Nga Vullnet Mato
|
 VJESHTA E SIVJETME
Vjeshta e sivjetme me gjinj portokalli,
dhe me buzët e fiqta të çara nga etja, më prishi mendjen, aq sa nga halli, filloi të më duket i marrosur vetja. Më ndjell nëpër hije, më huton me joshje, më mbështjell me vile rrushi në vreshta, më deh me mushtin e verës majhoshe, më puth me afshe të zjarrta nën dega. Ndërron njërin pas tjetrit fustanet me ngjyra, më flakëron sytë me gjethishte të kuqërreme, më eksiton, më nxeh, më zhvesh në të linjta, më drogon me lëngje mes kofshëve të pemëve. Asnjë bukuri gruaje nuk më ka grishur, sa kjo vjeshtë e ndezur nga vapa afrikane. Thonë se si unë dhe të tjerë mendjeprishur, ka bërë për në çmendinë kjo vjeshtë jarane... Ç’NGJYROSJA E EMRAVE Emrat e budallenjve i sheh në çdo mur shtëpie. Emrat e prostitutave në çdo nevojtore publike, Emrat e kriminelëve në çdo stacion policie. Emrat e politikanëve në çdo ekran e gazetë dite. Ashtu si dielli godet mbi objekte ngjyre dhe i ç’ngjyros krejt me kalimin e kohës, lakimi shpesh në media i figurave politike, pak nga pak çdo ditë ua nxjerr bojën. Kur flitet mirë për emrin e padëgjuar kurrë, të zgjohet kureshtja, ky njeri si mund të jetë. Mbase është goxha grua, apo zotni burrë, dhe sytë e veshët e lodhur e bëjnë ministër a deputet...
LETËR NËNËS
Mbetur pa botuar nga censura e kaluar.
Këtë letër për ty,
moj Nënë e shtrenjtë,
po e nis nga thellësitë e pyjeve Lindorë,
ku kam gjetur të drejtën për të punuar.
Po e nis për në Sarandën e Jugut fundor.
ku të kam lënë si një ëndërr të paharruar.
Po e nis gjethe pas gjethesh,
erë pas erërash,
mjegull pas mjegullash
rrugë pas rrugësh,
brigje pas brigjesh,
largësi pas largësish.
Po e nis të lagur me rrëketë e çiltra të lotëve,
të qullur me pikat e gjakut të tronditur të zemrës,
të zbutur me bulëzat e djersitjes pa gjumë,
të njomur me sekrecionet e artikulimit
të frazës kryesore:
“Oh, për ty më ka marrë malli shumë, shumë !”…
Po e nis bashkë me kujtimet e largëta,
tok me drithërimet e fëmijërisë,
tok me një gotë të mbushur
me lot për ty,
dhe me urrejtje për ata që më ndanë nga ty.
Për të ardhur aty,
te rëra e deteve,
te gurët e zallit,
te lulet e pranverës,
te buzëqeshjet e njerëzve,
te puthjet e vëllezërve,
te dhimbjet e të mjerëve.
E dashura nëna ime,
ta dish mirë se nga malli për ty
shumë herë kam vdekur,
dhe kur kam kujtuar dashurinë tënde,
shumë herë jam ringjallur përsëri…
Pres me padurim të kthehem,
më ka marrë etja
për pak tinguj nga zëri yt,
për pak dallgë nga Joni,
për pak ujë nga Bistrica,
për pak rërë nga Limjoni.
Në valët e kripura të zhvishem,
në gjoksin tënd të ëmbël të kridhem.
Plagët e zemrës t’i shëroj,
të gris një pëlhurë të zezë
që dekada me radhë
nga njëri-tjetri na ndau me urrejtje
dhe t’ju përqafoj të gjithëve
kështu siç jam i përmalluar për vdekje…
Stravaj 1957
Ç’MË THUA
Sa shpejt më ikën dita me ty!
Dielli më fluturon si zog i verdhë...
E dashur,
mbeta në dashuri,
si nën hijen e këndshme të fikut në verë.
Degë të ëmbla më ke zgjatur,
Sa lash nën hije dhe detyrat...
Të rri?...
Të rri?...
Ç’më thua, ç’më thua?
Ç’më thotë fiku i çarë i buzëve të tua?...
NDONËSE JAM BURRË
Ndonëse jam burrë i rritur tani,
kur vjen vjeshta
e zverdhen portokallat,
kur verdhojnë kopshtiet e vendlindjes së artë,
më pushtojnë vetiu
kujtimet e viteve të para.
