IQ e presidentëve amerikanë

Detyra e presidentit të Shteteve të Bashkuara është thjesht një nga më të vështirat në botë. Sigurisht, atyre që kanë qenë në këtë post u janë dashur vite të tëra arsimim për t’u marrë në konsideratë, e gjithashtu një lloj zgjuarsie totalisht ndryshe nga njerëzit e thjeshtë për të pasur sukses. Por, a e keni menduar ndonjëherë se cilët kanë qenë komandantët e përgjithshëm më të zgjuar e ata më pak të zgjuar? Nëse nga Shtëpia e Bardhë është marrë ndonjëherë ndonjë vendim i dobët, kjo ka ardhur si pasojë e fatit të keq apo budallallëkut? Hidhini një sy renditjes, nga më pak i zgjuari tek ai më i zgjuari:

Martin van Buren – 129.4

William Howard Taft – 129.5

James Buchanan – 129.6

Andrew Johnson – 129.7

Zachary Taylor dhe Harry S. Truman – 129.8

Warren Harding – 129.9

George Washington – 130

Barack Obama – 130.1

Gerald Ford – 130.2

Franklin D. Roosevelt – 130.5

Lyndon B. Johnson – 130.6

Calvin Coolidge – 131.5

Herbert Hoover – 131.6

Ronald Reagan – 131.9

Richard Nixon – 132.6

George H. W. Bush – 133

William McKinley dhe James Polk – 133.4

Grover Cleveland – 134

Andrew Jackson – 135

Dwight D. Eisenhower – 135.1

Benjamin Harrison – 135.4

William Henry Harrison dhe Rutherford Hayes – 136.3

George W. Bush – 137

Franklin Pierce – 137.4

John Tyler – 138.1

Millard Fillmore – 139

Abraham Lincoln – 140

James Garfield dhe Chester Arthur – 142.3

Theodore Roosevelt – 143

John Adams – 145

Woodrow Wilson – 145.2

Bill Clinton – 149

John F. Kennedy – 149.8

Thomas Jefferson – 150

James Madison – 150

Jimmy Carter – 153

John Quincy Adams – 165

Martin Camaj ,ende i pa zbuluem

Martin Camaj lindi më 21 korrik 1925 në një zonë malore, në Temal të Shllakut. Ky mjedis i egër malor do të lërë mbresa dhe do të ndikojë te shkrimtari dhe gjuhëtari i ardhshëm. Që në fëmijëri u dallua për një zgjuarsi të veçantë, gjë që u ra në sy prindërve të Camajt. Kështu atyre u lindi dëshira që Martini të mos ndiqte rrugën e disa bashkëmoshatarëve për t‘u bërë çoban në ato zona, por të arsimohej më tej. La Temalin e largët dhe erdhi në Shkodër për të ndjekur mësimet në kolegjin Saverian, një kolegj me emër në të cilin kishin studiuar patriotë, shkrimtarë, gjuhëtarë dhe mësues të afirmuar në profesionin e tyre. Pasi mbaroi studimet në këtë kolegj, filloi të ushtrojë detyrën e mësuesit në fshatin Prekal të zonës ku lindi, 25 km larg Shkodrës. Bindjet e tij nuk pajtoheshin me regjimin e kohës, prandaj në vitin 1948, në moshën 23-vjeçare arratiset për në Jugosllavi. Pas disa peripecish, ai filloi studimet e larta në Universitetin e Beogradit, në degën Gjuhë-Letërsi Sllave dhe latine, pranë profesorit të dëgjuar kroat, Henrik Bariç. Menjëherë prirjet e tij letrare i konkretizoi me botimin e dy vëllimeve poetike “Nji fyell ndër male” (Prishtinë, 1953) dhe “Kanga e vërrinit” (Prishtinë, 1954). Nuk i dimë rrethanat se si u krijuan, por Martin Camaj, 8 vjet pasi ishte arratisur dhe pasi kishte mbaruar Universitetin e Beogradit, në vitin 1956, posa i kishte mbushur 31 vjetët, shkoi për studime pasuniversitare në Romë, duke lënë përfundimisht Beogradin dhe duke u bashkuar me shokët e një ideali E. Koliqin, K. Gurakuqin, M. Krujën etj.

