Deshmia e 70-vjecarit Dom Gjergj Simoni, famullitarit te Bregut te Bunes, i cili ne vitin 1967 fshehu ne shtepine e tij dhjete thase me relike dhe libra te Arqipeshkvise.
Aty nga fillimi i vitit 1967 kur regjimi komunist i Enver Hoxhes nisi fushaten per mbylljen e kishave dhe xhamiave e prishjen e objekteve te kultit, une bisedova me vellane tim, Zef Simonin, i cili ne ate kohe punonte si llogaritar prane Arqipeshkvise, duke i thene se sic po paraqitej situata, ndalimi i fese ishte pune ditesh. Pas kesaj bisede, une shkova tek Arqipeshkvia dhe mbusha plot 20 thase me libra, dokumente e sende te tjera me vlere dhe te gjitha ato i cova naten ne shtepine tone qe ndodhej ne lagjen “Arra e Madhe. Per disa dite me rradhe duke bere gjoja se po prashisja lulet e kopshtit, zgjodha 10 thase me gjerat me me e i groposa aty ne oborr me fshehtesine me te madhe. Por pas 10 vjetesh, ne korrikun e vitit 1977, kur sapo isha kthyer nga Vau i Dejes ku punoja si punetor, disa njerez te Sigurimit me thane qe te paraqietsha ne Degen e Brendshme dhe kur vajta atje, njeri prej hetueseve me tha: “Ne kerkojme disa libra te vjeter ne kopshtin tuej”.
Njeriu qe flet dhe deshmon per here te pare per “Gazeten”, eshte 70-vjecari Dom Gjergj Simoni, nga qyteti i Shkodres qe sherben si meshtar ne fshatin Dajc te bregut te Bunes, i cili rrefen te gjithe historine e jetes se tij plot peripecira dhe ngjarjen e vitit 1977, kur Sigurimi i Shtetit pas pese jave kerkimesh i gjeti ne kopshtin e shtepise se tij te gjitha materialet me me vlere te Arqipeshkvise se Shkodres, te cilat ai i kishte groposur ne pranveren e vitit 1967. Po kush eshte Dom Gjergj Simoni, cila eshte e kaluara e tij dhe perse ai i mori nga Arqipeshkvia dhe i fsheu ne kopshtin e shtepise se tij objektet dhe dokumentet me me vlere te Klerit Katolik te Shkodres dhe si u gjeten ato nga Sigurimi i Shtetit?
Kush eshte Dom Gjergj Simoni
Gjergj Simoni u lind ne 8 dhjetor te vitit 1933 ne qytetin e Shkodres ne nje familje me origjine qytetare, ku te paret e tyre jane vendosur aty tek “Arra e Madhe” qe prej 400 vjetesh. Gjyshi i Gjergjit, Simon Moni, ka qene njeri nder tregtaret me te medhenj te pazarit te Shkodres (Bezistanit) dhe pasurine e tij ai e kishte vene nga tregtia qe bente asokohe me Italine. Po keshtu edhe babai i Gjergjit, Kole Simoni, trashegoi zanatin e te jatit duke u marre me tregti, por jo pasurine qe kishte pasur ai, pasi atyre u falimentoi tregtia dhe familja ra ne varferi te plote. Keshtu ne ate gjendje te mjerushme ekonomike, Kol Simoni dhe bashkeshortja e tij, Gjyste Hugashi, i linden dhe i rriten tre femijet e tyre, Zefin, Gjergjin dhe vajzen e vetme, ciljeten. Lidhur me kete, Gjergj Simoni kujton: “Duke kene se te dy prindrit tane ishin besimtare te devotshem te fese sone katolike, si vellaun tem, Zefin, ashtu dhe mue, na paten cue per me mesue ne Kolegjin e Fretenve, ku ne na pat marre nen kujdestari, Dom Mark Harapi, vellau i Pader Anton Harapit. Por pas ardhjes se komunisteve ne pushtet, si une ashtu dhe vellau Zefi, u detyruem me u fut ne pune te ndryshme per me mbajte familjen e varfer dhe nuk mundem qe te vazhdojshim rregullisht studimet Teologjike, pasi ajo gja kje ndalue prej pushtetit komunist. Por tuj kene te brymosun e te devotshem per fene katolike, si im vella, Zefi, ashtu dhe une, morem fshehtas mesimet fetare nga Dom Mark Harapi e Pader Aleks Baqli. Por vetem im vella, Zefi, ne vitin 1961 mundi me u shugurue mshehtas si meshtar nga Arqipeshkvia e Shkodres, por pa e ushtrue dot ate gje legalisht. Keshtu qe ai u detyrue per me mbarue edhe Institutin e Larte per Gjuhe-Letersi dhe disa kohe pat punue edhe si mesues ne gjimnazet e qytetit te Shkodres. Ndersa une per vite me rradhe deri diten qe kjeshe arrestue, pata punue ne pune te ndryshme si punetor dhe ne Hidrocentralin e Vaut te Dejes”, kujton 70-vjecari Dom Gjergj Simoni, lidhur me te kaluaren e familjes dhe peripecite e tij e te vellait, per te marre fshehtas mesimet fetare nga Dom Mark Harapi e Pader Aleks Baqli.
