FLORI BRUQI - Letërsia moderne shqiptare në Kosovë dhe disaporë

E pasur dhe e bukur është gjuha jonë shqipe, nga e cila shqiptarët krijuan një kult të vërtetë; megjithëkëtë është fare pak e zhvilluar: rrethanat historike krejt të posaçme dhe sidomos një sundim i huaj prej më shumë se 5 shekujsh i vonuan për një kohë shumë të gjatë çdo farë rilindje kulturore popullit shqiptar të dashuruar për liri.

Pjesa e letërsisë shqiptare që zhvillohej në Kosovë, kishte këto shenja paradalluese:ishte e shkëputur nga letërsia amë dhe nga një pjesë e traditës letrare. Letërsia në Kosovë , pothuaja nuk ishte fare në kontakt me të dhe nuk ishte e informuar për atë që ndodhte në fushën e letërsisë brenda kufirit të shtetit shqiptar.

Në Kosovën letrare herë pas here ilegalisht, mund të depërtonte ndonjë vepër ose autor nga periudha e viteve 1930, kryesisht përmes atyre pak nxënësve që shkolloheshin aso kohe në Shqipëri.
Pas luftës nacional –çlirimtare ( vitet 1950), krijuesit e parë të letërsisë shqiptare në Kosovë , për mbështetje kishin kryesisht letërsinë gojore (të pasur) dhe fare pak kishin vepra nga fondi letrar i traditës si dhe kishin fare pak përvojat e huaja letrare, në radhë të parë ato sllave.

Nga emrat e shkrimtarëve, të cilët e kishin filluar veprimtarinë e vet letrare para luftës, do të përmendim këtu vetëm Esat Mekulin , Hivzi Sulejmanin.

Esat Mekuli u shqua me lirikën e angazhuar shoqërore dhe kombëtare të shkruar gjatë viteve 1930, ndërsa Hivzi Sylejmani solli përvojën e parë më serioze në llojin e prozës së gjatë me romanin dy vëllimesh "Njerëzit I" dhe "Njerëzit II", si dhe "Fëmijët e lumit tim".
Para tyre Hivzi Sulejmani do të shkruante disa nga tregimet, që edhe sot tingëllojnë moderne.

Ishte poezia ajo që arriti majat e letërsisë shqiptare në Kosovë, duke filluar nga fundi i viteve 1950 -2014 e sidomos me emrat: Mark Krasniqi,Din Mehmeti, Fahredin Gunga, Rrahman Dedaj, Enver Gjerqeku, Azem Shkreli, Ali Podrimja, Besim Bokshi, Eqrem Basha, Sabri Hamiti , Flora Brovina ,Iljaz Prokshi,Afërdita Skënderi ,Gani Xhafolli , Naim Kelmendi,Agim Vinca,Nuhi Vinca,Fahredin Shehu,etj.

Ndërsa në prozë dalloheshin : Anton Pashku, Ramiz Kelmendi, Azem Shkreli, Nazmi Rrahmani, Rexhep Qosja, Rexhep Hoxha,Mehmet Kajtazi,Mehmet Kraja, Ramiz Kelmendi , Shyqri Galica Adem Gashi ,Musa Ramadani,Iljaz Prokshi,Agim Vinca,Nuhi Vinca,Naim Kelmendi,Abdyl Kadolli ,Gëzim Ajgeraj e disa të tjerë.

Edhe në Kosovë shumë shkrimtarë patën fatin të burgosen, të persekutohen apo të arratisen e të jetojnë jashtë truallit të tyre(Adem Istrefi etj).

Pushteti serb ushtronte dhunën më të egër ndaj intelektualëve që me pushtetin e fjalës përpiqeshin të afirmonin vlerat kombëtare shqiptare.

Kështu e pësuan rreptë nga kjo censurë: Adem Demaçi, Ramadan Rexhepi, Kapllan Resuli (i cili pasi u arratis në Shqipëri u burgos edhe këtu) etj.

Krahas letërsisë shqiptare që krijohej dhe botohej kryesisht në Prishtinë, ajo krijohej dhe botohej edhe në mesin e shqiptarëve të Maqedonisë, kryesisht me prozën dhe poezinë e Murat Isakut, Teki Dervishit,Abdylazis Islamit, e më pas, me veprën letrare të Resul Shabanit, Adem Gajtanit, Agim Vincës, Din Mehmetit etj.

Vlen të përmendet dhe një personalitet i shquar i kulturës, Luan Starova, (shqiptari më i përkthyer sot pas Ismail Kadaresë etj ), por shumica e veprave të tij nuk janë në gjuhën shqipe.

Letërsia moderne shqiptare në diasporë

Edhe pse e zhvilluar në kushte të një izolimi gjeografik e ideologjik, fati dhe perspektiva e letërsisë bashkëkohore shqiptare atë duhet ta vështrojmë edhe nga konteksti më i gjerë gjeografik,pra edhe përtej kornizës ngushtësisht nacionale.

Pavarësisht nga zhvillimet brenda Republikës së Shqipërisë, si dhe brenda viseve etnike si: Kosovë, Maqedoni, Mali i Zi, Luginë të Preshevës,Çamëri ,kjo letërsi pati dhe njohu zhvillime dhe në diasporë.

Sa i takon zhvillimeve të saj në diasporë, letërsia shqiptare mund të shikohet gjeografikisht brenda dy vatrave:

Vatra historike e diasporës shqiptare: Greqi, Rumani, Bullgari, Turqi,Danimarkë,Norvegji, etj.
Vatra të reja të diasporës shqiptare: Itali, Francë, Zvicër, Gjermani, Danimarkë,Norvegji Shtetet e Bashkuara të Amerikës,Kanada etj.


Zhvillimet më të rëndësishme të letërsisë bashkëkohore shqiptare në diasporë ndodhën në Itali, aty ku sot e kësaj dite jetojnë rreth 90.000 arbëreshë, që vazhdojnë të flasin shqipen.


Në përgjithësi mund të thuhet se një "rilindje" e letërsisë arbëreshe ndodhi diku rreth fundit të viteve 1950, kur dhe nisi të botohej në Romë revista "Shejzat" nga Ernest Koliqi , e më pas revistat "Zgjimi", "Katundi ynë", "Zjarri", "Zëri i Arbëreshëvet", "Lidhja", "Bota shqiptare" etj.


Këto revista ndikuan në krijimin dhe publikimin e një brezi poetësh e shkrimtarësh që shkruan në arbërisht.

Veç të tjerash, një pjesë e tyre funksionoi dhe funksionon dhe si shtëpi botuese, duke publikuar vepra të tëra me poezi ,si dhe vepra të nduarduarshme letraro-publicistike.

Ndër shkrimtarët më të rëndësishëm të kësaj vatre duhen përmendur:Françesko Solano (1914), i njohur me pseudonimin Dushko Vetmo, i lindur në Kozencë.

Dushko Vetmo, pas një periudhe të gjatë qëndrimi në Argjentinë, Uruguai dhe Kili, ku dhe shugurohet për prift, Françesko Solano alias Dushko Vetmo, kthehet në vendlindje.
Ai ishte aktiv në shumë fusha letrare –ishte poet, prozator dhe dramaturg.

Ndër veprat e tij më të rëndësishme janë: “Burbuqe t`egra,” 1946, “Shkretëtira prej gurit”(dramë, 1974), si dhe “Tregimet e Lëmit,” etj.

Domenico Bellizzi (1931), ishte prift nga Frasnita.Ai është i njohur me pseudonimin Vorea Ujko. Është një ndër trashëgimtarët më të denjë të Jeronim De Radës e Zef Serembes.

Vorea Ujko alias Domenico Bellizzi me poezinë e tij arriti nivele të spikatura të ligjërimit poetik, veçanërisht me veprat: “Zgjimet e gjakut”, “Këngë arbëreshe,”(1982),” Hapma derën zonja meme”( 1990) etj.

Karmell Kandreva (1931), poet, bartës i identitetit kombëtar me anë të një ligjërimi poetik origjinal si dhe luftëtar i angazhimit social të arbëreshëve në ruajtjen e gjuhës dhe kulturës origjinale, ka shkruar triologjinë poetike: “Shpirti i arbërit rron”; “Shpirti i arbërit rron”,” Arbëreshi tregon”, ‘Vuan dega e hershme” etj.

Zef Skiro Di Maxhio (1944), poet, përkthyes dhe dramaturg i shquar. I angazhuar edhe si drejtor i revistës "Bota shqiptare", i shquar për tonin e tij ironik e shpesh sarkastik, ai është autor i rreth dhjetë librave poetikë, ndër të cilat vlen të përmenden: Nëpër udhat e parrajsit shqipëtarë e t`arbreshë. Poemë gjysmëserioze arbëreshe si “Orëmira”, “Për tokën fisnike të Horës” etj.


Padyshim që letërsia arbëreshe vazhdon jetën me të tjerë shkrimtarë, shumica syresh të rinj, duke luajtur kështu një rol të rëndësishëm jo vetëm në diversitetin kulturor shqiptar, por edhe atë italian.


Një tjetër vatër e rëndësishme historike, ku kanë lulëzuar shkrimet shqipe që në fundin e shekullit XIX dhe ku jeta kulturore e elementëve shqiptarë ka qenë e organizuar më së miri, është Rumania.
Një ndër personazhet më të rëndësishëm të letrave bashkëkohore shqiptare është Viktor Eftimiu (1889 - 1972) , autor i rreth njëqind vëllimeve letrare të shkruara në rumanisht.

Mjaft prej veprave dramatike të tij janë ndërtuar mbi bazën e motiveve shqiptare e të fëmijërisë së tij në malet e vendlindjes.

Po aq e rëndësishme sa dhe Rumania në pikëpamje të jetës kulturore shqiptare mbetet edhe Bullgaria, ku janë njohur organizime të hershme të komunitetit shqiptar.

Një figurë që vlen të merret në konsideratë nga njerëzit e letrave shqipe, është Thoma Kaçori, i cili shkroi në shqip disa romane e libra me tregime.

Në vatrat e reja të zhvillimít të letërsisë bashkëkohore shqiptare hyjnë ato vende në të cilat emigruan për motive kryesisht politike një pjesë e shkrimtarëve të talentuar shqiptarë, që duke mos u pajtuar me diktaturën dhe duke ndjerë etjen për liri, realizuan në periudha të ndryshme të regjimit komunist eksodet e sforcuara.

Një nga shkrimtarët e diasporës me peshë më të madhe që jetoi e krijoi në Gjermani, është Martin Camaj (1925 - 1992). Vepra e tij hyn në fondin më të shquar të letërsisë bashkëkohore shqiptare.

Ndërsa në Shtetet e Bashkuara të Amerikës zhvilloi veprimtarinë më të madhe studimore e letrare Arshi Pipa (1920- 1997), një ndër punëtorët më të mëdhenj të letrave shqipe, intelektual i shquar, poet, përkthyes, studiues e polemist.


Më 1944 ai dre`tori revistën "Kritika" dhe po këtë vit botoi librin e parë me poezi Lundërtarë. Në SHBA, ku emigroi në vitin 1958, punoi si profesor në disa universitete americane deri sa doli në pension.

Si dëshmi e asaj që kishte përjetuar në kampet dhe burgjet komuniste ai botoi në Romë vëllimin me poezi Libri i burgut 1959, dhe më vonë dhe vepra të tjera.


Një ndihmesë të jashtëzakonshme Arshi Pipa do të japë dhe në studimet letrare, sociologjike e politike me vepra të dorës së parë, ku operon me metoda moderne studimi.


Si përfundim, mund të themi, se aktualisht po bëhen përpjekje që të gjitha këto baza dhe këta krahë të shkëputur në kohë dhe në hapësirë të letërsisë shqiptare, të komunikojnë dhe të integrojnë mes vetes për ta përcaktuar dhe krijuar saktësisht nocionin letërsi kombëtare në gjuhën shqipe.


Në fund sot një plejadë e tërë të rinjsh po ecën në gjurmët e Mjeshtërve të vet.

Kostë Çekrezi, Gj.Bubani, S.Malëshova, Z.Fundo, ia kanë hapur rrugën zhurnalizmit.
Tajar Zavalani, me një gjuhë popullore, zgjoi te populli shqiptar bukuritë e letërsisë ruse, me përkthimet nga Tolstoi, Çehovi e Gorki.

Ernest Koliqi përkthyes i disa klasikëve italianë, në ‘’Novelat’’ e tij të punuara me një stil mjaft të këndshëm, pasqyron qëndrimin e vet ‘’borgjez’’.

Midis shkrimtarëve që s’janë ende veçse në periudhën e shkrimeve fillestare, disa duan të marrin pjesë në Gostinë e perëndive,ndërsa disa të tjerë, jo aq ambiciozë, kënaqen vetëm duke ngjyer bukën e tyre në çanakun modest të bariut, të fshatarit dhe të punëtorit.

