Filozofia metafizike e lundrimit në vargun poetik të Matos

Filozofia metafizike e lundrimit në vargun poetik të Matos 

Nga Fatmir Terziu

 Abstrakt

Në këtë analizë të librit më të ri poetik të poetit Agim Mato duam të ndalemi në lidhjen metaforike që qaset mes artit të fjalës për të ripërcaktuar përmasat logjike dhe artorganik të fjalës që lëvrohet nga ndikimi i një hapësire kulturore. Te vëllimi poetik “Lundrimet” (2014) me redaktor, një emër të njohur në letrat bashkëkohore shqipe, Pandeli Koçi (alias Sazan Goliku) dhe në botimin e “Milosao”-s, poeti Agim Mato na jep një qashtërsi (më shumë se qartësi poetike) prognozën filozofike të lidhjes dhe arsyes me detin, mes një metafore që lind, rritet dhe zhvillohet e pavdekshme te procesi më determinues i lidhjes së njeriut me detin, lundrimin (brenda shpirtit si nocion). Lundrimi është vetë roli që arsyeton, por që edhe na jep mundësinë të kuptojmë më thellë. Për këtë studimi do të ndalet te roli i detit në kulturën njerëzore, aspektualiteti i tij Jonik në krijimin ndikues të rrethnajës, ndikimi i lundrimit si filozofi në vargun e poetit dhe më tej me një zbërthim të tërë dimensionit që jep vëllimi, si qasja kulmore në krijimtarinë poetike të viteve që pasojnë një vrull poetik të vargut të bardhë. Mes kësaj ndalesat do të jenë për të dhënë arsyen, pse A.Mato mbetet një poet tipologjik me vlera në krijimtarinë e tij.

Deti, rrethnaja e dyfishtë kulturore tej lundrimit nga vetja

Roli i detit në kulturën njerëzore ka qenë i rëndësishëm për shekuj, ndaj dhe si i tillë edhe për poetin Mato ai vazhdon të jetë më shumë se arsyeja e arsyeve. Deti është vetë procesi, zhvillimi, heshtja, gëzimi, trishtimi dhe vetë komunikimi. Si poet dhe si njeri ai e përjeton detin në mënyra të ndryshme, herë të qeta dhe pajtuese, por jo pak herë edhe kontradiktore. Deti në vargun e tij është jo thjesht det, por një aspekt ku zanafill ‘lundrimi’ poetik. Ai është aq i fortë, por i qetë, i bukur, por i rrezikshëm. Përgjigjet e poetit Mato në det mund të gjenden në artformësimin e përfshirë të letërsisë poetike të tij, në ndjenjën dhe shijen e artit piktoresk, poezinë e krijuar në vite, filmimin mes kujtesës dhe kapjeve të aparatit, teatrin e tij jetik dhe njerëzor të luajtur mes heshtjes dhe përndjekjes në vite, dhe muzikalitetit klasik të valëve. Një art i tillë ka ardhur në leximin e poetit mes njohurive dhe shijeve të tij, ndoshta me atë që hershmëria e përfaqëson që 40.000 vjet të shkuara. Që atëherë, artistë në vende dhe kultura të ndryshme kanë përshkruar detin, ndoshta në një kah të ndjeshëm me shpirtin e tyre artist. Profesori Eqerem Çabej që herët në studimin e tij monografik “Për gjenezën e literaturës shqipe” (1939: 61-65) thekson se ‘një aksiomatikë e dyfishtë’ ka ekzistuar mes këtyre lidhjeve dhe literaturave. Si pasojë deti dhe lundrimet janë përshkruar në art, duke filluar nga vizatime të thjeshta në muret e kasolleve në Lamu nga i mirrënjohuri Joseph Turner. Artisti Japonez Katsushika Hokusai ka krijuar punime me ngjyra të disponimit të detit. Deti është shfaqur në letërsi që nga “Odisea” e Homerit (shekulli i 8-të pes). Deti është një temë e përsëritur në poezinë e haikut japonez të lëvruar nga poeti Matsuo Basho (1644-1694). Në letërsinë moderne europiane, romanet e detit dhe të frymëzuara si të tilla janë shkruar nga Joseph Conrad, Herman Wouk, dhe Herman Melville. Deti ka frymëzuar shumë muzikën gjatë shekujve. Varrimi në det ka qenë praktikuar në mënyra të ndryshme nga vende të botës që nga qytetërimet e lashta të Egjiptit, Greqisë dhe Romës. Kështu lundrimi në det ka qenë dhe mbetet formëzimi i gjithë pranisë jetike dhe të përtejme, madje edhe një arsye për të rikrijuar komunikim me rrethnajën. Kështu mbetet tek poeti Mato edhe mes vëllimit, por që nis edhe tek poezia “Deti”: “Ishe altari ku rrëfehesha. Flisja e flisja mes mërmërimës/së dallgëve/me një zë që të mos kuptohej nga të tjerët./Kur ngriheshin tallazet e tua,/e ngrija edhe unë zërin/dhe bërtisja mbi shkëmbinj nga frika se s’ më dëgjoje.” (Mato, 2014: 5). Shihet qartë mes kësaj poezie ajo që në fjalën e Çabej vjen si një ‘niveau’ (nivel) kulturor, ku qasen reagimet njerëzore (ibid).

Reagimet e njeriut në det janë gjetur në letërsi, art, poezi, film, teatër, dhe muzikë klasike, si dhe në mitologji dhe në interpretimin e ëndrrave psikoterapeutike. Rëndësia e detit të kombeve detare është treguar nga ndërhyrja që ai bën në kulturën e tyre; përfshirja e saj në mit dhe legjendë. Përmendja e tij në fjalë të urta dhe këngë popullore; përdorimi i lundrimeve në ofertat kushtimore; rëndësi e lundrimeve dhe deti si nocion në ceremonitë e pranimit dhe në ritet mortore; fëmijët duke luajtur me anije lodër; të rriturit me anijet e mëdha; turmat e mbledhura në nisjen e një anijeje të re; njerëz duke përsiatur në mbërritjen ose largimin e një anijeje dhe qëndrimin e përgjithshëm ndaj çështjeve detare. Këto e mjaft dukuri të tjera që lidhnin Sarandën dhe lidhin tashmë më gjerë në hapësirën e saj ujore me fqinjin kulturor, si në Jug dhe më gjerë, i japin vargut dhe njëkohësisht, poetit dhe piktorit, artistit dhe vizualpikturuesit Mato, arsyen pse vargu i tij thith dhe jep ajër mes lundrimit detar. Simbolikisht deti ka qenë prej kohësh dhe konsiderohet ende si një mjedis armiqësor dhe i rrezikshëm, pasi është i populluar nga krijesa fantastike: Leviathan gjigant i Biblës, Scylla në mitologji greke, Isonade peshkaqeni në mitologjinë japoneze, anijet e gëlltitjes në mitologjinë skandinave. Por edhe në veprat e filozofit Karl Jung, deti simbolizon personalen dhe atë pa ndjenja kolektive në interpretimin e ëndrrës. Vargu i Matos, e gjen dhe pështjell ëndrrën e tij të ndaluar nga ‘kartonizimi’ mes detit, lundrimit dhe valëve e dallgëve të tij: “Më mbuloje atëherë me shkumë/dhe lëpija kripën tënde/së bashku me lotët.” (ibid).

Siç shihet vlera e detit, mes vargut të Matos, merr një përmasë tjetër. Ndoshta ajo që bashkon dhe ribashkon filozofikisht kulturat. Në Azinë Juglindore, rëndësia e detit rritej mes vlerave epike, princeshat në ishuj të largët, përbindëshat dhe peshqit magjik tek përgjojnë në humnerë futen edhe mes vargjeve të poetëve. Janë jashtë izolimeve, por edhe brenda dyzimeve. Kjo e qartë te vargjet e poetit ku “Oqeanikët me dritat shumëkatëshe kalonin përballë/dhe nuk e ceknin tokën time, pëlhurat e velierave/atje larg i shtynte një erë tjetër/që mushkritë e mia s’e kishin provuar.” Dhe ku poeti vjen dhe qëndron mes detit si “...një Robinson Kryzo i vogël,/derisa gjiri u skuq nga balta që tretej/dhe pemët u shembën mbi ujëra, si udhëtimet që nuk/i bëra.” (ibid). Autori lexonte literaturën e ndaluar, që ia kishte lënë mënjanë fshehurazi babai i tij vizionar, Remzi Mato, artist në novacionet e tij, i papajtuar me stuhinë e dallgëve të sistemit, dhe kuptonte se ‘mbretërit’ e hapësirës detare ishin vargjet, arti i fjalës, që ashtu si shumë kombe që besonin se Poseidoni ishte zot i detit, edhe vetë ky varg i bardhë, i lirë ishte pikëtakuesi me mitin. Këtu ai padashje i jepte jetë në zhvillim vetë artit jonian, atij arti që merrte volumin e frymëmarrjes nga ‘influenca e thellë’ ku ‘distanca midis poetit dhe popullit’ nuk ishte shumë e madhe (Çabej, 1939: 61-65). Kjo distancë bëhej edhe më e ndjeshme në lidhjen artorganike me detin: “Pranë meje notonin peshq të ngathët/e të verbër të thellësive,/të pamësuar me dritën,/të rënë sa herë në rrjeta dhe të gjuajtur/me shkelma nga peshkatarët, sërish në ujë./Isha si i verbuar edhe unë nga një pluhur i dëndur/drite./Tërë fjalosjet vetmitare,/tërë rrëfimet e pafundme me ty/filluan të më rrethonin/si një brerore e padukshme shpresash/që ngjitej nga thellësia e labirinteve nënujore./Ndjeja të më merreshin mendtë/dhe mesdita më flakte pranë teje,/dhe gjumi më zinte përzier me rërën e nxehtë,/me algat përsipër/dhe valët që më rrihnin në brinjë./Shaluar mbi një kalë deti bridhja në thellsirat e/ëndërrta të koraleve/dhe ndjeja të më firasej trishtimi,/të më avitej Poezia,/si rrezet e dritës/që kullosnin mbi hapësirën tënde, o det./Frikë nuk pata më se mos më dëgjonin të tjerët.” (ibid). Kështu frika se mos e dëgjonin të tjerët, e bënte poetin të strukej në këtë det, mes lundrimit të tij të heshtur, pasi ai kishte format e tij të hershme të datuara e të tipologjizuara në mjedisorganikën e tij kulturore, ku vetë lidhja jonike transmetonte në heshtjen e saj. Ky det i shfaqur në literaturë, të paktën që nga koha e Homerit, i cili e përshkruan atë si “e verës së detit të errët” (oînops PONTOS), tashmë qasej deri në strukun e majëfjalës së zhytur në thellësinë e mendimit të poetit Mato. Ndërsa tek “Odiseja” gjente pikërrëfimin e udhëtimin e heroit Odise që lufton për t’u kthyer në shtëpi nga përtej detit pas luftës me trojanët, e përshkruar në Iliada, ai, pra poeti shqiptar, Mato gjente arsyen të rikthente në vetvete fjalën e artë që përballej me Trojën e kartonizimeve, me ndalimin e tij lundrues e të qetë poetik. Fluturimin e tij të përçart e merr nga një vend në një tjetër, duke përjetuar ndër rreziqe të tjera detare, ku shfaqet deti i ri përbindësh, jo si atëherë Scylla, vorbulla Karridba dhe ishulli Ogygia i nimfës Calypso, por tërë nomenklatura tjetër që lagej në det dhe jetonte tej detit dhe hallve të tij, ajo që shfaqej e frikshme në arsyen e joarsyen e fjalës. Ndaj dhe vetë poeti citon se “Lundrimet e mëdha fillojnë nga shpirti”. Në ndihmë na vjen edhe Çabej me dy aksiomat e tij, ku thekson e para është influenca e rrethnajës krijuese dhe e dyta është ngjyra politike e shkrimtarisë, me qenë se fatet e posacme socialpolitike kanë shtruar njëinfluencë të shënuar në të lindurit e literaturave’ (ibid). Poeti, sipas Çabej, është ‘një prijës shpirtëror’ që i ka ‘rënë këtu zakonisht dhe barra e apostullit nacional’ ku gjithnjë duhet ta vendosë penën në shërbim të identitetit të tij, kulturës së tij, arsyes dhe mendimit në të mirë të fateve njerëzore dhe të vendlindjes (ibid). Kjo lidhje me vargun e Matos është më shumë se lundrim, është një falënderim ekzistence, për njeriun e tij të dashur, më të afërtin e jetës, atij që i dhuron edhe ekzistencën: “Kur erdhe ti/u terratisën perënditë e rreme/që vërtiten rrotull njeriut./Deri në ato çaste nuk e dija që ekzistoje.” (ibid). Është kjo ekzistencë pikërisht në lundrimin e poetit ku jeta, toka, hapësira dhe deti marrin forma të reja: “Drita që solle papritur ma trembi vetminë/dhe, i pamësuar me të, nuk guxova/të rri gjatë përballë teje,/që të mos vuaja. Pyesja hijen time/prej Heminguei dhe ajo bëhej më memece se unë.”. Është kjo ekzistencë që mes lundrimit mbeti një besnike e përbetuar e artit të fjalës, që në jo pak raste mundej dhe mundohej nga heshtja e dallgëve që shkisnin vetëtimthi.

