“POEMA E IKJES” E AQIF HYSES

 

 

       NGA REXHEP SHAHU

(Mbresa rreth vellimit poetik "Poema e ikjes" të poetit Aqif Hysa)

 

Sonte u ndamë me Aqif Hysën, pasi pimë një kafe bashkë me Izet Durakun. Ai, tashmë me libër të botuar, me ca kopje të tij në çantë, u nis për matanë, përtej detit, për Itali ku rron që nga viti 1996 me gruan dhe fëmijët e tij.

Unë e besoj fort, e pashë, se ai ndjehet i mbushur, i plotë. I gëzohet ëndrrës që e preku. Unë e di se ai tashmë do të flasë me vetën kur të jetë mbi det, mbi tapetin e tij të poezisë. Dhe do ti thotë detit, ja, ëndrrat që kam parë mbi ty, ankthin a makthin i shkrova, i botova, ia dhashë njeriut, tokës, në një libër.

Unë e besoj se edhe shumë shpirtra që janë tretë në fund të detit e të territ të tij do të ndjehen mirë që Aqifi ka kënduar për to. Për ato shpirtra, për ato ëndrra të këputura në mes. 

 

 

Ndërsa ai do të jetë duke folë me detin, unë po bëj këto shënime, jo analizë, jo vështrim profesional mbi këtë vëllim poetik, por thjeshtë emocione të miat të çastit, mbresa që burojnë tani teksa më përmendin dy vargje të Aqifit, që po i lexoj, (I telefononim erës. Erës së vjeshtës së fundit / Na përgjigjeshin gjethet. Gjethet e rëna udhës...), pa pretenduar se po them ndonjë gje te madhe, por si nje përshëndetje publike ndaj vëllimit poetik "Poema e Ikjes", që u botua këto ditë, nga shtëpia botuese Ombra GVG dhe u paraqit në panairin e librave në Tiranë, nga 9 deri 13 nëntor 2011.

Shumë po ikin e pak po mbeten, ka thënë

më i vjetri, që kreshnikët imitonte me mustaqe. Asgjë

tjetër

s’na ka mbetur nga paraardhësit, shtonte po vetë...

Pastaj ka heshtur.

                        Fjalët

në grykë i kanë mbetur.

 

Është kjo një copëz bisede mbi skafin që ushtonte mbi det tek shprazte atdheun nga bijtë e tij.

Ky libër është kthimi i hënës të birit, të birit që i thoshte, kur Aqif Hysa kapërcente detin e çmendur, ma kthe hënën kur të mbërrish.

Im bir, biondi i vogël, ka mbetur në bregun e nisjes

Merre hënën, më ka thënë, ma kthe kur të kesh mbërritur

Qofsh mirë dhe mirardhsh!

Të mirën kuptoje si ekzistencë, i kam thënë dikur,

dhe jo si përfytyrim. Kërkoje dhe aty ku s’duket

mërzinë e ditës kapërdije si një çokollatë. E mos harro:

është e pastër gjithçka që rrjedh. Ndiqe rrjedhën, biri im

dhe nëse të duket e frikshme, dhe nëse ngjet plot trishtim.

Të birit qe ia dha hënën të atit të tij Aqifit, t'i bente dritë natën drejt ferrit mbi det, t'i ndrinte udhën teksa ai mbi dallgë me 28 të tjerë iknin e iknin drej ëndrrës e cila largohej e afrohej si dallgët, iknin e iknin drejt vetës së tyre, në kërkim të një jete më të mirë që ish bash ne tek të vdekjes, që iknin e iknin përmes thirrjeve e oshëtimave që s'ishin veç të detit, por të zemrave e shpirtrave të mbytur në det në kërkim të ëndrrave, shpirtra e zemra të djemve të mirë ëndërronjës, të vashava si vajza e valëve që s'iu rehatua kurrë shpirti, po po, të vashave shqiptare që ishin me emra e mbiemra, që kishin prindër, vëllezër e motra, që kishin edhe të dashur, mbase edhe të dashur shitësa të dashurash…

Libri i Aqif Hyses, që u pagezua nga "kumbari" Izet Duraku, "Poema e ikjes", që rrok brenda vetes tre libra, tre kohë, tre gjendje, që rrinë bashkë për të pohuar se poeti ka qenë, është e do të jetë poet, kulmon me udhëtimin e njeriut shqiptar, me udhetimin e frikshëm, bast a kumar, me këtë lojë për jetë a vdekje mbi një skaf edhe vdekjesjellës, në dekadën e fundit te shekullit që iku. Që iku e s'po di të ikë, që ne e lëshuam e ai s'po na lëshon por po na tërheq nga pas.

Çanta me imazhe është zbrazur në mes të detit.

                                       Një lot

rrokulliset faqeve tradhëtisht. Zbrazi ëndrrat,

më thotë ai, mos merr kurrgjë me vete. Çdo çast

sjell ëndrra të tjera. Dhe përfytyrimet zbrazi,

ec vetëm, bosh. Kështu ecën më lehtë dhe më shpejt

E djeshmja të shkatërron më keq se ishemia

Detin, të urtin e kemi kaq pranë

Një gisht po të zgjasim e zgjojmë befas...

Ka mjaft letërsia udhëtime mbi det, kapërcime deti, tmerre pa fund fatesh njerzore. Por kronika poetike e Aqif Hysës tek “Poema e ikjes” është drithëruese.

...unë humbjen kisha mbi supe. Të humburit, dihet

kanë pronë të tyrë vetëm ikjet…

I pyet diku skafistët për Haxhi Alinë e detit poeti. Por skafistët haxhiali s'dinin kujt i thonë. Ata dinin vetëm kujt i thonë euro, numër e jo njeri, kilogram mish njeriu aq sa mbante skafi...

E kam lexuar gjatë poezinë e Aqif Hysës, shpesh edhe e kam përcjellë për rreth të vogël miqsh. Nuk e kam njohur Aqif Hysën si njeri e as si poet. Kur e njoha, u binda se duhet të lexoj vargjet e tij. Sepse ka muzikë aty, ka zhurmë valësh e dallgësh deti, ka zhaurime valësh që tretet në rërë, ka melodi zogjsh. Aqif Hysa eshte poeti i butësisë e përkëdhelisë, poet i dhimbjes e mallit, që din ta fshehë por dhe që i pikon loti pa dashje, që i dridhet mjekra dhe shtërngon dhëmbët të mos ia shohim dhimbjen që e mat atdheun e munguar. Është poet as modern as eksperimental as klasik, është thjeshtë vetëm poet nga ata që ka munguar gjatë. Poet që e shtrin vargun thjeshtë si frymë. Që pohoi se poeti ose është ose nuk është por nuk bëhet dot sikur të përpiqen gjithë shkruesit e botës ta bëjnë, sikur të ngrihën sërish korifenjtë tanë të gjallë e të shkruajnë parathënie të mëdha e të shëmtuara me para ose me shpërblim në natyrë për të shpikur e graduar poetë, sikur të ngrihën gjithë mediat tona e të huaja ta bëjnë një poet nuk e bëjnë të jetë jetëgjatë, por e bëjnë siç kanë bërë e po bëjnë që të rrojë një stinë, të rrojë aq sa të ketë emisione ku poetojnë poetet e  bllokut (s'ka patur vetëm politika bllok, por blloku i poetëve që nuk guxojnë ta lëshojnë njëri - tjetrin kanë qenë, janë e do të jenë derisa të vijë një shoqëri që nuk ka hipotekë të lënë gjekundi...).

