“LAMTUMIR PIKE LOTI”

Shkrimtari shqiptar për fëmijë Gani Xhafolli

 

 

Gani Xhafolli, jeton në Prishtinë. Është autor i më tepër se 30 veprave. Është editor i Shtepisë Botuse “Zef Serembe.” Ka qënë kryeredaktor i këtyreve revistave: “Zanore”, “Zog Mengjesi”, “Mollekuqe”, “Tempulli”, si dhe redaktor i disa revistave te tjera. Ka qënë nenkryetar i Lidhjes se Shkrimtarve të Kosovës. Eshtë anëtar i Pene Qendres. Është shperblyer me shumë çmime në konkurse letrare për disa vepra në  Poezi dhe tregime.

Nga libri në doreshkrime:  “LAMTUMIR PIKE LOTI”

 Lules së Egër

Nga Gani  Xhafolli

MË MUNGON EDHE

LULJA E AJRIT

Jam i mbyllur në rrjetë

më ka marrë malli shumë

të shkoj në Teatër të Vogël

me të Ndaren nga Gjiri

pak aromë të Lules së Egër

e kemi në mes

në njërën anë është tymi

në tjetrën është loti

dhe jam i lodhur si Sizifi

më mungon edhe lulja e ajrit

edhe Eva e tretë

të reshurat më kafshojnë

me thika

DJALLIT NUK I RRJEDH LOTI

Piramida ime L.

më ka lënë nën

prush

të digjem 700

stinë

të ngrihem 1000

vjet

nën akull

vetmia më ndrydh

e shtrydh

Piramida ime L.

në fund të tri

pikëpyetjeve shet

shpirtin

djallit nuk i rrjedh loti

NJË ORË ZGJATË 666 VJET

Bora nuk është borë

koka nuk është kokë

koha nuk është kohë

pa E-në

mbrëmja nuk është mbrëmje

hëna nuk është hënë

unë nuk jam unë

edhe ëndrrat janë pa duar

një orë zgjatë 666 vjet

edhe dashuria është pa

ngjyrë

E KAM GRAMATIKË

TË QELIZAVE

Me të Ndarjen nga

trupi

do të pi ujë përsëri

në Kopshtin e Syve

me prozë

e dua të veshur edhe

me brymë

e kam gramatikë

të qelizave

ËSHTË LULE OKSIGJENI

Ofelia ime N.

është lule

oksigjeni

dhe hënë

e reve

unë jam një

degë e lotit

pa gjumë

pa mollën e

shpirtit

nuk më duhet

as koka

VETULLAT ME 99 NGJYRA

Dikush u beson qyqeve

dikush u beson korbave

+ lidhëzave të këpucëve

unë

vetëm vetullave me 99

ngjyra

dhe pres i lodhur nën

pikturë të bardhë

ngjyrat thërrasin sytë

Per librin “Leximi i vetmisë”, i Mazllum Sanejes

FIGURACION I DHIMBJES

Mazllum Saneja

Per librin “Leximi i vetmisë”,  i Mazllum Sanejes

FIGURACION I DHIMBJES

Poeti, përkthyesi, shkrimtari dhe krijuesi i mirënjohur Mazllum Saneja edhe në veprën e tij më të re “Leximi i vetmisë”, botoi Shtëpia botuese “Komograf”, Varshavë, 2010, vazhdon po atë bisedë artistike e krijuese me lexuesin e poezisë dhe krijimtarisë së tij, të cilën e pati filluar që me vëllimet e tij të para “Këlthitje”, 1973, “Heshtja e një kohe”, Tiranë, 1976, “Shpuzë e ftoftë”, Prishtinë, 1988, pastaj “Shëmbëllime të trazuara” “Pe një ëndërr”, “Vetëtimë jete”, e të tjera si dhe një numër edhe më të madh përkthimesh nga shqipja në polonishte dhe anasjelltas, e antologjish, që janë mirëpritur nga lexuesi dhe nga juritë duke u laureuar me disa çmime letrare kombëtare, e pse jo edhe ndërkombëtare.

Makro dhe mikro strukturimi i veprës

Vepra më e re e Mazllum Sanejes “Leximi i vetmisë”, që në fillim na ballafaqon me këtë sintagmë kaq domethënëse poetike, sa që kur të lexohen materialet në të, duket se janë mendime dhe shtresime që depërtojnë nga shpirti dhe dhimbja e poetit, në këtë rast krijuesit të saj, për të shpërfaqur atë me një lehtësi, por edhe përjetim edhe tek lexuesi. Sintagma “leximi i vetmisë” ka dy shtylla mbi të cilat peshon kuptimi dhe domethënia filozofike e saj. Leximi në këtë rast ka kuptimin e një shpalimi të dhimbjeve dhe mallit të subjektit poetik të shpërfaqur figurativisht, ndërsa vetmia ka konotacion me unazën më intime dhe më mallëngjyese të mërgimit, të ndarjes dhe të jetës larg atdheut, që kurorëzohet me mallin dhe dhimbjen e thellë. Ky bashkëdyzim fatmirësisht nuk qëndron i tkurrur, por shtrihet në të gjitha poret e veprës.

Kjo më se miri shihet edhe në ndërtimin strukturor të veprës. Vepra “Leximi i vetmisë” ka ndërtim në dy stadet, që janë makro dhe mikro sistemi strukturor i saj. Këto dy stade kanë mini strukturat e veta.Makro struktura ka shtrirje në dy hemisfera artistike dhe janë:Pjesa e parë: “Albumi i familjes sime”, poezi,  dhe

Pjesa e dytë: “Ditari im 1985 – 2010”, prozë, e cila është një hemisferë tjetër që shtrihet në këtë vepër. “Albumi i familjes sime”, poezi, që ndahet në gjashtë mikro njësi apo qerthuj poetikë dhe nga 32 forma poetike apo poezi me tematikë dhe kredo figurative të nyjëtuar dhe të dimensionuar sipas tipit të strukturës së veprës.

Kjo pjesë e veprës ka gjithsej pesë qerthuj (cikle) poetikë: 1. “Albumi i familjes sime”dhe ka vetëm një poezi 2. “Vetëm fillikat”, ka dymbëdhjetë poezi, 3. “Të gjallët dhe të vdekurit e mi”, nëntë, 4. “Leximi i vetmisë”, poashtu nëntë dhe 5. “Memento”, vetëm një poezi prej të cilëve tre janë kryesorë, ndërsa dy të tjerët: “Albumi i familjes sime” dhe “Memento” mund të jenë edhe prologu dhe epilogu i kësaj makro pjese. Pas leximit të poezive mund të konstatohen dy gjera që janë evidente. Disa nga këto poezi janë të botuara edhe në veprat e mëparme të këtij poeti dhe ai i ka ribotuar edhe këtu, mbase, për të mos i harruar, apo më mirë, për ta “larë” borxhin ndaj mallit, dhimbjes personale dhe mërgimit që është hallkë më vete për të gjithë të mërguarit, apo kurbetçarët, siç njihen në fjalorin e popullit.

Ndërkaq elementi i dytë që dallohet poashtu është sepse poeti Mazllum Saneja u ka kushtuar nga dy e më tepër poezi familjarëve të vet, si dhe miqve, shokëve dhe të tjerëve, si: dy-tri poezi për motrën Shuretën, vëllezërit, pastaj dy poezi ia kushton mikes se vet Evës, e të tjera.

“Ditari im 1985 – 2010” që është prozë, apo hemisfera tjetër që shtrihet në këtë pjesë ka nën njësitë e veta që tash janë shënime ditari personal i autorit, duke filluar që nga data 30.III.1985 e deri më 20.VI.2010.

Kjo pjesë e veprës, pra “Ditari im 1985 – 2010” fillon me fjalën hyrëse “Pika vese” të shkrimtarit Saneja i cili ndër të tjera thotë: “ Fundi i shkurtit 1985. Zura të shkruaj ditarin tim. Një ditar mërgimtari në mërgim. Më përshkonin mbresa të mëdha të papërshkrueshme dhe emocione plot ngashërim”. Ndërkaq si nën njësi, apo mikro elemente të kësaj makro strukture, janë të gjitha datat e shënuara që nga 30 marsi 1985 e deri më 10 qershor të vitit 2010.