Aspektualiteti Jonik dhe rrethnaja si tipologji midis formës dhe strukturës

Në përgjithësi vargu i poetit Agim Mato, i qasur mes dallgëve të shpirtit dhe atyre të rrëthnajës, apo edhe vetë detit Jon, i japin qasje të lirë aspektualitetit Jonik, ku rrethnaja determinohet dhe agravon deri në detajin më të ndjeshëm. Gjeografikja si e tillë rrjedh e nxehtë në hapësirën që krijohet si tipologji midis formës dhe strukturës. Herë pas here ‘stanzat’ variojnë dhe vargu i Matos kapërcen numeracionin vargor dhe enumeracionin metaforik e logjik, ku secili përmban një numër të ndryshueshëm të vargjeve. Pjesë lojëparësore poetike shihet në strukturimin e tij, përthyerjen sipas logjikës poetike, ndalesën e reduktuar, ndryshesën në arsye dhe kapërcimin foljor. Tek mjaft poezi të tij shihen katërmbëdhjetë  rreshta, i dyti, i treti dhe i katërti kapin numeracione të ndryshme që variojnë. Sa për skemën në vargje, nuk ka skemë të dukshme rimëbrendore, ose logjike, që synon një vend trajtimi të lirë të modelit bazë jambik që zakonisht ushtrohet pak herë nga autori, por që veçon në strukturën e tij. Në mjaft poezi ka një seri të zanoreve të hapura (melankolike, të gjatëvëna, tërheqjen në arsyetim për të na dhënë një minigjëmim të brendshëm brenda zanores, si në përshpirtjen e saj zanore kur lidhet me arsyen e fjalës). Në përgjithësi vihet nga fillim në fund të poezive një ritëm në rënie sintaksore që mund të zbulohet në leximin e vazhduar të në strofës që herë pason e herë ngushtet deri në sakrificë ndjesore. Në këtë mes vetë strofës së tillë tipologjike të poezisë së Matos, mund t’i qasen lundrimet e brendshme me shtatë rreshta të pentametrit jambik, me skemën e një rime logjike që afërsohet në skematikën tradicionale të abbacddcc, por jo të ngjeshur në rimëzim dhe adoptesë. Kjo lloj poezie, tipike e Agim Matos, mund të shihet si një seri tingëllimash jo të plota, ku dy pjesët e para çdoditësohen në mendësinë e akumuluar të kulturës së kujtesës dhe të krijuara nga 14 linja që sugjerojnë se qëllimi nuk është të arrijnë për të arritur formën e rreptë sonet, por të ritmojnë në heshtje atë që autori kërkon ta lundrojë në përshpirtjen e tij. Me përjashtim të njëlinjëvargu të shkurtër (tri këmbë) të hapjes, pjesa e fundit e një poezie të tillë imiton oktavën e një soneti të mbyllur me një qëllim të vetëm, linjën klimatike të vendrrethnajës, që zakonisht është tipike ‘jodike’ ose joniane e sqaruar edhe në studimet e mia të mëparshme, ku duket se sikur pjesa e fundit e një poezie përcjell pesë linjat e brendshme e të ndjeshme të vargut. Shembujt janë shumë, por poezia “Lundrimet e mëdha fillojnë nga shpirti” na shpie pikërisht në kuptimin e plotë të kësaj analize dhe vetë strukturës së saj: “Përpiqem të gjej rrënjët e dëshpërimit/ku është mpleksur spiranca e lundrimeve të tua./Hetoj ujërat e kaltërta të syve të tu,/llokoçitjen e halave të qerpikëve, si shelgje lotues,/ku frika ka ngritur folezat e një dyshimi./O brishtësi e trembur, o turbullim miturak,/O trumcak i uritur për një gllënkë qiell,/mos e lerë dritën tënde të përpëlitet nga terri,/mos e lerë shikimin të më pyesë me këmbëngulje/për dramën e një udhëtimi të ndërprerë/që mendon se luhet brenda teje./Ç’dramë? – të them unë. Pa shikomë,/nuk të dukem si një pyll i djegur nga rrufetë e fatit?/A nuk e sheh se përditë mbledh hirin tim/dhe ua hedh sërish shpresave për t’i rritur nga e para?” (ibid).

Poezia e Agim Matos është një poemë pëshpirtjeje e kombinuar me adekuaten ekujtesës kulturore të mbledhur në vite. Matthew Arnold përdor termin ‘prekës’ dhe ‘ndikues’ ndërsa përcjell një analizë për një strukturë të tillë poetike (Arnold, 2005: 47).  Kur ai ia atribuon këtë me ndjenjën njerëzore mbi një objekt të pajetë si deti, natyrisht bëhet më interesante si nga vetë aspektualiteti Jonik po ashtu edhe nga rrethnaja si tipologji midis formës dhe strukturës. Në të njëjtën kohë ai krijon një ndjenjë të patosit. Lexuesi mund të ndiej simpati për të vuajtur vetë lirikisht mes vargut që pëson në kushtet ekzistuese të rrëfimit filozofik dhe strukturor të poezive. Përsëritja e herëpashershme në disa poezi të Agim Matos, është përdorur për të ilustruar peizazhin e fshehur mes natës dhe ditës në mjedisin bregdetar: “Në ç’liman pret të të brohorasin për finishin?” (ibid). Ajo të çon deri në një pikë kulmore eventuale me: “Vërtet, nuk e di se lundrimet e mëdha fillojnë nga shpirti?”

Në heshtje të dyja këto portretizojnë, ku shfaqen lundrimet dhe shpirti. E para është ajo që mund të shihet. E fundit është ajo që thekson se drita nuk është atje, se ajo nuk mund të shihet më gjatë, rendi është zhdukur dhe lë pas asgjë, por errësira fshihet në shpirt. Në një kuptim metaforik të fjalës, jo vetëm që drita është zhdukur, qëllimi s’ka siguri, por lundrimi që fillon nga shpirti i është qepur pjesës së errët dhe errësira e struk atë. Errësira e bën të vështirë për të përcaktuar pozitën e lundrimit dhe dikush tjetër qaset në këtë mjedis të errët, dhe kurrë nuk mund të jetë i sigurt që do të kthehet drita ndonjëherë, përpos ekzistencës strukturore të vargut. Arsyet janë përdorur në pikë të ndryshme të poezive me efekte mjaft të kundërta, por të hapura në mendim. Studiuesi shqiptar, Aurel Plasari, na vjen në ndihmë kur citon se ‘krijimi letrar, ai poetik posaçërisht, është një akt intimiteti të thellë, fati të brendshëm, dhe si i tillë ka karakter luhatës’ (Plasari, 2010: 7). Më tej për Plasarin, ‘talenti letrar nuk është një continuum, por ka edhe ai karakter luhatës’ (ibid). Tek Agim Mato, ashtu si edhe në rastin e poetëve të mëdhenj, madje të quajtur kombtarë, talenti ka ardhur nga mirë-risia e tij, përkujdesja e ndjeshme shpirtërore dhe ndjesia e organizuar në mënyrë të ndjeshme, gjithashtu, luhatëse.

