Shaban Sinani - Pyetje në albanologji

---

Libri më i ri që studiuesi Shaban Sinani i paraqet lexuesit, nën titullin “Pyetje në albanologji - autorë dhe teza”, ashtu si tërësia e studimeve të tij (mbi 20 tituj librash të publikuar deri tani), përveç vlerave shkencore, përbën një kontribut për theksimin e origjinalitetit në kërkimet shqiptare, në një kohë kur pikërisht origjinaliteti në një pjesë të madhe të studimeve të sotme është mjegulluar.
 Libri “Pyetje në albanologji”, i sapopublikuar nga shtëpia botuese “Naimi”, merret me autoritete, argumente e probleme të hershme e të sotme të albanologjisë. Krahas identifikimit të imët të kontributeve të këtyre autoriteteve (A. Buda, Dora d’Istria, Hasan Ceka, De Rada, Lef Nosi, Mahir Domi, Qemal Haxhihasani, Shaban Demiraj, Tahir Dizdari, Vexhi Buhara, Matteo Mandalà, Maximilian Lambertz, Milan Šufflay etj.); krahas tezave e hipotezave të tyre për çështje të tilla, si origjina e kombit shqiptar, historia dhe gjuha e tij, eposi, folklori etj., autori, me modesti dhe me një stil elegant rigoroz, duke marrë shkas prej pikënisjes, ofron të dhëna, gërsheton njohuri ndërdisiplinore, hedh teza e hipoteza të reja, duke na bërë të kuptojmë jo vetëm zotësinë e tij, por duke zbuluar vlera të reja tek ata për të cilët shkruan.
 Ndryshe nga disa grupe studiuesish, që nuk kanë shkruar qoftë dhe një rresht në nderim të personaliteteve të të njëjtit urdhër, ose të tillëve që kujtojnë se mund të mbingrihen duke mohuar e errësuar punën e para-ardhësve; apo të tjerëve ende, që, sipas shijes së pragmatikës ditore, duan të zh-vlerësojnë dijen dhe dijetarët për hesap të orientimit, ky libër i Shaban Sinanit dëshmon se albanologjia, ashtu si çdo degë tjetër shkence, nuk mund të ngrihet në një stad të ri pa njohuritë, dijet e kontributin e “të parëve”, të atyre që kanë kontribuar para nesh.
Nuk është e rastit që autori i librit ka përfshirë këtu edhe disa figura që ishin mënjanuar, si: Lef Nosi, Haxhi Shehreti i Delvinës, Dora d’Istria, Margaret Hasluck; apo të dhënat e zbuluara prej tij mbi kontin Junku të Krajës, një familje patronimike shqiptare, duke i vlerësuar si burime të dhënash me vlera të shumëfishta etnologjike, gjuhësore, folkloristike dhe historike. Libri i Shaban Sinanit “Pyetje në albanologji - autorë dhe teza”, ndonëse duket si kushtim një yllësie personalitetesh, në fakt, me dijen e pasur që ofron jo për jetën apo biografinë e njërit a tjetrit, por për shumë enigma dhe probleme të etnosit dhe eposit, historisë dhe gjuhës së shqiptarëve, mund të vlerësohet edhe si një enciklopedi albanologjike e autorit. Lexuesi që i ka dëgjuar apo dëgjon shpesh emra të tillë si A. Buda, Dora d’Istria, H. Ceka, De Rada, Lef Nosi, M. Domi, Q. Haxhihasani, Sh. Demiraj, T. Dizdari, V. Buhara, M. Mandalà, M. Lambertz apo Sufflay por kërkon të dijë më shumë dhe më saktë për kontributin e tyre në kulturën shqiptare mund ta ketë këtë libër si referencë serioze. Jo vetëm kaq, por mund të shohë se si tezat e hipotezat e tyre plotësohen e forcohen nga dijet e autorit të librit dhe të tjerëve që kanë punuar ndërkohë.

Skeda e librit:
Autori: Shaban Sinani
Titulli: Pyetje në albanologji - autorë dhe teza 
Gjinia: Studime
Recensues: Teuta Toska, Adem Jakllari
Redaktor: Naim Zoto
Botues: “Naimi”
Copyright: Autori
ISBN:  978-9928-109-55-2
Nr. i faqeve: 320
Çmimi: 1000 lekë/10 euro
Shpërndarja: Në të gjitha libraritë kryesore & Librari Online

Fiona Kopali - Në takim me shkrimtarë

---

Libri i ri: Nga një projekt i shkollës së gjuhëve të huaja “Asim Vokshi” deri tek formatimi i një libri interesant për shkrimtarët nga Fiona Kopali

Gjimnazistët “në takim me shkrimtarët”

Në fillim ishte një ide e mësuesit të tyre të letërsisë, Arshin Xhezo, që nxënësit të krijonin një album për shkrimtarët. Natyrisht, pas kësaj, erdhi entuziazmi i takimit me shkrimtarët. Ekipi i “albumit” punoi me shumë pasion për ta realizuar këtë projekt, duke intervistuar njerëzit e famshëm të letrave shqipe, duke incizuar zërat, duke mbledhur relike, foto, dorëshkrime apo autografe të tyre, madje edhe përmes imazheve filmike.

