Me histori në dorë...

nga Tomë Mrijaj New York

Maria, përherë ka marrë kontakt me Kapidanin dr. Mark Gjomarkun, i cili, ishte një komandant i aftë dhe trim i të gjithë forcave nacionaliste në Mirditë dhe në të gjithë Shqipërinë Veriore.
Për lexuesit e këtij libri, kushtuar Marie Shllakut, duket paksa i veçantë trajtimi i kësaj teme, që do të vijojë në faqet e veprës. Lufta e patriotes Marie, nuk mund të kuptohet e shkëputur nga zhvillimi i ngjarjeve para dhe pas vrasjes së saj. Nga ana e tjetër, historiografia komuniste në Kosovë dhe Shqipëri, shpesh kanë keqinformuar opinionin shqiptar mbi zhvillimin e ngjarjeve dhe përsonazhet kryesorë të tyre. Infeksioni i fortë i dezinformimit e të propagandës fallco komuniste, kishte mundur të depërtonte në Ballkan dhe më gjërë në Evropën Perëndimore, duke mbërritur së fundi edhe në ShBA, falë frymës liberale të këtyre shteteve.
Por, ajo që të shqetëson, është fakti, se disa elementë të emigracionit këtu, u prekën shumë lehtë nga kjo semundje dhe filluan të besojnë dhe të shkruajnë për "patriotizmin" e partizanëve, që kishin filluar luftën vllavrasëse në malet e bukura të Kosovës dhe në veçanti në Veri të Shqipërisë. Më konkretisht ka disa bashkëatdhetarë në ShBA, të gënjyer nga propaganda e disa njerëzve me paramendim e qëllime të këqia, përhapin fjalën në erë mes emigrantëve, se: "Veriu i Shqipërisë me të vërtetë ka qendruar larg dhe i paprekur nga sëmundja e komunizmit, ose në anën tjetër ka mbetur indiferent gjatë shfaqjes së kësaj mortaje nepër vise të ndryshme të Shqipërisë."
Të dy pjesët e këtij pohimi, nuk i qendrojnë aspak të vërtetës, mbasi me fakte dhe dokumente origjinale historike, sikurse ka ngjarë në terren, do të argumentojmë të kundërten e këtyre trillimeve dhe mohimin e kontributit të madh që ka dhënë Shqipëria e Veriut, për çështjen shqiptare, duke qenë epiqendra e antikomunizmit. Për më tepër, një ndër qytetet e Veriut të Shqipërisë, sikurse është qyteti i lashtë kulturor Shkodra, ka pas 50 vjetëve të sundimit të diktaturës më të egër komuniste të kryexhelatit Enver Hoxha, në çdo dy vetë ka një të vrarë, i përndjekur, i syrgjynosur në internime pambarim, i privuar nga e drejta e lirisë, duke vuajtur burgje brenda shtetit burg që quhet Shqipëri. I gjithë kleri katolik numëron mbi 40 martir të pushkatuar me dhe pa gjyq e shumë keqtrajtime, që duhen shekuj për t’i përshkruar me lot dhe dhimbje.
Këto argumente burimore të gjalla historike me fakte në dorë, do të vlejnë edhe ndihmesë e çmueshme, për atë që do të dojë të shkruaj me paanësi historinë e periudhës më fatkeqe të vendit, kur gjaku i shqiptarit u derdh për llogari të të huajit e në dëm të Shqipërisë.
Shqipëria e Veriut e dha kontributin e vet, të shënuar në luftimet e ndryshme jo vetëm në anën veriore, por edhe deri poshtë në jug të vendit, sikurse do të shihet më poshtë. Dëshmitarët, që kanë shpëtuar nga ai kalvar, duke lënë Shqipërinë me tela, kanë dëshmuar para botës dhe medias evropiane dhe amerikane gjithçka e zezë që po ndodhte në vendin e shqiponjave. Në organin e Blokut Indipendent (Organe du Bloc National Independant, Roma, Italy), që botohej në diasporën shqiptare në Itali dhe përhapej në ShBA, me titull kuptimplotë: "L’Albanie Libre", (nr.54 (64), vol.3, 28 nëntor 1952, fq.3), ndër të tjera lexojmë:

"Nji prove e gjalle e veprimtaris së dendun kundra rrezikut komunist asht formimi i Grupit Kombtar Indipendent. Pjestarët e këtij grupi, për tia arrijtë ma mirë qellimit të vet, i propozuen Ballit dhe Legalitetit nji lidhje e nji bashkim të të gjitha forcave antikomuniste. Mbas shum përpjekjesh dhe bisedimesh u ba marreveshja, e cila perfundoi ne perpilimin e nji protokoli te nenshkruem nga Kapidan Gjon Marka Gjoni e Sulço Bej Bushati, per Grupin Indipendent, nga Mit’hat Frasheri dhe Lec Kurti per Ballin Kombtar dhe nga Ndoc Çoba e Shefqet Muka per Legalitetin. Marreveshja u pagzue "Lidhja e Shkodres" me ket program:
Veprimtaria e perbashket kundra komunizmit, se pari: ne Prefekturën e Shkodres e pastaj kudo qi ta lypte nevoja ne Shqipni.
Në bisedimet qi rrodhën, Grupi Indipendent pati kërkue, qi çdo veprim qi te bahej nga ana e tij të bahej me dijenin e pelqimin e qeveris. Kjo gja kishte nji qellim te vetem: t’i jepej me kuptue popullit se kishte ende nji auktoritet qeveritar ne Shqipni dhe se çdo veprim qi bahej do te kundrohej si veprimtari partizanije.
Perfaqesuesit e grupeve pranë Lidhjes së Shkodrës ishin: per Ballin Kombtar: Lec Kurti e Jup Kazazi, per Legalitetin: Ndoc Çoba e Shefqet Muka, per Grupin Kombtar Indipendent Mark Gjomarkaj e Hafiz Ali Kraja.
Per te forcue sa duhej ket bashkim dhe per te harmonizue veprimet e rasës, "Lidhja e Shkodres" ftoi në qytet të gjith krenët e Malevet, dhe per t’ia mrrijt ma mirë qellimit, e pau te nevojshme të dergonte ne çdo nenprefekturë nga nji perfaqsues për te spjegue qellimin e kesaj mbledhjeje. Banoret e Malevet, tue pa rrezikun qi iu kërcnohej, nuk vonuen te pranojne ftesen e në fillimin e majit të vjetit 1944 ranë të gjith në Shkodër.
Mbledhja u ba në kinema "Rozafat", ku Ndoc Çoba, n’emnin e Lidhjes përshndeti të pranishmit e menjiherë nisen bisedimet me nji liri të plotë mendimi. Pa asnji kundershtim Krenët e Malevet e njoften Lidhjen e Shkodres e u vunë nën urdhnat e saj. Nuk shkoj shum edhe u dergue ne Jug Bataljoni "Vermosh" nën komanden e Major Dodë Nikolles. Ky bataljon perbahej nga 400 vullnetar të zgjedhun. Ndeshjen e parë me fuqit komuniste e bani në Shushicë t’ Elbasanit, të dytën në Tomorricë dhe të tretën në Velçan Mokerr, afer Voskopojes, ku komunistet paten nji thymje të randë.
Mjerisht "Lidhja e Shkodres" nuk shikohej me sy të mirë as nga ana qeveritare dhe aq ma pak nga ana e grupevet të ndryshme, qi bajshin pjesë në të. Kjo sjellje shkaktoi jo vetëm ligshtimin e bataljonit "Vermosh", por edhe shpartallimin e tij, sepse nuk u arrit kurr nji marrveshje as me partit as me Qeverin per dergimin e fuqive t’reja n’ato anë. Grupi Kombtar Indipendent kerkonte fuqi të forta per të mujtë me i dhanë fund nji herë e mirë luftës antikomuniste që po lante vendin me gjak. Arsyet e mos dergimit të fuqivet të mjaftueshme në ndihmë të bataljonit nuk janë të njohura as sot e kësaj dite.
Ramja e Qeveris, shperndamja e eksponentavet politikë të nacjonalizmit e dorëheqja e tyne nga fusha e veprimtaris sollen me vete shpartallimin e të gjithë forcavet kombtare. U la fushe e lire, rrugë e hapet fuqis zhgatrruese të vendit, komunizmit shkombtarizues.


Komiteti Ekzekutiv...


N’atë kohë kur po ngjante ky shpartallim, i cilli përfundoi me tragjendinë e sotme të Shqipnis, Shkodra ishte i vetmi kand i Atdheut qi mund të jepte së paku nji farë shprese për nji qindresë kundra asaj stuhije të tmerrshme, qi i kanosej vendit. Për ketë arsye besnikët e Lidhjes së Shkodres krijuen nji Komitet Ekzekutiv nen kryesinë e Kapidan Gjon Marka Gjonit e Sulço Bej Bushatit. Kjo gja u pa e udhës, mbasi perfaqesuesit e grupeve të tjera ishin largue pa asnji lajmim. Komiteti pat për komandant të përgjithshëm të fuqive te armatosuna Dr. Mark Gjomarkajn dhe per nen komandanta Xhelal Bej Bushatin, Halil Halin dhe Kolë Bib Mirakajn: si prefekt u shenue Tahir Kolgjini, si drejtor i zyres politike Enver Bushati dhe si drejtuer policije Pandeli Papalilo.
Per hir të së vertetës, duhet theksohet në këtë mes, se gjatë vjeshtës së vjetit 1944 Komiteti ishte i vetmi auktoritet qeveritar në Shqipni, por të cilit mjerisht nuk iu dha asnjë perkrahje, nuk iu shtri dora prej nacionalistavet t’ardhun në Shkodër nga vise të tjera t’Atdheut për të shpëtue nga stuhija komuniste qi i përplasej Shqipnis.
Fatkeqsisht edhe në emigrimin shqiptar gjinden asish, të cilët nuk duan ta njofin këtë fakt t’idhtë, por të vërtetë, madje kërkojnë ta padisin Komitetin kinse se ky ua pengonte ikjen. Por dielli nuk mbulohet me shoshë. Janë ende gjallë ata që mund të vërtetojnë të kundërten. Komiteti u suell kundrejt tyne me nji mënyrë krejt fisnike, ashtu si i ka hije shqiptarit; pati nji sjellje bujare kundrejt gjith atyne të mjerve të lanun rrugash nga kryetaret e vet. I priti, i përkrahu, u gjet strehë dhe përveç ndihmës së menjihershme prej 25 napolona në dorë për njeri, u dha edhe nga 50 napolona rrogë, sikurse veprohej për ushtarët e Lidhjes.
Mbasi komunistet pushtuen pjesen ma te madhe te Shqipnis se Veriut, u pa nevoja qi edhe Shkodra të lirohej. Në këtë qytet nuk gjindej ma asnjë eksponent i grupeve të tjera: këta ishin jashtë rrezikut tue lundrue për n’Itali dhe nji shumicë e madhe prej shokve të tyne ishin strukë në vende të sigurta brenda në Shqipni.
Me 26 nanduer 1944, n’oren 20, fuqit nacjonaliste, të primë nga dr.Mark Gjomarkaj (ishin 1200 vetë prej krahinash të ndryshme të Shqipnis), lanë Shkodren dhe iu drejtuene Maleve të Veriut per te vijue atje luften e nisun kundra anmiqve të kombit shqiptar. Komanda kishte pasë vendosë qi pushimi i parë të bahej në Koplik, por të penguem nga nji shi i terbuem me breshen e me stuhi, kreshnikët t’onë muerën përpjetën dhe të nesermen mrrijten në Kastrat, ku u ba pushimi i paracaktuem. Kishte qenë caktue qi nata e 28 nandorit të kalohej në Zagorë, por per arsye sigurimi u ndrrue urdheni dhe marshimi vijoi per te famullija e Shkrelit.
Në këtë ndërkohë komunistat kishin sulmue nji grup të mbraparojes nacjonaliste, yë komandueme nga Major Prengë Dedë Gjomarkaj, qi mbeti i rrethuem në kullat e atij katundi. Pushka kërciste, lufta ishte ndezë e ashpër, duhej marrë nji vendim i shpejtë, prandaj komanda dërgoj menjiherë në ndihmë të të rrethuemve Major Ndue Bajraktarin. Ky me nji mjeshtri të rrallë u bani nji kundra-rrethim komunistavet dhe mbas dy oresh luftimesh t’ egra, mujti me i lirue shokët qi ishin në rrezik. Sulmi komunist kishte qenë pregatitë nga sekretari politik i atij vendi marksisti i egër Çun Jonuzi prej Kastrati.
Ky qe pagzimi i pare i luftes antikomuniste gjatë tërheqjes në Malet e Veriut.


