Letërsia moderne shqiptare në Kosovë dhe disaporë

Shkruan  FLORI BRUQI 

(Kumtesë shkencore e lexuar në SEEU-Tetovë-në Universitetin e Evropës Juglindore  në Tetovë , 26 prill 2014).

E pasur dhe e bukur është gjuha shqipe, nga e cila shqiptarët krijuan një kult të vërtetë; megjithëkëtë është fare pak e zhvilluar: rrethanat historike krejt të posaçme dhe sidomos një sundim i huaj prej më shumë se 5 shekujsh i vonuan për një kohë shumë të gjatë çdo farë rilindje kulturore popullit shqiptar të dashuruar për liri.

Letërsia shqiptare që zhvillohet në vitet e tridhjeta në Kosovë, kishte disa shenja paradalluese: ajo ishte e shkëputur nga letërsia amë dhe nga një pjesë e traditës letrare.

Letrarët dhe letërsia në Kosovë , pothuaja nuk ishin fare në kontakt me të dhe nuk ishin të informuar për atë çka ndodhte në fushën e letërsisë brenda kufirit të shtetit shqiptar.

Në Kosovën letrare herë pas here ilegalisht, mund të depërtonte ndonjë vepër ose autor nga periudha e viteve 1930, kryesisht përmes atyre pak nxënësve që shkolloheshin aso kohe në Shqipëri.

Pas luftës nacional –çlirimtare ( vitet 1950), krijuesit e parë të letërsisë shqiptare në Kosovë , për mbështetje kishin kryesisht letërsinë gojore (të pasur) dhe fare pak kishin vepra nga fondi letrar i traditës si dhe kishin fare pak përvojat e huaja letrare, në radhë të parë ato sllave.

Nga emrat e shkrimtarëve, të cilët e kishin filluar veprimtarinë e vet letrare para luftës, do të përmendim këtu vetëm Esat Mekulin , Hivzi Sulejmanin.

Esat Mekuli u shqua me lirikën e angazhuar shoqërore dhe kombëtare të shkruar gjatë viteve 1930, ndërsa Hivzi Sylejmani solli përvojën e parë më serioze në llojin e prozës së gjatë me romanin dy vëllimesh "Njerëzit I" dhe "Njerëzit II", si dhe "Fëmijët e lumit tim".

Para tyre Hivzi Sulejmani do të shkruante disa nga tregimet, që edhe sot tingëllojnë moderne.

Ishte poezia ajo që arriti majat e letërsisë shqiptare në Kosovë, duke filluar nga fundi i viteve 1950 -2014 e sidomos me emrat: Mark Krasniqi,Din Mehmeti, Fahredin Gunga, Rrahman Dedaj, Enver Gjerqeku, Azem Shkreli, Ali Podrimja, Besim Bokshi, Eqrem Basha, Sabri Hamiti , Flora Brovina ,Iljaz Prokshi,Afërdita
 Skënderi ,Gani Xhafolli , Naim Kelmendi,Agim Vinca,Nuhi Vinca,Fahredin Shehu e shumë të tjerë.

Ndërsa në prozë dalloheshin : Anton Pashku, Ramiz Kelmendi, Azem Shkreli, Nazmi Rrahmani, Rexhep Qosja, Rexhep Hoxha,Mehmet Kajtazi,Mehmet Kraja, Ramiz Kelmendi , Shyqri Galica Adem Gashi ,Musa Ramadani,Iljaz Prokshi,Agim Vinca,Nuhi Vinca,Naim Kelmendi,Abdyl Kadolli ,Gëzim Ajgeraj e disa të tjerë.

Edhe në Kosovë shumë shkrimtarë patën fatin të burgosen, të persekutohen apo të arratisen e të jetojnë jashtë truallit të tyre(Adem Istrefi etj).

Pushteti serb ushtronte dhunën më të egër ndaj intelektualëve që me pushtetin e fjalës përpiqeshin të afirmonin vlerat kombëtare shqiptare.

Kështu e pësuan rreptë nga kjo censurë: Adem Demaçi, Ramadan Rexhepi, Kapllan Resuli (i cili pasi u arratis në Shqipëri u burgos edhe këtu) etj.

Krahas letërsisë shqiptare që krijohej dhe botohej kryesisht në Prishtinë, ajo krijohej dhe botohej edhe në mesin e shqiptarëve të Maqedonisë, kryesisht me prozën dhe poezinë e Murat Isakut, Teki Dervishit,
Abdylazis Islamit, e më pas, me veprën letrare të Resul Shabanit, Adem Gajtanit, Agim Vincës, Din Mehmetit etj.

Vlenë të përmendet dhe një personalitet i shquar i kulturës, Luan Starova, (shqiptari më i përkthyer sot pas Ismail Kadaresë etj ), por shumica e veprave të tij nuk janë në gjuhën shqipe.



Letërsia moderne shqiptare në diasporë

Edhe pse e zhvilluar në kushte të një izolimi gjeografik e ideologjik, fati dhe perspektiva e letërsisë bashkëkohore shqipëtare atë duhet ta vështrojmë edhe nga konteksti më i gjerë gjeografik,pra edhe përtej kornizës ngushtësisht nacionale.

Pavarësisht nga zhvillimet brenda Republikës së Shqipërisë, si dhe brenda viseve etnike si: Kosovë, Maqedoni, Mali i Zi, Luginë të Preshevës,Çameri ,kjo letërsi pati dhe njohu zhvillime dhe në diasporë.
Sa i takon zhvillimeve të saj në diasporë, letërsia shqiptare mund të shikohet gjeografikisht brenda dy vatrave:

Vatra historike e diasporës shqiptare: Greqi, Rumani, Bullgari, Turqi,Danimarkë,Norvëgji, etj.

Vatra të reja të diasporës shqiptare: Itali, Francë, Zvicër, Gjermani, Danimarkë,Norvegji ,Shtetet e Bashkuara të Amerikës,Canadë etj.

Zhvillimet më të rëndësishme të letërsisë bashkëkohore shqiptare në diasporë ndodhën në Itali, aty ku sot e kësaj dite jetojnë rreth 90.000 arbëreshë, që vazhdojnë të flasin shqipen.

Në përgjithësi mund të thuhet se një "rilindje" e letërsisë arbëreshe ndodhi diku rreth fundit të viteve 1950, kur dhe nisi të botohej në Romë revista "Shejzat"nga Ernest Koliqi , e më pas revistat "Zgjimi", "Katundi ynë", "Zjarri", "Zëri i Arbëreshëvet", "Lidhja", "Bota shqiptare" etj.

Këto revista ndikuan në krijimin dhe publikimin e një brezi poetësh e shkrimtarësh që shkrunin në arbërisht.
Veç të tjerash, një pjesë e tyre funksionoi edhe si shtëpi botuese, duke publikuar vepra të tëra me poezi ,si dhe vepra të nduarduarshme letraro-publicistike.

Ndër shkrimtarët më të rëndësishëm të kësaj vatre duhen përmendur:Francesko Solano (1914), i njohur me pseudonimin Dushko Vetmo, i lindur në Kozencë.

Dushko Vetmo, pas një periudhe të gjatë qëndrimi në Argjentinë, Uruguai dhe Kili, ku dhe shugurohet për prift, Françesko Solano alias Dushko Vetmo, kthehet në vendlindje.

Ai ishte aktivë në shumë fusha letrare – ishte poet , prozator dhe dramaturg.

Ndër veprat e tij më të rendësishme janë : “Burbuqe t`egra,” 1946, “Shkretëtira prej gurit”(dramë, 1974), si dhe “Tregimet e Lëmit ” etj.

Domenico Bellizzi (1931), ishte prift nga Frasnita.Ai është i njohur me pseudonimin Vorea Ujko. Është një ndër trashigimtarët më të denjë të Jeronim De Radës si dhe të Zef Serembes.

Vorea Ujko alias Domenico Bellizzi me poezinë e tij arriti nivele të spikatura të ligjërimit poetik, veçanërisht me veprat: “Zgjimet e gjakut”, “Këngë arbëreshe”(1982),” Hapma derën zonja meme”( 1990) etj.

Karmell Kandreva (1931), poet, bartës i identitetit kombëtar me anë të një ligjërimi poetik origjinal si dhe luftëtar i angazhimit social të arbëreshëve në ruajtjen e gjuhës dhe kulturës origjinale, ka shkruar triologjinë poetike: “Shpirti i arbërit rron”; “Shpirti i arbërit rron”,” Arbëreshi tregon”, ‘Vuan dega e hershme” etj.

Zef Skiro Di Maxhio (1944), poet, përkthyes dhe dramaturg i shquar. I angazhuar edhe si drejtor i revistës "Bota shqiptare", i shquar për tonin e tij ironik e shpesh sarkastik, ai është autor i rreth dhjetë librave poetikë, ndër të cilat vlen të përmenden: Nëpër udhat e parrajsit shqipëtarë e t`arbreshë. Poemë gjysmëserioze arbëreshe si “Orëmira”, “Për tokën fisnike të Horës” etj.

Padyshim që letërsia arbëreshe vazhdon jetën me të tjerë shkrimtarë, shumica syresh të rinj, duke luajtur kështu një rol të rëndësishëm në diversitetin kulturor shqiptar, por edhe atë italian.

Një tjetër vatër e rëndësishme historike, ku kanë lulëzuar shkrimet shqipe që në fundin e shekullit XIX dhe ku jeta kulturore e elementëve shqiptarë ka qenë e organizuar më së miri, është Rumania.

Një ndër personazhet më të rëndësishëm të letrave bashkëkohore shqiptare është Viktor Eftimiu (1889 - 1972) , autor i rreth njëqind vëllimeve letrare të shkruara në rumanisht.

Mjaftë prej veprave të tij dramatike janë ndërtuara mbi bazën e motiveve shqiptare e të fëmijërisë së tij në malet e vendlindjes.

Po aq e rëndësishme sa është edhe Rumania në pikëpamje të jetës kulturore shqiptare mbetet edhe Bullgaria, ku janë njohur organizime të hershme të komunitetit shqiptar.

Një figurë mjaft e rëndësishme në letërsinë tonë shqipe është edhe Thoma Kaçori, i cili shkroi në shqip disa romane e libra me tregime.

Në vatrat e reja të zhvillimít të letërsisë bashkëkohore shqiptare hyjnë ato vende në të cilat emigruan për motive kryesisht politike një pjesë e shkrimtarëve të talentuar shqiptarë, që duke mos u pajtuar me diktaturën dhe duke ndjerë etjen për liri, realizuan në periudha të ndryshme të regjimit komunist eksodet e sforcuara.

Një nga shkrimtarët e diasporës me peshë më të madhe që jetoi e krijoi në Gjermani, është Martin Camaj (1925 - 1992). Vepra e tij hyë në fondin më të shquar të letërsisë bashkëkohore shqiptare.

Ndërsa në Shtetet e Bashkuara të Amerikës zhvilloi veprimtarinë më të madhe studimore e letrare është Arshi Pipa (1920- 1997), një ndër punëtorët më të mëdhenj të letrave shqipe, intelektual i shquar, poet, përkthyes, studiues e polemist.

Më 1944 ai drejtoj revistën "Kritika" dhe po këtë vit botoi librin e parë me poezi Lundërtarë. Në SHBA, ku emigroi në vitin 1958, punoi si profesor në disa universitete amerikane deri sa doli në pension.
Si dëshmi e asaj që kishte përjetuar në kampet dhe burgjet komuniste ai botoi në Romë vëllimin me poezi “Libri i burgut 1959”, dhe më vonë dhe vepra të tjera.