Në Universitetin e Romës u specializua për gjuhësi, duke konsoliduar gjithnjë e më shumë formimin e tij filologjik. Ai zgjodhi si temë disertacioni veprën e parë të gjuhës shqipe “Mesharin” e Gjon Buzukut, një studim mjaft interesant dhe i rëndësishëm për kohën kur u shkrua. Fillimisht Martin Camaj do të jetë lektor në Universitetin e Romës pranë katedrës së gjuhës dhe të letërsisë shqipe që drejtohej nga shkrimtari E. Koliqi, por njëkohësisht që për disa vjet qe edhe kryeredaktor i revistës prestigjioze “Shêjzat”(Le Pleiadi) (1957-1978) që dilte në Romë. Por jeta e këtij intelektuali ishte në lëvizje. Pas një qëndrimi prej afro 10 vjetësh në Romë, do të lerë kryeqytetin italian dhe do të vendoset në Mynih të Gjermanisë, ku do të merret kryesisht me studime gjuhësore.

Në Universitetin e atij qyteti do të mbrojë me sukses një temë nga fusha e formimit të fjalëve të shqipes, të titulluar “Fjalëformimi i shqipes. Mënyrat e formimit të emrave të vjetër.” Në Mynih jo vetëm do të mbajë leksione për studimet albanologjike, por pas disa vjetësh do të themelojë katedrën e gjuhës shqipe në atë universitet që do ta drejtojë gjatë 20 vjetëve, prej vitit 1971-1990, vit në të cilin doli në pension. Autori ynë do të jetë një personalitet i cili do të vlerësohet nga instancat shkencore të kohës dhe redaksitë e disa revistave që dilnin në Evropë.

Vdiq larg vendlindjes së tij, në Bavarinë e Epërme, në fshatin malor Lengries, më 12 mars 1992, në moshën 67-vjeçare nga një sëmundje e pashërueshme pranë së shoqes dr. Erika Camaj. Me gjithë ndryshimet e ndodhura në vendin tonë, me përmbysjen e regjimit monist, për arsye shëndetësore, ai nuk arriti të shohë vendlindjen e tij Temalin e largët malor, por edhe Shkodrën, me të cilën e lidhnin shumë kujtime, kryesisht, nga qëndrimi i tij në kolegjin Saverian.

Fokusi i tij tek dialektika.



Autori, duke jetuar larg atdheut-mëmë, në disa raste, duke mos u njohur edhe me të gjitha botimet dialektore, të kryera në Shqipëri, edhe nga vetë mundësitë që kishte, u mor me studimet dialektore arbëreshe të provincës së Avelinos, të Falkonares, të Bariles, të Vila Badesës etj. Camaj nuk kishte si qëllim më vete që të paraqiste vetëm veçoritë gjuhësore të këtyre të folmeve.



Në mënyrë të veçantë, duke ndjekur metodat bashkëkohore, donte të paraqiste edhe historinë e tyre, por edhe aftësinë që kanë pasur këto të folme për të ruajtur traditën, duke pasqyruar përmes gjuhës, zakoneve, riteve identitetin, ndonëse kishte disa shekuj që kishin lënë atdheun e të parëve. Dy dialektologë të afirmuar, J.Gjinari e Gj.Shkurtaj kanë vërejtur se Martin Camaj që nga fillimi i viteve ‘60 të shekullit të kaluar deri në fund të viteve ‘80 kreu një hetim sistematik rreth të folmeve të ndryshme arbëreshe dhe arriti të përshkruante tipin më përfaqësimtar të zonave të ndryshme dialektore, sidomos të atyre më anësore (periferike) dhe më të ekspozuara ndaj ndikimit asimilues të italishtes.

