Kosova (nuk) zvogëlon dëmet nga drogat
Raporti i fundit i Asociacionit Ndërkombëtar për Zvogëlimin e Dëmeve nga Droga (IHGA), i cili është publikuar rreth një muaj më parë, e vë Kosovën në rendin e shteteve të fundit që nuk kanë zbatuar programet për zvogëlimin e dëmeve nga drogat.
Sipas këtij raporti në Kosovë është duke u aplikuar vetëm programi i ndërrimit të shiringave, ndërkohë që i ashtuquajturi program i Metadonit, i cili shërben për detoksim dhe pastrim, si dhe për mbajtje, nuk aplikohet.
Gjithashtu, sipas raportit Kosova ende nuk ka një legjislacion eksplicit për zvogëlimin e dëmeve nga përdorimi i drogave. Por, zyrtarët e Ministrisë së Shëndetësisë thonë se njësitë për aplikimin e Metadonit tashmë janë krijuar.
Faik Hoti, zëdhënës i kësaj ministrie thekson se në kuadër të Strategjisë Kombëtare për luftë kundër drogave, e cila është miratuar në qershor të vitit të kaluar, Ministria e Shëndetësisë i ka përgjegjësitë e veta lidhur me programet e parandalimit të drogave dhe mjekimit të personave që kanë rënë në kontakt me drogat.
“Ministria e Shëndetësisë, në kuadër të Qendrës Klinike Universitare, ka formuar njësinë për Metadon, e cila fillimisht ka disa kapacitete të kufizuara, mirëpo me intencë që të rritet numri i shtretërve, në mënyrë që të akomodojë më shumë pacientë, të cilët në forma të ndryshme kanë abuzuar me drogat”.
“Përveç kësaj njësie për Metadon, në QKU, është duke u punuar që të hapen qendra të ngjashme edhe në tri vende tjera, në Prizren, Gjilan dhe gjithashtu edhe një qendër në kuadër të rajonit të Prishtinës”, bën të ditur Hoti.
Ndërkaq, defektologu Safet Blakaj, drejtues i Qendrës mediko-psikoterapeutike “Labirint” në Prishtinë, që merret me trajtimin e keqpërdoruesve të drogave, thotë se programi, në formën se si është kërkuar nga Asociacioni Ndërkombëtar për Zvogëlimin e Dëmeve nga Droga, nuk është duke u aplikuar.
“Neve na vjen shumë keq që ky program, tani për tani, nuk është duke u aplikuar te ne. Pritet, ndoshta së shpejti, varësisht se kur është Ministria e Shëndetësisë e gatshme që të nënshkruajë udhëzimin administrativ, lidhur me këtë program”.
“Te ne, çështja e metadonit ka mbetur si çështje ligjore, e cila as nuk është e ndaluar, e as nuk është e lejuar. Në fakt, nëpër farmacitë tona, ai gjendet si një ilaç i licencuar dhe mund të bëhet përshkrimi prej mjekëve profesionistë për këtë çështje. Por, kjo nuk është program tipik i terapisë mbajtëse me Metadon”, thotë Blakaj.
Ndryshe, mbështetjen financiare për programin e Metadonit e ka siguruar Fondi Global. Tashmë janë siguruar mjetet që për 3 vitet e ardhshme në kuadër të programit të Metadonit, të mbështeten 540 persona që janë të ndikuar nga përdorimi i drogave.
Grupi i ekspertëve vendorë tashmë ka përgatitur udhëzimin administrativ, i cili i është dorëzuar Ministrisë së Shëndetësisë dhe miratimi i tij do të nënkuptonte edhe sigurimin e legjislacioni eksplicit për zvogëlimin e dëmeve nga përdorimi i drogave.
Defektologu Blakaj thotë se miratimi i këtij udhëzimi është tejet i rëndësishëm për të plotësuar zbrazëtirat, për të cilat edhe flet raporti i Asociacionit Ndërkombëtar për Zvogëlimin e Dëmeve.
“Në fakt, është shumë e domosdoshme që nëse nënshkruhet një akt ligjor, çfarë është tash i dorëzuar në Ministrinë e Shëndetësisë, atëherë ne realizojmë dy pika, të cilat kemi mbetur pa i realizuar”.
“Legjislacioni eksplicit mbi zvogëlimin e dëmit, e po ashtu edhe programet, si terapi mbajtëse me Metadon. Prandaj, plotësohen shumë gjëra në legjislacion dhe ne, kujtdo prej ekspertëve ose njerëzve, të cilët duan të punojmë në këtë fushë, u hapet rruga ligjore që të punohet, duke u bazuar në ligjet vendore”, sqaron Blakaj.
Në anën tjetër, zëdhënësi i Ministrisë së Shëndetësisë, Hoti thotë se nxjerrja e këtij udhëzimi administrativ, është çështje ditësh.
“Sa i përket Ministrisë së Shëndetësisë, ajo u është përgjigjur këtyre kërkesave dhe është në finalizim e sipër dhe shumë shpejt do të kryhet edhe nxjerrja e Udhëzimit Administrativ për përdorimin e substancave psikotrope”.
“Kështu që, në këtë aspekt, ministria e ka përgjegjësi që t’u përmbahet rekomandimeve të organizatave të ndryshme dhe në këtë aspekt edhe Fondit Global, që siç dihet, ka edhe një zyrë në ndërtesën e Ministrinë e Shëndetësisë”, thekson Hoti.
Sidoqoftë, zëdhënësi i ministrisë së Shëndetësisë, Hoti, thotë se legjislacioni do t’u dedikohet të dy sektorëve të shëndetësisë, sektorit publik dhe atij privat.
Studim kombëtar për përdorimin e drogave
Përdorimi i lëndëve narkotike në vendin tonë gjatë kohëve të fundit ka ardhur në rritje. Ky fakt është pohuar nga institucionet e ndryshme shëndetësore, por dhe këto të dhëna janë të pjesshme, pasi nuk ka një studim të mirëfilltë ku të evidentohet rastet konkrete në të gjitha rrethet.
Një gjë e tillë është rënduar edhe më shumë nga ulja e moshës së përdoruesve, ku në masë ky fenomen është përhapur dhe tek adoleshentët. Sipas të dhënave të mbledhura, pohohet se rreth 96 për qind e përdoruesve janë nën moshën 40-vjeçare, pjesa dërrmuese e të cilëve rreth 60 për qind janë të moshës 19 deri në 30 vjeç.
Megjithatë, nuk përjashtohen edhe personat që i përdorin lëndët narkotike edhe para moshës 19-vjeçare. Gjithashtu raportohet të jetë tepër i lartë dhe numri i personave që rrezikojnë jetën e tyre si pasojë e kalimit në gjendjet e mbidozës. Monitorimet tregojnë se çdo vit humbasin jetën pret 12 pacientë për shkak të kalimit në mbidozë. Alarmante është parë dhe shtimi i rasteve të përdorimit të injeksioneve që njihen si forma më e rëndë, ku më shumë se 70 për qind e përdoruesve e marrin atë me anë të injektimit. Lidhur me llojet e ndryshme të përdorimit të këtyre substancave pohohet se 90 për qind e përdoruesve që paraqiten për të marrë trajtim janë përdorues të opiateve, konkretisht të heroinës. Megjithatë, mbetet e vështirë evidentimi i numrit të saktë të përdoruesve, pasi nuk ekziston një studim i mirëfilltë, çka bën që masat e marra për trajtimin e përdoruesve si dhe largimin e tyre nga varësia të mbeten vetëm në letra. Më e vështirë gjendja mbetet në rrethe, për të cilat nuk ka ndonjë raport të këtij fenomeni. Për këtë specialistët e Institutit të Shëndetit Publik do të ndërmarrin përsipër zhvillimin e një studimi me nivel kombëtar, ku do të bëhet i mundur evidentimi i të gjithë përdoruesve të drogave. Gjithashtu ISHP-ja po tenton gjithashtu të kryejë edhe një studim për përdorimin e lëndëve narkotike, duke u bazuar tek adoleshentët në mënyrë specifike, duke qenë se është shtuar numri i përdoruesve në radhët e tyre.
Sipas të dhënave të mbledhura, pohohet se rreth 96 për qind e përdoruesve janë nën 40 vjeç, pjesa dërrmuese e të cilëve, rreth 60 për qind, janë të moshës 19 deri në 30 vjeç. Megjithatë, nuk përjashtohen edhe personat që i përdorin lëndët narkotike edhe para moshës 19-vjeçare.
Monitorimet tregojnë se çdo vit humbasin jetën 12 pacientë për shkak të kalimit në mbidozë. Alarmante është dhe shtimi i rasteve të përdorimit të injeksioneve, që njihen si forma më e rëndë, pasi më shumë se 70 për qind e përdoruesve e marrin atë me anë të injektimit.