Kredoja poetike e dhimbjes dhe mallit

Kredoja poetike e krijuesit Mazllum Saneja në këtë gjysmë vëllimi të poezisë, sepse pjesa tjetër e veprës është ditar i shkruar në prozë, është dashuria e pafund dhe malli i zjarrtë për Kosovën, për vendlindjen e tij Gjakovën, dashuria për njerëzit e për familjen, për vëllezërit, prindërit, motrat, shokët, krajatat e jetës, të cilat ai i kujton dhe i rikujton për t’i futur në brendësi e pastaj për t’i nxjerrë me ndjenjë e mendim refleksiv në vargje poetike pas më se tridhjetë vjet mërgimi. Kështu autori shpalon në kuadrin e krijimit poetik edhe përkushtimin që është një thirrje e ndjeshme dhe e fshehur në thellësitë e shpirtit të tij prej malli të mërgimtarit: “Në kujtim të gjallëve dhe të vdekurve të mi. Autori”. Kjo kredo poetike që është moto përkushtuese e këtij vëllimi, e kësaj vepre, nuk është e tkurrur, nuk është e ngushtë, nuk është veç sa për t’u thënë, por ajo depërton dhe udhëton qoftë heshtazi, qoftë haptazi që nga veprat e mëhershme poetike të tij, që ngritin kokë në figura e vargje të poezive me tematikë e kredo të këtillë. Andaj, ai vjen i përmallur të puthë tokën mëmë, që e lindi, që e rriti dhe e pa buzëplasur tek e linte për një jetë më të mirë diku atje larg në Poloninë e ftoftë, në Poloninë e ëndrrave e të mrekullive që ishin skalitur në imagjinatën e mërgimtarit Saneja, poet e krijues.. Shpirti i poetit tash i ngjan kraterit të një vullkani, ku shpërthen gjithë ajo dhimbje e gjithë ai mall përvëlues, ndaj ai merr penën dhe derdh vargje ende pa prekur dheun e shtrenjtë të Gjakovës e Kosovës, në qytete e krahina polake, në tren, në avion, mes udhëve qiellore, që e çojnë drejt dashurisë së tij të madhe, njeriut, familjes dhe atdheut.

Malli intimë dhimbjeje poetike

Poeti Mazllum Saneja niset nga konkretja, nga imtësitë dhe çastet e provuara nga jeta, të përjetuara thellë intimisht të cilat edhe di t’i shndërrojë në vargje në mënyrë poetike, ndaj shpesh figurat që ai përdor befasojnë me gjetjen, shtrirjen dhe domethënien e vet. Intima e dhimbja në vargjet e këtyre poezive shpërthejnë me gjithë fuqinë e shpirtit me pezëm që e mban zemra. Ky pezëm kthehet shpeshherë në dhimbje dhe poeti ka arsye të jetë i pikëlluar të cilin pikëllim ai arrin ta derdhë në vargje. Pena e poetit pikon trazime kur kujton, madje edhe kur shkon "të vizitojë" të dashurit e tij tashmë të ikur në botën tjetër, në varrezat e qytetit. Janë këto vargje të dala nga shpirti, për humbjen e tyre dhe këtë çast dhimbjeje ai ka ditur ta japë me forcë tronditëse me këto vargje:

            Lejleku solli në fluturim

            shaminë me lot

            nga varri i motrës sime

për të vazhduar me vargjet e tjera kushtuar babait, nënës, vëllait e të tjerëve.

Zëri mallëngjyes i mërgimtarit bëhet përcjellës i të gjitha domethënieve që si përjetime shfaqen edhe në formë të strukturimi poetik e letrar të gjendjes së subjektit, të nënshtresimeve që i percepton ai. Të gjitha këto shtresohen mirë dhe më kujdes duke u zhvilluar nëpër stazat shkëlqyese poetike. Edhe pse aty - këtu ndihet ndonjë ofshamë që del nga thellësia e shpirtit, ajo nuk rri e tillë por suksesshëm shndërrohet në figuracion poetik. Kjo formë e poezisë së tij është thirrje jetësore ngase poeti Mazllum Saneja është i vetëdijshëm për çka shkruan. Ai zhvillon një dialog me subjektin lirik, në ndonjë rast edhe me vetveten, me  njerëzit, kohën, bashkëkohësit dhe familjarët e tij, andaj si poet i dhimbjes njerëzore, mallit, dashurisë, etj., këto ndjenja i bën bazë figurative e  ideoemocionale të poezive të tij. Edhe pse gjendet larg vendlindjes dhe atdheut të dashur, ai përsëri mbetet i lidhur me mijëra fije të padukshme, që burojnë nga zemra dhe këto lidhje shpirtërore nuk i këput kurrë, pavarësisht nga mërgimi i pamëshirshëm. Këto bëhen udhë zemre, të cilat e kthejnë tek njeriu, tek familja, tek vendlindja e atdheu si qenie të përmallur

Vepra “Leximi i vetmisë” e Mazllum Sanejes , nuk do të ishte e plotë pa poetikën e prozës së ditarit, e cila ia ka zgjeruar me sukses një ndjenjë shumë të hollë që është si vegim i dashurisë për jetën dhe njeriun. Në këto shënime në formë ditari ai shfaqet një person intelektual që mban shënime të tilla për t’i shndërruar në vepër. Ditar kanë shkruar shumë personalitete të shquara të jetës dhe historisë, por ditari i këtij shkrimtari dallon për një nuancë, e cila është e veçantë, madje edhe tipike individualiste e përjetimeve dhe ndjenjave të autorit të dashuruar përmallshëm dhe, i cili si poet luan bukur me vargun, që me të drejtë mund të quhet varg i thellë, përbajtësor dhe ndijesor. Me këtë vepër, ai tregon se ka pasuruar përvojën e tij krijuese jo vetëm me ndjenja, por edhe me ide, motive e vizione të reja. Pra, vetë libri paraqet një fazë të re të pjekurisë së këtij autori dhe të përgjegjësisë së tij ndaj artit në përgjithësi dhe letërsisë në veçanti, duke paraqitur një evoluim të pandërprerë dhe duke e mbushur me shprehje të pasura ideoartistke dhe emocionale. Ndaj kjo vepër, sikurse edhe të tjerat të këtij autori, do të jetë e mirëseardhur, sepse ai paraqitet me dinjitet, para lexuesit.

Për librin e Gjekë Marinaj: ”Protonizmi: Nga Teoria në Praktikë”, Vizione Letrare

Per librin e Gjekë Marinajt "Protonizmi"

 

IMAZH I TEJDUKSHËM I MENDIMIT RACIONAL

“Ky studiues i një shije të hollë, i pajisur nëpërmjet shkollës amerikane, por edhe i vetëpajisur me një kulturë të gjërë të njohjes, dallohet për një fluks të këndeve të shikimit analitik, shijen dhe intuitën e kapjes dhe analizës, po më së shumti ai veçohet ndër studiues të tjerë, për teorinë e vet: “Protonizmin”, vënë edhe si fjalë drejtuese në titullin e librit.”