Vlenë theksuar edhe një dyzinë shkrimtarësh dhe studiuesish letrarë që krijojnë prej viteve 90-ta në diasporë si Prof.dr.Eshref Ymeri,Prof.dr.Rasim Bebo,Prof.dr.Gjek Marinaj, Kolec Traboini, Agim Bacelli,Adnan Mehmeti,Kozeta Zylo,Raimonda Moisu,Iliriana Sulkuqi,Rita Salihu,Mëhill Velaj, Anton Kote, Sotir Andoni ,Peter Prifti, Dalan Luzi,Zef Pergega, Luigj Çekaj, Albana Mëlyshi, Ramiz Gjini, Dalip Greca ,Prof.dr.Fatmir Terziu,Engjell Shehu,Gëzim Ajgeraj , Elvira Dones, Ornela Vorpsi, Anilda Ibrahimi, Besa Myftiu ,Kozeta Nushi ,Hasan Aliaj , Shefqet Dibrani,Brahim Avdyli ,Ymer Shkreli,Pal Sokoli etj.

******

Në gjuhë të huaj, por me tema shqiptare

Vlenë theksuar që në diasporë kemi disa poetë që shkruajnë në gjuhë të huaj .
Ata medoemos duhet të përfshihen në historinë e letërsisë shqipe apo duhet të konsiderohen pjesë e letërsisë së gjuhëve në të cilat krijojnë, shtrohet thuajse në të gjitha konferencat shkencore që zhvillohen në ShqipërTiranë, Prishtinë,Shkup dhe tash në Tetovë.

Në Itali sidomos është prezent një qark letrar i autorëve shqiptarë që shkruajnë letërsi në gjuhën italiane. Autorë që fitojnë çmime letrare me botimet e tyre, por që fare pak njihen në Shqipëri.
Ndoshta sepse dhe ne vetë mendojmë “se ata nuk janë shkrimtarët tanë”…“Atdheu është çka flitet”, shkrimtarja rumune Herta Müller që shkruan në gjuhën gjermane do t’u drejtohej me këto fjalë atdhetarëve të saj kur mori çmimin “Nobel” në letërsi.

Ky fenomen është i natyrshëm një fenomen global, ku shqiptarët nuk kanë pse të jenë përjashtim. Nuk është një proces i stisur apo i paramenduar. Ai lind së brendshmi dhe nuk është thjesht një proces normal i të shkruarit. Janë shumë autorë shqiptarë, le t’i quajmë të shkrimtarë në ekzil, që po prezantohen sukses. Mes tyre dallojnë pesë shkrimtare femra.

Elvira Dones që botohet nga “Feltrinelli” dhe “Einaudi”, Anilda Ibrahimi , Ornela Vorpsi (‘Einaudi’) dhe Kozeta Nushi-Alikaj, janë katërshja e letërsisë shqiptare e mërgimit në Itali

Kësaj katërshje i bashkohet Besa Myftiu, që jeton në Zvicër e boton në Francë me logon e shtëpisë botuese të Parisit “ Fayard”. Përtej faktit se shkruajnë në gjuhë të huaj dhe jo në gjuhën e nënës, ajo çfarë i bashkon këto shkrimtare është dhe tematika që trajtojnë në veprat e tyre.

Femra, herë në vetë të parë e herë në vetë të tretë është gjithmonë e pranishme. E shkuara gjithashtu; fëmijëria nën diktaturë, mentaliteti, dramat sociale, zakonet dhe kanunet e vendit të origjinës janë pjesë e rrëfimeve në krijimtarinë e tyre. Tema të identitetit mbeten të preferuara për këto autore shqiptare, që jo rastësisht kanë zgjedhur të krijojnë në gjuhë të huaj…


“Shkrimi në gjuhë të huaj të jep liri, distancë” thotë shkrimtarja shqiptare Besa Myftiu.Ajo për fat të keq historitë e saja nuk I shkruan në shqipen tone të bukur.

Ndjehet e frustruar kur tenton të shkruajë në shqip. I druhet dhe paragjykimeve, ndaj ka zgjedhur rrëfimin në gjuhën frënge. E bija e shkrimtarit Mehmet Myftiu, ka shkruar dhe botuar 9 libra në frëngjisht, i fundit është libri “Dashuri në kohën e komunizmit”, botuar nga “Fayard” në Francë.

Ornela Vorpsit gjithaq i nevojitej distanca për ta parë më qartë të shkruarën. Italishtja ishte për të një zgjedhje organike. “Po të kisha jetuar në Shqipëri, ndoshta nuk do isha bërë shkrimtare. Ishte ekzili që më tregoi këtë rrugë. Nuk ishte ndonjë zgjidhje për të tradhtuar Shqipërinë, siç më sulmojnë shpesh. Ishte një zgjidhje shumë organike.

Duke menduar pse kisha nevojë të shkruaja në italisht, pashë se në mënyrë organike kisha nevojë për distancë nga ajo çka tregoja”, – thotë ajo ndërkohë që veten tashmë e sheh si shkrimtare në një vend të huaj e që shkruan po ashtu në një gjuhë të huaj.

Ornela Vorpsi vazhdon të shkruajë në gjuhë italiane, por siç thotë dhe vetë, në të njëjtën kohë mendon dhe flet katër gjuhë. Gjuha e nënës mbetet gjuha e parë, sepse shqipja për të është gjuha që mbart kujtimet e fëmijërisë e për këtë ajo ndjehet thellësisht e tërësisht shqiptare.

 “Besoj se gjuha e romaneve të mia është një sintezë e shumë kulturave, e shumë gjuhëve të përzierja së bashku”. Janë të paktë shkrimtarët që arrijnë të jenë kreativë në dy gjuhë të huaja, por Elvira Dones sigurisht që ia ka dalë. Ajo është shkrimtare, gazetare dhe dokumentariste, autore e shtatë romaneve, dy vëllimeve me tregimeve, artikujsh e filma dokumentarë.

Tema si prostitucioni, drama sociale, lufta etj., e kanë bërë Elvira Donesin shkrimtare të mirëpritur në qarqet letrare. Letërsinë e saj e shkruar në dy gjuhë; në gjuhën e nënës shqip dhe në gjuhën italiane. Raporti i saj me gjuhën që zgjedh për të shkruar fillon qysh kur libri nis të ngjizet. “Është thelbësore atmosfera e fillimit, fjalitë e para ndoshta dhe një fjalë e vetme që “godet” në njërën gjuhë në vend të tjetrës”.

Pikërisht kjo i ndodhi Elvira Donesit kur shkroi romanin “Luftë e vogël e përkorë”, ritmi gjuhësor u krijua natyrshëm në gjuhën e saj të dytë, italishten. “Pashë se kisha nisur rrëfimin në italisht edhe për një arsye tjetër, për të cilën me sa duket kisha nevojë: më shërbente si filtër mbrojtës”. Në këtë rast është ‘terreni’ për të cilën shkruan ai që zgjedh gjuhën, për shkrimtaren Elvira Dones. Ndërkohë ka në proces dy libra; njërin të shkruar në gjuhën italiane dhe tjetrin në shqip, që shumë shpejt do të jenë në duart e lexuesve.

Edhe pse këto shkrimtare zgjedhin një gjuhë tjetër, bashkohen në një pikë: shfrytëzimi i temës së identitetit. “A ka nevojë të shkruaj në shqip për të rrëfyer Shqipërinë e sotme?- bën pyetjen retorike Anilda Ibrahimi.

I ka qëlluar të lexojë në shtypin shqiptar (online) sesi shqiptarët e fyejnë në komentet e tyre për zgjedhjen e italishtes si gjuhë letrare. “Nuk ka asnjë akt tradhtie nga ana ime drejt gjuhës mëmë. Zgjedhjen time e shoh si përulje të një personi të ndërgjegjshëm që e do gjuhën e vet në atë farë mënyre sa të hiqet mënjanë duke thëne: unë s’jam në gjendje, ka të tjerë që e bëjnë më mirë se unë, Shqipëria ecën përpara edhe pa mua! Nuk jemi të pazëvendësueshëm…”.

Kjo është revolta e saj në përballjen për së largu me lexuesin shqiptar. Ndoshta për këtë arsye ajo edhe Ornela Vorpsi refuzojnë vazhdimisht që librat e tyre të përkthehen në gjuhën shqipe.


Ëndërr për poeten shqiptare Kozeta Nushi-Alikaj është” Të publikoj shpejt librin në italisht.Do të desha që edhe Italia, që në të kaluarën i ka bërë keq Shqipërisë, të mbështesë futjen e saj në Bashkimin Evropian.Dhe grekët, që besojnë të jenë ortodoks, janë kriminelë dhe duhet të jenë të parët që të dalin nga Bashkimi Evropian.

Kështu pohon Kozeta Nushi – Alikaj, një 40 vjeçare shqiptare, që po bën 10 vjet në Itali .Impenjimi i saj, interesi i saj i lartë për politikën, zbulohet menjëherë nga fjalët që zgjedh, nga argumentet që përcjell.

Në politikën shqiptare, po edhe në atë botërore, të gjithë flasin me fjalë të shëmtuara, që në fakt duhet të zhduken nga fjalori; populli nuk është injorant, është vetëm i lodhur, i dhembin veshët. Unë mendoj se të mirët janë pak dhe hiqen mënjanë, duke mos dashur të ngatërrohen në politikë. “


Kozeta ka lindur në Vlorë, e njohur në botë me portin e saj të rëndësishëm detar, po është rritur në Fitore.Është kristiane, ortodokse, po thjesht preferon të quhet bijë e Zotit. Dhe e prekur thellë në shpirt, e përlotur, me fjalët që i mblidhen lëmsh në grykë, shqipton me shpirt të plagosur: - Mendoj se Zoti e ka sakrifikuar Shqipërinë… Jemi të vegjël, po jemi shumë të fortë edhe pse për më shumë se 500 vjet kemi qenë të shtypur nën thundrën e të huajve. Jemi pak, por jemi si pikat e oqeanit.

Do të doja që edhe gratë të jenë të interesuara për letërsine ,politikën, në mënyrë që bota të përmirësohet.”Kozeta është e diplomuar në gjuhë ruse dhe gjuhë angleze.

Ka bërë disa përkthime librash të rëndësishme, ka përkthyer Dostojevskin, Çehovin që ishin autor të ndaluar në Shqipëri, si dhe ka përkthyer autorë norvegjezë nga gjuha ruse.

Më i madhi pasion i Kozetës është shkrimi – më parë një dëshirë; tani që kam zbuluar impenjimin politik, është edhe një mision, - të cilit i dedikohet jo vetëm në shqip, duke publikuar në italisht, falë mbështetjes së Carlo dhe Marina Salvadorit.

Kozeta, se shpejti do të botojë në italisht librin “Një jetë e mbetur ëndërr”.

Literatura e shfrytëzuar:


1.Bruqi,Flori:Libër-Guxim shqiptar,Prishtinë,2008.-402 faqe.:24 cm.-(Botues :Flomed, Bibloteka Lumi i Bardhë).ISBN 978-9951-415-03-3.

2. Bruqi,Flori:Libër -Polemika shqip,Prishtinë,2009.-228 faqe.:21 cm.-(Botues ;Rugova Art,Biblioteka Feniksi) ISBN 978-9951-536-04-2

3. Bruqi,Flori:Libër –Olimpi shqiptar,Prishtinë,2009.-655 faqe.:21 cm.-(Botues ;Rugova Art,Biblioteka Feniksi) ISBN-978-9951-536-03-5

4. Bruqi,Flori:Libër –Triumfi shqiptar ,Prishtinë,2010.-1084 faqe.:24 cm.-(Botues ;Rugova Art,Biblioteka Feniksi) ISBN- 978-9951-536-12-7

5. Bruqi,Flori:Libër –Nëse kam ditur të guxoj ,Prishtinë,2013.-395 faqe.:21 cm.-(Botues ;Rugova Art,Biblioteka Feniksi) ISBN- - 978-9951-536-23-3

6. Bruqi,Flori:Libër –Diademë letrare ,Prishtinë,2014.-690 faqe.:21 cm.-(Botues ;Rugova

Në gjurmët e miniaturave artistike të shkrimtarit të talentuar Idajet Jahaj

Prof.dr. Eshref Ymeri



Para pak ditësh më ra në dorë një vepër artistike e shkrimtarit vlonjat Idajet Jahaj që ma dërgoi me kushëririn tim Arshi Ymeri, një veprimtar i njohur ky i Shoqatës “Mesapliku”. Vepra titullohet: “Loti i diellit dhe hënëzat e limonit”. Është një përmbledhje me grimca lirizmi të artë, me 22 miniatura artistike në 67 faqe gjithësejt.

Këtë shkrimtarë e kam bashkëpatriot. Të dy jemi nga Smokthina, nga fshati Mesaplik. Që në moshë të re, pas përfundimit të studimeve të larta në Institutin Pedagogjik të Shkodrës, ai filloi punë në shkollën 8-vjeçare të fshatit të tij të lindjes.

Që asokohe, ai i hyri me shumë zell punës për hapjen e një muzeu të fshatit në mjediset e shkollës. Më pati lënë përshtypje të jashtëzakonshme puna e tij këmbëngulëse për pasurimin e muzeut me të dhëna interesante nga jeta e figurave historike të fshatit tonë.

Me kalimin e viteve, në personin e Idajetit erdhi e u kristalizua figura e një krijuesi të aftë në fushën e gazetarisë, të publicistikës, të memorialistikës historike dhe të letërsisë artistike. Prandaj sot, kur ai po i afrohet moshës së pensionit, në inventarin e krijimtarisë së tij në këto fusha, figurojnë 35 libra të botuar, 13 nga të cilat i përkasin artit poetik dhe prozës artistike.