Kur vjen vjeshta çdo mot,
e di çdo më thotë:
Për fëmijërinë dhe nënockën
që më rriti me halle,
me vjetërsia varfërie
të pluhurosura prej lufte,
një këmbë me këpucë, një me sandale.
Dilja i trishtuar të prisja vjeshtën
Dhe me thëngjij vizatoja një zog.
Në shtëpinë tonë të vjetër te porta.
“Ç’është ai zog? “ më thoshte nëna.
“Jemi vëllezër të dy, “ i thosha.
Ndonëse jam burrë
Dhe shumë vjeshtra më vonë,
Vjeshtën e hershme
Do ta kujtoj gjithmonë.
PENDIMEja, të tëra janë siç i ke lënë !
Pasqyra dhe krehri me pak fije floku, pantoflat me push, si dy kotele që flenë dhe rrobëdëshambri me një degë të vyshkur borziloku. Porcelanet dhe gjysmëduzinat e qelqta i mori malli për një tingëllimë. Kapëset e shumta që thajnë ndërresat kanë mbetur në tela si zogj të ngrirë. Rrobat, raftet dhe shtrati i ri ruajnë erën tënde të mirë. Perdet kanë mbetur mbyllur që, pa ty as buzët e verdha të hënës të mos hyjnë. Eja, sillu dhomave atë zërin tënd si këngë ! Sill jetën në këtë apartament, moj grua! Eja, të tëra jenë siç i ke lënë, vetëm unë kam ndryshuar!...
SARANDA
Kreshta e murrme jug-veri. Beteja e heshtur që flet tek qafa. Rruga që zbret e dredhon nëpër pisha. Të rënët - ngritur në piedestalet e larta.
Vurgu i blertë
dhe Joniku i kaltër - dy dete që ndan Qaf’ e Gjashtës. Lindja e gjerë me valë grunjërash, vozitje autokombajnash, makinashirëse mbytur në kapicat e kashtës. Fshatarët punëdashës përveshur arave. Bistrica e zbutur me nanurisje gurgullonjëse. Fshatrat si fjolla të bardha nëpër fushë - Tok’ e Vurgut e begatshme, gjelbëroshe. Riviera me plazhet dhe muzgjet ngjyrë alle, ku theken njerëzit mbi rërë e nën hije. Ku dielli i madh perëndon si portokalle. Dhe kodrave shkundet shiu i ullinjve. Saranda, e bukura e dheut të artë, ku nga Himara, te “Qafa e Botit” vjeshta kundërmon vaj e mjaltë, dhe ndjehesh si bir i përkëdhelur i Zotit. Anëdeti pakufi, me puhizën e kaltër, me anie të rënda, motoskafë, lundra. Shtëpi dhe palma që dridhet sipër valëve. Brigje që ndritin e zbardhëllejnë nga shkuma. Tallaze të kripur që lëpijnë bulevardet. Silueta që humbasin në thellësinë e kaltër. Peshkatarë ngjyrëbronzi që kthehen mbi ujëra. Fustanebardha që i presin shkallëve si amfiteatër. Ç’më thotë kështu buzëqeshja e valës, që shkrihet e përmalluar te këmba ime? Të erdha o vendlindje si çafka e detit, Të ngjyej krahun në kaltërsinë e përhime.
TAKIM I PAPRITUR
Takova Atë, që kam dashur dikur,
Në moshën e bardhë ku të dehin lulet.
Tani ajo është grua
Dhe unë jam burrë.
Fëmijët na ka kanë rrëmbyer të gjitha puthjet.
Por ajo prapë më bëri të mendohem
Me vështrimin e saj thellësisht të menduar
Thonë se dashuria e parë rizgjohet,
Dhe ika me kujdes...
Si nga një shteg i minuar.
DASHURI E HABITSHME
Është koha, kur me mundësitë elektronike, njeriu dashuron edhe tej largësive gjeografike; femrat më të bukura dhe meshkujt më të rrallë që ka planeti ynë i gjallë. Mund të duash një partner tjetër, pa tradhtuar aspak kurorën e vjetër. Sepse ndryshe nga dashuria për gruan dhe burrin, mund të dashurosh vetëm trurin. Dhe kjo dashuri s’bën dallime në moshë, je adoleshent, apo thinjosh. Por të krijon
një ndjenjë shumëdimensionale,
që të lidh me dete, fusha e male, nga brigjet që lag Adriatiku, deri ku përplas dallgët Atlantiku. Ky lloj i ri i dashurisë platonike, mund të quhet: “Dashuri tejet fisnike”. Dhe ka vlagë emocionale aq të fortë, sa të lë pa gjumë në një tjetër botë. Kur mendjen e tij apo të saj ke përqafuar, ngazëllehesh sikur gjen një thesar të çmuar. Si shumë të tjerë, më ndodhi dhe mua. Po kush është ajo, që mendjen ia dua?…
SYRI
Syri sa një sferë e vogël prej qelqi të butë
Pasqyra gjigante që vëzhgon botën gjithkund.