Me interes janë tri monografitë e hartuara nga Martin Camaj me karakter dialektologjik, si: “E folmja shqipe e Grecit në krahinën e Avelinos”, Firenze, 1971, 120 f. italisht. Është një ndër monografitë e para të shkruara për një të folme arbëreshe. Gjashtë vjet më vonë botoi në gjermanisht monografinë e dytë me karakter dialektologjik të titulluar” “E folmja shqipe e Falkonares në krahinën e Kozencës”, në gjermanisht 1977, 148 f. dhe më 1991 botoi monografinë e tretë “E folmja arbëreshe e Shën Kostandinit në krahinën e Potenzës”, në italisht. Gjithashtu, Camaj ka shkruar edhe artikuj të tjerë me karakter dialektologjik. Gjithashtu, nga kjo fushë janë me interes shkrimet për probleme të bilinguizmit dhe të plurilinguizmit gjuhësor.

“Për poetin nga bjeshkët e Temalit bota ishte si arsenal shenjash, kurse letërsia për të ishte një mjet për t’u dhënë shenjave një tingull nëpërmjet fjalës”, – kështu shkroi në përshkrimin e librit për Martin Camajn Hans Joachim Lanksch, ish-studenti i albanologut shqiptar që pati fatin të mësojë shqipen nga Martini. Libri titullohej “Martin Camaj, ende i pazbuluem”.

Nga njëra anë Martin Camaj ishte i qetë, paksa timid, i padukë e modest, me plot dinjitet dhe krenari të natyrshme, shpesh ishte ndërdyzash, e kërkonte vetminë. Nga ana tjetër, i njëjti Martin Camaj, djalë bariu nga katundi mbishkodran Temal, e çau rrugën e vet me energji dhe vullnet të rrallë.

“Camaj fliste me zë të ulët dhe fjalët i maste mirë. Kur i bënin ndonjë pyetje, shpesh heshtte gjatë për t’u menduar mirë dhe pastaj befasonte me një përgjigje fare të papritur”, – vijon më tej kujtimet studenti i tij Hans Joachim Lanksch.

Veprat e Martin Camajt.

Djella: tregim në prozë e në vjershë, Romë 1958, është përpjekja e tij e parë.
Rrathë: roman, Mynih 1978
Shkundullima: prozë, Mynih 1981
Karpa: Romë 1987
Loja mbasdrekës: dramë Mynih, 1981
Kandili argjandit: dramë, Kozencë 1983
Dranja: madngale, Mynih 1991
Një fyell ndër male: poezi, Prishtinë 1953
Kanga e vërrinit: poezi, Prishtinë 1954
Legjenda: poezi, Romë 1964
Lirika mes dy moteve: poezi, Mynih 1967
Njeriu më vete e me të tjerë: poezi, Mynih 1978
Poezi: 1953-1967: poezi, Mynih 1981

Të huaja

Poesie: Palermo, 1985
Selected poetry: Nju Jork, 1990
Palimpset: Nju Jork 1991, Gedichte, Mynih 1991.

DREKE MALSORE

Sot ashtë marrë një gjak.

Dy plumba lëshuen përdhe një burrë.

Sot ashtë marrë një gjak.

Nën tunin e spatës

Pëlset rrashta e kaut te prroni.

(Drekë të mëdha po bahen sot!)

Sot ashtë marrë një gjak.

Gjama e burrave tërbueshëm

Përzihet me erën e mishit ndër zjarme.

E gjethi i Vjeshtës bie i djegun mbi kapuçat e bardhë

Ndë tryeza, jashtë

Natë. Në vorrezat mbi kodër

Tokë e re, hanë e re.

Ujqit janë ulë prej malesh

E pijnë gjak në përrue.

Deshta nji vashe

Deshta nji vashe

ne shtepine e vogel rrethue ne shimshir,

ne shtepine e vogel me lule ne shkalle.

Fluturova si bleta ne rrezet e para ne ajr

mbi flatrat e ndjenjes.

Zemra m’u dridh e dora

si thimthat e bletes zoge

ne gjinin e lules, ne aroma,

kur pin nektar.

Desha nji vashe me gjakun e ndezun te Jugut,

me butsine e frymes teme ne muzg

kur gjoksi binte ne pagje.

Tash, i vetem zani i kullute i saj nper shtepi

me duket se me kumbon ne veshe

ndojhere,

nji melodi e dashun dikur – ne rini.