Nga Qazim D.Shehu

Poeti, studiuesi dhe përkthyesi Gjekë Marinaj, është i njohur për lexuesit dhe dashamirësit e letërsisë për shkrimet e tij, që përcjellin një analizë të qetë e të shtruar, po njëkohësisht edhe të thellë  të dukurive e problemeve letrare, të cilat janë përvijuar e kanë marrë trajta në hapësira e kohë të ndryshme.Ky studiues i një shije të hollë, i pajisur nëpërmjet shkollës amerikane, por edhe i vetëpajisur me një kulturë të gjërë të njohjes, dallohet për një fluks të këndeve të shikimit analitik, shijen dhe intuitën e kapjes dhe analizës, po më së shumti ai veçohet ndër studiues të tjerë, për teorinë e vet: “Protonizmin”, vënë edhe si fjalë drejtuese në titullin e librit.Protonizmi i Marinajt sillet nga idetë e zbulimit të vlerave pozitive, si vlera të artit të vërtetë, duke qëmtuar pa lupën e një studiuesi pedant egocentrist, po në emër të zbulimit dhe inkurajimit të së mirës.Kjo nuk nënkupton mungesën e vështrimit kritik, as sensit realist, as mungesat e argumentave në të mirë të mbështetjes së tezave të shumta që ai hedh në tekstet e tij.Entuziazmi i kritës së tij nuk i përket një retorike horizontale, me lavdërime detyruese për lexuesin, po më së shumti ai mbetet një entuziazëm i natyrshëm që  brumoset vetvetiu në lëmin e sjelljes së fakteve, detajeve, fragmenteve jetësore që ai shpalos për shkrimtarë të ndryshëm  botërorë, kryesisht amerikanë, po edhe poetë të diasporës shqiptare.Gjekë Marinaj me dijen dhe intuitën e një studiuesi që nuk i njeh paragjykimet dhe klanet e paravendosura, merr në analizë autorë për të cilët ndoshta nuk është folur shumë, apo është folur pak.Kjo tregon, në optikën e tij se letërsia është tekst, shprehësi dhe forcë arti, nëse ajo përkohësisht do të ndikohej nga klanet apo nga njohjet, kjo do të ishte një lumturi e përkohshme për të, e, Marinaj është një studiues i tekstit.Çfarë e dallon më së shumti metodën hulumtuese dhe shtjelluese të tij nuk është zor të kuptohet.Ai e kap fenomenin në tërësinë e një kohe, inkuadron veprën në jehonën e saj ndër lexues, veçon çfarë të reje ajo sjell, ndërfut elemente nga jeta e autorit, asnjëherë pa harruar planin e qartë të ndërtimit konceptual të asaj që do thotë.Kjo metodologji, në kahun e saj protonik, bën që të aktivizohen ide dhe mbresa nga autori që përcillen me një stil t ë rrjedhshëm elegant, i cili nuk e bën kritikën e tij fraziste, po përkundrazi ajo grimcohet herë herë nga mendime intelegjente dhe nga një tis i hollë ndjenje dashamirëse që vjen vetvettiu nga leximi i veprave të mira, e nga letërsia serioze. Ai e ka parasysh thënien e Kadaresë se në tempullin e artit hyhet me dashuri dhe jo me urrejtje, një thënie që nuk është vënë re e as nuk është zbatuar nga disa shkrimtarë të sotëm të cilët kur flasin për letërsinë shqipe e mbajnë hapin vetëm te shokët e zborit dhe të konvikteve, dhe kujtojnë se duke servirur shembuj të tillë, ia kanë mbushur mendjen edhe të tjerëve. Zgjerimi i optikës së shikimit për rrjedhat e letërsisë, kur në skenën e saj ka vërtet emra të talentuar, është tregues i atyre njerëzve seriozë, të cilët e ndjekin letërsinë po edhe kanë shpirtin të pangarkuar me dogmën e anësisë.Marinaj i rrëzon mitet e krijuara nga psika socrealiste, strukturat e ngrira të hierarkive apriori, emrat që standartizohen për hir të fatit, përsëritjes së shpeshtë po edhe të komisioneve vlerësuese shtetërore, apo botuesve promovues, shumica e të cilëve nuk i lexojnë librat që botojnë, pa u nisur fare të rrëzojë ato, po më së shumti duke i harruar e duke mos i njohur këto praktika penguese që ndodhin tek ne.Kthjelltësia e gjykimit të tij, arrin të mbështetet  e të sprovohet përmes analizës, e cila shtjellohet  nga nisje vetëm letrare, sepse siç thotë Horaci:”Kur diçka e ke të qartë , fjalët vijnë vetë”. Po cilët janë autorët që merren në konsideratë dhe shtjellohen në libër.Ata vijnë nga letërsia amerikane si: Riçard Pauers, me romanin “Jehona e Kujtesës”, Toni Morrison, Ralf Ualldo Emerson, Frederick Turner, Emil Dickension, etj.Si një njohës i letërsisë amerikane autori zbulon  vlerat e saj, natyrisht pa marrë përsipër të thotë shumëcka për të, po njëkohësisht duke pretenduar të thotë atë që duhet, në mënyrë që t`i sjellë dicka lexuesit mbi vlerën e kësaj letërsie e cila nuk mund të themi se është aq e panjohur me autorët si:Mark Tuen, Xhek London, Teodor Drajzer, Ernest Heminguej, Uollt Uitman , etj.Autori e di  këtë ndaj orvatet të na sjellë autorë të rinj, po edhe të panjohur.Vështrimi i tij kalon në plane të një zbërthimi me pak faqe, pa i inkuadruar këta autorë në një vështrim të përgjithshëm të letërsisë amerikane, po gjithnjë duke synuar që të japë vlerat e tyre të vërteta. Nga gjithë shkrimet, padyshim, më i bukuri është ai për Emil Dickension, një shkrim i shkruar me sjelljen e detajeve jetësore nga jeta e poeteshës , e cila sa qe gjallë, botoi vetëm shtatë poezi, dhe poezinë e shkroi si mundi madje edhe në kartmonedha, shenjë e sigurtë se cfarë ndodh me poetët e vërtetë, të cilët shpirtin e tyre dinë ta shprehin pa marrë parasysh asnjë vlerë materiale.Detajet që autori jep, vëzhgimet e holla që bën, kujdesi i përzgjidhjes në servirjen e tyre, i bën këto artikuj të lexohen herë pas here si testamente poetikë, si vlera të njëmendta që nxisin fantazinë e lexuesit,sepse Marinaj esenë e tij e nis gjithnjë me një motivim nxitës, merr shkas nga ndonjë rast, e di ta shtjellojë me një sens mase që të kalojë lehtë , po jo pa gjurmë tek lexuesi.Për poeten Emily Dickinsion ai thotë:”Poetët nuk vdesin, ata kalojnë vetëm në orën e njëzet e pestë të ditës”Ky titull origjinal , pastaj përcaktimet që bën ai për poezinë në tërësi , si prelude poetike shërbejnë si një karrem i mirë joshës për ta parapërgatitur dhe futur lexuesin në një rrjedhë  të rrëfimit dhe informimit si dhe analizës.Pothuajse në cdo shkrim Marinaj është i kujdesshëm që titujt të shprehin në esencë  boshtin ideotematik të shkrimit, po njëkohësisht ato të të mbeten në mendje, e, kjo buron nga meraku po njëkohësisht edhe nga protonizmi i tij.Sot çdo poet e ka të nevojshme të njihet me sa më shumë përvojë të letërsisë botërore, aq më tepër kur në përcaktimin e Marshall Lohan bota është një fshat global.E në këtë globalizëm duhet parë edhe letërsia shqiptare, e cila, për hir së vërtetës po shkëputet nga jehonat e ideologjisë së dikurshme dhe po mundohet të kapë kuotat e mordernitetit permes mëvetësisë duke iu rikthyer letërsisë së vërtetë.Në këtë globalizëm dhe liri qarkullimi cilët janë shkrimtarët që që qarkullojnë lirshëm në shtjellën ciklonike të globalizmit çngjyrosës.Natyrisht ka, lexuesi mund t`i marrë me mend, po autorët që sjellë Marinaj nuk janë në radhët e para, e megjithatë ato që ai ka sjellë nuk duhen neglizhuar, sepse përbëjnë atë ikje të shkrimtarëve shqiptarë të cilët asnjëherë nuk e harruan identitetin e tyre, dëshirën për të shkruar, madje patën dhe kanë si temë temën e atdheut dhe të mallit.Këta janë përkatësisht, me ndonjë mungesë informacioni jashtë tekstit:Faruk Myrtaj, Ramiz Gjini, Agim Shehu, Luigj çekaj, Dalan Luzaj, Shefqet Dibrani, Naum Prifti, Rozi Theohari, Ndue Hila, etj.Janë poetët dhe shkrimtarët që iken në Perëndim për një jetë më të mirë, po jo për një letërsi më të mirë, sepse letërsia e mirë bëhet edhe pa ikur jashtë shteti.Autori nuk orvatet ta fshehë njohjen për to, madje këtë njohje e shteron aq sa e zotëron. Ai nuk i vështron ata në një zhvillim panoramik , po kjo hartohet, se vështrimi panoramik vjen si një kuptim i relativizuar, nga fakti i të gatuarit në një shoqëri që vuajti shumë drama dhe mungesa të panumërta.Nuk e kam informacioni se si e ndjejnë veten shkrimtarët e diasporës, në një mjedis të huaj, po kam përshtypjen se me mjetet teknike të informacionit do ta ndjejnë mirë, përderisa sot është e rëndësishme të mbash lidhjet e të mundësosh komunikimin me lexuesit shqipfolës.Si njohës i letërsisë në tërësi dhe i letersisë shqipe posacërisht, Marinaj nuk tutet të shprehë vullnetin po edhe guximin e tij pët t`i drejtuar syte edhe nga letërsia e Diasporës, një letërsi që po konturohet brenda një zgjerimi të tematikës jo vetëm me atdhe dhe mall, po me mjaft tema globale dhe ekzistenciale.Edhe për shumë kohë, gjersa këto krijues të ikin nga Shqipëria të shtrënguar prej halleve dhe derteve ekonomike, të detyruar për të gjetur një jetë më të mirë, kjo letërsi do të dallojë  prej konturimit monotematik, një konturim që e përcakton atë si letërsi jashtë atdheut po që mbart tema brenda atdheut.Zakonisht atdheu shihet me syrin metonimik të përfaqësimit mosrealizues për shkak të regjimit.Gjekë Marinaj studion mirë rrethanat si u shkrua kjo, burimet e saj tematizuese, shqetësimin e heroit lirik, frymën përçuese dhe transparente të saj, pa u orvatur shumë të bëjë përcaktime të thella tekstuale, aq sa ia lejon kufiri i një artikulli reçensionues.Megjithate ai na bën me dije se një lexim është gjithnjë një tekst i hapur , i cili mund të lexohet jo vetëm në situate të ndryshme, por edhe nivele të ndryshme të kuptimit.Kjo është bukuria e tekstit dhe e letërsisë, veçse të mos harrohet se protonizmi i Marinajt na sjell reflekse dhe pahun e dashamirësisë intelektuale larg çdo lloj paragjykimi dhe prapamendimi ndjellakeq.Referencat janë të shumta, sidomos ato janë referenca jetësore artistike, po edhe referencat nga personalitete dhe krijues të botës, çka dëshmon për kulturën e gjërë të autorit që rri gjithnjë syçelë në spikamë të gjërave.Me protonizmin e tij ai arrin shumëherë edhe në glorifikime, çka është e natyrshme, brenda protonizmit dhe vërejtjet pothuajse mungojnë, duke na kumtuar se për një autor gjithmonë mbetet të thuhet ajo çka është më e mira, të tjerat kuptohen vetë, dhe këtë studiuesi nuk e bën për xhentilencë të tepruar, as për konformizëm, vetëm se kërkon të tregojë se duke studiuar e përhapur të mirën në art, artin si një vlerë njerëzore, rritet dhe përmasohet edhe shpirti jonë.Stili shtjellues, renditja e koncepteve, organizimi tërësor i ligjëratës kritike, janë për t`u marrë shembull në aspekte të gjëra komunikative që zotërojnë.Lënda kalon me reflektimin e saj ideotematik, përmes një shtjellimi të qartë konkret, të detajuar me shembuj mbështetës dhe të qepura mirë në kohë.Interesante janë shkrimet gazetareske të autorit. Edhe në këtë lëmë ai ka njohuri të mira. Njeh mirë rrjedhat e shtypit shqiptar në botë, që nga Athina në Nju Jork, ndjek me vëmendje çfarë shkruhet në të, përcjell lajme dhe evenimente kryesore, njëkohësisht nuk rri pa përmendur edhe se çfarë i duhet më shumë shtypit shqiptar sot.Ndonëse këto lloj shkrimesh zënë vend më pak ato mbeten intersante, lexohen si një gjë tjetërsoj nga analizat letrare.Marinaj tregon se është një studiues i zoti, këmbëngulës dhe në të shumtën e rasteve ia del të përcjellë informacion të ri për një lexues sat ë specializuar dhe të gjërë.Mënyrën se si ai rreshton informacionet, si analizon faktet, në çfarë përgjithësimesh relation me të vërtetat që i njeh, guximi për t`i thënë, e profilizon atë si një eseist të shkëlqyer, ekzigjen dhe këmbëngulës.Marinaj dshmon se për letërsinë ia vlen të shkruhet gjithnjë , për letërsinë e cila sjell kumte njerëzore,pë rata shkrimtarë që u ballafaquan me sfida në jetë, e,që veprën e tyre nuk e gatuan në dhoma komode po në shtjella të forta të një stuhie shpirtërorëe duke ecur rrugëve të vështira të fatit dhe emigracionit.Duke zgjedhur elementin biografik si burim për të hyrë në tekst, apo elementet kohorë, lëvizjet e ndryshme filozofike e kulturore per të spjeguar tekstet, Marinaj e adreson tekstin në një kohë të caktuar, çka është normale dhe e natyrshme,për të na dhënë më mirë fluksin e ideve dhe të mesazheve të qarta.Libri i autorit Gjekë Marinaj dëshmon për ngrohtësinë e shtjellimit, mprehtësinë e vëzhgimit, analizat e shtrira dhe interesante,është një libër që mund të lexohet me kënaqësi, gati si prozë artistike, çka ndihmon këtu edhe të qenit poet e autorit,edhe të qenit pedagog, lektor,si dhe njohës i letërsisë bashkëkohore amerikane, dheletërsisë bashkëkohore shqiptare e botërore në përgjithësi.