Ndikimi i lundrimit si filozofi në vargun e poetit

Lundrimi si filozofi në konceptin e Friedrich Nietzsche duhet kuptuar ‘vrulltas në sferën e metafizikës së artit’ (2001: 192). Sipas Nietzsche ‘me këtë rast e quaj të nevojshme ta përsëris edhe një herë tezën e parashtruar më parë, se vetëm si fenomen estetik ekzistenca dhe bota paraqiten të përligjur’ (ibid). E kuptuar kështu detyra e mitit është të na bindë që edhe e shëmtuara dhe joharmonikja është lodër artistike, në të cilën vullneti, në tërë ngazëllimin shekullor që ngërthen, luan me vetveten. Ky mit i ardhur nga filozofia metafizike e ndërlidhjes, sillet mes vargut perceptues të Matos si “Pjalmi i yjeve”, ku thirrja është midis metafizikes dhe estetikes: “I vogël, provoja të fluturoja me krahë dylli,/duke u hedhur nga lartësitë e shkëmbinjve/ të Akrokerauneve/dhe përfundoja shpesh në degët e ilqeve të jugut” (ibid). Ai vjen qartë si vetë ndikimi i lundrimit, pra si filozofi në vargun e poetit: “Po unë nuk u flas viktimave të miteve antike,/i flas shpirtit tim të ngjizur tek ti.” (ibid). Këtu është edhe një lidhje me artin dionisian, ndonëse na bëhet i qartë ndryshe nga rrjedhoja një qasje përmes vleraës së padiskutueshme të disonancës muzikore. Kjo duket qartë në mjaft poezi, por “Planeti me dritë të zezë” është mes një klauzole ku muzikaliteti poetik kryen një funksion midis lundrimit si filozofi dhe asaj që agravon mes botës së rrethnajës: “Gjëmonte Osumi kur të rigjeta. Salmonet/vërviteshin në të kundërtën e rrjedhës,/duke u ngjitur si flurudha të mateshin me zogjtë./Ç’mendoje në ato çaste?” (ibid).

Kjo prodhon edhe ngazëllimin që lindi nga vetë miti tragjik mes vargut, ku retorika hyn në funksion të vetë lundrimit shpirtëror, me anë të filozofisë së mitit të rikrijuar, ose të tejthirrur në funksion të ri tek “Xixëllonjat”: “Nëse do të vish, të betohem, e flaka moshën time,/dhe do të të çoj përdore në lëndinat e pranverave të/reja,/në çastin kur xixëllonjat lajmërojnë se ngrohet koha/ndërsa mbajnë radhën e çeljes së luleve,/të frutave të lidhura/dhe bëjnë inventarin e yjeve.” (ibid). Edhe poezitë e tjera pasuese “Feniksi”, “Ura”, “Zog i trembur”, “Memento”  dhe “Gugushi”, madje edhe gjithë nënseksioni që nis me poezinë në të njëtin titull “Shtëpia ime prej deti” kryejnë një lidhje dionisiane të përftuar madje edhe nga mundimet lundruese të pëshpirtjes, duke na prurë një simetri të ndjeshme brenda një puhize ‘poetike’ të vetë artit poetik.

Puhiza ‘poetike’ e artit poetik

Aspektet e simetrisë në poezi nga mjaft studiues janë marrë për të përfaqësuar tensionin poetik. Në kuadër të procesit kompozicional mes impulseve spontane dhe nuhatjes së brendshme nga njëra anë, dhe më shumë vetëdije e imponuar nga struktura dhe organizimi nga ana tjetër, shihen edhe mjaft poezi të poetit shqiptar, tashmë me emër, Agim Mato. Poezitë e tij të hershme, që shpëtuan përkohësisht nga ‘kartonëzimi’ apo ‘brumëzimi ideologjik’, si “Sazani” (1983); “Mug” (1982); “Pulëbardha” (1980) kanë një konsideratë të tillë të qartë, me të cilën ne do të ndalemi më tej në këtë analizë. Këto forca nuk janë parë si kontradiktore, por si të nevojshme dhe plotësuese, elemente të muzikalitetit poetik, me një ngarkesë strukturore, ku spikat nevoja për ekuilibër midis të dyjave (poetikës dhe muzikalitetit) është konsideruar thelbësore. Intuita, ose sensi logjik i poetit, luan një rol të rëndësishëm në afrimin e elementeve të ndryshme të procesit kompozicional në një tërësi muzikale me simbiozë artistike dhe me një penelatë piktoreske të akuarelit mendor, ku ngjyrimet janë kaçube të detajuara e të minidetajuara spatulanteske, të cilat babai i spatulës në pikturën shqiptare, mjeshtri Sefedin Agolli, do t’i quante arti që të jep shpirti.

Struktura, si formale dhe e konceptuar ndryshe, ka një pjesë të madhe për të luajtur, por pasi organizimi logjik është jo nga tema të frymëzuara automatikisht, në penelatën poetike të Matos, aq edhe në timbrin muzikal të poezive të tij, do të krijojë një pjesë të kënaqshme të muzikalitetit të fshehur në determinim, por të hapësinuar në shpirtqasjen poetike mes logjikës, konceptualitetit dhe funksionit filozofik të kohës, vendit dhe hapësirës. Ja konceptualiteti, funksioni filozofik dhe shpirtaqasja poetike si funksionojnë tek poezia “Sazani”: “Dhjetë kilometra të një toke në det/si shpina e një peshku mbi ujë,/po sa u munduan/ta zinin në rrjetë/të ardhur nga tejdeti/gjeneralët e huaj./Po unë i sajti do të jem nga shokët poetë/që vargje shkruaj për ishullin tim,/për ishullin që rri/i ngjeshur në helmetë/te porta e Atdheut/në përgjim?” (ibid).

Për poetin Mato, qasjes në ndjenjë intuitive mund ti arrihet edhe duke mbajtur parasysh një ‘poemë’ të veçantë ‘, foto ose pikturë tonike, si një parim të përgjithshëm organizues. Kështu poezia, në kuptimin më të gjerë, ka udhëzuar në heshtjen e saj mesazhiere formën e përgjithshme të shumë prej kompozitave muzikale, si dhe sigurimin e stimujve fillestare. Për qëllim të analizës dhe diskutimt, ky shkrim ndan copat e portofolit shoqërues në tri grupe kryesore, në mënyrë që të përshkruajë rolin e veçantë të stimulit poetik, organizimit simetrik fushën dhe veprimin intuitiv mes forcave integruese. Nokturni i fundit është përdorur për të ilustruar se si të gjitha këto aspekte janë sjellë së bashku në një copë. Ndaj edhe hyrja në këtë studim na sjell hapësirën kilometrike mes poezisë së Matos, ku ‘Dhjetë kilometra të një toke në det’ nuk janë thjesht ajo që lexojmë ‘si shpina e një peshku mbi ujë’, por logjika me të cilën funksionon simetrikja dhe asimetrikja e shekujve me gjeneralë, pushtues e ardhës e ikës tek ‘porta e Atdheut’. Dhe ajo është “në përgjim?” Poeti e di më së miri këtë nga bunkerizimi, nga vetë ishulli që ka emrin “Sazani” dhe jo thjesht në krye të poezisë.

Ndër poetët më me ndikim në këtë pikë të hershme të autorit Mato, janë ndoshta emra të cilët vijnë nga kultura e ashtuquajtur ‘e artë poetike’ e poetëve të pyllit të madh rus, mes të cilit lastarë të njomë lisash dhe mështeknash mbajnë ende kampionin e qasjes. Këtë qasje nga periudha e fundit e simbolizmit në fundin e realizmit socialist (simbolistë, futuristë, imazhionistë, akmeistë e socrealistë) të gjithë të zhgënjyer nga epoka e socializmit e mbajnë strofkave të arta të letërsisë Blloku, Pasternaku, Mandelshtami, Cvetajeva, Esenini, Jevtushenko, Ahmadulina dhe Brodskij. Dhe qasja e ‘ndikuar’ kapërcimërisht në vrugun e zellit dhe të pasionit është marrë e konsideruar si e tërhequr nga muzikaliteti dhe simetria mes strukturës dhe trajtesës së temave dhe poezive tyre, idetë dhe teoritë e tilla që u ndriçuan prej analistëve të mëvonshëm. Muzikaliteti dhe poezitë e tilla me muzikalitet dhe simetri kanë pasur, gjithashtu, një ndikim të rëndësishëm në kompozitat e mëvonshme poetike shqiptare, nëpërmjet mendimeve të qasura në procesin kompozicional dhe rolin më të gjerë të muzikalitetit në poezi.

Më tej këtë muzikalitet e ndiejmë në poezinë tjetër “Mug” të poetit Mato. Ja si shkruan ai me zellin e penelatën e tij të brendshme:“Rrija vetëm me gjithësinë./Mbaja vesh puhizën e yjeve që çelnin si luleshqera...”. Është ky muzikalitet poetik që ndihet si nga mesazhi, struktura, po aq edhe nga zbrazëtia si nocion filozofik. Çfarë e bren shpirtin e poetit? Pse ai gjendet ‘vetëm me gjithësinë’? Të gjitha këto kuptohen qartë. Ai kishte një baba që dinte të sillte gjëra të reja në jetë, që dinte të mbante gjallë shqiptarinë edhe në emrat e fëmijëve (Agim, Luan, Vullnet, Pemul etj.) Emra që i jepnin më shumë liri, por edhe një zbrazëtirë që dikushnaja ose rrethnaja do ta cmirëzonte dhe kjo do të ndihej atje, pikërisht ku arti flet me heshtjen, në artin poetik të Matos...Ja si shkruan poeti dhe hulumtuesi Timo Mërkuri kur shprehet për  vëllimin poetik “Fundo” të poetit Agim Mato në  ciklin “Kur flasim për Artin Jonian”: “Pak e dinë  se jeta e Agim Matos ka kaluar mes privimeve shoqërore, duke u detyruar të kryejë punë nga më të rëndomtat, për vetë karakterin klasor të sistemit që lamë pas.  Arrestimi dhe dënimi politik i të atit i solli si pasojë  heqjen e të drejtës së botimit. Ndonëse ai  pohon me sinqeritet se…”nuk guxova të bëhem disident… Heshta si bilbili në degë”…”Më flakën nga radhët dhe mua/me librat e mi më qëllonin/si me gurë pas shpine/edhe pse iso më patën vënë të mbaja”. Ky akt i “flakjes”, heqja, pra, e të drejtës së botimit,  solli një heshtje gati 30-vjeçare të këtij bilbili të poezisë shqipe..” Mërkuri që thuajse i di të gjitha, ndoshta jo ato zbrazëti mes vargut ose heshtjes ‘me gjithësinë’ të poetit Mato, shton se ajo kohë “Ishte kohë pleniumesh …Atëherë ngrica pleniumesh na ftohin eshtrat/ dhe shokët tanë/ përfundonin psikiatrive… Ishte kohë  brohoritjesh.. ..Dy ditë me radhë na nxorën nga klasa duke stërvitur/brohorimat dhe duartrokitjet tona për pritjen e Hrushovit/të madh/ . …” Sipas Mërkurit “Kështu shpjegohet fakti që poeti punonte, censuronte vetveten, korrigjonte e sidomos…heshtëte si…peshku në ujë, duke u “zënë frymën ironive që i qepeshin në buzë”, duke thënë më von me sinqeritet se…Rastësisht/ mbijetova, ndoshta për të dëshmuar, ndoshta për të bërë/copë e çikë ateizmin tim të dikurshëm… Dhe unë, ndërsa kujtoja dhe shkruaja  këtë fakt, s’di pse nisa të rilexoj vargjet e poezisë “Gjithpërfshirje”…Kush tha se ikën të djeshmit/…Të përpiktë në leksione demokracie/përhapin rreth vetes/një dritë gjithëpërfshirëse, ku ushtojnë si një klithmë dhimbjeje e zhgënjimi bashkë  vargjet…Vetëm neve na kërkojnë/çertifikata virgjërie.

