Një libër i mirë në kohën e duhur

Nga: Ilir  SEFAJ

Ditë më parë SHKK ”Anton Pashku”e Prishtinës nxori nga shtypi librin publicistik “Bashkëbisedime III” të shkrimtarit, gazetarit, publicistit e poetit, Smajl Smaka.Them një libër i mirë në kohën e duhur ngase ky libër intervistash sigurisht se do të zgjojë kërshërinë e lexuesit, për faktin se në mënyrën e saj më të shkëlqyer, mes kopertinave të saj, ka ngërthyer disa intervista të cilat autori i saj i ka bërë me personalitete të shquara të jetës politike e krijuese, të cilët në opinion shqiptar, por edhe atë ballkanas, shquhen për diskursin e tyre të drejtpërdrejt dhe mjaft parimor mbi çështjet e caktuara politike e letrare, që lidhen direkt me Ballkanin Perëndimor.

Smajl Smakën, lexuesi ynë e njeh edhe si përkthyes e poet mjaft serioz dhe si gazetar shumëvjeçar të Kosovës. Gjithsesi, autori i këtij libri e ka parë të udhës që këto intervista të bëra në kohë e rrethana të caktuara të mos mbesin të shkapërderdhura në gazetat ditore, apo në kujtesën e një numri të caktuar shikuesish që kanë pasur rastin t’i ndjekin në ekranin televiziv, meqë problemet që rrah autori i librit me bashkëbiseduesit e tij, nuk janë probleme ditore, përkundrazi janë fragmente që sigurisht lidhen me epoka të ndryshme dhe si të tilla gjithsesi se meritojnë të mblidhen mes kopertinave të një libri, ngase vetëm në këtë mënyrë këto intervista tejet me interes do të bëjnë rrugëtimin e tyre të sigurt në vetëdijen e lexuesit.Mes kopertinave të këtij libri janë prezent intervistat me shkrimtarët, historianët, intelektualët, të cilët kush më shumë e kush më pak, luajtën një rol tepër përmbajtsor, afirmativ në përpjekjen për një stabilitetet politik në këtë pjesë të Europës, synim i të cilëve ishte ruajtja e një balance në kontekstin gjeopolitik të Ballkanit perëndimor.Personalitetet e intervistuara këtu, në opinion publik shqiptar e rajonal, po edhe atë ndërkombëtar njihen si oponentë të politikës oportuniste të Millosheviqit, dhe “armiq”  të çfarëdo tendence tjetër shtypjeje që gatuhej në kuzhinat e diplomacisë serbe dhe jo vetëm serbe, e që kishin synim destabilizimin e rajonit.

Postulate me interes 

Libri hapet me intervistën e Abdullah Sindranit,  shkrimtar e intelektual boshnjak i cili njihet për qëndrimin e tij opozitar karshi politikës serbomadhe, në veçanti të asaj pas vitit 1990, kur ish-Jugosllavia bie në duart e kasapit Millosheviq, shkaktar i një terrori të paparë në Europën perëndimore që nga Lufta e Dytë Botërore.Duke jetuar në realitetin e trepushtetit etnik të Bosnjës, ky intelektual i shquar boshnjak me mjaft përgjegjësi citon drojën e gjeneralit Atif Dudakoviq i cili thoshte se: “Lufta ka mbaruar vetëm për ata të cilët në të janë vrarë!“.Intelektuali Sidran, ashtu sikurse edhe pjesa më e madhe e qytetarëve boshnjakë shfaqin pakënaqësinë me mënyrën e përmbylljes së çështjes së Bosnjës, të cilën gjithsesi më tepër do konsideruar si të hapur ende.Libri “Bashkëbisedime III” nuk do ta kishte peshën e tij të madhe, sikurse jashtë kopertinave të tij të lihej intervista e realizuar me historianin e shquar shqiptar, Arben Puto, i cili jep detaje me mjaft interes rreth rrugës së gjatë e të mundimshme të krijimit të shtetit shqiptar. Ishte pra kjo rrugë e shtruar me gjemba hekuri mbase, e cila falë një përpjekjeje të jashtëzakonshme të intelektualëve shqiptarë të mbledhur rreth një ideali, me në fund rezultoi me krijimin e shtetit dhe identitetit kombëtar shqiptarVargu i personaliteteve të intervistuara këtu është tejet i gjatë, megjithatë libri mund të lexohet me vetëm një frymë, e kjo falë gjetjes mjaft të mirë të autorit Smaka, i cili në pyetjet e tij është tejet konciz dhe i qartë rreth asaj që kërkon nga i intervistuari, dhe falë këtij konciziteti ka arritur ta mbajë të paluhatur kërshërinë e lexuesit të supozuar.

Shikuar nga një prizëm tjetër, librin “Bashkëbisedime III” të Smajl Smakës do konsideruar të rëndësishëm edhe për faktin se personalitetet e intervistuar këtu, jo rrallë janë ballafaquar me “plasaritje” rreth konceptit të tyre intelektual, duke u konsideruar si persona jo konsekuent në pikëpamjet e tyre politike e intelektuale, përkundër thënies që unë do ta konsideroja antologjike të Filip Davidit, intelektual e shkrimtar i talentuar i cili ndër të tjera thotë: “Intelektuali i mirëfilltë është kritik ndaj çdo pushteti”.Pra, alfa dhe omega e një intelektuali të mirëfilltë është kritika ndaj secilit pushtet sado demokratik që do të mund të konsiderohej, meqë vetëm një kritikë konstruktive, e mbështetur në argumente do të mund të bëjë saldimin e plasaritjeve të cilat ndikojnë në rrugëtimin e një shoqërie në kontekstin e brendshëm politik, po edhe në atë të gjeopolitikës.Gjithmonë në këtë linjë, jam mëse i bindur se kureshtjen e lexuesit do ta ngacmojnë edhe intervistat e tjera të bëra me personalitete të dëshmuara të hapësirës së ish-Jugosllavisë, dhe të Shtetit shqiptar të cilët me veprimtarinë dhe krijimtarinë e tyre, dëshmuan se edhe në periudhat më të errëta të historisë së kombeve, ka të tillë që predikojnë paqen, lirinë, njerëzoren. Sigurisht, autori i këtij libri më shumë se tjetër, ka dashur që këto postulate të të intervistuarve të tij të mbesin brenda kopertinave të librit, ngase vetëm në këtë mënyrë do ta bëjnë rrugëtimin e tyre të sigurt dhe do të përçojnë mesazhet e tyre autentike tek brezat e ardhshëm.Përfundimisht, në kohën kur në jetën tonë kulturore e artistike janë të shumtë (për të mos thënë të tepërt) botimet e librave, pastaj promovimet me pompozitet të këtyre ”krijimeve” që rëndom marrin lëvdata kuturu e të falsifikuara, librin “Bashkëbisedime III” të gazetarit e publicistit Smaka e “gëlltita” me vetëm një frymë dhe me kënaqësinë më të madhe; ngase ky libër intervistash, sikur mëton thyerjen e këtij shablloni kulturor me të cilin karakterizohet Kosova sot.