Megjithatë, nuk përjashtohen edhe personat që i përdorin lëndët narkotike edhe para moshës 19-vjeçare. Gjithashtu raportohet të jetë tepër i lartë dhe numri i personave që rrezikojnë jetën e tyre si pasojë e kalimit në gjendjet e mbidozës. Monitorimet tregojnë se çdo vit humbasin jetën pret 12 pacientë për shkak të kalimit në mbidozë. Alarmante është parë dhe shtimi i rasteve të përdorimit të injeksioneve që njihen si forma më e rëndë, ku më shumë se 70 për qind e përdoruesve e marrin atë me anë të injektimit. Lidhur me llojet e ndryshme të përdorimit të këtyre substancave pohohet se 90 për qind e përdoruesve që paraqiten për të marrë trajtim janë përdorues të opiateve, konkretisht të heroinës. Megjithatë, mbetet e vështirë evidentimi i numrit të saktë të përdoruesve, pasi nuk ekziston një studim i mirëfilltë, çka bën që masat e marra për trajtimin e përdoruesve si dhe largimin e tyre nga varësia të mbeten vetëm në letra. Më e vështirë gjendja mbetet në rrethe, për të cilat nuk ka ndonjë raport të këtij fenomeni. Për këtë specialistët e Institutit të Shëndetit Publik do të ndërmarrin përsipër zhvillimin e një studimi me nivel kombëtar, ku do të bëhet i mundur evidentimi i të gjithë përdoruesve të drogave. Gjithashtu ISHP-ja po tenton gjithashtu të kryejë edhe një studim për përdorimin e lëndëve narkotike, duke u bazuar tek adoleshentët në mënyrë specifike, duke qenë se është shtuar numri i përdoruesve në radhët e tyre.
Sipas të dhënave të mbledhura, pohohet se rreth 96 për qind e përdoruesve janë nën 40 vjeç, pjesa dërrmuese e të cilëve, rreth 60 për qind, janë të moshës 19 deri në 30 vjeç. Megjithatë, nuk përjashtohen edhe personat që i përdorin lëndët narkotike edhe para moshës 19-vjeçare.
Monitorimet tregojnë se çdo vit humbasin jetën 12 pacientë për shkak të kalimit në mbidozë. Alarmante është dhe shtimi i rasteve të përdorimit të injeksioneve, që njihen si forma më e rëndë, pasi më shumë se 70 për qind e përdoruesve e marrin atë me anë të injektimit.
Kosova, transit i drogës afgane
Departamenti i Shtetit publikoi Raportin e tij vjetor mbi Narkotikët dhe Problemin e Trafikut të Drogës në botë. Në kapitullin për Kosovën, Departamenti i Shtetit e identifikon këtë vend si kryesisht pjesë e trafikut të drogës afgane drejt Evropës, ndërkohë që sinjalet nga autoritetet e rendit brenda vendit flasin për shfaqjen edhe të fenomenti të prodhimit të drogës brenda në Kosovë.
Raporti vë në dukje një numër sfidash me të cilat përballet Kosova në luftën kundër drogës, ndër të cilat kontrolli i dobët i vijës kufitare dhe korrupsioni në radhët e forcave të kontrollit të kufirit dhe doganës. Ndër pengesat e tjera janë mungesa e resurseve, por edhe fakti që problemi i drogës nuk shihet si një përparësi kryesore në vend. Megjithëse qeveria e Kosovës dhe në veçanti Ministria e Brendshme miratuan strategjinë kombëtare anti-drogë në korrik 2009, ende nuk janë akorduar burimet e nevojshme për zbatimin e plotë të strategjisë.
Problemi kryesor në aspektin e drogës mbetet shfrytëzimi i Kosovës si vend tranzit droge për heroinën afgane nga Turqia dhe për kokainën dhe marijuanën nga Shqipëria dhe Mali i Zi për në Evropë. Droga ri-paketohet në paketa më të vogla në pika të paidentifikuara në Kosovë dhe më pas dërgohet me makina me destinacion qytetet evropiano-perëndimore. Sipas këshilltarëve të EULEX-it, ka raste kur punonjësit e doganave lejojnë kalimin e autobusëve pa kontroll, biles pa kontrolluar as pasaportat e pasagjerëve. Raporti nënvizon zërat e shumta që qarkullojnë lidhur me korrupsion në radhët e kontrollit doganor dhe forcave të rendit.
Në aspekte të tjera të problemit të narkotikëve, megjithëse ka pasur kultivim marijuane, këto përpjekje kanë qenë të një shkalle të vogël. Ka pasur njoftime për kapjen e sasive të vogla të disa substancave kimike me aftësi narkotike, por nuk janë zbuluar laboratorë prodhimi.
Për sa i përket konsumit të drogës, këto të dhëna mblidhen nga UNICEF dhe organizata joqeveritare Labyrinth, të cilat njoftojë se tregu i brendshëm i konsumit të drogës po rritet me shtimin e përdorimit të drogës në vend. Sipas këtyre organizatave, konsumi i drogës nga adoleshentët dhe studentët universitarë është i afërt me nivelin e konsumit nga moshatarët e tyre në Evropën Perëndimore. Nuk ka shifra zyrtare, por sipas UNICEF-it, përdoruesit përllogariten në rreth 20 mijë vetë, ndër të cilët 5000- 6000 janë përdorues që kanë zhvilluar varësi nga droga intra-venoze.
Raporti shprehet me nota kritike lidhur me mungesën e një përparimi domethënës në zbatimin e strategjisë kundër drogës gjatë 2010. Forcat anti-drogë në Kosovë, thekson Departamenti i Shtetit në analizën e tij vjetore, ndeshen me një numër sfidash. Burimet e tyre janë të kufizuara dhe vetë operacionet e tyre nuk shihen si përparësi për qeverinë e Kosovës. Statistikat mbi kapjet, arrestime dhe ndjekje penale janë të çrregullta dhe jo të besueshme. Policia e Kosovës thekson mungesën e prokurorëve të specializuar për anti-drogën, gjë që pengon përpjekjet për hetimin e këtyre akteve. Ndërkohë kanë filluar përpjekjet nga Zyra e Prokurorit për t’iu përgjigjur këtij problemi. Policia e Kosovës përdor një numër mjetesh për të hetuar dhe për të grumbulluar informacion. Por raporti vë në dukje se karakteri i shoqërisë kosovare, me lidhje të ngushta gjaku e familjare, shpesh i vështirëson hetimet.
Raporti i Departamentit të Shtetit arrin në përfundimin se Kosova po bën përparim në luftën kundër drogës, por mbeten shumë probleme. Sipas pohimeve të prokurorëve të EULEX-it në bisedime të zhvilluara me stafin e ambasadës amerikane, disa qeveritarë në Kosovë kanë ndërhyrë në procesin e drejtësisë kundër personave të dyshuar për trafik. Sistemi i drejtësisë është i mbi-ngarkuar dhe i pazhvilluar si duhet. Po ashtu edhe sistemi i rehabilitimit të përdoruesve të drogës nuk ka financimin e duhur dhe ka pasur ritme të ulëta suksesi. Një tjetër sfidë për Kosovën është reduktimi i trupave të KFOR-it dhe ndikimi që do të ketë ky fenomen në kontrollin e kufirit. Ka pasur sukses në programe që po financohen me mbështetjen e Shteteve të Bashkuara si identifikimi dhe kapja e narkotikëve si dhe në trajnimin e personelit.
Shtetet e Bashkuara vazhdojnë mbështetjen e tyre për forcat e rendit në Kosovë në operacionet për luftën kundër prodhimit, përdorimit dhe trafikimit të drogës.
*****
Teknikisht, drogat janë lëndë kimike të cilat ndikojnë në funksionimin normal të trupit dhe/ose të trurit. Jo të gjitha drogat janë të paligjshme. Për shembull, kafeina (e cila gjendet në kafe ose në pijen “Coca-Cola”), nikotina (e cila gjendet në cigare) dhe alkooli teknikisht janë të gjitha droga të ligjshme edhe pse zakonishtnuk quhen të tilla. Barnat, si ato që shiten me recetë të lëshuar nga mjeku ashtu edhe ato që shiten pa recetë nëpër farmaci, janë droga të ligjshme të cilat na ndihmojnë të shërohemi nga sëmundjet, megjithëse edhe me to mund të abuzohet. Drogat e paligjshme janë droga të cilat janë kaq të dëmshme saqë vendet në mbarë botën kanë vendosur t’i vendosin nën kontroll.Këto vende kanë miratuar disa ligje ndërkombëtare, në formën e konventave të Organizatës së Kombeve të Bashkuara, të cilat përcaktojnë se cilat droga duhen vendosur nën kontroll.Të gjitha drogat të cilat trajtohen në këtë broshurë janë të paligjshme. Kjo do të thotë se, në përgjithësi, është kundër ligjit nëse mban, përdor ose shet droga të tilla në gjithë botën.Drogat, në përgjithësi, kanë disa emra me të cilët quhen në zhargonin e rrugës, dhe në këtë broshurë do të gjeni disa prej tyre.Megjithatë, nuk bëhet fjalë për një listë të plotë dhe drogat mund të kenë emra të tjerë në vendin apo në qytetin ku jetoni ju.
Shkaktari i HIV-it është droga
Gjithashtu, këto emra mund të ndryshojnë edhe me kalimin e kohës. Emrat e drogave në zhargonin e rrugës nuk kanë lidhje me fuqinë apo pastërtinë e një droge.Të gjitha drogat e paligjshme kanë një efekt të menjëhershëm fizik, për të cilin mund të lexoni në këtë broshurë.