Për librin poetik, “Kërkoj dhembjen time” –të Sejdi Berishës Pejë, 2011

Klithmat e sinqeritetit

 

 Klithmat  e sinqeritetit

“Kërkoj dhembjen time” është një formë e fuqishme e të kënduarit poetik e ndërlidhur me mendimin filozofik dhe njerëzor, formë e etjes njerëzore për ta fisnikëruar dhe sublimuar rrugëtimin dhe përplasjet shpirtërore, të cilat autori i ka shndërruar si në një udhëtar apo në një pelegrin për ta gjetur dhe përjetuar ngrohtësinë e mendjes dhe të shpirtit, por edhe për tu përballur me të gjitha sfidat, të cilat autori sikur i shndërron në pjesën më të ngrohtë dhe më të përjetuar.”

Këto ditë doli nga shtypi vepra e njëzetë e shtatë e shkrimtarit dhen publicistit, Sejdi BERISHA. Në këtë vepër me poezi e me titull karakteristik dhe shumë të zjarrtë por edhe fisnik, autori përmes vargut shtron kërkesën si fenomen, e cila kërkesë e kësaj forme, gjithnjë ka qenë vetëm ëndërr, synim, dëshirë e mall dhe njëherësh faktor fondamental për ta rrumbullakuar tërë atë që njeriu e shndërron në ecje, në kërkim dhe shpresë për njerëzoren dhe për të lumturën, por gjithsesi edhe për të madhërishmen. Andaj, “Kërkoj dhembjen time” është një formë e fuqishme e të kënduarit poetik e ndërlidhur me mendimin filozofik dhe njerëzor, formë e etjes njerëzore për ta fisnikëruar dhe sublimuar rrugëtimin dhe përplasjet shpirtërore, të cilat autori i ka shndërruar si në një udhëtar apo në një pelegrin për ta gjetur dhe përjetuar ngrohtësinë e mendjes dhe të shpirtit, por edhe për tu përballur me të gjitha sfidat, të cilat autori sikur i shndërron në pjesën më të ngrohtë dhe më të përjetuar. Të cilat gjëra, respektivisht, përplasjet dhe rrugëtimin, shkrimtari i kthen në një sfond të çuditshëm por të ngrohtë njerëzor, që, edhe krijuesit, edhe lexuesit por edhe opinionit të gjerë, elementet e tillë, njeriut, i cili, shpeshherë zihet pisk dhe ndodhet në situata të palakmueshme shpirtërore, i dhurojnë energji për këngën e madhështisë dhe të dëlirësisë.

Për këtë arsye, “Kërkoj dhembjen time” me të drejtë shndërrohet në kërkues të arsyes, që vuajtjet dhe dhembjen për t’i ngritur si çështje fisnike e cila ndërgjegjëson dhe njeriut i krijon mbase edhe kënaqësi dhe gatishmëri për t’u përballur me jetën, gjë kjo e cila jo rrallë njeriun e vë në dilema dhe në sprova për të ecur vertikalisht. Andaj, poezitë në “Kërkoj dhembjen time” janë një shprushje serioze dhe ndijimore e mendimit dhe e përjetimit të thellë por edhe filozofik të hapjes dhe të ballafaqimit me probleme. Këndimi në këtë mënyrë, gjithsesi disponon edhe me peshën e thelbit të humanes dhe të qëndresës të për t’iu qasur zgjidhjes së labirinteve të jetës. Këto kacafytje dhe shtegtime të poetit kërkojnë “shpëtim” dhe prehje tek mendja, mendimi dhe veprimi i secilit njeri, në të gjitha format, në të gjitha fushat e jetës. Por, mund të thuhet edhe ndryshe. Krijimtaria e shkrimtarit, Sejdi Berisha, në këtë vepër është edhe klithmë e sinqeritetit për t’i hulumtuar, përjetuar dhe për t’i studiuar “fasadat” e jetës por edhe për t’i hulumtuar muzetë e saj.

Librin “Kërkoj dhembjen time” e botoi Club Kultura-Pejë, 2011 dhe i ka 120 faqe.

Sejdi BERISHA:“Mallkimi i heshtjes”-Shkrime refleksive, 2011

Këto ditë doli nga shtypi edhe vepra me shkrime refleksive “Mallkimi i heshtjes” i shkrimtarit dhe publicistit, Sejdi BERISHA. Ky libër i cili është i njëzetë e teti i këtij krijuesi, edhe si tërësi por edhe si i ndarë në kaptina veç e veç, shpreh atë thellësinë e përjetimit dhe të realitetit e të mospajtimit me te, si veçori e qëndrimit krijues dhe njerëzor të shkrimtarit, i cili, edhe dëshiron të rrëfejë por edhe e ka për synim e zjarrmi për të shpjeguar në rrafshin e mirëfilltë të analizës filozofike dhe refleksive të gjitha rrjedhat që synojnë dhe shfaqin lumturinë, por që dhembjen e kanë shoqërues kudo. Për këtë, autori, Sejdi BERISHA konsideron se gjërat që heshtën apo që ngelin përbrenda vetvetes, me dijen apo pa dijen e autorit por edhe të vetë individit, ato i ngjajnë klithmës, e cila, për habi nuk dëgjohet! Kjo, ngase çdo gjë që heshtet, puthitet me mallëngjimin, të cilin edhe nuk mund t’ia rrëfesh askujt.