Aqif Hysa me poemën e ikjes, ikjes nga gjithçkaja e rendjes drejt gjithçkaje, nuk është poet nga ata shtepiake(ë)t e deshpëruar(a), apo poet gjimnazi, a poet i skamjes a pangopjes së jetës shpirterore, por është poet se ndjen shumë, ndjen bukur, dhemb shumë e dhemb bukur. Ai ka provuar në emigracionin e gjatë që nga '96 të mos jetë poet, por nuk ka mundur t'i shpëtojë këtij mallkimi të bukur që lakmojnë shumë t'i zërë, por ky mallkim zë pak njerez. Aqif Hysa nuk është poet jehonash leximi, siç ndodh rëndom të na serviren pafundësisht të tillë se u duket modë e bukur. Ai është poet i detyruar të jetë i tillë se e ka mallkimin të jetë poet. Rrojti sa mundi larg poezisë, medemek larg poezisë, por ajo nuk iu shqit asnjë çast, sa e detyroi që pas mëse 20 vitesh të na sjellë "Poema e ikjes".

Dhe jam i bindur se do të na sjellë poema të tjera.

Tiranë, 15 nëntor 2011.

Agim Vinca,poet i idealit kombëtar.

 Nga Flori Bruqi

Agim Vinca lindi më 22 maj 1947 në Veleshtë të Strugës (Maqedoni). Shkollën fillore e kreu në vendlindje, ndërsa të mesmen në Strugë. Studimet për gjuhë dhe letërsi shqipe i kreu në vitin 1970, në Fakultetin Filozofik të Universitetit të Prishtinës., ku edhe magjistroi dhe doktoroi. Është profesor ordinar në Fakultetin e Filologjisë të Universitetit të Prishtinës, ku ligjëron Letërsinë e sotme shqipe. Agim Vinca është njëri nga poetët e njohur bashkëkohorë shqiptarë dhe njëri ndër studiuesit e dalluar të letërsisë shqipe. Agim Vinca merret edhe me përkthime letrare. Jeton dhe punon në Prishtinë.

Agim Vinca

 

 

 

 

Tituj të veprave

• Feniksi /poezi, 1972/
• Bregu i mallit /poezi, 1975/
• Në vend të biografisë /poezi, 1977/
• Aspekte të kritikës sonë /studim, 1977/
• Qasje /kritikë, 1980/
• Buzëdrinas /poezi, 1981/
• Struktura e zhvillimit të poezisë së sotme shqipe /1945-1980/ /monografi historiko-letrare, 1985/
• Iz savremene albanske poezije u Jugoslaviji /antologji, Sarajevë, 1985/
• Arna dhe ëndrra /poezi, 1987/
• Orët e poezisë /kritikë letrare, 1990/
• Populli i pandalur /publicistikë, 1992/
• Alternativa letrare shqiptare /kritikë letrare, 1995/
• Kohë e keqe për lirikën (poezi, 1997)
• Shqiptarët mes mitit dhe realitetit (publicistikë, 1997)
• Dri' /poezi, përzgjedhje, Tiranë, 1999/
• Sonet i vetmuar /poezi të vjetra dhe të reja, 2001/
• Kurs i teorive letrare. Prej antikës deri te postmodernizmi /libër teorik, 2002/
• Panteoni i ideve letrare /libër teorik, 2003/
• Fije të pakëputura /sprova letrare dhe kulturore, 2004/
• Kënga e hapur /antologji e komentuar, 2005/
• Psalmet e rrënjës /poezi, 2007/ 
• (Po)etika e fjalës dhe Arti i reagimit./2011/

E kanë vlerësuar si “poet i idealit kombëtar”, “mjeshtër i thjeshtësisë (madhështisë) poetike” dhe se “zëri poetik i tij e ka pasuruar poezinë shqiptare”. E kanë cilësuar si “mik dhe krijues i shquar”, “mjeshtër bindës i shkrimit”, “dijetar dhe profesor i Kosovës”.

Për studimet e tij janë shprehur se ato janë “shprehje e vetëdijes më të lartë kritike dhe historiko-letrare”, janë kontribut “në ringritjen e institucionit të kritikës” dhe “në realizimin e projektit të Historisë së Letërsisë sonë kombëtare”.

Ai është poet, historian i letërsisë, kritik letrar, eseist, pedagog e edukator shembullor, përkthyes, publicist, polemist, drejtues mësimor e shkencor, veprimtar i palodhur politiko-shoqëror.

Për mëse 44 vjet, prof. dr.Agim Vinca kontribuon për promovimin e gjuhës letrare shqipe, arsimit, letërsisë e kulturës mbarëshqiptare; ka marrë pjesë aktive edhe edhe në aksionin për pajtimin e gjaqeve në fillim të viteve ’90; ka luftuar për të drejtat dhe lirinë e shqiptarëve në Maqedoni, për ndërkombëtarizimin e çështjes së Kosovës, me qëllim fitoren e lirive njerëzore e kombëtare.

Një jetë me psalme poetike e kulturore për lirinë e Kosovës. Ato vijojnë ritin e tyre deri në ditët e sotme, kur Kosova martire ndodhet kaq pranë lirisë dhe pavarësisë së ëndërruar në shekuj. Dhe nuk mund të ndodhë ndryshe me Agim  Vincën, për të cilin akademik Rexhep  Qosja shprehet se është “intelektual që jetën dhe punën ia ka kushtuar ardhmërisë së popullit të cilit i takon”.

POETI

Tek Agim Vinca janë shkrirë talenti poetik me racionalitetin e shkencëtarit, studiuesit dhe kritikut të artit. Muzën poetike e ka takuar herët. Ka shkruar e botuar poezitë e para qyshkur ishte nxënës në shkollën e mesme. Në përvjetorin e  datëlindjes së peotit Agim Vinca , bilanci në këtë fushë duket i pasur: tetë vëllime me poezi, disa cikle e poezi të veçanta të botuara në shtypin letrar mbarëshqiptar, përkthime dhe disa antologji të autorëve shqiptarë. Por hijeshia dhe vlera e poezisë së Agim Vincës nuk lidhet kurrsesi me aspekte sasiore e statistikore. 