Poezia,dashuria dhe ajo (qe lindi me pas)

Nga: Mirela  PETALLI – KAPAJ

Lindi bashke me dashurine. Por dashuria ishte kaq e forte, gjitheperfshirese, shkelqyese dhe dritheruese sa  per te mbeti vetem nje bulez vese mbi nje fije bari qe po ate dite lindi. Kur vjen dashuria, Shpirti qe ka dhe ai permasat e veta kufizuese, ben nje riorganizim, si pastrimi i pranveres. Ngjeshja e tere gjerave te tjera ka nje efekt cuditerisht lehtesues, shpirti i dashuruar ndjehet i lehte e pluskues,ajer jashte e ajer brenda. Aty ne bulezen e veses, u rrit ngadale, heshturazi, si nje kerpudhe. Ajo qe i merrte dashurise ishte kaq pak.Dashuria eshte bujare,( ka thene nje burre i mencur).Dashuria ra ne dashuri. Me ate,ashtu e vockel, e paqarte, e mbyllur ne nje pike vese. Dhe ajo ra ne dashuri me dashurine. Atehere, ajo qe ndodhi brenda Shpirtit ishte e krahasueshme me mrekulline e lindjes se nje ylberi.Sigurisht qe do vinte nje femije, si ne gjithe perrallat me kuptim. Por femije nuk eshte tamam ajo qe ndodhi. Ajo dhe dashuria u bene nje qenie e re,nje ekzistence, nje menyre,nje fryme. Si cdo gje qe ka nje arsye, nje shpjegim, ( edhe kur shpjegimi eshte mosshpjegimi), kjo magji po e quajme, sepse eshte me e madhe se ajo, me e madhe se dashuria, ka shpjegimin e saj.Kjo ndodhi shume kohe me pare. Ndodhi kur Shpirti ishte i porsalindur, nje shtepi e re pa orendi, vetem dashuria dhe fija e barit, dhe buleza e veses mbi fijen e barit, dhe Ajo brenda bulezes se veses.Dhe gjithe e ardhmja e shpirtit, gjithe eksperiencat qe do te rrisnin shpirtin, te ngjeshura ishin ne nje cep.Kjo fryme, qenie hibride a magji qe atehere vjen e i shfaqet Njeriut ne forma te ndryshme, here si Ajo, here si Dashuria, sa here dritherohet Shpirti, kur degjon muzike, kur lexon, kur sheh nje pikture, kur admiron Natyren, kur mrekullohet nga nje foshnje, sa here Shpirti buzeqesh, sa here zemra rreh fort e vetedijshme se po jeton, Ajo eshte aty. Na u dhurua si deshire per jeten, si berthama e kuptimit te ekzistences.

SHUMËDIMENSIONALITETI I NJË MONOGRAFIE

Nga: Halil  HAXHOSAJ

“Libri për Gaspër Karaqin është libër për dëshmorin e lirisë. Libër për atdhetarin, për njeriun, mësuesin, poetin dhe luftëtarin e lirisë. Jeta e Gaspër Karaqit ishte e bujshme, plot mundime, ëndrra, dëshira por edhe realizime. Shpirti i Gaspër Karaqit ishte një shpirt atdhetari që nuk pushoi asnjëherë së kënduari lirinë e popullit të tij. Atë liri për të cilën gjatë shekujve u sakrifikuan breza të tërë. Edhe Gaspri gjatë 37 vjetëve të jetës së tij ishte në shërbim të lirisë së atdheut… Rruga që ndoqi ai ishte një rrugë e shenjtë, të cilën e vazhduan me mijëra të rinj e të reja anekënd atdheut …”Nga ky citat i marrë nga monografia e autorit Besim Muhadri kushtuar dëshmorit të Kosovës dhe çështjes kombëtare, Gaspër Karaqi, njihet se veprimtaria e tij ka rëndësi të madhe, ngase kjo vepër sot po përurohet pikërisht në ditën e 11 vjetorit të rënies së tij në altarin e lirisë. Andaj edhe vet rëndësia e monografisë shtrihet gjerë e gjatë në shumdimensionalitetin letrar dhe artistik që ka për qëllim paraqitjen sa më dinjetoze, pse jo edhe reale të figurës së dëshmorit Gaspër Karaqit prej njeriu, vëllai, biri, bashkëshorti, mësuesi, patrioti, poeti, luftëtari, strategu, por edhe të njeriut të dashur, të afërt dhe me zemër e shpirt të mirë. Kështu, brenda kopertinave të kësaj vepre, që në radhë të parë është monografi, dëshmohet nga të gjitha anët, flitet nga të gjitha pozitat dhe skalitet nga të gjitha këndet figura komplekse e Gaspër Karaqit. Kjo figurë nuk rri e stagnuar, madje as e njëtrajtshme, por lëviz, ecën, vrapon, frymon, vizionon për lirinë, atdheun, diturinë, maturinë dhe gjithë të mirat e kombit dhe atdheut të tij Kosovës. Ajo fillon nga pajisjet me idetë e para patriotike ilegale, poetike e veprimtarive të tjera kombëtare e deri tek mobilizimi, pjesëmarrja me armë në dorë në radhët e UÇK-së si luftëtar i lirisë së Kosovës, frytet e të cilës si shumë bashkëluftëtarë të tij nuk i shijoi as ai vet. Dhe rruga e këtillë e këtij dëshmori nuk ka të sosur sepse ajo është e shtruar me betimin, sakrificën dhe qëllimin e skalitur fort në memorien e tij, sepse: “ Diçka po ma ngacmon shpirtin dhe s’po më lë të qetë, prandaj më duhet të veproj … Unë, edhe nëse vritem, dijeni se nuk do të vdes, sepse kur të vjen liria, të gjithë ata që ranë në fushën e nderit, bashkë me gjakun e kuq, të derdhur për këtë tokë, do të shndërrohen në lulëkuqe të Kosovës sonë …” thotë Gaspër Karaqi në mes të tjerash për veprimtarinë e tij luftarake, të cilën autori Besim Muhadri e bën moto të kësaj vepre monografike për të.Vepra e Besim Muhadrit: “Gaspër Karaqi, Shpirt i pavdekshëm lirie”, ka prologun dhe epilogun letrar. Prologu është “Parathënia” dhe “Hyrja” shkruar nga autori Muhadri ku paraqiten të gjitha aspiratat, ideja, madje rruga, jeta dhe vepra e dëshmorit që nga lindja e deri në ditën e rënies. Ndërkaq epilogu është titulluar “Përmbyllje” ku shprehen të gjitha ato që janë pasqyruar, pse janë pasqyruar, që janë përfshirë, pse janë përfshirë, që janë sistemuar dhe përse janë sistemuar gjerë e gjatë, horizontalisht e vertikalisht, një dimensionalisht por edhe shumë dimensionalisht në vepër. Andaj, kështu paraqitet zinxhiri i ndërtimit kompozicional, artistik, por edhe bio dhe bibliografik i monografisë për Gaspër Karaqin. Nëpër të gjitha këto marshime letrare e artistike ndërtohet, skalitet, pikturohet dhe përjetësohet figura e këtij dëshmori, duke u ndriçuar dhe përshkruar bukur, me frymëzim dhe profesionalizëm nga pena e shkrimtarit Besim Muhadri, i cili jo vetëm kësaj radhe, por edhe më përpara ka shkruar për Karaqin.Kjo monografi ndërtohet edhe prej disa kapitujve, ku secili ka mëvetësinë, në një anë, por edhe shtresimin e mozaikut të përbërjes së njësimit, në anën tjetër. Kjo gjë, në vepër bëhet lehtë, pa dhunë dhe me mjeshtri nga pena e autorit Muhadri, i cili depërton nëpër të gjitha rropatjet e jetës, të veprës, veprimtarisë dhe krijimtarisë së Gaspër Karaqit. Andaj në kapitujt e tjerë autori do të shkruaj për dëshmorin dhe rolin e tij në ilegalitet dhe në luftë. Pastaj në kapitullin “Gaspër Karaqi poet” paraqiten të gjitha krijimet poetike, mëse 46 poezitë e botuara, por edhe të pabotuara. Madje për vlerën e tyre autori Besim Muhadri shkruan recensionin “Poeti i dashuruar në lirinë e atdheut” që është një pasqyrim shumë i thellë i tematikës së poezive të paraqitura dhe të shkruara nga pena e poetit dëshmor Gaspër Karaqi. Kapituj të tjerë janë edhe “Për kohë të lira” ku paraqiten disa shkrime që janë gjëegjëza, dallime, ngjashmëri, gjeni kush është, pastaj disa pyetje të dëshirueshme për t’u ditur dhe pyetje diturie. Në kapitullin qendror të veprës është e prezantuar drama “Rruga e dritës”, e cila është e përbërë nga tri akte. Edhe për këtë dramë autori Muhadri ka shkruar një shkrim analitik me titull “Drama e mbijetesës dhe e triumfit njerëzor e kombëtar”. Kjo dramë është vu në skenë në vitin 1998, për krishtlindje në mjediset e Kishës në Prizren. Teksti i dramës ka për temë rrugën historike të përhapjes dhe të zhvillimit të krishterimit ndër shqiptarët. Pasojnë edhe disa shënime interesante të mbajtura nga Gaspër Karaqi, pastaj kronologji të ngjarjeve historike dhe një Miniditar për disa ditë të luftës së Kosovës më 1998.Kapitulli i fundit i monografisë më duket se shënon diçka të veçantë, por shumë të rëndësishme për pavdekësinë e veprës dhe figurës së dëshmorit Gaspër Karaqi. Në kapitullin me titull “Gaspër Karaqi në këngët popullore” janë paraqitur gjashtë këngë popullore kushtuar jetës, veprës, luftës, qëndresës, sakrificës dhe patriotizmit të këtij dëshmori. Prej këtyre këngëve dy janë variante, që në një mënyrë e begatojnë koloritin e përkushtimit të këngëtarëve popullorë në skalitjen e figurës së dëshmorit, ndërsa dy të tjera kanë autor të tekstit dhe këngëtarin që i këndon. Kështu kënga “Mbet yll drite për çlirim” ka autor teksti Besim Muhadri, ndërsa e këndoi këngëtari ynë i mirënjohur Nikollë Nikprelaj, ndërkaq tektsin e këngës “Nuk vlen jeta pa liri” e ka shkruar Kristë Rrasi dhe e këndoi Gjon Lleshi.Ka edhe elemente të tjerë që mund të gjenden dhe trajtohen në këtë monografi, që do të shfrytëzohen si dokumente për ta shkruar historinë e re të luftës për çlirimin dhe mëvetësinë e Kosovës.