Por protagonistja e kësaj nisme, Fiona Kopali, tashmë studente për jurisprudencë, synoi që ky projekt të shndërrohej në libër si një dëshmi publike jo vetëm e asaj që bënë shokët dhe shoqet e saj dikur, por duke i dhënë nismës dhe projektit vlera e prurje të reja. Pas shumë muaj pune, kërkimi dhe pasurimi të projektit fillestar, më në fund libri u formatua në përmasat që është publikuar sot. Një numër shkrimtarësh dhe njerëz të letrave shqipe si Faik Konica, Fan Noli, Gjergj Fishta, Ismail Kadare, Dritëro Agolli, Xhevahir Spahiu, Luljeta Lleshanaku, Matteo Mandalà, Shaban Sinani  por edhe përfaqësues të letërsisë botërore si Ernest Heminguej, Gabriel Garsìa Markez, Rudyard Kipling u bënë pjesë e këtij albumi përmes relikeve si fotove, shkrimit të dorës apo intervistave të tyre me autoren. Ja, një fragment nga përshkrimi i takimit me Kadarenë në shtëpinë e tij:

“...Ju jeni gjimnaziste, ë? Po, tek “Gjuhët e huaja”. Nxënësve u ka rënë ca interesi për të studiuar gjuhë të huaja. Në Shqipëri dëgjoj kudo: “ka rënë, ka rënë...”. Çfarë është ngritur në Shqipëri?! Epo, i thamë, nxënësit nuk njohin vargjet e Poradecit, por dinë përmendësh këngë mediokre. Kjo është një dukuri e njohur botërore, por është për të ardhur keq. Brezi i ri po helmohet nga ky bombardim. I takon atij ta ndryshojë këtë Shqipëri. Nga ky brez pritet. Por, kur ky ushqehet me banalitete...     I treguam edhe idenë për t’i përmbledhur në një libër intervistat, dhe ai shprehu dëshirën që kjo intervistë të mos botohej në ndonjë gazetë. “Më kuptoni, besoj. I kam shmangur të gjitha intervistat. Në librin që keni në plan, po”. Në momentin që po shkruante autografin mbi librin tim, po lëvizte dorën mbi fletën e librit, sikur nuk dinte çfarë të shkruante. “Dëgjo, Bujar”,-iu drejtua botuesit të tij: “Për Fjonën” apo “Për Fiona”-n?... Uf! Përfundimisht e shkroi: “Për Fionën, kujtim nga Ismail Kadare, 21.4.2010”.

Por një nga gjetjet më interesante në libër është zbulimi i jetës së poetit Xhevahir Spahiu në një moment delikat, kur u kritikua nga Enver Hoxha për prirjet “moderniste”. Në libër publikohet me këtë rast një dokument antologjik për raportet e shkrimtarit me diktaturën, hartuar nga policia e fshehtë e asaj kohe. Është fjala për të famshmin “simpozium shkencor me temë: Klasikët e marksizëm-leninizmit dhe rakia”, i formuluar si shaka e hidhur e poetit për ideologjinë totalitare. Në një copë letër, Xhevo kishte shkruar: “Simpozium për rakinë”, dhe rreshtoheshin disa “tema” e “kumtesa”, si : 1) Ç’kanë thënë klasikët e Marksizëm-leninizmit për rakinë; 2) Lufta kundër ideologjisë borgjeze që nënvlerëson rolin e rakisë në revolucion... 3) Etimologjia e fjalëve “raki” e “zamzane”; 4)Recitim nga Omer Khajami...; 5) Vërejtje mbi projekt buxhetin e rrethit; ... 6) Përshëndetje e pionierëve...; 7) Detyrat e kontrollit punëtor për zbatimin e detyrave...”.


Skeda e librit:
Autore: Fiona Kopali
Titulli: Në takim me shkrimtarë (Intervista dhe dokumente)
Gjinia: publicistikë
Redaktor: Naim Zoto
Ballina: “M&B”   
Copyright: Autore
ISBN: 978-9928-07-187-3
Numri i faqeve: 208
Çmimi: 500 lekë/ 5 euro.