Poezia e tij është e gjerë (universale) në tematikë, e thellë në mesazhe dhe mjeshtërore në rrafshin stilistikor. Njohja shkencore e prof. dr.Agim Vincës, e përvojave kombëtare e botërore të vargëzimit, ka mundësuar krijimin e një poezie korrekte e fine në rrafshin e teknikave poetike e mjeteve të shprehjes.

Pjesa më e madhe e vargjeve të tij ndjekin mençurisht traditën e vyer të Naim Frashërit , Fan S.Nolit, Lasgush Poradecit  e Milosh Gjergj Nikollës-Migjenit: pra poezitë lexohen/perceptohen njëherazi me sy, vesh, shpirt e zemër. 

Do të mjaftonte vetëm poezia-ese trevargëshe, me titull “Letër Ukshin Hotit në Burgun e Nishit”, për të vërtetuar këtë: “Nuk e kanë vështirë të të burgosin./ As të të vrasin nuk e kanë vështirë./ Vështirë e kanë të të lënë të lirë”.

Atdheu si një tërësi, rrënjët shekullore të tij, vendlindja dhe familja, dashuria njerëzore, lufta për lirinë dhe të vërtetën, priren të jenë obsesionet kryesore tematike të poetit Agim Vinca. 

 

Tek kjo tematikë universale, ai sheh dhe identifikon idealet humane dhe intelektuale të tij, çka do të dëshironte që kjo të ndodhte në gjithë racën e homosapiensëve, pavarësisht dallimeve fetare, etnike, ekonomike, sociale, kulturore, ngjyrës së lëkurës, gjinisë etj. 

Në këtë kontekst poezia e tij denoncon “ushtarët e apokalipsit” (vdekjes), që vërsulen me thikë ndër dhëmbë e litar në dorë mbi Kosovë. 

Mbi Kosovë a gjetkë, dje apo sot, njëlloj ata ia “pshurrin fytyrën…” dhe “ia punojnë qindin botës”. 

Shumë nga krijimet poetike e letrare të A. Vincës janë përfaqësuar jo vetëm në antologjitë e përgatitura në gjuhën shqipe, por edhe në frëngjisht, anglisht, italisht, gjermanisht, rusisht, polonisht, turqisht, arabisht.

HISTORIOGRAFI DHE KRITIKU LETRAR

Agim Vinca është krijues dhe interpretues i letërsisë. Jeta e tij nuk mund të kuptohet pa këto dy veprimtari paralele. Siç pohon edhe ai vetë, sprovat e para në këta lëmenj të dijes, i ka pasur nga fundi i viteve ’60. Punimi i parë serioz në fushën e studimeve letrare ishte “Mendimi kritik i M. Kutelit”, tezë magjistrature (1974). “Aspekte të kritikës sonë” (1977) dhe “Qasje” (1980), janë dy librat me analiza dhe kritika letrare, me të cilat Prof.dr.Agim  Vinca prezantohet si një studiues i talentuar i proceseve dhe fenomeneve letrare shqiptare.

Pas një pune të palodhur dhe disavjeçare publikon studimin voluminoz “Struktura e zhvillimit të poezisë shqipe (1945-1980)”. 

Opinioni intelektual, shkencor, universitar dhe publiku i gjerë vijojnë ta konsiderojnë këtë libër si veprën më të thellë, “më të plotë” dhe “më të rëndësishme për poezinë e sotme shqipe deri në ditët tona”… Mendojmë se kjo vepër meriton vlerësim të veçantë për dy arsye: e para, duke vënë në krahasim metodologjitë dhe praktikat letrare të poezisë shqipe të viteve ‘50 e ’60, Agim Vinca bëhet studiuesi pionier që inicion studimet komparativiste në literaturën shqiptare dhe e dyta, “Struktura…” është vepra e parë historiko-letrare tek ne, në të cilën procesi dhe produkti letrar poetik analizohet posaçërisht në mënyrë unike, mbarëkombëtare, larg fragmentarizimit politiko-shtetëror.

Në dhjetëvjeçarin e fundit kemi disa analiza, të cilat janë përmbledhur në botimet: “Kurs i teorive letrare” (2002), ribotuar në Shqipëri nën titullin “Panteoni i ideve letrare”, “Fije të pakëputura” (2004) dhe “Kënga e hapur” (2005), antologji e komentuar, e cilësuar si e para e këtij lloji në letërsinë shqipe. 

Ndërsa vepra “Alternativa letrare shqiptare” (Shkup, 1995) e ribotuar më 2005-n, sipas studiuesit kanadez Robert Elsie, “është sinteza e parë shkencore e ideve dhe rymave të letërsisë shqiptare të shekullit të njëzetë, veçanërisht e rrjedhave që ishin në kundërshtim me doktrinën zyrtare të pasluftës, realizmin socialist…”.

Në këtë libër, prof. Vinca zbulon për herë të parë në mënyrë të plotë, portretet e dy intelektualëve e shkrimtarëve të panjohur sa duhet më parë, S. Malëshovës dhe disidentit Kasem  Trebeshina, rishqyrton shkrimtarin Ismail Kadare e prozën e tij, në raport me konformizmin politik e disidencën intelektuale (letrare) dhe bën një analizë relativisht të gjerë për Visar  Zhitin e poezinë e tij të shkruar në burgjet komuniste. Sjell gjykime e konkluzione të reja për krijimtarinë e autorëve, Gjegj  Fishta, Luigj  Gurakuqi, Fan S. Noli, Petro  Marko, Sterio  Spasse.

Shtëpia Botuese Librarium Haemus ka nxjerrë kohë më parë në qarkullim vëllimin antologjik të poetit  Agim Vinca, “Urnă vie” (Urnë e gjallë). Botuar në kushte grafike të shkëlqyera, vëllimi përfshin pjesë të zgjedhura nga krijimtaria poetike e Vincës, përkthyer në rumanisht nga Kopi Kyçyku, shoqëruar me vlerësime kritike dhe me një bio-bibliografi të zgjeruar të poetit.

Prozatorja, poetja, kritikja letrare dhe gazetarja e shquar rumune Iolanda Malamen, në paraqitjen me titull “Ngadhnjimi i dëshmimit”, që i bën Vincës, thekson: “Ndjenja e fuqishme e historisë, sidhe hapësira legjendare në të cilën ajo i ka përkryer si gëzimet, ashtu edhe fatkeqësitë, këqyren me një panjollësi të magjishme në letërsinë shqiptare të djeshme dhe të sotme, letërsi e cila shpall me një energji të shquar të drejtën morale të mbijetimit dhe të njohjes. Përtej guximit të padurueshëm dhe shpesh bezdisës, tani kur hapja kulturore drejt botës na jep të drejtë, të gjithëve, të mësojmë edhe çka na ishte mohuar me egërsi të madhe politike për dhjetëvjetësha me radhë, ka ardhur koha t’i mbarështojmë me gjuhën e duhur vlerat epike dhe lirike, që të mos e lëmë veten të zhgënjehemi nga paragjykime dhe obsesione. 