NUANCAT LETRARE TË NJË KOHE TRANZITORE

Nga: Halil  HAXHOSAJ

Pikë qendrore reference e këtij romani të Zef Mulajt është qartësimi i brendisë së konceptit të një kohe në fund të shekullit të kaluar dhe në fillim të këtij, ku pasqyrohen në mënyrë letrare, pra romanore, përveç të tjerave, tentimi i pa kompromis i daljes nga Shqipëria i një pjese të popullit të saj pa marrë parasysh, moshë, gjini, profesion, pozitë, ideologji e të tjera. Mirëpo, kalimi i kufijve të asaj kohe bie në kthetrat e degjenerimit. Aty nuk ka respektim të rregullave të lojës. Madje as shtetërore, njerëzore, familjare që nënkupton qasje joserioze dhe të pagjykueshme për gjykimin e një çështje të caktuar, qoftë edhe e gabuar.

Shikuar nga vrojtimi artistik, të gjitha ndodhitë e atëhershme janë pasqyruar në faqet e romanit “Imazh” të shkrimtarit Zef Mulaj, i cili edhe vet ka përjetuar, mbase ndonjë nga dromcat e kësaj katrahure. Dhe nëse nuk i ka përjetuar atëherë, sot mban epitetin e mërgimtarit, malli i të cilit është i madh dhe gjithmonë i pashuar për vendlindjen e tij, për Shqipërinë, e cila sot ka ndërruar sado kudo petkun e vet. Ka vite që në Shqipëri kanë vërshuar disa bëma që atë e kanë avancuar duke ia ngritur, madje, shumë vlera, duke e renditur në mesin e shteteve të NATO-s, demokracisë dhe së fundi edhe të heqjes së vizave nga BE-ja. Mbase edhe botimi i këtij romani përkon dhe shënon njëzet vjetorin e katrahurave të eksodit shqiptar, por botimi i tij është edhe një dhuratë për heqjen e vizave të shtetasve të Republikës së Shqipërisë nga Bashkimi evropian. Nëpër këto hallka të imazhit të kësaj pjese të jetës vargëzohen edhe ngjarjet, ndodhitë, të bëmat, tragjeditë, katrahurat dhe të gjitha hipsetëvravat dhe zbritsetëvrarat e një kohe të epokës së caktuar historike. Kështu, romani “Imazh” i Zef Mulajt mund të klasifikohet në romanet policorë e kriminalistikë që ishin të pakët, apo as që kishte të tillë në kohën e socrealizmit. Pas ardhjes së demokracisë në Shqipëri dhe çlirimit të Kosovës ky lloj shkrimi, pra romani, filloi të merr udhë edhe në letërsinë tonë bashkëkohore të këtij dhjetëvjetëshi të shekullit të XXI. Andaj, duke lexuar faqet e këtij romani, lexuesi edhe ai që ishte pjesëmarrës dhe përjetues i eksodit shqiptar, por edhe ai që ka lindur më vonë, do t’i përjetojnë ngjarjet e romanit sikur një tragjedi, e cila kishte zbritur në të gjitha poret dhe qelizat e jetës së asaj kohe. Dhe tash ëndrra e daljes nga të gjitha pikat doganore të Shqipërisë për shtetasit e saj është bërë një realitet, që është shënuar me shkronja të arta në historinë e ndërtimit politik e shtetëror të Republikës së Shqipërisë.Ngjarja e romanit shtrihet gjerë e gjatë në faqet e tij, duke pasqyruar këtë periudhë dhe të gjitha bëmat e saj. Ajo është e trajtuar duke filluar me një prolog dhe epilog, që në mënyrë zinxhirore analizon dhe trajton të gjitha hallkat, poret dhe qelizat e saj. Në epiqendrën e saj është agjenti i antikrimit Gjergji, i cili pasi mbaron Akademinë policore, betohet së do ta kryej me ndërgjegje e përpikëri detyrën e shenjtë prej polici të ndershëm. Por, mu këtu fillojnë katrahurat e profesionit të tij, sepse në një mes ku dominon anarkia, kaosi dhe joprofesionalizmi, që janë hallkat më të ndyta të asaj shoqërie shqiptare, politike dhe shtetërore, është e pamundur një gjë e tillë. Ngjarja fillon me humbjen e tre fëmijëve të mitur të cilët ishin të detyruar të shisnin banane dhe duhan në tregun e kaosit në metropolin shqiptar, pra në Tiranë, për ta mbajtur familjen e tyre. Por, për ta realizuar këtë gjë ishin detyruar ta braktisnin shkollën, lojërat fëmijërore e shumë gjera të tjera të fëmijëve. Ata piqeshin para kohe në këtë stinë të demokracisë shqiptare në fundit të shekullit të XX. Të tre fëmijët, Vitoria, Sofia e Martini, që nisen tregtimin e bananeve ishin nga i njëjti fshat dhe kishin shkuar në të njëjtën shkollë dhe klasë. Këta të tre quheshin nga tregtarët e tjerë të tregut ”biznesmenët e vegjël” të bananeve. Dhe secili prej tyre ka karakteristikat e veta të skalitura nga pena e autorit Zef Mulaj. Mbase kjo ka për qëllim që lexuesit t’i shpalosen anët më të errëta, më të pista për tragjiken e shqiptarëve të asaj kohe.Vitoria  e Sofia janë vajza që ende s’i kanë mbushur të pesëmbëdhjetat. Ato janë të urta, të sjellshme, të sinqerta, madje edhe sorkadhe dhe të padjallëzuara. Ato rropaten që të shesin sa më shumë banane për të fituar sa më shumë lekë sepse familjet e tyre nuk kanë me çka të blejnë, madje asnjë kafshatë buke. Bile ato nuk blejnë asgjë për vete, madje as ndonjë akullore, sepse duhet që në mbrëmje t’i dorëzojnë lekët në shtëpi për të pasur me çka të blihet buka për ta shuar urinë.I tillë është edhe Martini. Ai është një çun i mirë, i padjallëzuar, i shkathët dhe tejet ambicioz. Asgjë nuk e anashkalon, madje asgjë nuk ia lë stihisë. I ka pikat e veta të sigurta për t’i shitur pakot e cigareve dhe gjithmonë duket tejet i gëzuar dhe i kënaqur, kur në mbrëmje ka në xhepin e tij lekë për t’i dorëzuar në shtëpi. Por, kjo nuk zgjat shumë dhe tre gurët e tyre në tregun e Tiranës, që treg i thënçin, mbesin zbrazët. Ata zhdukën dhe askush nuk di për zhdukjen e tyre. Vetëm Gjergji fillon hulumtimin për zhdukjen e tyre, që është tejet i ngatërruar dhe me pista që shpijnë edhe në instancat e larta shtetërore dhe policore shqiptare. Dhe posti i tij dridhet, madje edhe zhduket vetëm që mos ta gjejë të vërtetën e zhdukjes së “biznesmenëve të vegjël” para dhe sidomos pas gjetjes së kufomës së Vitories. Këto gjera të zbehura në vete nuk ngërthejnë koncepte të qarta njerëzore, porosi të shëndosha, mesazhe emancipimi, por as vlera nacionale dhe qëndrime të qarta, të cilat vlerësojnë diçka njerëzore e interesante. Nga trafikantët përdoret një gjuhë bastarde me një slogan të një zhargoni të papranueshëm, me sjellje megalomanie të personazheve ku iu krijohet komoditet hapësinor i tepruar, të cilët me sjelljet e tyre stigmatizojnë qëndrimin e mirëfilltë. Këto zhvillime rastisin në kohë e në rrethana të papërshtatshme, kur njeriun e zakonshëm e kanë vënë në lajthitje, falë monopolit që kanë mbi poret e shoqërisë dhe të strukturës politike nga kuadrot e papërgjegjshme që në fakt i degjenerojnë kriteret e gjendjes së mirëfilltë humanitare. Kjo mbytje kohe shumëvjeçare, na obligon të themi të paktën fjalën e vendosur: mjaft më!