Libri në fjalë është një perlë e vërtetë në botën e letrave shqipe. Ai të rrëmben me miniaturat tërheqëse që autori i ka qëndisur aq mjeshtërisht, saqë të befasojnë me larminë e figuracionit artistik.
Miniatura është një gjini mjaft interesante e letërsisë artistike.

Ka mendime të ndryshme rreth vlerësimeve që i bëhen asaj në lëmin e kritikës letrare. Dikush mendon se ajo është një poezi në prozë, dikush tjetër thotë se në këtë rast kemi të bëjmë me një tregimth të shkurtër apo thjesht me një formë të gjinisë letrare të përmasave tejet të rrëgjuara.


Kësisoj miniatura përfaqëson një largim nga kornizat tradicionale të gjinive letrare.


Me këto miniatura, shkrimtari Idajet Jahaj ecën në gjurmët e shkrimtarëve të shquar të traditës sonë letrare, si Migjeni dhe Nonda Bulka, duke e pasuruar edhe më tej këtë traditë me larminë e figuracionit artistik.

Miniaturat e këtij shkrimtari të talentuar dhe të heshtur deri në thjeshtësi të admirueshme, bien në sy për pasurinë e mjeteve artistike, në të cilat krahasimi i lë vendin metaforës, metonimia zëvendëson sinekdokën , pas epitetit vjen personifikimi etj.

Fjala, në miniaturat artistike të shkrimtarit Idajet jahaj, përfaqëson në vetvete një botë origjinale. Fjala artistike në këto miniatura është pasqyrë e raportit të autorit me realitetin, e perceptimit të veçantë të botës që e rrethon.

 Në tekstet e tij artistike, saktësia e rrëfimit përcillet përmes larmive metaforike, të vërtetat jetësore përfaqësojnë zbulime artistike.

Mënyra e rrëfimtarisë së autorit në këto miniatura, më sjell në kujtesë një dyvargësh të shkëlqyer të poetit të shquar gjerman Henrik Hajne (1797-1856):

Në një fjalë të vetmve do të doja

Ta shkrija brengën dhe trishtimin.

Arti i fjalës në këto miniatura është shprehje e individualitetit të autorit. Përmes metaforave, autori na përcjell thurimën letrare, e cila krijon figura që lexuesin e ngrejnë peshë, figura këto që ndikojnë mbi të me një forcë emocionale të jashtëzakonshme.

Fjalët autori i pasuron me ngarkesa kuptimore mjaft domethënëse, duke i stërpikur ato me magjinë e ngjyrimeve stilistikore.

Figuracioni në miniaturat e këtij autori, vjen e shpërfaq gjallërinë, qartësinë, natyrën bukurimore të pasqyrimit artistik, që janë tipar i përhershëm i çdolloj arti, që janë forma të njohjes së realitetit nga pozitat e një ideali estetik.

Me stilistikën e vet krijuese, shkrimtari Idajet Jahaj, figuracionin e ligjërimit e trajton si një tipar të veçantë të rrëfimtarisë artistike, tipar ky që vjen e përfton shprehjen më të plotë në gjuhën e miniaturave të tij të magjishme.

 Prandaj, në kontekstin artistik, fjala e autorit në këto miniatura bëhet pjesë e pandashme e sistemit të mjeteve figurative dhe kryen domosdoshmërisht një funksion estetik.
Në ditët tona, miniatura është një gjini letrare mjaft e qëlluar.

Prandaj edhe shkrimtari Idajet Jahaj, duke pasur parasysh ritmet e përshpejtuara të jetës bashkëkohore, kohën e racionuar për leximin e librave, morinë e reklamave me subjekte të shkurtra, del para lexuesve me këtë buqetë miniaturash që të emocionojnë jo vetëm me rrëfimtarinë fjalëkursyer, por edhe me natyrën e tyre poetike që herë-herë shoqërohet edhe me kadencën karakteristike të vargëzimit.

Tiranë, 28 maj 2014

“Shqiptarët i shpëtuan moralin Evropës”

Prof.dr. Eshref Ymeri

“Shqiptarët i shpëtuan moralin Evropës”

Johanna Neumann

Para pak ditësh dhe pikërisht më 14 maj, lexova në internet shkrimin mjaft interesant të publicistes së talentuar, zonjës Elida Buçpapaj, me titull:
“Takim me zonjën Johanna Neumann, e cila i tregoi botës se moralin e Evropës e shpëtuan shqiptarët”.
Në atë shkrim fort prekës dhe me një domethënie mjaft të thellë, flitet për zonjën 84-vjeçare Johanna Neumann, e cila mundi të shpëtonte nga zhdukja fizike e nazizmit gjerman, falë humanizmit dhe besës proverbiale të popullit shqiptar.
Shkrimi i zonjës Elida më la shumë mbresa dhe më bëri të përsias gjatë me veten time. Para se të filloja t’i hedhja në faqet e kompjuterit përsiatjet e mia, mendova se titullit të shkrimit të zonjës Elida mund t’i shkonte shumë mirë edhe nëntitulli: “Në gjurmët e një të vërtete të braktisur nga Tirana zyrtare”.
Qëndrimi aq fisnik, aq i besës, aq burrëror i popullit shqiptar ndaj hebrenjve në vitet e luftës së Dytë Botërore, kur, as edhe në një rast të vetëm, askush prej tyre nuk ra në duart e nazistëve gjermanë, dëshmon për kodin moral të shqiptarëve që nuk mund të krahasohet me kodin moral të asnjë populli tjetër evropian.
Por ky qëndrim kaq i madhërishëm i popullit shqiptar ndaj hebrenjëve, i cili u bë për ta mburojë e sigurt përballë egërsisë naziste për zhdukjen e tyre, u shoqërua me heshtjen paradoksale gati gjysmëshekullore të Tiranës zyrtare, e cila, me të drejtë, kishte se çfarë t’i tregonte jo vetëm Evropës, por edhe botës mbarë se çfarë aktesh heroike kishin kryer shqiptarët e thjeshtë për të shpëtuar jetën e hebrenjve Kjo e vërtetë, po ashtu, duhej të ishte dokumentuar me rrëfime të familjeve që i strehuan hebrenjtë, familje këto që vunë veten në rrezik, vetëm e vetëm që asnjë hebre të mos binte pre e mizorisë naziste. Këto rrëfime, të dokumentuara edhe me pohimet e vetë hebrenjve që asokohe ishin strehuar në Shqipëri, pas mbarimit të luftës, duhej t’u bëheshin të njohura të gjitha institucioneve ndërkombëtare, deri edhe në Këshillin e Sigurimit dhe në Organizatën e Kombeve të Bashkuara, në mënyrë që bota ta mësonte se ç’vlera të larta morale e karakterizojnë kombin shqiptar, se ç’dimensione befasuese përfton instituti i besës në formimin psikologjik të kombit shqiptar.
Në periudhën e sundimit komunist në vendin tonë, Izraeli, si një shtet që gëzonte përkrahjen e Shteteve të Bashkuara të Amerikës, vlerësohej si shtet armik i Shqipërisë. Prandaj edhe heroizmit të pazakontë që manifestuan familjet e thjeshta shqiptare për t’i strehuar hebrenjtë në vende të sigurta, komunizmi enverian i vuri përsipër një gur të rëndë. Kjo ishte edhe arsyeja që temës së heroizmit të popullit tonë në mbrojtje të tyre, nuk iu kushtua asnjë fletëpalosje, asnjë album, asnjë libër artistik, asnjë pikturë, nuk u xhirua një film artistik për be, nuk u përgatit asnjë libër i posaçëm me mbresa dhe me kujtime të vetë hebrenjve dhe të familjeve që sakrifikuan veten e tyre për t’i shpëtuar nga barbaria gjermane, libër që të përkthehej edhe në gjuhë të huaja dhe të shpërndahej në mbarë Evropën dhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.
Në bibliotekën e tim biri, Plarentit, në Santa Barbara (Kaliforni) gjeta albumin interesant, për të cilin bën fjalë zonja Elida, të botuar në gjuhën angleze. Albumi titullohet: “BESA. Myslims who saved jews in World War II” (BESA. Myslimanë që shpëtuan hebrenj në Luftën e Dytë Botërore). Syracuse Unicersity Press. New York 2008”. Autor i këtij albumi mbresëlënës është hebreoamerikani Norman H. Gershman, me profesion fotograf. Punimet e tij në artin e fotografisë janë paraqitur në mjaft muze në mbarë botën. Fotografitë e tij kanë qenë të ekspozuara në Izrael dhe në Organizatën e Kombeve të Bashkuara në Nju Jork. Fotografitë që ai ka bërë në Kosovë dhe në Shqipëri, kanë shërbyer si subjekt për përgatitjen e një dokumentari me titull “God’s House” (Shtëpia e Zotit).
Nga ky album, që autori edhe në anglisht titullin ia ka lënë “BESA”, me qëllim që të nxjerr në pah faktin se hebrenjtë shpëtuan nga vdekja për forcë të institutit të besës që karakterizon shqiptarët, mësova se kanë qenë 58 familje shqiptare që kanë pas strehuar hebrenj gjatë viteve të Luftës së Dytë Botërore. Mes atyre familjeve të nderuara dhe të respektuara, ishte edhe familja e Abaz dhe Zade Sinanit nga Lushnja, prindërit e të njohurve të mij të vjetër, Agim Dhe Petri Sinani. Në album, në faqen 81, ishte botuar fotografia e zotit Agim Sinani, të cilin autori e kishte nxjerr në një pozicion të tillë, ku ai mbante në dorë fotografinë e të atit, të vendosur pranë zemrës.
Këtë album duhej ta kishin përgatitur me kohë e me vakt autoritetet komuniste shqiptare. Por ato, për fatin e keq të mbarë kombit shqiptar, mendjen e kishin te miqësia e pamoralshme me sllavizmin, te lufta e egër e klasave, te shtypja e lirive dhe e të drejtave më elementare të njeriut, te varfërimi kriminal i popullit shqiptar, i cili në vitet ’80 të shekullit të kaluar mori përmasa katastrofike, dhe te forcimi i pushtetit të tyre diktatorial.

Tiranë, 20 maj 2014

Putini apo “demokrati” i dhunës

Prof.dr. Eshref Ymeri

            Ngarjet e muajve të fundit në Ukrainë, të cilat ende nuk kanë shkuar drejt finalizimit të tyre, nxorën në pah përsëri një tipar karakteristik të shtetit rus dhe pikërisht natyrën e tij militariste. Qëndrimi ndaj Ukrainës ishte dhe vazhdon të mbetet dëshmia më domethënëse e thelbit militarist të politikës ruse.

            Para pak kohësh, përmes faqes së internetit, u njoha me intervistën e prof. Nina Hrushovës, stërmbesës së ish-udhëheqësit sovjetik Nikita Hrushov (1894-1971), të cilën ia kishte dhënë gazetarit Oleg Sulkin, korrespondent i “Zërit të Amerikës” në Moskë. Prof. Hrushova i ka mbaruar studimet e larta në fakultetin filologjik të Universitetit Shtetëror të Moskës. Mandej i ka vazhduar studimet në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe ka mbrojtur doktoratën në Universitetin e Pristonit. Është anëtare e Këshillit të Marrëdhënieve Ndërkombëtare, i cili vlerësohet si njëri nga institutet studimore shkencore politike më me ndikim të Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Tani është profesore e Universitetit “The New School” në Nju Jork.

            Në intervistën e vet Prof. Hrushova deklaron:

            “Rusia… po sillet si një vend renegat. Putini po vepron pikërisht si një sherrak hesapi në oborrin e ndonjë pallati, si ndonjë trimosh, domethenë në një mënyrë krejtësisht të jashtligjshme” (Citohet sipas: “Rusia po sillet si një vend renegat”. Intervistë e Nina Hrushovës, dhënë Oleg Sulkinit, korrespondentit të Shërbimit Rus të “Zërit të Amerikës”. Marrë nga faqja e internetit “golos-ameriki.ru”. 07 prill 2014).

            Gjatë intervistës, gazetari Oleg Sulkin bën këtë ndërhyrje për të vjelë mendimin e Prof. Hrushovës:

            “Siç vërejnë vëzhguesit, shtrëngimi i vidave dhe sulmi kundër lirive demokratike, Rusinë po e kthejnë ca nga ca në një vend totalitar, sipas Oruellit”.

            Dhe prof. Hrushova vazhdon:

            “Po ne gjithmonë kemi vërtetuar atë që thotë Oruelli. Domethënë, ne nuk po kthehemi në epokën e amullisë, nuk po kthehemi te Brezhnjevi, sepse ne prej andej nuk kemi dalë ende plotësish, prandaj edhe vazhdojmë të sillemi vërdallë… Në qoftë se ne do ta lejojmë Putinin të vazhdojë rrugën në këtë drejtim, kjo do të jetë turp dhe faqja e zezë për Rusinë. Në rast se ne, tashmë jo për herë të parë në histori, do ta lejojmë carin të bëjë me ne si t’i dojë qejfi, atëherë ne jemi me të vërtetë bagëti” (po aty).

            Në mars të vitit 2012, në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, doli në qarkullim libri i gazetares Masha Gessen, me titull “The Man Without a Face: The Unlikely Rise of Vladimir Putin” (Njeriu pa fizionomi: ngritja e pabesueshme e Vladimir Putinit).