 

Agim Vinca është njëri nga poetët shqiptarë më të njohur e më të lexuar dhe ja, sot kam para syve një libër me titull paradoksal dhe nxitës: Urnë e gjallë, në përkthimin e jashtëzakonshëm të shkrimtarit Kopi Kyçyku. Është një antologji që përfshin deridiku kronologjikisht krijime duke filluar nga viti 1978 e deri më 2006. Gjallëria himnore me të cilën autori hap zemrën, që nga vjersha e parë deri tek e fundit, me qartësinë dhe emocionin që i japin vokacionin leximit e dhuntinë poetike, mbështetet nga kthjelltësia patetike e botës në lëvizje.

 

Agim Vinca është shtegtuesi i ngarë të përshkojë vise magjike, duke na sjellë ndërmend ngadhnjime të futura në legjendë; shkretime luftërash, por edhe qetësinë familjare duke i dhënë fuqi një dokumentari tejet rigoroz, me të dhëna dhe ndodhì të saktësuara me madhështi. 

 

Është poezia e një intelektuali që vetëzbulohet çast pas çasti, duke raportuar historinë kulturore të botës, në Shqipëri, në atdheun që kuptimëson më epërisht se identiteti shtetëror, jetën e vet”. /A.-Ch.Kyçykuhttp://www.ahaemus.blogspot.com/.

 

Kurse Dr. Ardian Marashi, në “Vinca, ose poeti i permanencave shqiptare”, mes të tjerash, shprehet: “Lexuesin më kërkues, që kërkon nga poezia një shkallë abstraksioni të respektueshme, Vinca e fton në një udhëtim simbolik kah “psalmet e rrënjës”, aty ku në mënyrë të figurshme ngjizen identiteti dhe trajtat e permanencës shqiptare”. Në grykën e këtij vullkani të çuditshëm që rri gjithë kohës zgjuar, poeti hedh ashtu pështjellueshëm dromca jete e ëndrrash, që atypari përzihen e mbruhen me magmën shekullore, për të dalë vrullshëm në sipërfaqe si flakë o si tym. Atëbotë, para këtij spektakli çmeritës, poeti shndërrohet në një “urnë të gjallë”, e cila ushqehet me zjarrin e përbashkët të Ikarit shpresëmadh, të Don Kishotit shpresëmarrë, të Hamletit shpresëbjerrë dhe Faustit shpresëfarkëtues. 

 

Ai vjen e bëhet një vetje simbolike, në të cilën ndërthuret e gjithë problematika e poezisë: Shqytar i marrë, Ikar pa fletë, / Pakëz Faust, pakëz Hamlet”. Të dhëna më të plota mund të gjenden në www.librarium-haemus.blogspot.com. 

 

Ardhja e “Urnës së gjallë” në rumanisht përbën një ngjarje të rëndësishme kulturore dhe pasuron më tej kolanën “Enkelana” të poezisë së zgjedhur shqipe të Librarium Haemus-it, ku janë botuar tashmë dhe do të botohen në vazhdimësi disa nga zërat më të fuqishëm të poezisë sonë.

VEPRIMTARI ATDHETAR DHE SHOQËROR

Në gjithë veprimtarinë si qytetar dhe patriot, që nga pjesëmarrja në demonstratat e studentëve të vitit 1968 e deri sot, me aktivitetin e tij ka dëshmuar integritet të lartë moral dhe intelektual, kohezion pikëpamjesh dhe veprimesh, ndershmëri profesionale e njerëzore. Pikëpamjet e tij të qarta politike e shoqërore, përkitazi me çështjen e Kosovës, shqiptarëve në Maqedoni dhe të drejtave të njeriut, i ka afishuar dhe mbrojtur qysh në fillim të viteve ’80, në një varg artikujsh publicistikë të botuara në të përkohshmet ish-jugosllave.
Në mars të vitit 1989 nënshkruan “Apelin 215” për mbrojtjen e autonomisë së Kosovës. Në qershor 1991, A. Vinca ishte një ndër themeluesit e Forumit të Intelektualëve Shqiptarë nga Maqedonia dhe zgjidhet kryetar. Po atë vit udhëheq mbledhjen për themelimin e Forumit të Intelektualëve Shqiptarë dhe zgjidhet anëtar i kryesisë së tij. Në jo pak raste, sidomos pas viteve ’89-90, i është dashur të përballojë fushata të ashpra politike e mediatike, në Maqedoni e Kosovë, thirrje nga Sigurimi Shtetëror dhe mbajtje 20 orë në “bisedë informative”, akuza si “nacionalist” dhe “dezinformim i publikut”, largimin nga Fakulteti si “i padenjë për edukimin e brezit të ri”, bastisje të ambienteve familjare dhe konfiskime të shkrimeve personale. Arrestohet në vitin 1996 dhe mbahet 15 ditë në burg, në Prishtinë e Lipjan. Më 1997-n merr pjesë në mbledhjen solemne, që mbahet në selinë e OKB-së në Nju-Jork me rastin e 50-vjetorit të Deklaratës së Përgjithshme për të Drejtat e Njeriut, ku flet për gjendjen e rëndë në Kosovë dhe bën ftesë për pengimin e katastrofës. Në 1999-2000 emërohet zëvendësministër dhe më pas edhe ministër i Arsimit dhe Shkencës i Kosovës, post i lartë, prej të cilit jep dorëheqje për shkak të mospajtimit me politikat arsimore të ndjekura nga UNMIK-u.
Intelektual idealist, poet i mirënjohur, shkencëtar ekzigjent, pedagog profesionist, pajtues gjaqesh, “dashnor” i gjuhës letrare shqipe, vendlindjes, familjes dhe i çdo pëllëmbe toke shqiptare, patriot dhe europianist; ky është me pak fjalë letërnjoftimi i tij në këtë përvjetor  të datëlindjes së tij.