Për Mërkurin më tej “Kjo puna e “biografisë” së tij edhe mua  më nxori disa herë “telashe” në shtëpinë time, sepse dikush e “  këshillonte babanë, që t’a shpëtonte djalin (mua) nga shoqëria e keqe që kishte me të birin e një të  burgosuri politik”. Im atë   më  pyeste i merakosur  se…  “mos  do ma punosh dhe ti si yt vëlla tani që  s’kam takat t’ju ndjek burgjeve” dhe konkretizonte pyetjen se “ç’dreq bisedoja tërë ditën me djalin e Remzi Matos”?. Meraku i tij justifikohej me faktin se  para disa muajsh ishte arestuar im vëlla, ndaj përgjigja ime  e thjeshtë …” bisedojmë për poezinë”, nuk ia mbushte shumë mendjen. Po ja që   një ditë e gjeta duke lexuar vëllimin poetik “Jug” të Agimit, të cilin e mbaja në biblotekën time.” Kur ‘kartonizohej’ shpirti poetik, sillej ngarrendja e trullosur e gjeografisë, jo asaj poetike. Nuk ishte gjeografikisht e qartë. Nuk ishte as gjeografia e mitit, as Çaoshi - Kaosi (gjer. Chaos) që vinte nga shpatullat e erës karshi brigjeve të detit Jon. Turfullima e quajtur nga ata që kapërcyen Qafën e Gjashtës ditën me erë e shi të vrullshëm, tufan i padukshëm, kapërceu edhe dallgën e fundit që u shtriq matanë ngrehinës ku darkonte poshtërsia e rastit. Kjo fjalë e greqishtes antike që kishte veti të vrazhda, që para krijimit dhe pas çdo shkatërrimi të Universit, kishte arsyet e fshehta të qëndronte në shpirtin e Zojës së Botës. Me këtë, vetë Zoja ishte një gjendje tipike si “rrjedhë e përhershme” e ujëgrykësive, para se lënda të shpërthente e të merrte formën për të krijuar botën e ngurtë. Çaoshi ose Kaosi, në Bibël, shpjegohet si një gjendje e Botës para krijimit, me kuptimin “shkretëtirë” dhe “bosh”. (Shiko dhe Kijameti, Dita e Madhe e Gjykimit Botëror, Tiamat.) Me këtë rast shamata pëshpirtej mbi një dosje dhe pika e fundit e turfullimës që u quajt tufan i padukshëm, ra dhe pikoi mbi një katrama, ku shtroheshin tërë shpirtëza të fjalosura mes mendjes dhe shpirtit, ato gjallesa të pafalshme, të pagojta, librat e Agim Matos. Dhe turfullima e ndihte shpirtërimën dyfishe të Matos, ku ai i Remziut, babait të tij, që ndiehej burrëror për të birin e tij, që kur nisi të kapërcente mendimin filozofik të penelit, e ta vishte atë me mendimin filozofik të vargut. E kishte prurë lehtas këtë në mendjen e tij intelektuale, ai njeriu i dashur, që ishte dashuruar me ‘magjinë’ e fotografisë dhe ndaj te kartonëzimi i Matos, nuk mund të bëhej ndryshe kartonëzim i Matove.

Agim Mato, leximin e kishte të hapur e të mbyllur në shpirt, ndjesinë e udhëtimit poetik e ndjente dhe qaste bulëzëshëm amshimin jonik, kur valët dhe dallgët kërkonin fatin e tyre të stërkalizuar falë pikërisht atyre tufaneve të padukshme. Dhe Saranda dukej një kornizë e vogël, ku ai varte dita-ditës portretin e tij poetik, që ia lexonte vetëm shpirti e ndonjë nga miqtë e tij të hershëm, të paktë të tillë, por jo të vetëm, si Pandeli Koçi, Kiço Papa e deri sa fjala e Fatosit, të madhit të letrave shqipe, do t’i jepte gjithnjë një shtysë të nëndheshme. Kjo i jepte jetë. I jepte jetë atij edhe pas kartonizimit të ‘shpirtit’ të tij të lirë poetik... Dhe ai jetoi bashkë me vargun, me poezinë e poezitë e tij në vite e vite, deri sa një ditë, trokitja ime më shfaqi kokriza të vërteta diamanti, në një lexim të sypërsyshëm. Më tej, teksa nata vishej me mëndafshin e saj të lehtë veror, e palma bulonte nga gushtësia e zagushisë, letër pas letrash ndjeva riardhjen e një pene, të cilën e kisha ndjerë më herët nga fjalët e Myrtajt, Farukut të letrave shqipe.

Ngarendshëm, retë e ardhura të atyre kohëve, me ardhje-ikjen e disa viteve më pas, krasitën dilemën e poetit, që kishte pësuar goditjen më brutale, por me një fat, ose më saktë siç Koçi citon se “Agim Mato është një dukuri e dhimbshme. Atë vetë nuk e futën në burg si të atin për “politikë”, por e përjetoi  në mënyrë të dyfishtë. Ishte aq i zgjuar sa shmangu hekurat në duar e në dritare. Por ai e provoi burgun e të atit ekonomikisht, shpirtërisht e potencialisht. Ai provoi në kurriz robërinë e burgut të madh me emrin “diktatura e proletariatit”.” E provoi këtë se duhej që Mato, i riu, drita e syrit ‘magjik’ të babait që e donte shumë të ‘shuhej’ ngadalë dhe letrat të kishin formë tjetër. Të kishin atë formë që do ta merrnin në korrikët e kartonizimeve të asaj kohe, në korrikët kur grushti ngrihej lart dhe godiste, ishte në të vërtetë fat që ai mos të të vriste. Mos të vriste siç kishte ndodhur me poetët e tjerë të kartonizuar e të izoluar, burgosur e të torturuar. Por edhe me një fakt që vinte nga fati i të tjerëve të kampit ku militohej nga fillesa e pasluftës. Dhe çuditërisht korriku që i kishte marrë jetën poetit të madh bullgar Nikolla Vapcarov, si për ironi të fatit do t’i merrte ‘jetën’ në një kohë tjetër më të largët, librit të Matos. Jeta duhej revolucionarizuar dhe vdekja si pasojë duhej të vdiste në mënyrë revolucionare. Kartonizimi sakaq ishte kapërcimi i shamatshëm i Qafë Gjashtës, në atë ditë-natë me stuhi, furtunë të padukshme.

Atëherë, qartësia e vonuar e “Mug”-ut poetik në shpirtin e tij është më shumë se një asimetri me kohën që jetojmë. Prej kohësh arti i tij poetik pret vendin e duhur, ndoshta më shumë se sa shpirti i tij i tendosur deri në këputje. Ajo këputje që vjen herët nga “Mug”: “...mbaja vesh detin atje poshtë,/frymëmarrjen e guvave të tij si ca gërhitje balenash./Një xixëllonjë u shpëtoi zjarreve të perëndimit dhe u end/sipër meje/me një hënë të vockël nën bark...” Kjo na shpie në një lidhje me substancën e tringëlluar të ashtuquajtur “Kështjella e soc-realizmit?” Nuk e di, a duhej vallë karton të ndërtohej “Kështjella e soc-realizmit?” Dhe nëse duhej, nuk besoj se kartoni i poezive të tilla do ta mbante atë në jetë. Vetë këto vargje do ta shkrinin atë si shkumë valësh deti Jonian, që në akuarelin e spatulën poetike të Matos, do të sillnin vetëm polen: “Ja Rozafa. Gjiri i bardhë i skalitur në hyrje të kështjellës/pikon  qumësht./Lindnin shekujt, pinin qumësht te ky gji i kohës,/pinin mushtin e lirisë, /që rridhte nga gjëndrat e tokës/dhe rendnin pastaj mes luftërash, /rendnin mes lavdish...”

Diku në studimet e mia, në një material të papublikuar ka një lidhje të hershme të një udhë-shkrimtareje britanike që e quan kërkimin e bletës në pyje, si një veçori karakteristike e zonave shqiptare, të cilat e donin mjaltin në sofrën e tyre. Dhe e dini si shprehet ajo? Ja kështu: “Unë ecja në trevën me shqiptarë dhe ata bërtisnin për të risjellë bletët punëtore duke nxjerrë zëra melodikë në korr: “Bletë, bletë..., matoja jonë e ëmbël, mato, mato ..., bletëza jonë mjaltërore...”. Nuk e di në fakt nëse kjo lidhje e ka sjellë nektarin poetik të Matos ... në këto mjaltërime që flasin qartë dhe bukur edhe sot, edhe pse klubi i atëhershëm i shoferëve, që ndoshta rishtas e shohim tek “Udhëtim në Pranverë” nuk ekziston, edhe pse “Deti i plugimeve te reja” dëshmon qashtër dhe ndjeshëm: “Eja, e dashur, anës së detit /me sytë e mirë si qielli, /si trungje dallgët rrokullisen /dhe çahen, përflakur nga dielli./Ja, këtu do ngremë qytetin./Më të blertë se ky s’do të ketë, /mbi të kapshtie portokallesh /dhe radhë brezarësh gjer te retë.” Dhe ja le ta themi me vargun e fundit.... poezi të tilla enden e enden përjetësisht vetëm “Enden qyteteve të kaltëra.”

Poezitë “Zhytem” dhe “Plazhi i krorëzës” kanë në vetvete modelin ku shihet qartë qasja kulmore në krijimtarinë poetike të viteve që pasojnë një vrull poetik të vargut të bardhë te poeti që tashmë zotëron dhe konkurron ndjeshëm. Në thelb është vetë ajo ‘puhizë’ poetike që qartëson: “Këtu natyra është si në ditën e krijimit të botës./Edhe rëra e plazhit,/edhe shkëmbenjtë që dalin nga uji,/edhe deti,/edhe fundi i tij/mbajnë të pashqitur pullën origjinale të krijuesit.” (ibid). Më tej edhe rreth njëqind poezitë e autorit kanë brenda puhizën e vet e të detajuar imtësisht. Ajo që na shtyn është vendi që ata meritojnë.