Tërheqja nëpër male


Me 29 të nandorit, tue qenë pranë Major Llesh Marashi dhe dr. Mark Gjomarkaj, dom Nikollë Gazulli, famullitari i vendit, u mbajti luftarve nji fjalim të flakët e shum guximtar, tue i këshillue qi të mos e humbshin shpresen: u solli nji varg shembujsh typike nga historija e jonë kombtare; u theksoi se nepermjet vuajtjesh, mundimesh, flijimesh e vetmohimesh forcohet karakteri i burravet, trajtohet ndergjegja kombtare, krejt ngjashtu sikurse po ngjante ne ata, qi po perjetsoheshin ne ato çaste kritike.
Fjalimi i këtij prifti nacionalist pa zhigla, i këtij shkrimtari të njoftun në gjurmimet e visareve të kombit, preku thellë zemrat e ushtarvet te liris. Fytyrat e tyne ndrrojshin simbas shprehjeve të zgjedhuna të fjaltarit; gjaku u shkonte dhe u vinte; nji rreqethje pershkonte trupat e atyne burrave, qi i ndigjojshin me nji heshtje kishtare. Fjalët ë tija dilshin nga zemra e pervlueme per Shqipni, nuk ishin fjalë të zbrazta, por te ndieme; i ngacmonte per flijim dhe aj vetë u dha shembullin tue ra pak ma vonë, në marsin e vjetit 1945, me armë në dorë si ma i miri deshmuer i nacjonalizmit shqiptar.
Tërheqja vijoi per ne Bogë dhe me 30 nanduer u kap Thethi i Shales. Këtu, perveç forcave nacjonaliste të Komitetit, u mblodh edhe burr per shtepi si dikur motit, njashtu si i ka hije Malsorit tradicjonalist.
Marshimi i luftarvet të nacjonaliszmit arbnuer qi u ba neper Alpet shqiptare asht nji shembull i shkelqyeshem i misjonarvet t’atdhetarizmit shqiptar.
Me 2 dhetuer ushtrija nacjonaliste kishte marrë drejtimin per ne Koder Shengjergj nepermes njij breshnaje plumbash të brigadavet qi kishin zanë pritat, me të ftotit e ashper t’atij dimni të fortë, nen nji shi të duhishem e madje edhe nen peshen e uris. Krenët e vendit, të primë prej bajraktarvet të Shalës e të Shoshit, Kolë Ndue e Lulash Gjeloshit, ashtu edhe prej të parit të djelmnis se Dukagjinit, Mark Sadikut, nuk u kursyen me i pritë këta kreshnikë, tue u shtrue bukë, zjarm dhe zemer, si e ka pase gjithmonë zakon shqiptari mikpritës.
U egersuen bishat komuniste per ket sjellje atdhetare të Dukagjinasvet, bashkuen brigadat e veta nga të gjitha anet dhe me nji furi djallore sulmuen me qellim qi t’i futnin ne lak luftarë dhe popull.
Komanda e fuqivet atdhetare e pau t’udhes të ndrronte vendin e pushimit per t’i shpetue keso dore njij rrethimi të përgjithshem, keshtu qi po ate nate dha urdhen per t’u nise per ne Nikaj - Mertur. Fuqit komuniste i ndoqen kamba - kambes. Me 24 dhetuer zhvillohet nji luftim i ashper qi u zgjat 24 orë. Komunistat, ndonëse të ndihmuem edhe prej fuqive te Sali Manit te Malsis se Gjakoves, e paten pisk punen tue u kthye keqas. Te dishpruem nga kjo thyemje e keqe dhe tue pa se nuk mujten me e ligshtue fuqin nacjonaliste, anmiqt e popullit hodhen n’erë urat mbi Valbonë, pse neper ata do te kalonte fuqija nacjonaliste në terhjekjen e vet.
Në brigjet e lumit Shefqet Peçi kishte vue pritat me njerzit e derguem nga Kuksi, n’anen tjeter Sali Mani bashk me Ram Mujën ban nji sulmim të papritun mbas shpine. E gjetun perpara ujnave te terbuem te Valbones, ne mes te gjith atyne pritave perreth, komanda e nacjonalistave u shterngue me marrë nji vendim të premë per me msy Valbonen. N’atë kohë shiu të vazhdueshëm, burravet besnike të besës shqiptare ju desht me luftue edhe me valët e rrembyeshem te lumit. Posa këta u lëshuen per të çarë rrymët e ujit, shpërthei zjarmi nga të katër anët prej pritave te Sali Manit. Mbrendë në Valbonë u ba nji plojë e tmerrshme; shkulmat e saj të bardhë u shndrruan në shkuma gjaku. Ushtrija u shpërnda dhe u përça, tue marrë drejtime të ndryshme: vetëm mbas dy ditëve mujti me u bashkue buzë Drinit, qi të çon për në Kukës. Humbjet qenë të mëdhaja dhe materjali luftarak ishte i pamjaftueshem per te ba nji qendres si duhej. Prandej Kapidan dr. Mark Gjomarkaj, komandanti i asaj ushtrije kreshnikësh, në mbledhjen qi u bani luftarvet, u drejoi këto fjalë të paharrueshme.

Luftarë!

"Burrat e fortë njifen ndër rreziqe. Kush prej jush don me luftue mbathë e zbathë per te shlirue popullin e Atdheun prej kulshedrës komuniste, të më ndjekë, pse unë për së gjalli nuk i nenshtrohem as nuk i bije në dorë.
Me ket flamur kuq e zi në dorë e nen hijen e tij do të qindrojmë në Malet t’ona kreshnike. Do t’a mbajmë ket shenjë të shenjtë të pastër e do t’a lajmë me gjak sa herë qi tjeret duen m’e njollue. Ndonse sot jemi te thyem me trup, kemi besim te ngulun se ky Flamur prap se prap do te shtjellohet i lire e krenar ne qiellin e kulluet te Shqipnis se lire. Na do t’a vijojmë luften deri sa plumbat e trathtarvet te mos na kapin. te jemi te bindun se gjaku i te vramve dhe gjaku i yne qi do te derdhet deri ne fitore do te vihet me eshtnat dhe gjakun e nacjonalistavet shqiptarë.
Kush don me më ndjek në këto ditë të vështira, duhet të jetë i vendosur të vdesë për këtë ideal të naltë, për interesat e përgjithshme të jetës së kombit shqiptar.
Zani i t’Parve t’onë prej thellësivet të tokës e të qiellit na lëshon benë e madhe me ua ruejtë amanetin qi na lanë: Gjakun e shqiptarit, nderin e tij, zakonet t’ona, familjen, ket dhe qi na lindi dhe Zotin e Madh për Zot. Qe besa e shqiptarit (shtrin doren), së ciles nuk do t’i shmangem. Qe pengu (tue tregue parzmin) qi do ta la ne këtë truem."


Ndërlidhjet e rezistencës


Me 8 kallnduer 1945 në pyllin e Hasit u muer vendimi qi kuadri ushtarak të shndrrohej në kuader çetash të sajueme prej krahinavet të ndryshme dhe per kryetar të tyne u caktuen burrat e poshtë-shenuem, qi ishin aty pranë në bisedimet e rases:
Halil Halija per Diber, Gjergj Vata per Dukagjin, Kolë Bibë Mirakaj per Pukë, Sali Doda për Dardhë, Reç e Lurë: ndërlidhës për Mat Ndrecë Lufi, për rrethet e Shkodrës Martin Sheldija; per Malsi të Madhe, ndonse nuk ishin aty, u shenuen Prekë Cali, Jup Kazazi e Llesh Marashi; për Shqipnin e Mesme e për atë të Jugut Alush Lleshanaku dhe Sefedin Biçaku i Elbasanit; Preng Dedë Gjomarkaj u la në Dukagjin si ndërlidhës me atë krahinë e me Malsi të Madhe. Mirdita do të mbetej qendra e rezistencës.
Nderlidhjet vijuen gjithmonë rregullisht, lajmtaret piqeshin me kryetarët e vet edhe në pikën e dimnit e së paku dy herë në muej, edhe atëherë kur komunistët ishin në fuqi e frika ishte e madhe. Me formimin e kësaj organizate qi e shtrini propaganden e vet anë e mbanë Shqipnis, Mark Gjomarkaj mrrijti me fitue simpatinë e mbarë popullit, i cili e ndihmoi dhe e strehoi. Mbasi ia doli të bajë një marrveshje me të gjitha krahinat e Shqipnis së Veriut, ashtu edhe me nji pjesë t’ushtris s’Enver Hoxhës, mendoi të propagandoj dezertimin e ushtris, tue e nxit per ketë punë me anë traktesh neper qytetet e ndryshme.
Qeverija e Tiranës tue verejt ket organizim kaq të fortë e te përpiket u tremb, u trondit. Per t’ia pre hovin, dergoi pjesen ma te besueshme te ushtris se vet në ndjekjen e Nacjonalistave te Veriut. Dr.Mark Gjomarkaj nuk u tremb. E vijoi luften e nisun me energji gjithmonë të reja; shkonte e vinte prej nji vendi në tjetrin për t’u dhanë zemër njerzve të vet; me urtin e njij të rysuni mundohej me u spjegue gjendjen e pergjithshme dhe randsin e rasës pa stërhollime e pa shtrembrime. Perpiqej si nji at i mirë me u letsue vuejtjet e malit, me ua hjek merzin per familjet dhe t’afermit e tyne qi i kishin larg. Jeta e tij ishte e thjeshtë dhe ndante idhnimet me të tjerët. Sjelljet e tija fisnike kishin rrëmbye zemrat e të gjithvet, kaq sa deri anmiqt e tij, komunistat, mbasi ranë në fushën e nderit, nuk munguan të tregojnë haptazi vlerën e tij si burr e si luftar.

Dr. Mark Gjomarkaj vdes si burrat


Në shtatorin e vjetit 1945 u ba nji mbledhje e pergjithshme e nacjonalistavet në Malin e Zepës (Mirditë), ku, muerren pjesë: Mark Gjomarkaj, Muharrem Bajraktari dhe Bilal Kola. Përfaqësuesit e Dibrës, Fiqri Dine dhe Hysni Dema, të cilët kishin qenë të lajmeruem e të ftuem në këtë mbledhje, nuk mujtën me marrë pjesë, pse në kufi të Dibrës me Lurë u ndeshën me forcat komuniste dhe u kthyen dalë. Në këtë mbledhje u rrah çashtja e organizimit të të gjitha forcavet kombtare dhe e mundësis së njij revolucjoni t’ardhshëm. U vendos edhe qi të bahej nji mbledhje tjetër në tetuer në Çam të Pukës, kufi me Mirditë. Kësaj here Dr. Mark Gjomarkaj nuk qe në gjendje me marrë pjesë, pse pat qenë shum i smuet, por dërgoi si përfaqsues të vetin të kushrinin Dedë Prengë Kolën dhe Nikollë Xhuxhën. Në mbledhjen e fundit të tetorit të Muharrem Bajraktarit muerën pjesë: këta të dy të Adem Ali Pozhari me parin e Gjakovës, parija e Hasit të Thatë, Kapiten Mark Malaj dhe Kolë Mirakaj. Edhe kjo mbledhje pat për qellim shqyrtimin e mundësive të nji kryengritje së pergjithshme.
Në këtë Kuvend u vendos që të mblidheshin përsëri në marsin e vjetit 1946 në Srriqe të Fandit (Mirdit). Mjerisht ky takim nuk u realizue, pse dr. Mark Gjomarkaj qi kishte shkue atje për të ba pergatitjet e rasës, u ndesh në Domgjon me forcat komuniste dhe aty u zhvillue nji luftim i rreptë, ku mbetën të vramë dy nacjonalista e tre të plagosun. Komunistat në anën tjetër janë pesë të vdekun dhe njimbdhetë të plagosun. Në këtë katund komunistat pushkatuen katër nacjonalista burgosën njizet të tjerë dhe internuen tri familje. Muharrem Bajraktari qi ishte nisë për Kuvend, kur muer vesht këto lajme t’ idhta, ndrroi rrugë e vojt e u takue me Kolë Bibë Mirakën ke Hala e Tuçit (Spaç-Mirdit).
Të gjitha këto vishtirsi jo qi nuk e demoralizuen Markun, por perkundrazi e forcuen edhe ma teper; vijoi i palodhshem në drejtimin e marrun, sepse kjo ishte rruga qi ai kishte zgjedhë; ky ishte ideali qi e frymëzonte në të gjitha përpjekjet kombtare.
Me 6 maj 1946 dr. Mark Gjomarkaj u bani nji mbledhje luftarvet te Rrasa e Bardhë në Mirditë, ku muerën pjesë: Sejfulla Merlika, Gjetë Kamberi, Bam Kupi, Kran Miri, Bilal Kola, Kurt Sulkurti, Haxhi Kurti, Kolë Bibë Mirakaj, Kapiten Prendë Gjergj Keqi dhe Ali Gjoçi. Kjo asht pershendetja që Marku u drejtoi të pranishmvet:

"Të dashtun shokë!
Janë tue u mbushë tetëmbëdhetë muej q’se shumica e juej ndodhet larg familjevet e të dashtunvet, larg mallit e gjasë, larg votravet. Këta tetëmbëdhetë muej tmerri dhe gjaku janë për t’u shenue si nji faqe e zezë e historis s’onë.
Shumicën t’uej e njof tash tetëmbëdhetë muej, disa i kam pa ma vonë e ndokend jam tue e pa sot per te parën herë. Porsi t’parët, ashtu edhe të mramët, të dyja lagjet jetuen n’ankth pritjeje dhe dishiri, vuejtjeje dhe andrrimi. Per çdo njenin prej nesh Shqipnija dhe interesat e saja të nalta qenë frymzim ma i kthjellti, flaka ma e gjalla, dishiri ma i zjarrti, qi na mbajtën në kambë e të papërkulshëm. Pamë me sytë t’onë shtëpijat tue u djegë, gjanë tue na u plaçkitë, tokat tue na u lanë djerr, familjet tue na u nepërkambë dhe përbuzë. Disa prej jush provuen dishka edhe ma tepër: panë të dashtunit e vet, mishin e gjakut të vet, tue ra dishmorë përpara Altarit t’Atdheut.
Kujtimi i të vdekunvet t’onë duhet të nderohet prej kësaj mbledhjeje, prandaj ju ftoj të bajmë nji minut pushim.
Shokë të dashtun, ndjekjet e papreme të bolshevikvet shqiptarë kundra nesh e banë jetën e secilit shum të vështirë, punën të ngadalëshme, marrëveshjet të plogëta; megjith këtë u punue dhe u punue mirë, u veprue rreth njij programi, ju vunë bazat njaj ndertese qi do të çoj drejt realizimit kombtar, për të cilat jemi në mal."
Në këtë Kuvend u vendos që të kalohej menjiherë me veprime; tue fillue prej asaj dite të priteshin të gjitha vijat telefonike të rrethit të Sh’Palit (Mirditë). Perfaqsuesavet të krahinavet të ndryshme iu dhanë udhzimet e nevojshme për bashkëveprim.
Për t’u ndalue hovin bakëqijvet dhe spiunvet të vendit, dr. Mark Gjomarkaj, kishte vue nji rregullore me kater nene:

1. Spiunet e vendit do të ekzekutohen menjiherë.
2. Atyne qi per vullnetin e komunizmit prishnin zakonet e vendit do t’u digjen shtëpijat.
3. Ata qi do mohojnë ndihmen e nacjonalistavet, do të denohen ne gjoba.
4. Veprimtari kundër komunizmit kudo.

Për zbatimin e kësaj rregulloreje kishte formue skuadrën e shpagimit, e cila, mbasimirrte urdhnin me shkrim prej kryetarit t’organizatës dhe prej dy antarvet, kalonte në veprim.
Kjo mënyrë veprimi vijoi deri me 6 qershuer, atëherë kur komandanti dr. Mark Gjomarkaj kishte caktue qi të bahej nji mbledhje e përgjithshme, e cila do të mbahej me 14 t’atij mueji në pyllin e quejtun Tjegullat e Prosekut për të shqyrtue bashkarisht mundësinë e kryengritjes dhe planin e saj. Ai vetë me shtabin prej 19 ushtarakësh e civilash kishte zanë vend në pyllin e dendun t’Ujës së Përlatit.
Në mesnatën e ditës 13 qershuer Marku, tue kalue nga Pylli i Prelatit përmbi Tjegullat e Prosekut, mu në katundin Prosek ra ndër pritat e para të komunistavet, të cilët të vumë në dijeni për këtë Kuvend, kishin rendë prej Dibre, Shkodre e Tirane. Aty u zhvillue nji luftim shumë i ashper. Mbas dy orë përleshjeje të përgjakshme nacjonalistat terhiqen pa dam.
Në këtë terhjekje dr. Mark Gjomarkaj me shokë tue manovrue nepër pyll për të kalue rrugën Prosek - Përlat, ra në prita të forta t’anmikut, i cili ishte mirë i armatosun. Në këtë ndeshje u vra Nikollë Pjetri, djal 18 vjeç, kurse dr. Mark Gjomarkaj mbeti i plagosun në kofshën e djathtë.
N’atë natë t’errët, n’atë pyll të dendun dhe në mes të asaj lufte të furishme, nacjonalistat shtrengohen të shpërndahen në drejtime të ndryshme. Ngeli vetëm me dr. Markun e plagosun Gjin Kros Buna me pak shokë, të cilët e bartën Kapedanin në shpinë ma tepër se dy orë. Dr. Marku, nuk ishte ma në gjendje të vijonte rrugën, prandej urdhnoi t’a ulshin; u dorzoi shokve të gjith dokumentat dhe u urdhnoi të largoheshin. Me zemer të plagosun dhe me lot nder sy u ndanë. Në këtë ndërkohë ia mbërrijnë komunistat. Diktuen se ku gjindej dr. Marku. I lëshuen za për dorzim. Ky u përgjigj se nuk mund të luente nga vendi e të vijshin me e marrë, me kusht qi të paraqitej vetë komandanti komunist. Ky, i kënaqun për ketë dorëzim, i afrohet, por nuk mujt me e mbrrijt, pse i plagosuni i ndejti gati me revolver tue e lanë lmuq për tokë. Kishte mbrrijt i shkreti dr. Mark me fuqit e veta të fundit, e për të mos ra në dorë i gjallë i dha fund jetës me dorë të vet.
Llesh Gjomarkaj, qi gjindej në Pyllin e Prosekut me shokët e vet, porsa ndigjoi krismen e pushkëvet dhe tue mos dijtë fatin e të vllaut, jep urdhënin e sulmimit. Kjo ngjan në mëngjesin e 14 të qershorit. Lufta u zgjat deri në orën 15 t’asaj dite. Jehu i piskamavet të luftarve nacjonalista ushtonte prej njij mali në tjetrin; britmat për guxim sipas zakonit mbrrijshin deri në qiell; krismat e bombavet, e pushkëvet dhe e mitralozavet të shurdhonte veshët. Mbetën dy të vrarë e tre të plagosun. Në këtë rast komunistët pushkatuen pesë vetë nga nacjonalistat, burgosën 27 dhe internuen dy familje.
Qeverija komuniste e Tiranës për të pengue riorganizimin e forcave nacjonaliste përqindroi në Mirditë nji fuqi prej 7 mijë vetësh besnikë. Në çdo katund filluen pushkatimet tue flijue pa pikë mëshire popullin e pafajshëm..."

Shënim: Për të përjetuar figurën e nacionalistit të shquar dr. Mark Gjomarkaj, poeti, shkrimtari dhe publicisti i shquar prof. Ernest Koliqi, i ka kushtuar një këngë, të cilën po e botojmë të plotë. Ai, ishte dhe një mik dhe bashkëluftëtarë i martires Marie Shllakut, që luftonte në krahun tjetër të shqiponjës së Flamurit Kombëtar, në Kosovën e robëruar nga komunistët sllavë dhe trathtarët shërbetorë, që për fat të keq kishin origjinën shqiptare...


Kanga e Kapidan dr. Markut


Lum për Ty qi na fale, o Zot i lumi!
se natë asht ba dh’askend nuk po e merr gjumi:
as shqipen ke foleja per nën maje,
as jehonën e shqet’ qi dridhet n’vaje,
as gjetht e ahit n’pyll ku prehet era,
as gurrën qi s’kndon ma si nder net tjera,
as nder kulla të vndueme maje currash
ku zdri in unat rrudha t’vranta burrash,
fytyra t’zbeta grash me sy të rimun
ke djepat ku vjen fisi t’u pertrimun.
Mbi djepa qi pertrijn nder mote fisin
nanat me lot nji emen përshperisin.

Vrik prej maleve derdhet kah jallija
nji kumt i zi dhe preket n’palc Shqipnija,
e veton qielli me ndeshtrasha t’zeza,
ngrehen n’prigjim dhe t’deknit nder vorreza
kah paq nuk po e kanë eshtnat n’nat’ vorrit,
hapet prej Veleçikut n’cep t’Tomorrit,
kthen prej Tomorrit n’cep t’Veleçikut
ai kumt e loti rrjedh idhun çerpikut
tue pikllue njajzi dashamir e shemër:
Nanës Shqipni nji pikë i ra mu n’zemër!
Thot’ kumti se rraz malit buz’ nji prronit
dekun u rrzue Kapidan Marku i Gjonit.

Si u ngjau dikur fatosave t’Omerit
mbi mbejtin shfryen anmiqt pezmin e vnerit
neper qytet ku lshon hije Rozafati
n’pluhun t’udhve tu’ e ngref’ rreshqan për s’gjati.
Vrret e gazmohet turma me keçana
lum se po shfren per s’deri n’Kapedana,
por pa pritmas men brima edhe pran zhurma
e pihet shtang para kufomes turma
kah vizlon mbi ball t’t’deknit nji dell drite,
shej jetik n’Kapidana prej Mirdite.
E i duket, prisi i rrzuem, çudis anmike
i madh si div plot hijeshi fisnike.

Vajton granija e po ban gjam burrnimi
po e ama zemrën ndryn n’nji dry heshtimi,
pik loti ajo nuk derdh qi mbet shkret votra
edhe vajin ndalon n’vllazën e n’motra:
- S’e qajm na Markun, le t’a qaj Shqipnija,
pse rrezja e fundme ai kje qi lshoi lirija
Kapidanat robnin veç druen per s’gjalli,
lumnojn kur desin t’lir me ’i plumb ke balli,
lumnojn kur fiken porsi yjt e dritës
n’lamin e nderit kah i prijn Mirditës,
nji grusht Mirdit’ qi don t’i kndohet kanga
se zbret në vorr për mos m’u lidh’ me pranga.

U mbyllen kishat neper viset t’ona
e n’qiell per mort ma nuk vajton kumbona,
veç dridhet neper lugina jehu i malit:
- Heu, ti Shqipni, ku rritej pika e djalit,
ku sot mjerohen nipat e Kastrijotit,
mos u deshpro se shpesh n’vallen e motit
u ngushtove e dermishe e u perlinde,
si nji myster gjallsije botën binde,
se prap ke djelm si Marku i Kapidanit
qi dishmojn me gjak t’vet t’u rzue shulanit
se ndoshta t’vegjel jemi e desim unit
por duem lirin e nderin e Kanunit.

Bri votrave n’Mirditën thepa thepa
shka pershperisin nanat permbi djepa?
Fjalën e fundit qi me za t’thekun
la Kapidani para se me dekun:
- Ju shtegtar’, kushdo qofshi, qi kerkoni
rrugat e botës, Plakut t’em m’i thoni,
per n’m’a takofshi kund nder dhena t’hueja:
Vul’ gjaku u vuna porosive t’ueja:
dathë ase mbathë e ngran’ pa ngranë un ngjitas
t’mirën e t’keqen dava me Mirditas,
vuejta me ta, dhe vdiqa kur erdh dita
e Derën e Kanunit s’ta korita.

Heshtet atdheu kaplue nën tmerr e droje.
Por nesër prap lahuta do t’tinglloje,
ke mrizet e lejthive hije - leta
prap do t’vijoj’ bariu jonet e veta,
vashave t’ona do t’i hiqet futa,
lirisht kah qielli do t’naltohet luta:
- Lum për Ty, Zot i lum, qi na dhae jetën,
neper Ty mjerime e gzime vijnë e tretën:
ban Ti qi gjaku i derdhun, sot e prore
flamurin t’on’ t’a kuqi n’ngjyr’ gazmore
dhe neper troje t’lira t’ksaj Shqipnije
nji popull i vllaznuem t’i struket n’hije.

“Mirdita Dera e Gjomarkut Kanuni”

Kapidani Ndue Gjon Marku

ishte alfa dhe omega në luftën kundër komunizmit

 E gjithë treva e Veriut dhe qarqet diplomatike e shoqërore të komunitetit shqiptar në atdhe asokohe e kanë njohur e vlerësuar lart figurën e madhe të Kapidan Gjon Marka Gjoni dhe të birit të tij të madh Dr. Mark Gjon Marku (Ministër i Brendshëm), kanë qenë shumë aktiv dhe janë marrë përherë me politikë, kurse Ndoja sikurse e thotë edhe vetë ka pas më shumë kënaqësi në jëtën private e familjare.