Për këtë arsye, autori, me të drejtë na “imponon” indinjatën shpirtërore si mallkim të heshtjes. Vetë titujt e shkrimeve apo të kapitujve të librit, përshkohen me mesazhin alegorik mbase edhe këshillëdhënës në të njëjtën kohë, që i ngjajnë edhe lutjes dhe këmbëngulësisë për sinqeritetin, lumturinë dhe për madhështinë si thesar të njerëzores. Këtë fenomen shprishjeje dhe këtë detyrim analitik por edhe shumë human e hasim pothuaj se tek të gjitha shkrimet refleksive, siç i quan autori, si bie fjala: “Studimi i vetvetes ose matja e jetës me hijen e mëngjesit...!”, “Jeta me vrap dhe kafshimi i gjarprit...!”, “Mallkimi i vetvetes dhe filozofia e heshtjes...!”, “Loja e shkrimit dhe leximi alegorik...!” etj.

Pothuaj se në të gjitha kaptinat e librit, mallkimi i heshtjes troket si diçka që njeriun e detyron ta “zbërthejë” vetveten, por edhe sikur kjo “performansë” e jetës, mallkimin e vë në rolin e zërit që nuk hesht! Andaj, “Mallkimi i heshtjes” i Sejdi BERISHËS, sikur është një qortim i natyrës tjetërfare nga atë që e hasim zakonisht në jetën e përditshme.

Këtë vepër me cilësi të veçantë dhe me peshë filozofike, autori e fillon me një shkrim sinjifikativ në trajtë udhëpërshkrimi, me titull “Toka që të mallëngjen dhe ta madhështon historinë...!”, përmes së cilit, që në fillim opinionin e “detyron” për ta lexuar dhe analizuar librin, dhe kështu për ta mësuar gjithnjë e më mirë historinë e tokës së vet, historinë e njeriut të vet. Ndërkaq, e përfundon, po ashtu me një shkrim, që po ashtu reflekton në vetëdijesimin e njeriut e që mbanë titullin jo vetëm simbolik: “Përurimi i librit në Tiranë dhe rruga e kombit...!”

Për ta bërë sa më kuptimplotë dhe joshëse “bërthamën” e mendimit të kësaj vepre, autori edhe shkrimet i fillon me këtë moto: “... Mendja ta hapë ose ta mundëson fenomenin e rebelimit, e cila gjë kuptohet si veti e veçantë për mospajtimin, vuajtjen dhe mbrojtjen e rrugëtimit të lirë të njeriut...

... Kujtojeni se sa vështirë është kur e harron vetveten në momentet më të nevojshme, atëherë ku i nevojitesh fjalës sate, dritës dhe zjarrit, heshtjes dhe zërit...”.

Kjo do të thotë, se “Mallkimi i heshtjes” i Sejdi Berishës, reflekton kuptimin e thellë të jetës dhe bashkë me te edhe disidencën ndaj gjërave që nuk përkojnë me realitetin e që në të vërtetë janë përditshmëri e kohës.

Librin “Mallkimi i heshtjes” e botoi Club Kultura-Pejë, 2011 dhe i ka 212 faqe.    

Mbi një shekull krime greke në Çameri

                 Çeshtja  çame,  1820-1943

“Studimi i Blerima Sadikut  plotëson  një boshllëk në historiografinë e Çamërisë. Ajo, me përkushtim dhe ego shkencore, ka ditur  të hedhë dritë në disa periudha të rëndësishme në historinë e Çamërisë, të cilat kanë qenë pak ose aspak të njohura, duke i bërë të ditur lexuesit pjesën  e munguar të historisë së largët e të afërme të Çamërisë.”

Nga Hajredin Isufi, historian

Vepra studimore e Blerina N. Sadikut “Lindja e çështjes çame: 1820-1943” është i pari që u kushtohet në mënyrë tërësore dhe të dokumentuar disa temave pak të njohura në dije e shkrime. Menjëherë të bie në sy se kemi të bëjmë  me një vëllim, i cili është rezultat i një pune serioze. Organizimi  dhe parashtrimi i materialit i vjen në ndihmë lexuesit jo vetëm të ndjekë  rrjedhën e ngjarjeve, por edhe për të përfytyruar në shkallë të gjerë zhvillimin e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare  në krahinën e  Çamërisë për një periudhë më shumë se një shekullore (1820-1943).Kreu i parë i studimit mban titullin “Lufta e qeverisë  greke  ndaj komuniteteve të huaja”. Është  një ndarje  shkencërisht e domosdoshme për të hapur rrugën e një kërkimi të mëtejshëm. Që në vitin 1820 midis  grekëve dhe etnive të huaja u hap  një hendek i madh. Rezultati ishte se gjithë ata që nuk ishin në fe e në kombësi greke shpalleshin armiq e kundërshtarë të Greqisë dhe ndiqeshin, vriteshin e persekutoheshin me  egërsi.  Historia dëshmon se objekti i sulmeve  të grekëve ishin shqiptarët, vllehët, hebrenjtë, sllavo-maqedonët dhe  turqit e Thrakës. Këto komunitete filluan ta shihnin  me armiqësi  njeri-tjetrin. Më e dhunshme ndaj etnive  të huaja ishte Greqia. Ajo  synonte të  krijonte një shtet  kombëtar mbi një bazë etnike dhe nuk nguroi t’u mohonte ekzistencën etnive të huaja në shtetin grek. Greqia  tendencën raciste ndaj komuniteteve të huaja në përgjithësi,  të myslimanëve  shqiptarë  dhe hebrenjve  në veçanti, e ktheu  në platformë urrejtjeje, deri në shfarosje. Grekët brenda tyre donin vetëm llojin e vet. Autorja  Blerina N. Sadiku në këtë kapitull sjell të dhëna me interes  që i ilustron dhe me burime arkivore  të huaja  të  papublikuara deri më tani. Në kapitullin e dytë trajtohet  me hollësi  “Çamëria  në periudhën e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit (1878-1881)”. Është hera e parë në historiografinë shqiptare që studiuesja e re  i jep lexuesit dhe  studiuesit  shprehjen më të lartë  të qëndresës  së shqiptarëve në Çamëri në mbrojtje të trojeve të tyre nga lakmitë e shovinistëve grekë në periudhën e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit.Në  kapitullin në vijim, që titullohet “Problemi  çam dhe  përpjekjet e patriotëve për zgjidhjen e tij në Konferencën e Paqes në Paris (1919-1920)”, autorja, Blerina Sadiku, hedh dritë mbi zhvillimin, drejtimin e karakterin e luftës politike të zhvilluara  brenda  dhe kryesisht jashtë vendit, nga patriotët  shqiptarë për problemin çam gjatë Luftës së Parë Botërore e në kohën  kur zhvillonte  punimet e saj Konferenca e Paqes.Kreu i katërt dhe i fundit  i librit mban  titullin  “Lufta për shkollën shqipe në Çamëri 1908-1943”, ku, gjithashtu, ndriçohet  një prej  nyjeve  kyçe paraprirëse  të luftës  për shkollën shqipe në krahinën  e Çamërisë. Ky është një prej kapitujve më të rëndësishëm në këtë vëllim për të kuptuar  se sa përpjekje  bënë rrethet patriotike çame për  hapjen e shkollës kombëtare shqipe në Çamëri në vitet 1908-1940 dhe pengesat e vështirësitë që ata  ndeshen. Mirëpo, sikurse  del nga  studimi  i Blerina  Sadikut, jo vetëm që rrethet  patriotike çame në Paramithi, Margëlliç, Mazrek, Filat, Pargë etj., nuk  iu  nënshtruan  veprimeve të dhunshme të qeverisë osmane  e më pas të asaj greke, por, përkundrazi, luftuan me aq sa mundën të përhapnin  në Çamëri shkrimin e librin shqip.Studimi i Blerima Sadikut  plotëson  një boshllëk në historiografinë e Çamërisë. Ajo, me përkushtim dhe ego shkencore, ka ditur  të hedhë dritë në disa periudha të rëndësishme në historinë e Çamërisë, të cilat kanë qenë pak ose aspak të njohura, duke i bërë të ditur lexuesit pjesën  e munguar të historisë së largët e të afërme të Çamërisë. Vepra e kësaj studiueseje na tregon se historia e dramës çame  nuk mund  të rishkruhet duke u mbështetur  gjithnjë  në ato burime  që dihen e të njohura deri dje,  por duke hulumtuar  për burime të reja, për t’i sjellë lexuesit pjesët e munguara të historisë së  asaj treve, që është e pasur me histori  dhe figura të shquara.