            Në moshë të re, Masha Gessen, me prejardhje hebraike, emigroi familjarisht në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Më vonë u kthye në Moskë, ku ka punuar si kryeredaktore e revistës “Vokrug svjeta” (Rreth botës).

Në librin që i ka kushtuar presidentit Putin, autorja është përpjekur të analizojë se cilat ishin arsyet që i krijuan mundësinë atij  në vitin 2012, për t’u rizgjedhur për të tretën herë në krye të vendit, për t’i çimentuar mirë pozitat e veta në pushtet, duke filluar që prej fundit të viteve ’90. 

            Zonja Gessen, së bashku me zonjat Hilari Klinton, Angela Merkel dhe ish-presidenten e Kirkizisë Roza Otunbajevava, më herët ka qenë përfshirë në listën e 150 zonjave më me ndikim në mbarë botën, sipas versionit të botimit të Newsweek Daily Beast.

Gjatë prezantimit të librit në mjediset e Universitetit të Kolumbias në Nju Jork, zonja Gessen iu përgjigj edhe pyetjeve të të pranishmëve, të cilët më shumë ishin të interesuar për situatën në Moskë pas zgjedhjeve presidenciale. Ajo, ndër të tjera, e pranoi se pati shpresuar për zhvillimin e demonstratave më të fuqishme të nesërmen e asaj dite kur Putini pati shpallur fitoren në ato zgjedhje. Ajo deklaroi:

“Duke qenë edhe vetë njëra nga organizatoret e protestave, unë pata biseduar me shumë njerëz. Shumë njerëz patën shpresuar për një çudi dhe qenë vrarë keq shpirtërisht nga përmasat e falsifikimit të zgjedhjeve” (Citohet sipas: Valentin Makov. Doli në qarkullim libri i Masha Gessenit për Vladimir Putinin”. Marrë nga faqja e internetit “newsland.com”. 25 prill 2012).

Për dijeninë e lexuesve, Putini ka një përvojë të pasur në falsifikimin e zgjedhjeve, prandaj nuk ka asgjë për t’u çuditur që edhe mandatin e tretë si president i vendit në vitin 2012, ai e rrëmbeu nëpërmjet falsifikimeve, siç deklaron gazetarja e mirënjohur Masha Gessen. Po t’i hedhim sytë prapa dhe të flasim me gjuhën e fakteve, do të shikojmë se Putini edhe mandatin e parë, si president i Federatës Ruse, e pati siguruar pikërisht përmes falsifikimit që i ka bërë procesit zgjedhor.

Putini erdhi në krye të Rusisë pas një dekreti të presidentit Jelcin të 31 dhjetorit të vitit 1999, kur ky, pa pritur e pa kujtuar, dha dorëheqjen dhe e caktoi si president të përkohshëm, deri në zgjedhjet presidenciale të 26 marsit të vitit 2000, zgjedhje këto që u dekretuan që atë ditë.

Me sa duket, kur lufta në Çeçeni kishte arritur në përmasa të paparashikueshme, presidenti Jelcin vendosi të largohej nga skena politike, në mënyrë që të shpëtonte paq nga fushata çeçene, e cila po zbulonte lakuriq gërmadhat e sistemit federal rus, të ngritur mbi themele dhune që nga periudha carosovjetike. Prandaj Putini, ende pa u zgjedhur president përmes votës së popullit, zbriti në tapetin e karatesë për t’i treguar popullit të vogël çeçen modelin e dhunës së tij, si njeriu i KGB-së.

Alternativa e vetme që ai afroi për zgjidhjen e nyjes çeçene, ishte thjesht dhuna që u demonstrua në një mënyrë shembullore përmes vrasjeve, djegieve, përdhunimeve dhe bastisjeve mizore.

Në gazetën “Shekulli”, 27 tetor 2002, f. 17, ishte botuar një fotografi rrëqethëse me këtë diçiturë:

“Kufomat e dy luftëtarëve çeçenë, duke u tërhequr zvarrë pas një kamioni ushtarak rus”.

Dhe pranë dy kufomave duket një ushtar entuziast rus që është duke i goditur ato me shkelma. Më tutje, në një plan të dytë të fotografisë, këtë skenë makabre janë duke e soditur dy ushtarë të tjerë. Kurse pak më thellë, në planin e tretë të fotografisë, tre të tjerë ushtarë të ngeshëm rusë, hipur majë një autoblinde, vazhdojnë ta ndjekin me kënaqësi skenën e mësipërme. Sigurisht që kjo skenë rrëqethëse ishte vetëm maja e aisbergut të krimeve të përbindshme që shovinizmi rusomadh dhe makina  ushtarake e Putinit pati kryer asokohe kundër popullit liridashës të Çeçenisë. Poshtërimi i kufomave të dy luftëtarëve çeçenë nga ana e ushtarëve agresorë rusë, zbulon fytyrën vërtet gjakatare të shovinizmit rusomadh dhe përmbajtjen e kodit moral të ushtarëve rusë (kopje e kodit moral të ushtarëve serbë), të cilët Kremlini, në kuadrin e fushatës së dhunës putiniane, i kishte lëshuar si bisha të tërbuara kundër një populli të vogël, por heroik.

Putini e prezantoi veten si një pasardhës i zellshëm i politikës së dhunshme që ka ndjekur Rusia ndaj popullit çeçen, sidomos që prej vitit 1743, kur ajo nisi fushatën për futjen e popujve të Kaukazit nën zgjedhën e robërisë cariste.

Dhuna, të cilën Putini e ka pasur si yll karvani në ngjitjen e shkallëve të karrierës politike, pati shoqëruar edhe zgjedhjet presidenciale të 26 majit të vitit 2000. Atë vit më pati rënë në dorë një editorial i posaçëm i gazetës “The Moscow Times” të datës 09 shtator, që ma kishte dhënë drejtori i një gazete të mirënjohur të Tiranës. Editoriali mbante titullin “Kush i fitoi zgjedhjet, që ta marrim vesh?” dhe analizonte me hollësi zgjedhjet e 26 marsit.

Materiali përmbante fakte tronditëse për ecurinë e procesit zgjedhor. Në dispozicion të gazetës qenë vënë dëshmi boll të dokumentuara për falsifikimin e rezultateve të zgjedhjeve, falsifikim ky që vinte në dyshim ligjshmërinë e të dhënave përfundimtare të votimit.

Gazetarja e mirënjohur, Evgjeni Borisova, pati përgatitur një sërë reportazhesh nga Dagestani, Saratovi, Tatarstani, Ingushetia, Bashkorostani dhe Moska. Me shumë interes ishin informacionet e saj telefonike nga Novosibirsku, Kursku, Njizhnjij Novgorodi, Kabardino-Balkaria dhe Mordovia. Veç asaj, mjaft interesante ishin edhe reportazhet e Hari Piçit nga Kaliningradi, të gazetares Nona Çernjakova nga Vladivostoku dhe të Majerbek Nunajevit nga Çeçenia.

Ushtrimi i dhunës dhe falsifikimi i rezultatit të votimeve qenë dukuri fort të pranishme gjatë procesit zgjedhor. Faktet e shumta që sillnin korrespondentët e gazetës, dëshmonin katërcipërisht se ç’hendek i thellë e ndan Federatën Ruse nga standardet demokratike të zhvillimit të proceseve zgjedhore. Nga moria e fakteve të shumta që dëshmojnë për batërdinë e falsifikimit të zgjedhjeve të 26 marsit të vitit 2000, këtu po mjaftohem vetëm me dy-tre prej tyre.

Alhat Zaripov, pensionist 65-vjeçar nga qyteti i Kazanit (Tataristan), rruga Fuçik, pallati 107, tregon:

“Shkova për të votuar, por sakaq vura re se në listën e zgjedhësve, ku firmosim dhe shënojmë të dhënat e pasaportave të gjithsecilit, qenkeshin shënuar adresa shtesë, sipas apartamenteve përkatëse, apartamente këto të paqena. Pallati ynë ka 180 apartamente, kurse në listë ishin shënuar 209 të tilla. Pra, 29 apartamente të paqena, në të cilat gjoja banuakeshin 70 zgjedhës të shpikur nga mendja apo “shpirtra të vdekur”, me sa duket, ishin produkt i fantazisë së komisionit të qendrës së votimit. Kurse në listën e zgjedhësve të pallatit fqinj, i cili ka 108 apartamente, figuruakeshin faktikisht 125 apartamente. Ky është mashtrim! Pse, zgjedhje demokratike janë këto?!” (Citohet sipas “The Moscow Times”, 09 shtator 2000, f. 7).

Ildus Sulltanov, njofton për qendrën e votimit nr. 372 të qytetit të Kazanit:

“Vëzhguesit tanë ishin duke verifikuar listat zgjedhore mu në prag të votimit dhe vunë re një dukuri befasuese: në njërin nga apartamentet e pallatit 25A, në rrugën Dubravnaja, qendra e votimit nr. 326, na qenkeshin regjistruar tre pleq, që të tre të lindur në vitin 1901, të cilët na jetuakeshin me një çift. Vëzhguesit u nisën drejt atij apartamenti, për t’u bindur për praninë e atyre pleqve, të cilët duhet të ishin rreth njëqind vjeç. Dhe çfarë zbuluan se? Në të vërtetë, rezultoi se, në vend të pleqve, vëzhguesit gjetën tre fëmijë të vegjël të çiftit në fjalë. Në listën zgjedhore të atij pallati qenkeshin shënuar edhe emrat e disa “pleqve” të tjerë. Pati edhe shumë raste të tjera si ky dhe sado paradoksale që tingëllon një dukuri e tillë, të gjithë këta “shpirtra të vdekur”, të hallakatur nëpër qendra të ndryshme votimi, paskeshin lindur në vitin 1901” (po aty).

Nga analizat e shumë fakteve të pamohueshme që kanë bërë gazetarët e organit “The Moscow Times”, rezulton se autoritetet e Kremlinit, në bashkëpunim të ngushtë me guvernatorët, nuk patën lënë mjet presioni pa përdorur mbi njerëzit e thjeshtë, në mënyrë që president të zgjidhej Putini detyrimisht. Shumë zgjedhës qenë detyruar nga pushtetarët lokalë të votonin për Putinin, nën kërcënimin e pushimit nga puna ose të ndërprerjes së ndihmës sociale. Madje në jo pak raste, ata zgjedhës, të cilët nuk pranonin të votonin për Putinin, qenë kërcënuar jo vetëm me pushim nga puna, por edhe me shpërngulje të detyrueshme nga vendbanimi i tyre i përhershëm (po aty, f. 3).

Për të krijuar një ide më të plotë për falsifikimin e zgjedhjeve dhe për psikologjinë e dhunës që mbizotëron në vetëdijen e kastës pushtetore të Kremlinit për zhvillimin e tyre, i ftoj lexuesit e nderuar të njihen me pikëpamjet e publicistit liberal rus Jakov Krotov (1957). Ja se si i analizon ai zgjedhjet në Rusi:

“Fryma antidemokratike e “shpirtit rus” qëndron jo në paaftësinë për të zgjedhur lirisht, por në dëshirën për të zgjedhur jo vijimisht, por një herë e përgjithmonë dhe të zgjedhë jo përfaqësuesin e vet, por shefin e vet, të zgjedhë jo përmes konkurrencës dhe votimit, por përmes kacafytjes së militantëve. Likuidimi i zgjedhjeve në Rusi që iu vu vula në tërësi në vitin 2006 me vendosjen e një morie kufizimesh të ashpra, ashtu si edhe shumica e bëmave “politike” të pushtetit, kishte një karakter deklarativ, shpresëkotë (iluzor). Zgjedhje të lira nuk ka pasur edhe më parë. Pas Revolucionit të Tetorit të vitit 1917, të vetmet zgjedhje relativisht të lira kanë qenë zgjedhjet që u zhvilluan në vitin 1990, në çastet e agonisë së regjimit gorbaçovian. Por edhe ato zgjedhje nuk ishin fort të lira, përderisa zgjedhësi  mund të votonte jo për demokratët, por vetëm për ata komunistë që kishin më shumë tendenca antikomuniste. Edhe më të palira kanë qenë zgjedhjet e mëvonshme. Historia e luftës rreth zgjedhjeve reduktohej në luftën e nomenklaturës së lartë dhe rajonale për të gëzuar të drejtën e falsifikimit të zgjedhjeve. Heqja e lirisë së sipërmarrjes private që sapo mori jetë në pranverën e vitit 1992, gjatë kohës që zëvendëskryeministër ishte Jegor Gajdari (1956-2009), kur u shfuqizua dekreti për lirinë e plotë të tregtisë, ishte goditja e parë e fuqishme kundër lirive politike. Kësisoj u shkulën themelet ekonomike të zgjedhjeve të lira. Goditja e dytë ishte ruajtja e varësisë nga pushteti të gjykatave dhe të policisë së fshehtë. Në këtë sfond, pasuan masat që mori Putini: u anuluan zgjedhjet në dhomën e lartë të parlamentit, u anulua zgjedhja e guvernatorëve, u hoq pragu i poshtëm i numrit të votuesve. Këto ishin masa thjesht kozmetike, pa të cilat  edhe mund të dilej mbanë, pa të cilat ia pati dalë mbanë diktura komuniste. Ky është demonstrim i seriozitetit të qëllimeve të diktaturës së re, po nuk është aspak shenjë që të tregojë se sistemi paraardhës i zgjedhjeve ta kishte kërcënuar sadopak këtë diktaturë. Kurse si bazë psikologjike e zgjedhjeve antidemokratike, shërben psikologjia e natyrës ushtarake që mbizotëron në Rusi. Ushtria nuk pranon votim personal. Kjo është edhe arsyeja që madje njeriu i arsimuar rus, rezulton që është i paaftë të arsyetojë për zgjedhjet në një mënyrë racionale. Ai nuk kuturis t’i njohë zgjedhjet e palira për ndofarë konideradash të çastit, siç ndodhi me përkrahësit e Jelcinit në vitet ’90, të cilët, duke u nisur nga koncepti i së keqes më të vogël, refuzonin me këmbëngulje ta pranonin faktin e falsifikimit të zgjedhjeve. Njeriu i arsimuar rus, në parim, nuk arrin ta kuptojë se votën çdokush e hedh në mënyrë personale. Ai i kupton zgjedhjet si një lëvizje që mbarë vendi e kryen njëkohësisht. Kështu, në vitin 1993, “liberali antigorbaçovian” tipik, Juri Karjakin (1930-2011), revoltohej për faktin që “Rusinë e mbyti budallallëku”, sepse atë ditë paskej votuar kundër partisë së Kremlinit, kurse votë quhej ajo e atyre që kishin votuar për pseudoliberalët e Zhirinovskit dhe për komunistët. Në vitin 2006, po një i tillë “liberal i Kremlinit” i krahut të Jelcinit, Boris Pankin (1931), shkruante se respekti ndaj rezultateve të zgjedhjeve të lira “është pikërisht ai që “ne në Rusi” nuk mundemi dhe, besoj, nuk duam ta mësojmë kurrsesi”. Ndërkohë, demokracia nuk fillon atje ku respektojnë rezultatet e zgjedhjeve të lira, por atje ku mbajnë qëndrim të qetë ndaj diskutimit të çështjes se sa të lira ishin zgjedhjet dhe nëse liria e zgjedhjeve ishte garantuar në mënyrë të mjaftueshme. Të respektosh rezultatet e zgjedhjeve, të cilat kanë formatuar mbretërimin e Putinit, do të thotë të shkelësh parimet demokratike, të pranosh falsifikimin e tyre” (Citohet sipas: Jakov Krotov. “Rusia ushtarake. Një vend ushtarak: ç’do me thënë kjo?”. Marrë nga faqja e internetit “e-reading.ws”).

Psikologjinë e dhunës, Putini, si “demokrat” i dhunës, e manifestoi dhe vazhdon ta manifestojë fare açik në qëndrimin ndaj Ukrainës. Por jo vetëm kaq. Ai ka krijuar një rrjet të fuqishëm propagandistik, duke u zënë frymën mjeteve private të informimit masiv. Gazetarja Masha Gessen thotë:

“… Putini u ngrit si njeri dhe si politikan, me prirje për dhunë… E vërteta e thjeshtë që duket sheshit, qëndron në faktin se Rusia e Putinit është një vend i tillë, në të cilin kundërshtarët politikë dhe kritikët e vendosur, vriten shpeshherë, madje, në disa raste, së paku, urdhri për vrasjen e tyre vjen drejtpërdrejt nga administrata presidenciale” (Citohet sipas: Valentin Makov. Doli në qarkullim libri i Masha Gessenit për Vladimir Putinin”. Marrë nga faqja e internetit “newsland.com”. 25 prill 2012).

Në pikësynimet e tij të dhunshme kundër Ukrainës, Putini kërkon t’i tregojë muskujt Perëndimit, duke iu hakërruar dhe madje edhe duke e kërcënuar haptas fare. Për këtë qëllim, ai ka ngritur rreth vetes një ushtri të tërë me puthatorë (sevilë) profesionistë, të cilët janë bërë zëdhënësit e tij të drejtpërdrejtë. Njëri nga këta puthadorë me paha të madhe është Dmitri Kiselovi (1954), gazetar, drejtues emisionesh televizive, drejtor i përgjithshëm i agjencisë informative ndërkombëtare ruse “Rossia sevodnja” (Rusia Sot) dhe zëvendësdrejtor i përgjithshëm i KSHTRM (Kompanisë Shtetërore Televizive dhe Radiopërhapëse Mbarëruse). Në veprimtarinë e vet gazetareske, Dmitri Kiselovi, për puthadorësinë (servilizmin) e tij karakteristike ndaj Putinit, ka rënë në sy jo vetëm në sytë e opinionit publik rus, por edhe në radhët e opinionit publik ndërkombëtar.

Kështu, me rastin 60-vjetorit të lindjes së Putinit (07 tetor 2012), gjatë zhvillimit të programit me temë “Lajmet e Javës”, Dmitri Kiselovi pati përgatitur një koment që zgjati 12 minuta dhe 41 sekonda. Në atë koment, ai deklaroi:

“Për nga përmasat e veprimtarisë, Putini-politikan, në krahasim me paraardhësit e tij të shek XX, është i krahasueshëm vetëm më Stalinin” (Citohet sipas: “Zemrat e tyre duhen groposur ose duhen djegur, si të papërshtatshme për vazhdimin e jetës”. Marrë nga faqja e internetit “slon.ru”. 09 dhjetor 2013).

Ndërsa në një tjetër shfaqje puthadorësie, Dmitri Kiselovi i drejtohet Putinit me një tjetër deklaratë, këtë herë vetëposhtëruese:

“Vladimir Vladimiroviç, mua më ke besnik, çizmet do të të pastrohen me floknajën time, më pas do t’ju thur dhe këngë” (Citohet sipas: Helena Rikovceva. “Ishte Kiselovi ai që tha për Putinin: mua më ke besnik”. Marrë nga faqja e internetit “svoboda.org”. 13 dhjetor 2013).

Por, çuditërisht, ky Dmitri Kiselovi, ky puthador i regjur i Putinit, në një tjetër deklaratë, shpalos dyzimin e personalitetit të vet dhe kalon nga roli i poshtëruesit të vetvetes, në rolin e një ngrehaluci agresiv që bëhet karagjoz në sytë e opinionit publik rus dhe atij ndërkombëtar.

Në emisionin përmbyllës të lajmeve të javës të kanalit televiziv “Rusia 1”, të datës 16 mars 2014, Dmitri Kiselovi deklaroi:

“Federata Ruse, po të jetë nevoja, Shtetet e Bashkuara të Amerikës mund t’i kthejë në hi radioaktiv, duke përdorur armët bërthamore” (Citohet sipas: Rusia mund t’i kthejë në hi radioaktiv Shtetet e Bashkuara të Amerikës - drejtuesi i emisioneve televizive Kiselov”. Marrë nga faqja e internetit “news.liga.net”. 16 mars 2014).

Pra, nga deklaratat e mësipërme, rezulton se në vetëdijen e Dmitri Kiselovit bashkëjetojnë dy ndjenja të kundërta: ndjenja e puthadorësisë ndaj agait të tij në Kremlin dhe ndjenja agresivitetit ndaj Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Në këtë mënyrë, lakeu i Putinit, brenda qenies së vet, ka krijuar një të tillë mjedis moral që e ka çuar drejt shpërbërjes së vetëdijes së tij, një dukuri kjo, të cilën,  shkrimtari anglez Xhorxh Oruelli (George Orwell - 1903 - 1950) e quan dyzim të vetëdijes, çka përbën një dyzim të personalitetit.

Dhe dyzimi i personalitetit të njeriut shpërfaqet fare kthjelltazi sa herë që këtij, sipas fjalëve të poetit dhe të publicistit të shquar polako-amerikan Çeslav Milosh (Česlav MiloŠ - 1911-2004), laureat i çmimit Nobel në letërsi për vitin 1980, i duhet “të thotë “kjo është e bardhë”, kur ajo është e zezë, të qeshë brenda vetes, kur, në dukje, i duhet të heshtë,.. të dijë të vërtetën dhe të shtiret si budalla hesapi…”.

Nëse në Rusi do të ishte ndërtuar me të vërtetë një shtet ligjor dhe nëse president i vendit do të ishte një tjetër individ, me një tjetër format intelektual, sigurisht që gazetari puthador i Putinit, me emrin Dmitri Kiselov, do të përfundonte pas hekurave për këtë kërcënim që u ka bërë Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Por këtij gazetari, të brymosur me ideologjinë e dhunës putiniane, pas kësaj deklarate prej krekacori të kulluar, nuk i ka hyrë asnjë gjemb në këmbë, sepse pas tij fshihet vetë Putini.

Tiranë, 18 maj 2014

Një analizë- diskutim për novelën” Një mall i pashuar” të shkrimtares Vilhelme Vranari

Fatmir Minguli


A ka protezë për një zemër të thyer?

(Një analizë- diskutim për novelën” Një mall i pashuar” të shkrimtares Vilhelme Vranari

"Nuk është truri që ka rëndësi më të madhe, por ajo që e udhëzon atë,
si karakteri, zemra, cilësitë bujare, idetë progresive."
Fjodor Dostojevskij

“Një mall i pashuar “ është novela më e fundit e shkrimtares Vilhelme Vranari , novelë që zë vend madhor në letërsinë e sotme shqiptare në lëmë të prozës. Eshtë novelë që paraqet formën më artistike të të shprehurit të ideve , një konçentrim i përsosur i atyre pak ngjarjeve që përbëjnë dhe subjektin e thjeshtë të novelës.

Vilhelme Vranari shkruan me përkushtimin e vet më të madh , duke i dhënë të kuptojë lexuesit se nuk është thjeshtë dëshira e saj për të shkruar, por është krejt diçka tjetër, më e komplikuar. Eshtë një diçka tjetër që kritika e specializuar po e trajton më së miri dhe me profesionalizëm të lartë jo vetëm në fushën e kritikës letrare por në sferën e plotë intelektuale.
Përcjelljet brenda këtij libri të shkruara nga prof. Fatmir Terziu dhe Robert Martiko përbëjnë studime të thella sa letrare aq dhe filozofike, duke e çuar lexuesin në hullitë e vërteta të asaj çka dashur të thotë autorja. Të dy studimet janë sonda ndriçuese në brendësi të artit të shkrimtares tashmë me famë, Vilhelme Vranarit.

Eshtë e natyrshme se për Vilhelme Vranarin duhen thënë shumë gjëra jo vetëm lavdërimet që i takojnë realisht , por më të rëndësishme janë faktet, vrojtimet, krijimtaria e saj e begatë në prozë, origjinaliteti i saj në trajtimin e temave, sinqeriteti që shoqëron modestinë , pa harruar stilin e saj të veçantë narrativ.

Eshtë pikërisht kjo e fundit që më çon drejt një diskutimi për këtë novelë të fundit e të titulluar fare thjeshtë” Një mall i pashuar”.

Dashuria është laitmotivi direkt i përshkruar në këtë novelë, por sfondi është tjetër gjë. Merita më e madhe e Vilhelmes është pikërisht analiza e madhe që ajo bën në mënyrë krejt origjinale në kushtet e një dashurie të ndërprerë në mes, një dashurie të shkatërruar nga ato sfondet e verdha djallëzore që zhduknin gëzimet e jetës së njerëzve të thjeshtë. Kjo ndodhte në gjithë periudhën e sundimit të diktaturës moniste.

Vilhelme Vranari sa merr shkak nga dashuria e Aurelit me Brikenën . Sa e sa romane, novela dhe tregime janë shkruar për këto tema, për dashuritë e prishura nga forcat e errta të një sistemi totalitar, nëpërmjet luftës së mallkuar të klasave? Mendoj se Vilhelme Vranari tjetërlloj nga të gjithë ka sjellë një letërsi ndryshe, një kombinim kompleks të dramës me psikologjinë, një analizë të ngjarjeve të cilat i lënë vend përsiatjeve dhe shqetësimeve psiko –analitike. Eshtë një novelë me shumë sisteme strukturale, ku secili ka vendin e vet.

Por dhe artificat që sjell Vilhelme në narracionin e saj tjetër lloj janë të shumta. Ajo tregon në emër të Aurelit, duke kombinuar më së miri ndjenjat njerëzorë, duke i dhënë prioritet zemrës dhe jo trurit. Ajo e fillon novelën me disa mendime si një personazh më vete, ajo sjell figura të shquara të kulturës shqiptare nëpër faqet e novelës duke e kthyer këtë në një antologji të dashurisë dhe lirisë së vërtetë të njeriut. Odhise Grillo, Turgenjevi, Bajroni, Anton Zako Çajupi, Ali Pashë Tepelena dhe Vasiliqia etj hynë e dalin në faqetë novelës duke sjellë mendime pozitiviste dhe duke e mbështetut fortazi subjetin dhe mendimet e autores.

Vilhelme Vranari përjetoi një jetë gjysmë shekullore të kaluar në një heshtje të vështirë, deri sa erdhi demokracia dhe atëhere me një durim dhe kjethlltësi intelektuale e shoqëruar me delikatesën e gruas fisnike, ajo krijoi dhe po krijon një biblotekë me vepra.

Por ashtu si e trajton me shumë rigorzitet konceptualitetin e lirisë, Robert Martiko duke referuar Hannah Arendt – en po ashtu vepron dhe Vranari në këtë novelë.