Mikroplaneti ynë që na rrotullohet te koka.
Fuqia më e madhe ku merr vrull truri dhe dora.
Fokusi i pandryshuar për afër dhe larg.
Kamera me precize dhe më e saktë.
I mahnitshmi në tejpamje, mprehtësi dhe qartësi.
Ndjeshmëria që loton në dhimbje e gazmon në lumturi.
Simboli i bukurisë së gruas dhe burrit.
Korrësi i dritës për hambarin e trurit.
Shënjestra e plumbit, sinjali i dashurisë.
Siguria e jetës dhe vjelësi i mençurisë.
Arkivi fantastik që ruan në skeda të rralla
pafundësi vizionesh dhe figura të gjalla.
Syri me atë gjuhën e vet të fshehtë,
flet pa zë dhe na e bën jetën më të lehtë.
Pa syrin jeta jonë do të ishte vetëm natë.
Pa syrin do kishim mbetur më pak se kafshë.
Kryesori në çdo vepër të sotme e të nesërme.
I pazëvendësueshëm me asgjë më të vlefshme.
O njerëz të mirë, që aq shumë ju dua,
dritën e syrit mos e fikni për mua !
|
Poeti , prozatori,gazetari Vullnet Mato lindi në Sarandë në vitin 1937.
Është autor i vëllimeve poetike: “Tinguj malesh” (1969), “Krahët e erës” (1972), “Ninullat e hekurit” (1984), “Dritaret e prillit” (1994), i vëllimit me poema “Katër plagë të Shqipërisë” (1999) dhe i poemës “Nënëmadhe Fterra” (2007). Ka botuar vëllimet me tregime “E fshehta tronditëse” (1999) “Klithmat e mishit të bardhë” (2006). Romanet: “Ujësinor” (1976), “Era e kësaj kohe” (1984), “Lakmia” (2000), “Maturantët” (2002), “Damkosja e engjëjve” (2004) “Marrëzia e madhe” (2008), “Matura e paharruar” (2009). Etj.
KRYERRUGA
Ka një rrugë,
ku dhe zogu nuk lodhet
shtigjeve të padukshme të qiellit të natës.
Ka një rrugë,
ku të përcjellin jonet
e një kënge të heshtur në ajrin e kaltër.
Ka një rrugë,
ku bëhesh erë,
Si maratonomaku drejt qëllimit.
Ka një rrugë,
ku dhe dëshpërimi i thellë,
mund të bëhet shpresa e gëzimit.
Ka një rrugë,
ku vrapon krahëhapur,
dhe s’të ndalin as mijëra milje.
Ka një rrugë,
që të ndez gjakun:
kryerruga që na çon në familje.
PYLLI DHE DETI
Më shkoi fëmijëria mes detit me vërshime
Dhe më mbetën dallgët brenda gjoksit.
Më erdhi burrëria mes pyjeve me valëzime
Dhe më mbeti në gjak stuhia e motit.
Ndaj kur jam në det shoh pyllin e blertë
Dhe kur jam në pyll shoh detin aty.
Sa herë kam vrarë mendjen të gjej
Ç’kanë të përbashkët këta të dy.
Si deti dhe pylli më rrëmbyen thellësive
Me frymëmarrjen e gjerë shushurimat, valët,
Me kafshët që sillen përbrenda tyre
Me bilbilat, qukapikët, - çafkat, pulëbardhat.
Më magjepsën tregimet e ashpra të detarëve
Kur ktheheshin me rrjeta të rënda në muzgje
Dhe më mahnitën kallëzimet e druvarëve
Kur zbrisnin me kamionët e stivuar plot trungje.
Tani më kanë mbetur në sytë e kujtesës
E veçanta e tyre dhe ngjasimi i përbashkët,
Por mbi të gjitha bota e madhe e njerëzve,
Që ndeshen pareshtur me drurët dhe dallgët.
SHTEGTIME
Unë punoj në Veri.
Tani në tetor këtu është dimër.
Në qytetin tim të Jugut tani
deti ka marrë ngjyrën e përhimët.