Nga Fatmir Terziu : NJË ROMAN ME SHIJEN E OSCAR WILDE

Kurë s’më ka ndodhur deri më sot të lexoj një prozë të tillë, që të më shijojë me oreksin e Oscar Wilde. E them këtë me bindje. E them nga kontrasti që më kanë krijuar ‘shenjat’ e një rruge të gjatë leximi dhe shënimesh akademike. Edhe tek mjaft akademikë të lexuar, dhe këto me qindra përpos një rruge gati tetë vjeçare në vazhdim të edukimit tim në Britani, po aq edhe tek mjaft krijues në fusha të ndryshme, që kam lexuar e studiuar nga afër, ndoshta jo aq shumë sa janë në fakt, [kjo më së shumti në gjininë femërore], nuk do të gjendej një kënd ku të pikëtakohej e veçanta dalluese e Oscar. Dhe kjo e zgjedhur përpos arsyes me romanin “Emma Jazzi” të shkrimtares Puntorie Muça-Ziba. Një lidhje që në rrëfim. Një veçori që në detaj. Që në fabulë! Oscar shprehet tek “Lady Windermere’s Fan”, pikërisht me këtë fabulë që romani i shkrimtares shqiptare dikton një arsye në lidhjen me kanunin në familjen shqiptare. Thënia e Oscar Wilde dëshmon qartë: “aksionet janë tragjeditë e para në jetë, fjalët janë të dytat”. Dhe kështu ndodh të jenë ato ndërrmarje negative që mbrusen nën diktatin ‘burrëror’, kur lexohen në roman. Kështu janë ato aksione që elementi mashkullor i magnetizon në interes të tij, duke i dhënë shkas autores që nga ky mjedis të depërtojë në filozofi të ngjashme e të përdorë fjalën si element përshkrues të kësaj tragjedie.

Kritikja Kujtime Kica në parathënien e këtij romani sqaron: “Romani “Emma Jazzi” i shkrimtares Puntorie Muça-Ziba, trajton një temë aktuale, atë të dhunës ndaj gruas. Arti është dritë që ndriçon errësirën. Në këtë rast ky roman hedh dritë në një pikë të errët të shoqërisë sonë, madje një shtjellë drite për të ndriçuar jetën e femrës së torturuar. Libri është shkruar me një mjeshtri artistike. Në fillim, sapo e merr në dorë, të ngjan në një roman të ndërlikuar, me pjesë të gjata e të trishtuara, fragmentare, të ngarkuara, plot tension, shkurt, një libër shumë i dhimbshëm për t’u lexuar dhe mahnitës për të mos e lënë mënjanë. Duke lexuar pastaj, ndjen pulsin e shqetësimeve të autores që mëton të shprehë në mënyrë sa më artistike volumin e botës dhe jetës në të, bëmat dhe gjëmat e burgjeve që krijon njeriu për njeriun. Në qendër, si lajtmotiv i romanit është vënë një familje, institucion shumë i respektuar ndër shqiptarë, por ku nuk respektohen traditat fisnike shqiptare. Përmes jetës dhe bëmave të personazhit kryesor, Emma Jazzi, mpleksen ngjarje interesante dhe tronditëse. Aq tronditëse sa ta përshkojnë kurmin drithërime. E, në të njëjtën kohë, autorja mban një spektër ndriçues në dorë për të ndriçuar shtigjet e avenirit, kah duhet ecur.” Duke u rikthyer tek Oscar Wilde gjen edhe emlemën lidhëse në këtë detaj, jo thjesht për nga tema, fabula apo trajtimi, por nga stili, kapja e momenteve dhe filozofia e fjalës që përcillet tek lexuesi. Dhe shkrimtarja e di mirë atë që Oscar shton tek “Kritiku si artist” (“The critic as Artist”) se “burri është padyshim vetvetja kur ai hyn me bisedimet e tij si person. Jepini një maskë atij, dhe ai do t’ju tregojë të vërtetën, se kush është.” Kjo thënie e Oscar Wilde vlen si një çelës magjik për të hapur tërë fabulën që gatuhet tek qeliza e familjes. “Qeliza e familjes në roman përbëhet edhe nga një personazh tjetër, të cilin autorja e cilëson me AI. AI është personazhi negativ i romanit, është burri, bashkëshorti i Emma Jazzit. Ai pin alkool, luan bixhoz, nuk furnizon shtëpinë, nuk i përkëdhel fëmijët, ushtron dhunë ndaj gruas, ndaj fëmijëve, është gjithmonë me rrebe dhe flet gjera të kota, fjalë të ndyta… Me një fjalë është njeri koti, njeri pa skrupull, paranoik, njeri që s’ka asnjë synim, por as edhe një element pozitiv që të trajtojë çështje shoqërore e sociale, probleme jetike njerëzore.” (Kica po aty). Dhe me këto fjali kuptohet më qartë se “Morali është thjesht ajo që ne miratojmë me qëndrimin ndaj njerëzve të tjerë, të cilët ne personalisht i kemi zët.” (Wilde: akti i dytë tek “Një burrë ideal”).
Duke vazhduar me moralin e cituar nga Oscar gjejmë edhe thelbin e tij në mjeshtrinë e autores. Kice e zbulon qartë: “Autorja lë të hapur e të lirë lexuesin që të gjykojë vetë se si duhet vepruar në rastet kur ushtrohet dhunë permanente ndaj një personi të caktuar, në këtë rast ndaj gruas.” Kështu shkrimtarja shqiptare e fuqizuar nga kuptimi jetik dhe aq aktual i kësaj tragjedie lë lexuesit që vetë të japin gjykim ose zgjidhje sipas momenteve qe gjejnë në roman, pra ashtu si edhe kritikja e gjen në fjalët e saj, “se si mund të veprojnë në qoftë se gjenden në pozitën e protagonistes, në këtë rast viktimës së shtypjes.” Vetë personazhi i romanit, Emma Jazzi është nën presionin e vazhdueshëm të dhunës, nën presionin e të keqes, të ligës dhe sakrifikon duke duruar. Ajo duron atë që s’duron dot njeri. Prej Kices dhe leximit tw romanit kuptojmë gjithashtu se “Arti është në funksion të njeriut dhe ai duhet të luftojë dukuritë negative. Shtypja e gjithanshme e gruas në familje dhe jashtë saj, nuk është e panjohur e as e vetme.”