Por drogat mund të pengojnë shumë edhe zhvillimin psikologjik dhe emocional, sidomos te të rinjtë.Në të vërtetë, drogat mund të shkatërrojnë potencialin e atyre që i përdorin, të cilin ata nuk mund ta rifitojnë kurrë më, sepse drogat kthehen në një lloj zëvendësuesi të mekanizmave që na duhen në jetë.Edhe pse drogat në këtë broshurë përshkruhen veçmas, ato shpesh përdoren sëbashku.
Droga, cfare eshte dhe reziqet e saj
Teknikisht, drogat janë lëndë kimike të cilat ndikojnë në funksionimin normal të trupit dhe/ose të trurit. Jo të gjitha drogat janë të paligjshme. Për shembull, kafeina (e cila gjendet në kafe ose në pijen “Coca-Cola”), nikotina (e cila gjendet në cigare) dhe alkooli teknikisht janë të gjitha droga të ligjshme edhe pse zakonishtnuk quhen të tilla. Barnat, si ato që shiten me recetë të lëshuar nga mjeku ashtu edhe ato që shiten pa recetë nëpër farmaci, janë droga të ligjshme të cilat na ndihmojnë të shërohemi nga sëmundjet, megjithëse edhe me to mund të abuzohet. Drogat e paligjshme janë droga të cilat janë kaq të dëmshme saqë vendet në mbarë botën kanë vendosur t’i vendosin nën kontroll.
Këto vende kanë miratuar disa ligje ndërkombëtare, në formën e konventave të Organizatës së Kombeve të Bashkuara, të cilat përcaktojnë se cilat droga duhen vendosur nën kontroll.Të gjitha drogat të cilat trajtohen në këtë broshurë janë të paligjshme. Kjo do të thotë se, në përgjithësi, është kundër ligjit nëse mban, përdor ose shet droga të tilla në gjithë botën.Drogat, në përgjithësi, kanë disa emra me të cilët quhen në zhargonin e rrugës, dhe në këtë broshurë do të gjeni disa prej tyre.Megjithatë, nuk bëhet fjalë për një listë të plotë dhe drogat mund të kenë emra të tjerë në vendin apo në qytetin ku jetoni ju.Gjithashtu, këto emra mund të ndryshojnë edhe me kalimin e kohës. Emrat e drogave në zhargonin e rrugës nuk kanë lidhje me fuqinë apo pastërtinë e një droge.Të gjitha drogat e paligjshme kanë një efekt të menjëhershëm fizik, për të cilin mund të lexoni në këtë broshurë. Por drogat mund të pengojnë shumë edhe zhvillimin psikologjik dhe emocional, sidomos te të rinjtë.Në të vërtetë, drogat mund të shkatërrojnë potencialin e atyre që i përdorin, të cilin ata nuk mund ta rifitojnë kurrë më, sepse drogat kthehen në një lloj zëvendësuesi të mekanizmave që na duhen në jetë.Edhe pse drogat në këtë broshurë përshkruhen veçmas, ato shpesh përdoren sëbashku.Kjo përzierje e drogave mund të ketë pasoja të rënda dhe të paparashikueshme për trupin dhe mendjen e përdoruesve.Së fundmi, duhet thënë se drogat turbullojnë aftësinë gjykuese të përdoruesve të tyre. Kjo do të thotë se shpesh përdoruesit e drogave marrin rreziqe më të mëdha, siç është, për shembull, seksi i pambrojtur. Kjo shkakton infeksion me hepatit ose me HIV si edhe me sëmundje të tjera të transmetuara seksualisht.
Tiper e drogave
Kanabis
Kokaina
Ekstazia
Heroina
Haluçinogjenët: LSD
Metamfetamina
Kanabis
Çfarë është?
Kanabisi është një lëndë si duhani, me ngjyrë mes të gjelbrës dhe kafesë, e cila përbëhet nga lulet dhe gjethet e sipërme të thara të bimës së kërpit. Rrëshira e kanabisit apo, siç quhet ndryshe, hashashi, është mbetja e tharë e një lënde që nxirret nga pjesa e sipërme e lulëzuar e bimës së kërpit, e cila kthehet në pluhur ose presohet në forma. Vaji i kanabisit ose, siç quhet ndryshe, vaji i hashashit, është një lëng i cili nxirret ose nga bima e tharë ose nga rrëshira.
Si merret?
Zakonisht, të gjitha format e kanabisit merren përmes tymosjes, si duhani. Rrëshira dhe vaji i kanabisit mund edhe të hahen ose të pihen në formën e çajit.
Çfarë ndikimi ka te përdoruesi?
Kanabisi i jep përdoruesit një ndjesi relaksimi dhe kënaqësie dhe ndonjëherë I vendos në një gjendje euforie. Përdoruesi mund të provojë edhe një ndjesi më të forte të shqisave të shikimit, nuhatjes, shijes dhe dëgjimit.
Cilat janë rreziqet që lidhen me përdorimin e kanabisit?
Në periudhën afatshkurtër, përdoruesit i rritet oreksi dhe pulsi. Përdoruesi ka probleme edhe me kryerjen e akteve fizike dhe intelektuale, si për shembull e ka të vështirë të ngasë makinën apo të mendojë në mënyrë logjike. Nëse merret në doza të mëdha, kanabisi mund të mprehë perceptimin e tingujve dhe të ngjyrave nga ana e përdoruesit, ndërkohë që ia bën të ngadaltë dhe të paqartë të menduarit. Nëse doza është shumë e madhe, efekti i kanabisit është i ngjashëm me efektin e drogave haluçinogjene dhe mund të shkaktojë ankth, panik dhe, madje, episode psikopatike. Përdoruesit e rregullt të kanabisit përballen me rrezikun e zhvillimit të një varësie psikologjike deri në atë masë sa të humbasin interes në të gjitha aktivitetet e tjera si puna apo marrëdhëniet me njerëzit. Studimet e fundit në Mbretërinë e Bashkuar kanë treguar se ekziston një lidhje midis përdorimit të kanabisit dhe rritjes së skizofrenisë.
Rreziqe të tjera
Tymi i kanabisit përmban 50 për qind shumë katran se cigaret me përmbajtjen më të lartë të katrani, gjë që i vendos përdoruesit në një rrezik më të madh të kancerit të mushkërive dhe të sëmundjeve të tjera të sistemit të frymëmarrjes.
Kokaina
Çfarë është?
Kokaina është një pluhur i bardhë ose ngjyrë qumështi, i cili vepron si stimulues i fuqishëm. Kokaina nxirret nga gjethet e bimës së kokës.Gjatë rrugës, mund të tretet ose të “pritet” me lëndë të tjera me qëllim që të rritet sasia.Droga “crack” është një kokainë e cila është përpunuar më tej me amoniak ose bikarbonat natriumi (sodë buke) dhe ngjan si flokëza ose kokrriza të vogla.
Si merret?
Zakonisht, kokaina thithet me hundë ose injektohet, ndërsa droga “crack” tymoset si duhani.
Çfarë ndikimi ka te përdoruesi?
Kokaina i jep përdoruesit një ndjesi gjallërie shpirtërore dhe e vendos në një gjendje euforie. Gjithashtu, shpesh përdoruesi provon një rritje të përkohshme të niveleve të gatishmërisë nervore dhe të energjisë dhe një shtyrje në kohë të urisë dhe të lodhjes.
Cilat janë rreziqet që lidhen me përdorimin e kokainës?
Raporti i fundit i Asociacionit Ndërkombëtar për Zvogëlimin e Dëmeve nga Droga (IHGA), thotë se Kosovës ende i mungon legjislacioni eksplicit për zvogëlimin e dëmeve nga drogat. Kjo ka penguar edhe zbatimin e plotë të të ashtuquajturit programi për Metadon, thotë defektologu Safet Blakaj, ekspert që merret me trajtimin e keqpërdoruesve të drogave. Zëdhënësi i Ministrisë së Shëndetësisë, Faik Hoti thotë se njësia për Metadon tashmë është formuar, ndërkaq, së shpejti do të nxirret edhe udhëzimi administrativ lidhur me këtë çështje.
Raporti i fundit i Asociacionit Ndërkombëtar për Zvogëlimin e Dëmeve nga Droga (IHGA), i cili është publikuar rreth një muaj më parë, e vë Kosovën në rendin e shteteve të fundit që nuk kanë zbatuar programet për zvogëlimin e dëmeve nga drogat.
Sipas këtij raporti në Kosovë është duke u aplikuar vetëm programi i ndërrimit të shiringave, ndërkohë që i ashtuquajturi program i Metadonit, i cili shërben për detoksim dhe pastrim, si dhe për mbajtje, nuk aplikohet.
Gjithashtu, sipas raportit Kosova ende nuk ka një legjislacion eksplicit për zvogëlimin e dëmeve nga përdorimi i drogave. Por, zyrtarët e Ministrisë së Shëndetësisë thonë se njësitë për aplikimin e Metadonit tashmë janë krijuar.
Faik Hoti, zëdhënës i kësaj ministrie thekson se në kuadër të Strategjisë Kombëtare për luftë kundër drogave, e cila është miratuar në qershor të vitit të kaluar, Ministria e Shëndetësisë i ka përgjegjësitë e veta lidhur me programet e parandalimit të drogave dhe mjekimit të personave që kanë rënë në kontakt me drogat.