Enisa Adil - Euin

Një 13-vjeçare në rrugën e Zhyl Vern-it të famshëm

Vetëm 13 vjeç dhe shkruan e boton romanin e parë. Është nga Korça dhe quhet Enisa Adil. “Ti, jo më kot e ke emrin Enisa. Dhe ne e dimë që ti je nisur dhe po ecën në një rrugë të bukur, moj vajzë. Kjo rrugë të ka çuar mes yjeve dhe planetëve të çuditshëm, ku ti je si në shtëpinë tënde. I njeh dhe të njohin, i flet dhe të flasin, i buzëqesh dhe të buzëqeshin. Ti vetëm ecën e ngarkuar me dilemat e moshës dhe të papriturat e saj. Po ç’them edhe unë; ti Enisa nuk ecën, ti fluturon, duke kaluar me anijen tënde kozmike nga një aventurë në tjetrën, nga një çudi në tjetrën, nga një befasi në një tjetër. Dhe duke e mbajtur kështu lexuesin në mënyrën habitore... Ashtu si dhe të tjerë që e kanë lexuar në dorëshkrim këtë libër, edhe unë u gabova duke sjellë ndërmend idenë e një përkthimi. Por jo, ky libër, ndër të rrallët fantastiko-shkencorë në letrat shqipe e që janë aq të kërkuar nga fëmijët, mban emrin tënd: Enisa Adil. Rruga e mbarë të qoftë!”-kështu shkruan në parathënien e romanit poeti i njohur Skënder Rusi.

“Euin”, libri i parë i serialit “Sekreti i të fundit”, nuk është një roman i zakonshëm, pasi, ashtu si vetë ky emërtim i veçantë (me të cilin autorja Enisa Adil ka preferuar të nënkuptojë një lloj zambaku), libri tenton të shkojë në skajet e fantazisë. Përveç përmbajtjes fantastike, që të kujton librat e Zhyl Vernit, autorja, edhe pse mjaft e re në moshë, shfaq një leksik jashtëzakonisht të pasur që i tejkalon kufijtë e normales për brezin e vet.

Enisa ka arritur të shkruajë një roman me një strukturë moderne, ku bien në sy jo vetëm tituj e bukur dhe mjaft të gjetur, por  edhe përshkrime të detajuara të disa kështjellave të çuditshme,  të natyrës, ngjyrave, tingujve, sikur të ishte një piktore. Mandej, detajet e fantazisë teknologjike, përshkrimi i udhëtimeve dhe infra-strukturës ndërgalaktike mund të zilepsin edhe profesionistët. Po nuk mjaftohet vetëm më kaq: autorja depërton me këto përshkrime deri edhe tek personazhi, jo për të ndihmuar lexuesin të kuptojë personazhin, por për të ndihmuar personazhin të kuptojë vetveten.

Skeda e librit:
Autori: Enisa Adil
Titulli: Euin (Seria: Sekreti i të fundit, libri 1)
Gjinia: Roman fantastiko-shkencor
Redaktor: Skënder Rusi
ISBN: 978-9928-109-57-6
Copyright: Autore
Numri i faqeve: 304
Çmimi: 700 lekë/ 7 euro
Shpërndarja: Në të gjitha libraritë kryesore & Librari Online

Damiano Bruno - 767 letra nga fronti i Luftës: Shqipëri 1916-1919

Botohet libri i Damiano Bruno-s, një ditar i jashtëzakonshëm për shqiptarët e viteve ’20 të shekullit të kaluar

Një arbëresh në Labëri: 767 letra nga Shqipëria për Luftën e Parë Botërore

Janë plot 767 letra të panjohura deri më sot nga lexuesi shqiptar që Damiano Bruno, një mjek arbëresh i mobilizuar në ushtrinë italiane gjatë Luftës së Parë Botërore, ia dërgonte, nga prapavijat e frontit shqiptar, familjes së tij në Itali. Letrat e servirura kronologjikisht, sipas datave, janë shoqëruar prej redaktorit me shpjegimet e nevojshme për lexuesin. Si rregull, në fillim të çdo pjese (viti apo muaji) përgatitësi i librit bën një përmbledhje të shkurtër të letrave. Përmes një shënimi prezantues për lexuesin, albanologu i njohur Francesco Altimari e cilëson librin si “një punë të shkëlqyer kërkimore historike”. Ky libër është përgatitur për botim në gjuhën italiane nga Luixhi Intrieri mbi bazën e letrave origjinale të Damiono Brunos. Në gjuhën shqipe ky libër është përkthyer nga Erla A. Velaj dhe publikohet nga botimet “Naimi” në vijim të ndërtimit të një kolane librash historikë me kujtime, dokumente dhe fakte të panjohura më parë nga lexuesi shqiptar.