Imazhi i ngatërruar i këtij relievi  që po bartet që sa vjet nëpërmjet formave më të ndyta sikur i ka kaluar të gjitha caqet: një degjenerim pa formë, pa koncept, pa porosi, pa vizion, pa cak, me fillim e fund. Që nga paraqitja e tyre e parë e tërë ngjarja dhe evoluimi brenda saj kap një gamë shëmtish që simbolizojnë imazhet më të ndyta kombëtare, politike e shtetërore shqiptare, të cilat sa vijnë e stampohet në analet e shteteve të bashkësisë evropiane si dukuri e modalitetit shqiptar. Në faqet e romanit “Imazh” të Zef Mulajt defilojnë lloj-lloj Don Zhuanësh, mashtruesish ordinerë, “gjeneralësh e deputetësh” të cilët eksperimentojnë mbi kurrizin e jetës. Por karagjozë të tillë vështirë se janë hasur ndonjëherë, me një fjalor po aq banal rrugaçërie siç është edhe forma jo vetëm e të folurit, por edhe qëndrimi i tyre i “mbrapsht”. Ky zhargon është përdorur nga fiset e dikurshme më primitive barbare të cilët kur vendosnin të bënin vepra të ulëta antishoqërore, si: hajni, plaçkitje, imoralitet etj., përdornin format e këtilla, në mënyrë që rrethi ku ata donin të vepronin të mos e kuptonte, jo vetëm gjuhën, por edhe qëllimin dhe veprimin  e tyre të ulët! E gjithë kjo që është përshkrua në 200 faqet e këtij romani ku paraqiten pjesët e katastrofave të kësaj “familjeje” degjeneruese, thotë edhe më shumë për këtë kohë kaq perfide të shoqërisë shqiptare në Shqipërinë e katandisur në kufijtë e thellë të degjenerimit të të gjitha ngjyrave dhe dimensioneve.Imazhi i katrahurave nëpërmes kryepersonazhit Gjergji e fillon dhe e përfundon romanin. Figura e Gjergjit është qendra e të gjitha të bëmave të asaj kohe të pasqyruara në vepër. Kështu ai është edhe personazh që ka përjetuar si i ri mbi kurriz këto bëma, për shkak të të cilave i vdes edhe nëna. Gjergji ikën edhe vet në Greqi ku takon Martinin e tjetërsuar, e më vonë në Itali edhe Sofinë të birësuar nga një familje bamirëse. Gjetja e tre “biznesmenëve të vegjël” është edhe kulminacioni i zhvillimit të ngjarjes së romanit, që në një mënyrë sqaron rrjedhën e mëtejme të kryepersonazhit Gjergji. Ai takohet me fatin e vet jetësor, bashkëshorten italiane me origjinë shqiptare nga Kruja, pret lindjen e dy pasardhësve dhe fillon rrugën e re në profesion e vet. Rruga e tij kalon nëpër stazat e kalitjes profesionale, sepse pas diplomimit dhe specializimit në profesionin e vet, bëhet njeri i vyeshëm për të gjithë. Figura e tij është e çmuar dhe pasqyrim edhe i popullit shqiptar anekënd botës. Këto imazhe janë pasqyrimi më artistik i gjithë spektrit letrar në faqet e romanit. Autori Zef Mulaj i skalit me mjeshtri të gjitha ato që ia shtojnë natyrën ekspozuese sa më artistike bëmave të asaj kohe. Ngritja dhe shpërndarja e këtyre imazheve kalon lehtë nga situata në situatë dhe kalitet suksesshëm në peizazh dhe sfond që sa vjen e merr nuanca të tjera.Lexuesi i këtij romani do ta ketë në duar një vepër dëshmish të një kohë që mos u ktheftë kurrë më në vatrat e shqipeve, pra në Shqipëri. Dhe paraqitjen artistike e letrare të saj e ka skalitur bukur, madje me tone reale por edhe letrare në formën e romanit autori Zef Mulaj, i cili ka bërë një mision prej shkrimtari dhe qytetari e patrioti.Dhe ky roman do të zgjojë interesimin e lexuesit duke u bërë pjesë e bibliotekave të tyre, por edhe e tryezës së leximit.

NËN MELODI ERËRASH TË NXEHTA

Nga: Sevdije  REXHEPI

Zgjuar tamam me kohë ashtu gjumëkurdisur, mu si ora e saktë të cilën e shtyj çdo pesë minuta dhe dua të vazhdoj ëndrrën. Edhe pesë minuta të tjerë, ikin dhjetë… Symbyllur ngritëm për të filluar ritualin mëngjesor në dhomën e vogël dy me dy por ku janë të gjitha që të duhen. Tavolina, një llambë e vogël nate për lexim nëse nuk je lodhur nga puna dymbëdhjetorëshe, frigorifer për ujë të ftohtë akull, për të mbijetuar etjen në shkretëtire, pastaj një lavaman e  pak më lart  pasqyra me të cilën shkëmbejmë shikimet që në minutat e parë të ditës, flasim në heshtje, se kuptohemi pa asnjë problem, kur ngrysem unë edhe ajo gjithashtu, unë e qeshur ajo ka buzëqeshjen identike me timen. Nganjëherë pa dashje ca pika uji ikin pa qëllim në pasqyrë duke u munduar të prishin imazhin e disponimit mëngjesor, pastaj avulli mbulon si me vello mëndafshi shikimet tona. Fshij fytyrën time dhe të saj dhe përsëri shikohemi njëjtë si dje, pardje, para një viti, dy, tre… Flasim në heshtje dhe  premtojmë se do shihemi edhe nesër, në të njëjtën kohë. Do flasim përsëri dhe do e pyesim njëra-tjetrën për po të njëjtat gjëra.Ajo nuk flet, veçse përsërit pas meje atë çka them unë, imiton çdo shikim timin, çdo lëvizje buzësh. Të ngjashme sa s’ka më, si binjakët siamez. Por ka diçka që nuk është e ngjashme mes nesh: Asaj nuk i bëhet vonë për gjumë, as nuk zgjohet herët ngase nuk fle kurrë. Është gjithmonë në krye të detyrës për të tjerët.Minutat ikin shumë shpejt si të ishin sekonda, ora ecën e bashkë me të dhe koha që nuk ndalet. Tek hap derën për të ikur në punë kthehem edhe njëherë tek mikja ime Pasqyrë dhe i premtoj se do shihemi në mbrëmje.Nxitoj hapat shkallëve teposhtë dhe ndiej valë të nxehtë ere tek rrah fytyrën time në këtë mëngjes të hershëm që është shumë më i jashtëzakonshëm se mëngjeset e freskëta  në atdhe. Detyrimisht mbyll kapakët e syve për pak sekonda dhe mendja më ikë atje. Kujtoj po këtë nxehtësi që i ngjan atij zjarri kur nënat tona bëjnë flinë me saç.Edhe kjo ditë më lë të kuptoj se s’do ketë ndonjë dallim të madh  nga ato që ikën. Tek shpejtoj hapat rrugës së njëjtë përsëri mbyll sytë dhe pyetem: Vërtetë jemi këtu? Ende jemi këtu?