“Ministria e Shëndetësisë, në kuadër të Qendrës Klinike Universitare, ka formuar njësinë për Metadon, e cila fillimisht ka disa kapacitete të kufizuara, mirëpo me intencë që të rritet numri i shtretërve, në mënyrë që të akomodojë më shumë pacientë, të cilët në forma të ndryshme kanë abuzuar me drogat”.
“Përveç kësaj njësie për Metadon, në QKU, është duke u punuar që të hapen qendra të ngjashme edhe në tri vende tjera, në Prizren, Gjilan dhe gjithashtu edhe një qendër në kuadër të rajonit të Prishtinës”, bën të ditur Hoti.
Ndërkaq, defektologu Safet Blakaj, drejtues i Qendrës mediko-psikoterapeutike “Labirint” në Prishtinë, që merret me trajtimin e keqpërdoruesve të drogave, thotë se programi, në formën se si është kërkuar nga Asociacioni Ndërkombëtar për Zvogëlimin e Dëmeve nga Droga, nuk është duke u aplikuar.
“Neve na vjen shumë keq që ky program, tani për tani, nuk është duke u aplikuar te ne. Pritet, ndoshta së shpejti, varësisht se kur është Ministria e Shëndetësisë e gatshme që të nënshkruajë udhëzimin administrativ, lidhur me këtë program”.
“Te ne, çështja e metadonit ka mbetur si çështje ligjore, e cila as nuk është e ndaluar, e as nuk është e lejuar. Në fakt, nëpër farmacitë tona, ai gjendet si një ilaç i licencuar dhe mund të bëhet përshkrimi prej mjekëve profesionistë për këtë çështje. Por, kjo nuk është program tipik i terapisë mbajtëse me Metadon”, thotë Blakaj.
Ndryshe, mbështetjen financiare për programin e Metadonit e ka siguruar Fondi Global. Tashmë janë siguruar mjetet që për 3 vitet e ardhshme në kuadër të programit të Metadonit, të mbështeten 540 persona që janë të ndikuar nga përdorimi i drogave.
Grupi i ekspertëve vendorë tashmë ka përgatitur udhëzimin administrativ, i cili i është dorëzuar Ministrisë së Shëndetësisë dhe miratimi i tij do të nënkuptonte edhe sigurimin e legjislacioni eksplicit për zvogëlimin e dëmeve nga përdorimi i drogave.
Defektologu Blakaj thotë se miratimi i këtij udhëzimi është tejet i rëndësishëm për të plotësuar zbrazëtirat, për të cilat edhe flet raporti i Asociacionit Ndërkombëtar për Zvogëlimin e Dëmeve.
“Në fakt, është shumë e domosdoshme që nëse nënshkruhet një akt ligjor, çfarë është tash i dorëzuar në Ministrinë e Shëndetësisë, atëherë ne realizojmë dy pika, të cilat kemi mbetur pa i realizuar”.
“Legjislacioni eksplicit mbi zvogëlimin e dëmit, e po ashtu edhe programet, si terapi mbajtëse me Metadon. Prandaj, plotësohen shumë gjëra në legjislacion dhe ne, kujtdo prej ekspertëve ose njerëzve, të cilët duan të punojmë në këtë fushë, u hapet rruga ligjore që të punohet, duke u bazuar në ligjet vendore”, sqaron Blakaj.
Në anën tjetër, zëdhënësi i Ministrisë së Shëndetësisë, Hoti thotë se nxjerrja e këtij udhëzimi administrativ, është çështje ditësh.
“Sa i përket Ministrisë së Shëndetësisë, ajo u është përgjigjur këtyre kërkesave dhe është në finalizim e sipër dhe shumë shpejt do të kryhet edhe nxjerrja e Udhëzimit Administrativ për përdorimin e substancave psikotrope”.
“Kështu që, në këtë aspekt, ministria e ka përgjegjësi që t’u përmbahet rekomandimeve të organizatave të ndryshme dhe në këtë aspekt edhe Fondit Global, që siç dihet, ka edhe një zyrë në ndërtesën e Ministrinë e Shëndetësisë”, thekson Hoti.
Sidoqoftë, zëdhënësi i ministrisë së Shëndetësisë, Hoti, thotë se legjislacioni do t’u dedikohet të dy sektorëve të shëndetësisë, sektorit publik dhe atij privat.
Efektet afatshkurtra përfshijnë humbjen e oreksit, shpejtimin e frymëmarrjes dhe rritjen e temperaturës së trupit dhe të rrahjeve të zemrës. Përdoruesit mund të sillen në mënyrë shumë të çuditshme dhe të parregullt dhe, ndonjëherë edhe në mënyrë të dhunshme.Doza të tepërta të kokainës mund të shkaktojnë edhe konvulsione, krizë epilepsie, hemorragji cerebrale ose mosfunksionim të zemrës.Përdoruesit afatgjatë të kokainës rrezikojnë të kenë një mori problemesh shëndetësore, disa prej të cilëve varen nga mënyra se si e marrin këtë drogë. Thithja me hundë e kokainës dëmton shumë rëndë indet e hundës; tymosja mund të shkaktojë probleme të aparatit të frymëmarrjes; ndërsa injeksioni mund të shkaktojë abscese ose sëmundje infektive. Rreziqe të tjera, pavarësisht mënyrës si merret droga, përfshijnë varësinë e fuqishme psikologjike, kequshqyerjen, rënien në peshë, humbjen e orientimit, apatinë dhe një gjendje që ngjan me psikozën pananojake.
Rreziqe të tjera
Përzierja e kokainës me alkoolin është një kokteijl i rrezikshëm dhe mund të rrisë ndjeshëm mundësinë e vdekjes së papritur.
Ekstaza
Çfarë është?
Ekstaza është një stimulues psikoaktiv, I cili zakonisht prodhohet në laboratorë të paligjshëm. Në të vërtetë, termi “ekstazë” ka evoluar dhe nuk përdoret për të quajtur vetëm një lëndë kimike por në të vërtetë një gamë lëndësh të tilla të cilat kanë një efekt të ngjashëm te përdoruesi. Shpesh, çfarëdo tablete me stemë tani quhet “ekstazë” pavarësisht përbërjes ës vet kimike.Edhe pse kjo drogë zakonisht shpërndahet në formën e një tablete, ajo mund të jetë edhe në formë pluhuri ose kapsule. Tabletat mund të kenë forma dhe madhësi të ndryshme.
Si merret?
Zakonisht gëlltitet por mund edhe të thithet me hundë ose të injektohet.
Çfarë ndikimi ka te përdoruesi?
Ekstaza mund të rrisë nivelet e ndjeshmërisë të përdoruesve dhe të shkaktojë një ndjesi afërsie me njerëzit që i rrethojnë. Kjo drogë mund ta bëjë përdoruesin më shoqërues dhe energjik.
Cilat janë rreziqet që lidhen me përdorimin e ekstazës?
Në periudhën afatshkurtër, ekstaza mund të bëjë që trupi të mos i përfillë sinjalet e problemeve siç janë dehidratimi, vilania dhe rraskapitja dhe mund të pengojë aftësinë e trupit për të rregulluar temperaturën. Për më tepër, ekstaza mund të dëmtojë rëndë organe të tilla si mëlçia dhe veshkat.Ndonjëherë, mund të shkaktojë edhe konvulsione dhe pushim të zemrës.Doza të mëdha të ekstazës shkaktojnë një gjendje acarimi, ankthi dhe halucinacionesh të rënda.Përdorimi afatgjatë i ekstazës mund të dëmtojë disa pjesë të caktuara të trurit, duke shkaktuar kështu depresion dhe humbje të kujtesës.
Rreziqe të tjera
Tabletat ose pilulat që shiten për ekstazë mund të përmbajnë edhe lëndë të tjera që mund të jenë të rrezikshme dhe që mund të jenë të ndryshme për sa i takon fuqisë dhe pasojave të tyre
Heroina
Çfarë është?
Heroina është një drogë që shkakton varësi dhe që ka veti kundra dhimbjes dhe e cila prodhohet përmes përpunimit të morfinës, një lëndë natyrore e cila nxirret nga bima e opiumit. Heroina e pastër është një pluhur i bardhë. Heroina e rrugës është zakonisht e bardhë në ngjyrë kafe sepse përzihet me lëndë të papastra, çka do të thotë që çdo dozë ndryshon nga tjetra.
Si merret?
Zakonisht injektohet por mund edhe të thithet me hundë ose të tymoset.
Çfarë ndikimi ka te përdoruesi?
Heroina mund t’u heqë përdoruesve tensionin, ankthin dhe depresionin. Përdoruesi ndjehet i shkëputur nga lodhja ose dhimbja emocionale ose fizike. Në doza të mëdha, përdoruesi mund të provojë gjendje euforie.
Cilat janë rreziqet që lidhen me përdorimin e heroinës?