At e bir, duke nuhatur afrimin e furtunës së tërbuar komuniste, që kishte bërë kërdi në Europën Lindore dhe kryesisht në Rusi, fillojnë të përgatisin terrenin për të rizgjuar ndërgjegjën e forcave nacionaliste, që t’i bëjnë ballë komunizmit, që ishte një ideologji e shkatërrimit, moral, material, filozofik, ateist dhe paatdhe të njerëzve që jetojnë historikisht në trojet stërgjyshore autoktone. Koha kërkonte, që bijtë e shqipes më shumë se kurrë të tregojnë atdhetashurinë, për të ruajtur vlerat e lënë trashëgim nga të parët, dinjitetin e shqiptarit, fenë, pasuritë private të individit, pluralizmin e mendimeve, përparimin ekonomik dhe lidhjen shpirtërore, ekonomike dhe politike me vendet e Europës Perëndimore. Për të bërë një politikë më të konsoliduar Kapidan Gjoni, në pranverë (mars) të vitit 1944 i jep jetë themelimit të “Grupit Nacional Indipendent”, ndërsa i biri Dr. Marku, duke gjetur përkrahje dhe mbështetje në nismen e vet krijon “Lidhjen e Shkodrës”, duke mbledhur rreth vetës të gjithë eksponentët kryesorë antikomunistë, që ishin rreshtuar në organizatat e mirënjohura nacionaliste “Legaliteti”, “Balli Kombëtar” dhe “Grupi Nacional Indipendent”.

Jo rastësisht, por interesat e larta patriotike, e bëjnë Ndojën që të përfshihet menjeherë në politikë dhe sapo merr vesht se forcat e ashtëquajtura partizane po i afrohen vendlindjes së tij të dashur Mirditës, lajmëron vëllain e vet në Tiranë, se krahina dhe e gjithë Shqipëria e Veriut po sulmohet nga bisha e kuqe, që për fat të keq kishte emër e gjak shqiptari. Ai ndër të tjera kërkon të lëshoj kushtrimin e qëndresës me vullnetarët e vendosur antikomunist. Menjëherë i vjen përgjigjja pozitive dhe inkurajuese e vendosmërisë nga i vëllai i tij Dr. Marku, që ishte shumë i shqetësuar për fatet e brishta të vendit. Ai, sikurse kujton Kapidani Ndue Gjon Marku dhe shkruan edhe studiuesi i mirënjohur Idriz Lamaj për këtë cështje i thotë se: “Ndue i dashtun, sot fillon nji kthesë e re në historinë e Derës sonë, të Mirditës e Shqipnisë mbarë. Mbledh sa më shumë vullnetar e fillo qëndresën kundër brigadave komuniste. S’kemi rrugë tjetër”. (Idriz Lamaj, Vep. e cit., fq.102).

Organizimi i forcave politike dhe luftëtarëve nacionalistë bënë që një ditë Ndoja të takohet me përfaqësuesit më të lartë të grupimeve nacionaliste të “Legalitetit” dhe “Ballit Kombëtar”, të cilët gjatë përleshjeve të tyre të mëparshme kishin pësuar humbje në forca, por që nuk iu dorëzuan komunistëve. Ata tashmë kishin arritur në Veri të Shqipërisë. Udhëheqësi i Organizatës “Balli Kombëtar” patrioti Mit’hat Frashëri dhe drejtuesi i “Legalitetit” Abaz Kupi, kishin mbërritur në shtëpinë e Gjon Fushës në Bulger të Mirditës. Mit’hat Frashëri, që mbetet në Mirditë, sëbashku me ballistët e tjerë shkojnë në Sh’Pal, ku i pret Ndue Gjomarku atë natë dhe të nesërmen i përcjellë me besnikët e tij për në Shkodër. Me shërbestarin e kombit Mirt’hat Frashërin (i biri i patriotit të flaktë të Rilindjes Kombëtare Abdyl Frashërit), Ndoja do të ketë edhe takime të tjera dhe bashkëpunime të frytshme në luftën e rezistencës kundër komunizmit në Shqipëri, Europë dhe ShBA.

Ngjarjet asokohe zhvilloheshin me shpejtësi. Si gjithnjë truri dhe kryet e lëvizjes antikomuniste mbetën në Veri të Shqipërisë me seli në Mirditë. Nga ana e tjetër Dr. Mark Gjonmarkaj, me të gjithë forcat vullnetare që kishte nën kontroll, duke mos u demoralizuar më 26 nëntor 1944 len qytetin e Shkodrës dhe merr rrugën drejt malëve të Veriut. Tashmë Ndoj me bashkëluftëtarët e tij për pesë muaj në shi e dëborë, luftojnë pa u mposhtur me të gjithë brigadat partizane të drejtuara nga Mehmet Shehu me urdhër direkt të gjeneralit e komandantit asokohe Enver Hoxha. Forcat e brigadave komuniste, duke pasë ushtri të madhe në numër dhe të armatosur mirë pushtojnë krahinën e Lumes dhe Lurën, duke iu afruar shumë pranë trevave të Mirditës. Forcat nacionaliste, të drejtuar nga Ndue Gjon Marku gjenden para një rrethimi shumë të vështirë, kur brigadat komuniste sulmojnë në tre drejtime menjëherë, pa i dhënë mundësi nacionalistëve që të organizohen mirë. Në këtë situatë të rëndë të krjuar, sikurse kujton Kapidan Ndoj, asokohe nuk i mbeti asgjë tjetër vecse të ngujohet në Sh’Pal. Nis një luftë e ashpër midis komunistëve, që kërkonin të gjunjëzonin e pushtoin me dhunë krenarinë e historisë së lavdishme të Mirditës dhe nacionalistëve, që kërkonin të mbronin vlerat demokratike dhe lirinë e popullit nga një robëri internacionalistëve proletarë, që ishin për një botë pa Zot dhe robëri, nata e zezë e së cilës filloi më 28 nëntor 1944 në tërë Shqipërinë.

Megjithë rezistëncën e madhe për tre ditë me radhë, duke parë edhe humbjet e mëdha në radhët e forcave nacionaliste Ndue Gjomarkaj jep urdhër për tërheqje në drejtim të Shkodrës, një qendër e madhe e rezistencës antikomuniste. Kapidan Gjoni, Dr. Marku dhe Ndoj takohen dhe zhvillojnë bisedën e fundit për planin e ri që kishte menduar Dr. Marku. Kështu, ai kishte vendosur sipas logjikës së tij të shëndoshë, që i ati Gjon Marka Gjoni dhe vëllai i tij i dytë Ndoja, duhet të largoheshin nga Atdheu, me arsyetimin, se nuk duhet të shuhet dera e tyre nga përpjekjet që do të bëhen me komunistët. Vërtetë e dhimbshme, por e domosdoshme kjo zgjidhje e menduar shumë mirë nga Dr. Marku, të cilën pas 9 dekadave mbi supe Kapidani Ndue Gjon Marku e kujton me dhimbje, kur flet për momentin e ndarjes me antarët e tjerë të familjes. Ka qenë pikërisht Kisha e Kastratit në Malësi të Madhe, kur Ndoj ka shtrënguar dorën për herë të fundit me Dr. Markun.

At e bir nisën prej Kastratit në Tuz, Kolashin, Vishegrad, Sarajevë, Zagreb, në Vjenë, Linz dhe në Insbruk, në një dimër të ashpër dhe nën breshërinë e bombardimeve të shpeshta nga forcat e aleatëve. Nga qëndrimi për disa ditë në Insbruk me një makinë udhëtojnë drejt Italisë, duke kaluar në “Passo di Resia” afër kufirit të Zvicrës. Për pesë muaj ata qëndruan në Merano deri në gusht të vitit 1945 dhe më pas morën drejtimin drejt Romës, që mbetet edhe stacioni i fundit i tij. Me të mbërritur në Perëndim (Itali), Kapidani Ndue mendoi për të bashkuar forcat nacionaliste dhe antikomuniste, për të hedhë bazat e krijimit të një organizate të mirëfilltë politike kundër rregjimit të kuq të Tiranës zyrtare, që po e zhyste popullin në mjerim. Fryt i këtyre përpjekjeve është edhe krijimi i partisë politike me emrin  “Bloku Kombëtar Indipendent” në vitin 1946 e cila do të ketë jetëgjatësi deri me përmbysjen e komunizmit në Shqipëri më 13 dhjetor të vitit 1990, duke qëndruar me dinjitet deri në fund.

Gjatë vitit 1948 në bashkëpunim me aleatët perëndimore anglo-amerikan, Kapidan Ndojt i paraqitet rasti për të dërguar vullnetar për të përmbysur komunizmin në Shqipëri, duke krijuar në këtë mënyrë Komitetin Kombëtar “Shqipnia e Lirë”, ku bënin pjesë shumë antarë të Blokut. Në lidhje me këtë mision Kapidani kujton: “Në pikëpamje morale ishem kryenalt, tue marrë në konsiderim luftën kundër rregjimit komunist, vendosa me ftue dy luftarë besnikë të cilët pranuen pa kurrfarë kundërshtimi. Kështu filloi ndërmarrja e jonë kundër rregjimit komunist në Shqipni”.

Bloku bëri hapin e parë dhe ruajti linjën e përpjekjeve qëllimmirë për të bërë bashkimin e të gjithë forcave antikomuniste shqiptare në mërgatë, që ishin ndarë dysh në Komitet dhe jashtë Komitetit. Kjo inisiativë synonte afrimin e grupeve të ndryshme dhe harmonizimin më të plotë e të qartë të veprimtarisë së tyre në dobi të atdheut dhe në një front të përbashkët kundër komunizmit. Mirëpo rruga e nisur nuk ishte e kollajt mbasi fillojnë polemikat dhe pengesat ndaj inisiatorit të saj mirditor.

Përpjekjet e Kapidanit Ndue Gjon Markut hasin në pengesë për mospranimin e tij në Komitetin e parë nga ana e përfaqësuesve të organizatës Balli Kombëtar, që zotëronte asokohe të gjitha postet e organizatave. Ndërhyrja energjike e diplomacisë angleze dhe amerikane (ku përfaqësuesit amerikanë këmbëngulën që Kapidani të pranohet pa kushte), bëri të mundur që të zgjidhet ky problem dhe kështu Kapidani i Mirditës bëhet një ndër drejtuesit e Komitetit, falë kulturës së shëndoshë perëndimore, vizionit largpamës për të ardhmen, origjinës me emër shumë të mirë të familjes nga ai vinte, kontributi me armë në dorë që kishte dhënë drejtpërdrejtë kundër komunizmit etj. Ndoj do të ketë takime të rëndësishme në Itali, me ushtarakë të lartë italianë, sikurse ishte admirali i marinës italiane zotin Talarigo dhe të misionit anglo - amerikan, përfaqësues të lartë të Ministrisë së Jashtme Italiane. Takime të tjera ka pasur edhe me z. Herbert, një përsonalitet i njohur britanik për çështjen shqiptare, amerikanin z. Mc Lean etj. Gjithashtu Ndoj këmnguli, që në këtë Komitet duhet të përfshihet patjetër edhe intelektuali i shquar ing. Xhafer Deva, mbasi ai ishte një njeri me influencë të madhe në Kosovë dhe në malësitë e Shqipërisë politike. Kapidan Ndoj, ka organizuar hedhjen e parashutistëve të grupit të ing. Xhafer Devës në Shqipëri.

Kapidani kishte dhe ruan ende sot një respekt të veçantë për atdhetarin e flaktë Mit’hat Frashëri. Për figurën dhe veprën e tij Kapidani flet me një admirim të vecantë, për arsye sikurse thotë se “ishte nji njeri me nji prestigj të naltë kombtar dhe pinjoll i nji familje me merita të mëdha atdhetare”.

*   *   *

Duhet venë në dukje se gjithnjë shqiptarët në mërgatë nuk kanë gjetur gjuhën e bashkëpunimit të përhershëm me njeri tjetrin dhe grupin apo partinë ku bënin pjesë, cka ka sjellë për pasojë edhe mungesë serioziteti dhe besueshmeri nga ana e qeverive perendimore dhe asaj amerikane për krijimin pse jo më pas të një qeverie paralele në ekzil që me përmbysjen e komunizmit në Shqipëri do të kishin marrë frenat e pushtetit në dorë. Kështu është vepruar shpesh herë me shtetet e tjera ish - komuniste apo diktatoriale asokohe. Kjo shpiegon edhe një nga arsyet pse komunizmi u rrëzua i fundit në Shqipëri dhe se populli duhet t’i besonte e mbështeste më shumë forcat nacionaliste se sa fjalët e bukura të ideologjisë ateisto - komuniste mbi kurrizin e së cilit ra shtypja, varfëria, mjerimi, që zgjati për 50 vjet me radhë.