Ditari i Damiano Bruno-s, një punë e shkëlqyer kërkimore historike
Nga prof. Francesco Altimari, albanolog, Itali

Nga luftërat e ndryshme në Ballkan, që nga ato më të voglat deri më të mëdhatë, lufta shqiptare ishte ajo që zgjati më shumë dhe tejkaloi afatet kohore të konflikteve botërore, duke u cilësuar si lufta më e përgjakshme dhe më mbresëlënëse. Një dëshmi e saj gjendet në letrat e  mjekut ushtarak Damiano Bruno, kalabrez nga San Pietro, Guarano (Itali), i cili u ndodh në qendër të konfliktit ballkanik, në Shqipëri, duke qenë pjesë e ushtrisë italiane. Dëshmi të tilla lufte, të nxjerra nga letrat që mjeku ia dërgon mbesës së tij, sjellin një vështrim të panjohur, të tërthortë ndaj konfliktit, por të drejtpërdrejtë nga Shqipëria e asaj kohe.

“Vështrimi” që shfaqet është padyshim i veçantë. Ajo çfarë ne shohim nga këto letra nuk janë edhe aq shumë idealet e Brunos në shërbim të vendit të tij. Mjeku italian na ofron mënyrën e të jetuarit e të menduarit për popuj të ndryshëm, në një situatë mungese të plotë fuqie politike dhe civile pas tërheqjes progresive të perandorisë osmane nga Ballkani. Në qendër të këtyre shënimeve janë, gjithashtu, ndryshimet që Bruno pëson gjatë jetesës së përditshme si mjek dhe si ushtarak në “Tokën e Shqiponjave”, ndryshime që vijnë të krahasuara në mënyrë konstante me njerëzit, peizazhet e tokës së tij të origjinës, Kalabrisë. Por, bëhet fjalë për një “vështrim” të veçantë dhe të thellë edhe ndaj vëmendjes që i kushton të shkruarit. Letrat ai ia dërgon mbesës Maria dhe kjo e detyron ta thjeshtojë komunikimin simbolik, pasi merr parasysh psikologjinë dhe ndjeshmërinë e mbesës-fëmijë.

Konflikti botëror mbetet në sfond, por jehonat e luftës, edhe pse të largëta, bëjnë të ndihet dramaciteti; si në tokën shqiptare, ashtu edhe në atë kalabreze. Por, mbi të gjitha, në fletët e këtij ditari intim vlen për t’u hulumtuar jeta e përditshme. Mjeku ushtarak e përdor ditarin e tij jo vetëm për t’i komunikuar të reja të mbesës, por edhe për të shprehur sinqerisht gjendjet më të thella shpirtërore të tij. Nuk mungojnë gjykimet (por edhe paragjykimet), që mjeku italian shpreh gjatë udhëtimeve ushtarake në Shqipërinë jugore. Ajo çfarë del nga ditari është pasqyra e një dramaciteti të vërtetë shoqëror, siç ishte Shqipëria e asaj kohe e sapodalë nga sundimi osman. Vendi jetonte në kushte të rënda moszhvillimi, gjendje e pasqyruar në përshkrimet dhe rrëfimet e mjekut ushtarak. Emblematik është, sidomos përshkrimi, që Bruno na jep për sa i përket kushteve të gruas: “Në Shqipëri gratë bëjnë të gjithë punën në fusha: punojnë me shat, korrin, mbledhin ullinjtë, kullosin delet, krasitin pemë ullinjsh, gjithashtu”.

Ndonjëherë vëmendja jonë i ikën kuptimit të vërtetë të zakoneve dhe riteve, të cilat në një realitet kaq kompleks si ky ballkanik, janë të ngarkuara dukshëm me valencë shoqërore dhe simbolike, natyrisht, “të ndryshme” me ato të kulturës tradicionale italiane, së cilës i referohet autori. Një nga këto elemente simbolike është ajo çka përfaqëson cjapi, jo pa qëllim i zgjedhur nga një prej shkrimtarëve bashkëkohorë më emblematikë të identitetit ballkanik, Luan Starova, si një paradigmë kulturore e kësaj pjese historike të mbijetesës së njeriut në Ballkan: “Çdo bari që takoj në rrugë e pyes gjithnjë, nëse mund të më shesë ndonjë dhi. Për një shqiptar është më e thjeshtë të shesë shtëpinë, sesa dhinë. Dhe unë argëtohem kur dëgjoj si justifikohen me mijëra pretekste se nuk mund ta shesin dhinë, se nuk është ai padroni i dhisë, sepse ujku ia ka ngrënë dhitë e tjera. Unë, megjithatë, vazhdoj të këmbëngul. Nuk di ta shpjegoj këtë ruajtje fanatike të kopesë, edhe pse në fund të fundit, do të përfitonin, duke pakësuar kafshët e plakura”.