Durrës, 28. 02. 2011.

Promovohet libri “Lindja e çështjes çame: 1820-1943” i Blerina N. Sadikut

“Çështja çame” në një monografi shkencore

“Sipas prof. dr. Pëllumb Xhufi, “libri “Lindja e çështjes çame, 1820-1943”, i studiueses së re Blerina N. Sadiku pasuron në një mënyrë origjinale historiografi në mbi Çamërinë, e cila, me gjithë botimet e shumta të këtyre njëzet vjetëve të fundit, vazhdon të mbetet deficitare në raport me interesimin e lexuesit e të vetë shkencës.”

Një monografi shkencore për Çamërinë në momentin e duhur, ilustruar me dokumente dhe dëshmi, shumica e të cilave publikohen për herë të parë. Shoqata "Çamëria" dhe shtëpia botuese "Naimi"-Shtëpi Botuese & Studio Letrare" organizojnë promovimin e librit "Lindja e çështjes çame: 1820-1943" të autores Blerina N. Sadiku. Promovimi u bë ditën e premte në mjediset e hotel "Tirana International", Tiranë. Mernin pjesë edhe personalitete të kulturës dhe politikës si profesorët Pëllumb Xhufi, Shaban Sinani, Hajredin Isufi, shkrimtari Sabri Godo, kryetari i shoqatës “Çamëria”, Artan Tane, kryetari i partisë së BDI-së dhe deputet në parlamentin e Shqipërisë Shpëtim Idrizi, kryetari i bashkisë së Durrësit, Vangjush Dako. Në aktivitet  përshëndeti në emër të MTKRS, ministri Ferdinand Xhaferraj. Një grup profesorësh dhe studentësh të Universitetit të Evropës Juglindore në Tetovë, të prirë nga prof. Emil Kabashi, ishin, gjithashtu, prezent në provimin e monografisë për Çamërinë. Sipas prof. dr. Pëllumb Xhufi, “libri “Lindja e çështjes çame, 1820-1943”, i studiueses së re Blerina N. Sadiku pasuron në një mënyrë origjinale historiografi në mbi Çamërinë, e cila, me gjithë botimet e shumta të këtyre njëzet vjetëve të fundit, vazhdon të mbetet deficitare në raport me interesimin e lexuesit e të vetë shkencës. Ky libër, që përveçse është një akt i vërtetë dashurie i autores Blerina Sadiku ndaj tokës së të parëve të saj, është, gjithashtu, një shpalosje të vërtetash historike, nga ato që dikush do të donte të mbeteshin të fshehta e të panjohura përjetë.Ndërsa prof. dr. Shaban Sinani nënvizoi se “Blerina N. Sadiku e sheh lindjen e çështjes çame si pjesë të historisë së rindërtimit gjeopolitik të Ballkaneve pas daljes prej sundimit otoman; që pati kostot e veta të rënda tek popujt e hershëm, sidomos tek shqiptarët. Kjo është një çështje tejet e ndërlikuar, me implikime të drejtpërdrejta të fuqisë së traktateve ndërperandorake, të ndikimit të Fuqive të Mëdha, të historisë dramatike si u caktuan kufijtë e shteteve që u pavarësuan nga ish-perandoria osmane, deri tek marrëveshjet dypalëshe, të hapura e të fshehta, që kjo e fundit ndërtoi me shtetin grek, me qëllim që të garantoheshin interesat e tyre të përbashkët”. Për historianin dhe autorin e disa librave për çështjen çame Hajredin Isufi, “monografia e re “Lindja e çështjes çame” e Blerina Sadikut na tregon se historia e dramës çame nuk mund të rishkruhet duke u mbështetur gjithnjë në ato burime që dihen e të njohura deri dje, por duke hulumtuar për burime të reja, për t’i sjellë lexuesit pjesët e munguara të historisë së asaj treve, që është e pasur me histori dhe figura të shquara”.Autorja Blerina N. Sadiku, pasardhëse e një prej familjeve më të njohura të Çamërisë-familjes patriote Sadiku, duke falënderuar asistencën e profesorëve P. Xhufi dhe H. Isufi gjatë procesit të hartimit të librit, si edhe, më në fund, botimin cilësor të shtëpisë botuese “Naimi”, tha se interesimi për t’u njohur me historinë dhe dramën e Çamërisë është bërë pjesë e pandarë e jetës së saj, duke nisur me diplomën universitare të mbrojtur me temën “Diplomacia shqiptaro-greke ndaj çështjes çame 1913-1944”, e për të vijuar me këtë libër të ri që doli në qarkullim pas një pune të pandërprerë prej afro 5-6 vjetësh dhe pas një kërkimi dhe konsultimi të gjerë me dokumentet dhe literaturën në arkivat shqiptare, greke, italiane, gjermane etj. 

”Dueli” i Agron Tufës, një roman që shfaq idenë për menyrën e sjelljes

Romani "Dueli"

ROMAN I DOMINIMIT

“Romani “Dueli” i Agron Tufës, të shfaq një pamje dhe përvojë të gjerë në sferën e jetës njerëzore, por në të njejtën kohë dhe praktikat dhe sjelljet e njerëzve se si dëshirojnë të përfitojnë dhe atëherë kur nuk munden dhe nuk e kanë pëlqimin e të tjerëve.”

Nga Bekri S. Murselaj

Dueli është një roman që shfaq idenë për menyrën e sjelljes dhe dominimin mes personave në mesvete.Romani “Dueli” që në titull të shfaq të paktën idenë dhe temën e tij, në vete.Ideja e dominimit në këtë roman zhvillohet përmes temës së dashurisë, ku dashuria bëhet arenë debatesh dhe idesh, që secili në mënyrën e vet e dëshiron dominimin ndaj dashurisë së femrës.Emri i romanit lakohet nëpër gjithë fabulën e romanit, vetvetiu duke përshkruar situata dashurie  nga më të ndryshmet.Vetëm në kapitullin Etleva Xh. hasim në një numër mjaft të madh konfliktesh, që të kujton një “Duel” të ashpër për të rrëmbyer zemrën e një vashe, duke përdorur të gjitha metodatë për të fituar duelin.Romani “Dueli” i Agron Tufës, të shfaq një pamje dhe përvojë të gjerë në sferën e jetës njerëzore, por në të njejtën kohë dhe praktikat dhe sjelljet e njerëzve se si dëshirojnë të përfitojnë dhe atëherë kur nuk munden dhe nuk e kanë pëlqimin e të tjerëve.Në kuadër të gjithë këtij mendimi të më sipërm që i dedikohet personazhit Fari Ferrës, personazhit në roman, që në një mënyrë apo tjetër t’ia rrëmbejë zemrën e Etleva Xh., dhe dëshira e tij për dominim dhe sundim në dashurinë e tij nuk tretej.

DUELI DUEL NË DYLUFTIM PËR DASHURI

Historiku, i “Duelit” për ta fituar dashurinë, vazhdon edhe më tutje, që gjithmonë “Dueli” i merr përmasat e një historie të thellë dashurie për një vashë, që ka një aventurë të pasur dashurie.Historia e një vashe aventuriere me emrin Etleva Xh. vazhdon të merr përmasa të gjera në jetën shoqërore.Kjo linjë e dashurisë që zhvillohet Brenda romanit, vazhdon të krijojë konflikte dhe duele mes njerëzish në mënyrë të pandërprerë .“Dueli” i Tufës, zhvillohet në një trinom konfliktesh, mes Maksit, Martin Geges, dhe Fari Ferrës.Maksi, që paraqitet si pretendues që mendon se ia ka fituar zemrëm Etleva Xh.,Martin Gega, që njëherit dhe është dashnor i Etleva Xh. por dhe shok i hershëm i Medarit (burri legjitim i Etleva Xh.).Kurse Fari Ferra, që paraqitet se kinse Etleva Xh. e dashuron, por në të njejtën kohë ai është vetëm një dhunues dhe njeri pa moral bashkë me shokët e tij.Trinomi që zhvillohet brenda romanit është një betejë shumë herë kacafytjesh si Martin Gega me Fari Ferrën, por nuk mungojnë as debatet dhe metodat që i përdor Martin Gega që vetem e vetëm të takohet mes Etleva Xh. Por si duket këtij “Dueli”mes trinomit në fjalë i ka paraprirë shumë dhe Etleva Xh. Ka kontribuar shumë me sjelljet e saj, duke i shfaqur dashuri të rrejshme Medarit, kurse Martin Gegës dashurinë e parë, që në fund futet Fari Ferra, që e dëshiron dominimin dhe ta fitojë duelin mes të tjerëve.