Duke përfunduar

Analiza e poetikës dhe vlerave poetike të poetit Agim Mato te “Lundrimet” na shpie mes vargut në një sipar të hapur trepërmasor të hapësirës, vendit dhe kohës. Ajo na sqaron vlerën e një filozofie të tejdukshme që vjen nga lundrimi shpirtëror si imitim filozofik i jetës dhe rrethnajës metaforike të detlidhjes dhe tërë asaj ku ‘banon’ vargu poetik i Matos. Është një arsye më shumë se fakti i leximit, ajo që na detyron të huazojmë nga W. H. Auden se ‘Një poet është, para së gjithash, një person me pasion, që na detyron të gjithë neve që kemi një dashuri të madhe për gjuhën’. Dhe këtë ai e bën mjeshtërisht, poetikisht. Pra, duke përfunduar mund të themi se për ta vlerësuar si duhet aftësinë agimiane të këtij apo atij vargu, duhet të kemi parasysh jo vetëm bardhësinë e vargut të tij, por në po atë masë edhe mushtin dhe muzën poetike të tij, si dëshmi e dytë e kësaj aftësie. Duke i vendosur pranë e pranë Agim Maton dhe poezinë e tij, sepse ata të një udhe janë, të një shpirti, kemi të drejtë të hamëndsojmë se me arsyen e lundrimit filozofik rritet edhe lundrimi shpirtëror poetik.

Referenca:

Arnold, Matthew (2005) Prose, Poetry and Writing. London: Metuen.

Çabej, Eqerem (1939) Një skicë historike e literaturës shqipe. Shkodër: Shtypshkronja Franceskane.

Jung, Karl (2008) Ëndrrat e filozofia. Londër: Penguin.

Mato, Agim (2014) Lundrimet. Sarandë: Milosao.

Mërkuri, Timo (2012) “Kur flasim për Artin Jonian”. Sarandë: Milosao.                 

Nietzsche, Friedrich (2001). Lindja e tragjedisë. Tiranë: Eugen.

Plasari, Aurel (2010) Dy fjalë për rileximin e poetit. Tiranë: GEER.

Terziu, Fatmir (2012) Joni Poetik. Londër: Lulu.

Behgjet Pacolli, meriton të jetë premier i Kosovës,thotë populli !

Behgjet Pacolli, lideri i AKR-së nderohet në Tiranë me çmimin special të Leadership-it 2014.
Në ceremoni marrin pjesë autoritetet më të larta të shtetit shqiptar, kryetari i parlamentit, kryeministri, përfaqësues të opozitës, të botës akademike, urbanistikës, etj.

Si lider që vjen nga biznesi, unë di të vendos në shërbim të vendit tim hapësirën globale- tha zoti Pacolli. Duke mundësuar ndërlidhjen e shpejtë të Kosovës me botën globale, unë në krye të qeverisë do mundësoja rritje të shpejtë ekonomike deri në 10% dhe rritje të ndjeshme të buxhetit, vijoi ai.

Rritja do sigurohet, tha zotëri Pacolli, nëpërmjet investimeve të mëdha ndërkombëtare në infrastrukturën me rëndësi botërore, në zonat e lira ekonomike, në platformat agroushqimore me brand-e ndërkombëtare, me rivitalizimin e Trepçës dhe sektorit minerar.

Sot në Tiranë në mjediset e Universitetit ndërkombëtar urbanistik Polis u organizua dhënia e çmimit special të Lidershipit 2014 zotëri Behgjet Pacollit, presidentit të AKR-së. Në prani të autoriteteve më të larta shtetërore, kryeministrit Edi Rama, disa ministrave, përfaqësuesve të opozitës, autoriteteve të larta akademike nga gjithë Shqipëria, zotëri Pacolli pranoi çmimin që më parë e kishte marrë dhe Arben Xhaferri, Fatmir Sejdiu, Edi Rama, etj. Çmimi i dhënë vlersonte kontributin e zotit Pacolli në politikën zhvillimore, në paqësimin e politikës kosovare, për idetë në krijimin e Unionit ekonomik kombëtar, kontributin humanitar.

Zoti Edi Rama duke vlerësuar kontributin e zotit Pacolli tha se shpesh herë pasi kam parë mrekullitë e realizuara nga ky njeri i madh, së bashku me bashkëkombasit tanë kudo nëpër botë, kam pyetur : pse ky njeri ka vendosur të kthehet në fshatin e vet, në Kosovë? Përgjigja është ajo që Salvador Dalia i tha akademikëve francezë kur i dhanë një çmim të rëndësishëm : ky nderim nuk ma heq ende kuriozitetin për atë se sa më duan mua në fshatin tim. Behgjet Pacolli ka ardhur të japë në Kosovë, dhe jo të marrë, por ndoshta dhe të marrë pak dashuri të njerëzve të vet, duke qenë kurioz sesa e duan këta njerëz të tij. Unë e mora këtë çmim si kryebashkiak dhe tani jam kryeministër. Uroj që dhe ty të të sjellë fat ky çmim!

FJALA E ZOTËRI BEHGJET PACOLLIT NË CEREMONINË ME RASTIN E MARRJES SË ÇMIMIT SPECIAL TË LEADERSHIPIT

TIRANË, 30 MAJ 2014

Të nderuar zonja dhe zotërinj,
Autoritete akademike të Universitetit Polis dhe drejtues të Fondacionit COPLAN,
I nderuar kryetar i Parlamentit,
I nderuar kryeministër,

Është një kënaqësi e madhe të marr sot këtu prej Fondacionit CoPlan dhe Universitetit Polis, çmimin special të Leadership-it.
Kënaqësia ime është për disa arsye :
së pari, ose subjekti që ma ka akorduar është ndoshta njera prej NGO më serioze në rajon për zhvillimet urbane,
dhe gjithashtu
Universiteti Polis është një vatër dinjitoze e arsimit universitar shqiptar;
Së dyti, se këtë çmim e kanë marrë para meje kryeministri Edi Rama, asokohe me cilësinë e kryebashkiakut dhe Arben Xhaferi, një mik imi i kohëve të fundit, me të cilin kam bashkëndarë idenë e Bashkimit kombëtar që fillon nga ekonomia.
Nuk kam më trishtimin që bartej prej fjalisë nema profeta in patria sua. Nuk të bën kush prift në fshatin tënd. Pra nuk e kam më trishtimin se Shqipëria më ka nderuar shumë me universitetet e saj, me qytetet e saj, ndërsa Kosova jo. Edhe falë meje, edhe falë Edit, edhe falë CoPlan, edhe falë Arbenit, midis Shqipërisë dhe Kosovës po zhduken gjithnjë e më shumë kufijtë.
Ju më keni dhënë çmimin e leadership-it.

Unë me cilësinë e ndërmarrësit global të konvertuar në politikan dua t’ju them disa fjalë për konceptin tim të leadershipit që i duhet sot Kosovës.

Kosova sot fle mbi pasuritë më të mëdha të Europës.
Kosova ka sot një rini të mrekullueshme.
Pse ekonomia e saj nuk rritet më shumë në vit se 3-4% diçka që nuk garanton absorbimin e krahut të lirë të punës që krijohet çdo vit?
Mendoj se është problem leadershipi.
Çfarë leadershipi- përfaqsoj unë?
Për shkak të eksperiencës së madhe si ndërmarrës global unë kam fituar përfytyrime të drejta të hapësirës. E shoh Kosovën që është realisht një pikë në glob, brenda një bote të madhe që e shoh virtualisht si një pikë të vetme.
Ndërmarrja ime punon njëkohësisht në sisteme financiare që mbështeten në mbi 30 monedha të ndryshme. Kam themeluar, projektuar dhe ndërtuar kryeqytete. Besoj se kuptohet qartë se unë e kam konceptin e hapësirës.
Unë e di se Kosova, Shqipëria kanë pozitë të rëndësishme strategjike. Ato janë afër tregjeve të rëndësishëm dhe janë pjesë apo afër rrugëve të mëdha botërore.
Sot të fitosh në kohë, duke shfrytëzuar hapësirën tënde, duhet të ndërlidhësh financiarisht vendin tënd me botën globale financiare. P.sh ka banka në Azi, ku Kosova mund të gjejë kredi me interesa të ulët.
Të fitosh në kohë sot, duke shfrytëzuar pozicionin tënd do të thotë të ngresh zona të lira ekonomike. Të thithësh investitorë prodhues apo financiarë prej botës. Do të thotë të orientosh përqëndrime të mëdha të kapitalit duke nxitur zhvendosjen e tyre nga zona tradicionale aziatike afër Europës, etj.
Të fitosh në kohë sot, duke kuptuar nga hapësira do të thotë që produktet e tua të bëhen pjesë e brand-eve të njohur. Kjo do të siguronte rritjen e eksporteve tona. Alternativa është falimenti.
Të fitosh në kohë sot, do të thotë të nxisësh projektet në fushën e inovacionit, të nxisësh industritë e shërbimeve, të teknologjisë së informacionit, etj.
Të arrish sukses në gjithë këto drejtime, do të thotë ta rrisësh GDP e Kosovës, afro 10% në vit. Të punësosh afro 30-40 mijë vetë çdo vit.
Falë eksperiencës sime si ndërrmarrës (unë kam menazhuar një kompani me buxhet sa i Kosovës), unë di t’i arrij gjithë këto objektiva.
Unë jam megjithatë politikan atipik. Nuk di të gënjej, nuk di të flas bukur, por ama di të orientohem saktë në kohë dhe hapësirë.
Di të garantoj investitorët e llojeve të ndryshëm nga gjithë bota, që mund ta shndërrojnë vendin tim në storie suksesi botëror.
Pa modesti them se unë di ta bëj këtë.
Unë di të projektoj.
Unë di të kaloj lumin, sepse e kam kaluar disa herë.
Shpresoj që ju çmimin ma keni dhënë për aftësitë për të cilat fola më sipër, dhe jo për mungesat e fundit- në aftësinë manipulative. Gjithsesi të jeni të bindur se nuk do ju zhgënjej
Falemnderit.


May 30, 2014

LDK,VV, AAK nuk preferojnë që të bashkëqeverisin me Hashim Thaçin. Dëshirë për qeverisje të ngjashme si e mandatit të kaluar nuk ka as Aleanca Kosova e Re, e Behgjet Pacollit, por partia e biznesmenit të suksesshëm nuk i ka rënë vijë të kuqe kësaj mundësie.
Kështu as LDK, as AAK as VV e as Nisma nuk po preferojnë të qeverisin me partinë e Hashim Thaçit.

AKR vizion të qartë për zhvillimin e Kosovës, të pa korruptueshëm

Si e gjykoni deri në këto momente se AKR-ja është prezantuar përballë elektoratit të saj?