Banorët jugorë i mbajnë hapur
të dyja kanatat e gjera të dritareve,
ndërsa këtu
në biseda me shokët,
fjalët e ngrohta në dalin mes avujve.
Atje në shëtitoren buzë shkumës,
kundërmimin e peshkut sjell era e detit.
Dritën e neonit që bie mbi ujëra,
si thika të bardha e presin peshqit.
Këtu morsi i pikave të shiut,
ardhjen e dimrit njofton telegrafisht.
Era e ftohtë që vjen nga malet,
fjalë në gjuhën dimërore çuçuris.
Atje tani vilen portokajtë,
prej tyre zverdhon gjithë tregu,
thua mbrëmjet e kthjellëta me yje,
të gjitha aty janë mbledhur.
Këtu shkunden gështenjat me shufra,
kokrrat e tyre zhvishen prej lëvozhgës
dhe në thasë të leshtë,
ngarkuar mbi mushka,
sillen nga larg si sekrete të vjeshtës .
Atje vajzat me fustane të ndezura
Dhe djemtë me këmisha të bardha, bojë qielli,
i sheh të nxirë, sikur kanë ngrënë
të gjithë çokollatën e madhe të diellit.
Unë tani jam kthyer në Veriun e largët,
Pasi kam ngrënë nga çokollata pjesën time.
Por gjithmonë lëpi buzët padashur
Si shtegtar i etur i klimave dhe stinëve.
NË VEND TË LETRËS SË PARË
Tungjatjeta Neri , Neri...
Tungjatjeta shoqe e largët.
T’i numërova buzëqeshjet
dhe t’i mblodha gjithë fjalët.
Asaj dite qeshe shumë,
atë ditë shumë fjalë fole.
Gazin ma derdhe në gjoks,
fjalët në mendje m’i mbolle.
Mbolle jargavanë të kuq,
manxuranë e rozmarinë.
Gjithë ç’mbolle atë ditë
zunë një nga një të mbijnë.
Sot tek po vështroj të mbjellat,
rashë në hall me artë ditë...
Ti i mbolle kollaj fare,
Po unë s’di si ti vadit !...
NUSJA E RE DHE DETARI
Pas dasmës ai iku me sytë nga toka.
Ajo e përcolli me sytë nga deti.
Dallgët venin e vinin të forta,
Si puthjet e bardha të njëri-tjetrit.
Dita mori ngjyrën blu
Sapo deti u hyri në mes.
Dielli i saj tani lindte në muzg
dhe perëndon sërish në mëngjes.
Që nga ai çast për secilin
Toka dhe deti u personifikua,
U bë sinonim i njëri-tjetrit:
Deti - burrë e toka - grua.
GJYSHI DIÇKA KËRKONTE
Gjyshin e pata sevdalli të pushkës
Dhe ai s’pati si ndonjëri dy gra.
Po tek humbte larg mbi samar të mushkës,
Me dy pushkë kishte shtënë sevda.
Shkoi i bleu tutje në Selanik
Dy pushkët si nuse të stolisura me sërma,
Dy nuse vetullzeza që të shtinin frikë,
Njëra “Martinë” dhe tjetra “Dogra”
Gjyshi vdiq në vitin dyzetë
Dhe sytë nga oxhaku i mbetën dy ditë.
S’kuptohej, mustaqet e ngrehura përpjetë,
Apo çarqet e dyfekëve tërhiqte me sy.
Kur e panë syhapur njerëzit thanë:
“Kërkon diçka dhe asgjë s’kërkon !”
Njërën nga pushkët me vete ia dhanë.
Vetullzeza tjetër polli më vonë.
SHTËPIA E PRINDËRVE
Shkallët e vjetra nga u nisa për hapësira
dhe fiku i vjetër, si gjysh xhepashkundur.
Nëna s’është më. Duart e saj të shtrira
dhe buzagazi te pragu kanë humbur.
Brenda babai, si ulli i kërrusur plot rrudha
lexon me kujdes gazetën e ditës.
Vëllezërit me nuset shpërndarë nëpër punëra,
fëmijët te oborri zgjasin degët e fisit.
Nëpër mure fotografitë e të gjithëve
ngjasojnë si frutat e një pjeshke.
Dhe në mes, tryeza e madhe e mikpritjes,
ku çdo kafshatë ëmbëlsohet nga buzëqeshjet.
Kam çdo çast një vërshim gjaku në zemër
dhe një rrëke lotësh gati në sy,
kam një detyrim të shkruar në mbiemër
dhe kurdoherë një rrugë për te kjo shtëpi...