Në vitin 1956 Kapidani Ndue Gjon Marku hap familje të re, duke u martuar me zonjushën romane Maria Teresa Agustini, një vajzë e diplomuar në gjuhët frëngjisht dhe anglisht në Universitetin Internacional “PRO DEO” në Romë. Çifti i ri do të gëzohet me lindjen e tre vajzave Kristina, Bardha, Aleksandra dhe Gjoni djali i vetëm, që ruan emrin e gjyshit të vet shumë të mirënjohurit Kapidanit Gjon Marka Gjonit. Kapidan Ndue u interesua qysh në fillim që të shkollojë fëmijët në të gjitha nivelet. Kështu vajzat dhe djali mbasi përfundojnë shkollën e mesme, ndjekin dhe përfundojnë me rezultate shumë tw larta kolegjet më të njohura në ShBA.

Me vdekjen e prindërve të gruas së Kapedanit dhe të babait të tij Kapidanit Gjon Marka Gjoni, në vitin 1966, familja e tij emigrojnë në ShBA. Edhe këtu fillon një etapë e re e lëvizjes antikomuniste, ku aktiviteti i tij zgjerohet dhe respekti për kontributin e tij rritet edhe më shumë kur zgjidhet si Kryetar i Blokut dhe për vetë faktin tjetër, se ai tashmë është trashëgimtar i Derës si Kapidan i Mirditës, krenari dhe nder të cilën e mban edhe sot në moshën 90 -vjecare.

Në New York Kapidani humb bashkëshorten, dhimbje e cila, nuk e mposht në luftën kundër komunizmit. Veprimtaria e Kapidanit është shumë e madhe me shkrime publicistike në organet zyrtare të Blokut, gazetat: “L’Albanie Libre” dhe “Lajmëtari i të Mërguemit”, që asokohe botoheshin në New York dhe Rome.

Famlja do të ruajë marrëdhënie shumë të mira me klerikët katolikë shqiptarë në emigracion, një traditë e trashëguar edhe nga të parët e kësaj Dere brez pas brezi dhe shekuj pas shekujve në Mirditë. Kështu qysh në Itali, ruajti lidhje të ngushta me atdhetarët e antikomunistët konseguentë, studiesin e meshtarin e palodhur në “Fe - Atdhe e Përparim” At Daniel Gjecaj OFM dhe bashkëvendasin e bashkëemigrantin, klerikun e nderuar në të gjithë komunitetin shqiptaro - amerikan, nacionalistin e madh, që luftoi me pushkë e pendë, themeluesin e Kishës së parë shqiptare në ShBA, të nderuarin e respektuarin Dr. Mons. Zef Oroshin. 

Gjatë këtyre viteve, ai po merret me saktësimin e disa interpretimeve të gabuara, që janë bërë gjatë kohëve të ndryshme veprës së At Shtjefen Kryeziu Gjecovit me titull: “Kanuni i Lekë Dukagjinit”, të cilin e ka në dorëshkrim dhe shumë dorëshkrime të tjera që priten së shpejti të dalin në botim. Fryt i këtyre hulumtimeve serioze është edhe botimi në vitin 2002 në New York të veprës së parë me titull kuptimplotë: “Mirdita Dera e Gjomarkut Kanuni”, për të cilin mund të lexoni më poshtë.

Ajo që më nxiti si shtysë, qysh në fillim edhe të vetë titullit të shkrimit tim: “Mirdita krenaria dhe lavdia e dinastisë së Derës të Kapidanit”, është vetë historia e pasur e Mirditës dhe Derës së Kapidanit bijtë e nderuar të së cilës njeri pas tjetrit bënë një epokë të lavdishme gjatë shekujve. Ata sëbashku plotësojnë njera tjetrën dhe janë dy anë të së njëjtës medalje të çmuar në xherdanin e pasur të historisë së popullit shqiptar. 

Mirdita krenaria dhe lavdia e dinastisë së Derës të Kapidanit

Nga Tomë Mrijaj, New York

 

Gjithnjë në jetën time në vendlindje dhe New York, më ka shqetësuar origjina e hershme e zhvendosjeve apo shpërnguljeve të të parëve të mi nga Mirdita dhe vendosja në pjesën perëndimore të Kosovës. Kështu gjatë shekujve të historisë, kemi përqendrimin e banorëve katolikë në Kosovë me prejardhje jo shumë të largët nga Mirdita, të cilët quhen Fandë. Mbi këto banorë ardhacakë të së njëjtës kombësi, gjuhe, zakone e tradita, por të larguar për arsye ekonomike apo gjakmarrjeje do të shkruajnë, udhëtarë të huaj, kronistë, klerikë katolikë të shkolluar,  albanologë, studiues e diplomatë të ditur të kohës. Një ndër autorët, që trajton si përsonazh real banorët e Fandës, është edhe gjeniu me origjinë mirditor “poeti kombëtar” at Gjergj Fishta (1870-1940). Disa vargje poeti ua përkushton banorëve të njohur të Fandës në kryeveprën e mirënjohur “Lahuta e Malcis”.

                                    

            *    *    *

Mirdita, gjatë shekujve të kaluar ka nxjerrë burra të shquar që me jetën dhe veprën e lavdishme kanë lënë gjurmë të pashlyeshme në historinë shqiptare dhe më së shumti në Shqipërinë e Veriut.

Shpesh herë njerëzit kanë qenë të interesuar të njohin nga afër ecurinë interesante të Derës së Madhe të Gjomarkut të mirënjohur si Dera e Kapidanit të Mirditës, që nga zanafilla (shek.XV) e deri më sot, duke u mbështetur nga të dhënat historike, gojëdhëna popullore dhe literatura e pasur sot. Dera e Kapidanit të Mirditës me vullnesën e popullit kanë udhëheqë Mirditën, me urti, maturi, politikë e jetë normale për komunitetin shqiptar, me sjellje të denjë burrërore dhe një guxim të madh në mbrojtje të interesave të popullit, duke punuar me përkushtim për bashkimin e fiseve, vëllazërimin dhe bashkëpunimin reciprok të familjeve, nxitjen dhe përkrahjen e idealeve kombëtare, kundër pushtuesve të huaj, që gjatë shekujve kanë shkelur trojet shqiptare.

Në këtë udhë pozitive, në të mirë të krahinës zëmadhe të Mirditës, ka udhëheqë Dera e Kapidanit që nga shekulli XV. Gjomarku I-rë, i ftuar nga populli, për t’i udhëhequr si kryeprijës i tyre, u është shprehur hapur dhe në mënyrë demokratike Midritës se: “Nëse më pranoni për udhëhjeksë, un dhe pasardhësit e mijë do ta sundojmë e do ta drejtojmë popullin e Mirditës pa kurrfarë të drejte të dhetash, taksash, gjobash, xhelep, etj., por vetëm në bazë të së drejtës kanunore dhe do të respektojmë të drejtën familjare e prones private të caktueme me gurë e kufi. Ju premtoj gjithashtu se kam me vuejtë, me sakrifikue, me u djegë, me luftue e me dekë për Mirditë e bashkë me mirditas”(fq. 60).

Gjatë viteve gjithnjë më ka shqetësuar seria e pyetjeve enigme, se cila është prejardhja e Principatës apo Derës së Gjomarkut, a kanë ato lidhje me Derën e Dukagjinve, qysh nga periudha e lavdishme e Gjergj Kastriotit të kohës së Arbërit, si paraqitet shtrirja gjeografike e tyre, cila është ecuria e qendresës kundër Portës së Lartë Otomane gjatë shekujve të sundimit turk në Arberi, jeta dhe sundimi i Kanunit të maleve kreshnike, pse respektoheshin këto kode më së shumti në Shqipërinë e Veriut, luftrat e njëpasnjëshme që kanë zhvilluar Mirditorët për të ruajtur Autonominë e saj, lufta titanike kundër komunizmit dhe sherbetorëve të saj, organizimi i rezistencës së armatosur nëpër malet e Veriut të Shqipërisë, aktiviteti i pasur patriotik i Kapidanit të Mirditës në diasporën Evropiane, aktiviteti i Kapidanit të Mirdites Ndue Gjon Marku dhe drejtimi i “Blokut Indipendent” në ShBA etj., etj.?!

Këtyre pyetjeve dhe shumë të tjera, që i përkasin gjashtë shekujve të fundit të mijëvjeçarit të dytë (shek.XX), u jep përgjigje objektive juristi i mprehtë, aktivisti e patrioti i palodhur shqiptar Kapidani i  Mirditës Ndue Gjon Marku, përmes librit jetëshkrimor me titull: “Mirdita, Dera e Gjomarkut, Kanuni”, botuar në New York në vitin 2002.

          *   *   *  

Me Palin dhe më pas me Lekë Dukagjinin vijon vargu i djemve, që zë fill me djalin Gjon Mark Kolë Pali (Marku i parë) me të cilin u bart dhe merr emrin Dera e mirënjohur e Gjomarkut. Kështu djemtë bëhen trungu, ndera dhe zemra e Mirditës. Pema e familjes së Principatës së Mirditës si Dera e Gjomarkajve ose Kapidani i Mirditës, vijon me Marka Gjoni I-rë, që është djali i Gjon Markut II-të të vrarë prej turqve, duke i lënë vendin barkut të parë të pasardhësve që zë fill me Preng Lleshin I-rë. Më pas vijnë Dodë Prenga, Bibë Doda. Përveç këtij të fundit që ka lënë trashëgimtarë, Principata e Mirditës - japin drejtim dhe zhvillim pemës së Derës të Gjomarkut. Dhe më pas vijon brezi i meshkujve që vijnë nga barku II-të dhe III-të, duke ruajtur e trashëguar më tej nderen e fisme dhe emrin e mirë të Derës së Gjomarkut ose Kapidanit të Mirditës brez pas brezi. Respekti dhe autoriteti trashëgohet dhe përcillet me mirënjohje nga të gjithë banorët autoktonë të Mirditës, jehona e famës së Principatës së Mirditës pasurohet me përvojë dhe histori të lavdishme, që ruhet e regjistruar thellë në kujtesën e historisë së krahinës me merita të shumanshme burrërie, trimërie, bujarie, besnikërie, të ushqyer nga tradita e hershme e Kanunit të Maleve të Lekë Dukagjinit.

E parë në planin e mbijetesës origjinale me të gjithë elementët e ruajtjes të pastër të traditës të mirëfilltë shqiptare, kjo Dinasti, ka mundur të mbijetojë ndaj furtunës së egër të pushtuesve barbarë turq, serbo-malazezë dhe regjimit antishqiptar e ateist komunist.

Autorë të ndryshëm, si: albanologë, udhëtarë e vizitorë të huaj, francezë, italianë, anglezë, austriakë, hungarezë, serbë, malazezë, grekë, maqedonas, kroatë, sllovenë etj., kanë cekur në fletët e historisë, duke lënë të shkruar përshkrime udhëtimi, relacione derguar Vatikanit, takime me banorë mirditorë, historitë e dioqezeve dhe jetën e aktivitetin baritor të udhëheqësve të devotshëm shpirtëror të kishës katolike, historinë dhe traditën e Principatës së Mirditës - Dera e Gjomarkajve - Kapidani, marrëdheniet ekonomiko-sociale dhe urëlidhjet kulturore e zakonore të krahinës me simotrat e tjera brenda territorit të Arberit, lëvizjet mekanike të popullsisë në drejtim të qendrave të reja të banimit dhe shpërnguljet në drejtim të zonave më pjellore e të përshtatshme për ekonominë bujqësore, blektorale dhe artizanate, të cilat kanë qenë ushtruar si traditë në tërë krahinat shqiptare, etj.