Pasojat afatshkurtra përfshijnë zvogëlimin e bebes së syrit, të përzier, të vjella, përgjumje, paaftësi për t’u përqendruar dhe apati.Heroina shkakton varësi të madhe fizike dhe psikologjike te përdoruesi. Përdoruesit rrezikojnë të zhvillojnë edhe një shkallë tolerance ndaj kësaj droge, çka do të thotë se me kalimin e kohës u duhet të marrin doza gjithnjë e më të mëdha për të provuar efektin që dëshirojnë.Përdorimi afatgjatë i heroinës ka një shumëllojshmëri pasojash të rënda për shëndetin.Mes të tjerash, mund të shkaktojë rënie të shpejtë në peshë, kequshqyerje dhe kapsllëk.Heroina mund të shkaktojë edhe çrregullim të ciklit mujor te femrat, përgjumje dhe apati kronike.Lënia e menjëhershme e heroinës shkakton simptomat e tërheqjes nga ky ves, të cilat mund të jenë të rënda dhe përfshijnë ngërç, diarre, dridhje, panik, sekrecione të hundës, të ngjethura dhe djersitje.
Rreziqe të tjera
Përdoruesit rrezikojnë të marrin mbidozë të heroinës e cila mund të shkaktojë gjendje kome dhe vdekje për shkak të bllokimit të aparatit të frymëmarrjes.
Haluçinogjenët
Çfarë janë?
Haluçinogjenët, ose drogat psikopatike, janë droga të cilat ia ndryshojnë gjendjen e ndërgjegjes përdoruesit si edhe shkaktojnë lloje të ndryshme halucinacionesh.Llojet kryesore të halucinogjenëve janë dietilamidi i acidit dilisergjik (LSD), fenociklinida (PCP), amfetaminat, meskalina dhe psilocibina.
LSD
Dietilamidi i acidit dilisergjik
Acid/Hippie
(PCP)
Çfarë është?
LSD-ja është një drogë gjysmë-sintetike e prodhuar nga acidi lisergjik, i cili gjendet në një kërpudhë që rritet në bimën e thekrës dhe drithëra të tjera.LSD-ja, e cila zakonisht quhet edhe “acidi”, është një prej drogave halucinogjene më të fuqishme. Në rrugë zakonisht shitet në formën e katrorëve të vegjël prej letre me flluska me kokrra ku brenda përmbahet droga, por shitet edhe në formën e tabletave, kapsulave si edhe në formë të lëngshme. Është një lëndë pa ngjyrë dhe pa erë, me një shije paksa të hidhur.
Si merret?
Zakonisht gëlltitet.
Çfarë ndikimi ka te përdoruesi?
Nëse merret LSD, ajo shkakton ndryshime të forta në mendime, humor dhe shqisa, krahas ndjenjave të afërsisë dhe shoqërimit.Megjithatë, efektet e sakta të LSD-së ndryshojnë në varësi të gjendjes mendore të përdoruesit dhe mjedisit ku merret kjo drogë.
Cilat janë rreziqet që lidhen me përdorimin e LSD-së?
Në periudhën afatshkurtër, LSD-ja shkakton zhgënjim dhe perceptime të shtrembëruara.Ndryshon sensi i thellësisë dhe kohës I përdoruesit, ndërsa bëhen më të mprehta ngjyrat, tingujt dhe prekja.Disa përdorues të LSD-së provojnë mendime dhe ndjenja të forta dhe të frikshme si për shembull frika se mos humbasin kontrollin, frika nga çmenduria dhe vdekja dhe dëshpërim.Pasojat fizike janë të vogla në krahasim me pasojat psikologjike dhe emocionale. Në të përfshihet zmadhimi i bebes së syrit, shpeshtimi i rrahjeve të zemrës dhe rritja e tensionit të gjakut, humbja e oreksit, pagjumësia, thatësirë në gojë dhe të dridhura.
Metamfetamina
Çfarë është?
Metamfetamina bën pjesë në atë grup drogash që quhen stimulues të llojit të amfetaminës (ATS). Është drogë sintetike e cila zakonisht prodhohet në laboratorë të paligjshëm.Metamfetamina është në formën e pluhurit, të tabletave ose kristaleve që ngjajnë me copëza qelqi të thyer.
Si merret?
Mund të gëlltitet, të thithet me hundë, të tymoset ose të injektohet.
Çfarë ndikimi ka te përdoruesi?
Metamfetamina stimulon një ndjesi mirëqenieje fizike dhe mendore, si edhe një valë euforie dhe gjendje të gëzueshme shpirtërore. Përdoruesi provon një rritje të përkohshme të energjisë, e cila e bën përdoruesin të mendojë se mund t’i kryejë më mira aktet fizike ose intelektuale.Përdoruesi ndjen edhe një shtyrje në kohë të urisë dhe të lodhjes.
Cilat janë rreziqet që lidhen me përdorimin e metamfetaminës?
Në periudhën afatshkurtër, përdoruesit humbasin oreksin dhe fillojnë të marrin frymë më shpejt. Mund t’u shpeshtohen rrahjet e zemrës dhe mund t’u rritet tensioni i gjakut si edhe mund t’u rritet temperatura e trupit dhe të djersijnë. Në doza të mëdha, përdoruesit mund të ndjehen të paqetë dhe të acaruar dhe mund të provojnë goditje paniku.Doza të tepërta të metamfetaminës mund të shkaktojnë edhe konvulsione dhe vdekje për shkak të mosfunksionimit të aparatit të frymëmarrjes, hemorragji cerebrale ose mosfunksionim të zemrës.Përdorimi afatgjatë i metamfetamnës mund të shkaktojnë kequshqyerje, rënie në peshë dhe zhvillim të varësisë psikologjike.Kur ndërpritet përdorimi i metamfetaminës, përdoruesi fle për një kohë të gjatë dhe pastaj zakonisht bie në depresion.
Rreziqe të tjera
Ndonjëherë, metamfetamina bëhet shkak për sjellje agresive, të dhunshme dhe shumë të pazakontë te përdoruesit.
KLASIFIKIMET
Klasifikimi i pare semantik i substancave psikotrope eshte ai i farmakologut gjerman L.Lewin.Ai dallon 5 grupe produktesh sipas efekteve te kerkuara nga perdoruesit:
• Euforika (qe prodhojne paqe te brendshme dhe nje ndjenje mireqenieje) e sjelle kryesisht nga opiatet
• Fantastika (qe korrespondojne me halucinogenet,madje me delirogenet.)
• Inebriantia qe prodhojne dehjen:alkooli,eteri
• Hypnotika qe prodhojne gjumin;ne kohen e Lewin-it ishin klorali,bromuri,kawa-kawa(gjumendjellesit ne teresine e tyre)
• Eksitantia qe perfaqesojne stimulantet:kafeja,kati,etj te cileve u shtojme ne ditet tona amfitaminen dhe kokainen
Klasifikimi kryesor ne mjediset psikiartike eshte ai i J.Delay dhe P.Deniker.Tre jane grupet me te medha te ketij klasifikimi:
• Psikoleptiket: te cilet zvogelojne aktivitetin psikik;dallojme neuroleptiket me efekt antidelirant te perdorur ne psikoza,trankuilizantet,sedativet,anksiolitiket dhe hipnotiket.
• Psikoanaleptiket: qe stimulojne aktivitetin psikik,ata perfshijne neoanaleptiket te cilet stimulojne vigjilencen(kafeja,amfetamina) dhe timoanaleptiket qe kane efekt pozitiv mbi humorin,keta te fundit jane antidepresues.
• Psikodisleptiket: te cilet i korrespondojne halucinogeneve dhe kanabisit dhe,per disa,narkotikeve ashtu si dhe alkoolit.
Nje ndarje e thjeshte behet nga vete konsumatoret:droga qe te bejne:
- Te fluturosh: mariuana,hashash,opium
- Te udhetosh: morfina,heroina,kokaina,LSD-ja dhe meskalina,amfitamina.
Drogat e grupit te pare krijojne tek konsumatori nje gjendje lumturie,prehje te mrekullueshme,pa bere qe ai te humbe nocionin e realitetit,ndersa te dytet te bejne te ndihesh krejtesisht jashte njesoj sikur te niseshe per ne Mars,pra te jetosh ne nje bote me vete.
OPIUMI DHE OPIATET
Grupi i opiateve perfshin opiumin,derivatet e tij dhe produktet agoniste te sintezes.Atyre u bashkangjiten dhe produktet antagoniste.Analgjeziket,qetesuesit,opiatet kane disa efekte te perbashketa te cilat munden te qartesoheshin nepermjet studimit te morfines.Ne vecanti,ato fiksohen ne receptore specifike dhe zoterojne cilesite e perbashketa me enkefalinat dhe endorfinat te gjendura ne sistemin nervor te te gjithe vertebroreve.Opiumi shfaqet shume heret ne historine e njerezimit.Ne shek.VII p.k. shfaqet ne nje copez sumere ne formen e dy skicave qe perfaqesonin njera nje bime tjetra gezimin.Opiumi eshte simbol i bimes se mireqenies.
Prodhimi
Opiumi eshte nje produkt i sekretuar nga nje bime qe i ngjan nje lulekuqeje te madhe.Pas carjes se kapsules,ai mblidhet ne formen e qumeshtit te bardhe qe mpikset,thahet dhe nxihet ne diell.Me pas ferkohet dhe ngjeshet me duar,duke formuar keshtu opiumin bruto. Teknikat e mbledhjes varen shpesh nga vendi dhe varietet e lulekuqes qe ndryshon nga ngjyra e lules dhe forma e kapsules.
Metabolizmi i tij
Thithja
Morfiniket thithen e shperndahen mire ne qarkullimin e pergjithshem.Per te njejten doze efektet analgjezike variojne sipas rruges se administrimit.