Vlenë theksuar edhe një dyzinë shkrimtarësh dhe studiuesish letrarë që krijojnë në diasporë si Ernest Koliqi , Kostë Çekrezi, Gj.Bubani, S.Malëshova, Z.Fundo, Tajar Zavalani ,Eshref Ymeri, Rasim Bebo, Gjek Marinaj,  Kolec Traboini, Agim Bacelli,Adnan Mehmeti,Kozeta Zylo,Raimonda Moisu,Iliriana Sulkuqi,Rita Salihu,Mëhill Velaj, Anton Kote, Sotir Andoni ,Peter Prifti, Dalan Luzi,Zef Pergega, Luigj Çekaj, Albana Mëlyshi, Ramiz Gjini, Dalip Greca ,Fatmir Terziu,Engjell Shehu,Gëzim Ajgeraj , Elvira Dones, Ornela Vorpsi, Anilda Ibrahimi, Besa Myftiu ,Kozeta Nushi ,Hasan Aliaj , Shefqet Dibrani,Brahim Avdyli ,Ymer Shkreli,Pal Sokoli etj.

******

Në gjuhë të huaj, por me tema shqiptare

Vlenë theksuar që në diasporë kemi disa poetë që shkruajnë në gjuhë të huaj .Ata medoemos duhet të përfshihen në historinë e letërsisë shqipe apo duhet të konsiderohen pjesë e letërsisë së gjuhëve në të cilat krijojnë, shtrohet thuajse në të gjitha konferencat shkencore që zhvillohen në Tiranë, Prishtinë,Shkup , Tetovë.

Në Itali është prezent një numër bukur i madh i letrarëve shqiptarë që shkruajnë libra në gjuhën italianeqe me botimet e tyre, fare pak njihen në Shqipëri.

Shkrimtarja rumune Herta Müller ,e cila shkruan në gjuhën gjermane do t’u drejtohej me këto fjalë atdhetarëve të saj kur mori çmimin “Nobel” në letërsi:…” sepse dhe ne vetë mendojmë -se ata nuk janë shkrimtarët tanë”…“Atdheu është çka flitet”Fenomei i tillë është botëror , ku shqiptarët nuk kanë pse të jenë përjashtim.

Nuk është një proces i stisur apo i paramenduar. Ai lind së brendshmi dhe nuk është thjesht një proces normal i të shkruarit.Janë shumë shkrimtare të ekzilit , që po prezantohen me shumë sukses në botën letrare .Kësaj radhe veçojmë pesë shkrimtare femra.

Elvira Dones që botohet nga “Feltrinelli” dhe “Einaudi”, Anilda Ibrahimi , Ornela Vorpsi (‘’Einaudi’’) dhe Kozeta Nushi-Alikaj, janë katërshja e letërsisë shqiptare e mërgimit në Itali.

Kësaj katërshje i bashkohet edhe Besa Myftiu, që jeton në Zvicër e boton në Francë me logon e shtëpisë botuese të Parisit “ Fayard”.

Përtej faktit se shkruajnë në gjuhë të huaj dhe jo në gjuhën e nënës, ajo çfarë i bashkon këto shkrimtare është dhe tematika që trajtojnë në veprat e tyre.
Shkrimtaret tona shkruajnë , në veten e parë e here –herë në vetën e tretë.
Kjo gjë është gjithmonë e pranishme. E shkuara gjithashtu; fëmijëria nën diktaturë, mentaliteti, dramat sociale, zakonet dhe kanunet e vendit të origjinës janë pjesë e rrëfimeve në krijimtarinë e tyre. Tema të identitetit mbeten të preferuara për këto autore shqiptare, që jo rastësisht kanë zgjedhur të krijojnë në gjuhë të huaj…

“Shkrimi në gjuhë të huaj të jep liri, distancë” thotë shkrimtarja Besa Myftiu.Ajo për fat të keq historitë e saja nuk i shkruan në shqipen tonë të bukur.

Ndjehet e frustruar kur tenton të shkruajë në shqip. I druhet dhe paragjykimeve , ndaj ka zgjedhur rrëfimin në gjuhën frënge. Ajo është e bija e shkrimtarit  Mehmet Myftiu.Besa Myftiu , ka botuar 9 libra në frëngjisht, i fundit është libri “Dashuri në kohën e komunizmit”, botuar nga “Fayard” në Francë.

Edhe shkrimtarës Ornela Vorpsit gjithaq i nevojitej distanca për ta parë më qartë të shkruarën. Italishtja ishte për të një zgjedhje organike.Ajo thotë : “Po të kisha jetuar në Shqipëri, ndoshta nuk do isha bërë shkrimtare. Ishte ekzili që më tregoi këtë rrugë. Nuk ishte ndonjë zgjidhje për të tradhtuar Shqipërinë, siç më sulmojnë shpesh. Ishte një zgjidhje shumë organike. Duke menduar pse kisha nevojë të shkruaja në italisht, pashë se në mënyrë organike kisha nevojë për distancë nga ajo çka tregoja”(përfundon citati).

Ajo veten tashmë e sheh si shkrimtare në një vend të huaj e që shkruan po ashtu në një gjuhë të huaj.
Ornela Vorpsi vazhdon të shkruajë në gjuhë italiane, por siç thotë dhe vetë, në të njëjtën kohë mendon dhe flet katër gjuhë.

Gjuha e nënës mbetet gjuha e parë, sepse shqipja për të është gjuha që mbart kujtimet e fëmijërisë e për këtë ajo ndjehet thellësisht e tërësisht shqiptare.“Besoj se gjuha e romaneve të mia është një sintezë e shumë kulturave, e shumë gjuhëve të përzierja së bashku”.

Janë të paktë shkrimtarët që arrijnë të jenë kreativë në dy gjuhë të huaja, por Elvira Dones sigurisht që ia ka dalë. Ajo është shkrimtare, gazetare dhe dokumentariste, autore e shtatë romaneve, dy vëllimeve me tregimeve, artikujsh e filma dokumentarë.

Tema si prostitucioni, drama sociale, lufta etj., e kanë bërë Elvira Donesin shkrimtare të mirëpritur në qarqet letrare. Letërsinë e saj e shkruar në dy gjuhë; në gjuhën e nënës shqip dhe në gjuhën italiane. Raporti i saj me gjuhën që zgjedh për të shkruar fillon qysh kur libri nis të ngjizet.

Ajo thotë :“Është thelbësore atmosfera e fillimit, fjalitë e para ndoshta dhe një fjalë e vetme që “godet” në njërën gjuhë në vend të tjetrës”(përfundon citati). Pikërisht kjo i ndodhi Elvira Donesit kur shkroi romanin “Luftë e vogël e përkorë”, ritmi gjuhësor u krijua natyrshëm në gjuhën e saj të dytë, italishten.

“Pashë se kisha nisur rrëfimin në italisht edhe për një arsye tjetër, për të cilën me sa duket kisha nevojë: më shërbente si filtër mbrojtës”,thotë Dones .

Në këtë rast është ‘’terreni’’ për të cilën shkruan ai që zgjedh gjuhën, për shkrimtaren Elvira Dones. Ajo ka në proces dy libra; njërin të shkruar në gjuhën italiane dhe tjetrin në shqip, që shumë shpejt do të jenë në duart e lexuesve.

Edhe pse këto shkrimtare zgjedhin një gjuhë tjetër, bashkohen në një pikë: shfrytëzimi i temës së identitetit. “A ka nevojë të shkruaj në shqip për të rrëfyer Shqipërinë e sotme?- bën pyetjen retorike Anilda Ibrahimi.
I ka qëlluar shkrimtarës Anilda Ibrahimi të lexojë në shtypin shqiptar (online) sesi shqiptarët e fyejnë në komentet e tyre për zgjedhjen e italishtes si gjuhë letrare.

Ajo thotë : “Nuk ka asnjë akt tradhtie nga ana ime drejt gjuhës mëmë. Zgjedhjen time e shoh si përulje të një personi të ndërgjegjshëm që e do gjuhën e vet në atë farë mënyre sa të hiqet mënjanë duke thëne: unë s’jam në gjendje, ka të tjerë që e bëjnë më mirë se unë, Shqipëria ecën përpara edhe pa mua! Nuk jemi të pazëvendësueshëm…”(përfundon citati).

Kjo është revolta e saj në përballjen për së largu me lexuesin shqiptar. Ndoshta për këtë arsye ajo edhe Ornela Vorpsi refuzojnë vazhdimisht që librat e tyre të përkthehen në gjuhën shqipe.


Ëndërr për poeten shqiptare Kozeta Nushi-Alikaj është” Të publikoj shpejt librin në italisht.Do të desha që edhe Italia, që në të kaluarën i ka bërë keq Shqipërisë, të mbështesë futjen e saj në Bashkimin Evropian.Dhe grekët, që besojnë të jenë ortodoks, janë kriminelë dhe duhet të jenë të parët që të dalin nga Bashkimi Evropian.”(përfundon citati).

Kështu pohon Kozeta Nushi – Alikaj, një 40 vjeçare shqiptare, që po bën 10 vjet në Itali .Impenjimi i saj, interesi i saj i lartë për politikën, zbulohet menjëherë nga fjalët që zgjedh, nga argumentet që përcjell.

Në politikën shqiptare, po edhe në atë botërore, të gjithë flasin me fjalë të shëmtuara, që në fakt duhet të zhduken nga fjalori; populli nuk është injorant, është vetëm i lodhur, i dhembin veshët. Unë mendoj se të mirët janë pak dhe hiqen mënjanë, duke mos dashur të ngatërrohen në politikë. “

Kozeta ka lindur në Vlorë, e njohur në botë me portin e saj të rëndësishëm detar, po është rritur në Fitore.Është kristiane, ortodokse, po thjesht preferon të quhet bijë e Zotit. Dhe e prekur thellë në shpirt, e përlotur, me fjalët që i mblidhen lëmsh në grykë, shqipton me shpirt të plagosur: - Mendoj se Zoti e ka sakrifikuar Shqipërinë… Jemi të vegjël, po jemi shumë të fortë edhe pse për më shumë se 500 vjet kemi qenë të shtypur nën thundrën e të huajve. Jemi pak, por jemi si pikat e oqeanit.

Do të doja që edhe gratë të jenë të interesuara për letërsine ,politikën, në mënyrë që bota të përmirësohet.
Kozeta është e diplomuar në gjuhë ruse dhe gjuhë angleze. Ka bërë disa përkthime librash të rëndësishme, ka përkthyer Dostojevskin, Çehovin që ishin autor të ndaluar në Shqipëri, si dhe ka përkthyer autorë norvegjezë nga gjuha ruse.

Më i madhi pasion i Kozetës është shkrimi – më parë një dëshirë; tani që kam zbuluar impenjimin politik, është edhe një mision, - të cilit i dedikohet jo vetëm në shqip, duke publikuar në italisht, falë mbështetjes së Carlo dhe Marina Salvadorit.

Kozeta, se shpejti do të botojë në italisht librin “Një jetë e mbetur ëndërr“.

Tashmë në qarkullim është libri poetik i autorës Kozeta Nushi –Alikaj "Rizgjimi i ëndrrave"nga Shtëpia Botuese "Rugova Art"-Prishtinë,2014.

Kohë më pare shkrimtarija shqiptare përktheu për herë të parë në shqip novelen e shkrimtarit rus F.M Dostojevski “E drojtura”(Krotkaja) të cilën e botoi Shtëpia Botuese “Aferdita & Omsca”-Tiranë.