Përmes këtyre faqeve të pazakonta, sugjestionuese, vlerësuese dhe plot freski lirike, autori përshkruan bukurinë mahnitëse të peizazheve të tokës shqiptare, aq e largët, por, njëkohësisht edhe aq e afërt me Italinë e tij: “Është bukur të ecësh për një kohë të gjatë mes këtyre pyjeve të pafundme pishash të mbuluara me dëborë. Rruga, për më tepër, është si një galeri pemësh të gjelbërta e të bardha. Këto male shqiptare janë të rrezikshme, por poshtë mantelit të dëborës zhduket ashpërsia e luginave dhe peizazhi merr një nuancë fantastike, ireale, magjepsëse”. Dhe ende: “... madje, është mahnitëse të ecësh në tokën e këtyre maleve shqiptare në pranverë. Çdo shkurre është një degë lulesh: zymbyla, lulekëmborë, lule me erë të mirë, lulebuzore, lakrorë, lule që krijojnë hije dhe një shumëllojshmëri ngjyrash marramendëse”. Mjeku përmend, gjithashtu, edhe pasurinë e jashtëzakonshme të florës, përmes së cilës një lëvrues i pasionuar arrin të vëzhgojë të gjithë dendurinë që i karakterizon këto toka të virgjëra. Një përvojë e paharruar!

Dëshmia që Damiano Bruno na jep me këtë atmosferë ushtarake ballkanike është ajo e “spektatorit” pakëz të veçantë, sigurisht, aspak neutral (Përkundrazi, shpesh, me njërën palë, siç ai e gjykonte të drejtë). Bashkë me dashurinë e sinqertë ndaj mbesës, në letrat e tij ai hedh ngjarje të përditshme, jehonat e një lufte të largët të luftës së madhe dhe ato të luftërave më të afërta, luftërat ballkanike, që përfshinë tragjikisht një vend si Shqipëria, në të cilin përplasen objektivat dhe interesat e kombeve fqinj. Në skenarin e trishtuar, por të mrekullueshëm të kësaj toke periferike (që megjithëse gjeografikisht afër, perceptimi kulturor është kaq i largët), shfaqet misioni ushtarak, por edhe njerëzor i mjekut Damiano Bruno, i cili nën vëzhgimin “e tjetrit”, shqiptarit, përfundon shpesh duke krahasuar vetveten, duke përshkruar imtësisht burrat dhe vendet e prejardhjes së tij. Mbi të gjitha, ashpërsinë e maleve në tokën në të cilën po jeton: “...jemi ulur duke medituar në natyrë; kemi vizituar kasolle, kemi shijuar pamje të admirueshme. Kemi ndenjur duke i menduar të mrekulluar majat shkëlqyese të maleve të mbuluara me dëborë, pjerrina, shpate, boçe pishash, gjithfarë drurësh, dëllinja, lisa. Unë nuk e kam vizituar Silën dimërore dhe nuk mund të krahasoj, por ajo që pashë sot në mëngjes ishte me të vërtetë e bukur dhe unike”.

Në këtë rast, vështrimi ndonjëherë i kryqëzuar e ndonjëherë depërtues, që autori i këtij ditari rapsodik përdor për të na shfaqur përmes ndjenjave të tij, edhe dy botët (Kalabri dhe Shqipëri), na ndihmon të kuptojmë më mirë situatat ekstreme, të cilat sot e kemi të vështirë për t’i shpjeguar. Të izoluar gjeografikisht, por edhe për shkak të copëzimit morfologjik ekstrem të territorit të tij, banorët e këtij rajoni kanë pësuar një ndjenjë tëhuajzimi dhe “largësie” edhe për vetë fqinjët e shtëpisë!