AKR-ja ka pasur një sfidë. Zgjedhjet u deklaruan shumë vonë dhe filluan në një farë mënyre të pa organizuara. Por sodoqoftë jemi në ditën e tretë të fushatës zyrtare. AKR-ja nuk ka bërë fushatë përpara fillimit të fushatës zyrtare, sepse AKR-ja ka parime dhe kemi nisur në datën ekzakt të fillimit të fushatës me datën 28 maj. Mund të them se janë ditë instensive, kemi vetëm 10 ditë fushatë. Partitë tjera kanë bërë fushatë pa ndërprerje dhe do ta kenë më të lehtë pak. Edhe pse unë e shoh një farë banalizimi, i të gjitha premtimeve të tyre sot duhet ti riciklojnë. Kurse AKR-ja është duke e informuar qytetarin, sepse AKR-ja është pak më ndryshe se partitë e tjera. Nuk shkon me premtime, por me një bagazh të sukseseve.

Për të mbijetuar dhe për të marrë elektorat, në një vend i cili është mësuar nga forca politike tradicionale, të cilat kanë kohë që mbijetojnë në tregun politik atje, e vështirëson kjo situatën apo e favorizon?

Ne kemi vetëm një eksperiencë politike prej 7 vitesh. U stabilizuam si parti politike dhe hymë në zgjedhje dhe aty e përfituam konsensusin e qytetarit për 13%. Kishim një program fantastik, krejtësisht ekonomik. Program i cili u kontestua nga forcat tjera politike për arsye se ato ishin mësuar të flasin për pseudopatriotizmin dhe për atë që kishte përjetuar Kosova. Ndërsa ne kuptuam se ekzistojnë tre faza për ndërtimin e Kosovës. Faza ku është planifikuar shtet ndërtimi, faza e pavarësisë së Kosovës. Faza e UÇK-së, ose Ushtria Çlirimtare e Kosovës që me ndihmën e miqve tonë ndërkombëtar, bëri të mundur që Kozova të lirohej. Aspiratat dhe dëshirat e dy fazave të kaluara do të thotë një Kosovë e lirë dhe e pavarur. Tani filloi faza e tretë, ne e dinim që është me rëndësi ti ofrohet qytetarit një program ekonomik në bazë të cilit do të krijohej prespektiva për krijimin e një atmosfere të re në Kosovë. Një prespektivë për punësim. Është kopjuar programi ynë elektoral nga partitë tjera, por origjinali mbetet tek ne. Ne kemi dëshmuar se në këtë qeverisje jo shumë të gjatë, 3 vjet e gjysëm, kemi korr sukses. Kemi filluar reformat, disa i kemi kthyer në formë të ligjit dhe janë në implimentim e sipër. Një pjesë tjetër e reformave janë në formë të draft-ligjit që kanë mbetur në parlament , pa u avancuar për shkak të përgjegjësisë të parlamentarëve. Pikërisht këto reforma që u bënë nga njerëzit e AKR-së janë edhe rezultatet me të cilat AKR-ja shkon edhe para qytetarëve të Kosovës. Jemi ata që dimë ta bëjmë këtë për arsye se kemi dituri, sepse kemi shpirtin për ta bërë këtë, kemi eksperiencën, kemi guximin për arsye se jemi të pakorruptueshëm. Askush s’ka mundur të korruptojë asnjë anëtar të AKR-së. Kjo na bën të mëdhenj, kjo na bën ndryshe nga të tjerët. Jam i bindur që me fitoren e dy Komunave që kishim në zgjedhjet lokale, ne i kemi treguar qytetarit që ekziston një mënyrë tjetër e funksionimit të shtetit.

Në momentin që është themeluar AKR-ja dhe në momentin që po flasim, sa ka ndryshuar jeta e qytetarëve të Kosovës?

Ka ndryshuar për mirë, unë nuk mund të them se nuk ka ndryshuar për arsye se kemi një realitet krejtësisht tjetër. Ne ishim nënshkrues të deklaratës së pavarësisë, ishim pjesë e shtetndërtimit, madje edhe pjesë e qeverisjes me partnerin e kualicionit. Ka një të vërtetë, ne nuk e kemi udhëheq lokomotiven, ne kemi qenë 2 ose 3 vagona , po s’kemi qenë ata që kemi udhëheq lokomotivën. Nëse AKR-ja do të kishte tërheq lokomotivën , AKR-ja do ti jepte një drejtim krejtësisht tjetër.

Cilat janë pakënaqësitë që i janë bërë Kosovës dhe që ju i evidentoni? Çfarë është bërë gabim dhe çfarë është bërë mirë?

Gabimi më i madh që na atribohet është hyrja jonë në një bashkëqëverisjeme një parti që ideologjikisht nuk është kompakte me ne. PDK-ja mbetet një parti me ide jo kompatibile me ideologjinë e partisë tonë. Ne jemi parti Liberal-Demokratike. Hyrja në bashkëqeverisje e ka dëmtuar AKR-në por ka pasur qellim qytetarin e Kosovës dhe mbarëvajtjen e Kosovës. Ne kishim dalë prej zgjedhjeve që kishin zgjat 6 muaj dhe sërish të shkohej në zgjedhje dhe këto zgjedhje do të zgjatnin vite të tëra, Kosova nuk e kishte atë luks. Bashkëqeverisja e ka dëmtuar, por mund të them se nëse mund të kthehem serish mbrapa , unë serish do ta bëja për arsye sepse ishte e nevojshme shumë për proçesin në Kosovë. Për sa i përket Kosovës, kemi ngrit imazhin për të bërë biznes, e kemi ngrit Kosovën në 5 vendet më reformiste në botë, nga informatat që vijnë nga Banka Botërore. Reformat që është dashur për tu bërë në Ministrinë e Zhvillimit Ekonomik, fatkeqësisht nuk është përfunduar, sepse kjo Ministri na është dhënë vetëm para një viti. Kjo punë ka mbetur aty dhe kjo punë mund të vazhdohet vetëm prej autorëve që dinë ta bëjnë këtë gjë, që kanë shpirt ta bëjnë këtë. Ky ishte gabimi më i madhi joni që atribohet nga qytetarët, por unë besoj se nuk ishte gabim sepse kemi çuar proçeset përpara.

E kanë kuptuar qytetarët qënien tuaj në kualicion dhe po themi këtë viktimizim tuajin?

Viktimizimi im është evident, ju e dini , që dikush me qëllim apo pa qëllim bëri shkelje të Kushtetutës, dhe gjatë përzgjedhjestime si President, unë nuk dija të komentoja dhe u tërhoqa nga ky post.

Po ky është moment për ta përdorur si një kauzë politike apo jo?

Është e vërtetë, dikush tjetër do ta përdorte, unë nuk e kam në plan ta përdor, sepse është e vetkuptueshme të qenurit në politikë është një nevojë vetëm nëse ti punon për interesat e qytetarëve dhe të shtetberjes së Kosovës. Njerëzit që më rrethojnë mua nuk kanë nevojë të nxjerrin të ardhura përsonale nga partia sepse secili ka një punë dhe ka krijuar të ardhura për të jetuar dhe nuk është burim jetësor politika.

Pse duhet një shtetas kosovar të votojë për ju?

Duhet të votojë për ne sepse ne punojmë për interesat e tij , ne nuk kemi qenë të korruptuar, nuk kemi keqpërdor buxhetin, ne kemi dhënë në mënyrë profesionale kontributin tonë për Kosovën. Nuk kemi pasë hapësirë drejtimi, sepse qytetarin e di që do të kishim dhënë më shumë. Në s’kemi drejtuar lokomotivën , sepse Kryeministri ka qënë i një partie tjetër dhe ju ka dhënë drejtim partive të veta. Mund të them se AKR-ja ka mund të japë shumë më tepër në këtë legjislacion, ka pas dhe ka ide , dhe duhet të implimetohen.

Sport, festë, ngjyra

Sot shënohet festa e 1 Qershorit, Dita Ndërkombëtare e Fëmijëve. Në këtë ditë fëmijët janë në qendër të vëmendjes dhe aktivitete të shumta u kushtohen vetëm atyre.

Me rastin e kësaj feste ministria e Arsimit dhe Sportit ka parashikuar një serë aktivitetesh në kryeqytet ku do të marrin pjesë nxënës nga shkolla të ndryshme 9-vjeçare.

Ministria e Arsimit dhe Sportit në bashkëpunim me Federatat Shqiptare të Sportit, organizon në ambientet e Agjencisë së Zhvillimit të Sportit aktivitetin festiv e sportiv “Sport, festë, ngjyra”, në të cilin do të marrin pjesë fëmijë të shkollave 9-vjeçare të qytetit të Tiranës. Në këtë aktivitet do të marrë pjesë edhe ministrja Lindita Nikolla.

Në këtë ditë feste për fëmijët nuk duhet të harrojme edhe sensibilizimi për të ndalur dhunën dhe abuzimin me fëmijët, sidomos angazhimin e tyre në punë kur janë ende të mitur. Shumë fëmijë ende shfrytëzohen nëpër rrugë për të lypur, në një kohë që duhet të ishin nëpër bankat e shkollave.

VV-në në qeverisje, nuk do të ketë bisedime me Serbinë, por vetëm me serbët e Kosovës dhe me Tiranën zyrtare.

 Lideri( kombëtar ) i Lëvizjes Vetëvendosje, Albin Kurti, në një intervistë dhënë Zërit të Amerikës ka folur pak para zgjedhjeve të 8 qershorit që pritet të mbahen në Kosovë.

Ai tha se nëse Vetëvendosje vjen në qeveri do të kryhen një sërë ndrsyhimesh në Kosovë, ku mes tjerash do të vihet një shtet ligjor dhe do të ketë barazi sociale.

Kurti u shpreh se me VV-në në qeverisje, nuk do të ketë bisedime me Serbinë, por vetëm me serbët e Kosovës dhe me Tiranën zyrtare.

Albin Kurti shpjegoi se serbët qëe marrin urdhëra nga Beogradi dhe janë pjesë e strukturave serbe në Kosovë do të ndiqen penalisht.

Më tej, kryeatri i Vetëvendosjes tha se bashkimi mes Kosovës dhe shqipërisë nuk çon në luftë ballkanike, por mund të kryhet edhe përmes mjeteve demokratike.