Kur marrim në analizë, apo shkruajmë thjesht për një krijimtari më së shumti ne marrim një paralele, ose edhe një shtysë përpos tematikës me shumë lidhje. Një e tillë në këtë rast që lidhet me kanunin është e shkruara e At Shtjefën Gjeçovit, por që në fakt ka një distancë në lidhje me komunikimin e asaj që parashtron autorja për lexuesin. Duke u rekur pas temës gjejmë romanin e Kadaresë “Prilli i Thyer”, apo më tej edhe romanin e shkrimtares shqiptare, Flutura Açka, në lidhje me këtë temë. Natyrshëm është një temë, kjo tema e Kanunit, që ka mbërthyer aq shumë syrresh sa që edhe gjithë lëmitë e mediave e kanë sigluar dhe fokusuar atë. Kështu ndodh edhe me mjaft studime akademike, apo edhe me kërkime në lidhje me këtë fenomen, që disi mbetet arsye në ekzistencën e tij. Përpos gjithë këtyre lidhjeve në temë, arsye dhe paraqitje vjen edhe diferenca e përshkruar nga pena e shkrimtares në fjalë. Në penën e saj janë shumë dualitete jetike që fuqizohen nën ombrellën artistike të plantimit të binomeve grua-burrë, mashkull-femër, ku në thelb, dhe në realitetin e njohur historik në këtë binom, gjithnjë mashkulli ka qenë në favor. Strukturat familjare, normat kanunore, kanë qenë gjithnjë në anën e mashkullit. Por në roman shihet arsyeja ndryshe, arseja që nyjëzohet nën filozofinë e Oscar Wilde dhe që shihet qartë tek qëndresa femërore që kërkon alternativë të daljes nga kjo mbetje shekullore në një mentalitet ende të dyzuar. Jo më kot shkrimtarja e ka lënë pa emër këtë element mashkullor, këtë personazh ‘burrë’ në roman. Aty ai thirret në Kanunin e Lekë Dukagjinit, të cilin as nuk e njeh dhe as nuk e ka lexuar. Por, aty ku është në favor të tij, e citon, e përdor, më mirë të themi e keqpërdor atë. Është ai element mashkullor që harron qënien e tij njeri, harron marrëdhëniet burrë-grua, po aq është edhe shpërfillës dialektik i lidhjeve burrë-grua-fëmijë. Është shkurt ai burrë i pikturuar bukur nga shkrimtarja: “Sa i shëmtuar që ishte! Fytyra e tij prej burri, me dy sy ngjyrë gështenjë të dalë jashtë si dy kumbulla, me qimet e vetullave të rrëzuara mbi kapak, me një mjekër qose, me dhëmbët çatallë të rralluar, e me një bark të fryrë si lodër, çdo ditë merrte nga pak pamje kafshe që herë më dukej si fytyrë derri e demi bashkë, e herë si fytyrë ariu. Ai u shtang kur shikoi enën në të cilën kisha radhitur thikat që i lava para se të shtrihem. Qëndroi një copë herë në vend, si i ngujuar dhe mi nguli sytë aq egërsisht, sa që kujtova se do alivanosem nga frika. - Do të më there…”. Dhe pikërisht kjo e fundit “Do të më there…” është një arsye më shumë për të kuptuar rrjedhën e prishjes së raporteve të lartcituara.
Në kontrast me këtë figurë, që penelatat e autores e sjellin aq afër dhe larg midis preambulës filozofike, kohë dhe hapësirë, vjen edhe kryepersonazhi femëror i romanit. Një kumt njerëzor ngjizet me tërë elegancën e fjalës. Dhe ky kryepersonazh është vetë Emma Jazzi. Kica na vjen në ndihmë “Emma Jazzi, është grua e mençur, e ditur, merret me art, me këngë, por përse ajo nuk mund ta kthen në anën e vet kanunin? Po t’i referohemi Kanunit, ai ka edhe anët e mira. Por, kryepersonazhi në roman, të keqen nuk e konstaton vetëm në momentin që e jeton, por më herët. Ajo i fajëson të gjithë ata që e kanë detyruar të martohet me personin që jeton. Ajo i urren, madje disa herë i fanitet në ëndërr sikur tenton t’i vrasë me radhë burrat që janë alkoolikë kronikë. Protagonistja nuk do askënd, disa herë shfaqet krejt apatike, pa ndjenja. Kësisoj mendon ajo, se u bën ballë shovinistëve gjinorë.” (Kica po aty). Por kjo nuk mjafton që të shihet protagonistja si një vepër që riskon me magjinë e artit. Emma, vetësiglohet nën fuqinë plotësuese të mbiemrit të saj që vjen nga mbiemri i saj objekt-art-lidhëz ‘Xhaz’. Siglohet edhe në traditë, filozofinë popullore dhe realitetin e trashëguar, ku fuqia e fjalës së gatuar me mjeshtëri kontraston dallimet. Dallimet që vijnë në kandarin jo-ballancues historik të kanunëzimit të binomit femër-mashkull. Dhe, kjo shihet edhe në vetë sjelljen e nënës së babës, gjyshes, (autorja e quan nënë) apo në sjelljen e shumë gjysheve apo nënave që meshkujve u japin përshesh me kos, e femrave përshesh me dhallë.
Kështu ashtu siç edhe Kica e zbulon, Romani “Emma Jazzi” përshkohet me frymë sociale e shoqërore. Elementet psikologjike, metafizike e filozofike, që ndjehen në këtë libër, mbajnë vulën origjinale të autores. Ata janë lidhje specifike që dëshmojnë lidhjen me temperamentin artistik të Oscar Wilde, por edhe janë një art më vete për të thënë me plot gojën se Puntorie Muça-Ziba, është kurruesja logjike e një fenomeni tejskllavërues në emër të së shkuarës, në emër të jo-arsyes, apo më saktë të fundosjes së vlerave njerëzore. Shkrimtarja në rrugën e saj të gjatë, krahas një poezie tejet bashkëkohore, ka gatuar ndjenjën e jetës me përkushtimin për të tërën, duke lënë një model për ecjen para dhe shpëtimin e së ardhmes. Ajo vjen në një kohë të duhur dhe është modeli që duhet ndjekur.
Bashkohem me mendimin e Kices se me “Me bukurinë e stilit, autenticitetin e dialogjeve, ajo na ka dhënë një roman të arrirë, që ia vlen të botohet dhe shpresojmë se do të ketë jehonë të gjerë në opinion.” Por, jo vetëm në opinion, ajo duhet kapur me detaj deri në një studim gjithëanësh. Romani i ka vlerat, ne duhet t’i përcjellim ato më tej.