Shkrimtari i mirënjohur Dritero Agolli,thotë : "Kisha kohë pa lexuar dicka kaq të bukur, - Pylli ynë po rrallohet, e ti do te jesh trashëgimtarja e vërtetë dhe e denjë e ditëve që do të vijnë,… e pendës që di të shkruaj kaq bukur shqip",thotë Agolli për novelën e Dostojevskit “Krotkaja” e përkthyer nga Kozeta Nushi ,e cila ka studiuar në Fakultetin e Gjuhëve të Huaja në Tiranë, në Departamentin e Gjuhëve Sllave dhe Ballkanike .

********************


Tetovë,26 prill 2014.



Literatura e shfrytëzuar:


1.Bruqi,Flori:Libër-Guxim shqiptar,Prishtinë,2008.-402 faqe.:24 cm.-(Botues :Flomed, Bibloteka Lumi i Bardhë).ISBN 978-9951-415-03-3.

2. Bruqi,Flori:Libër -Polemika shqip,Prishtinë,2009.-228 faqe.:21 cm.-(Botues ;Rugova Art,
Biblioteka Feniksi) ISBN 978-9951-536-04-2

3. Bruqi,Flori:Libër –Olimpi shqiptar,Prishtinë,2009.-655 faqe.:21 cm.-(Botues ;Rugova Art,
Biblioteka Feniksi) ISBN-978-9951-536-03-5

4. Bruqi,Flori:Libër –Triumfi shqiptar ,Prishtinë,2010.-1084 faqe.:24 cm.-(Botues ;Rugova Art,
Biblioteka Feniksi) ISBN- 978-9951-536-12-7

5. Bruqi,Flori:Libër –Nëse kam ditur të guxoj ,Prishtinë,2013.-395 faqe.:21 cm.-(Botues ;Rugova Art,Biblioteka Feniksi) ISBN- - 978-9951-536-23-3

Etj.

MIRË SE ERDHE NË ÇIKAGO, PROFESOR DANAJ !

Prof.Dr.Rasim Bebo


Prof. Koço Danaj është njëri nga pёrfaqësuesit më të spikatur të pararojës atdhetare Shqiptare në 20 vitet e fundit. Unë po kthehem prapa në imagjinatë, në 2300 vitet e historisë së popullit tonë të lavdishëm, të marr një kopje të emblemës shqiponjë të Pirros së Epirit, për t’ia sjellë si dhuratë shqiptarit të sotëm Koço Danaj, për të cilin jemi mbledhur këtu. Ky patriot i flakët është si një Pirro shqiponjë dhe neve do t’i bëhemi krahët e tij, Ai ecën mbi një prush zjarri të shtruar nga boshti grek-rus-serb, si kundërshtarë të “Shqipërisë Natyrale”. Prof. Koço Danaj, me kryelartësi, ecën përpara me flamurin shqiptar, për bashkimin e pesë pjesëve të kombit nën flamurin kuq e Zi, me një gjuhë, me një komb, me një flamur dhe me një histori. Ai i bën thirrje, intelektualëve të kombit, të bashkohen në një “Marrëveshje Historike të Madhe”, në kuvend dhe në parlament. Platforma e Shqipërisë Natyrale, bazohet në Kuvendin e Vlorës, i cili shpalli pavarësinë e Shqipërisë Natyrale. Shqipëria e sotme është produkt i Konferencës së Londrës 1913. Pse? Avdi Baleta citon: “Kryengritjet shqiptare që u bënë në Kosovë 1908, 1910, 1912, praktikisht ia shtrinë rrugën serbisë. U harxhuan u grinë forcat tona me Turqinë…” Është fakt i njohur se përplasja shqiptaro-osmane e viteve 1911-1912 dobësoi ndjeshëm potencialet dypalëshe. Pikërisht pak javë pas mbarimit të kësaj lufte (me 18 gusht të vitit 1912) filloi dhe sulmi ndaj territoreve shqiptare, nga Mali i Zi, Serbia dhe Greqia. Nëse lufta e shqiptarëve do të përqendrohej kundra këtyre agresorëve, padyshim që dhe harta e sotme e Shqipërisë do të ishte ndryshe. Lajkat joshëse të diplomacisë Serbe: Marrëveshja e Isa Boletinit me serbët bëhej nëpërmjet popzhivkovit të Vushtrrisë, mundoheshin të shfrytëzonin njëri-tjetrin për interesa të veta. Ata kishin nevojë për trimërinë dhe guximin e Isait, prandaj i jepnin armë dhe para. Lexojmë, Sabri Maxhunin te “Marrëveshja”: “Çohu bre zhivke, fort ju ka gërmue, shpejt një letër me marue, Kral Pjetrit me ja çue”. Ndërsa popi i mençur, dinak, i pa besë, kur Isai bindej për pabesinë e tyre i kthente pushkën, por me shumë gjak të derdhur shqiptari. Po kështu Azem Galica bëri marrëveshje me serbët “ata pranuan” marrëveshjen, (Mori armë dhe para) sepse të dy popuj fqinjë luftonin të njëjtin armik, Turqinë. Por kur miku Miliq Kërsta e tradhtoi, Azem Galica i këndoi: “Pse bre Kërst kështu me marue, / se tri vjet ke nejt me mue, / s’kam mshef motër, / s’kam mshef grue, / të ka dasht nana ma fort se mue”. (Bot. 2011, f. 112). Të tre këto figura, Isa Boletini, Azem Galica, Idris Seferi etj., po të ishin bashkuar në një trup dhe të rruanin freskinë e forcave të armatosura, duke vlerësuar rrezikun më të madh të fqinjëve, në prag të kapitullimit të Turqisë, do të fitonin kundra koalicionit Ballkanik. Një shembull nga historia.
Fan Noli shkruan: “Gjin Bua shpata fitoi kundra koalicionit të madh e të fuqishëm: të bizantëve, turqëve, grekëve, serbëve, dhe Dokos napolitanëve më 1379 e. j. Ai përdori taktikën e një force në kështjellë dhe forca tjetër jashtë kështjellës, ai u ra përsipër si rrufe dhe i shpartalloi, duke zënë rob kryekomandantin e tyre të ekspeditës Anxhuine, Huan Fernandez Heredia. Këtë taktikë të çamit Gin Bua Shpata, e përdori Skënderbeu në rrethimet e Krujës. (“Historia e Skënderbeut”, viti 1949, f.12. ). Vendi ynë sot i është kthyer tradhtisë, në një anarki, ku krerët hanë kokat njëri - tjetrit për hirë të kariges dhe të pasurimit. Pikërisht për ketë ata janë bashkuar me armiqtë tanë shekullor, që nuk duan bashkimin e Kosovës me Shqipërinë dhe jo se jo krijimin e “Shqipërisë Natyrale”. Këtu qëndron madhështia e Koço Danajt, që u tregon me rrugë paqësore dhe nëpëmjet dialogëve, me cilindo dhe kudo brenda dhe jashtë atdheut. Ideatori i platformës për Shqipërinë natyrale, Prof. Koço Danaj, gjen mbështetje te fjalët lapidare të historianit Amerikan Xh. Williams: “Ka ardhur koha që të njihet e vërteta historike dhe shqiptarëve t’u jepet vendi që meritojnë, për kontributin që kanë dhënë në historinë e qytetërimit botëror. Shqiptarët janë gjyshërit e kombeve dhe të gjuhëve të Evropës, si dhe krijuesit e qytetërimit më të lashtë etnik evropian dhe nuk meritojnë të trajtohen, siç janë trajtuar, sidomos në shekullin e XX”. (E. K., f. 12) Por këto merita të shqiptarëve, i ka përvetësuar greku, për këtë lexoni Prof. Gene Haddlebury, kryetar i studimeve Helenistike në Universitetin Georgetoun, që thotë: “Greqia e lashtë e “Fabrikuar krejtësisht”, … është e gjitha një sajesë e krijuar nga një ekip prej dhjetëra historianësh. Prof. Koço Danaj, ka marrë një mbështetje të gjerë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, sa i takon projektit për kufijtë natyralë të Shqipërisë dhe zhbërjes së Konferencës famëkeqe të Londrës. Platforma për Shqipërinë natyrale, e cila ka trazuar Serbinë, Sllavo- maqedonasit, Greqinë dhe Malin e Zi, ka gjetur mbështetje nga faktorë të rëndësishëm në SHBA. Zoti Danaj ka marrë pjesë në festimin e pavarësisë në Detroit, Çikago dhe Nju York, ku ka referuar për platformën e ideuar prej tij. Ka zhvilluar takim në Universitetin Amerikan, Monroe Kollege, ku fjalën e rastit e mbajti doktor Sesil Rajt. Prof. Koço Danaj u është përgjigjur pyetjeve për platformën e Shqipërisë Natyrale. Janë krijuar tre degë të listës për “Shqipërinë Natyrale” në Detroit, Çikago dhe Nju Jork. Në vitin 2006 kjo u publikua në shqip, anglisht, serbisht, greqisht, sllavo-maqedonisht. Në Beograd janë botuar mbi 850 botime të quajtura rreziku i “Shqipërisë Natyrale”. Mërgim Korça thotë: “Ish ministri i jashtëm, z. Edmond Haxhinasto ka deklaruar: “Bashkimi kombëtar i popullit shqiptar, apo lëvizja e kufijve, është e dëmshme si ide për shqiptarët, dhe si veprim për rajonin”. Dhe më tej duke mos pasur turp, z. Haxhinasto thotë: “Meqë lista toponimike greke për t’u miratuar, jo vetëm që është paraqitur O.K.B.-së nga ana e Greqisë, por aspak prej Shqipërisë …, ka marrë edhe fuqi ligjore,” duke pohuar edhe se fjala ÇAMËRI nuk ekzistoka. Pse jemi druajtur ne dhe vazhdimisht druhemi, t’ia paraqesim kërkesën tonë gjithashtu O.K.B. se?! Prandaj dhe më tej Shteti Grek, ndërmjet drejtuesve të tij, nuk pranon asnjë ballafaqim historik shkencor lidhur me problemin çam, ose të trajtojë problemin e Çamërisë. (Çamëria zhduket nga harta e Greqisë…)” Ndërsa, Kryetari i listës për Shqipërinë Natyrale, profesor Koço Danaj ka shprehur: “… Domosdoshmërinë e miratimit të Rezolutës për Çamërinë nga Parlamenti i Shqipërisë. Duke i bërë thirrje PD dhe PS për të votuar këtë projekt të rëndësishëm. Danaj u shpreh se, mosaprovimi i rezolutës, do të thotë të ringjallësh Napolon Zervën. Ajo është një Rezolutë, nuk është asgjë më shumë, thjeshtë tregon dinjitet. Në radhë të parë, për ne Çamëria është çështje territori, nuk është çështje pronash, pronat janë të individëve, territori është i gjithë shqiptarëve, është pjesë e kombit shqiptar me 15.000 km2. … (“Votimi i Rezolutës…” 30-3-2013).
Kuvendi i Vlorës dhe Qeveria e përkohshme doli e zgjedhur nga të gjitha trojet shqiptare. Më 4 dhjetor 1912 u zgjodh qeveria e përkohshme nga 63 delegatë, nga këta 16 delegatë ishin nga Kosova, ndërsa 7 delegatë ishin nga Çamëria dhe nga të gjithë hapësirat e kombit Shqiptar.
Pas Konferencës së Londrës, rrethanat shoqërore politike të Shqipërisë bënë një kthesë të madhe në mes shteteve të Ballkanit. Shpallja e pavarësisë së Shqipërisë etnike, me 28 nëntor 1912 dhe njohja e saj nga Fuqitë e Mëdha, nën sovranitetin e sulltanit, ishte një akt me rëndësi të madhe në historinë e popullit shqiptar. Këtë akt të pavarësisë shtetet e Ballkanit e pritën me zemërim të madh, veçanërisht reagoi Nikolla Pashiq i Serbisë dhe me ndërhyrjen e Rusisë, Fuqitë e Mëdha e shfuqizuan vendimin e 17 dhjetorit 1913, pasi Shqipëria njihej në kufijtë e saj Etnik nën sovranitetin e Sulltanit. Shqipëria u krasit në pesë pjesë nga Konferenca e Londrës, mbi bazën e logjikës koloniale. Po kështu Gjermania u nda në vitin 1945 në katër pjesë dhe më vonë në dy pjesë. Pas 45 vjetësh kjo padrejtësi koloniale mori fund dhe Gjermania u bashkua. Ky është shembull që vlen edhe për kombin shqiptar. Gjermania e kishte të sanksionuar me kushtetutë bashkimin kombëtar. Të njëllojtë e kemi edhe ne të sanksionuar në kushtetutë bashkimin kombëtar. Por qeveria Gjermane punon për Gjermaninë, Ndërsa qeveria Shqiptare punon për veten e saj dhe për fqinjët. Një shembull: Kur kancelarit të Gjermanisë Perëndimore i arrestohet sekretarja në zyrën e tij, si spiune ruse, ky në moment dha dorëheqjen. Por qeveritë tona e kanë bërë faqen bluashkë dhe nuk u bën përshtypje.
Prof. Dr. Eshref Ymeri shkruan: “Shqipëria ka në krye një kastë tradhtarësh në pushtet dhe në opozitë … Janullatosi është guvernatori faktik në Shqipëri i shovinizmit grekokaragjoz, kurse qeveritë shqiptare që hipin e zbresin nga pushteti në Tiranë, nuk janë gjë tjetër, veçse një turmë kukullash të fëlliqura që na kanë nxirë dhe po vazhdojnë të na nxijnë faqen para opinionit ndërkombëtar. (Janullatosi guvernator grek në Tiranë, 7-9-2011). Dhe më tej. Janullatosi ka deklaruar në gazetën greke “Kathemerini”: “Nuk e Kuptoj idenë e Shqiptarëve, se feja e shqiptarëve është shqiptaria. Këtë tezë do ta luftojmë, duke dalë hapur kundra Rilindjes Kombëtare.
Kur jemi para një qeverie të tillë dhe para një Akademie të Shkencave të tulatur dhe para grekut peshkop që ka pushtuar kishën Noliane, ka filluar tani edhe goditjen e figurave të ndritura të Rilindjes Kombëtare, në këtë kohë, për kundra këtyre, ngrihet me flamurin kombëtar, për Shqipërinë Natyrale Profesor Koço Danaj, si një figurë e ndritur kombëtare. Rëndësi të madhe ka, kur me Listën për Shqipërinë Natyrale, ai do të kërkojë në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë në Hagë, Shqyrtimin e Ligjëshmërisë së Konferenës së Londrës 1913, që në mënyrë koloniale coptoi në pesë pjesë kombin shqiptar. Ne do t’i paraqesim asaj dëshmi të politikanëve që janë gjallë dhe atyre që kanë vdekur, të cilët kanë pranuar se ajo ishte e padrejtë, ishte koloniale, ishte një krim dhe si e tillë duhet anulluar. Dëshmia e Eduard Greit, e Pierre Pol Kambonit, E Kontit Bekendorf, e ish kryeministrit britanik Bler dhe e Robin Kuk. Personaliteti i shquar politik francez Justin Godar (1871-1956), i ka kërkuar Evropës të korrigjojë krimin që bëri me coptimine trojeve etnike shqiptare. Këtë e kërkoi senatori Helmes në senatin amerikan në vitin 1983. Të njëjten gjë kërkoi historiani i nderuar Dr. Aleksandër Lambert, Xh. Willams për të cilin folëm më sipër. Profesori i Universitetit Colombia, David Philips, i cili është njohës i mirë i çështjes shqiptare në Ballkan, pohon se ka marrë një nismë për promovimin e idesë për krijimin e Shqipërisë Natyrale. (agjensia “INA” 22-6-2012).
Presidenti Amerikan Bill Klinton shprehu në qershor të vitit 2002 se “Nënë Tereza, ishte e para ajo që më bëri të dua kombin shqiptar dhe tani ndihem shumë krenar që plotësova një detyrë morale ndaj saj dhe vlerave të lirisë”. (prof. dr. Saimir Lolja, “Bota Sot”, 19-10-2004).
Është për t’u përmendur, Zonja Magdalen Ollbrajt, në mars 1997, kur renegati ish ministri i mbrojtjes Kiço Mustaqi kishte ardhur me 400 andarte grekë dhe piketonte flamurët greke në Shqipërinë Jugore, Sekretaria Amerikane, pyeti ministrin grek, ju doni të pushtoni Shqipërinë e Jugut, por neve nuk e ndalojmë Turqinë që t’u bjerë juve. Fill pas kësaj deklaratë, kryeministrja turke i dha ultimatum grekut, për t’u kthyer mbrapsht dhe u tërhoq menjëherë. Katrahura e vitit 1997 dhe janarit te 2011, u përgatit dhe u drejtuan nga greku, që kaloi mbi pellgje gjaku të 3500 të vrarë dhe 11.000 të plagosur dhe së fundi grabitën firmat piramidale që përfunduan në Athinë. Kjo është qeveria mercenare e Tiranës që ka përballë sot të nderuarin Koço Danaj.
Ne duhet të nuhasim situatën pastaj ta’ shfrytëzojmë në interes të kombit edhe kur këto interesa kombëtare përputhen me ato të mëdhenjve. Një shembull. Në kongresin Amerikan u kritikua Presidenti Klinton për harxhimin e 6 miliardëve dollarë për Kosovën, dhe ai u përgjigj me dy fjalë: “janë interesat e Amerikës”, por Kosova fitoi pavarësinë. Nga Feliks Taho në faqet e internetit u dha një lajm interesant: “Kryeministri turk Erdogan, në një intervistë për kanalin shtetëror turk, deklaron se Turqia do të mbështesë vëllezërit shqiptar, nëse do të jetë e nevojshme me trupa ushtarake. Ai shtoi më tej, se populli shqiptar ka të drejtën e vetëvendosjes për krijimin e një shteti të madh shqiptar.… Ai shton se trupat kombëtare turke janë në gatishmëri dhe do të ndihmojnë shqiptarët për çlirimin e trojeve shqiptare. (Feliks Taho, internet, 12 maj 2012). I urojmë Profesor Koço Danajt, suksese në realizimin e ëndrrës 100 vjeçare, që të kthehet në realitet shteti i Shqipërisë Natyrale. Të gjithë jemi përkrahësit e tij.