Më në fund ndjej detyrimin t’i shpreh mirënjohjen dhe të falënderoj përzemërsisht Luixhi Intrieri-n për këtë punë të shkëlqyer kërkimore historike. Ditari i pazakontë “rapsodik”, një dokumentar i vërtetë i ndërtuar nga letra të postës ushtarake, është sjellë, fatmirësisht, me një fjalor interesant, të pasur dhe me besnikëri të plotë. Pra, ditari vjen nga redaktori i kthyer në origjinalitetin e vet dhe gjithmonë brenda koordinatave të vagullta historike e gjeografike. Të gjitha ngjarjet historiko-ushtarake, që dëshmojnë prezencën ushtarake italiane në Shqipërinë jugore gjatë periudhës që përshkruhet në letrat e Damiano Brunos (nga viti 1916 deri në vitin 1919), janë identifikuar e verifikuar.

Varianti përfundimtar i këtij publikimi jepet nga redaktori përmes rindërtimit të vlefshëm historiografik, në të cilin sekuencat, ndonjëherë reale e ndonjëherë ireale të këtij ditari personal, të jetuar veçanërisht në kushtet e mjedisit të një Shqipërie të largët dhe të krahasuar me një Kalabri edhe më të largët, shndërrohen në një dialog impresionues. Ajo që ndodh në malet e Shqipërisë është e lidhur fort me malet e Kalabrisë.

Skeda e librit

Autori: Damiano Bruno
Titulli: 767 letra nga fronti i Luftës (Shqipëri: 1916-1919)
Përgatiti për botim: Luigi Intrieri
Parathënie: Prof. Francesco Altimari
Titulli i origjinalit në italisht: Bruno, Luigi Enrico Damiano
Un medico calabrese in Albania durante la prima guerra mondiale / a cura di Luigi Intrieri
Botimi i parë: Pellegrini, stampa 2008
Përktheu në shqip nga origjinali: Erla A. Velaj
Redaktor: Naim Zoto
ISBN: 978-9928-109-59-0
Copyright në gjuhën shqipe: “Naimi” - shtëpi botuese dhe studio letrare
Çmimi: 800 lekë/ 8 euro.

Izet Duraku - Libri i udhëtarit

E ka quajtur “Libri i udhëtarit”, megjithëse udhëtarit të Izet Durakut, një personazh qendror i romanit, rruga vazhdimisht i rezulton pa krye, natyrisht për shkak të një mjedisi, shoqërie dhe kohe që edhe ato nuk dinë ç’bëjnë, nuk dinë se ku po shkojnë. I ndërtuar nga fragmente jermi, ai ngjan unik në llojin e vet. Një përthyerje e realitetit në pasqyrat e shpirtit, reflekset e të cilit i shfaq i ashtuquajturi “përroi i ndërgjegjes”, që në të shumtën e rasteve, në krijimtari dhe në jetën e përditshme, i fsheh hipokrizia njerëzore. Libri duket sikur i referohet shoqërisë shqiptare të viteve ‘80.

Giovanni Cimbalo - Pluralizmi i besimit dhe komunitetet fetare në Shqipëri

Një monografi e shkëlqyer e prof. Giovanni Cimbalo, Universiteti i Bolonjës, Itali, sillet në shqip nga botimet “Naimi”.