Duke e sjellë në këtë atmosferë linjën e mos realizimit të dashurisë midis Aurelit dhe Brikenës lexuesi bëhet palë me autoren duke fajësuar dhe njerëzit e thjeshtë si i jati i Aurelit që ishin indoktrinuar me vijën e partisë, jo se nuk e donte djalin e tij por se dogma komuniste ishte përhapur tashmë si sëmundje e pashërueshme, sëmundje që u injektua në një lloj progresioni gjeometrik në mijëra njerëz që dhe pa i thënë partia nuk lejonin mardhënie me njerëz që kishin dhe një gramë difekti përkundrejt "rregullores" të partisë. Vëllai nuk i fliste vëllait! A nuk mjafton kjo!

Mënyra e struturimit të novelës nga Vilhelme Vranari është dostojevskiane. Thjeshtë do ndalohesha në këtë lloj rryme përngjasimi. Une jam plotësisht dakort se konstatimet e Dr. Terziut bërë gjatë përjcjelljes së tij shumë fine , lidhur me disa krahasime me autorin Aleksander Solzhenitsyn, i japin me tepër dritë punës së madhe krijuese të Vilhelme Vranarit. Ndërsa unë konfirmoj përsëri teorinë që sjell në anailzën dinjitoze Robert Martiko, teori që e afrojnë novelën këtë autore me Antigonën e Sofokliut dhe me teoricienen Hannah Arendt. Kjo e bën novelën me një frymemarrje hapsinore jashtë kufijve të botën shqiptare...

Vilhelme Vranari është një Dostojevsk femër ashtu siç mori dhe rolin e Aurelit mashkull. Dostojevski qe rrebel ndaj rregjimeve ruse nga që nuk i arriti pushtetarët sovjetikë por me veprat e tij alegorike ai i shpjegoi njerezve se " lirinë mund ta definitivosh por kurrë nuk mund t'i vesh kufinj,sepse ajo vete e ka pakufishmerine si nocion. ekziston vetëm një kufiim i lirisë ,ajo është liria vete.”
Vilhelme Vranari me këtë novelë merr atributet e një ekzistencialisteje të tipit të Dostojevskit, një tip ekzistencialimi që e trajtuan me shumë kujdes Martin Hajdeger, Zhan Pol Sartri dhe Alber Kamy, të cilët sollën në vëmendje të filozofëve dhe të shkrimtarëve se ekzistencialimi sillet në forma te ndryshme . Kjo autore, përdor ekzistencializmin e Migjenit , një ekzistencialzëm të butë në pamjet e teorive filozofiste por i egër në realitetin shqiptar ku dhe emri në fjalorin filozofik nuk i njihej. Ashtu si Dostojevski që i përpiu brenda vetes mundimet që i shkaktuan njerëzit, regjimi, sëmundja, ashtu dhe Vilhelme Vranari mbajti si Atlanti tabakanë mbi kokë të mundimve jo vetëm të personit të saj por të gjithe fisit me emër "te keq".

Ajo thotë shkurt dhe qartë: " Një dashuri dhe një jetë ishin mohuar deri në mosekzistencë" dhe bazuar në këtë përcaktim vetjak detyrohet të sillet ndryshe me këtë novelë , që në nisjen e saj.Vilhelme fillon me analizën direkte për humanizmin, me pyetjen me të thjeshtë në botë "Ç'është njeriu? " dhe duke vazhduar të na sjellë historinë e djalit Aurel dhe vajzës Brikena.

Ka momente që gjatë leximit të faqeve të novelës , lexuesi kërkon shumë më tepër narracion , si të thuash me shume aspekte të tipit të telenoveles .

Duke mos i dhënë këtë kënaqësi të zakonëshme që e kanë pothuaj të gjithë telenovelat, ajo e shoqëron lexuesin si Virgjili Danten në rrathët e "Ferrit dhe Purgatorit” tek xhiron Komedine Hyjnore. E shëtit duke i treguar natyrën e parajsës shqiptare, andej nga Mali i Vetëtimave duke i thënë se "Kroi i mirë njihet në kohë thatesirë".

Kuptohet se cilat ishin ujrat e tepërta në ato kohëra, ujra që nuk trubullonin vetëm burimet por dhe mendjet njerëzore.

Eshtë po Dostojevski që thotë: " E c'ka është më e përherëshme se dashuria? Dashuria është më e lartë se ekzistenca ,është kurorëzimi i ekzistencës, e si është e mundur të mos i nënshtrohet? " Kjo është dhe veçoria e ekzistencializmt të Vilhelme Vranarit. Eshtë e tillë dhe dëshira e saj e pakufishme të shprehë subjektin jashtë formave të njohura, por duke futur pasazhe të filozofimit , ajo vetvetiu krijon novelën e një tipi të ri, novelën e debatit shumëformesh ç' ka i dha shkrimtares një horizont shumë të gjërë lexuesish dhe studjuesish.