Addison Çikago

Mr. sci. Flori Bruqi: Ibrahim Rugova Cultivator Modernity

The first writings on literature Ibrahim Rugova began with poetry, as all writers do, when they begin to deal with literature. He published about twenty poems, which were at the level of the poems that were published at that time. But soon he abandoned that genre and he devoted to the study of literature, literary criticism mostly. Even early in his first compilation of writings in this area, in the “lyrical touch” at 1971, he showed an inclination towards western advanced literature by avoiding the socialist realism, which had included a part of literature the so-called socialist camp whose territory belonged to Albania and Kosovo as part of Yugoslavia at that time.



Lets add that the proceedings of this book were first published in the temporary ”word” newspaper with the superscript “Literary zeniths”, where his orientation was seen to deal with roofs of literature, mainly with the universal one. In this context, we should also overview the efforts of the creator to be released from the dogma of socialist realism that had gripped the literature that was created at that time, particularly the one that was created in Albania and that somehow influenced the literary creativity created into territories of former Yugoslavia, where Albanians lived and acted. It has been said and written that Ibrahim Rugova was among the first who opposed this direction of literary qith his writings published in newspapers of that time. Actually since in the writings of his book he was warning his orienting that aimed the roofs of literature world, the most progressive part of this literature. This orientation of his would be perfected after his several months residence in Paris, France. One could freely say that his creativity was linked to the modernity in Albanian culture, with modernity of scientific and literary criticism, not only of that created in the territories of former Yugoslavia, where Albanians lived, but in all the world lands, where Albanian language is spoke and written. In this way, his works became lighthouse that illuminate different aspects of literature, overviewed from different aspects that until then had not been cultivated in Albanian letters.



In the meantime Ibrahim Rugova also published other books: “Towards Theory” – 1972, “The strategy of understanding” – 1980, “The book of Bogdan 1675-1685″ - 1982, ” Directions and premises of Albanian literary criticism 1504-1983″ -1983, “Aesthetic rejection” – 1987, and is co-author of two other books “Literary Criticism” (together with Sabri Hamiti) – 1979, and also “Bibliography of Albanian literary criticism, ’44-’74″ (together with Isak Shema) – 1976.

“Faik Konica” the publishing house of Pristine published the set of his books to prove the indisputable values which this creativity possesses and that have not lost actuality even today. In all these books it is easily noticed his keenness to seize things, to explore with rare skill and ability that raises issues in these works. In all these books is apparent his trend to better illuminate issues that writes, by sticking to its primary orientation, to analyze the book in the aspects of art and its role in the development of knowledge. Ibrahim Rugova has made selecting and preparing for the release of selected poems by contemporary poets, as Din Mehmeti, Ali Podrimja, Bekir Musliu etc, which accompanied with introductions, which in reality are concise analysis of the value of these books.



Two are the most precious books of this creator, which seems to be the masterpieces of Ibrahim Rugova and those are “Bogdani’s book 1675-1685” and ”Directions and premises of Albanian literary criticism 1504-1983″. While at first he deals with the study of the work of this versatile humanist and writer, in the second Rugova will deal with the ways of development of literary criticism in Albanian literature. In his critic opinion for the art of the written word in Albanian literature is very early, it even begins with the presentation of the first writings of Albanian writers. Thus, for example, he wrote the following lines:” Also in the line of humanity we have the poet and philosopher Mikel Maruli (1453-1500), who wrote poetry in the spirit of the elegies of Katuli and made the poetic interpretation of world according to Lukreci. In 1497 he published two popular books “quip” and “hymns of nature”, and left in manuscript the book “On the princely education.” In doing so he prove his commitment to track and find elements of critical thinking to literary works, even in other countries and among other peoples, which were published earlier.



In the continuation of this study Ibrahim Rugova would focus on assessments that are given to literature and literary books on different times and spaces. An important place in his work takes the critical opinion of Renaissance writers and the important contribution of this period, who had published numerous works in poetry, prose or even other genres of artistic creativity, but they had given assessments of published works, among whom he mentions Jeronim De Rada, then Faik Konica, which list the among the most valued critics in the aesthetic thought in Albanian letters, which in his writing “The timeline Albanian letters” testifying a higher awareness of the need for Albanian literary criticism, as part of the literature, which also helps in its development. We can freely say that Faik Konica is valued as one of the most astute critics and one of those who helped in the development of critical thought in Albanian literature.



In this sequence should also be mention many other contemporaries of Konica, among whom we are mentioning Fan S. Nolin, who accompanied by introductions translated books from different languages into Albanian, hence his calls his criticism introduction criticism. No doubt that these interpretations are Noli’s precious treasure in the development and growth of critical and aesthetic thought in Albanian letters.