• Rruga orale.Thithja behet ne nivel te duodemit dhe te zorres se holle.
• Rruga parientale(futja ne organizem prej nje rruge tjeter nga ajo e sistemit te tretjes)
Thithja eshte e shpejte dhe praktikisht totale.Periudhat kohore nga ngacmimi deri ne veprim jane me te shkurtra ne rrugen entravenoze dhe te thithjes me hunde sesa nepermjet rruges intramuskulare.Keshtu heroina ose morfina veprojne me perqendrime te medha ne trup.Per shembull,pas marrjes se nje injeksioni 20mg heroine do te kemi nje perqendrim te saj prej 40micro gr ne nje ml gjak,duke arritur ne tru dhe organe te tjera ne me pak se 10 sek.Gjate ketij intervali te shkurter droga do te levize se bashku me gjakun venoz ne zemren e djathte,ne mushkeri serishtmi ne zemer dhe qe andej ne gjakun arterial drejt indeve te ndjeshme.Ne kalimin e saj te pare,droga hollohet pak ne lengjet e trupit dhe melcia nuk ka mundesi ta nxjerr jashte.Por gradualisht me kalimet e mepasshme ne trup perqendrimi zvogelohet me shpejtesi.
Flashi i kerkuar nga toksikomani i pergjigjet ne planin farmako-kinetik nje ndryshimi te shpejte te perqendrimit duke rritur efektet farmakologjike te nje droga.Efektet e nje doze orale te morfines jane 7 here me te vogla se ato te vezhguara pas injektimit te se njejtes doze intravenoze.Kjo diference ne intensitet shpjegohet me ekzistencen e nje efekti te kalimit te pare ku nje pjese e madhe e dozes se marre,duke qarkulluar,shkaterrohet nga melcia nepermjet hidrolizes se bashkimit.Ky fenomen nuk ndodh ne rrugen intravenoze.
Menyra e veprimit
Cilesite e perbashketa te morfinikeve nxiten kuriozitetin e kerkuesve ne lidhje me ekzistencen e receptoreve opiatike te cilet mund te sendezoheshin fale metodave te fiksimit izotopik.Keshtu,ata zbuluan vendet e bashkimit specifik ,te lidhura me membranen qelizore . Duke u shfaqur me te shumte ne nivel sinapsesh ,ata jane te lokalizuar ne tru, ne palcen e kurrizit , ne rruget e dhimbjes ,ne sistemin limbike i cili njihet se u jep permbajtje afektive informacioneve te marra nga sistemi nervor . Keta receptore shfaqen shume shpejt ne jeten fetale .Ata varen nga nje kod gjenetik , cfare mund te shpjegoje ndjeshmerine me te madhe ose me te vogel te disa individeve ndaj opiateve dhe perdorimit te tyre toksikomanik.
Nje model klasifikimi i propozuar nga Martin perfshin disa tipe te receptoreve opiatike
• Receptoret M U ku fiksohet morfina dhe stimulimi i tyre jep efektet e saj
• Receptoret KAPPA qe shkaktojne efekte qetesuese dhe analgjezike
• Receptoret SIGMA qe jane pergjegjes per veprimin psikodislepik(veprim qe ndryshon aktivitetin normal mendor),depresues te aktivitetit respirator dhe vazomotorik.
Zbulimi i receptoreve nuk mund te justifikohet vetem me ekzistencen e opiumit ne natyre.Disa substanca endogjene dhe endomorfe fiksohen te keta receptore duke prodhuar efekte te ngjashme por jo plotesisht te njejta me ato te morfinikeve.Dy lloj sub jane pershkruar :
Enkefalina
Dy pentapeptidet enkefaline jane vene ne dukje ne trupat qelizore dhe mbaresat nervore te pasura ne receptore opiatike.Lokalizimi i tyre neuronal i shperndare ka sugjeruar rolin e tyre ne neurotransmetim.Per me teper ato gjenden ne plekusin tretes ku ushtrojne nje efekt antispasmodik ashtu si dhe ganglionet ne koren mbiveshkore.Ato zoterojne nje veprim qetesues.
Endorfina
Beta-endorfina eshte nje peptid i 31 acideve amina mjaft delikat per tu dalluar.E lokalizuar ne zonen e hipotalamus-hipofizes,veprimi i saj hormonal eshte kompleks.Ajo clirohet ne te njejten kohe si ACTH gjate stresit dhe ne kete menyre nderhyn ne clirimin e hormoneve te hipofizes duke ndryshuar ne nivelin hipotalamik clirimin e faktoreve clirues me ndermjetesimin e neurotransmetuesve te tjere.Se fundmi ajo zoteron nje efekt qetesues.
EFEKTET KRYESORE
Pikat ne te cilat ndikon morfina jane dhimbja, vigjilenca,humori.Te nje pacient qe vuan nga dhimbja kronike morfina zakonisht durohet mire dhe lehteson shpejt te semurin.Te nje pacient normal eksperienca nuk eshte gjithnje e pelqyeshme pasi ajo mund te shoqerohet me te perziera dhe te vjella qe mund te shmangin nje eksperience tjeter te re me te.Pas nje faze te shkurter eksitimi ai behet apatik , i pa ndjeshem ndaj stimujve te jashtem dhe te brendshem.
Ne sjelljen seksuale opiatet shkaktojne nje pafuqishmeri ,nje pamundesi per te arritur orgazmen dhe fenomenet e ejakulimit te parakohshem.Megjithate ne disa raste,ndoshta ne funksion te efekteve sedative dhe analgjezike heroina mund te kontribuoje ne trajtimin e ejakulimit te parakohshem.Duke njohur sasite e uleta te LH dhe TESTOSTERONIT te gjetura te heroinomani e duke ditur qe ekziston nje nderveprim ndermjet faktoreve clirues te ketyre hormoneve LH dhe TESTOSTERONIT dhe opiateve mund te lidhen nga njera ane zvogelimi i libidos dhe nga ana tjeter zvogelimi i ereksionit.Por duhet ditur se zvogelimi i marredhenieve seksuale sherben si faktor perforcues i perdorimit te opiateve.
Rregullimet fiziologjike
Temperatura. Ashtu si dhe te speciet e tjera te njeriu opiatet me doza te forta kontribojne ne uljen e temperatures,ndersa ne doza te uleta ne rritjen e saj.
Frymemarrja. Opiatet jane depresues te frymemarrjes.Vdekjet nga mbidoza me shpesh jane pasoje e nje nderprerje ne frymemarrje menjehere pas administrimit intravenoz te morfines,depresioni arrin maksimumin 7 min pas injeksionit,30min pas injeksionit ultramuskular,80min pas injeksionit ne lekure.Morfina deprimon receptoret qendrore te ndjeshem ndaj CO2.Ajo eshte bronkoshtrenguese.
Efektet ne sistemin kardiovaskular. Injeksioni i morfines provokon nje rritje te presionit arterial e me pas nje hipotension.
Efektet ne traktusin gastro-intestinal dhe ne rruget urinare. Ka nje zvogelim te sekrecioneve te peshtymes dhe gastrike,te levizshmerise gastro-intestinale per te cilen eshte pergjegjes hipertonia e muskulatures se lemuar.Ne rruget urinare injektimi i morfines sjell nje mbajtje akute te urines.
Toleranca
Toleranca i referohet nje gjendje te dukshme te nje reagimi te ulur ndaj nje agjenti farmakologjike aktive qe rezulton prej ekspozimit paraprake ndaj agjentit. Doza me te larta te droges kerkohen per te shkaktuar te njejtin efekte .
Toleranca nuk eshte nje fenomen univok.Ajo percaktohet nga njera ane nga nje zvogelim i kohezgjatjes dhe intensitetit te efekteve qetesuese,sedative dhe euforike dhe nga ana tjeter nga nje rritje e dozes vdekjeprurese.Keshtu nje toksikoman brenda 10 diteve mund te arrije te injektoje 500mg heroine ne dite.Keshtu gjate marrjes kronike te morfines ndodh
- nje nderprerje e morfines endogjene
- nje ndryshim i receptoreve morfinike qe tenton ti pergjigjet terapise se jashtme.
Varesia nga opiatet
Opiatet ,ku kryesori eshte heroina,kerkohen me nje lloj parapelqimi nga toksikomanet.Ata qe perdorin rrugen intravenoze nenvijezojne intensitetin e ndjesise brutale trupore qe pason menjehere injeksionin.Ky flash e humbet intensitetin e tij gradualisht pas injeksionit.Ai duket me i duket me i dhunshem me heroinen se me morfinen dhe ,vecanerisht ne kete rastin e fundit ai shoqerohet me ndjesite e te shpuarite dhe te nxetesise trupore .
Periudhe toksiko-manike mund te ndahet ne dy.
1. Ne fazen e pare – Muaji i mjaltit gjate se ciles subjekti eshte i lumtur me drogen e tije ;
2. Ne fazen e dyte – shumefishimi dhe rritja e dozave e le subjektin ne nje gjendje pakenaqsie. Toksikomania , sipas subjektit ,nuk ka kuptim tjeter vecse kerkimin e qetesimit per vuajtjen.