ARTI DHE ANTIARTI

http://sq-al.facebook.com/note.php?note_id=71668339637

Nëse kushtimisht themi se Kanti me mospranimin e esetikës si shkencë, varrosi eksetikën, kurse Hegeli me profecinë e tij mbi vdekjën e artit, varrosi edhe artin, atëherë duhet të shtojmë se mbi rrënojat tradicionale estetike-artistike, lindi një model- tjetër arti, që frymonte me zhvillimin e teknikës dhe teknologjisë, dhe përgjithësisht me zhvillimin dhe evoluimin e vetëdijes kreative dhe njerëzore-lindi antiarti
Menjëherë të themi se nga ky model-arti, doli, apo më mirë të themi rrodhi poezia elektronike, muzika atonale, antipiktura, antiskulptura, antidrama, antiromani e me to edhe antiheroi. Ishte prandaj e arsyeshme që ky model të quhej “antiart” term ky të cilin për herë parë e artikulojë teoeticienti dhe esteti i shquar italian Xhulio Karlo Argan (Giulio Carlo Argan), duke thënë se me art mund të merret çdokush, kurse me antiart, vetëm artistët e mirëfilltët

E bukura me sovranitet të humbur
Që nga kohërat më të vjetra e deri në shekullin X X –të , është menduar se as arti as esetika nuk mund të ekzistojnë pa të bukurën, dhe se e bukura është qellimi kryesor i artit. Për më teper, për asnjë kategori estetike nuk është shkruar më shumë, më dendur e në mënyrë analitike si dhe sa për të bukurën. Dhe nëse diç e ka berë artin të përsosur e suprem, atëherë, ajo ka qenë e bukura, natyrisht e ndërlidhur dhe e përligjur me të vertetën dhe të mirën. Mendimtarët si Platoni, Plotini, Hegeli, Shelingu e me ta edhe De Rada ynë, konsiderojnë se madje as e vërteta dhe e mira nuk mund të janë të plota, nëse nuk janë edhe e bukura. Nga ata që u morën me ontologjinë e së bukurës, gjeten se ajo është e natyrës shqisore, dhe duke qenë e natryrës së tillë, mundëson konkretizimin e së vertetës (filozofisë), të mirës (fesë, etikës) dhe fenomenologjisë metafizike (qenies hyjnore). Mirëpo, ka edhe të tillë që duke ia mohuar natyrën shqisore, të bukurën e vendosin në habitusin e brendshem, aty ku bashkëjetojnë poetika dhe shpirti estetik, bota sesitive, morali. Në këtë bashkëjetesë, e bukura shpesh herë humbi sovranitetin, përkatësisht identitetin ontik, duke u shkrirë herë në botën filozofike, herë në atë etike. Dhe sado që u mendua se me “Estetikën” Baumgartenit një herë e përgjithmonë e bukura u nda nga filozofia, në gjirin e së cilës gjendej mbi dymijë vjet, kjo ndarje nuk u realizua dot. E bukura mbase u nda nga etika, me të cilën përligjej deri vonë, porse nga filozofia nuk u nda kurrë, sepse u zëvendësua nga e verteta, qoftë ajo e vrazhdë, e neveritshme madje edhe e shëmtuar.

Arti si Centaur
Në momentin kur krijuesi dhe esteti amerikan Hare i sugjeroi artistit të mos lejojë të kuptohet, nga se atëherë nuk do të jetë më artist, apo kur Gj. K.Argan në mënyrë paradoksale konstatoi se me art mund të merret çdokush, kurse me antiart vetem artisti i mirfillët, perendoi epoka e artit tradicional, e me te në mënyrë të vrazhdë perendoi edhe e bukura si ideal Vallë po kthehemi në kohën e Platonit kur ai artin e quante hije të hijës, apo shkthtësi këpuctarsh e marangozësh? Apo krijuesi i sotëm aq shumë është mishëruar me të vertetën dhe filozofinë, sa që të bukurën dhe artin i ka hudhur në margjinë. Ç’është e verteta, filozofia ka rregullat e veta, ka metodologjinë, mënyrën shprehëse, mbi të gjitha ka logosin me të cilin realizohet. Me filozofimet antiartistike sakaq, krihohet një hibrid që nuk është as art as filozofi në kuptimin e plotë të fjalës, apo më mirë të themi, krijohet një kentaur- gjysmë material -gjysmë mendim ( Harold Rosemberg) Dhe ky mendim, shpesh herë mbete i paartikuluar, e që është edhe më këq, shkrihet fare në materialin me të cilën ndërtohet, sajohet vepra. Mund të thuhet se artistët që shalojnë këtë kentaur, që rrembejnë dhe ngrehin lart flamujt e modernitetit artistik, avangad e transavangard, nuk e njohin dot thellësinë e mendimit filozofik, terbimin e tij horizontal-vertikal, në kohë dhe në hapësirë, ndaj ose humbin në te, si në ndonjë labirit të errtë, ose zhyten deri në fund.

Pika zero e artit
Kur intelektuali i shquar italian Gj. K. Argan flet për krizën e teknikave artistike, për krizën e paraqitjes, flet në fakt për mbarimin e jetës së artit dhe për fillimin e rymimeve të atiartit. Kultivuesi i antiartit, braktis në teësi mjetet dhe materialin tradicional shprehës, duke e mohuar si material dhe duke zëvendësuar me ngjyra industriale, me materie të ndryshme siç janë: rëra, stukoja, thasët, pëlhura, unat e djegura, llamarina, qimentoja, katrani, plastika, druri, etj. Kështu veprojnë artistët si Burri, Tapiesi e me ta edhe Xhafa ynë. Pra arti si mënyrë shembullore e veprimtarisë së njeriut, pushon së ekzistuari qoftë në aspektin shprehimor, qëftë në atë struktural. Dhe sikundër që konstaton Qelanti, qysh në vitin l969, “arti i viteve të gjashtëdhjeta (kohë kjo kur nisë të evoulojë antiarti) paraqet pikën zero të artit që ndryshe nga tradita, merret me zgjidhje analitike të çështjeve që i trajton.
Kjo është kohë trasitore e artit, dhe në këtë proces tranzicioni të artit dhe të estetikës, rol të madh dhe vendimtar lot teknika, sistemi teknik-industrial që ndikon në riforminin e përvojes krijuse dhe të mendimit esetik. Mirëpo, sado e përparuar, e modernizuar teknika, nuk ofron arketipe por streotipe, klishe, që përseriten deri në infinitiv. Dhe pikërisht steretipet dhe klishetë i eksploaton deri në maksimum antiarti, përkatësisht artisti që krijon antiart. Artistet si Rotella e Hainisi, aplikojnë teknikën e dekolazhit: shqyejnë pllakatet e mureve, për të krijuar ilusionin e zbrastisë së qytetit modern të atakuar nga reklamat. Në anën tjeter, skulptori amerikan Chemberlen, nderton veper arti nga lamarinat e ngjyrosura dhe nga pjesët e motorëve të automjeteve, për të krijuar ilusionin e imazhit të gjallë të fastkeqësisë së komunikacionit. Sakaq, “Smithi dhe të ngjashmit me te, qapurisin në grumbullin e mbeturinave nepër pertiferitë e qyteteteve, mbledhin hedhurina të makinave të cilat i saldojnë në formë të statujave, me çka poetikën dadiste të gjësendit të gjetur, e zëvendësojnë me poetikën e reliktit” (G.C. Argan: “Salvezza e caduta nell’ arte moderna”, faqe l43) Me këtë rast duhet shtuar se nuk është fjala për gjesëndin e gjetur, por të gatshem, të cilin, sikundër që dihet, dadiaisti i njohur Marsel Dyshan e futi në galerinë e arteve, si eksponat artistik që si i tillë u ngrit në relikt arketipor. Është ky “urinorin” i tij i realizuar sipas konceptit filozofik “redy-made”. Dhe çdo gjë që sot quhet filozofi konceptuale, moderne apo postmoderne, është vetem përseritje e këtij arketipi, metë cilin fillon epoka e anarkisë artistike, të artit pa rregulla, sisteme e stile, epoka e artit të mileniumit të tretë.