However the consolidation of Albanian literary criticism starts quite late. It begins to develop and cultivate after the start of the publication of many literary magazines in Albanian, whether in Albania or in the Diaspora. In these newspapers and magazines many dams begin to publish their writings that would later become known, thus helping cultivate literary criticism as an integral part of literature. This happens in the ’20s and ’30s of the last century when the magazines “Boyhood”, ” New Albania”, ”Minerva”, ” Illyria”, ” Light Star”etc begn to publish. At their sites will find writings of Eqrem Çabej, Justin Rrota, Mitrush Kuteli, Krist Maloki, but also those of Dhimiter Shuteriqi, Gjergj Fishta and many famous names of Albanian literature. A good part of the Ibrahim Rugova’s study is devoted to contemporary criticism, separately what was created in Albania and separately what was created in Kosovo, namely in the former Yugoslavia. The author of the work under review has brought depth analysis of orientations and values of contemporary critics, whether their published works in the press of Albania or Kosovo, together with their orientations in this field of creativity.



Ibrahim Rugova has followed its work with scientific apparatus, citing footnotes for the used sources, as well as he acted with the count of the utilized literature, historical index of terms, index of names and similar. In two other books, one he has published collections of poetry list with brief assessment of each separately, and on the other, to the latest “Aesthetic rejection” where he counted novels published since 1949 until 1986, just a year before the publication of the book in question. All of which makes his work with high values not only aesthetic, but also scientific.





Albanian and European middle Ages



The study of Ibrahim Rugova, “Bogdani’s book”, where are integrally studied the works of one of the biggest creators of Albanian Middle Ages, Pjeter Bogdani, he is part of those cultural achievements in general, particularly scientific, that among others, inspire respect for the object of study. The man of our time, of this rush and confusion as it has no time to deal with cultural heritage, scientific, philosophical and literary of ancestors. This may be the consequence of our mentality that allegedly everything starts with us or at least reached the enviable development with us. Thus, viewed from this angle, Ibrahim Rugova study opens new windows of knowledge, and thus points out the dark centuries, especially the Middle Ages, where as factuality, is not known for all the treasure of our spiritual heritage. Further, “Bogdani’s Book” removes, among other things, the disposal of heritage cheesecloth, which is a source of the right recognition towards the present, which makes it possible to find ways for prospects of future. The study of Ibrahim Rugova adamantly insists on this issue.



Issues that he has made efforts to raise in interest level and interpretation, to analyze and to solve are major issues that arise before the researchers, and at the same time are part of our spiritual heritage, but also spiritual good things, in the fond of cultural achievements in Europe. Dealing with the work of Pjeter Bogdani, the author of the study a major has investigated its great values in different fields of knowledge, in different plans of knowledge and different plans of achievements of the human mind. Bogdani’s book “Cuneus Prophetarum”, published for the first time in 1685, in Padua, in the Cardinal Barbarigos printing, is the best evidence of the development of art, science and philosophy in the middle age Albanian. Seeing this issue, the author has investigated the forerunners Albanian and European predecessors, to create links of continuity of this development. In the European plan this development is a contemporary of elevated minds of Descartes, Malebranche, Spinoza, Pascal. In the national development plan, it is the brainchild of achievements and efforts of Barleti, Buzuku, Budi and Bardhi.



In the study “Bogdani’s book” is followed a scientific methodology, which was limited by the scope of the study. Multiple historic-graphical data offered to readers today, it may seem that they burden the study, but it is necessary for works of height, because only in this way can be achieved the potential continuity between the offered level to the facility, which is examined in the level of achievement of scientific opinion at the present time.



The study “Bogdani’s book”, pull “annexes”, is divided into two parts. In the first part the author has dealt with the genesis of the book, while in the second part with the analytics of the book of Pjeter Bogdani. These main divisions are followed with numerous subsequent subdivisions, highlighting numerous issues of the book’s plans. The first part are addressed issues that are conditional on the arduous road to the creation of first original national book “Cuneus Prophetarum”. The author of the study has had to deal with the issues of the definition of old Albanian literature, this means with problems of systematization of literature. Furthermore, with the classification of genres and forms that are developed within the old literature, the biography of the author, whose work is the subject of study. To investigate his time, social and cultural circumstances of the time, is also dealed with other sides, outside side of the book nature, to complete this way not only scientific curiosity, but also the demand of cultural opinion of our time. Because, as Shakespeare said, that the author has quoted, “lets get back to the old (antiquity) because it will be progress.”



Below the author has given the six publications that had Bogdani’s books starting from 1685 until 1977. Until today we know that not many people have tried to study the book of Bogdani, even though the book has not ceased to be the subject of different interests since its publishing, in 1685, to the present day. Special book known until today about Bogdani and his work is that of Matteto Sciambra titled “Bogdanica” II, published in Bologna in 1965, which provided many new documents for Bogdani, and analyzes the linguistic and philosophical aspects of the book the Bogdani. However, as the object of various interests, Bogdani’s book was always in the spotlight. According to the author of the study “Bogdani’s book”, among many researchers some of them may be singled out: Mark Harapi, who transcribes and annotates the first part of Cunesit, which publishes in Shkodra in 1940-43. Should mention the contribution of proff.Alberto Sratogonit, Anton Santori, Zef Jubani, Sami Frasheri, Faik Konica, Gaetano Potrotta, Eqrem Çabej, Justin Rrota, Injac Zamputit, the Serbian researchers Radoniq, where is interesting the picture about Bogdani and his family. The study of Jovan Radoniq, most likely, is a result of the controversy that he had with Chedomir Mijatoviqi about the origin of Bogdani and his family, which Mijatoviqi attpempted to proclaim with Serbian origin.

In the second part are addressed issues that emanate from the structure of the book. This structure, as it comes from the study of Ibrahim Rugova, departs with the outside and formal organization of the book “Cuneus Prophetarum” (The Band of the Prophets) that resembles the organization of a library, going till the spearation in scales and circles, to interpret, analyze and evaluate then the book of Bogdani.



To investigate all these aspects of the values of Pjeter Bogdani’s book, the author has determined rightly the extension within the time context, when it is created. This context has two directions: European Middle Ages and national tradition. Obviously, comparative plan was inevitable, because he has made it possible to be understood right, and not just the issue of creation of the book, but also the scientific, philosophical and artistic level. These and other issues, analyzed and interpreted with knowledge of Ibrahim Rugova, make his study among those works that put the fundamentals bases of the study of our spiritual heritage. While exploring the stratification of the book values, the author has dealt with issues of aesthetics and poetry, rhetoric and semiotics, the semantics and poetics, rhetoric and semiotics, semantics and ethics. All these are associated with arguments supported, primarily in resource values that offered Bogdani’s work.



In the tradition of writing and publication of the Middle Ages, it is known that within the publishing of different nature have been introduced the poetry writings too. The author of the study call the poetry that is published in Cuneus, poetic practice. In this context, the author talked about the style, the figures, and the entirety of the work for the types of discourse which, according to him, are two: scientific discourse and artistic discourse. These and other plans observed in the work of Pjeter Bogdani made possible the unfolding of different angles of values that have conditioned its revival from the Middle Ages to the present day. The author of the study, convinced that he hasn’t touched all the contexts of Ceneus, brings an essay at the end. With this book, the author has attempted to review the creative presence of Bogdani’s book in the subsequent creativity of our artist. This interest starts with De Rada and Naim and continues with Nol and Lasgush, coming up in the late days, with Sabri Hamiti and others. Although this presence he calls as a job that should be investigated, comes out tha fact that the greatness of the Bogdani’s book, with its presence wasn’t fictitious but creative.





(Published in the book of the author Engjël lKoliqi “Dr.Ibrahim Rugova architect of The New Dardania-Republic of Kosovo”, Publisher “Rugova Art”, Pristina, May 2011, pg.55 to pg. 60).

http://rugova-namungon.com/en/?p=39

Refleksione letrare :Mos i'a rrëfe shpirtin lumit

Nga Flori Bruqi


Nuk më ndodhi kështu me këtë libër për të cilin po bëj këtë përcjellje sepse autorja Mimoza Legisi vjen tashmë me libër në një moshë serioze e të pjekur, ku ka patur gjithë kohën të lëshojë në tokë lulet e para të rinisë që bien nga një ngricë e lehtë dhe nuk rrezistojnë gjatë. Ajo vjen me libër në një moshë kur poezia është poezi e pjekur, e formuar, vjen pa bujë, pa zhurmë, por me një siguri të kuptueshme, ani se e brishtë në dukje.
Lexuesit do t’i thoja se në këtë libër ka botë, ndjenjë, ka jetë njerzore në gjithë pamjet e saj, me gjithë ngjyrat e saj, ka ftesë për mirësi e fisnikëri.

Përgjithësisht, janë poezi të arrira që shtrihen në një rrafsh poetik me një nivel të bukur artistik. Motivi, figuracioni, ndërthurja e bukur lirike e mendimit poetik janë përmbajtësore dhe të realizuara bukur. Plot ndjenjë, emocion, vrull, zjarr rinor, ku ngarendin në kahje të kundërta dashuria për atdhe nga njëra anë, dhe dashuria për të bukurën, të dashurën. 

Që të dyja këto në kushte e rrethana të jashtëzakonshme, që i shkojnë ndesh njëra tjetrës pa guxuar të bashkohen, pikërisht shkaku i gjendjes në të cilën ndodhen të dyja përkrah njëra-tjetrës. Pra, është koha kur atdheut i dridhet trolli nën këmbë, sikurse edhe dashurisë së autorës :

“Te kërkova maleve, shkrepave, shkëmbinjve
Nuk u lodha aspak për pak mirësi…”

 (”Mirësi”)

Poetja Mimoza Legisi, përmes vargjeve na dërgon deri tek thellësitë e ndjeshmërisë së qenies, që herë-herë na del e thyer në mijëra copa, sikur një violinë, deri tek telat e hollë të shpirtit. Ose, deri aty ku lexuesi dëshiron me hy, pra atje ku dashurojmë deri në marrëzi, ëndërrojmë të jemi edhe kur s'mundemi me qenë. Ku vuajtja për gjënë e dashur është më e ëmbël, se sa humbja e saj krejtësisht:

“Ti, shko sot, shko
Unë do të ndjek me sy gjer në fundshikim…”

 (“Ti, shko sot ,shko”)

Përgjithësisht poezitë e Mimoza Legisit, të (ri)lexuara janë të ndërtuara bukur, e mirë mbi realitetin shqiptar e të vërtetën në përgjithësi. E, të ndërtosh poezi në këto dy dimensione, në këto dy plane, pra, mbi zhgënjimin dhe të vërtetën, ose, të vërtetën zhgënjyese po të duash, është një betejë e ashpër. Dhe, pikërisht këtu është ambivalenca e ndjesive të autorës që e shtyp këtë betejë. Betejës që i hyn dhe ia del mbanë, Mimoza Legisi . Pikërisht duke i strukturuar poezitë në këto dy principe: “Unë jam gjithmonë pranë teje, në mbrëmje dhe agim”… sikur është lajtmotiv, ngjallje shprese që shihet ngado nëpër këtë vëllim poetik të kësaj autoreje, është premtim që të fal siguri, paqe, është betimi i bukur dhe solemn dashurie që e bën më të bukur çdo njeri.



Prishtinë, 6 mars, 2014.