Letersia, pasioni i vellezerve Simoni
Ne mesin e viteve ’60, Gjergj Simoni vazhdonte te punonte si punetor ne Hidrocentralin e Vaut te Dejes, ndersa i vellai i tij, Zefi, punonte si llogaritar prane Arqipeshkvise se Shkodres. Ndonese se Zefi kishte mundur qe te futej ne pune se mesues i Gjuhes e Letersise ne gjimnazet e Shkodres, prej devotshmerise qe kishte ndaj besimit katolik, ai e kishte lene ate pune bashke me rrogen e mire qe merrte ne Arsim dhe ishte punesuar si llogaritar prane Arqipeshkvise. Por pervec devotshmerise qe te dy vellezerit Simoni, kishin ndaj besmit te fese katolike, ata kishin dhe nje pasion tjeter, letersine dhe si Zefi ashtu dhe Gjergji, vazhdimisht shkruanin poezi dhe tregime te ndryshme, por pa mundur dot qe t’i botonin ato. Lidhur me kete, Dom Gjergj Simoni deshmon: “Pasionin per Letersine, si une, ashtu dhe vellau, Zefi, e kem trashegue nga ish mesuesi yne Dom Mark Harapi, i cili na e pat shti ne gjak ate gja. Edhe pse punojshim gjithe kohen ne pune te randa, une gjejsha mundesine per me u ul e me shkrujte poezi apo tregime te ndryshme. Po keshtu ne ate kohe pata ba dhe nje drame per heroin tone Kombetar, Skenderbeun, pasi ne vitin 1967 do te festohej me madheshti 500 vjetori i vdekjes se tij dhe flitej se do t’u bate nje konkurs ne shkalle vendi se kush kishte shkrue dramen ma te mire per te. Nermjet rrethit tone shoqnor qe vec te tjerash na bashkote dhe Letersia, une kisha shoqni me Frederik Reshpen, me te cilin debatojshe shpesh sepse kishim pikpamje te kunderta per Letersine. Pothuajse pjesa me e madhe e poezive dhe tregimeve qe shkruejsha ne ate kohe, ishin me permbajtje kunder pushtetit komunist dhe nisur nga kjo gja, une nuk mujshe me ia tregue kerkujt ato. Nder poezite ma te spikatuna qe kisha ba asokohet kundra regjimit ne fuqi, ishin ato te titullueme: “Leter Luciferrit” dhe “Mengjeze ne Shkoder”. Tek poezia e pare une satirizoshim Enver Hoxhen dhe tiranine e tij, ndersa tek e dyta nxjersha ne pah mjerimin e madh te punonjsve te qytetit tone, ku midis te tjerash shkrujshe: “Si rete njerzit shperndahen ne pune / S’u qesh kurre buza, ashtu te metun / punojne te heshtun me dhune”. Por jo vetem keto poezi, por edhe te tjerat une jo vetem qe nuk mujshe me i botu, por as me ia tregue kujt, kujton Dom Gjergj Simoni, lidhur me pasionin per Letersine qe kishte ai dhe i vellai, Zefi.