Ne menyre te pergjithshme , klinika e toksikomanise karakterizohet nga pushtimi i psikikes dhe ekzistences se subjektit nga droga .Muaji mjaltit zgjat disa muaj dhe me pas e le toksikomanin te vetem para varesise se saj dhe veshtiresive qe ajo ka sjelle:konflikte familjare,dyshime per ndjekje policore,borxhe qe rriten ,krime etj.
ABSTINENCA
Ato shkaktojne nje sindrome apstinence qe shenon varesine fizike dhe psikike .Ne nje kohe te pare sgfaqen ankthi ,nervoziteti,djerse e bollshme ,lotim . Disa ore me vone shfaqet zgjerimi i bebeve te syrit ,shenje e rendesishme; me pas dridhje ,ndjesi e te ngrotit e te ftohtit .Sindroma zhvillohet ne nje sfond axhitimi,ankthi ,insomie te vazhdueshme dhe anoreksie per te arritur kulmin diten e trete.Ajo zhduket ne menyre progresive pas 8-15 diteve,por simptoma te vogla vazhdojne te shfaqen pas5-6 e me shume javeve.
Simptomat klinike te terheqjes prej opjateve jane :
SHENJAT OBJEKTIVE
- Rritja e presionit te gjakut
- Rritja e pulsit arterial
- Rritje e temperatures
- Pagjumesi
- Diarre
- Te vjella
- Lotim
SIMPTOMAT SUBJEKTIVE
- Krampet muskulare
- Krampet abdominale
- Irratibilitet
- Anoreksi
- Dobesi / lodhje
- Shqetesim
- Dhimbje koke
- Humbje ekuilibri
- Gerryerje psikologjike per drogen
Bashkangjitur perkufizimit per abstinencen i apasionuari zhvillon njeherazi tolerancen ndaj droges qe nenkupton marrjen e dozave perhere e me te larta per te perfituar efektin e deshiruar.Megjithate te apasionuarite jo gjithnje kane nje varesi fizike ndaj subtancave droge e per pasoje shenja te apstinences fizike . Ky kontigjent zhvillon te ashtequajturen gerryerje psikologjike per drogen (craving) keshtu termi droge dipendence perdoret per te ilustruar te gjitha situatat ne te cilat i apasionuari krijon mbeshtetje qofte fizike apo psikike ne drogen abuzive . Karriera ne rrugen e droges eshte e larmishme . Faktoret qe qendrojne ne bazen e fenomenit kane natyre shume dimensionale ; sociale ,ekonomike, kulturore ,etike ,morale ,kriminale etje. Zakonisht nje person i varur prej droges e fillon karriern sipas nje skeme te tille;
INTERVISTA
Një përdorues i lëndëve narkotike, rrëfen për historinë e nisjes së konsumimit të drogës, burgun dhe divorcin me të shoqen
"Me të u njoha në burg. Kur ajo mësoi se unë merrja bar u largua dhe mori me vete edhe djalin të cilin nuk e shoh prej tre muajsh"
Sot ai është 43 vjeç, drogën e ka nisur që kur ishte 28 vjeç. Quhet B. D, jeton i vetëm nuk ka një banesë ku të strehohet, nga kjo detyrohet të flerë jashtë jo rrallë herë. Konsumimin e lëndës nakrotike e ka nisur thuajse si të gjithë të tjerët duke rënë pa dashur në grackën e parajsës që të ofron.
Kjo ka ndodhur këtu e 15 vite të shkuara në kryeqytet, kur B. D, braktisi vendlindjen e tij Beratin për të jetuar në Tiranë. Që nga ajo kohë, është martuar dhe divorcuar me bashkëshorten por me pluhurin ngjyr bezhë, nuk ka mundur të "divorcohet".
Me bashkëshorten që e njohu në burgun 313, është ndarë prej gati katër muajsh, por shpreson që një ditë, madje edhe së afërmi të jetojë me të dhe djalin e tij që sot është një vjeç.
Në një rrëfim të tijin mbi jetën nën ndikimin e heroinës, kokainës dhe marijuanës, 43 vjeçari rrëfen momentet e para shijen dhe rrugën për të siguruar mallin, madje jo pak herë për mes rrugës së gabuar që ai e pranon, vjedhjes së të tjerëve.
Prej më shumë se shtatë muajsh vazhdon të qëndrojë në Shoqatën Shqiptare për Prevenim dhe Rehabilimit ndaj AIDS dhe Drogës (APRAD).
Kjo shoqatë është themeluar më 15 shkurt të vitit 2001 dhe ka si objektiv rehabilitimin e personave që janë përdorues droge.
Kush jeni ?
Quhem B. D dhe jam 43 vjeç, jetoj në Tiranë prej shumë vitesh. Jam i divorcuar dhe kam një djalë me të cilët shpresoj të ribashkohem.
Sa vjet ka që përdorni drogë? Çfarë lloje drogërash ke përdorur?
Drogën e kam filluar që në vitin 1994 dhe vazhdoj ta përdor dhe sot. Kam përdorur thuajse të gjitha llojet: si marijuanë, heroinë, hashash dhe më parë e pija me cigare, pastaj fillova ta marr me të djegur dhe në fund me shiringë.
Sa kushton grami i secilës
25- 30 mijë lekë.
Si nisët ta merrnit drogën ?
Pasi erdha në Tiranë nga Berati, u takova me një shoqëri që përdorte drogë dhe vazhdimisht fillova të frekuentoja një lokal tek Parku Rinia, i cili sot nuk është më. Ishte viti 1994, aty takoja shpesh ca të rinj që pinin hashash.
Një ditë, data nuk më kujtohet, më kërkoi njëri një cigare. I thashë se çfarë e donte, ndërsa ai më tha do pi pak "kallo", një term që përdorej për hashashin që mos ta dëgjonin të tjerët. Ia dhashë cigaren dhe ai më ofroi një cigare gjithashtu dhe e mora.
Brenda saj kishte patur heroinë. Pasi e konsumova cigaren për pak minuta isha si në një gjendje gjumi dhe ndihesha i çliruar në vetvete. Më vonë nisa të bashkohem me dy tre përdorues të tjerë dhe mblidhnim lekët që kishim dhe blinim hashash.
Nga kjo kohë dhe në vazhdim unë nuk e kam ndërprerë marrjen e drogës. Ky është momenti që kam mare drogë për herë të parë. Ishte kjo rastësi që më pas më ktheu në një përdorues droge.
Në çfarë mënyre e gjen drogën? Në cilat zona të Tiranës ka më shumë?
Për ta gjetur nuk është aspak e vështirë. Mjafton ta porosis tek një shok dhe shumë shpejt gjendet. Vështirësia më e madhe është tek mungesa e lekëve. Kur nuk ke lekë, atëherë do të detyrohesh të vjedhësh apo të bësh ndonjë punë apo dhe të mbledhësh kanoçe, gjëra që unë i kam bërë gjatë këtyre viteve.
Droga gjendet kollaj. Tek "Parku Rinia" gjen sa të duash, gjithashtu dhe tek "21 dhjetori" apo dhe në ish- Bllok, tek rruga e Elbasani, tek rruga e Kavajës. Mund të them se drogën e pinë si të varfrit, ashtu dhe të pasurit. Njëri e merr si lojë, tjetri e pi nga qejfi dhe kështu më pas kthehen në përdorues të zakonshëm.
Si i gjeni lekët për të blerë drogë?
Më shumë më ndihmojnë vëllezërit, më japin lekë. Ata nuk është se mi japin lekët për drogë, pasi unë e përdor fshehurazi, por ato lekë që më japin i përdor për të blerë pluhurin.
Por edhe vetë kam punuar në disa raste, madje duke mbledhur dhe kanoçe. Ndërsa në momentet që nuk kam patur asnjë qindarkë, jam detyruar të vjedh. Ka patur shumë raste që iu kam vjedhur celularin njerëzve në rrugë apo kam thyer dyqane.
Vjedhjet isha i detyruar t'i bëja, vetëm për të siguruar lekët për drogë dhe për asgjë tjetër. Por për ketë e kam paguar shtrenjtë, pasi kam përfunduar dhe në burg disa herë, ku kam qëndruar dhe dy vjet në qeli.
Po në burg ke përdor drogë?
Si jashtë kurrë nuk kisha mundësi ta përdorja, se aty kishte kontrolle të rrepta, por nuk është se nuk e kam përdorur fare.
Si e konsumon drogën tani. Në çfarë mase e merr?
Mund të pi një herë në tre ditë gjysmë grami, ngaqë kam kriza të vazhdueshme. Zakonisht e marr me hundë se nuk kam më vend në trup ku të shpohem.
Ke marrë vendim për ta lënë. Çfarë do të bëni në vazhdim?
Unë kam dashur ta lija me kohë, por nuk kam mundur për shumë arsye. Tani kam marrë një vendim për ta lënë dhe do të vij duke e reduktuar sasinë që pi. Dua të filloj një jetë të re, se droga ishte ajo që më shkatërroi familjen.
Shoqëria na paragjykon ne përdoruesve të drogës, por dhe në familje paragjykohem dhe gjej qetësi tek droga. Do përpiqem të jem si gjithë të tjerët, të gjej një punë dhe të jetoj bashkë me familjen time.
Keni shoqëri. Njihni vetëm persona që drogohen apo dhe të tjerë?