"Pengesë e kemi nenin 1.3 të kushtetutës që na e ndalon bashkimin me një shtet tjetër. Kufiri midis Kosovës dhe Shqipërisë nuk është kufi i shqiptarëve, është kufi i Jugosllavisë dhe Serbisë. Dhe mendoj që nuk duhet të hezitojmë ta themi hapur këtë gjë. Bashkimin e Kosovës me Shqipërinë unë nuk e shoh si diçka që shkakton luftën e tretë ballkanike. Por, në mënyrë paqësore dhe demokratike, pra me referendum, me bashkëpunimin e dy qeverive, ne do të mund të banim këtë", tha Kurti.

Në fund, Albin Kurti u shpreh se ka edhe politikanë të Prishtinës dhe Tiranës që nuk e duan bashkimin, por se duhet të marrë fund njëherë e mirë feudalizmi dhe se duhet bashkimi për të mirën e një tregu të përbashkët dhe demokracie të zhvilluar.

Çfarë fshihet prapa Aleancës Ekonomike Euroaziatike?!

Prof.dr. Eshref Ymeri

            Siç është bërë e ditur, më 29 maj 2014, presidenti rus Putin, i cili ka ardhur në krye të Federatës Ruse më 26 mars të vitit 2000 dhe, së paku, deri në vitin 2024 do të vazhdojë të jetë president i vendit, presidenti i përjetshëm Nazarbajev i Kazakistanit që prej 10 dhjetorit të vitit 1991, dhe presidenti gati i përjetshëm Llukashenko i Bjellorusisë që prej 20 korrikut të vitit 1994, u mblodhën në Astana, kryeqytet i Kazakistanit, dhe nënshkruan marrëveshjen për krijimin e Aleancës Ekonomike Euroaziatike. Parlamentet e të tre vendeve duhet ta ratifikojnë këtë marrëveshje deri në fund të vitit 2014 dhe ajo duhet të hyjë në fuqi më 1 janar të vitit 2015.

            Mendohet se kjo marrëveshje do të shënuaka daljen në skenë të një bashkësie të madhe ekonomike, pas Bashkimit Evropian, në një hapësirë pa kufi dhe pa dogana për 170 milionë banorë.

            Marrëveshja në fjalë, siç thuhet, dashka të shënojë një shkallë të re integrimi, për të siguruar lëvizjen e lirë të mallrave, të shërbimeve, të kapitaleve dhe të fuqisë punëtore dhe krijimin e një tregu të përbashkët në një hapësirë gjigante, të shoqëruara këto me heqjen e pengesave kufitare dhe të migracionit. Qytetarëve iu krijuaka mundësia për të zgjedhur, pa kurrfarë kufizimesh, se ku dëshirojnë të banojnë, të punojnë apo të vazhdojnë shkollimin. Sipërmarrësit do të gëzuakan të drejtën ta vendosin me dëshirën e vetë se ku u pëlqen ta regjistrojnë firmën e tyre.

            Por nënshkrimi i kësaj marrëveshjeje është shoqëruar edhe me ca rezerva nga ana e Kazakistanit dhe e Bjellorusisë. Kështu, Nazarbajevi i përmbahet pikëpamjes se marrëveshja në fjalë duhet të jetë vetëm e natyrës ekonomike, pa kurrfarë politizimi. Më herët, kur bëhej fjalë për projektin e kësaj marrëveshjeje, qe menduar edhe për futjen e sistemit të një valute të përbashkët. Madje qe menduar edhe emërtimi i valutës, si rubla euroaziatike ose euraz. Por tani qe vendosur të hiqej dorë nga valuta e përbashkët. Është e paqartë, gjithashtu, se ku do të jetë kryeqyteti i Aleancës Ekonomike Euroaziatke. Këto “paqartësi” për punën e kryeqytetit, sigurisht që janë hile të Putinit, i cili kërkon t’u mbush mendjen Kazakistanit dhe Bjellorusisë se ai na qenka, demek, i shqetësuar për ngritjen e aksioneve të tyre në raportet e ardhshme me Moskën. Dhe për t’i bindur edhe më shumë ortakët e tij, Nazarbajevin dhe Llukashenkon, paskej vendosur që takimi për nënshkrimin e marrëveshjes së lartpërmendur, të zhvillohej në kryeqytetin e Kazakistanit dhe jo në Moskë.

            Por edhe presidenti bjellorus Llukashenko, që para nënshkrimit të marrëveshjes,  paska shprehur njëfarë pakënaqësie për sa i përket krijimit të Aleancës Ekonomike Euroaziatike. Ai pati deklaruar:

 “… ne kemi ende mundësi për t’i bërë marrëveshjet tona më të mira, për leverdinë e ndërsjellë të të gjithë pjesëmarrësve të aleancës sonë. Dhe duke qenë partner të çiltër, të besueshëm, se ndryshe Bjellorusia e ka të pamundur. Ne, detyrimisht, do të bisedojmë për një gjë të tillë edhe me presidentin e Rusisë, edhe me presidentin e Kazakistanit” (Citohet sipas: Putini, Llukashenkoja dhe Nazarbajevi nënshkruan marrëveshjen për Aleancën Ekonomike Euroaziatike”. Marrë nga faqja e internetit “topnews.ru”. 29 maj 2014).

            Të bëjnë përshtypje rezervat e Nazarbajevit dhe njëfarë pakënaqësie e Llukashenkos lidhur me këtë marrëveshje. Këta të dy, së bashku me presidentin Putin, janë komunistë palcarë dhe stalinistë të regjur. Putini, i lindur më 7 tetor 1952, Nazarbajevi, i lindur më 6 korrik 1940 dhe Llukashenkoja, i lindur më 30 gusht 1954, si komunistë të vendosur dhe stalinistë besnikë, kanë qënë këmbëngulës në ruajtjen e perandorisë sovjetike.

            Putini ka qenë kundërshtarë i rreptë i shpërbërjes së ish-Bashkimit Sovjetik. Kundërshtimin  e tij të prerë për këtë shpërbërje ai e ka shprehur gjatë fushatës zgjedhore për mandatin e tij të dytë presidencial, të zhvilluar në muajt e parë të vitit 2004. Sipas zotit Malcom Haslet, analist i BBC-së për Euro-Azinë, zoti Putin paska deklaruar se shpërbërja e Bashkimit Sovjetik paska qenë “një tragjedi kombëtare e parmasave të papara” (Citohet sipas: Gazeta “Tribuna”, 19 shkurt 2004, f. 11. E përjavshme informative e pavarur që botohet në Athinë). 

 Megjithatë, kjo shpërbërje qe e  pashmangshme, prandaj, sipas marrëveshjes që u arrit më 8 dhjetor 1991 në Bjellovezh të Bjellorusisë mes Presidentit të Federatës Ruse Boris Jelcin, Kryetarit të Sovjetit Suprem të Ukrainës Leonid Kravçuk dhe Kryetarit të Sovjetit Suprem të Bjellorusisë Svjatosllav Shushkeviç, u mor vendimi për shpërbërjen e Bashkimit Sovjetik dhe për krijimin e Bashkësisë së Shteteve të Pavarura. Llukashenkoja madje, gjatë ratifikimit të marrëveshjes së Bjellovezhit në Sovjetin Suprem të Bjellorusisë, votoi kundër dhe më pas pati deklaruar se shpërbërja e Bashkimit Sovjetik na paskej qenë katastrofa më e madhe gjeopolitike e shek. XX.

            Me sa duket, brymosja e tyre me stalinizëm, këta tre komunistë në botëkuptim, i bën të dyshojnë te sinqeriteti i njëri-tjetrit, meqenëse tradita e sundimit komunist në mbarë vendet ish-komuniste të Evropës Lindore, ka pas vërtetuar në praktikë se udhëheqësit komunistë i kanë ngrënë kokën njëri-tjetrit. Dyshimi i Nazarbajevit dhe i Llukashenkos në sinqeritetin e Putinit ka një bazë reale, meqenëse Rusia, tradicionalisht, e ka vërtetuar në praktikë se s’e ka për gjë t’i katandisë marrëveshjet në një copë letër pa vlerë. Prandaj jo më kot Bismarku dikur pati deklaruar:

 

            “Një marrëveshje e nënshkruar me Rusinë nuk vlen as sa copa e letrës në të cilën është shkruar” Citohet sipas: “Aforizma të Bismarkut për Rusinë dhe për rusët”. Marrë nga faqja e internetit “aforizmik.ru”. 20 dhjetor 2013).

 

            Pikërisht kjo është edhe arsyeja që si Nazarbajevi, edhe Llukashenkoja, i druhen fort politizimit të kësaj marrëveshje, politizim ky që do të thotë cënim i sovranitetit dhe i tërësisë territoriale të Kazakistanit dhe të Bjellorusisë për interesat neoperandorake të Moskës.

            Në shikim të parë, kjo duket si marrëveshje ekonomike, por prapavijën e saj politike Putini e fsheh djallëzisht. Ndërkohë, puthadorët e tij të shumtë, të cilët ai i ka selitur me kujdes në mjetet e informimit masiv dhe në fushën e filozofisë, hilenë e Putinit e zhveshin nga petku i  demagogjisë dhe hedhin në publik idenë putiniane për ringjalljen e perandorisë sovjetike,

            Ja se çfarë deklaron njëri nga filozofët, politologët dhe publicistët rusë:

            “Gabimi kryesor i oponentëve të Rusisë në Perëndim qëndron në faktin se ata hamendësojnë se po i kundërvihen pak a shumë një grupi të aftë politik të elitës ruse që ka mundur ta monopolizojë pushtetin në duart e veta. Dhe nuk po e kuptojnë se po pleksen në një kundërvënie me ca ligjësi historike, me aspiratën e një populli të madh për vetëvendosje në formën e ringritjes së tërësisë së mjedisit të vetë historik të banimit, domethënë të ringritjes së organizimit të vet shtetëror në kuadrin e atdheut të vet historik - Bashkimit  Sovjetik” (Citohet sipas: Sergej Çernjakovski. “Amerikanëve nuk ua vlen të bëhen pengesë në rrugën e historisë - kjo do t’i flak mënjanë”. Marrë nga faqja e internetit “km.ru”. 26 mars 2014).

            Po cili është ky Sergej Çernjakovski?

            Është filozof politik rus, politolog, publicist, anëtar efektiv i Akademisë së Shkencës Politike, doktor i shkencave politike, profesor i Katedrës së Kulturës së Paqes dhe të Demokracisë të Fakultetit të Historisë, të Politologjisë dhe të së Drejtës të Institutit Historiko-Arkivor të Universitetit Shtetëror Humanitar Rus, këshilltar i presidentit të Universitetit të Pavarur Ekologo-Politologjik Ndërkombëtar.