Marrëdhëniet mes shtetit dhe fesë në Shqipëri



Si një “ishull” me shumicë islame në një gadishull ku mbizotëron ortodoksia, Shqipëria ka zgjuar interesin e studiuesit italian Giovanni Cimbalo, profesor në universitetin e Bolonjës, për të analizuar veçoritë e marrëdhënieve mes shtetit dhe komuniteteve fetare, duke zbuluar në të njëjtën kohë “enigmën” e paqes fetare këtu, ndryshe nga vendet e tjera ballkanike dhe më larg tij. Dhe ndryshe nga perceptimet apo shpjegimet romantike, prof. Cimbalo e gjen “çelësin magjik” tek infrastruktura ligjore. Një analizë krahasuese mes normave dhe ligjeve të miratuara prej fillimit të shtetit shqiptar e ka lejuar autorin të depërtojë më thellë në shtigjet e historisë së këtij vendi, për të hedhur më shumë dritë mbi ndryshimin dhe zhvillimin e marrëdhënieve institucionale mes komuniteteve fetare dhe shtetit; të kuptojë ç’ndikim ka pasur kjo në formimin e mendësisë mbi përkatësinë fetare dhe ç’trajtë ka sot ushtrimi dhe pjesëmarrja në jetën fetare.
Nga shqyrtimi i historisë kushtetuese, praktikës juridike e politike që del se që në zanafillë të shtetit të vet, Shqipëria moderne ka ndër parimet e saj themelore ndarjen mes shtetit dhe fesë, laicitetin e institucioneve, e kryesisht, pluralizmin fetar, i parë si formant i rëndësishëm i sistemit ligjor, një prej përbërësve themelorë për ndërtimin e unitetit kombëtar, si vlerë e epërme për vendin. Ky qëndrim bëri të mundur që i vetmi shtet në Europë me shumicë myslimane, të përpunojë një trajtë dhe vizion pluralist për islamin dhe të kapërcejë pengesat për proselitizëm të besimeve të tjera jo islame, edhe pse ky i fundit ka epërsi shifrash.
Duhet të kemi përvujtërinë e nevojshme e të pranojmë, shkruan prof. Giovanni Cimbalo në shënimin hyrës të librit të tij, se, nganjëherë, krejt qorrazi e me pavetëdije, mund të na joshë mendimi se modelet “tona” janë të epërme e të vetmit që u japin përgjigje nevojave për mbrojtjen e lirisë fetare, pluralizmit të besimit dhe laicizmit. Ky tundim ka marrë përmasat e një epidemie, sepse as që kujtohet kush ta kurojë, madje puna ka shkuar deri aty sa të mos shtrohet fare problemi i mbrojtjes dhe i promovimit të diversitetit, paçka se ngjishen bashkë shoqëri e sisteme krejt të largëta, jo vetëm gjeografikisht, por, pikësëpari, me histori, tradita e sisteme vlerash krejt të ndryshme. Përvoja shqiptare tregon se sa e pavend është kjo sjellje karshi kokëfortësisë së fakteve, por edhe na ofron përvojën e sistemit të përpunuar prej saj, mbi të cilën duhet reflektuar për të kuptuar se si mund të sigurohet paqja fetare dhe bashkëjetesa në diversitet.
Ky studim paraqet një aspekt të parë të rendit sistematiko-rindërtues, por edhe metodologjik, sepse prek, si çështjen e klasifikimit të marrëdhënieve mes shtetit dhe komuniteteve fetare, po ashtu edhe qasjen që duhet të ketë studiuesi që në momentin e përballjes me to. Vend të veçantë në këtë studim zë edhe efektshmëria e sistemeve të të tjerëve (në rastin tonë, ai shqiptar), e cila mund të shërbejë për përmirësimin e marrëdhënieve mes grupeve të ndryshme shoqërore dhe fetare, qoftë edhe në procesin e homologimit të këtyre sistemeve, si shprehje e globalizimit dhe e vlerave universale të disa parimeve e sidomos të rregullave për frenimin e qëndrimeve radikale.

Pëllumb Qazimi shkruan historinë e ushtrisë shqiptare përmes botimit të një monografie shkencore

Pëllumb Qazimi - Histori e ushtrisë shqiptare


Gjenerali publikon historinë e ushtrisë shqiptare

Në këtë vepër tërësore, autori Pëllumb Qazimi bën një paraqitje të gjallë prej gati tetëdhjetë vite të historisë shqiptare në shekullin e njëzetë, ndërkohë, gjithashtu, shqyrton në një farë mënyre edhe ato periudha të historisë të shekullit të 18-të dhe 19-të të historisë së Shqipërisë, që i shërbejnë objektivit parësor- ecurisë së zhvillimit institucional të ushtrisë shqiptare deri në vitin 1991, shkruan profesori i njohur kroat Ivo Goldstein në parathënien e librit të Pëllumb Qazimit, botuar për herë të parë në Kroaci në gjuhën angleze. Ndërsa prof. Aleksandar Stipčević, albanolog kroat thotë se "Ky libër do të jetë i dobishëm për ata shqiptarë që nuk e njohin mirë të kaluarën ushtarake të vendit të tyre dhe shumë më tepër për ne, të huajt, të cilët shpesh harrojmë rolin që kanë luajtur shqiptarët në rajonin e Ballkanit dhe në Evropë".

Autori mbështetet në një numër të konsiderueshëm burimesh, në gjuhën angleze dhe gjuhën shqipe, për të demonstruar dhe mbështetur tezën e tij themelore - fillimi i traditave institucionale ushtarake shqiptare mund të datohet vetëm që nga themelimi i shtetit të pavarur shqiptar më 1912. Duke sintetizuar me kujdes këtë material të madh burimesh, autori në mënyrë kritike dhe të mprehtë paraqet ngjarje dhe zhvillime të një periudhe që përfshin pavarësinë e Shqipërisë, dy Luftërat Ballkanike, dy Luftërat Botërore, vendosjen e diktaturave komuniste në Evropën Lindore, dhe në fund ri-vendosjen e pavarësisë.