Shoqëri kam nga të dy kategoritë, si të droguar ashtu dhe shokë të pa droguar. Kur vjen momenti që duhet të marr drogë, largohem pa dijeninë e tyre, por kur ata shokë që nuk e përdorin më kritikojnë vazhdimisht që unë të heq dorë.
Madje më thonë që tani që je baba, duhet të mos e përdorësh më. Me të droguarit ndodh e kundërta. Ata nuk duan t'ia dinë për asgjë, vetëm duan që të gjejnë ca lekë në çdo mënyrë për të blerë pluhurin.
Më flisni pak për jetën tuaj, familjen tuaj?
Familja ime është e përbërë prej tetë vetash, ndërsa nëna më ka vdekur që kur isha dy vjeç. Kur mbusha nëntë vjeç më çuan në shkollë riedukimi, nga viti 1979 deri në vitin 1983. Pasi dola nga shkolla e riedukimit, filloj të përdor alkoolin shumë dhe e bëja në fshehtësi.
Erdha në Tiranë në vitin 1994, ku për shumë vite kam jetuar me qira, pasi nuk kisha lekë për të blerë shtëpi. Kur nuk kisha lekë për të paguar qiranë, dilja dhe flija dhe në rrugë. Këtu pasi drogohesha shpesh, kryeja edhe vjedhje, ku në të shumtën e rasteve kam shkuar dhe në burg.
Kur isha në burgun 313 në vitin 2004, unë njoha një vajzë, e cila ishte gjithashtu e dënuar për një vepër penale. Kur ajo doli më dërgonte dhe i dërgoja letra nga burgu dhe pasi dola u martova me të. Por ajo nuk e dinte se unë isha përdorues droge.
Në vitin 2005, dola nga burgu dhe e takoj dhe e dërgova në shtëpinë time në Berat, ku qëndruam shumë pak, pasi atje nuk kishte mundësi punësimi. Në 2006-ën unë u arrestova përsëri, duke qëndruar një vit dhe bashkëshortja ime gjatë kësaj kohe mbeti e vetme dhe jetonte me qira.
Aktualisht nuk vazhdoni më të jetoni me bashkëshorten tuaj?
Në vitin 2008 më lind një djalë dhe për gjashtë muaj unë rrija në shtëpi, ndërsa nusja punonte. Në shtëpinë ku jetonim vinin vazhdimisht të droguar dhe ky është momenti që bashkëshortja ime e kuptoi që unë isha një përdorues droge. Ajo nuk e dinte se unë nuk shkoja në shtëpi asnjëherë në gjendje euforike.
Një ditë më kapi me një shiringë, e cila ishte me gjak dhe që nga ky moment filluan grindjet. Vjen një moment dhe më shikon në shtëpi duke u droguar. Më pas merr djalin dhe largohet në një qendër rehabilitimi. Po bëj katër muaj që jemi divorcuar dhe nuk e kam takuar bashkë me djalin.
Do bësh përpjekje për t'u bashkuar?
Do mundohem ta lë përfundimisht drogën dhe të bashkohem me familjen time. Unë momentalisht jetoj jashtë pasi nuk kam shtëpi. Droga ishte ajo që më shkatërroi përfundimisht me familjen, pasi u divorcova me gruan në momentet që ajo e merr vesh se unë isha përdorues droge.
Kur u martova para dy vjetësh, i dhashë një kuraje vetes se nuk do të pija më drogë, por kur të lindin konflikte në familje pastaj detyrohesh ta nisësh përsëri. Përpjekje po bëj, pasi e kam reduktuar sasinë që konsumoj në një javë apo muaj.
Hashashi , fakultetet ku tymoset droga në Shqipëri
Arratisja nëpër skuta të braktisura apo të fshehta, larg fakulteteve përkatëse, nuk është motiv i relaksit apo i studimit për disa studentë. Një pjesë e tyre, sidomos meshkuj, mundohen që të mos i shohë askush nëse kanë vendosur të tymosin një cigare hashash. Në fakt, ajo që të habit nuk është gjerësia që ka marrë ky fenomen por normaliteti me të cilën e shohin një pjesë e studentëve. Në një pyetësor të shkurtër me ta nëpër fakultete të ndryshme të Universitetit të Tiranës
pyetja A pihet hashashi nga studentët? shoqërohet me një buzëqeshje të çuditshme, e cila shumë apo pak të lë të kuptosh që studentët kanë informacion që aty këtu nëpër shkollë ka disa elementë që tymosin, madje ka nga ata që janë më guximtarë dhe pranojnë se mund të kenë provuar edhe vetë ndonjëherë ndonjë cigare të dredhur nga “profesionisti” i grupit. Të gjithë pranojnë se hashashi ka konsumatorë të shumtë dhe tregojnë për fakultetin e tyre vendet ku pihet. Sigurisht përballja e tyre me faktin që nesër mund të përfundojnë në faqet e një gazete, nuk është se i entuziazmon shumë por gjithsesi pranojnë të tregojnë atë që kanë dëgjuar ose parë duke ruajtur anonimatin. Përgjithësisht, shumica e Fakulteteve të Universitetit të Tiranës e kanë nga një strofkë ku tymoset bari. Tashmë një pjesë e mirë e tyre janë kthyer në profesionistë sepse edhe kur ndonjë “guximtar” e ndez në ndonjë ambient publik, nuk kalon pa u vënë re. Ndërkohë që nga sa vihet re, studentët ndahen në tre kategori. Në konsumatorë të rregullt, në ata që konsumojnë me rastdhe ata që e kanë provuar vetëm një herë për kuriozitet. Ky në fakt është konkluzion i nxjerrë pas një ankete me studentë të një sërë fakultetesh të Universitetit të Tiranës. Tashmë mund të thuhet me plot gojën se nga përmasat që ka marrë konsumi i kësaj bime narkotike, kjo është “tendenca” e fundit e studentëve shqiptarë.
Rrëfimi/ Fjorildo Satka zbulon vendet ku konsumohet hashashi
Jo më larg se disa muaj më parë, ai është diplomuar si laborant dentar. Prej gjashtë vitesh konsumon hashash bashkë me shokët e tij, të cilët janë në fakultete të ndryshme të Universitetit të Tiranës apo dhe në universitete private.
Sa kohë ke që e konsumon hashashin dhe me kë e ke konsumuar për herë të parë?
Kam gjashtë vite. Herën e parë që e kam konsumuar kam qenë me shoqërinë. Kam pirë me një shok një teke dhe kështu filloi më pas. Dy muajt e parë pihet më shumë dhe më dendur sepse është dhe mosha. Po
mbaj mend që në kohën që e kam filluar unë para gjashtë vitesh, me 500 lekë mund të blije 40 teke hashash, krahasuar me tre ose katër që merr sot për të njëjtin çmim.
Sa është çmimi tani?
Po çmimi nuk është se ndryshon, 500 lekë mbetet kurse pakësohet sasia që ka brenda një qese. Sa vjen dhe shtrëngohet
sepse dhe policia e ka shtrënguar shumë situatën
E konsumon si shoqëri apo vetëm?
Normale si shoqëri sepse nuk pihet vetëm ajo. Është diçka qejfi, të cilën preferoj ta konsumoj kur jam me shoqërinë, më tepër për të bërë gallatë dhe të na shtyhet muhabeti.
Po nga sa ke dëgjuar ose ke parë, si është konsumi te femrat?
Ka edhe femra në masë që e konsumojnë, sidomos kur janë në grupe shoqërore dhe nëpër “party”.
Në kohën që ke qenë student, ku e konsumoje?
Edhe te dera e shkollës e kam pirë. Të gjithë e kanë problemin te familja kurse unë nuk e kam këtë problem.
Po prindërit e tu e dinë që e konsumon?
Kam pothuajse gjashtë vjet që e konsumoj dhe detyrimisht edhe prindërit janë në dijeni të kësaj. Pavarësisht se nuk ju vjen mirë, mundohen ta kuptojnë moshën plus që nuk konsumoj as heroinë as kokainë.
Po shoqëria juaj që është nëpër Fakultete të Universitetit të Tiranës e konsumon? Keni dëgjuar gjë lidhur me këtë?
Kam dëgjuar plot dhe jo vetëm tek universiteti shtetëror po edhe nëpër privat ka plot që e konsumojnë. Të paktën tek universiteti që mbarova unë shkollën, gjysma e konsumonin, që ishin edhe nga rrethet dhe mendohet që nuk është kaq e përhapur sa në Tiranë. Edhe në fakultete të ndryshme ku kam shoqërinë time pihet goxha hashashi. Nga shokët e mi
kam dëgjuar që pihet masivisht te Filologjiku, Gjuhët e Huaja dhe sidomos te Politekniku. Tek ky i fundi është pirë historikisht mbrapa universitetit. Tek Akademia e Arteve ka po ashtu shumë që e pinë.
Konsumatoret
1-Infermieria
2-Inxhinieria e Ndërtimit
3-Histori-Filologjia
4-Politekniku
5-Gjeologji-Miniera
6-Akademia e Arteve
7-Shkencat e Natyrës
1-Infermieria
2-Inxhinieria e Ndërtimit
3-Histori-Filologjia
4-Politekniku
5-Gjeologji-Miniera
6-Akademia e Arteve
7-Shkencat e Natyrës