DY ATDHETARË KOMBËTARË

Rasim Bebo 


Ata ishin dy atdhetarë kombëtare, dy trima, dy fshatarë të mesëm, dy familjarë, dy gjysmë analfabetë, dy luftëtarë të lënë në heshtje. I pari, çami Daut Hoxha, pjesëtar i Luftës së Parë Botërore, nga Dhrohomija e Paramithisë dhe i dyti, kosovari Hasan Remniku, nga fshati Remnik i Preshevës, luftëtar në Luftën e Dytë Botërore.
Mbas pushtimit të Çamërisë, filloj menjëherë çarmatimi i popullsisë, në fillim me të butë e me lajka dhe pak kohë më pas, me dhunë të egër. Me porosi të dhespotëve të Janinës dhe të Paramithisë e nën drejtimin e kolonel Ipitit e të Delijanaqit me shokë, njësi të përbëra prej andartësh, nga më gjakatarët, iu vërsulën egërsisht popullatës çame. Përveç grabitjeve dhe përdhunimeve në gjithë Çamërinë, ata grinë me thika, sëpata e plumba ballit, të gjithë atdhetarët që mundën të shtinin në dorë. Vetëm në vendin e quajtur Liver, te përroi i fshatit Selan, më 23-3-1913, hijenat në fjalë, vranë 100 prej krerëve më në zë të fshatrave, ndërmjet Paramithisë e lumit Kalama. Fuat Pronjon dhe Subhi Dinon, nga Paramithia – dy prijësa të shquar atdhetarë të vendit, i rropën së gjalli dhe i flakën në një humnerë. Lajmi i kësaj masakre, u përhap si rrufe në të gjithë Çamërinë. (Ibrahim D. Hoxha “Daut Hoxha”. Bot. 2000, f. 15).
Moshatarë bashkëkohës me ta, dëshmojnë si Hamdi Ruçi nga Kortesi (i datl. 1900), Sali Qemali nga fshati Nihuar (datl. 1891), Shuaip Mete nga Filati (datl. 1888) etj, tregojnë: “Grekët në Çamëri, zunë të vrisnin jo vetëm lulen e atdhetarisë, por edhe luftëtarë në masë. Shumë njerëz morën malet dhe njëri nga këta, ishte Daut Hoxha, djalë i zgjuar, i shkathët, i shpejtë dhe shumë trim. Në jugperëndim të Çamërisë, pas vitit 1913, qarkullonin shumë çeta andartësh gjakpirës përqark Prevezës, Pargës, Margëlleçit, Paramithisë etj. Dauti filloi t’u shkonte pas, për t’u treguar vendin. Dauti me çetën e tij, u bë tmerri i njësiteve ushtarako-andarte dhe i vendkomandave të horofillaqisë (policisë) greke, që qarkullonin për të mbledhur armët, duke i bërë popullit tortura të shumta.“ Në një pusi, Dauti me çetën e tij vrau 17 horofillakë, duke u hakmarrë për poshtërsitë që u kishin bërë fshatrave të Paramithisë.
Një ndër çetat andarte, të udhëhequra nga një prift, kishte arritur kulmin e poshtërsisë kundra popullatës së këtyre fshatrave përqark Margëllëçit e Paramithisë. Ata u takuan ballë për ballë me çetën e Daut Hoxhës, I cili kishte dale ta kërkonte.
-Uratë!,- i thotë Dauti, - Sipas të drejtës, nuk mbetet as borxh pa larë, as hak pa marrë!...
-Po, kur të bëjë emër perëndia… - thotë urata.
-Po kur perëndia nuk kujtohet, njerëzia t’ lërë të harrohen?...
-Hasha! Perëndia nuk lë gjë pas dore.
-Uratë, thuaj të vërtetën, çfarë i keni bërë kësaj krahine?! - dhe Dauti nxori kamën e ia vuri majën në grykë.
-Aman mos më ther! – u tromaks urata duke treguar 4-5 veta të çetës së tij. Por ata ia dhanë vrapit tatëpjetë pllajës. Pa kaluar as 25-30 hapa u bene shoshe nga plumbat e çetës.
Një zë i mbytur nga turma tha që prifti të vihej me shpatulla në mur. Prifti u detyrua të pranonte se ky me çetën e tij kishte vrarë shumë luftëtare të çetës Muharem Rushiti. Kështu ndëshkimi i tyre ishte i pa diskutueshëm. (f. 20) . Duke vepruar kudo me guxim, Daut Hoxha u fut në Paramithi, hyri në zyrën e rrethkomandantit të horofillaqise (policisë) dhe duke drejtuar tytat e dy dhjetçeve turke, që i mbante të fshehura nën kondokapë, i tha:
-Unë jam ai që kërkoni! Ju urdhëroj të ikni si rrufeja nga fshatrat për rreth, se u moret shpirtin njerëzve, ose t’i hodha trutë në erë!...
-Pa dale, mo zoti Daut! Të gjejmë fjalën me të mire!...
-Të thaç, zgjidh dhe merr: ja ti, ja u!...
Kapiteni dha fjalën për urdhrin që ju kërkua. (f. 21).
Me veprime dinake, grekët bindën dy vëllezërit e Murat Bejdo Lilës, Halitin dhe Sejkon djem nga fshati Karbunarë për të vrarë Daut Hoxhën. Me dhelpëritë e tyre pushtetarët grekë kërkonin edhe po t’i vriste Dauti këta djem, atëherë vinin në hasmëri fshatin Karbunarë me çetën e Daut Hoxhës, kështu greku “Hodha lumin , ujkun kalit”. Nuk kaloi gjatë, në Qafe të Dhrizës (ndërmjet Karbunarit dhe Trikopallkës) Haliti dhe Sejkua u vranë. Pushtetarët e sigurimit grek, dridheshin nga frika prandaj ngritën dy djem të tjerë për të u futur në çetën e Daut Hoxhës, Cil Mastoren dhe Nikollë Qamon, duke qenë në çetën e Dautit, ata kishin më shumë mundësi për ta vrarë Dautin dhe trimat e tij, si Koço Suljotin, Shaban Taron etj. Por ata u zbuluan shpejt dhe u pushkatuan. (f.53).
Prefekti i Paramithisë ftoi plakun Jor Suljotin në zyrë. Xha Jori të kam thirrur për një punë me rëndësi të madhe për qeverinë, po e mbaruat do te nderoheni dhe do te merrni shumë para (rreth 750.000 dhrahmi). Qeveria greke kërkon vrasjen domosdo të Daut Hoxhës. Yt bir, Koçua, kur t’i gjëjë anën, të vrasë Daut Hoxhën e të më sjell kokën e tij. -“Dëgjo! Po është që e ëma e ka bërë me mua, Koçua nuk e bën kurrë at turp … Po ësht se e ka zën ferrave me ndonjë pular mundet, i ligu e bën pa i dhënë hiçgjë.” –Xha Jori, ç’thua kështu? -“Më pyete, a jo? “–Po!... – “E u të thaçë atë që di. (f. 56).
Më 1920, në Sajadhë (afër Qafës së Botës) kishin dërguar prokurorin e Janinës dhe komandantin e forcave të Kufirit grek të bënin ç’mos pёr të vrarë Daut Hoxhën e Koço Suljotin. Për këtë, dërgonin njërin pas tjetrin vrasës në Konispol, që fshiheshin gjerdheve, ledheve, nën rrugë, mbi rrugë e ku mundeshin; ruanin ditë e natë për të dalë në pritë Dauti, që ta vrisnin. Natën i vinin vërdallë shtëpisë kur nuk ishte Dauti për t’i therë fëmijët. Mirëpo qeni shumë i forte, nuk i linte të afroheshin dhe u hidhej përsipër. Atëherë ata vranë qenin, dhe si krisi dufeqi, ata krisën e ikën. (f. 58).
Dyndjet e çetave greke këndej kufirit ishte e vazhdueshme. Shumë prita i ngritën Daut Hoxhës, por në asnjërën prej tyre nuk arritën ta vrisnin. Për ta shtënë në dorë Daut Hoxhën, ishte kërkesë ndërshtetërore. Kur ndodhi vrasja e Gjeneral Telinit, më 27-8-1923, e kryesuar nga pushtetarët epror kolonel Plasira nënkolonel Neokli Boçari, Vasil Kollovoi me shokë, të cilët e vranë egërsisht në Zhepë 8 km. përtej Kakavies, grekët për këtë vrasje shpallën nxitimthi Daut Hoxhën dhe bashkëluftëtarët e tij. Zotin Daut e priti nënprefekti në Zyrë, por në atë kohë e mori prefekti i Gjirokastrës në telefon. Ai porositi ta dërgonin Dautin menjëherë. Në Gjirokastër e morën në pyetje nga një komision evropian. E mbajtën dy muaj aty. Nga Parisi erdhi një telegram që Daut Hoxha ishte pa faj. (f. 76). Komisioni i Posaçëm Hetimor Ndërkombëtar ngarkoi qeverinë greke për vrasjen e Enriko Telinit.
Më 25-6-1926 gjeneral Aleksandër Konduli, ministër grek në Tiranë, nënshkroi me palën shqiptare marrëveshjen për dorëzimin njëra-tjetrës të keqbërësve. Njëri nga këta ishte Daut Hoxha. Në pranverë të vitit 1932 dha pëlqimin dhe urdhëroi paraqitjen e tij në gjyqin e posaçëm. Gjyqi u ngrit në Tiranë dhe u zhvillua në Gjirokastër. Në gjyq qeveria greke përfaqësohej nga av. Shkarpa,( Av. shumë i zoti.) Në gjyq av. Shkarpa u mundua të fajësonte Daut Hoxhën për plot e plot “vrasje, vjedhje, e ç’nderime” që Daut Hoxha – sipas tij, kishte vazhduar të bënte “edhe pas vitit 1925-së”. Për këto “faje” gjyqet e Janinës dhe të Prevezës e kishin dënuar disa herë në mungesë me vdekje. Me dëshmitarë u vërtetua se Daut Hoxha vetëm ka vrare dhe asgjë tjetër.
-Po për vrasjet që paditesh, ç’ke të thuaç? –Pyeti kryetari i gjyqit.
-Kam vrarë shumë më tepër nga sa përmendi përfaqësuesi grek, po jo për “hakmarrje”, siç tha z. Shkarpa; kam vrarë vetëm pushtetarë keqbërës dhe pjesëtarë të njësive ndjekëse në ca luftime. Ca ku i gjeja, sepse nuk linin të zezë pa bërë në Çamëri… Mos më pyet në kam vrarë e sa kam vrarë, por më pyet se ku i kam vrarë, kur, ku e pse i kam vrarë… I vrava në vendin tim e jo në të tyren; I vrava kur këta na vunë të na shuajnë të tërëve nga faqja e dheut; I vrava se këta u lëshuan mbi ne me plumb, thikë, sëpatë, me urë në dorë e me vraka zgjidhur; I vrava për t’i shporrur nga vendi im këta që erdhën na shkelën e na robëruan. … Tani këta qahen e më bëjnë mua fajtor e jo vetëhen e tyre. Këta u derdhën me zjarr dhe hekur në një vend që nuk ishte i tyre dhe ne nuk kishëm të drejtë të mbroheshim? Tani zotërinj keni të drejtë të gjykoni se i kujt është faji: i të vuajturit, i të munduarit, i të dëmtuarit, apo i keqbërësit…
Gjyqi e quajti Daut Hoxhën të “padorëzueshëm”. Nga Janina kishin ardhur në Gjyrokastër disa vetura me nga 4-5 veta, dyshohej për ndonjë rrëmbim të Dautit nga agjentët grekë, për gjatë rrugës nga burgu për në gjykatë, prandaj e pajisën me dy kobure me urdhër të prefektit Ismail Gjylbegu. Karabineria Italian në Konispol e çarmatosi Daut Hoxhën. Ishte njësoj sikur t’u thoshje grekëve: “Ja ku e keni Daut Hoxhën, vrajeni po deshët!” Në vendin e quajtur “Sheshi i Rahut” në Vrinë, më 15-6-1940 u gjet kufoma e tij pa kokë, të cilën e çuan pertej kufirit. Prefekti I Gjirokastrës D. Çarçani, në shkrimin e vet nr.251/ date 23-6-1940, që i dërgoi M.P.B., theksoi se vrasja e Daut Hoxhës “është bërë për çështje politike”. (A.Q.SH. F. 252, dos. 99, f. 3,5).
“Tiranë 22 gusht 1940 XVIII Shkëlqesisë Kryetarit të Policisë Romë. “… Vlerësoj të vë në dukje natyrën e vërtetë politike të krimit që nga organet e tjera, zyrtarisht vepruese…”. Për këshilltari i përgjithshëm I Policisë Skaminaçi. (AQSH.F. 253,Dos. 45, f. 66).”
Njoftimi zyrtar mbi vrasjen e Daut Hoxhës u shpall nga agjensia italiane e lajmeve, “Stefani” me 12 gusht 1940. Pas 2 ditëve një zyrtare i lartë fashist arriti nga Tirana në Konispol dhe në prani të zyrtarëve vendas, mori në pyetje të shoqen e Daut Hoxhës, Adile Haxhi Ibrahimi. -Kush ta vrau burrin, moj zonjë? -Pyeti zyrtari I lartë. –Italia! -u përgjigj Adilea. –Pse, për të vrarë burrin tënd erdhi Itailia në Shqipëri?! -“Atë u nuk e di, po di që grekërit e vranë vetëm tani që erdhi Italia, se kjo ia morri armët. Pse s’e kishin vrarë dot më përpara? Grekët u përpoqnë sa u lodhën, po s’e vrisnin dot se i kish supet e mesin të ngarkuara me armë. Tani që ju ja hoqët, s’kish me se të mbrohej”. Përgjigjia i mpiu dhe i hutoi keq të pranishmit. Jasin Zejnua ndërhyri:” Zotërinj, tha ai, ajo e ka humbur nga vrasja e të shoqit, nuk din ç’thotë. Andaj u lutem dilni pakëz jashtë sa të mbledhë vetëhenë”. Si dolën jashtë italianët dhe të pranishëm të tjerë, 2-3 konispolatë që mbetën brenda iu përveshën Adilesë: -“Ç’bëre kështu, moj?! Çish nuk i vë një çikë glishtin kokës? Me këto fjalë humbe timinë (vlerën) e tët shoqi, humbe fëmilën e vetëhenë! -Pa u të vërtetën thaç, s’thaç nonjë gjë të tepërt! -Po jo, moj, s’lipsej të thoshe ashtu. Eni çish doje ta thosha? -Të thoshe që burrin ma vranë grekët e u e kërkoj nga Greqia”.
Pas pak hetuesit u ftuan të ktheheshin brenda shtëpisë dhe vazhduan pyetjet: -Kush ta vrau burrin, moj zonjë?... -Grekërit…
Më 21-22 gusht 1940 një grup i dytë hetuesish, arriti nga Tirana në Konispol. Këtë herë në përbërjen e grupit ishte edhe një anglez, drejtori i zyrës së agjensisë telegrafike londineze në Romë “United Pres”. Reynaldes Packard. –Kush ta vrau burrin zonjë? -Pyeti Packardi… –Grekërit. –U përgjigj Adileja. –Përse këtë e din dhe atë që burri yt kishte therur 75 grekë nuk e din?! - “ Atë e din ti që e thua! Po edhe në i pati vrarë, në vendin e tij i vrau, nuk vate t’i vrit në vendin e tyre; i shkelën shtëpinë e vendin, pa i vrau”. –Po ai vrau edhe njerëz të pafajshëm… –“Jo, aj vrau ata që vrisnë e prisnin; vrau nga ata që erdhën kushedi se nga dhe i grabitën vendin, mallin e gjërin dhe shkelën nderin”. Rainald Packardi doli në fotografi me familjen e Daut Hoxhës , i premtoi se do të bënte të njohur “United Pres-it dhe botës mbarë për përgjigjet e të vesë së Daut Hoxhës. (Flet. “Tomori”, nr. 162, Tirane, 24-8-1940). PJESA E DYTË
Hasan Alia – Remniku, ka lindur më 1910 në një familje kosovare mesatarisht të kamur. Hasani ishte një lloj Robin Hudi shqiptar, se depot e shtetit ishin të mbushura me mall e veshmbathje, ndërsa popullata shqiptare vuante për një kothere bukë, apo për një pale opinga. Ai e djente veten keq dhe në një mënyrë ishte I detyruar që t’i merrte ato nga magazinat dhe tua shpërndante popullit shqiptar. Ai nuk duronte padrejtësitë e komshinjve serbë. Hasani ishte i martuar me Naziren nga Lubishta, lindën tre fëmijë: Naziren, Nurien dhe Aliun (1942). (Nga S. Keçmezi – Basha 19-2-2010).