Burrat e kombit flakërojnë nëpër histori

Ishte data 9 Prill 2014 kur unë takoj shkrimtarin kosovar Bedri Tahiri. Ai shoqërohej nga Skënder Kapiti, një burrë fisnik,atdhetar e shkrimtar. Me origjinë Skënderi është nga kosova. Nga Vushtrrria për në Durrës, shkrimtari Bedri Tahiri vjen shpesh për vizitë. Piktakimin e parë,sapo shkel në qytetin bregdetar,shkon te ‘’Drenica e durrësit’’, te kjo vatër atdhetarie e kombit tonë. Çdo vizitor i huaj apo vendas, do përulet në shenjë respekti para ‘’Drenicës’’, sepse aty u projektua liria dhe pavarësia e Kosovës.

Këtë vit Kosova feston 15 vjetorin e çlirimit nga okupatori serb. Ndonse është muaji prill, me sa duket, edhe dielli ngroh e buzëqesh më shumë. Po afron qërshori i 2014! Sa bukur kanë çlur lulet e prillit! Ato vrapojnë për te dita e Lirisë së Kosovës! Edhe ‘’Drenica’’ në Durrës këto ditë prilli, pret e përcjell me dhjetra e qindra vizitorë të grupmoshave të ndryshme. Kosova jonë është një zambak i bardhë që çel e rritet mbi shkëmb! Bijët e saj flakërojnë nëpër udhët e historisë. Atë mbrëmje të datës 9 prill,Klubi i Shkrimtarëve e Artistëve të qytetit durrës, kishte ditën letrare të poezisë. Aty, në atë mbrëmje letrare, morën pjesë edhe kolegët nga kosova. Diskutimet letrare rreth poezive të reja të Nikolla Spatharit, iu shtuan edhe mendimet e miqëve të ardhur enkas në këtë eviniment letrar të klubit. Mendimet dhe vlerësimet, deri te kritikat gjallëruan orën letrare të asaj mbrëmje prilli.Ky takim i befasoi miqtë nga kosova. Të nesërmen, shkrimtari Bedri Tahiri anëtarësohet në Klubin e Shkrimtarëve e Artistëve të Durrësit. Por edhe Skënder Kapiti e…

Në foto, nga e majta në të djathtë: Skënder Kapiti, Bedri Tahiri e Xhevahir Cirongu, Durrës prill 2014.


Atje, në një kafene te rruga ‘’Egnatja’’ së bashku me mua, Skënder Kapitin e mikun nga Vushtrria e Kosovës, pimë një kafe miqësore. Dhurata më e bukur për mua ishte dhurimi i një libri, që Bedriu ia kushtonte përfaqësuesit të Drenicës në Lidhjen Shqiptare të Prizrenit, Ramadan Zymer Bajraktari. Ashtu, shpejt e shpejt i hodha një sy duke lexuar librin. Shfletova një e nga një fletët e tij, e vetja m’u dukë sikur shfletoja vitet e dekadave të historisë sonë. Ndjeva emocione, sepse shkrimtari i palodhur ish ushtar i UÇK-së,(sot mban statusin e veteranit të UÇK-së), lartëson figurat e atdhetare burra apo gra qofshin ata duke shkruar libra, me qëllim që historia e popullit tonë të ngelet e shkruar që t’ju tregojmë brezave nesër, se liria e pavarsia i ka rrënjët te sakrifica e gjaku i derdhur nëpër shekuj. Në faqen 13, autori shkruan: ‘’…Sidoqoftë, Drenica në historinë tonë kombëtare,mbetet territor i qëndresës shqiptare,që secilit pushtues i rezistoi me armë në dorë.Që nga beteja e Kosovës(1389) e deri më sot, nga kjo trevë dolën njerëz që me pushkë e me penë luftuan për çlirim, pavarësi e bashkim kombëtar……… Millosh Nikollë Kopiliqi(nga Kopiliqi i Skënderajt) do të plagosë për vdekje sulltan Muratin e I.’’ Bedriu është një njeri që heshtë kur takohesh me atë, qoftë edhe kur pi një kafe. Por, ai të ‘’flet’’ me penën që shkruan historinë e burrave e grave shqiptare në gjithë hapsirën shqipfolëse, dhe u ngre përmendoren e pavdeksisë në librat e shkruar prej tij.

Nga çanta nxjerr librin e shkruar prej tij e ma dhuron me dedikim mua! Por, edhe unë e ‘’kap’’ në befasi duke i dhuruar librin me titull ‘’Mançllarët’’. E merr librin në dorë, dhe në shenjë respekti e mirënjohje, por e me dhimbje, ledhaton foton e atdhetarit e ish veteranin e LANÇ Qemal Mançe. Heshtim që të tre:Skënderi,Bedriu e unë! …Në ato dy libra ishin shkruar copëza historie të popullit tonë. Dhe sërisht rilexoj fletët e librit. Kryebiseda jonë u përqëndrua te Ushtria Çlirimtare e Kosovës me në krye Komandantin legjendar, ADEM JASHARI,te dita e bardhë e Lirisë dhe Pavarësisë së Kosovës.

Atje, te ai lokal në rrugën ‘’Egnantja’’ të qytetit bregdetar të Durrësit bëmë edhe një fotokujtim për të fiksuar kohën tonë.Por,këtë radhë një foto me aromë Lirie! 12 qërshori i 2014 po afron. Kosova, 15 vjet në Liri! Kështu do të jesh mot e jetë e lirë, Kosova ime!

Burrat e kombit flakërojnë nëpër padeksinë e historisë!

Pa Rrugën e Arbërit, Dibra është e vdekur

Dr Gëzim Alpion, nismëtari i peticionit për Rrugën e Arbërit, nisur gati një vit më parë, më 18 mars 2013, i cili po vazhdon të firmoset online, i ka dhënë një intervistë të posaçme gazetarit nga Kosova, Valmir Gashi. Intervista, e cila përqendrohet në probleme të ndryshme, që kanë të bëjnë me trajtimin që i kanë bërë dhe po i bëjnë çështjes së Rrugës së Arbërit qeveritarët shqiptarë, si dhe rolin që po luan shoqëria civile në këtë proces, u botua me shkurtime në gazetën ‘Panorama’ më 11 shkurt 2014, dhe e plotë në mars 2014 në gazetën ‘Rruga e Arbërit’.





Nga VALMIR GASHI



- Ju i dërguat një letër të hapur në fillim të muajit Maj 2013 Presidentit të Republikës së Shqipërisë z. Bujar Nishani, ish-kryeministrit z. Sali Berisha, kryeministrit aktual z. Edi Rama, drejtuesve të tjerë të lartë të shtetit si dhe kryetarëve të partive të përfaqësuara në Parlamentin shqiptar. Pas asaj kohe, a ka patur ndonjë reagim prej tyre?

- Përveç personave që përmendni ju, kur isha në Tiranë më 3 Maj 2013, u dërgova të njëjtën letër në lidhje me Rrugën e Arbërit edhe znj. Jozefina Topalli, z. Bamir Topi, z. Ilir Meta, z. Fatmir Mediu dhe z. Shpëtim Idrizi.

Sipas konfirmimeve që kemi marrë nga shërbimi postar shqiptar, të gjithë personat në fjalë i kanë marrë letrat. Kjo është konfirmuar edhe nga individë të punësuar pranë këtyre politikanëve.

Deri tani asnjë nga letër marrësit nuk na ka kthyer përgjigje.



- Dr Alpion, përse duhet të merret Qeveria e Shqipërisë me peticionin tuaj, kur ka aq shumë halle për të zgjidhur?

- Nëpërmjet peticionit, ne premtuam më 18 mars 2013 se pas zgjedhjeve të qershorit do t’i kërkojmë qeverisë së re të përfundojë Rrugën e Arbërit. Për ne nuk kishte rëndësi nëse në pushtet do të qëndronte e djathta apo do të vinte e majta.

Të dyja krahët e politikës shqiptare janë fajtorë para Dibrës, pasi çdo premtim elektoral për këtë vepër është harruar menjëherë pas zgjedhjeve. Megjithatë, ne e bëmë të qartë që në fillim se qëllimi ynë nuk është të merremi me të kaluarën, por të shikojmë me shpresë nga e ardhmja. Pra, me peticionin, ne nuk po i kërkojmë qeverisë të premtojë diçka të re për Dibrën.

Me peticionin ne po i bëjmë një shërbim jo vetëm Dibrës por edhe shtetit shqiptar. Mënyra se si shteti e ka keqtrajtuar çështjen e Rrugës së Arbërit na kujton edhe një herë fenomenin shqetësues që e karakterizon shtetin shqiptar për më se një shekull: mungesën e vazhdimësisë në drejtimin e vendit. Është për të ardhur keq që ky fragmentizëm dhe amatorizëm shtetëror është bërë edhe më i ndjeshëm në çerek shekullin e fundit.

Po kështu, mos mbajtja e premtimeve për Rrugën e Arbërit nxjerr edhe një herë në pah se sa ‘pragmatiste’ për qëllime të ngushta personale dhe partiake dhe, për pasojë, sa pak serioze janë programet elektorale të enteve dhe koalicioneve politike në Shqipëri.



- Si shumë zona të tjera të Shqipërisë, edhe Dibra ka kohë që është lënë në harresë. Përse ju zuri meraku për Dibrën kaq papritur? Apo ndoshta keni ndonjë motivacion personal?

- Në planin personal, Dibra ka qenë gjithmonë pjesë e jetës time dhe vazhdon të jetë e tillë, megjithëse nga Peshkopia u largova kur isha 14 vjeç. Dibra ka luajtur një rol të rëndësishëm në formimin tim si njeri dhe intelektual dhe, një vendlindje magjepse ‘harrohet’ vetëm kur ndërron jetë.

Dibra është tema e parë e botimeve të mia. Për Dibrën kam filluar të botoj për herë të parë në gazetën e Peshkopisë ‘Ushtima e Maleve’ në vitin 1980, kur beja stazhin pas përfundimit të shkollës së mesme. Në rreth 20 reportazhe dhe shkrime të ndryshme trajtova një numër çështjesh që mendova se ishin me interes. Mbaj mend se reportazhet, artikujt dhe portretet evidentonin arritjet e individëve të veçantë dhe të disa ndërmarrjeve si dhe nxirrnin në pah disa të meta.

Referenca për Dibrën figurojnë që në fillim edhe në botimet e mia në anglisht, fillimisht në gazetën ‘Middle East Times’ në Kajro në vitin 1993, si dhe në intervista që kam zhvilluar në mediat perëndimore. Influenca e Dibrës në formimin tim është trajtuar edhe nga studiuesi britanik Dr Adrian Stokes në parathënien e librit ‘Foreigner Complex’ (‘Kompleksi ndaj të Huajve’) që u botua në Angli në 2002.

Në Angli, gazeta e parë shqiptare në Londër ‘Albanian Mail’ në vitin 2003 me ftoi që të kontribuoja si ‘columnist’ çdo javë një shkrim sipas tematikës që preferoja. Në rubrikën ‘Ditari nga Birminghami’ unë zgjodha të trajtoj aspekte të veçanta të kulturës dhe traditave të Dibrës.

Shqipërinë e vizitoj çdo vit që kur u largova në vitin 1985 dhe kthimi bëhet ‘i plotë’ kur shkoj edhe në Peshkopi. Në Tiranë takohem rregullisht me një numër intelektualësh dibranë, me të cilët diskutojmë për problemet e Dibrës.