Dëgjohen po të njëjtat ushtima e zhurma në qiell e tokë, në të njëjtën orë, nën të njëjtin qiell. E vetmja që është e ndryshme në tërë këtë rutinë është ndonjë e papritur që nuk njeh as orë, as ditë e as mot. Eh, atëherë i humb kuptimi gjithçkaje dhe lumë pyetjesh vërshojnë shtratin e mendjes tënde. Lum aq i vrullshëm sa të merr me vete po nuk dite not. Dhe për çudinë tënde të gjitha kapërdihen dhe përqafohen ditët në vazhdim sikur e djeshmja t’i takonte një të kaluare të largët e jo realitetit të jetuar në të cilën ti ishe aktor i vërtetë i këtij filmi jetësor.Rrugës takohen po të njëjtat fytyra të përgjumura me hapa që nxitojnë për të filluar edhe një ditë të re pune. Më tutje, fytyra ushtarësh të lodhur nga nata, të pagjumë, ata të cilët neve na bëjnë më të lehtë dhe sigurt gjumin brenda. Në ata sy lexohen tregime të shumta nga më të ndryshmet dhe malli për më të dashurit e tyre.Në gjethe palmash fshihet enigma, e përkundur nën melodi erërash të nxehta. Në trungun e saj fshihet patundshmëria, rrënjë të thelluara nën shtresa shekujsh i japin krahë vazhdimësisë së jetës.Mjegullnaja pluhuri që nuk janë të rralla me temperaturat tmerrësisht të larta të shtynë  të pyesësh: A thua  si mbijetojnë banorët e këtij vendi? Jashtë telave gjemborë shihen tek punojnë tokën aty afër burimit të Tigrit, lumi që ushqen shpresat dhe përkund historinë e vjetër të civilizimit.Fytyrat e tyre falin buzëqeshje të panjohurve gjersa realiteti ndryshon shumë dhe hallet e jetës janë  aq të kundërta nga jeta jonë brenda telave.Dita tretet dhe sjell muzgun si një pikturë të bukur të një artisti të madh dhe të papërsëritshëm, diku në  skajin tjetër të Botës duke u lutur që kjo panoramë të jetë jetëgjatë.Yjet  qëndisin qiellin atje ku fshihet bukuria e tyre bashkë me vellon e hënës që shoqëron ato. Nëse do të jetë një natë e qetë atëherë lutesh që ëndrrat të përkundin ashtu si fëmiun për të bredhur pastaj ëmbëlsisht nëpër kopshtet e varura, për t’u ngjitur më lart se asnjëherë, mbi Kullën e Babelit.Syhapur kthehemi në realitet, të vetëdijshëm se shqiponjat përherë fluturojnë lart, mbijetojnë nëpër shtrëngata dhe kthehen përsëri në fole edhe me të forta se dje. Aty frymojnë lirshëm gjersa Lindja e Mesme bashkë me Kopshtin e Edenit do t’i ngjajnë  një përralle interesante për gjeneratat që do vijnë.

Poetika e dhimbjes në një roman të ri

Nga: Skënder  BUÇPAPAJ

Pas shumë vitesh takohem përsëri me mikun tim të hershëm Zef Mulaj. Dhe takohemi tashmë nëpërmjet katër librave të tij, ku natyrisht, më befasuesi është romani “Imazh”, sapo mbërritur në duart e lexuesit nëpërmjet shtëpisë botuese “Weso” (Tiranë).Në ballinën e prapme të romanit është kulla e famshme, ku është lindur dhe ka nisur jetën Zefi, pikërisht ajo kullë ku rreth tridhjetë vjet më parë, në një natë vere, unë kam bujtur me disa kolegë të poezisë dhe të gazetarisë. Në sfondin përtej është mali që i ndan Currajt e Epër nga Currajt, ndërsa kullën dhe mali i ndaj lumi i Currajve. Në sfondin pranë janë mbishkruar vargjet një poezie perlë të Zef Mulajt. Ato janë në italisht. Dhe tingëllojnë aq bukur në gjuhën e vendit ku është mik prej shtatëmbëdhjetë vjetësh Zefi, ku ka krijuar tashmë jetën e re të tij dhe të familjes, ku e ka gjetur veten plotësisht si dijetar, si poet, si prozator.Është poezia “Gli occhi dei monti”: “Verde sono gli occhi/ delle montagne/ colorano le ali bianche/ dell’ucello in volo/ Sussurrando: /e il sole abbraccia/ il bambino che nasche/ negli occhi verdi dei monti…” Është, pra, poezia “Sytë e maleve” nga vëllimi poetik “Emri që lind diellin” (2004), ku Zefi thotë: “Të gjelbër janë sytë/ e maleve/ i ngjyrosin krahët/ e zogut në fluturim/ Duke cicëruar/ dhe dielli përqafon/ fëmijën që lind/ në sytë e gjelbër të maleve…”) Nën këtë lirizëm kaq të butë dhe të njomë, përvijohet e shpaloset në krijimtarinë e Zef Mulajt ai që Martin Camaj do ta kishte quajtur palinsesti i dhimbjes, pra rishkrimit të së njëjtës faqeje pergamene, ku shtresa e re e shkrimit i mbivendoset asaj më të hershmes e më të hershmes, në pafundësi e më në pafundësi, duke e bërë aktin e leximit një zeje shumëfish më të vështirë e më krijuese se vetë aktin e krijimit.Dhe çdo interpretim i shkrimit vetvetiu do të ishte interpretim i leximit. Jo para së gjithash interpretim i leximit tënd sa interpretim i leximit të të tjerëve, atyre që as i njeh, as i përfytyron dot. Çdo intepretim i tillë do të ishte më shumë ndikim i një shfletimi të bërë brenda faqes së librit, pra jo thjesht shfletim i librit apo i librave, i poezive, cikleve apo kapitujve. Për më tepër, këtu do të kishim të bënim me shfletim të lëndës së pakapshme, asaj lënde nga përftohet edhe metafora e kësaj krijimtarie, çka e shtjellon më së miri elementi më i ndeshur atje dhe që është hija. Një mori metamorfozash të njëpasnjëshme dhe të brendanjëshme, të buruara nga ajo natyrë dhe nga ato male nga vjen autori dhe ku heshtja është më e bujshme se çfarëdo zhurme tjetër, ku hija është më e prekshme se çdo materie tjetër. Dhe amë e këtyre binjakeve është patjetër dhimbja, sado e përmendur apo e papërmendur të jetë ajo.Këtë e shohim ndoshta më qartë se kudo në poezinë “Hijet-urë mbi lumë” (vëllimi “Emri që lind diellin”): “Ndezur qiriri/ Dritën larg ia panë/ Atje, deri në majet e maleve/ Atë natë pa hënë.”/ “Ja mblodha natës zhurmën e lumit/ E me ujë shkima flakën e qiririt,/ hijet filluan pas të më ndjekin/ ika nën natën pa hënë.”/ “Ndezur qiriri/ Atë natë pa hënë,/ ura hijesh mbi lumë,/ lidhur brigjet e heshtura.”/”Dritare, perde mbyllur nata/ Qirishkimur/ Atje ku është lidhur vetmia e heshtja/ Hijet janë urë mbi lumë.” Ndezje dhe shuarje qiriri sjellin atë që nuk e sjellin dot as lindjet dhe perëndimet e diellit, sjellin hijet që frikësojnë, që kërcënojnë, që kanosin dhe të cilave duhet t’iu ikësh, sjellin hijet që bëhen ura mbi lumë, hijet që bëhen ura mbi lumenj që kurrë nuk janë mësuar dhe kurrë nuk i kanë pranuar urat. Madje as më metaforiket. Drama, romane, tragjedi të tëra nuk do ta përfshinin dot dëndësinë dhe thellësinë e këtyre imazheve të drojës, të frikës, të ankthit, të makthit.Aq e ngjeshur me përjetime, tashmë nëpërmjet hijes së mallit është edhe poezia e të njëjtit vëllim, “Fytyrë nga deti”: “Fytyrën nga deti/ E kam bir/ Që nga dita që ike/ E sot që të pres, /Të rikthehesh/ E nesër te kroni të shkojmë/ Me bucelë, ujë të mbushim/ Si dikur, fëmijë i vogël.”/ “Fytyrën nga deti, bir/ Të pres…/Të kam futur/ Në pikën e lotit, që/ E derdha në dete/ E di, me fytyrë nga deti/ Do të vdes.” Më tokësore do ta kemi metaforikën e hijes, më të shpalosur do ta kemi poetikën e dhimbjes tek poezia “Kandili me vajguri” e vëllimit tjetër poetik “Mjegullvarur mbi Ballkan” (2006).Me këtë ngarkesë ndjenjash dhe përftimesh vjen te romani i tij parë, “Imazh”, Zef Mulaj. “Imazh” është fjala që i rri më pranë se kujtdo mërgimtarit. “Imazh” është fjala që i rri më pranë se kujtdo mërgimtarit shqiptar. “Imazhi” është gjykim dhe paragjykim, është dënimi që i bëhet pafajësisë më të kulluar e më të dlirë, siç është largimi nga vendlindja dhe atdheu. “Imazhi”, nocioni i shkruar në ballinën e romanit, është në fakt personazhi tjetër kryesor, paralel i personazhit kryesor të mirëfillët, Gjergjit. Gjergji është intelektuali i ri i kohës së tranzicionit, është intelektuali i ri idealist, të cilit ëndërrat dhe shpresat ia fërgëllon më shumë se gjithçka hapja e vendit ndaj botës, prishmëria që krijon një proces sa i beftë edhe i mirëpritur, etja dhe dëshira për takimin me të panjohurën e re aq të dëshiruar dhe aq të ëndërruar. Dhe romani “Imazh” është romani i zhgënjimit të idealizmit ëndërrimtar, është zhgjëndërra tragjike fill pas zgjimit nga ëndërra, është çelja e syve pas jermit, ku i ri intelektual e gjen veten duke i rënë detit me këmbë, madje më keq se kaq, me gomone, nën pamëshirën e gjithfarë llumnajash që e kanë mbuluar kreun e vendit tënd, e gjen veten insekt të dobët të rënë në rrjetën e gjithfarë merimangave kanibale të krimit, të mafias, të trafikut, të kontrabandave.