Etika në gazetari

Objektivë e medias dhe gazetarëve është dhe duhet të jetë, që t’i ofrojnë një shoqërie apo shteti informata, edukim, lajme dhe ngjarje kualitative, përveç tjerash. Këto informata duhet të jenë aktuale, të paraqiten në mënyrë objektive, profesionale dhe duke iu përmbajtur etikës gazetareske dhe duke respektuar të drejtat e të tjerëve. Qëllim tjetër është që informatat dhe lajmet të paraqiten në mënyrë të paanshme dhe lexuesit, bartësit e jetës politike, institucionale, ekonomike, kulturore, sportive etj., të trajtohen me respekt, në mënyrë të ndershme dhe të hapur. Aspekt tjetër i rëndësishëm është evitimi i konflikteve të interesit dhe bindjeve personale e politike gjatë punës dhe sfidë për gazetarët paraqitet raportimi dhe informimi objektiv, i paanshëm, jotendencioz dhe pa ngjyrime politike. Sigurisht që rëndësi e veçantë i kushtohet edhe marketingut dhe anës ekonomike të sigurimit të të ardhurave për të siguruar ekzistencën vepruese. Po ashtu pavarësia nga grupet e interesit dhe politika sikurse edhe përgjegjësia e fjalës publike janë çështje kyçe për gazetari të avancuar, moderne dhe profesionale. Kuptohet që roli i medias në përgjithësi është shumë i rëndësishëm dhe i pazëvendësueshëm për funksionimin e një shteti demokratik, për informimin e drejtë të opinionit publik, për edukimin e publikut, për korrigjimin e gabimeve apo lëshimeve që i bëjnë qeveritë në pushtet si dhe për avancimin e fjalës së lirë në një vend të hapur dhe transparent. Ja çka thuhet në Preambulën e Kodit të Etikës së shoqërisë së gazetarëve profesionistë amerikanë: "Informimi dhe ndriçimi publik është pararendës i drejtësisë dhe themeli i demokracisë. Detyra e gazetarit është që të arrijë këto caqe, duke kërkuar të vërtetën dhe duke siguruar informim të plotë dhe të ndershëm të ngjarjeve dhe fakteve me rëndësi. Gazetarët dhe specialistët nga të gjitha mediat dhe fushat përpiqen t'i shërbejnë publikut me ndershmëri dhe saktësi. Integriteti profesional është boshti i kredibilitetit të gazetarëve". Kritikat dhe vërejtjet që i bëjnë gazetarët kudo në vendet demokratike në shumicën e rasteve janë të qëlluara dhe konstruktive dhe përpjekjet shtesë nga mediat serioze bëhen që lëshimet dhe gabimet nga ana e gazetarëve qoftë më qëllim apo jo të minimizohen sa më shumë, deri në eliminimin e plotë të tyre. Gazetat moderne si p.sh. “New York Times”, BBC etj., u përmbahen këtyre parimeve etike përgjegjësisë ligjore, morale dhe standardeve më të larta të gazetarisë moderne, të lirë dhe të hapur, por edhe të përgjegjshëm. Gazetat ndërkombëtare që kanë emër dhe që janë serioze i kushtojnë rëndësi dhe prioritet absolut objektivitetit dhe raportimit profesional dhe kjo jo vetëm për shkak të frikës së humbjes së besimit dhe autoritetit, por edhe për shkak të përgjegjësisë para ligjit dhe ndëshkimeve në rast të shpifjeve të ndryshme apo të gënjeshtrave dhe raportimit tendencioz dhe fyes ndaj personave të caktuar. Informatat nuk mund të keqpërdoren nga gazetarët e gazetave serioze për qëllime personale, klanore, partiake apo grupore dhe neutraliteti e objektiviteti janë pika reference për këto institucione të përgjegjshme publike. Pastaj askush nuk mund dhe nuk ka të drejtë të bëjë shkrime të pabaza, tendencioze dhe akuza pa mbështetje, sepse në shtetet e së drejtës ata/ato përballen me drejtësinë e vendit dhe paguajnë çmime të larta për pasaktësi dhe të pavërteta eventuale. Mosndërhyrja në jetën private e cila garantohet me ligje, jodëmtimi i burimeve të informimit, joshantazhimi ndaj njerëzve apo profesionistëve të ndryshëm janë disa parime tjera serioze që ndiqen nga gazetat dhe gazetarët e përgjegjshëm, profesionalë në vendet me traditë demokratike, me kulturë institucionale e politike, si dhe me etikë institucionale e gazetareske. Respektimi dhe përmbushja e detyrimeve ndaj ligjeve në fuqi gazetarët e NYT p.sh. janë të detyruar t’i nënshtrohen ligjit gjatë mbledhjes së informatave dhe raportimit. Ata nuk mund të shpifin të dhëna, nuk mund të gënjejnë, nuk mund të fyejnë persona të tjerë qoftë zyrtarë, kolegë të tyre apo njerëz të thjeshtë. Ata nuk kanë të drejtë të incizojnë biseda me njerëz të ndryshëm pa e marrë pëlqimin e tyre paraprakisht, nuk munden të hyjnë dhe të vjedhin të dhëna nga kompjuterë apo dosje të huaja dhe e kanë të ndaluar të hulumtojnë e-mail-et dhe postat e të tjerëve, përveç të tjerash. Gazetarët e përgjegjshëm dhe që respektojnë ligjet e një vendi nuk marrin dhurata, bileta udhëtimi, para apo beneficione të tjera nga individë, as nga grupe interesi apo organizata dhe institucione të tjera qoftë publike apo private. Në vend të përfundimit mendoj që shumica absolute e këtyre gjërave (me ndonjë përjashtim eventual) që i përmendëm më lart do të duhej të vlenin edhe për shtetet që kanë dalë nga komunizmi këtë dekadën e fundit siç është p.sh. Kosova, Shqipëria etj. Me gjithë vështirësitë e shumta që këto media i hasin në këto vende si nga aspekti financiar, ai i pengesave eventuale burokratike, ndikimeve të grupeve të biznesit si dhe politikës etj., ndoshta një aspekt tjetër është që të provohet t'u iket "temave sensacionale dhe spekulative, por nganjëherë edhe tendencioze", që më shumë ndoshta hasen në disa gazeta në Shqipëri, por nganjëherë edhe në disa media edhe në Kosovë. Ka studime ndërkombëtare që tregojnë se informimi real, objektiv dhe profesional i opinionit publik është edhe detyrë dhe obligim kombëtar i gazetarëve përveç aspektit etik dhe moral që u trajtua më lart dhe kujtoj se me këtë konstatim do të pajtoheshin shumica absolute e gazetarëve, intelektualëve dhe akademikëve seriozë.