Nëse do të citonim disa nga autorët më të njohur asokohe, mund të shtonim se shumë të rëndësishme kanë mbetur shënimet dhe vlerësimet shumë domethënëse të shkruar nga albanologu i mirënjohur asokohe francezi Amy Bue, i cili në veprën “La Turque d’Europa” (Paris, 1880), ndër të tjera thotë se krahina, ka përfaqësues të denjë që njihen dhe respektohen nga të gjithë dhe ajo është Dera e njohur e Dinastisë së Kapedanëve të Mirditës. Principata ka gëzuar dhe gëzon respekt e autoritet, mbasi përdor me përpikëmëri burimet e traditës vendase që mbështetet tek ligjet e njohura ndër brezni të Kanunit të Lekë Dukagjinit, që rregullon jetën e brendshme të banorëve me shtrirje në të gjithë Shqipërinë e Veriut e deri në Kosovë. Meshtari që njihte shumë mirë doket e zakonet shqiptare dhe jetën e Kapidanit, ka qenë Don Stefano Gaspari, një prift katolik shqiptar, i dërguar prej Vatikanit (Selia e Shenjtë) në Shqipëri në vitin 1671, ku në shënimet e tij përshkruan me hollësi gjendjen e mjerë të klerit katolik në krahinë. Kleriku midis të tjerave cekë edhe marrëveshjen me pesë pika, të nënshkruar midis Perandorisë pushtuese Turke me përfaqësuesin e Principatës së Mirditës pinjollin e denjë të Derës së Gjomarkut - Kapidanin Gjon Marku I-rë. Sipas shumë burimeve arkivore të hulumtuara deri në ditët tona, del se marrëveshja në fjalë ka qendruar në fuqi për afro 3 shekujve, duke respektuar me besnikëri çdo pikë të rëndësishme të saj.

Ndërsa më vonë historiani Freng Poqeville (albanolog), Konsull i Napoleonit I-rë në Janinë (1806 - 1816) përmend për herë të parë, se: “Mirdita në vjetin 1550 ka zgjedhë Dinastin princore në përsonin e Gjon Marku I...”, e cila ka mbërritur 82 vjet pas vdekjes së heroit kombëtar Gjergj Kastriotit.

Historikisht Dera e Gjomarkut, mundi që të trajtojë me mjeshtëri të rrallë gjithçka që ishte me ligjin tradicional të Kanunit, ku siguroi paqen, bashkimin, vëllazërimin dhe nivelin e admirueshëm të mirëkuptimit të popullit të Mirditës. Edhe albanologu tjetër Dometrio Camarda, në veprën e vet të titulluar: “Gramatologia Comparata” (1866), shkruan se malësorët qendruan të bashkuar përballë pushtimit otoman, duke respektuar gjithnjë Princin e Mirditës me seli në Orosh, duke mos e ulë kurrë Bajrakun dhe Fenë e të parëve. Gjomarkajt kanë qenë shumë të kujdeshëm dhe të përpiktë në të gjitha lidhjet martesore që kanë bërë, duke mos u martuar asnjëherë me tre bajraqet e fisit, që gjithnjë konsideroheshin si vëllezër, si: Orosh, Spaç e Kushne, duke krijuar një Dinasti në pastërtinë e gjakut dhe forcuar e zgjeruar edhe më shumë influencën e prestigjin e saj zëmadh edhe në krahina të tjera të Shqipërisë Veriore.

Mirdita dhe Principata e Derës së Gjomarkut ishte pararoja e qendresës kundër Portës së Lartë Turke asokohe, rrugë në të cilën vijuan edhe Dukagjini dhe Kelmendi në Malësi të Madhe, si një dritë e pashuar në të mirën e të drejtave kombëtare. Ajo ishte e përgatitur për sifida të reja. Dera e Kapidanit të Midritës, kishte një fuqi të fortë ushtarake në përbërje të të cilit bënin pjesë mbi 1500 luftëtarë shumë të zot dhe besnikë të Kanunit dhe Derës që përfaqësonin, duke iu përgjigjur çdo thirrje me armë në dorë. Respektin ndaj Kapidanit e kanë shpreh gjithnjë në kuvende burrash, delegacione shqiptarësh për çështje të ndryshme sociale dhe kombëtare, apo kur ka qenë çeshtja e paris së maleve në Shqipërinë e Veriut. Midis shumë përsonaliteteve që kanë lënë emër të mirë në historinë e popullit shqiptar janë edhe figura të njohura të atdhedashurisë, sikurse është trimi i maleve Dedë Gjo’ Luli etj.

Një shembull klasik i besnikërisë ndaj Principatës së Mirditës - Dera e Gjomarkut - Kapidani, ka mbetur historia e lavdishme dhe e rëndësishme e skalitur në figurën e paharruar të Lleshit të Zi, një pinjoll i përkushtuar i Dinastisë së Derës së Gjomarkut. Trimëria e tij veçohet më së shumti në planin e thekshëm atdhetar. Nga burimet historike dhe përmes veprës së Kapidanit të Mirditës Ndue Gjon Marku me titull: “Mirdita Dera e Gjomarkut, Kanuni” (New York, 2002), ndër të tjera mësojmë, se ishte koha kur Turqia kërkonte që të dorëzoheshin të gjithë luftëtarët mirditorë, që kishin marrë pjesë aktive më armë në dorë e ndërgjegje atdhetare në Luftën e Kalasë (Rozafa) së Shkodrës ose në të kundërt dotë fillonte ndëshkimin fizik me ekspedita ushtarake në të gjithë krahinën, duke vrarë, djegur shtëpi, sipas zakonit të përhershëm si pushtues në shekuj. Mirëpo Lleshi i Zi falë zgjuarësisë së trashëguar e kuptoi veprimin dinak të çallmave të Bosforit, që nga çasti në çast po i kërcenohej Mirditës, prandaj lajmëroi Stambollin se: “pergjegjjesia ishte e tij, se vetëm ai (Lleshi i Zi) duhej të dorëzohej, me kusht që Mirdita të mos prekej”.

Nga ana e tjetër Perandoria Otomane, nuk e njihte mirë Lleshin e Zi, emrin dhe burrërinë e madhe të tij. Turqia e befasuar nga trimëria dhe përgjgegjësia për të marrë mbi vete të gjithë barrën e rëndë të sakrificës deri në flijim që po bënte Lleshi i Zi, pranoi kushtet, i vuri prangat Lleshit të Zi dhe e plandosi për 9 vjet me radhë në burg dhe sugjerime të njohura të Janinës. E vlerësuar sot pas shumë shekujve, Mirdita i është shumë mirënjohëse përpara historisë birit të saj të flaktë për gjestin e sakrificës që mori përsipër, ku me burrëri të pashoq u vetësakrifikua në emër të gjithë krahinës që e donte si dritën e syve të ballit. Por nga ana e tjetër Zoti i gjithpushtetshëm me mrekullinë e Tij e ruajti me përkujdesje Kapidanin e Mirditës dhe dëshminë historike për brezat që do të vijnë si shembull pozitiv.

Pas shumë kalvareve e peripecive që iu desht të kalonte nëpër burgjet e ftohta anadollake, Lleshi i Zi u rikthye nga internimi. Një fatkeqësi kishte pllakosur Derën e Principatës së Gjomarkajve. Vrasja e tre djemve të tij nga nipi i vet (djali i vëllait), i nxitur drejtpërdrejtë nga djallëzitë e pushtuesve turq përmes politikes “përça e sundo” e ligshtoi në zemër humbja e djemve, por nuk e mposhti urretjen ndaj pushtuesve që jo vetëm e surgjinosën, por i futën në shtëpi vrasjen brenda gjakut. Ky akt e lëndoi rëndë Mirditën dhe Lleshin e Zi, të cilin Turqia e liroi nga burgu, për të “pajtuar” gjakrat nga konfliktet e të cilave ishin vrarë 22 vetë vetëm prej dy lagjeve. Kjo mbetet tragjedia më e madhe e gjakmarrjes së kobshme në Derën e Gjomarkut e shkaktuar nga fitilat e pushtuesve turq. Në këtë mënyrë, pushtuesi mundi të jetë më në brëndësi të të gjithë intrigave që gatuante vetë, për të dobësuar dhe çoroditur sa të jetë e mundur Derën më me influencë të Kapidanit të Mirditës në Orosh. Politika e intrigave të kurdisur e luajtur me një skenar të parapërgatitur shumë mirë kishte mundur të depërtonte dhe të shkaktonte plagë të rënda në Derën e Madhe të Principatës në fjalë. Megjithë këtë fatkeqësi, gjatë kohës së sundimit të Lleshit të Zi, ai mundi të rishëronte plagët e thella, zgjeroi dhe shtriu emrin, respektin dhe prestigjin e Derës së Gjomarkut dhe tek njerëzit me influencë në Shqipërinë e Veriut dhe Jugut. I tillë ka qenë Ali Pashë Tepelena.

Në arenën e politikës shqiptare kishin filluar dhe mbajtur gjithnjë të ndezura kryengritjet e njëpasnjëshme antiosmane. Lëvizjet çlirimtare kundër pushtuesve të huaj shumë shekullorë u nxitën dhe përkrahën nga grupi i patriotëve katolikë shkodranë, të cilët e kishin përqendruar të gjithë përkujdesin në krahun e lëvizjes kombëtare të Mirditës dhe përpiqej t’i jepte asaj rëndësi të veçantë politike, përmes synimeve konkrete të paracaktuar për dobësimin dhe gradualisht largimin nga toka arbërore një herë e mirë të pushtuesve barbar turq.

Dera e Gjomarkut, gjithnjë kërkonte që të reflektonte kuptimin politik të kryengritjes së Mirditës dhe në të gjithë Shqipërinë e Veriut, të stimuluar drejtpërdrejtë nga Dera e Gjomarkut. Ata krijuan ITIFAKU-n (Lidhja e Besës) në verë të vitit 1876, ku u bashkuan në Shën Pal krerët e 12 bajrakve të Mirditës. Më pas këtë shembull pozitiv e ndoqi edhe Puka, Dibra, Krasniqja, Mati etj. Preng Bibë Doda, më 15 qershor 1877, i dërgoi një telegram Kongresit të Berlinit, duke e lajmëruar se Mirdita, kërkon të ruaj Statusin e vet dhe se bajrakët nuk pranojnë kurrëfarë zgjidhjeje tjetër përveç atyre që do të kenë për bazë respektimin e Autonomisë së Mirditës. Një fakt të tillë e përsërisin në një letër të dytë, ku nënshkruajnë krerët e 15 bajrakëve të Mirditës, të cilat shtriheshin prej lumit Mat deri thellë në Kosovë, ku bënin pjesë 11 bajrakë.

Në këto ngjarje historike që kanë përfshirë Derën e Gjomarkut bën pjesë edhe figura e prelatit të lartë të kishës katolike në Orosh Abatit të Mirditës imzot Preng Doçi, i cili gjatë sundimit shpirtëror apostolik në famullitë e tij në Mirditë tregoi pjekuri dhe aftësi për të ruajtur të bashkuar të gjithë besimtarët shqiptarë dhe respektuar gjithnjë Derën e Kapidanit të Mirditës. Abacia e Mirditës përbehej nga 13 famulli, që në qendër të aktivitetit baritor kishte ruajtjen e besimit në fenë e Jezu Krishtit, traditat më të mira të Kanunit të Lekë Dukagjinit dhe respektimit si përherë të Principatës së Mirditës - Dera e Gjomarkajve - Kapidani. Deri asokohe kishat dhe kleri ishin në gjendje të mjerueshme. Figura e prelatit të lartë Imzot Doçi u rrit edhe më shumë falë respektit që ai gëzonte për Principatën e Derës së Gjomarkajve, që i ndihmuar nga këto të fundit nisi të bëj menjëherë rigjallërimin e ripërtëritjes së traditës fetare në popull, organizimi kishtar, meremetimi dhe rindërtimi i kishave të reja bëri që të sheshoheshin disa mosmarrëveshje të vogla midis klerikëve, lartësoi deri në nivelin e Abacisë dhe krijoi selinë administrative apostolike.

Turqia duke përfituar nga mosha e madhe e Kapidanit Gjon Mar Lleshit dhe nga mungesa e përkrahjes së tij asokohe, mundi me dredhi që të penetrojë në Mirditë, ndonëse krahina me luftë rezistoj për të ruajtur Autonominë e saj. Edhe gjatë luftës kundër turqisë në vitet 1872 - 1873 mirditasit u përfshinë në lëvizjet antiturke, ku spikati Llesh Gjoni, si një prijës i pashoq, me virtyte burrërie dhe drejtues i aftë e trim. Ai mbeti i vrarë si trimat dhe shmbulli i tij përmendet me respekt në vendlindje. 3 vjet më vonë më 1876, dhe në vitet që pasojnë 1877, 1878, Mirdita, përsëri ngrihet me armnë në dorë kundër Portës së Lartë, duke u bërë arenë e përleshjeve dhe filloi në këtë mënyrë serinë e pandërprerë të luftrave liridashëse të prirë si gjithnjë nga Dera e madhe e Kapidanit brez pas brezi. Nuk ka ngjarje historike të Mirditës ku të mos ndihej prania dhe autoriteti i Derës së Kapidanit, mençuria, aftësia e shkathtësia e zgjidhjeve me pushkë e mend të të gjithë problemeve kundër pushtuesve shumë shekullorë turq.