Si idealist ëndërrimtar i përkushtuar ndaj profesionit të mësuar në Akademinë e Policisë të kryeqytetit të ri, malësori i rënë nga bjeshkët e Alpeve, i kulluar dhe i dlirë si ajri ku ka marrë frymë dhe krojet ku ka shuar etjen, ndeshet me sfidat e një zhgjyre që sa vjen dhe trashet, një zhgjyre e cila nga sipërfaqja thellohet gjithnjë e më shumë drejt palcës së qenies së një shoqërie, duke e shndërruar atë në mall, në plaçkë njerëzore të kontrabandistëve, trafikantëve, skafistëve, bizneseve të reja dhe milionerëve të rinj, klasës së re të të pasuruarve brenda natës, duke nxjerrë në Perëndim fëmijët, vajzat, gratë, nëpërmjet rrjetesh kreu i të cilave shkon në majën e shtetit, në majën e ruajtësve të rendit, në majën e ligjvënësve dhe ligjdhënësve.Sapo ka arritur të shpërbëjë fijet e rrjetës së merimangës kanibale të krimit, Gjergjit i përplaset në fytyrë kundërveprimi i vetë krimit, duke ia treguar derën prej nga dilet prej zyrave të policisë dhe duke ia prerë fletën me anë të së cilës je i përzënë nga atdheu i cili të ka lindur dhe rritur, të cilit i je betuar se nuk e braktis kurrë as përballë mizorive më të kobshme. Gjergji nuk e gjen veten në atdheun e vet, nuk e gjen veten as në Greqi, ku tashmë ka zbarkuar gati gjysma e popullit të tij, e gjen veten në Itali, ku fillon gjithçka nga e parë, tashmë i lehtësuar nga barra frymënxënëse e idealizmit, tashmë një njeri krejtësisht me këmbët në tokë, një realist me sy të çelur, një nga ata të rinj që mikpritjen e shpërblen me mirënjohje ndaj mikpritësit, një nga ata të rinj që shndërrohen në “Imazh” të vërtetë e të mirëfilltë të vetvetes, por edhe vendit nga vjen, edhe popullit të vet, një “Imazh” shpëtimtar ndaj “Imazhit” të rremë që ia kanë krijuar shqiptarit llumnajat që e morën në dorë fatin e vendit dhe të popullit të tyre.Romani “Imazh” është shkruar thjesht e me elegancë. Ka një ndërthurje të narracionit (rrëfimtarisë), meditimit, digresioneve në kontekste më të ngushta a më të gjera, përjetimeve lirike, pejsazheve, dhënies së mjedisesve, ka një sens mase në përdorimin e tyre dhe në kalimet e natyrshme nga njëra gjendje e shkrimit në tjetrën. E zotëron bollshëm teknikën e romanit, e zotëron dialogun. Dhe në një ripunim të këtij romani, apo në romane dhe proza të tjera do ta ketë shumë më të lehtë, duke pasur tashmë një përvojë të arritur të kalimit nga poezia drejtpërdrejt në roman.Gjithsesi në thelbin e filozofisë së ekzistencës dhe të mbijetesës, në qendër të këtij romani, do të jetë metafora e shpalosur në poezinë “Lisat e malit në fshatin e vdekur” nga vëllimi “Mjegullvarur mbi Ballkan”: “Një nga një ikën mbrapa lanë veten,/ Ulur në gurë, në rrënjët e lisave/ Kapur. / Të parët ata njomzojnë në pranverë,/ Janë fillim stine e fund,/ Kur në vjeshtë gjethet bien./ Dhëmbët e të vdekurve/ Në lëkurë u kanë mbetë./ Festë bëjnë ujqërit, qirinj forsfori ndezin/ E darkën e bëjnë me kocka të vdekurish/ Që dalin nga dheu./ Në rrënjët e lisave të njomëzuar e të tharë/ Thëniet e vajtoreve ndihen./ Zogjtë çelin vezët e vdekjes së heshtur,/ Në mes lisave që prekin qiellin. “A thue se do të vijnë mëngjeset.” Është filozofia e jetës së dyfishtë të individit dhe të kolektivitetit të të perjardhurve, çka përhapet pakufishëm që nga Jeronim De Rada dhe arbëreshët, deri tek Martin Camaj dhe mërgimet e tjera të mëdha e mërgimtarët e tjerë të mëdhenj.