Por frymëzimet shoviniste për ringritjen e Bashkimit Sovjetik, Putini i merr jo vetëm nga puthadorët e tij të regjur në mjetet e informimit masiv, si puna e Dmitri Kiselovit, i cili kuturis të deklarojë se “Federata Ruse, po të jetë nevoja, Shtetet e Bashkuara të Amerikës mund t’i kthejë në hi radioaktiv, duke përdorur armët bërthamore” (Citohet sipas: Rusia mund t’i kthejë në hi radioaktiv Shtetet e Bashkuara të Amerikës - drejtuesi i emisioneve televizive Kiselov”. Marrë nga faqja e internetit “news.liga.net”. 16 mars 2014), jo vetëm nga filozofët e kallëpit të Sergej Çernjakovskit, por edhe nga shkrimtarë të mëdhenj, si Aleksandër Sollzhenjicini (1918-2008).

Në korrik të vitit 1990, Sollzhenjicini pati shkruar një broshurë me titull “Si ta rregullojmë Rusinë”, e cila u botua në gazetën “Komsomolskaja pravda” më 18 shtator të po atij viti. Në atë broshurë, Sollzhenjicini shpreh pikëpamjet e veta për Kazakistanin dhe për Ukrainën. Këtu po ndalem në dy citate nga broshura e tij dhe në reagimet që ngjalli ajo asokohe në Kazakistan dhe në Ukrainë.

Pikëpamjet e Sollzhenjicinit për Kazakistanin:

“… Për Kazakistanin. Territorin e tij të sotëm gjigant komunistët e patën copëtuar pa mend në kokë, si u qëlloi: nëse diku kopetë endacake kalojnë një herë në vit, atëherë atje vendi u quaka Kazakistan… Por Kazakistani përbëhet prej Siberisë Jugore, prej zonave jugore përbri Uralit, si edhe prej hapësirave qëndrore të shkretëtirave, të cilat i patën transformuar dhe sistemuar rusët, të burgosurit dhe popullsitë e internuara. Dhe sot, në mbarë Kazakistanin me kufinj të fryrë, kazakët përbëjnë më pak se gjysmën e popullsisë. Kompaktësia e tyre, pjesa amtare e qëndrueshme e tyre, shtrihet në harkun e madh jugor të krahinave, që prej skajit lindor deri në perëndim, pothuajse deri në brigjet e detit Kaspik, që popullohet kryesisht me kazakë. Dhe në qoftë se në këtë hapësirë ku shtrihen, ata dëshirojnë të shkëputen, atëherë udhë e mbarë u qoftë” (Сitohet sipas: “Thirrja e Sollzhenjicinit: reagimi i parë”. Marrë nga faqja internetike e gazetës ruse “Panorama”. 12 (24) tetor 1990).

Reagimet në Kazakistan:

Në sheshin para ndërtesës së Akademisë së Shkencave në Alma-Ata, më 22 shtator 1990, u zhvillua një miting që e organizonin përfaqësuesit e organizatave politiko-shoqërore. Në miting u hodhën parullat:

“Nuk do ta lejojmë copëtimin e Kazakistanit!”, “Sollzhenjicini është përfaqësues i shovinizmit të shtetit të madh!”. “O popull, bëju gati për mbrojtjen e tokës tënde!”. “Nuk do të japim asnjë pëllëmbë nga toka e Kazakistanit!” (po aty).

Pikëpamjet e Sollzhenjicinit për Ukrainën:

“… populli ynë u nda në tri degë vetëm për shkak të fatkeqësisë kërcënuese të dyndjes mongole, si edhe të kolonizimit polak. Në këtë mes kemi të bëjmë me një gënjeshtër të trilluar pak kohë më parë, sikur gati që nga shek. IX na paska ekzistuar një popull i veçantë ukrainas, me një gjuhë të veçantë joruse” (po aty).

Reagimet në Ukrainë:

Igor Juknovski, kryetar i grupit te deputetëve “Narodnaja Rada” (Parlamenti i Popullit) në Sovjetin Suprem të Ukrainës, lëshoi këtë deklaratë për broshurën e Sollzhenjicinit:

“Disa teza të asaj broshure, kaq shumë më befasojnë, saqë unë nuk gjej dot fjalë për të shprehur revoltën time… Është e çuditshme që disa intelektualë të shquar rusë qëndrojnë në pozita imperialiste” (po aty).

Zëvendëskryetari i Këshillit Krahinor të Lvovit, Nikollaj Gorin, u shpreh:

Qëndrimi i Sollzhenjicinit ndaj çështjes ukrainase është shovinist” (po aty).

Njëri nga udhëheqësit e partisë republikane të Ukrainës, Sergej Naboka, deklaroi:

“Duke e respektuar Sollzhenjicinin si shkrimtar, unë e konsideroj atë një mendimtar pa kurrfarë vlere. Duke mbetur imperialist në pikëpamjet e veta, ai fut hundët atje ku nuk i takon. Nga të gjithë patriotët rusë, për mendimin tim, nuk ka asnjë të vetëm, i cili do të mund t’i lante mëkatet që bolshevikët rusë kanë bërë në tokat e popujve që kishin nën sundim” (po aty).

Në sesionin e Këshillit Krahinor të Lvovit qe aprovuar një deklaratë lidhur me përmbajtjen e broshurës së Sollzhenjicinit. Në atë deklaratë, ndër të tjera, thuhej:

“Fatkeqësia fillon që nga mësuesit dhe profetët e paftuar… Halli nuk është aspak tek ato fyerje që Sollzhenjicini i lejon vetes në adresë të popullit ukrainas.., halli është se neve po na përfshijnë përsëri brenda hapësirës historike të popullit rus… Ne asnjëherë nuk kemi pasur asgjë kundër popullit rus dhe dëshirojmë që popujt tanë të jetojnë si popuj paqësorë dhe të mirë. Por dashuria dhe respekti duhen merituar. Ideja e rilindjes së pansllavizmit që propozon Sollzhenjicini, për ne është e rrezikshme si asnjë tjetër. Është e rrezikshme sepse neve na lihet përsëri roli i vëllait të vogël… Ne i kemi pasur me kohë dhe tani i kemi profetët tanë. Ukraina në Shtëpinë e Përbashkët Evropiane do të hyjë si Ukrainë. Aleancë me Rusinë nuk do të ketë” (po aty).

Me nënshkrimin e marrëveshjes për krijimin e Aleancës Ekonomike Euroaziatke, Putini, sipas të gjitha gjasave, kërkon t’i rikthehet, nën rrogoz, procesit të rusifikimit të ish-republikave sovjetike.

Në periudhën e perandorisë sovjetik, ky rusifikim ishte një tjetër mënyrë nënshtrimi që sajoi shovinizmi rusomadh në raport me republikat sovjetike. Ky ishte i ashtuquajturi sundim “i butë”, “i kadifenjtë”, ishte rusifikim i tyre shkallë-shkallë. Shqetësimi për rusifikimin e republikave erdhi e u ravijëzua sidomos pas shpërbërjes së perandorisë sovjetike. Ky shqetësim u shfaq me forcë sidomos në Estoni, në të cilën 33% të popullsisë prej 1,5 milionë banorësh e përbënin rusët.

Njëri nga përfaqësuesit e diasporës ruse në Kazakistan, Jakov Bjellousov, shkruante më shumë se një dekadë më parë:

 “Historia i pati rregulluar punët asisoj që pothuajse gjatë dy shekujve popujt e Kazakistanit të ndodheshin në përbërjen e Perandorisë Ruse dhe mandej të Bashkimit Sovjetik. Kultura ruse dha një kontribut të ndjeshëm në zhvillimin e kulturës së popujve të Kazakistanit…Por, gjatë viteve të fundit, funksionimi i kulturës ruse në Kazakistan po has në vështirësi. Nëpër institucionet arsimore është pakësuar në mënyrë të konsiderueshme mësimi i gjuhës ruse, i letërsisë ruse. Gjuha ruse sa vjen e po i humbet pozitat e veta në administratën shtetërore. Deri tani nuk është aprovuar ligji për statusin e gjuhës ruse, si gjuhë që përdoret zyrtarisht në institucionet shtetërore. Opinioni publik rus në Kazakistan shpreh shqetësimin për faktin që sapo vjen e ngushtohet sfera e funksionimit të gjuhës ruse dhe të kulturës ruse. Pavarësisht nga largimi i rreth 2,5 milionë rusëve nga Kazakistani, 4,5 milionë kanë mbetur” (Citohet sipas: Gazeta “Rossija”, 27 qershor - 3 korrik 2002, f. 11).

Sipas të dhënave statistikore të vitit 2013, diaspora ruse në Kazakistan kishte zbritur në 3 milionë e 712 mijë frymë.

Kot ankohej zoti Bjellousov. Gjuhës ruse në Kazakistan nuk ia kishin fajin kazakët. Fajin ia kishte shovinizmi rusomadh me revanin që kishte marrë gjatë sundimit komunist sovjetik për rusifikimin pa zhurmë e pa bujë të popullit kazak. Faktin e prirjes së hapur të rusifikimit të Kazakistanit nga ana e shovinizmit rusomadh të periudhës së komunizmit, zoti Bjellousov kërkon ta anashkalojë. Shpërfillja për gjuhën dhe për letërsinë ruse që i rënka në sy zotit Bjellousov, tregon se ato i janë imponuar popullit të Kazakistanit nga ana e shovinizmit rusomadh të periudhës sovjetike. I thonë gati 7 milionë rusë në një vend me një popullsi prej rreth 16 milionë banorë në vitin 1989. Mirë që në Kazakistan u dyndën shumë rusë se atje Hrushovi pati nisur aksionin e famshëm për hapjen e tokave të reja, atje u ndërtuan kozmodromet për lëshimin e raketave. Mirë që në Ukrainë u vendosën, po ashtu, mjaft rusë, se aty funksionon pellgu i pasur qymyrguror i Donbasit, aty qenë ngritur uzina dhe fabrika të shumta, stacion termobërthamor etj., po në Republikën e vogël të Estonisë pse duhej të vendoseshin aq shumë rusë kur nuk kishte gjëra të tilla? Përgjigjja është e thjeshtë: se duhej bërë rusifikimi i saj.

Me sa duket,Putini po mundohet ta minimizojë në maksimum shqetësimin që e bren përbrenda për Ukrainën, problemet me të cilën i krijoi vetë, në bashkëpunim të ngushtë me mashën e tij në Kiev, ish-presidentin Janukoviç. Se atij nuk mund të mos i bëjnë përshtypje fjalët e dikurshme të Bismarkut, i cili ka pas deklaruar:

“Madhështia e Rusisë mund të minohet nëse Ukraina do të ndahet prej saj…” (Citohet sipas: “Bismarku për Rusinë”. Marrë nga faqja e internetit “bugaga.ru”. 21 mars 2013).