DASHURIA E KAPLUAR NË ËNDËRR

Tipi i ligjerimit brenda romanit ka një përshkrim të ngjeshur me biseda të shumta që zhvillohen brenda në roman.Ëndrra për një dashuri të pastër dhe kërkimi i lumturisë së vërtetë, e shfaq e gjithë fabula e romanit duke bërë shumë përpjekje për të arritur deri në synimin e të gjithëve që ta fitojnë dashurinë e plotë të Etleva Xh.-së. Ëndrra që ushqen Martin Gegën, që në rininë e hershme që ta ketë Etleva Xh-në  në krahët e tij që t’i falë dashurinë e plotë njejtë, sikurse edhe ajo e ushqen dashurinë e parë për Martin Gegën shokun e shkollës.Romanin “Dueli” e mbështjellë ëndrra si duket në tërësi, përshkak se të gjithë ambicien për kërkim të dashurisë së vërtetë të Etleva Xh-së e ushqejnë në veten e tyre, por dhe e shfaqin herë pas here sa herë që është nevoja për ta fituar zemrën e Etleva Xh-së.Filozofia e mirësjelljes së tyre, ndaj vajzës, në fjalë shfaqet shumë njerëzore përveç Fari Ferrës, i cili njihet për sjelljen e tij, arrogante i cili dëshiron që gjërat t’i çonë ashtu si don vet.Insistimet dhe aluzionet e ëndrrës i përcjellin në çdo hap personazhet e romanit.Ëndrra për t’ja shfaqur një dashuri të sinqertë Etleva Xh-së, nuk pushon pareshtur te asnjëri personazh, duke i marrë parasysh veprimet e çdo njërit, prej tyre me qëllim që të dalë fitues njëri prej tyre.Ëndrra i shtyn çdo njërin (Meksin, Martin Gegën, Fari Ferrën), që të marrin veprime konkrete si: Meksi ndërmerr veprimin e kërkimit të duelit mes tij dhe Matrin Gegës, Fari Ferrën, e shtyn ëndrra që të veprojë në mënyrë ç’njerëzore duke e dhunuar Etleva Xh-në, bashkë me shokë e tij cuba dhe të pa moralshëm duke menduar se me veprimet e tij e fiton dashurinë e vërtetë.Kurse kulmi i ëndrrës që realizohet brenda romanit, është momenti i ardhjes së Martin Gegës, në shtëpinë e shokut të tij, Medarit, i cili pritet si një mik shumë i  respektuar që kishte ndonjëherë kjo shtëpi. (Kolë Kukeli i ati i Medarit, dhe i zoti shtëpisë) nuk ishte në dijeni se çfarë ëndrre ushqen në shpirt miku i tij Martin Gega,  Jo rastësisht themise me ardhjen e Martin Gegës, në shtëpinë e Medarit, arrin edhe kulmi i ëndrrës, sepse këtu si duket ëndrra i merr përmasat e realesë, duke e marr për bazë takimin e shumë pritur mes Etleva Xh-së, dhe Martin Gegës, pavarësisht se për këtë takim pati mendime të ndryshme.

DUELI I TUFËS DUEL PËR FITORE

Jo rastësisht themi se romani “Dueli” është roman për fitore, sepse personazhet e tij secili në mënyrën e vet lufton dhe insiston për fitore të duelit, ndaj njëri-tjetrit.Por kur bëhet fjalë për një duel të fitoresë mes tyre atëherë mund të themise se Martin Gega, as Maksi, që ky i dyti që ftoi për duel nuk arritën fitore.Nga ky roman mësojmë se kur bëhet fjalë për fitore atëherë padyshim se Medari, mendohet se është më fituesi i duelit ngase ai ishte martuar me Etleva Xh. pavarësisht se a e gëzonte apo jo dashurinë e plotë të Etleva Xh. Medari.Kurse Martin Gega, që e gëzonte simpatinë dhe dashurinë e Etleva Xh ai nuk e gëzoi dashurinë e plotë të saj, edhe pse e jepte tërë mundin nga ana tij me qëllim që ta gëzon dashurinë e plotë dhe legjitime të Etleva Xh.Kurse Fari Ferra, paraqitet si njeri që e dëshiron fitoren dhe dominimin ndaj të gjithëve pavarësisht që vullneti i të tjerëve nuk përputhet me të tij.Fari Ferra, është tip i kategorisë së njerëzve arrogant që me çdo kusht e dëshiron fitoren në duel por mënyra e tij është e vrazhdë.Pavarësisht sjelljes dhe veprimeve të tij Fari Ferra, nuk mund të quhet në asnjë mënyrë fitues i duelit, por njeri arrogant dhe i dhunës.

(Autori vijon studimet posdiplomike në  Universitetin e Prishtines në  Fakultetin e Filologjisë)

P. Vinçenc Malaj :“Papërdhokë e gurë faqokë”

 

 

Vinçenc Malaj

 

Libri  poetik  “Papërdhokë e gurë faqokë” , i P. Vinçenc Malaj,    botoi “Misioni Françeskan”, 2010, Tuz

Publikohen poezitë e panjohura të  P. Vinçenc Malaj

Nga Hasan Hasani

P. Vinçenc Malaj (1928-2000) lindi në Lajre të Krajës, rrethinë e Tivarit, meshtar i devotshëm deri në frymën e fundit në Tuz, i shkolluar në Tivar, Shkodër, Split, Pazin, Troshan, Dubrovnik, Zagreb dhe Romë ku edhe u doktorua në lëmin e historisë në temën “Kuvendi i Arbnit 1703” – në radhë të parë është i njohur si historian, shkencëtar, studiues, predikues, piktor, skulptor, etnolog, mbledhës folklori dhe poet, fusha këto që botoi vepra që kanë lënë gjurmë në zhvillimin e shkencës dhe të kulturës në përgjithësi.

P. Vinçenc Malaj, si një intelektual i nivelit europain   lëvroi shumë fusha të dijes, por ndërsa   i botoi ato në disa libra  sa ishte gjallë,  veprën e vetë poetike “Papërdhokë e gurë faqokë” nuk arriti ta botojë sa ishte gjallë (mbet në dorëshkrim), e cila dhjetë vjet pas ndarjes së tij nga kjo jetë, e përgatitën për shtyp dhe redaktuan P. Pashko Gojçaj dhe P. Mirash Marinaj, duke plotësuar kështu amanetin dhe dëshirën e P. Vinçenc Malajt me të cilën iku në botën e amshueshme. Vëllimi poetik “Papërdhokë e gurë faqokë” ka gjithsej 38 vjersha (35 në gjuhën shqipe dhe 3 në atë italiane, njëra prej tyre të trijave e dhënë paralelisht në italisht dhe shqip), të shkruara në varg të lirë, pra në varg të bardhë. Për lexuesit duhet ta shpjegojmë titullin e librit, meqë fjala papërdhokë i përket të folmës së Malësisë së Madhe që do të thotë: guralec, ndërsa gurë faqokë, dihet, gurë të lëmuar. Pra, kjo tregon sa është i lidhur ngusht poeti me vendin e vet, me atdheun, ku “balta asht ma e ambël se mjalta”, mendim ky i njohur nga rilindasit tanë. Këto poezi i përshkon mendimi dhe shpirti kombëtar, që shpirtin e poetit gjithmonë e kanë mbajtë gjallë, e kanë frymëzuar përjetësisht dhe përshpirtshmërisht. Në këto spikat dashuria e thellë për vendin, për Malësinë e Madhe, për gurë e papërdhokë, për lumenjtë (Cemin) dhe viset që e rethojnë këtë trevë ku lindi, jetoi dhe punoi si meshtar deri në frymën e fundit. Vjershat e P. Vinçenc Malajt e kanë bukurinë e vet, freskinë e bjeshkëve që ngritën lart mbi vendlindje, kthjelltësinë e lumenjve dhe ujëvarave të rrëmyeshme që zbresin gurëve faqokë të faqeve të bjeshkëve. Kjo, siç pohon edhe miku im Ëilly Kamsi në parathënien e këtij libri, paraqet bindshëm idealin e poetit dhe njeriut, të dashurit të Hyut, ku thotë: “Edhe njiherë shohim afrim e pajtim të plotë me atë binomin e amshuem “Fe e Atdhe”, që u prini sivëllazënve të tij gjatë qindvjeçarëve që kaluen, binom në të cilin Feja simbolizon trashigimninë e lashtë që nisë me të kaluemen, jeton në të tashmen e do të vijojë në amshim, Atdheu kombin tonë, atë që na vëllaznon, pamvarsisht prej besimit, ashtu sikurse 28 Nandori asht e vetmja datë, e vetmja e kremte që na bashkon”. Hyrjen për këtë shkrim rreth këtij libri do ta bëj me vjershën “Autoportret” e renditur në faqe 27 të librit. Zakonisht, librat e poetëve të cilët shkruajnë ndonjë varg, strofë a vjershë për veten duke dhënë autoportretin e vet fizik apo poetik, u paraprijnë librave, gjë që në vëllimin poetik të P. Vinçenc Malajt nuk e gjejmë. Në të vërtetë, libri “Papërdhokë e gurë faqokë” u botua dhjetë vjet pas ndarjes nga jeta të poetit, andaj edhe kjo nuk është bërë nga përgatitësit dhe botuesit, sigurisht duke i mbetur besnikë renditjes që (ndoshta) ka lënë autori. Sido që të jetë vjersha “Autoportret” edhe pse e shkruar me një gjuhë të thjeshtë, pa bërë portretizimin klasik të karakkterit dhe të virtyteve të P. Vinçenc Malajt, prapseprapë (për ata që e kanë njohur), kanë mundësi ta shohin si në pasqyrë portretin e këtij meshtari dhe poeti të devotshëm, siç janë këto vargje: “Akulli i xhamit t’kristaltë / ka me e reujtë, tham, / përfytyrimin tem / të rravizuem / si n’afrresk me ngjyra / edhe mbas vdekjes / si ma të bukurën rrenë, / n’album, / mos t’hupi n’ankth”. Dhe poeti, përkundër kësaj, vjershën e mbyll me optimizëm siç janë këto vargje të përjetësisë: “Jam i bindur se / edhe n’amshim / do të takoj në ndonjë / buzëqeshje!”