Në lidhje me “Lidhjen Shqiptare të Prizrenit” të vitit 1878 ka pasur shumë keqinterpretime nga historianët para dhe pas diktaturës komuniste në Shqipëqri dhe në kohën e sundimit të serbve në Kosovë. Për këtë ngjarje është anashkaluar roli dhe kontributi që ka luajtur krahina e mirënjohur e Mirditës dhe qytetarët e nderuar shkodranë. Ndryshe e ka analizuar dhe trajtuar këtë ngjarje Kapidani i Mirditës Ndue Gjon Marku, i mbështetur tërësisht nga burimet historike autentike shqiptare dhe joturke sikurse shpesh është referuar e ashtëquajtura historiografia komuniste në Tiranë e Prishtinë. Duke shfletuar me kujdes librin e juristit dhe Kapidanit të Mirditës Ndue Gjon Marku në veprën e vet, ku, ndër të tjera lexojmë një realitet shumë të vërtetë historik se: “Shqiptarët i shpejtuen kontaktet dhe në fillim të qershorit 1878, gjithë parija e Shqipnis u mblodh në Prizren. Aty u vu Itifaku (Lidhja e Beses) simbas Kanunit të Lek Dukagjinit dhe krijoi (lidhjen shqiptare për mbrojtjen e tokave komtare) e që ma vonë u quajt “Lidhja e Prizrenit”. Me 13 qershuer 1878, Lidhja e Prizrenit dergoi nji Memorandum Kongresit të Berlinit me pika të caktueme mbi të drejtat e popullsis shqiptare. Në Shqipni të Veriut moren pjesë edhe katolikët dhe Shkodra u ba qendra e rezistencës prej së cilës doli Komiteti shkodranë i Lidhjes i përbamë prej 12 antarë katolik e 12 musliman... Tue marrë parasysh zgjimin kombtar për mbrojtjen e tokave shqiptare prej Malit të Zi, Preng Bibë Doda, pa ngurrim u vu në dispozicjon të Lidhjes. Në krye të 10.000 luftarve, ra në Tuz e aty bani qendren e komandës. Mjerisht gjendja u turbullue me qendrimin antikomtar te Abdullah Drenit i cili, megjithse ishte antar i Lidhjes e aj vetë bestar i Intifakut përbujti Mehmet Ali Pash Maxharrin të cilin Lidhja e konsideronte anmik të Shqipnis...” (Fq. 27 - 28).

Veprimtaria antiturke vijon dhe zgjerohet nga viti në vit. Në fillim të shekullit XX (viti 1903) tarafi i Gjomarkut si gjithnjë i ripërtërirë nën kryesinë e Kapidanit të Mirditës Marka Gjoni merret shumë me çështjen kombëtare, duke ngritur në këmbë ndërgjegjen atdhetare të mirditorëve. Falë respektit dhe autoritetit që gëzonte prijësi i parisë së Derës së Kapidanit Marka Gjoni Mirditës i bashkangjiten edhe trimat e Pukës, të cilët përmes disa aksioneve antiturke në një mbledhje të përbashkët i dërgojnë një Memorandum Valiut të Shkodrës dhe Konsujve të Fuqive të Mëdha me rezidencë në Shkodër, duke i kërkuar kthimin e Preng Bibë Dodës. Dhe Memorandumin e përpiluar nga Abati i Mirditës imzot Preng Doçi dhe për herë të parë e zbardhë në librin e vet Kapidani Ndue Gjon Marku, që në mbyllje ka këto fjalë: “Sulltani nuk do të njifet kurr Prijsi ynë; flamuri i hanës nuk do të valvitet ma në malet tona, na duem të jemi të lirë, duem qi kombsija e jonë të njifet si kombsija e popujve tjerë. Tash e mbrapa Flamuri ynë do të jetë ai i Gjergj Kastriotit Skanderbegut, i cili ka fillue tue fluturue n’eren e Liris.”

Është e rëndësishme të dihet nga historiografia shqiptare dje dhe sot, se përveç 6 Prillit 1911, ku trimat e Dedë Gjo’ Lulit përmes një luftë të lavdishme ngritën Flamurin e Gjergj Kastriotit dhe më 28 nëntor 1912 Ismail Bej Qemali në Vlorë ngriti Flamurin kuq e zi, edhe më përpara datave të sipërcituar në Mirditë dhe më saktë në katundin Vinjollë, prej patriotit Ndue Gjoni që është vëllai i Kapidanit Marka Gjonit, më 25 prill 1902 është ngritur Flamuri i Shqipërisë në Ditën e Shën Markut. Memorandumi pati një rëndësi të madhe se për herë të parë tronditi në themel rrënjët e kalbura të Perandorisë së “pathyeshme” turke, e cila mendonte se pas kryengritësve të prirë nga mirditorët e Kapidanit, fshihej Austro - Hungaria. Edhe ardhja e xhonturqve nuk solli ndonjë ndryshim në strategjinë të ashtëquajtur liberale të turqve të rinj të cilët ishin më fanatik dhe konservator se etërit e tyre. Ata nuk morën asnjë hap për të qetësuar zemërimin e banorëve të Mirditës të udhëhequr nga Marka Gjoni, kërkonin lirimin pa asnjë kusht të prijësit të tyre Preng Bibë Dodës. Në situatën e re të krijuar dhe pasi filloi t’i çjerret maska xhonturqve të rinj që erdhën në pushtet, për të treguar se janë “liberalë” u detyruan të lirojnë Preng Bibë Dodën, i cili u prit në qytetin bregdetar të Shën Gjinit me një pritje shumë të madhe nga popullsia e Mirditës, Këthellës, Malësisë së Lezhës dhe Zadrimës. (fq.39). Ardhja e Preng Bibë Dodës në vendlindje solli një ripërtëritje të re të krahinës dhe rriti edhe më shumë moralin dhe shtrëngimin e radhëve rreth Derës së Kapidanit të Mirditës. Ky përsonalitet ndërmori një sërë masash të domosdoshme, falë eksperincës politike, kulturore dhe frymës së shëndoshë fetare e atdhetare që kishte gëzuar nga të parët e tij të Principatës së Derës së Gjomarkut - Kapidani.

Edhe vitet 1910 - 1911 janë vite të mbarsura me ngjarje dhe episode interesante historike që në mënyrë të njëanshme dhe me shumë tendenciozitet janë trajtuar pa asnjë frymë reale historike nga studiuesit e vjetër dhe për fat të keq edhe ndonjë i ri i painformuar dhe i paliruar nga kompleksiteti i historiografisë së kaluar që ka marrë si bazë “faktet” historike. Më së miri “historianëve” u jep përgjigje Kapidani i Mirditës Ndue Gjon Marku kur thotë se: “Kush thotë se Dedë Gjo’Lulin e kan pre Kapidani i Mirditës e Mirdita, aj asht anti kombtar, komunist e malazias me qëllim me mbajtë gjallë shkëndin e dasisë në mes Mirditës e Malsisë, me cenue nderin e prestigjin e Kapidanit të Mirditës e me ligshtue krahinën katolike ma të fortën e Shqipnis. Ket pohim temin e përforcon fakti se ata që përgatisin përkujtimin e Dedë Gjo’ Lulit ftojnë historiqenin e rastit nji ndër ma të korruptuemin komunist të Enver Hoxhës, me qëllim me përforcue tezën e tyne përkundrejt Kapidanit të Mirditës e, ky asht Pal Doçi. vëllau i famkeqit Mhill Doçi, i cili ka ngarkue vedit e shpis vet 14 gjaqe pse, në Qafë Valmerit, mu bash aty ku asht vra komunisti Bardhok Biba, Mehmet Shehu ka ekzekutue për hakmarrje të Bardhok Bibës 14 burra të pafajshëm...” (fq. 43).

“Dera e Gjomarkut në kohët e vonshme”, përbën pjesën tjetër interesante të librit të shkruar nga Kapidani i Midritës Ndue Gjon Marku. Periudha më e zezë dhe më e rëndë që ka kaluar Dera e Gjomarkut është ajo e komunizmit, ku liritë dhe të drejtat e njeriut nuk kishin asnjë vlerë përballë bishës së egër të hurit dhe litarit me të cilën sundoi për 50- vjet sistemi komunist i diktatorit antishqiptar Enver Hoxha. Mirditës dhe Derës së Kapidanit i vëhet nofka “qendër e reaksionit”, “trathtarë”, “agjentë të CIA-s, Vatikanit” etj., fjalë të denja vetëm për hartuesit e kuzhinës së sistemit që i lindi dhe i rriti shërbetorët servilë të komunizmit.

Dr. Mark Gjomarku, është një ndër përfaqësuesit më të denjë të Derës së Kapidanit të Mirditës, që iu kundërvu me armë në dorë me bashkëluftëtarët e tjerë antikomunistë regjimit të Enver Hoxhës. Ai dallohej për cilësi të spikatura në fushën politike, duke qenë Ministër i Punëve të Brendshëm në kohën kur Kryeministër ishte z. Mustafa Kruja gjatë vitit 1942 - 1943, e pas tij mbajti të njëjtën detyrë. Më 10 qershor 1944 Dr. Mark Gjomarku i dërgon një letër të vëllaut të vet Ndue Gjomarku, që ndodhej asokohe në Shkodër në lidhje me dhunën që po përdorin komunistët, duke i bërë thirrje që të bashkojë mirditorët në luftë kundër komunistëve. Ai ndër të tjera i shkruan: “Ndue, që me sot fillon kthesa e re politike, jo vetëm për vendin tonë (Mirditën) por për tanë Shqipnin. Fuqija përdhunuese komuniste na kërcenon. Ajo poshtëron, dhunon, njollosë gjithçka të shejtë ka shqiptari: ndjenjat e njeriut të thjeshtë, emrin e tij, vetitë e tija, vërtytet e pastra morale, familjen, besën, burrërinë e Zotin e Madh nuk e njeh për Zot e, ne s’na mbetet tjetër veçse me e kundërshtue me ato fuqina që kemi në dispozicjon. Del në Mirditë i pari e filloja rezistencës. Në ty, sot mbështetet fillimi i luftës për liri e ardhmeni. Tu priftë e mbara!” (fq. 66).

Dhe Ndue Gjomarku shkon në Mirditë dhe jep kushtrimin për rrezikun që e pret krahinën nga të pafetë, që do të rrënojnë çdo gjë shqiptare. Menjëherë trimat rrokin armët dhe marrin malet për t’u organizuar. Edhe partitë nacionaliste si Balli Kombëtar dhe Legaliteti i bashkohen thirrjes së atdhetarëve që në bashkëpunim me Kapidanin e Mirditës. Shqipëria e Veriut me në krye Mirditën e njohur për sa e sa luftra kundër pushtuesve turq zgjohet dhe është e gatshme për të flijuar jetën për idealet e pastra shqiptare dhe lirinë nga pushtuesit e rinj komunist, që po vinin në pushtet përmes një ideologjie mashtruese, duke i hedhur “trutë e gomarit” naivëve të rinj. Nga ana e tjetër Princi i Derës së Gjomarkut Kapidani i Mirditës Dr. Mark Gjomarku i bindur në besimin e tyre u mbështetë në vendosmërinë e luftarëve besnikë, që ishin gati me shpirtin e sakrificës për të bërë gjithçka, për Kapidanin e tyne, nuk ngurroi që të fillojë aktivitetin politik e ushtarak (luftarak) kundër regjimit komunist që kishte filluar të shkallmojë në themel ndërtesën kombëtare (fq. 72).

                                               *   *   *

Libri i shkruar nga Kapidani i Mirditës Ndue Gjon Marku, mbetet një vepër e rëndësishme në ndriçimin e historisë së Mirditës, krahinë me një rrugë të lavdishme në historinë e popullit shqiptar. Kjo krenari e respekt për këtë popull është shprehur në të gjithë faqet e librit jetëshkrimor të autorit shumë të mirënjohur në Shqipëri dhe ShBA, përsonalitetit dhe burrit me besë e mençuri, urti e traditë të hershme të Principatës së Mirditës - Dera e Gjomarkut, një pinjoll i së cilës Kapidani Ndue Gjon Marku mbeti deri në ditët tona.

Autori me një shpirt fisniku dhe gjuhë të pastër shqipe të mësuar në trojet e të parëve në Orosh, ndonëse ka kaluar 80 vite mbi supe, ai është i freskët dhe krenar për historinë e popullit të Mirditës gjatë shekujve të historisë dhe me një modesti të trashëguar nga Dera e Gjomarkut autori thotë se i lashë popullit tim, vendit tim dhe të parëve të mi këtë vepër, nëpër të cilën kaloi Dera e Kapidanit, duke gdhendur thellë në kujtesën popullore historinë e vërtetë pa pasione e emocione politike, por me gjuhën e fakteve histortike, sikurse dëshmon nëna histori.