Fshehja e dokumenteve te Arqipeshkvise
Aty nga viti 1967 kur regjimi komunist i Enver Hoxhes nisi fushaten per mbylljen e kishave dhe xhamiave e prishjen e objekteve te kultit, nje nga qytetet qe e ndjeu me teper ate gje, ishte qyteti i Shkodres ku ishte perqendruar edhe qendra e Klerit katolik te Shqiperise. Duke e parandjere ate dhune masive qe po pergatitej te niste ndaj fese, Gjergj Simoni, mendoi qe te bente dicka per te shpetuar c’te mundte nga librat, objektet, sendet dhe dokumenetet me me vlere te Arqipeshkvise se Shkodres. Lidhur me kete, ai deshmon: “Qe ne fillimin e vjetit 1967, u paranje prej gjithkujt se do te fillote nje dhune e madhe naj fese dhe ne vecanti naj Klerit Katolik, te cilin komunistat e kishin shpall si anmikun ma te madh qe kur kishin ardh ne pushtet ne vjetin 1944. Nisur nga kjo gja, aty kah pranvera e vjetit 1967, une bisedova me vellaun tem , Zef Simonin, i cili ne ate kohe punonte si llogaritar prane Arqipeshkvise se Shkodres dhe i thac se e pat kjo pune, pranej te bajshim te pamundunen me shpetue c’te mujshim nga objektet ma me vlere qe kishte atje si dhe librat e dokumentet e ndryshme qe kishte ne biblioteken e arkivin e saj. Pasi dhe Zefi kje ne nji menje me mue, se nalimi i fese ishte pune ditesh, rame dakort qe te shpetojshin prej Arqipeshkvnise gjithcka qe te mujshim. Pas kesaj bisede une shkova tek Arqipeshkvnia dhe me materialet e grumbulluara mbusha plot 20 thase te medhenj, te cilat fshetas, naten, me ane te nje karroce i cova ne shtepine tone qe ndodhej tek “Arra e Madhe” aty ku asht edhe sot. Nder ato thase pata marre sendet qe perdorshim per meshe, veshje te ndryshme, ikona, libra dhe dokumente ma me vlere qe nodheshin aty. Nder to pata marre edhe nje pjese te doreshkrimevet te Dom Mark Harapit dhe te At Benedikt Demes, si dhe te gjitha shkrimet e mija qe kisha ba nder vite. Pasi i pata cue tek shpia dhe i pata fsheh nder lule ne nje cep te oborrit, prej atyne thaseve zgjodha gjanat ma me vlere dhe i mylla ne dhjete thase plasmasi, te cilat i groposa ne nje cep te kopshtit, Ate gja e bajsha mshehtas duke ba se gjoja po punojshe duke rregullue lulet e kopshtit dhe oborrit”, kujton Dom Gjergj Simoni vitin 1967 kur pak kohe para se te niste prishja e kishave dhe xhamiave, ai mori dhe fshehu ne shtepine e tij librat, dokumentet, e disa objekte me vlere te Arqipeshkvise se Shkodres.
Gjetja e dokumenteve nga Sigurimi
Po cili ishte fati i dy vellezerve Simoni pas vitit 1967, kur regjimi komunist i Enver Hoxhes ndaloi ushtrimin e besimeve fetare duke prishur kishat e xhamiat dhe c’u be me dhjete thaset qe kishte fshehur Gjergj Simoni ne oborrin e shtepise se tyre? Lidhur me kete, Gjergji kujton: “Ato thase qe pata mshehe aty, nuk mujti me i gjete kurkush per afro dhjete vjet me rradhe, deri ne vjetin 1977 kur ato rane ne duert e Sigurimit.
Me kujtohet si tani ajo dite e 13 korrikut te atij vjeti ku bate nje i xete i madh dhe une kjesh ule me pushue ne pik te zhegut, pasi sapo isha kthye prej Vaut te Dejes ku punojshe puntor. Aty ka ora tre e pasdrekes ra dere e shtepise dhe une nuk dola me e cil, tuj kujtue se kishin kercite fmia e lagjes. Por ajo gja u nigjue perseri dhe ne dhomen ku flejshe erdhi motra e me tha me dale me e hape se po vinin disa shoke. Ndersa i thashe motres qe une nuk kishim shoke, hapa deren dhe aty pashe nenkryetarin e Deges se Mbrendshme te Shkodres dhe pese vete te tjere. Ata me thane: “A na njeh?”. Une ia ktheva: “Po kush s’iu njeh ju”. Pas kesaj ata hine mbrende dhe qe prej asaj oret e deri ne tete te mbramjes, e kthyene gjithshka permbys tuj kontrollue. Pa pushue asnje minut, per pese ore me rradhe ata kontrolluen deri tek arka e nanes, e aty ka ora tete erdhi dhe nje ushtar me minakerkues per me vazhdue kontrollin. Ndersa po kontrollojshin, njeni prej tyne qe ishte shume i mire, fshehtas shokeve me diftoi se ate dite e kishin arrestua edhe vellaun tim, Zefin, i cili pat nodhe ne Razem. Pak kohe pasi iken ata, erdhi nje person e me tha qe te paraqietsha ne Degen e Brendshme dhe kur shkova aty, njeni prej hetueseve me tha: “Ne kerkojme disa libra te vjeter ne kopshtin tuej”. Une iu pergjigja se aty nuk kishte gja. Ai ngulte kambe se kishte, une i thosha jo, ai vazhdote prape tuj thane po dhe keshtu bame debat nje cop heret. Pas kesaj ai me vuni ne tavoline nji liber ungjillit qe kishin marre ne shpine tone dhe me tha te bajsha be se nuk kishim gja ne oborr te shpis. Une menjehere vura doren mbi ungjill dhe thashe: “Si e basha une ne ungjill, ashtu me vrafte ne rast se kena gja ne kopsht”. Pas kesaj ai me tha: “Ik ne shtepi”. Pak kohe pasi ika ne shtepi, aty erdhen tete police dhe filluen me kontrollue ne oborr. Ai kontroll vazhdoi per pese jave me rradhe ne prezencen time dhe kur i gjeten, ata me thane: “Edhe besimtar, edhe na rrejte”. Une iu thashe: “Ju me pyetet per ne kopsht e jo per ne oborr”. Ndersa e mora persiper se ato i kisha mshe vete, iu pergjigja: “Po ju me pvetet per ne kopsht e jo ne oborr”. Disa ore pasi iken ata, ne shtepi erdhen fshehtas dy oficere policiet te Deges, te cilet nuk hyne nga porta jone, por tuj shfrytezue nje porte tjeter te kojshive me te cilat na shkojshim shume mire. Ata me thane qe te paraqitesha ne Dege dhe kur shkova atje, me futen ne qeli ku me lane te ndryme per nente muaj me rradhe”, kujton Gjergj Simoni arrestimin e tij pas gjetjes se dhjete thaseve me dokumentev e sende te ndryshme te Arqipeshkvise. Po si i gjeti dhe si ra Sigurimi ne gjurmet e tyre? Lidhur me kete Dom Gjergji shprehet se nuk mund te akuzoje asnjeri, pasi jo vetem nuk ka fakte, por “ajo gja tashme asht nje kapitull i myllyn dhe i perket nje kohe te shkueme”.