Duke parë se sa e fragmentuar është shoqëria shqiptare dhe sa i rëndësishëm është kohezioni kombëtar për përparimin e një vendi, gjatë dy dekadave të fundit nuk kam dashur të prononcohem publikisht për shqetësimet në lidhje me injorimin e Dibrës dhe diskriminimin tradicional që u bëhet disa zonave në Shqipëri, si në veri ashtu edhe në jug.

Për herë të parë kam folur publikisht për injorimin e Dibrës dhe zvarritjen e pa justifikueshme të punimeve në Rrugën e Arbërit në Korrik 2012 gjatë një interviste televizive në studio me z. Roland Qafoku.

Më 18 mars 2013, kur pashë që politikanët akoma kishin kurajo të kërkonin votat dibrane duke ri-premtuar premtimin e pambajtur, vendosa të mos hesht më.

Motivi im i parë dhe i fundit për peticionin është të kontribuoj sado pak për t’i rikthyer Dibrës dinjitetin e nëpërkëmbur. Shpresoj që shembulli i intelektualëve dibranë në këtë drejtim të frymëzojë edhe kolegë nga zona të tjera të harruara të Shqipërisë që të ngrenë zërin. Në këtë drejtim, peticioni për Rrugën e Arbërit është thirrje për një orientim të ri në politikën shqiptare, pra të mos merremi vetëm me Tiranën dhe disa zona e qytete të ‘preferuara’ apo kryesisht me çështjen e pranimit në Europë, por të kthejmë sytë edhe nga disa zona të Shqipërisë, që janë zhytur në skamje dhe mjerim sikur t’i përkisnin vendeve të botës së tretë, sepse janë braktisur nga shteti.



- Disa media informacioni në Prishtinë kanë raportuar se gjatë muajit shtator 2013 është kontaktuar Zyra e Kryeministrit të Shqipërisë për të kërkuar takim me z. Edi Rama për t’i paraqitur peticionin. A do të ndodhë ky takim dhe kur mendoni se mund të ndodhë?

- Siç premtuam me 18 mars 2013, një muaj pas krijimit të qeverisë së re, më 26 shtator ne i dërguam kërkesën e parë z. Edi Rama për takim. Kërkesa është paraqitur 5 herë deri më tani dhe për çdo rast kemi konfirmim se ajo është marrë.

Nuk duam të nxjerrim konkluzione të gabuara, por heshtja e pajustifikueshme zyrtare, që dikush edhe mund ta konsiderojë jo vetëm si mungesë kortezie nga ana e institucionit të Kryeministrisë, por edhe tregues se si punon, në këtë rast, se si nuk funksionin, administrata shtetërore. Kur kërkesa jonë për takim, e cila nuk ka të bëjë fare me interesa personale, me sa duket injorohet kaq hapur, imagjino se ç’ndodh me qytetarë hallexhinj që u shkruajnë zyrtarëve për të qarë hallet.

E megjithatë, që intelektualët dibrane, që po lobojnë për Rrugën e Arbrit, do të takojnë Kryeministrin e Shqipërisë, kjo nuk duhet vënë aspak në dyshim.



- Cila është rruga që duhet të ndjekë Dr Gëzim Alpion, si një anëtar i shoqërisë civile dhe jo vetëm, për të kërkuar takim me Kryeministrin e Shqipërisë?

- Unë asnjëherë nuk kam kërkuar të takohem me Kryeministrin e Shqipërisë. Kur më është sugjeruar një takim i tillë, nuk kam hezituar të jem i gatshëm, por nuk kam rënë dakord kur më janë vënë kushte se çfarë është e pranueshme të diskutohet apo të mos preket.

Në rastin aktual, nuk është e rëndësishme nëse unë e takoj kryeministrin; intelektualët dibranë janë në gjendje ta ngrenë zërin për Dibrën edhe pa mua. Rëndësi ka që drejtuesi i qeverisë të dëgjojë zërin e dibranëve.

Peticioni për Rrugën e Arbërit nuk ka dhe nuk mund të ketë efektin e zemërimit mbarëkombëtar që pamë në rastin e çështjes së shkatërrimit të armëve kimike, pasi po bëhet fjalë për një rrugë prej 70 kilometrash. E megjithatë, peticioni për rrugën ka ngjallur interes, pasi kjo vepër është me vlera të pallogaritshme nga ana ekonomike dhe strategjike në planin rajonal, kombëtar dhe ndërkombëtar.

Si gjithmonë, si intelektual, unë jam i gatshëm të bashkëpunoj më çdo qeveri të zgjedhur në mënyrë demokratike, por nuk do të jem asnjëherë i angazhuar politikisht. Kjo nuk do të thotë se përçmoj sistemin politik, por si intelektual e ndjej se i shërbej më mirë vendit duke qëndruar jashtë influencave politike.

Intelektualët me integritet janë gjithmonë në ‘opozitë’, dhe opozita e intelektualëve, edhe pse nuk u vjen shumë për shtat pushtetmbajtësve, është opozita më e efektshme dhe më besnike së çdo opozitë politike sepse ajo ka prioritet gjithmonë, jo interesat e një klani të caktuar politik opo të klasës politike, por interesat e atdheut dhe kombit.



- Përse duhet një akademik shqiptaro-britanik të bëhet zëdhënës i Dibrës, kur kjo zonë ka 6 deputetë që janë zgjedhur për këtë punë? Nuk është politike kjo iniciative apo si?

- Ajo që thoni ju është me vend vetëm kur shteti dhe, ne rastin konkret, Parlamenti si dhe deputetët të përmbushin detyrimet ndaj elektoratit. Përderisa në Shqipëri nuk ka normalitet në këtë drejtim, është detyra e intelektualëve të mos heshtin.

Përsa i përket deputetëve të Dibrës, deri tani, pavarësisht përkatësive të tyre politike, ata thjesht kanë vegjetuar. Nëse deputetët e zgjedhur në këtë legjislaturë do të përfaqësojnë Dibrën denjësisht, ata kanë edhe tre vjet e gjysmë për të dëshmuar që janë ndryshe nga paraardhësit e tyre.



- Tanimë peticioni ka regjistruar mbi 4700 nënshkrime online pa llogaritur nënshkrimet në formularët e përgatitur enkas në përputhje me legjislacionin shqiptar. Ky numër i deritanishëm, ju bën të ndiheni të kënaqur nga përkrahja që ka gjetur peticioni?

- Kur filloi peticioni ne menduam se do të ishte një arritje shumë e mirë po qe se do të siguronim 1000 nënshkrime. Tani, duke përfshirë edhe nënshkrimet e formularëve në letër, peticioni ka më shumë se 5000 përkrahës.

Duke parë mobilizimin e rinisë dibrane në Peshkopi dhe në disa fshatra në Dibër, jemi të sigurt se numri i nënshkruesve do të rritet në muajt që vijnë.



- Shqipëria është një vend i politizuar. Ju dhe kolegët tuaj dibranë, që janë prononcuar për peticionin në media, keni theksuar që në fillim se ky peticion është dhe do të mbetet deri në fund jo politik. A janë bërë përpjekje për ta politizuar këtë nismë dhe cili ka qenë reagimi juaj? Apo nuk keni reaguar fare?

- Peticioni ynë ‘i dogji’ që në fillim, si të majtës ashtu edhe të djathtës së politikës shqiptare pasi, siç përmenda më lart, Rruga e Arbërit ka ‘mëkatare’ socialistë dhe demokratë. Para zgjedhjeve, demokratët menduan se peticioni ishte kundër tyre, me gjithë insistimin tonë se ky peticion nuk është për të sulmuar të djeshmit, kushdo qofshin ata, por fillimi i një dialogu konstruktiv me qeverinë. Ndërsa socialistët menduan se peticioni po çonte ujë në mullirin e tyre, kështu që simpatizantët e tyre, veçanërisht në Dibër, u treguan më të gatshëm për të nënshkruar. Pas zgjedhjeve, ndodhi e kundërta. Simpatizantët e së majtës u bënë më të ‘tërhequr’ ndërsa të ‘djathtët’ filluan të gjallërohen.

Për ne nuk kishte rëndësi se kush fitonte zgjedhjet, pasi as unë dhe as kolegët e mi nuk synojmë karrierë politike në Shqipëri. Asnjëri nga ne nuk aderon në ndonjë parti politike. Qëllimi ynë i parë dhe i fundit nëpërmjet këtij peticioni është t’i shërbejmë Dibrës. Për këtë jemi të vendosur, pavarësisht se sa shumë kohë do të na duhet të lobojmë për ndërtimin e Rrugës së Arbërit.



- Dr Alpion, në fjalën përshëndetëse “Kur intelektualët tuten, maskarenjtë mbretërojnë” që mbajtët në Maj 2013 në Konferencën Ndërkombëtare për Nacionalizmin të organizuar në Tiranë nga Instituti Kanadez i Teknologjisë, ju theksuat se Shqipërisë i duhen më shumë se kurrë intelektualë të pavarur. Nisma juaj është përkrahur nga një numër i madh intelektualësh dhe politikanësh me prirje të majta dhe të djathta si dhe të pa angazhuar në politikë. A ju inkurajon ju ky fakt?

- Që në fillim, peticioni u përkrah nga një numër deputetësh dhe ish-deputetësh të së majtës dhe të djathtës, disa jo me origjinë dibrane. Kjo tregon se disa parlamentarë që para zgjedhjeve u bindën se peticioni ynë nuk kishte nota politike. Kjo na inkurajoi ashtu siç na gëzoi fakti që edhe një numër intelektualësh dhe artistësh të njohur nga Shqipëria dhe Kosova si znj. Nexhmije Pagarusha, z. Kujtim Çashku, z. Ndriçim Xhepa, z. Behar Mera, Profesor Artan Fuga etj, na përkrahën pa rezerva pavarësisht qëndrimeve të tyre politike.

Shoqëria civile luan një rol të rëndësishëm edhe në vendet demokratike ku funksionon shteti ligjor. Ndërsa në Shqipëri, ku shteti është i dobët sepse legjitimiteti dhe efikasiteti i tij janë erozuar nga metoda korruptive në drejtim dhe menaxhim, shoqëria civile merr një rol të veçantë.

Problemi është se në Shqipëri, pavarësisht disa shkëndijave premtuese që pamë me protestat kundër shkatërrimit të armëve kimike siriane në nëntor 2013, shoqëria civile është akoma në një faze embrionale, e pa organizuar dhe për pasojë nuk është e ndërgjegjshme për rolin e saj të rëndësishëm që mund të luajë, aq më tepër që në Shqipëri marrëdhëniet midis qeverisë dhe opozitës vazhdojnë të jenë në një gjëndje të mjerueshme.

Zhvillimi i Shqipërisë me hapin e vendeve ish-socialiste po pengohet nga një klasë politike kleptoktarike, që në 20 vitet e fundit po e qeveris vendin sipas modelit të rotacionit të tipit Putin-Medvedev. Pra, në Shqipëri edhe kur ka ndryshim nga e majta në të djathtë apo anasjelltas, pavarësisht premtimeve të fillimit, jo shumë gjëra ndryshojnë, pasi politikanët shqiptarë, pavarësisht disa akteve simbolike, në thelb nuk kanë dëshirë dhe guxim të prekin interesat financiare të ‘oponentëve’ të tyre politikë. Pra, në vorbullën e korrupsionit që ka kapur për fyti shtetin, drejtuesit e politikës janë ‘në të’ së bashku.