-Shoku komandant, tha Kurti, baca Demiri më ka çuar t’u them se Hasan Remniku ju pret të dielën mbrëma në kishën e Letnicës, te patër Ndoni. Orce Vapcarovi (i deleguari i shtabit supreme të Ushtrisë Nac. Cl. Të Titos në batalionin “Çlirimi”) iu drejtua Arbenit dhe Pjetër Munellës…” Mos është ky, ai që vrau komandantin e xhandarmërisë në Shkup?” -Pjetri i tha: Po. - Pjetri Vazhdoi: -Në prag të luftës, Hasani ka qenë 30 vjeç, u burgos prej pushtetit të atëhershëm serb në bazë të një shpifjeje, që ia kurdisën disa serbë me qëllim që t’i rrëmbenin tokën e bukës, një arë të mirë që rrallë i gjendet shoqja. E burgosën se gjoja kishte vjedhur 7 teneqe me gjalp (tëlyn). Mirëpo pas ndërhyrjes së priftit të Letnicës, patre Ndon Lekës, xhandarmëria i gjeti teneqet e tëlynit në duajt e grurit të një serbi, pikërisht të njërit prej atyre, që e kishin denoncuar për vjedhje. Me gjithë këtë, Hasanin nuk e nxorën nga burgu. Iu desh të shiste gjysmën e mallit e të gjasë gjallë që të fitonte lirinë. Doli i pafajshëm, ashtu siç ishte, por me gjak të turbulluar. Nuk është gjë e lehtë të turpërohesh në sy të botës, të ç’burrërohesh pa fijen e fajit dhe kur del prej burgu të gjesh hasmin zot në pasurin tënde. Megjithëkëtë, Hasani s’bëri asgjë. Vetëm bleu një pushkë dhe përgjoi kohën. (Kapllan Resuli “Tradhëtia”( f. 95).
Mirëpo në qoftë se Hasani nuk përzihet në punët e të tjerëve, përziheshin të tjerët me punët e tija dhe se linin rehat… Në Zhegër, njëfarë Anastas Gjorgjeviç, ishte bërë njësh me bullgarët dhe gjermanët. Ky Rrëmbeu toka, livadhe dhe bashtina . Mandej nisi edhe me dhunuar e vrarë. Me gjakun e fshatarëve shqiptare ushqente qentë e langonjtë e vet. Në një ditë, në katundin e Hasan Remnikut, ai pushkatoi 12 shqiptarë të pafajshëm dhe u rrëmbeu pasurinë. Me këtë urrejtje të madhe shkoi te shtrati i fjetjes Hasani dhe i nguli disa thika. Më vonë dëgjoi se ia kishin burgosur gruan. Shkon në Zhegër dhe vrau togerin e xhandarmërisë. I la një letër të lidhur me tel të hollë te fyti, shkroi t’i lironin gruan nga burgut, ose do të vriste nga një oficer çdo javë… Pas kësaj ia lëshuan të shoqen. Atëherë Hasani u kërkoi arën e bukës që ia kish rrëmbyer A. Gjorgjeviçi. Nga frika e tmerri, Hasanit ia kthyen çdo gjë të rrëmbyer. Mbas një heshtjeje, Pjetri tha: Vetëm brenda vitit 1942, ka likuiduar 50 oficerë e xhandarë, dhunues e grabitës të ndryshëm. Mbas çdo krimi, që bënin këndej serbët dhe bullgarët, vinte Hasani dhe kërkonte kryefajtorin për ta ekzekutuar. Në ndjekje pas tij, u lëshuan bullgarët me forcat e tyre. Mjafton të dëgjojnte për ndonjë kriminel, mjafton t’i ankohej kush, dhe Hasan Remniku si xhebrail, gjendej te vendi. Kudo ia kishin frikën, leqet e këmbëve u dridheshin prej tij. Paguanin shuma të mëdha për kokën e tij. Një kapter xhandarmërie, ai e kish tredhë. Njëfarë Bozhidari ia kish prerë gjuhën me thikë se e kish spiunuar. Një tjetri i kish shkurtuar dorën, se kish rrahur një shqiptar pa pikën e fajit. (f. 97). Nga Agim Gashi citojmë: “Në vitin 1941, marrëveshja (Ribentrop-Çiano) për ndarjen e territorit, Gjermanët u larguan nga pjesa më e madhe e territorit të Kosovës, duke ia lënë Italianëve dhe bullgarëve: Kaçanikun Karadakun dhe pjesa e Anamoravës. Prej Gërlice dhe tutje mbeten nën administratën bullgare – Kumanovë, Viti, Kaçanik. Bullgarët nisën t’i rrihnin meshkujt kudo që i takonin, në arë, në rrugë, në mulli, në oborr, në familje etj. Me këtë donin t’i fyenin e t’i turpëronin, duke ua ulur dhe përdhosur dinjitetin dhe krenarin e tyre.
Hasan Remniku u betua: “Pasha at’e nanë, qi m’ka dhanë gji, / Pasha Nanën tonë Shqipni, / Trupi i jem n’dhe s’ka me hi- / Pa e marre gjakun për vllaznit e mi! ...” Ishte vjeshta e vitit 1940, bullgarët erdhën në Remnik. Tellalli Thirri gjithë meshkujt, nga mosha 16 – 80 vjeç të mblidhen në oborrin e Xhamisë. Hasani i lajmëroi të mos hyni në oborr, po fshataret nga frika e familjes u futën në oborr. Ushtria bullgare rrethoi fshatin ane e kënd. Hasani e shpërtheu rrethimin. Populli u ngujua në Xhami. Bullgaret kërkonin dorëzimin e armëve, fshatarët refuzuan, filloi tortura me vrasje therje dhe thyerje gjymtyrësh për tre dite e net, dyshemeja e xhamisë u mbulua me gjak. Burgosën 60 gra të Remnikut, për tre javë i mbajtën te shtëpia e Muharremit, se nuk kishte vend në burg duke i terrorizuar. Hasani me Ramis Gernicën shkuan te nënprefekti i Gjilanit, ky ndërmjetësoi te komanda bullgare dhe i liruan. Kolonat bullgare vinin natën dhe trazonin familjet shqiptare të Remnikut dhe të Gjylekorit. Këto trazira të shpeshta e të rrezikshme, shtynë Hasanin të organizonte largimin e popullatës. (A. Gashi “Hasani Kaçaku I fundit”, 5-4-2009).
Orce Vapcarovi, Ilia Vuçiqi (të deleguarit), dhe Bilana infermiere në spital, përgatitën kurthin për të eleminuar Arben Preshevën dhe Hasan Remnikun, kur të shkonte në Letnicë, te kisha e Patër Ndonit. -Bilana, letrën ju duhet t’ia dorëzoni tezes tuaj në Letnicë. Keni dëgjuar për Hasan Remnikun? Ai që na urren ne sllavët pa dallim… “Nije kërv voda, drugarice Bilana!” Duhet të mendoni për jetën e tezes tuaj që është në rrezik. “I za sllavu sllavjansku a smert shiftarsku” (për lavdinë sllave, vdekjen e shqiptarëve). (f. 111).
Bilana ia hipi kalit dhe arriti me një frymë te tezja, që urrente shumë shqiptarët. Ndërsa Arben Presheva u nis vetëm pa shoqërues. Për gjatë rrugës takoi Demir Kaçanikun, komandanti i kompanisë së pestë. - Dua të bisedoj me ty, i tha Demiri. Dëgjova se Miodrag Pavlloviçi, përpara 3 muajve ka pushkatuar në kodrat e Miçipapës shtatë shqiptar të pafajshëm dhe ka marrë flamurin shqiptar e ka copëtuar dhe shkelur më këmbë, janë të gjithë të indinjuar, ai duhet nxjerrë në gjyqin partizan. Arbeni, fliste te Patër Ndou i qetë dhe me fjalë të matura. Një fjalë e urtë e popullit tonë thotë: “ armiku i vjetër mik s’bëhet”. … Patër, më thanë se është Hasani në kishë, foli Arbeni. –“Qetu jam, qetu”! Arbeni u kthye menjëherë dhe hoqi duart nga automatiku. Mbas shpinës se tij qëndronte Hasan Remniku, tmerri i krahinës. Ishte me automatik të shkurtër në duar, me shirita fishekësh, me dy bomba dhe kobure në brez. I mbathur me opinga lëkure të lehta, i veshur me tirqe e kësulë të bardhë. -Më falni për mundimin që morët dhe erdhët deri këtu. –Qofsh me nder dhe me faqe të bardhë, se ky mundim për mua s’ashtë gja. –Por mendova, pse kam vrarë ca shkije gjakatare, e thashë, s’do begedisnit të flasësh me mua. –Përsa u përket gjakatarëve qe keni vra, ju lumtë dora! - I lumë qofshi! Pa hë, flisni, ç’keni pasur të më thoni? Ç’dëshironi prej meje? -S’dëshëroj gja, Z. Arben. Ju thirra të merremi vesh për një punë, tha Hasani, - para pak kohe, aj Miodrag Pavlloviçi juaj, ka vrarë shtatë shqiptarë pafaj. Ai e ka hak plumbin tim. Unë ia kisha dhënë, sikur mos të kishte qënë shoku juaj. “Shoku juaj!” Sesi i tingëlloi në shpirt. Sa e rëndë e pështyrë i erdhi. Sa keq. (f. 133).
Edhe unë, o Hasan Remniku, -foli Arbeni me takt prej diplomati e me zë të qetë, -mendoj se jeni trim, njeri i drejtë e i ndershëm. Gëzohem që u njohëm!. –Deri sa t’i keni ata shkijet me vehte, s’vjen Hasani me ju. –Sikur të mos ishin sllavët në radhët e partizanëve tuaj. –I tha ai, dhe sikur të lëshonit kushtrim vetëm për një çlirim kombëtar, për bashkimin tonë me Kosovën, bir kosovari s’do të qëndronte në shtëpi. Edhe Patër Ndou ishte kundra shprehjes “pa dallim kombësie”, jo. E si te luftohej për çlirimin e Kosovës nga shkiet duke i pasur shkiet pëkrah? A e mendonte shkau çlirimin e Kosovës? (f. 138). Pak kohë pas largimit të Hasan Remnikut, kisha u rrethua nga forcat bullgare që kërkonin dorëzimin e Hasan Remnikut dhe të Arben Preshevës. Filloi lufta natën në errësirë, Arbeni gjuante nga dritarja në drejtim të flakës së armëve që gjuani rrethuesit. Arbeni u ngjit te kambanarja e kishës, aty u plagos në krah dhe në kofshë, po kur humbi shumë gjak, zbriti poshtë dhe Padre i lidhi plagët. Prifti për herë të parë filloi të gjuante me automatikun e Arbenit, por u plagos rënde dhe vdiq. Krismat në mes të natës u dëgjuan përreth. Kthehet Hasani dhe filloi të pastrojë vendin, duke ndjellë vdekjen e rrethuesve dhe duke thirur, “Përpara trimat e Arbenit”! Urra-a-a! Përpara!. Rrethuesit morën poshtë lëndinës. Hasani thërriste nga jashtë para derës, Arbeni rrëshqitas i hapi derën, Padra kishte vdekur kurse Arbeni me plage te lidhura prej Pater Ndonit. Mbahu i thotë Hasani, dorën e djathtë nën gju, të majtën në sqetull, e ngriti dhe shkuan te kali i fshehur në pyll. Kjo vërteton se sllavët serbë, janë në lufte me sllavët bullgar, por kundër shqiptarëve ata bashkohen. (f. 151).
-Pjetër!, - thiri Arebeni menjëherë, pasi e shtruan në dyshek, - Ço një korrier përtej Morave me urdhër, të vijë Miodrag Palloviçi këtu. Të dalin të gjithë jashtë dhe t’i afrohu. I tregoi për bisedën me Hasan Remnikun dhe Bajram kaçanikun. Miodrag Pavlloviçi duhet çuar para gjyqit partizan menjëherë. Vrasjet që ka bërë në Kuevishtë e Lubancë janë të pajustifikuara. –Të thirret menjëherë këtu, Pjetër. Do ta hedh në gjyq. Ndërsa Patër Ndon Lekën shënoje në listën e dëshmorëve. (f. 156)
Shtabi i batalionit, në bashkëpunim me Komitetin Qarkor të partisë, vendosi t’i bëhej atentat qark-komandantit të Preshevës, për krimet dhe masakrat para disa ditëve, Demir Kaçaniku u ngrit e tha: -Ma lini mua këtë punë!…
- Demir Kaçaniku! –Mirësevjen Hasan Remniku … -Ke besë Demir Kaçaniku? -Besë shqiptari Hasan Remniku! –Qe atëherë, toke!... Në atë kohë Hasani nxorri koburen e i tha: -Merre këtë që të më marrësh hakun! Demiri ia mori, nxori revolen e vet dhe iu kthye: -Merre këtë, që të më vrasësh hasmin!… Ndihem i vendosur të vrasim kolonel Hristo Kondov, tha Demiri. Ka derdhë gjak shqiptari. Pajtohesh me ne?... Dua vetëm një gjë prej teje. Fol Hasan Remniku! –Të më japësh djalin, - Me gjithë qejf! Edhe djalin ta jap, -iu përgjigj Demiri … Hasani takoi Batushin të birin e Demirit 21 vjeçar. Aty nga ora nëntë e darkës iu afruan klubit të bilardos, panë se lozte koloneli me shokët e tij. U ngjitën kumbullës në kopësht, nëpërmjet dritares te tavolina e bilardos, e shënuan Kolonelin dhe me dy krisma të menjëhershme e lanë të vdekur. Ashtu si erdhën, kopësht më kopësht dhe gardh më gardh, u larguan pa I diktuar kush. (f. 176).
Kalorësi, mbasi mori e dha sinjalin me Kurt Lashticen, shkoi drejt shtabit pa fijen e drojes. Tek dera, roja flinte gjumin e madh me një brakë gjaku dhe me njëherë u fut në dhomë, pasi dalloi mirë personin, nxori thikën, e ia këputi gurmazin Miodrag Pavlloviçit, i preu veshin e djathtë dhe në mur shkroi: Kështu do të pësojnë të gjithë ata që u bien në qafë shqiptarëve. Hasan Remniku.
Tri ditë pas kësaj ngjarjeje, Arbeni liroi nga burgu të gjithë të arrestuarit dhe, me përjashtim të oficërave, të tjerët i dëboi jashtë kufirit të zonës së lirë. (f.276).
Mbas luftimeve me forcat gjermano-bullgare, Arbeni ishte plagosur dhe kishte humbur ndjenjat nga një goditje me gur në kokë, mbi të ishte vrarë e motra Shpresa dhe shoqja e saj Hasija. Hasani i hoqi të vdekurat nga trupi i tij dhe kur e diktoi që ishte ende gjallë, e lëvizi. Mandej pasi erdhi në vete: – A më bëjnë sytë, a po je ti Hasan Remniku? -e pyeti Arbeni burrin me mustaqe. -Hasani jam, zoti Arben. –Po ç’të solli këndej? - Erdha me pa… Mandej i dha mataren me ujë, - pi i tha. - Arbeni e mori dhe piu me gërqe dhe u kthjellua. (f, 320).
Hasan Remniku, organizoi këputjen e telefonave të komandës bullgare, para se të kalohej lumi Moravë në 12 shtator 1941, paralizoi karakollin e Naselës dhe të Kungullarit. Serbët në fillim vranë rreth 20 remnikas duke i varrosur edhe të gjallë. Hasani në fund të vitit 1942, vrau 15 serbë të Remnikut, si shpërblim të vrasjeve që ata bënë më parë. Në Zhegër vrau zullumqarin Sllobodan Jovanoviçin, dhe i ngritën këngë: “Sllobodan, ai luli i s’amës -/- Po i rruan faqet n’dritë të llamës! / Hasani Qazimit iu ka avitë: / Ti në ballë, e unë – fyt! …”.
Më 5 tetor 1951, grupi i Hasan Remnikut, u përcoll nga kulla e Agush Mehmetit në Bresalë, të dielën më 7 tetor 1951, rreth orës 20, Ishin: Hasani, Agush Mehmeti, Qibrie Mehmeti, Mustafa Koka, dhe Rabije Koka. Natën 9 – 10 tetor 1951 të shoqëruar me sahanlëpirës, mbasi kaluan lumin u hodhën në hendeqe, në moment u ndezën dritat e kamionëve dhe ndriçuan grupin, kërciten armët. Pas pak u qetësua, në hapësirën e ndriçuar gjendeshin të shtrirë, Hasan Remniku, i rrethuar nga bashkëpunëtorët e vet të vdekur. Në tradhëtinë, ku Hasani me shokë ishin prerë në besë e të pabesëve, mjerisht shqiptarë.
Më 10 tetor 1951, kufomat u ekspozuan në Prizren, në komunën e Vitisë, në Gjilan dhe Kamenicë. UDB-a për të mbjellë tmerr në popullsinë shqiptare, burgosi mbi 27 jatakë dhe bashkëpunëtorë të Hasanit. (Akllapi Net-Forumi i hapur, Ramadan Asllani 5 prill 2009).
Për akademikun Kapllan Resuli, ka ardhur koha të hidhet dritë, mbi ata që gatuan tragjedinë e Kapllan Resulit, te quajtur përdhunim gjaku. Ramiz Alia, tha me gojën e tij, më keq se një sllavo-grek, gënjeshtrën se Kapllan Resuli kishte vdekur ne burg. Ndërsa në R.D., nr. 6, Tirane 23-1-1991, u botua se Akademiku Kapllan Resuli është gjallë dhe u lirua nga burgu mbas 20 vjet në Spaç-Burrel. Poetja Zhuliana Jorganxhi, poetizon: “Ishte Hero – ishte njeri! / Dhe shok nuk kishte një të dytë. / Foli kur heshtnim unë e ti, / sa çeli zemrën, ai mbylli sytë. / dhe thane se: vdiq i harruar, / Në burg të errët, në vetmi”. / A kish më t’vdekur, të pambuluar, / Se të pagojët, si unë e ti? (U botua Tiranë 26-1-1991

Addison Çikago Maj 2014. rasimbebo@att.net