12 poet të rinj Mirditorë

PEISAZH VJESHTAK

Arratinë morën zogjtë,
më gjëkundi s'duken,
Era me fyllin e vdekjes
së botës ngjan,
Në shenjë lamtumire jetike
gjethet lëkundën
Përjetësisht përqafojnë
kraharorin e tokës nënë.

Çau rrufeja retë
drithërohet qielli,
Me gjuhë memece vajton
gjakun e shitur,
Bijtë e shqipes ikën,
votra shkret mbeti,
I vetëm harabeli
pranverën duke pritur.

Qyteti u mbulua nga perde e zezë
Filloi të shetiste muzgu i mbremjes
Bardhësinë e borës që ra përdhezë
Si magjistricë e mori errësira e natës.

Paralajmërojnë se makinat ikën
Zhurmat e mbytura mbi gurët e xhadesë
Fjalët e njerëzve që kishin bredhur ditën
Largohen tutje në shurdhërinë e mjegullës.

Vetmi e tronditur në trungun prej lisi
Lakuriq në vendin e shpresës së thyer
Deri në agim shtegtar dhe vetë plisi,
guri i mallkuar në sinagoga falur.

Të gjithë në këtë botë duke qarë trokasim
Tokë me shumë emra, po i njejti planet
Çdo ditë urrejmë, njeri-tjetrin flakim
Planet që e ha enigma e vet.

PRANVERA

U kthyen dallëndyshet nga shtegtimi i largët
Në folenë e vjetër përsëri,
I hoqen malet qeleshet e bardha
Jeta rilindi me madhështi.

Nxitojnë pemët lakuriqe
Të veshin fustanet ngjyra – ngjyra,
Largohen retë ngadalë të fshihen
Natyrës dhe njëherë i qeshi fytyra.

Ndjejmë flladin e lehtë
Faqeve ta na japë shuplaka lehtas,
Pas xhamit dridhet perdja e mëndafshtë
Pranvera paska hyrë në dhomën time fshehtas.

SYTË E TU

Dy sytë e tu
Fytyra e mrekullisë blu,
Qiell a det janë vallë
Që zemra ime për ta ka kaq mall?!

Dy sytë e tu
U tretën në sytë e mi
Formuan një lendinë të çmuar
Me emrin dashuri.

         

TI NUK JE SI TË TJERËT

Ti nuk je jeta,
por lumturia e saj.
Ti nuk je lulja,
por aroma që dehet.
Ti nuk je dituria,
por shkëlqimi i saj.
Ti nuk je fjala,
por kuptimi që mbart.
Ti nuk je goja,
por buzëqeshja e saj.
Ti nuk je buza,
por puthja që fal.
Ti nuk je bota,
por parajsa e saj.
Ti nuk je kulla Eifel ,
por madhështia ti je.
Ti nuk je thjesht një qenie,
por fryma e jetës.
Ti nuk je qyteti i ngurtë,
por rruga e ndriçuar.
Ti nuk je koncepti qiell,
por hapsira e tij.
Ti nuk je dora me thonj,
por ledhatimi i saj.
Ti nuk je trup i zjarrtë,
por ngrohtësia e diellit.
Ti nuk je si gjithë bota,
por, por ti je...
Je ai që më mungon mua.

    GJYSMAT

Shpirti im i ndarë në dy gjysma
Ngjan me një portokalle të prerë.

Gjysma më shetit me yjet,
Kridhet me zanat në ujëvarat e veriut,
Eksploron në kaltërsinë e universit,
Gjysma ime e papërlyer
në gënjeshtra
Gjysma ime e shkëputur
nga bota.

Gjysma tjetër, e imja, e mirë
Ngadalë tërheq mbi pasarela gjysmash
Gjymën time të padukshme
Gjysmën time të sinqertë.

Gjysma ime që justifikon
Gjysmën Time.

SHELGJET

Degë që u ngjajnë flokëve të një vashe
e që shpupurisen nga flladi verior,
degë që u ngjanë qërpikëve
e që përcjellin kristalet e ditës,
Degë që mbajnë të fshehta
të fshehtat që thuhen në netët me hënë.

Degë që ndoshta herë-herë lotojnë...

MË MERR

O Zot
Më merr atje
Ku ekziston veç heshtja
Atje ku mëkate nuk ka
Atje ku gjithçka e merr vdekja.
Më merr atje
Ku zhgënjimi si një hije
Venitet para nesh
Atje ku s'mundem të qaj
Ku s'mundem të qesh.
Më merr
Por ti je kaq i madh o Zot
E di
S'më merr dot…

RETË

Retë e bardha
Si lejlekë të përgjumur
Zvarriten hapsirës së qiellit
Me nge
Nxjerrin nga xhepat e tyre
Të bollshëm
Shiun që bie, shkulmon
Mbi ne
Pastaj largohen
Po si të përgjumura
Me një nënqeshje pafajësie
Mbi buzë
Duke lënë pas
Një mjegull turbulluese.
Retë…

NJË DITË

Një ditë do të rrëmbej
Petalet dhe rrënjët e luleve të reja
Dhe do t'i rimbjell në dheun
E brishtë të trupit tim.
Një ditë si vetvetja do të riçelin
Në emrin e një stine,
Gjethe të parëna të një ëndrre.
Një ditë do të bëhen
Fletët e dyndjes së një kohe…
Një ditë do të rrëmbej
Petalet dhe rrënjët e luleve të reja
Do t'i hedh në një mrekulli,
Një mrekulli ndër të tjera…

LARGIM I HESHTUR

Po ikën…
Meteorët si qirinj po fiken.
Malli do vijë i zhveshur,
E plotë heshtja do bjerë,
Vetmia mbi supin tim
Kokën do mbështesë
E tanishmja s'do ta kuptojë
Fletën e shkruar…
Dhe një lot të dlirë.
Ti po ikën… matanë
oqeanit ta pa anë.

TI S'JE

Gjithmonë orientohemi nga tabela
Që tregojnë drejtim
Dhe rruga ngjan me perin e lëmshit
Që mblidhet me rrembim.

Semaforët janë vendosur kudo
Bashkë krijojnë një labirint
E ne vijmë rrotull vorbullës
Pa e gjatur daljen.

IKJE

Tani ti larg po shkon
Gjithçka pas mbeti si blozë
Unë do të pres këtu në stacion
Deri sa të shoh bluzën tënde rozë.

Stoli i pritjes është i lagur
Më vonë akull do të ngrijë,
Deri sa të gjej shpresën e humbur
Trishtim do fshehin sytë e mi.

Platforma po zbardhet e tëra
Tej xhamave të akullt kurrgjë
Ndjesitë e zemrës s'i mbushi
As dita, as ëndërra e re…

 

ILUZION

Në labirintet e shpirtit tim
fytyra e globit magjik
humbi rrugën.
Me gjakun e venave të mia
spërkati maskën e hekurt,
në çdo skutë të shpirtit tim
fshehu dhimbjet
dhe si një foshnje e pafajshme
doli prej andej
iluzioni i përjetësisë.
Skalitur në mendjet e njerëzve
ishte ajo botë hyjnore e ëmbël,
vërtetësia e saj e shtangur
nga larg na shihte vëngër...

DERI KUR

Qendroj e ngrirë si statujë
Përpara udhëkryqit e hutuar,
Nuk di nga të shkoj
Ç'drejtim të mbaj
Majtas – djathtas
Të eci përpara a prapa.
Ç'të bëj
Ku të shkoj
Kë të pres
Përse hutohem.
Deri kur do të zgjasë kjo dhimbje
Ky ankth.
O Zot më merr, veç hijen më lër.

DUA DHE NESËR…

Dua dhe nesër të qesh
Dua dhe nesër të luaj
Të numëroj petale lulesh
Të flas me engjëj
Të fluturoj lart me erën
T'i dhuroj diellit emrin tim
Dua që dhe nesër…
Të kem një të nesërme.

NATA ËSHTË VETEM

Sa e ëmbël kjo natë
Aromë dashurie
Me notat e yjeve
Thur skica dritë-hije,
Luan me flokët e erës,
Jehona zërash dëgjon,
Nata është vetëm
Më vjen keq për natën
Vuan në vetmi
Kushedi si ndihet
Kur ne bëjmë dashuri.

PËR TY

Se si i erdhi fundi kësaj dite S'e di e s'dua t'ia di... O gjithçkaja ime momentale, Kuptimin ditës, ia merr e jep veç ti.

Imazhi i shpresës po ikën tanimë E shpirti nuk ngopet më nga ti, Pesimistit që s'ndien më asgjë I vodhe atë që e dinte lumturi.

GJYSHËRVE

Simboli i së shenjtës ka mbetur te ju, Engjëllorja, e brishta, po ashtu. Kjo botë nxiton e ju harron ngapak, E unë aq më shume ju ndjej Ndoshta dhe nga ky shkak.

DAL NGA ENDRRA

Njerëz që vrapojnë rrugëve të vjetra në këmbë. Bëj kilometra t'i ndjek.

Botë e re, botë e bukur?! Më thotë mos... Më thotë ti s'je!

Po unë dëgjoj kambanën time, puth kryqin që më jep jetë dhe eci, eci.

Pastaj vjen weekend - i, të gjithë këndojnë; S'kam zë të bukur, pres të kalojë.

Hapat e mi më bëjnë të lumtur; kjo qenka jeta, ky qenka çasti.

Padova, tetor 2003

EPILOGU I NJË DITE TË PAZAKONTË

(Prozë poetike)

S'e mbaj mend se ç'ditë ishte. Kujtoj thjesht se ishte vjeshtë, madje ishte tetor; qante bashkë me mua ai mëngjes. Ti ishe bërë gati të ikje. Unë vuaja duke menduar kohën që kaloi aq shpejt. Nuk e kisha besuar që do te ikje një ditë, ose s'kisha dashur ta besoj. Por, për çudi, sot po e kuptoj se ti ke jetën tënde; ishim rritur, por s'do rrinim gjithmonë bashkë, s'do luanim përherë bashkë. Pikërisht kjo gjë më vriste, më brengoste. Nga brenga fillova të urrej, urreja vjeshtën që e kisha dashur gjithmonë. Në këto përjetime erdhi çasti. Ti ike dhe unë dola në dritare. Shiu, stopat e makinës dhe lotët e mi po krijonin një trishtim që do të zgjaste dhe s'do të harrohej lehtë... Erdhe përsëri pas një jave; do ikje dhe do ktheheshe... Meraku më i madh që kam, je ti, motra ime. Fakti që s'do të kem gjithmonë pranë më frikëson, por ngushëllohem: “Jeta kështu e paska, qenka vërtet një lojë.”

Shkurt 2001

ENDËRR E VJETËR

Dhe ëndrra u nis në shtegtim,
Mbi krahët e një zogu fluturoi,
U nis pa e ditur në ka më kthim,
U nis se zogun dashuroi.

Dimri në shpirt ishte më dimër,
Ngjyra e syve më gri se vetë koha,
Në zemër s'ndriçonte asnjë rreze drite,
Gjithçka humbi për fajin se dashuronte.

Ëndrra iku bashkë me kohën,
Ajo për të vdiq, mbase lind një tjetër
Por gjithmonë shpirti do të kujtojë
Atë ëndër që iku në kohën e vjetër.

PËRSE

Ti erdhe dhe ike përsëri,
Të desha, të dua dhe tani,
Ti gdhende disa fjalë te unë
Dhe rrjedhin ende si lumë.

Ti preke lehtë zemrën time
E shpirtin me shpirt e preke,
Të desha shumë zemra ime
Do të dua deri në vdekje.

Dhe ike, ike atë ditë
Me ikjen lëndove një zemër,
Dielli lëshonte një mallkim,
Mallkonte atë ikje të çmendur.

SA LARG

Sa larg i qendrova zhurmës së bubullimave
me çadër nën strehë. Po shiu pikonte
larg vajit të vashës së vejë,furishën pikonte larg brengës
së lagur në kohë, larg vetvetes, sa larg.

Mendja ime largohej, po trupi mbetej aty
ku një re gjithnjë lëshonte shi.

BRAKTISUR

Macja e mplakur lepin kthetrat
të ngjyera në hi,
minjtë nëpër rafte
shetisin pa muzikë.
Qentë lehin ndonjëherë dhe kot,
shtëpia fle
e tëra bosh.
Lulet tharë deri në rrënjë
se ujin s'ua hodhi fqinja

Kullës me gurë të lashtë
ç'ia bren gurin vetmia...

Përgatiti për botim  për "Floripress" Flori Bruqi