Flori Bruqi

Vdiq albanologu gjerman Wilfried Fiedler

 Vdiq në moshën 86 vjeçare,  Vilfrid Fidler (Wilfried Fiedler), gjuhëtari i shquar gjerman, njëri nga albanologët më të rëndësishëm të kohës sonë.

 I lindur në Oberfrohna, Kemnic, Gjermani në vitin 1933 prof. Fidler do të njihet herët me shqipen dhe me kulturën shqiptare dhe do t’ia përkushtojë gjithë jetën thesareve të saj. 

Në vitet 1951-1955 ndoqi studimet për sllavistikë dhe për filologji të tjera të Europës Lindore dhe Juglindore në Universitetin e Humboldit në Berlin.

 Pas vitit 1955 ishte bashkëpunëtor shkencor në Akademinë e Shkencave në Berlin.

Bashkë me Erih Stokmanin mori pjesë në ekspeditën në Shqipëri. Nga viti 1959 ishte mësimdhënës për gjuhën, letërsinë dhe folklorin shqiptar në Berlin. Më 1959 qëndroi për qëllime hulumtimi në Shqipëri. Më 1961 doktoroi në fushën e ballkanologjisë në Universitetin e Humboldit. 

Ishte bashkëpunëtor shkencor në Komisionin e gjuhësisë (1963-1967) dhe në Institutin për Gjuhët dhe Kulturën Romane në Akademinë e Shkencave të Gjermanisë në Berlin (1967-1968). 

Bashkë me Oda Buholcin (Buchholz) drejtoi grupin hulumtues për ballkanistikë në kuadër të Institutit Qendror të Gjuhësisë të Akademisë së Shkencave në Republikës Demokratike të Gjermanisë në Berlin (1968-1988). 

Më 1988 mbrojti tezën e habilitacionit në fushën e albanologjisë në Universitetin e Humboldit. Prej vitit 1989 dhe deri më 1998 ishte profesor i albanologjisë në Universitetin “Ludwig-Maximilian” në Munih. 

Më 1991 u zgjodh anëtar i jashtëm i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës (ASHAK). 

 Veçohet gramatika deskriptive për gjuhën shqipe, të cilën e shkroi në bashkëpunim me Oda Buholcin (“Albanische Grammatik”, Leipzig 1987). Bashkë me Buholcin dhe Gerda Ulishin (Uhlisch) hartoi Fjalorin shqip-gjermanisht, ndërsa bashkë edhe me Adrian Klosin, Fjalorin gjermanisht-shqip.

 Lista e gjatë e studimeve nga fusha e albanologjisë dhe ballkanistikës përfshin monografitë “Sistemi foljor i gjuhës shqipe të Gjon Buzukut (1555)” (2004) dhe “Formimi i shumësit të gjuhës shqipe” (2010), botime të ASHAK-ut. 

Vepra e tij për sistemin foljor të gjuhës së Buzukut, në të vërtetë, është një monografi e gjerë (mbi 800 faqe) për gjuhën e këtij autori në tërësi, me një përqendrim te sistemi foljor. 

Monografia e tij për shumësin në gjuhën shqipe është rezultat i hulumtimeve prej disa dekadash dhe paraqet monografinë më të gjerë të shkruar ndonjëherë për këtë çështje.

 Vepra e fundit e tij, e botuar po ashtu tek ASHAK-u më 2018 është Gramatika e krahasuar e gjuhëve të Ballkanit,

 Pjesa I, Sistemi foljor, 826 faqe, gjermanisht, një nga kryeveprat e ballkanologjisë. Pritej të mbaronte pjesën II për sistemin foljor. V. Fidler ka përkthyer dhe vepra të letërsisë shqipe në gjuhën gjermane, ndër to “Gjenerali i ushtrisë së vdekur” dhe novela të I. Kadaresë, poezi të M. Camajt, poezi të A. Podrimjes.

 Ishte profesor i jashtëm për gjuhë shqipe në Institutin për Studime për Europën Juglindore në Universitetin e Jenës “Friedrich Schiller”. 

Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës, anëtar i jashtëm i së cilës ishte nga viti 1991, duke konsideruar humbjen e tij të pazëvendësueshme, u ka shprehur ngushëllime anëtarëve të familjes Fiedler, miqve dhe dashamirëve të tij. Me rastin e ndarjes nga jeta të albanologut Vilfrid Fidler, ASHAK do të mbajë një mbledhje përkujtimore.

Flori Bruqi

Sytë dhe veshët e CIA-së amerikane!

Nga llulla radiomarrëse te pëllumbi, cigaret me “sy dhe veshë” dhe deri te ‘insektokopteri’. Këto janë disa nga pajisjet me të pazakonta që CIA ka përdorur për të përgjuar. Lulla radiomarrëse

Kjo llullë burrash nga vitet 1960 fsheh një radiomarrëse. Tingulli udhëton nga llulla përmes kockës së nofullës, drejt e tek kanali i veshit.

Kamera brenda paketës me cigare

Një film në miniaturë 33mm Tessina mund të futet brenda kësaj pakete cigaresh “Parliament”. Cia zgjodhi një Tessina sepse ishte një prej kamerave më të vogla dhe të qeta në vitet 1960.

Pëllumbi korrier

Gjatë Luftës së Dytë Botërore, operativët ua lidhnin pëllumbave këto kamera shumë të lehta. Teksa zogu fluturonte mbi shënjestra, ai bënte qindra fotografi. Pamjet ishin me më shumë detaje se ato të avionëve, sepse pëllumbat fluturojnë shumë më poshtë. Fatkeqësisht, fotografitë e pëllumbave janë ende të klasifikuara.

Insektokopteri

Një mikrofon me përmasë rruaze fshihet në kokën e kësaj pilivese të rreme. Duke përdorur një minimotor, ajo fluturon 650 këmbë brenda 60 sekondave, me telekomandë. Krahu i gjerë i lejonte të ngrihej kollaj në fluturim, por CIA nuk e kontrollonte dot as kur kishte erëra të lehta, 5 milje në orë. Ndonëse CIA asnjëherë nuk e përdori, ajo përfaqëson insektin e parë për përgjim në 1970.

Gozhda spiune

Duke qenë se komunikimi mes agjentëve është gjithmonë me rrezik, CIA shpiku këtë mbajtëse shumë të hollë për filma dhe dokumente, në vitet 1960. Operativët e shtynin gozhdën në tokë në një vend të paramenduar, dhe një tjetër agjent e merrte më vonë, duke eliminuar nevojën për kontakt të drejtpërdrejtë.

Pajisje për të pikasur furacakë

E projektuar për t’u shkrirë me dheun, kjo pajisje e epokës së Luftës së Ftohtë i pikas armiqtë nga 1000 këmbë larg. Sapo ndien një dridhje, një antenë e brendshme transmeton një paralajmërim drejt CIA­-s përmes sinjaleve radio.

Një kuti pudre e koduar

Duke e anuar pasqyrën në këndin e duhur, kjo kuti pudre zbulon një kod të fshehtë.

Një busull me lente e ushtrisë amerikane

Ndryshe nga busullat normale, kjo busull me lente ka në pjesën e pasme një lente zmadhuese. Tejet e saktë, ushtria e SHBA e ka përdorur që nga vitet 1950. Ka një kuti alumini, lente zmadhuese si dhe një dritë për natën.

Charlie, peshku robot

Në vitet 1990, CIA krijoi Charlien, për të marrë sinjale nënujorë nga anijet e armikut. Kontrolluar me telekomandë, peshku ka një mikrofon në trup dhe një sistem shtytjeje në bisht.

Turjela e dorës

Duke përdorur këta mjete, agjentët shponin vrima në muret me tulla për të fshehur mikrofona përgjues në fundin e viteve 1950. Për ta përdorur, ata e mbanin bazën e pajisjes në stomak ndërkohë që me dorë shponin vrimën me turjelë.

Dollari i argjendtë

Mund të duket si një dollar normal i argjendtë, por është mbajtëse që mund të mbajë mesazhe ose filma. Duke qenë se duket se “monedha xhepi”, agjentët mund ta shkëmbenin pa tërhequr vëmendjen.