Alda Bardhyli
“Njeriu me kimono të mëndafshtë blu, pasi më detyroi t’i jepesha, u tall me qesëndi tek vështronte tim shoq të lidhur. Sa i tmerruar duhet të ketë qenë. Nuk kish rëndësi sesa përpëlitej. Pa marrë parasysh veten time, vrapova me vështirësi në qoshen ku ishte, ose të paktën u përpoqa të shkoja, sepse njeriu pa pritur më rrëzoi përdhe. Pikërisht në atë çast i pashë një dritë të papërshkrueshme në sy. Ata sy më rrëqethin ende. Vështrimi i menjëhershëm i tim shoqi, që nuk fliste dot asnjë fjalë, më kallëzoi gjithë zemrën e tij. Shkreptima në ata sy nuk ishte zemërim e as mërzi, vetëm një dritë e ftohtë, vështrim neverie. Kishte më shumë therje nga ata sy sesa nga thika e hajdutit….” Kështu e nis rrëfimin në tregimin “Gruaja që erdhi në tempullin Shimizu”, Ryunosuke Akutagava. Gruaja japoneze, e cila ishte përdhunuar në sy të të shoqit, tashmë nuk kishte zgjedhje tjetër veçse të vriste veten dhe të shoqin. “Takejiro, meqenëse gjërat shkuan kështu, nuk mund të jetoj dot me ty. Kam vendosur të vdes, por dhe ti duhet të vdesësh. Ti pe turpin tim. Nuk mund të të lë të gjallë…” Në Tokio e 1920-s, një grua nuk mund të merrte më frymë me këtë turp. Në vetëm pak rreshta, Akutagava jep dramën e madhe të kësaj gruaje, e cila mes lotësh e ngjeshi thikën përmes kimonosë lejla drejt e në gjoks. Tregimet e Akutagava përfundojnë shpejt dhe rrinë gjatë në mendjen tënde. Ashtu si në jetë, dhe në letërsi Ryunosuke Akutagava donte të shihte shpejt fundin e një ngjarjeje. “Dukej sikur frymëmarrja ime ndalet kur gjërat zgjasin në kohë”, do të shprehej ai. I lindur më 1 mars 1892 ai është i pari shkrimtar modern japonez që fitoi vlerësimin e botës letrare perëndimore. I konsideruar si “babai i tregimit të shkurtër”, Akutagava është fitues i një sërë çmimesh të rëndësishme letrare brenda dhe jashtë Japonisë. Emri i tij mban sot në Japoni një prej çmimeve më të njohura letrare në vend. Ryunosuke jetoi po aq shpejt sa një tregim i shkurtër, pasi vrau veten në moshën 35-vjeçare. Në vitin 1910, ai ndoqi studimet e larta për letërsi në një klasë nga e cila do të dilnin personalitete të tjera letrare në Tokio. Kur ishte ende student, ai i propozoi për martesë mikeshës së tij të fëmijërisë Yayoi Toshida, por familja e tij do ta kundërshtonte këtë dëshirë. Pas një periudhe jo të lehtë ndarjeje nga kjo dashuri, ai martohet në vitin 1918 me Fumi Tsukamoto, me të cilën pati tre fëmijë. Në vitin 1914, bashkë me miqtë e tij të shkollës Akutagava hapi një revistë letrare që e quajti “Shinshicho”, ku u botuan mendimet letrare të kohës, por dhe përkthime nga autorë të njohur si William Butler, Anatole France etj. Në këtë revistë Akutagava botoi dhe tregimin e tij të parë të shkurtër.
Ky tregim do të vihej re nga shkrimtari i njohur Natsume Soseki, i cili menjëherë do të evidentonte talentin e ri që dukej në ato rreshta, duke shkruar një opinion për shkrimtarin e ri. Akutagava filloi të frekuentonte dhe orët e tij letrare, ku mësoi mbi mjeshtërinë e të shkruarit. Të gjitha tregimet e shkruara në këtë periudhë i botoi në vëllimin “Hana”, një libër i bazuar në rrëfime historike. Ajo çfarë i bënte historitë e shkruar nga Akutagava si tërheqëse, ishte dhe fakti se ato ishin histori që një lexues mund t’i kishte dëgjuar, që kishin ndodhur në të shkuarën në qytetin e tij, por Akutagava dinte t’i vishte personazhet me ngjyra dhe të nxirrte në pah shpirtin e tyre… Në vitin 1921, Akutagava kalon disa muaj në Kinë si reporter i “Osaka Mainichi Shinbun”. Ky udhëtim do të ishte i suksesshëm në karrierën e tij si shkrimtar, pasi nga këta muaj do të lindnin histori të mrekullueshme, por, nga ana tjetër, shëndeti i tij do të përkeqësohej nga një sërë sëmundjesh. Akutagava ishte një kundërshtar i fortë i natyralizmit, dhe pse tregimet e tij dukeshin shpesh si të tilla. Autor i 150 tregimeve, ai është bërë i famshëm në Japoni me tregimet e veta më të hershme, të cilat tashmë janë bërë klasike. Dy janë tregimet më të njohura të tij: “Rashomon” (1915) dhe “Në korije” (1922), të cilat regjisori Akiro Karusaua i ka bashkuar në filmin “Rashomon” (1950), fitues i çmimeve të ndryshme ndërkombëtare. Për kritikët, vepra e tij më e mirë është “Rrota e dhëmbëzuar”, një tregim autobiografik i shkruar fare pak ditë para vetëvrasjes së autorit dhe i botuar pas vdekjes më 1927-n. Si një lexues elektrik i Akutagava, shpesh kombinonte ide nga burime të ndryshme letrare në tregimet e tij. I joshur nga psikologjia shpesh rrëfente në veprat e tij mbi personalitetin që ndriçonte mendjen dhe shpirtin njerëzor. Me një vështrim depërtues, Akutagava pa anën e errët të virtyteve dhe sjelljen heroike, duke shtrirë realitetin psikologjik në një varietet stilesh letrare. Pas moshës 30 vjeçe, shëndeti i tij do të përkeqësohej si ai fizik dhe mendor. Pjesa më e madhe e veprave të shkruara në këto vite janë autobiografike, të marra nga ditari që ai shkruante vazhdimisht. Ryunosuke Akutagava nuk ishte i qetë. Trupi dhe mendja e tij ishte e pushtuar nga frika dhe e vetmja gjë që donte në ato momente ishte të shpëtonte. Për gati pesë vjet Akutagava u end mes pasigurisë dhe halucinacioneve, duke e përshkruar këtë gjendje në shkrime. Ashtu si në personazhet që përshkruante dhe vetë, Akutagava ishte tepër i ndjeshëm. Ai u përpoq të ishte ndryshe, por ashtu siç shkruante edhe vetë, “zemra nuk mund të ndryshohet”. Në vitin 1927 ai kreu vetëvrasje duke i dhënë fund jetës, ashtu si në tregimet që shkroi. Një nga shkrimtarët më të mëdhenj të shekullit XIX, i krahasuar me Uajldin, Niçen, Bodlerin, Akutagava zgjodhi vetëvrasjen si një vendim praktik, por edhe estetik. Ashtu si i preferuari i tij, dramaturgu gjerman Heinrich von Kleist, ai zgjodhi këtë rrugë për t’i shpëtuar botës ku e kishte zhytur pasioni për letrat. “Përtej saj kishte vetëm errësirë… panjohje dhe e panjohur”, shkruante ai në fund të tregimit “Rashomon”.