Këndvështrimi i Pëllumb Qazimit është se historia e ushtrisë shqiptare nuk mund të vlerësohet e pavarur; ajo është e lidhur ngushtë me historinë e shtetit, me politikat, ekonominë dhe shoqërinë shqiptare në përgjithësi. Ashtu sikundër të rëndësishme për zhvillimin e shtetit shqiptar deri në vitet ’90 të shekullit të kaluar kanë qenë ndikimi i influencave të huaja; italiane, britanike, amerikane, jugosllave dhe sovjetike. Autori shmang kurthet e tërheqjes nga thjeshtimi dhe mitizimi ndaj këtij aspekti dhe ofron një pasqyrë unike të kualifikuar socio-politike të një çështje shumë të ndërlikuar.

Vlerësime për librin (botimi në gjuhën angleze):

“Monografia e plotë e ambasadorit Pëllumb Qazimi "Albania, the Military and the Foreign Influence (1912-1991)” është një libër pionier në historinë e ushtrisë shqiptare nga pavarësia deri në rënien e diktaturës komuniste. Autori ofron një pasqyrë të të gjithë kapitujve kryesorë në këtë histori nga përpjekjet më të hershme në favor të një sistemi të besueshëm të mbrojtjes nëpërmjet varësive të ndryshme nga periudha midis dy luftërave botërore, në vështirësitë e pengesat e periudhës së luftës e të pasluftës për ndërtimin e shtetit komunist. Kjo vepër ka përfituar nga përdorimi përzgjedhës i burimeve të reja arkivore dhe siguron një udhëzues të dobishëm për subjektin dhe për kursin e ardhshëm të kontributit strategjik të Shqipërisë në mbrojtje të demokracive euroatlantike”.
Prof. Ivo Banac, Departamenti i Historisë, Universiteti i Zagrebit

“Me besim të plotë se “Albania, the Military and the Foreign Influence (1912-1991)” do të jetë një tekst i dobishëm dhe informativ, unë e rekomandoj atë për lexuesit shqiptarë dhe të huaj”.
Ivo Goldstein, profesor i Historisë, Universiteti i Zagrebit

"Dr. Pëllumb Qazimi ka shkruar një analizë shumë interesante dhe të plotë të traditave kombëtare dhe të ndikimeve të huaja në historinë ushtarake shqiptare (1912-1991). I shkruar në mënyrë të qartë dhe të kuptueshme, libri është një kontribut i rëndësishëm për historinë e Shqipërisë dhe të fqinjëve të saj".
Bo Eric Weber, ambasador i Mbretërisë së Danimarkës në Republikën e Kroacisë 2008-2012

"Ky libër do të jetë i dobishëm për ata shqiptarë që nuk e njohin mirë të kaluarën ushtarake të vendit të tyre dhe shumë më tepër për të huajt, të cilët, shpesh, harrojnë rolin që kanë luajtur shqiptarët në rajonin e Ballkanit dhe në Evropë".
Prof. Aleksandar Stipčević, albanolog, Zagreb 2012

"Libri i Pëllumb Qazimit jep një pasqyrë unike në një pjesë të historisë ushtarake të Shqipërisë që deri tani ka qenë e panjohur në botën e jashtme. Përvojat e tij personale të asaj periudhe, kur Shqipëria ishte krejtësisht e izoluar ndërkombëtarisht, e bëjnë punën e tij veçanërisht interesante dhe të vlefshme nga këndvështrimi shkencor".
Fredrik Vahlquist, ambasador i Mbretërisë së Suedisë në Republikën e Kroacisë, 2012

"Shqiptarët gjatë gjithë historisë janë përballur me sfida. Perëndimi i njeh mirë problemet shqiptare, por shpesh këto probleme kanë qenë keqpërdorur. Libri i Pëllumb Qazimit tregon qartë se Shqipëria është një aleate e shëndetshme e Perëndimit”.
Zef Mirdita, profesor, Zagreb 2012.


Skeda e librit:

Autori: Pëllumb Qazimi
Titulli: Histori e ushtrisw shqiptare: 1912-1991
Gjinia: Studim monografik
Me një parathënie nga Ivo Goldstein, Profesor i Historisë, Universiteti i Zagrebit, Kroaci.
Recensues: Prof. Ivo Goldstein
Prof. Proletar Hasani
Prof. Arshi Çela
Redaktor: Edval Zoto
Ballina: “m&b”
ISBN: 978-9928-109-62-0
Botimi i parë: “Albania, the Military and the Foreign Influence (1912-1991)”, TIPOMAT d.o.o, Zagreb, Croatia, 2012.
Copyright i këtij botimi ©: Autori
Nr. i faqeve: 312
Çmimi: 1000 lekë/10 euro.