OPTIKA LETRARE ZBARDHËLLON MBI OLIGARKINË E SHËRBIMEVE SEKRETE

Shkruan: Shefqet  DIBRANI

Muharrem  Blakaj është njëri nga romansierët shqiptarë më të suksesshëm të mërgatës shqiptare të këtij fillimshekulli i cili me romanet e tij të njëpasnjëshëm, jo vetëm që ka mbushur një boshllëk kulturor, por ka zgjuar  vëmendjen e lexuesit dhe të kritikës letrare.Edhe në romanin “ATENTAT BRENDA GERMËS “L” “, ka shënuar një vlerë të dalluar të krijimit letrar.  Romani në fjalë ndërthurë vlera letrare i shkruar me një zell profesional që ka një temë mjaftë delikate, që si roman për këtë ngjarje ndeshët për herë të parë në letërsinë shqipe. Ndonëse kemi pas një novelë nga Ismail Kadare dhe libra të karakterit biografik, romani në fjalë plotëson edhe më tej si një lloj i sojit të vet, ku për tematikë ka një vrasje misterioze e kryer nga UDB-ja Jugosllave më 17 janar të vitit 1982, kundër vëllezërve Gërvalla dhe të Kadri Zekës.Dihet se është shkruar e folur shumë për këtë atentat i cili ka mbetur edhe sot e kësaj dite misterioz, dhe për deri sa janë gjallë me dhjetëra protagonist të kësaj epoke, madje miq dhe të njohur të vëllezërve Gërvalla, për t’u shkruar një roman i kësaj natyre është dashur paraprakisht guxim intelektual dhe natyrisht një njohje e thellë, një hulumtim serioz për të pasqyruar ngjarjen mirë dhe saktë.  Sigurisht janë nevojitur edhe njohje nga fusha e kriminalistikës dhe të shërbimeve të nëntokës që i kanë bërë zakonisht shërbimet e fshehta informative siç e kemi rastin në fjalë UDB-ja jugosllave. Pikërisht këtu më duket strumbullari i seriozitetit, aftësia e autorit për t’i vendosur pistat e zhvillimit të kësaj ngjarje, (edhe kështu vetëm brenda këtij romani), mjaftë rrëqethëse. Teknikat e tekstit dhe mënyra e rrëfimit, jo rrallë të fusin në hullinë e situatave të ndjeshme të filmave kriminalistik, gjë që autori në masë ka arritur të realizoj një vepër të mirë, të kësaj natyre letrare.Gjithsesi romani lexohet me lehtësi, dhe kuptohet lehtë, sepse lexuesi ka parë filma të tipit “Horror” dhe situata të ngjashme, por për të kuptuar më mirë thelbin e fshehtësisë duhet të ketë sadopak njohje a përvojë mbi dosjet policore, se si bëhen përpilimi i tyre, madje të njohë format e përgjimit dhe të ndjekjes, të atentateve dhe sidomos është mirë të njoh edhe karakterin e personazheve që kryejnë atentatin, pasi lënda fund e krye ka koncept përgjimin dhe luftën e nëntokës të shërbimit sekret informativ të Serbisë që e kryente nënë maskën e shërbimit informativ federativ e njohur si UDB-a jugosllave.Gjithsesi si çdo romani tjetër, edhe “ATENTAT BRENDA GERMËS “L” “, i Muharrem Blakajt, i duhet një analizë edhe më e thuktë, për të kuptuar rolin dhe misionin e secilit personazh, pastaj për t’i kuptuar pikat e përgjimit, pozitat dhe pistat e veprimit sepse sipas të gjitha gjasave janë projeksione të sakta, pasi merret vesh, autori para se ta shkruante këtë roman e ka studiuar mirë pozitën gjeografike, objektet, rrugët, shtrirja e tyre dhe lidhja nga rruga në rrugë, pra çdo gjë që lidhet me aspektin gjeografik dhe orientimet janë në raport të rregullt me konditat orientuese, për të qen vet dhe gjithë ngjarja e bazuar mbi të dhëna të sakta, sepse edhe tema e romanit merret me një ngjarje reale që pat tronditur opinionin e gjerë, dhe që ndikoi  në kahet e lëvizjeve politike të emigracionit kosovar në Evropën Perëndimore, s’ka dyshim.Ngjarja niset, (ku tjetër pos në Serbi), në kryeqytetin e krimit antishqiptarë, kurse shërbimi informativ serb, për të qenë i suksesshëm ka kërkuar edhe ndihmën e strukturave të vjetra, të cilat për shkaqe lufte klasash që prej vitesh kanë qenë të deklasuara politikisht. Me sa shihet edhe protagonisti kryesor, udhëheqësi i krimit “Gjenerali” do të ketë rolin kryesor në përgatitjen, vëzhgimin dhe deri te ekzekutimi i viktimës. Autori ka arritur me mjeshtri të përshkruaj rolin e tij operativ në tërë këtë krim politik i cili ka aktivizuar personalitete të dëshmuara në ndjekje dhe krimin e nëntokës që në bisedë e sipër ai vet rizbulohet, duke e bërë edhe më karakteristik rolin e tij në këtë krim morbid, gjë që e bënë më kureshtar lexuesin, i cili pa dyshim do t’i shkon  deri në fund për të mësuar e për t’i njohur më mirë bëmat dhe veprimet e “Gjeneralit” që përfaqëson konceptet e shtetit dhe të shërbimit informativ të njohur me siglën UDB-a, e cila e furnizonte qoftë me para, e qoftë me informata të nevojshme për të vazhduar ndjekjen dhe përgjimin e “Kokës një” apo për shoqëruesit e tij që fund e krye gjatë këtij romani prezantohen si “Koka një e dy”.Autori ka bërë edhe një gjetje karakteristike, një ide sa origjinale po aq interesante duke e lidhur idenë e romani me Germën „L“ të kthyer „?“ e cila sipas alfabetit cirilik specifikon shkronjën e parë për familjen “Gërvalla”. Për këtë roman, kjo është një sintagmë e krijimit letrar, sepse në nivel letrar nuk e kemi ndeshur askund, edhe pse, merret vesh,  autori këtë e ka vjelë nga jeta në Kosovë?! Se a nuk na janë të ndërtuara edhe shtëpitë në formën e shkronjës „L“,  por që gjithmonë është thënë “Shtëpi në Ge”, përkatësisht sipas alfabetit cirilik në „?“, kështu duken edhe garazhet e automjeteve në formën „L“ të kthyer në „?“, kështu ka të ndërtuara me dhjetëra e mijëra pallate kudo në botë, në formë të shkronjës „L“ të kthyer në „?“, ose anasjelltas, merre si të duash, por më mirë le të mbetet si një zbërthim kodik  i shkronjës „L“ për të besuar se edhe shenjat tjera kodike, që janë përdorur brenda këtij romani, për njohësit e kodeve të shërbimeve sekrete, do të zbërtheheshin lehtë dhe kuptueshëm si në këtë rast. Ky element na bënë për të besuar më fort, se autori para se të shkruan, përkatësisht para se t’i përdor këto kode, i ka analizuar dhe i ka studiuar mirë, e pastaj i ka vendosur nëpër pjesë e pjesëzat e romanit të tij. Megjithatë vetëm pasi Gjeneralit i ofrohet “Dosja G”, dhe pasi i premtohen avancime e gradime në profesionin e tij ai do të niset për në gjermani për të ekzekutuar planin e koduar“Tigri”.Ndonëse romani trajton një ngjarje reale, nuk e di nëse ka hapur debat për të rrahur e shkoqitur më mirë mënyrën e qasjes së problemit, pastaj  nëse personazhet kanë luajtur rolet e mundshme si dhe mënyra dhe përshkrimi i ngjarjes, vendit dhe organizimit të atij atentati dhe deri te roli i mjekut, i implikuar në atentatin në fjalë i cili ishte përgatitur mirë dhe është realizuar me një gjakftohtësi të rrallë. Janë edhe mjaftë letra, mjaftë urdhra, raporte e dosje të cilat sado të paraqitura në mënyrë artistike do të ishte mirë të studioheshin, sidomos nga njohësit e rrethanave të ngjarjes kriminale.Gjithsesi mënyra e udhëheqjes së kësaj dosje të bënë kureshtar edhe më shumë pasi ngjarja zhvillohet si në një lojë filmash të kësaj natyre, mbase mjaftë interesant me gjithë ato lloje takimesh, skicimesh, me gjithë ato lëvizje me ndryshim kohësh e planesh, me përgjime e përcjellje dhe madje në një kohë të ftohtë që e bëjnë ngjarjen e romanit edhe më të përjetuar, thuaja se vet lexuesi do të bëhet pjesë e gjithë asaj makinerie propagandistike, pastaj përgjimet nga afër e nga larg, herët në mëngjes e vonë në mbrëmje, paraqesin frikën e dilemën, prej më të ndryshmeve por që përshkruhen në thellësinë e detajit dhe me imtësinë e hollësishme duke e zhvilluar imagjinatën krijuese, e cila edhe kështu siç është paraqitur në natyrën e këtij romani e mbërthen lexuesin duke e bërë atë kureshtar për të ditur edhe fundin e ngjarjes.