Gjergji, 10 vjet burg
Pas nente muajve qe Gjergjin e mbajten te izoluar ne qeli, e moren qe andej dhe e cuan tek dhoma ku Sigurimi kishte vendosur thaset qe i kishin gjetur atij ne oborr. Lidhur me kete, ai kujton: “Aty ku kishin jetu Murgeshat Servite, me vune me sistemu dokumentet e gjetuna, sepse librat i kishin cu ne Biblioteke, apo i kishte marre dikush tjeter. Aty me thane qe te dajshe vec shkrimet e mija, e vec ato te Dom Mark Harapit e At Benedikt Demes. Teksa sistemojshe ato, pashe dhe poezine time “Leter Luciferrit” dhe kur shkova ne qeli, mendoja se do me pushkatojshin. Por shpejt i dhashe kurajo vedit duke menue se aty ishin pushkatue sa e sa priften te tjere dhe u gezova se edhe une po bajshe dicka te mire. Per cdo shkrim timin, me therritshin cdo dite per me dhane spjegime ne hetuesi, ndersa per poezine “Leter Luciferit” qe kishte rreth 400-500 vargje, dhashe skjarime prej ores 7 deri ne ora 16. Pas nente muejsh hetuesie, ku nuk me torturuen po me hidhnin droge ne gjelle, me nxorren ne gjyq, i cili u zhvillue me dyer te mylluna ne sallen e Gjykates se Rrethit. Para se me me nxjerre ne gjyq, me vizitoi Dr. Enver Mersini i cili iu tha atyre te Deges: “Ju pakeni dashte me e myte kete djale”. Gjyqi kunder meje filloi naten e madhe te Pashkeve ne prillin e vitit 1977 dhe gjate akt-akuzes te cilen e kishin perkufizue “Agjitacion e propagande te myllun”, me lexuen gjashte poezi ku une aludojshe hapun kunder regjimit. Ndersa poezine “Leter Luciferrit”, nuk e lexuen pasi ajo fliste kunder Enver Hoxhes dhe ata nuk munt ta lexojshin. Kur me kerkuen fjalen e fundit, une iu thac: “Une kerkoj drejtesi”. Ndersa trupi gjykues u terhoq me dhane venimin, disa police me shane duke me thane; prift i poshten. Pas kesaj i thace nje polici qe me kishte shterngue fort prangat, qe te me vinte ne goje nje cigare se i kishe duert e lidhuna. Ai duke me ndezur cigaren, me tha: “Qenke guximtar i madh” dhe une iu ktheva duke i thane: “Ju i masni njerzit me gjatesine e trupit dhe jo me forcen e shpirtit. Kjo eshte e keqja juej”. Pas kesaj trupi gjykues ma denoi me dhjete vjet burg”, e mbyll rrefimin e tij Dom Gjergj Simoni, i cili vuajti plot nente vjet e 19 dite ne kampet e Ballshit, Qafe Barit e Spacit, per faktin e vetem se deshi te ruante objektet e dokumentet me vlere te Arqipeshkvise se Shkodres. Po keshtu vite te gjate burgu vuajti edhe i vellai i tij, Monsinjor Zef Simoni, i cili sot eshte Ipeshkvi i Shkodres. Edhe vete Gjergj Simoni, qe prej vitit 1991, kur u shugurue si i pari meshtar prej Selise se Shenjte, sherben ne famulline e Dajcit te Bregut te Bunes, pa harruar pasionin e tij te vjeter: Letersine.
