bala, nxori nga shtypi librin enciklopedik "Koha e qëndresës", një"Monparnas" i rezistencës së shkrimtarëve,gazetarëve,muzikantëve,piktorëve kosovarë "nëpër stuhi"(1993-2000)...
Ndonëse në thelb shkrimtarët shqiptar janë krijues që kanë asimiluar dhe bashkuar si bletët nektarin dhe përvojën e tyre të mire nga vetë jeta.
Shkrimtarët dhe krijuesit duhet të jenë prezent edhe në mediat vizive. Aty duhet të shpalosin krijimtarinë më të mirë, jo vetëm të tyren.
Daljet duhet të jenë të shpeshta, ku të orientojnë edhe masën e ndryshme të dëgjuesve për të rejat në botime e krijime dhe pse duhet të lexojmë pikërisht këto krijime. Ata duhet të jenë prezent edhe në shkolla, në orët letrare, ku të shpalosin shkrimet e tyre, nëse ai shkrim ka interes për vendin, krahinën, historinë dhe aktualitetin. Një krijues i mirë ka vlerë të disafishtë krahasuar me një mësimdhënës të përgjithshëm, i cili nuk mund të jetë i gjithëdijshëm.
Lidhja e Shkrimtarëve e Kosovës duhet të jenë të kujdesshme që të mbajnë lidhje me krijuesit cilësorë. Ata duhet të interesohen që librat e tyre të jenë në disa kopje në Bibliotekë kombëtare, bibliotekë të qytetit, apo në bibliotekat e shkollave në afërsi. Sa më afër të jetë libri, aq më i lexueshëm bëhet për njerëzit.
Mediat vizive dhe audio kanë një informacion të bollshëm, qoftë nga aktivitetet politike, qoftë nga ngjarjet kriminale që fryhen. Unë mendoj se edhe sot ka jetë. Edhe sot, si në kohën e Realizmit Socialist kur shkruhej me normë, ka tema. Ka vend edhe për median e shkruar. Jeta është simfoni dhe temat e emocionet që i shoqërojnë ato nuk mungojnë kurrë. Mjafton të ulemi, të ulemi për krijim dhe jo për fitim. “Lexoni, lexoni e vetëm lexoni” – thoshte Lenini. Leximi nuk ka politikë, ideologji e filozofi. Ai është kulturë që nuk mbruhet për një ditë ...