Po ashtu mënyra e komandimit, struktura komanduese, kontaktet parapërgatitore, përgatitja e ekzekutorëve, hapja e dezinformatave e kështu me radhë janë kaptinë më vete për të cilat shihet qartë se autori ka punuar gjatë, ashtu siç mund të besohet se ai ka njohje të thellë mbi agjenturat e fshehta, dhe njehë mjaftë mirë jo vetëm strukturën e organizimit, por edhe atë të komandimit dhe të ekzekutimit. Autori njeh mirë edhe metodat e propagandimit dhe të konflikteve për të cilat si duket është dashur të shfletoj e gjejë një literaturë të tërë të kësaj natyre mbi të cilin ndërtohet kultura e shkrimit letrar, mbi të cilën ka mundësi të ndërtohet një skenar i mirë për një film artistik.Detaje të tjera interesante brenda këtij romani janë edhe ato pak sekuenca të natyrës erotike, ato të dehjes imorale, që degradojnë vlerat njerëzore, veçmas janë prezantuar mjaftë mirë edhe dukurit e frikës që zakonisht manifestohen nga ekzekutorët gjatë kohës sa përgatitej atentati dhe kohës sa ka zgjatur përgjimi.Natyrisht çështje delikatese është mënyra e ruajtjes së gjakftohtësisë dhe sidomos mënyra e implikimit, riavancimit dhe e faljes së krimit, për ata kriminel të zakonshëm siç ishin personazhet “Pirati” dhe “Partizani”, kurse pseudonimi i tretë “Studenti” nuk do të zbulohet gjer në kryerjen e misionit, diku në fund të romanit. Por dy personazhet e para janë të yshtura edhe nga premtimi për falje të dënimeve për vepra kriminale dhe ordinere që kanë bërë më parë, kurse në rastin konkret krimi i radhës duhej të bëhej edhe për interesat madhore të shtetit që i përkisnin.Gjithsesi storie më vete janë çështjet parapërgatitore e atentatorëve të cilët fillimisht merren me lajka, më pas yshten me shuma të mëdha parash e më vonë edhe kërcënohen, me burgime, linçime, por edhe me vrasje nëse nuk realizohen qëllimet e synuara nga strukturat komanduese të cilat udhëhiqeshin kryesisht nga Gjenerali, por që ndihmoheshin edhe nga Kryeqëndrori, Partizani, ekzekutuesi i parë, ekzekutuesi i dytë e të implikuar në planin operacional të koduar “TIGRI”, të mbështetur nga shërbimi diplomatik e konsullor, të shoqëruar me një logjistikë të sofistikuar e buxhete të majme që i ndante shteti, i cili për këso rastesh nuk ka kursyer shuma të mëdha parash.Romani “ATENTAT BRENDA GERMËS “L” “, i takon zhanrit të romanit kriminalistik, që përfundon në mënyrë tragjike, dhe për kah natyra e qasjes dhe interpretimit mjaftë misterioz. Janë këto arsye pse më duket se është e pamundur që lexuesi të mos futet në vorbullën e krimit, e atij krimi të ftohtë që ka ndodhur në atë janarin e ftohtë të vitit 1982, dhe të mos ndjej një lloj lodhjeje e frike shpirtërore nga mbështetja e heshtur, nga përkrahja që sikur bëhet edhe vet lexuesi pjesë e krimit të organizuar, pjesë e ngjarjes që zhvillohet në atë roman, po më shumë do të bëhet pjesë e dhembjes që do ta mbaj gjatë, pasi ngjarja përfundon në mënyrë tragjike, me një krim të radhës, për të cilin është shkruar shumë, por pa u thënë gjë konkrete se si ka mundur të ndodhte, veçmas si është planifikuar dhe si është ekzekutuar, por më shumë si kanë mundur t’i mbulojnë gjurmët për të mbetur krimi një enigmë e pa zbuluar.Indiferenca dhe mënyra e ekzekutimit janë metoda dhe mënyrat e sistemit përmes të cilave sajohet drama gjithmbarshme e elementeve kriminal të cilët ndjekin e përgjojnë viktimat e radhës. Por jeta e Gjeneralit, ambiciet e tij karrieriste, mënyrat e punës dhe veprimit mbeten si një relikt e veçantë e studimit dhe hulumtimit të këtij personazhi brenda romanit që po diskutojmë. Kurse jeta me frikën e të ndëshkuarit i shtynte viktimat të futeshin edhe më tej në krime të reja, por tashmë si një mekanizëm psikologjik në duart e pushtetit, përkatësisht në duart e shërbimeve  sekrete të shtetit që udhëhiqeshin me njerëz të tipit të Gjeneralit i cili ka një rol poliedrik brenda tërë kësaj ngjarjeje operacionale.Futja në burimet e njohjes së thellë mbi kritikën e hulumtimit, ndjekjes, përgjimit dhe ekzekutimit është një sipar i këtyre shërbimeve që duhet të hapin interesimin e letërsisë dhe të artit, ngase vepra është e ndërtuar mbi ovacione dhe pikëpamje letrare.Të përgjosh njerëz dhe familje të tëra, qofshin këto edhe të mërguara nuk është fare e lehtë, madje lufta psikologjike, ana logjistike dhe e përgjimit, edhe vetëm nga leximi i kujdesshëm është mjaftueshme për t’i përjetuar si veprime e ndodhi origjinale në të cilat kanë qenë të implikuar edhe përfaqësitë diplomatike dhe shërbime të kombinuara.Më në fund në një natë të errët ku kishte të ftohtë, dhe bënte acar, mbi një bore të bardhë do të mbeten edhe gjurmët e krimit mortar të cilat edhe pse do të humbasin nga shkrirja e borës dhe nga kujtesa e popullit, ky roman do ta freskon kujtesën për një ngjarje reale që mund të tregohet si rrëfim i përjetuar i cili vazhdimisht do ta kthen intuitën e lexuesit në një kohë të shkuar, përplot dyshime e krime të organizuara të kësaj natyre që bënin kudo e kahdo shërbimet e fshehta, veçmas kundër popujve liridashës siç ishte populli ynë.Përveç detajit mjaftë të shkurtër të bisedës së Jusuf Gërvallës para personelit mjekësor dhe shërbimit policor, një rol të rëndësishëm do ta kryen mjeku, siç e kemi potencuar edhe diku më lart se atentati ishte i përgatitur mirë, kurse në rast të dështimit të atentatit nga Gjenerali, të mos dështoj ekzekutori me mantelin e bardhë që ishte involvuar edhe ne një spital, të një vendi demokratik, ku do të arrij shërbimi sekret jugosllav të bëjë implikimin e tij.Ngjarja është zhvilluar si një kronikë më vete, kurse autori me mjaftë sukses e ka pasqyruar dramën e ngjarjes, si një  krimi i cili ka qenë mirë i studiuar dhe planifikuar nga qarqe e shërbime tashmë të njohura antishqiptare.E mbyll këtë shënim me një pasuse të romanit ku thuhet se: “Vonë, kur pa vetën duke hyrë në veturë, vërejti se brenda tij nuk kishte ndodhur asgjë, asnjë shkrëndje, asnjë thyerje, asnjë zvetënim, asnjë dritë magjepse ylberi, asnjë errësirë ferri! Çdo gjë kishte ndodhur jashtë qenies së tij, aty pranë germës „L“ të kthyer në „?“ ku sapo kishte përfunduar drama e përgjakshme e planit operativ “Tigri”!…