BRIGJE TË VENDLINDJES
Si kam duruar kaq kohë pa bredhur
brigjet e dashur të vendlindjes sime, pa thithur aromën e cfakës së çelur, pa u prehur nën palmën degëjeshile; Si kam duruar pa u kërleshur me valën, që kërcen e thyhet pas gurëve të bardhë, pa ndjellë me thërrime pulëbardhën, pa peshkuar krapin kur lëshon larvë; Si kam duruar pa zërin e mëllenjës, që çukit te pishat boçen me rrëshirë, pa ngrënë fikdetin e pjekur rrëzës, pa shkërmoqur dafinën erëmirë; Si kam duruar peshën e mallit për vendlindjen time në këtë jetë? Më mirë se unë, e di mërgimtari, që thinjet larg, në kurbet...
O FSHATAR !
O fshatar i fushave, i kodrave dhe i malësisë,
që sot ke rrokur draprin e hënës së lirisë,
për të korrur pesë dekadat e stërmundimit,
për t'u bërë i barabartë me kolosët e Perëndimit;
që me guxim e me gojën shpellë përballë padrejtësive,
përmbyse të gjithë fronet e lashtë të "perëndive"
bashkë me sfinksat e majmur të brigadierëve e sekretarëve,
për të marrë në grushtet e tu tokën e të parëve;
O fshatar, që me shpatulla kthen arën përmbys,
për të ngritur një pash më lart tabanin e shtëpisë,
që para traktorit e frigoriferit, bleve veturën,
siç zgjedh fëmija lodrën e vet më të bukur;
që bleron të gjitha stinët dhe shkërmoq kudo gurët
për të mëkuar qytetet e shumuar me bukë e qumësht,
që sfidon duke i kthyer në plehra për perime e fruta,
të gjitha nofkat për ty dhe epitetet e ulta;
që bukurinë e gruas e zgjedh, kur ajo bën sfilatat
me hijeshinë e pamjes teksa mbjell brazdat,
kur masazhet e trupit e tualetin e fytyrës
i bën me sytë tek dheu, si përpara pasqyrës.
O fshatar i papërkulur në punë e i pathyer në luftra,
që i jep vendit me shumë se kushdo kohra të bukura,
që mban në dorën tënde parlament e qeveri;
asgjë kaq e madhe nuk do të kishte ardhur pa ty! …
ËNDËRR E FRIKSHME
Gjumë i thellë. Natë e errët.
Truri bënte akrobaci,
nga njëri vegim në tjetër,
pashë një ëndërr llahtari.
Pashë një panoramë tmerri,
si i lindur mes Afrikës,
tërhiqja një deve për freri,
beduin i shkretëtirës.
Përqark rëra det i murrët.
Asnjë pemë, asnjë zog.
As një pikë ujë për buzët.
Sahara më kish zënë rob.
Deveja lëpinte jargët,
Kobra rrëshqiste ngadalë,
Më pickoi te damarët
dhe u zgjova me llahtarë.
Te dritarja pashë blerimin.
Peizazhi gdhihej në hare.
Zogjtë po këndonin himnin
e agimit të ditës së re.
Në çast më shkoi gjaku në zemër
dhe ëndrra u fshi bashk’me natën.
Shqipëri - oaz i gjelbër,
s’të ndërroj as me parajsën...
TË FALEM O DIELL
Shokët më bënë fotografi
kur dielli më qëndroj mbi ballë. E pashë dhe bëra çudi, dukesha një goxha djalë... Krijuesi i jetës mbi tokë më bëri transformimin e vet, duke e mbajtur përmbi kokë, më zbriti nja njëzet vjet. Të falem, ty o diell, thashë, mbi gjithë ç’ka rruzullimi, m'i jep zemrës dhe pak zjarr, të më ngrohet frymëzimi, Se do shkruaj një poemë për rrezet e arta të tua, që ua dërgon pa pagesë, varfanjakëve që vuajnë...
O KRISHT, O MUHAMET !
Duke menduar për ju
O idhuj të njerëzimit,
U ndala tek një pyetje që kërkon shpjegim:
Edhe sa kohë
Mund të çajnë me padrejtësi të liqtë
Dhe prej tyre
Të mirët e të drejtët
Të flaken në zjarr, të mbërthehen në kryq?...
Sepse prej njëzet shekujsh,
Para biblës dhe kuranit të shenjtë
Mallkojmë kryqëzimin dhe lëngatat
Që pësuat ju nga farisenjtë.
Por harrojmë
Se të liqtë çdo ditë na shkelin mbi kokë
Dhe gozhdojnë shpirtrat tanë mbi tokë.
|