Në këto kushte, elita intelektuale në diasporë mund dhe duhet të luajë një rol primar. Kjo elitë është e përkushtuar për t’i shërbyer Shqipërisë në mënyrë reale dhe jo vetëm kur qeveritë ndërmarrin nisma sensacionale për të kthyer në Shqipëri trurin e larguar. Fushata të tilla kanë dështuar më parë dhe ka të ngjarë të dështojnë edhe në të ardhmen, sepse bëhen kryesisht për qëllime politike.

Kjo është arsyeja kryesore, mendoj unë, përse, tani për tani, elita intelektuale në diasporë është e ‘distancuar’ dhe kjo gjendje do të vazhdojë për aq kohe sa qeveria e Tiranës të përpiqet t’i politizojë apo t’i joshë intelektualët e suksseshëm në disaporë me metoda dhe fushata amatoreske.

Shqipëria nuk do të jetë në gjendje të ndërtojë një shtet normal ligjor sipas modeleve të demokracive Europiane pa një angazhim total serioz të intelektualëve në Perëndim. Kur kjo të ndodhe, imazhi i Shqipërisë në botë do të përmirësohet ndjeshëm dhe përfshirja e saj me dinjitet në familjen europiane do të vijë natyrshëm.



- Peticioni tërhoqi që në fillim vëmendjen e mediave në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni, diasporë dhe së fundi edhe të mediave ndërkombëtare. Në shkrimin e botuar në Indi më 28 Tetor 2013 gazetari C. M. Paul thekson se “rruga do të shërbejë për të lidhur më mirë vendlindjen e Nënë Terezës Shkupin me Tiranën dhe se do t’i japë akses për herë të parë Bullgarisë në Adriatik dhe Mesdhe”. Përse ky interesim kaq i madh i mediave për një rrugë prej 70 km?

- Me sa duket rëndësia e Dibrës për Shqipërinë, kombin shqiptar dhe Maqedoninë njihet në Ballkan dhe gjetkë me mirë se ç’e njeh klasa politike ne Tiranë! Disa politikanë shqiptarë nuk do të gëzonin të ‘drejtën’ të majmen pa sakrificat e dibranëve, në luftë dhe paqe, për të mirën e kombit.

Interesimi i mediave në Ballkan dhe në botë sapo ka filluar. Së shpejti për Rrugën do të shkruhet në një revistë Britanike; një shkrim tjetër do të hartohet edhe nga një ish punonjëse e BBC-së dhe korrespondente e ‘Times of India’ në Londër; po kështu, gazeta Slovake ‘Pravda’ së shpejti do të botojë një editorial.

Bota po i ndjek me interes shenjat e gjallërimit të shoqërisë civile në Shqipëri dhe gazetarët e huaj, ashtu si gazetarët tanë në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni dhe diasporë, kur na kontaktojnë theksojnë se janë impresionuar nga këmbëngulja jonë për te vazhduar presionin me mjete demokratike. Sigurisht, edhe pozicioni ynë jo politik i ka bindur njerëzit e mediave se në këtë nismë asnjë person që është përfshirë në lobimin për Rrugën e Arbërit nuk synon ta përdorë këtë nismë për ndonjë qëllim personal politik apo biznesi.



- Kohë më parë ju jeni shprehur se Rruga e Arbërit ‘do të rilindë dibranët’. E keni fjalën për dibranët në Shqipëri apo edhe në Maqedoni?

- Dibra, apo më saktë Dibrat, po e vuajnë sakatimin e kombit më shumë se çdo krahinë tjetër e truallit shqiptar edhe 100 vjet pas kasaphanës së 1913-tës. Si rezultat i këtij akti makabër, Dibra, që gjeografikisht është në qendër të hapësirës shqiptare, i ngjan një viktime që vandalët i vodhën veshkën pa u merakosur të paktën t’i qepnin plagën.

Në kohën tonë kufijtë po bëhen gjithmonë e më simbolikë, dhe shpresoj që kjo të aplikohet edhe në Ballkan. Megjithatë, Dibrat nuk do të përfitojnë nga klima e tanishme e bashkëpunimit Europian që do të përfshijë gjithmonë e më shumë edhe Ballkanin tonë të trazuar, për aq kohë sa infrastruktura të mbetet ajo që është në të dy anët e kufirit.

Për Dibrën e Madhe bashkatdhetarët tanë atje, jam i sigurt se janë në gjendje të bëjnë një argumentim shumë më të informuar se unë se si janë trajtuar nga shteti maqedonas dhe se çfarë përpjekjesh po bëjnë politikanët shqiptarë atje për të ndihmuar konkretisht atë zone. Kohët e fundit kam ndjekur me shqetësim lajmin në lidhje me devijimin e Radikës, që përbën jo vetëm një hap tjetër mbrapa për Dibrën por edhe një akt vandalizmi ekologjik. Në një vend që nuk ka rrugë dhe ujë nuk mund të flitet për zhvillim.

Për Dibrën në Shqipëri, siç i thonë një fjale, fshati që duket nuk do kallauz. Dibra po jep shpirt. Ndërsa rruga aktuale Peshkopi-Tiranë, po t’i hidhni një sy hartës, është një ofendim për intelektin dhe çmenduri të cilët dibranët nuk duhet ta durojnë as edhe një legjislaturë më shumë.

Të mendosh se zona që nxorri heronj të përmasave kombëtare dhe ndërkombëtare në luftë për mbrojtjen e kombit si Skënderbeu, Elez Isufi, Dom Nikollë Kaçorri, Haxhi Vehbi Dibra, etj., për të ardhur tek heronjtë e Luftës së Dytë Botërore, vazhdon të injorohet deri në përbuzje, është një dështim flagrant i shtetit ndaj përgjegjësisë që ka për 200,000 dibranë, të cilët kanë kohë që presin më kot që Tirana zyrtare të kujtohet për ta.

Dibra është një muzeum i gjallë dhe një perlë e pa shoqe e natyrës si nga bukuritë e mahnitshme dhe relievin epik, ashtu edhe për pasuritë e shumta minerale, burimet ujore, pemtarinë dhe pyjet. Është mirë që sheikët e politikës shqiptare që po dhjamosen gjatë dy dekadave të fundit me kromin e Bulqizës t’i vënë gishtin kokës sa më shpejt dhe të bëjnë diçka konkrete për t’i shërbyer Dibrës dhe zonave të tjera të harruara, të cilat për më se një shekull janë viktimë e shfytëzimit nga ‘kolonializmi nacional’.



- Dr Alpion, cili do të jetë fundi i këtij peticioni dhe çfarë sjell kjo eksperience në sferën tuaj personale e profesionale, apo ndoshta një mesazh shprese do ishte i nevojshëm për dibranët dhe jo vetëm?

- Siç e kemi bërë të qartë që më 18 mars 2013, kjo nismë do të përfundojë vetëm kur të përfundojë metri i fundit i rrugës Tiranë-Peshkopi brenda standardeve ndërkombëtare.

Ne jemi të gatshëm të lobojmë me vite dhe, po qe se na duhet, edhe t’i ngremë fjalët me pashallarët e rinj në Tiranë, pasi kjo është një ‘betejë’ që ne nuk jemi të përgatitur ta humbin, sepse pa këtë rrugë, Dibra është e vdekur.

_____________________________

Për të nënshkruar peticionin, ju lutemi, shkruani Emrin, Mbiemrin, Adresën e emailit dhe Qyetitn tuaj, dhe pastaj klikon “Sign”. Pas kësaj, ju do të merrni një mesazh falënderimi dhe konfirmimi që emri juaj u rregjistrua.

Adresa e Adresa e peticionit online për Rrugën e Arbërit:




http://www.change.org/en-GB/petitions/complete-the-construction-of-the-arb%C3%ABri-road-nd%C3%ABrtoni-sa-m%C3%AB-shpejt-dhe-me-standarde-rrug%C3%ABn-e-arb%C3%ABrit

Sazan Goliku-Rilindja e një poeti

Agim Mato

Agim Mato jeton  buzë detit, po dikur nuk e shihte detin; punonte po nuk e shijonte kënaqësinë e punës; ishte i lirë, brenda vetes në mendimet e dëshirat e tij, po nuk e gëzonte atë liri që i duhej për të realizuar veten.

Agim Mato është një dukuri e dhimbshme. Atë vetë nuk e futën në burg si të atin për “politikë”, por e përjetoi  në mënyrë të dyfishtë. Ishte aq i zgjuar sa shmangu hekurat në duar e në dritare. Por ai e provoi burgun e të atit ekonomikisht , shpirtërisht e potencialisht. Ai provoi në kurriz robërinë e burgut të madh me emrin “diktatura e proletariatit”.

Poetit Agim Mato ia dhanë, ia hoqën, ia dhanë sërish të drejtën e botimit sipas valëve goditëse të së famëkeqes lufta e klasave. Për paradoks, edhe 20 vjet pas rënies së diktaturës ai nuk botoi. Po asesi kjo nuk do të thoshte se Agim Mato nuk ishte më Agim Mato poeti. Shkruante, lexonte, rishkruante  dhe si fara e ullirit priti deri këtë pranverë të 2012-ës për të flakur kapakun e heshtjes dhe për t’ia besuar lexuesit këngët e tij. Librat me poezi “Jashtë eklipsit” dhe “Fundo” mund të quhen si një lirim nga ndrydhja, vetëfrenimi e dyshimi për vlerat poetike të artit të tij. Te ky shpërthim shohim urrejtjen e natyrshme për diktaturën, për plagët e kufizimet absurde që ajo i krijoi atij si individ, si familje, si popull. Pra, në këto vargje shpallet në mënyrë eksplicite hakmarrja ndaj asaj diktature. Motivet e lëna përgjysmë nga frika e natyrshme (se dhe nga dorëshkrimet  “e gabuara”, “armiqësore” dënoheshe)  janë rishikuar, plotësuar e ripunuar, për të parë dritën e botimit pas 30 vjetësh. Pra, kemi dy libra të shkruar  në dy kohë të ndryshme, po duke parë thelbin perspektivë, kemi në dorë vargjet e të njëjtit poet si stil, si koncepsion poetik dhe si ideal estetik.

Poezia e Agim Matos ka një harlisje të organizuar të figurave stilistike, të metrikës së lirë, të imazheve jetësore e fantastike që krijon gati në çdo varg, të shtresave e nënshtresave semantike e semiotike. Poezitë ai i strukturon të ngjashme me figuracionin e ndërtimin e një peme që është vazhdimisht në lëvizje. Kjo e karakterizon e poezinë e tij, e cila rrjedh përherë e shqetësuar, e ngarkuar me kontradikta ndjesore e ekzistenciale, me shprehje të fshehura e të hapura të pakënaqësisë ndaj realitetit që poeti e ka përjetuar dhe e përjeton, por pa e bjerrë asnjëherë dashurinë për njeriun dhe vendin ku ka rrënjët e veta.

Edhe pse krijimtaria poetike e Agim Matos shtrihet, me ndërprerje drastike, në një periudhë të gjatë kohe mbi 40-vjeçare, ai i ka mbetur besnik stilit të vet. Ky konstatim  nuk  nënkupton ngurtësimin në prirjet e minierat e fillimit (Jug, Në prag të shtëpive tona, Buka e fjalëve), kur ai shkruante e botonte, si gjithë të tjerët, në kushtete kufizimet prangore të të ashtuquajturit realizëm socialist, por flet qartë për konsekuencëne vijimësinë e parimeve dhe kërkesave të tij estetike, të cilat mishërohen artistikisht në poezi në një nivel edhe më të lartë sot në saje edhe të lirisë, edhe të përvojëse kulturës.