Mirëpo, libri “Papërdhokë e gurë faqokë” i P. Vinçenc Malajt hapet me vjershën “Cemi”, një lum ky i njohur edhe historikisht, madje e gjejmë edhe të vargjet e të madhit P. Gjergj Fishta (në “Lahutën e Malcis”), lumë me ujë të ftohtë (cemtë) prej nga edhe rrjedh emri i tij, lum që jo vetëm P. Vinçenci i kushtoi vargje nga shpirti, lumë ky i rrallë dhe me bukuri të amshueshme që mbërthen në vete rrugëtimin i tij nëpër bukuritë dhe ashpërsitë e kanioneve, e që poeti  pa dyshim së i këndoi me tërë afshin e zemrës, duke e paraqitur këtë bukuri natyrore  me të gjitha cilësitë që ia ka dhuruar natyra. Poeti duke kënduar për këtë lumë, zhytet edhe në historinë e lashtë të tij, andaj vargjet rrjedhin natyrshëm: “Shekuj e shekuj me radhë / Rrjedh Cemi mahnitshëm, / herë gjëmon furishëm, / herë dalë-kadalë, / por gjithmonë i cemtë / e i fresktë / e pa u ndalë... / rrotullon papërdhokë lara-lara / e gurë faqokë e zall...”. Pra, ky është Cemi plot pellgje, ujëra të kthjellta si loti, aty ku kanë shuar etjen edhe mbretërit ilirë Genci dhe Teuta, lumë ky që gjarpron nëpër Tërgajë, Milesh e Dinoshë, ku malësoret kanë pastruar rrobat e trimave të Malësisë së Tuzit, pse jo edhe të Malësisë së Mbishkodrës, ato xhubleta të leshta, brigjeve të të cilit kullosnin dhe mrizonin bagëtia nën hijen e shelgjeve të shpeshta, ku mjellmat e gugutat ndërtuan çerdhet e veta, aty ku shëndrit hana si drapën i argjendtë, për ta përmbyllur këtë vjershë me vargjet: “Edhe jeta, si koha / rrjedh rrëmbyeshëm / e vrapon si ujtë e Cemit, / frigueshëm si ditët e dashtënisë, / si meteortë; / herë dalë-ngadalë / majtas e djathtas, / ajo rrjedh veç njiherë / e nuk mund të përsëritet, / nuk këthehet dalë / Ajo asht mister”.

Poeti P. Vinçenc Malaj është i lidhur me mish e shpirt, me trup e gjak, me vendlindjen, me natyrën e saj të ashpër krijuar para mijëra e mijëra vjetësh pikërisht nga natyra, ku dominon guri. Dhe pikërisht ky guri u bë objekt frymëzimi duke i kënduar nga vjersha në vjershë, nga vargu në varg. Poeti fillon vjershën: “L’esser di sasso” (Mikelangjelo) me sinonimin e qëndresës nëpër shekuj, siç është guri, pjesë e pandarë e jetës së maësorëve të kësaj ane. Pra, poeti thotë: “E kush mund t’a dijë / se çka mendon guri, / çka sajon guri, / çka dyshon guri dhe / çka andrron guri / kur flen / e peshon n’vend t’vet / mbi jastekë myshkut / i rrahun prej shinash, / prej ernash, prej stuhinash? / Po i përvluem e i rreshkun / prej dielli, prej vapet / në djegagur?”. Këtu shihet se sa liri i jep poeti frymëzimit të tij duke përshkruar jetën e skamnorëve të malësisë së Tuzit, jetën e vështirë, por edhe dobinë nga ky gur qëndrese, nga i cili u ndërtuan shtëpitë e malësorëve, por edhe kështjellat dhe katedralet, madje edhe këmbonaret, por që nëpërmjet të këtyre shenjave u krijuan edhe figura të qëndrueshme poetike, si: gur unaze, gur gjaku, gur rrufeje, gur i gjallë, gurapeshë,  etj. që poeti P. Vinçenc Malaj i jep me besnikërinë e traditës sonë, ashtu siç dijti t’i ruaj vetë populli nga goja në gojë shekujve në vijimsi. Këtyre frymëzimeve do t’ua shtonim edhe vjershat: “Andrra në gur”, “Gogë Dibrani” (mjeshtër guri dhe ndërtimesh me gur), “Kshtjellës së Gjokë Stanit”, “Rumisë” etj. Ky shpirt poetik i predikuesit është i dyzuar me simbolin e qëndresës, pra me gurin. Një motiv tjetër që hasim në këtë libër, po që është dominues, është ai i përshpirtshmërisë. Këtu duhet veçuar vjershat: “Emzot Pjetër Budit”, “Emanuel”, “Koshi i Spikut”, “P. Bernardin Palaj, poet e martir”, “Shpresë”, “Motrës Tereze” etj. ku dominon vargu, mendimi dhe poezia e përshpirtshme në përgjithësi. Këto vjersha u krijuan për Hyun, për njeriun që e do veten, atdheun, kombin. Besimi në Hyun dhe dashuria e pafund për të, pa dyshim se nënkupton kërkesën e ndërgjegjësimit për veprimet që bën individi në jetën e përditshme. Përshpirtshmëria në këto vjersha del si qenësi gjallimi, si gjakim ndaj besimit në Zotin, si frymëmarrje shpirtërore e njeriut në përgjithësi. Këtu spikat roli i madh i korifejve të kohës dhe të fesë, pra të kombit, siç është Pjetër Budi, i cili, siç pohon P. Vinçenc Malaj, u mundua ta mbajë ndezur qiriun e fesë dhe të atdheut. Apo vjersha shumë e bukur kushtuar Nënës Tereze me titull “Motrës Tereze”, në të cilën poeti ligjëron me tërë afshin poetik: “Ti po, motër, / e ke matë / thellësinë / e kuptimit / të rrezeve hyjnore; / je ba dhuratë bujare / për të tjerë / agape-ngrohtësi; / ke trajtue bukurinë / së cilës / edhe unë i besoj / thellësisht”, ku me pak vargje, por me fjalë të kursyera portretizon  tërë madhështinë e kësaj krijese të shenjtë njerëzore, bëmirëse, siç është Nëna jonë e Madhe, Nëna jonë Tereze. Vjershat si kjo, dhe ajo kushtuar P. Bernardin Palajt poet dhe martir, shquhen për fuqinë e vargut, të shprehjes, të frymëzimit, për figurshmërinë që nxjerr para nesh madhështinë e njerëzve që sakrifikuan për njerëzit në përgjithësi. Kalvarin që përjetoi kjo figurë (P. Bernardin Palaj), vetëm pse mbrojti fenë, atdheun dhe kombin deri në frymën e fundit ku edhe vdes në Burgun e Shkodrës më 1947, e bën këtë një figurë të shquar në letrat shqipe. P. Vinçenc Malaj na jep portretin e meshtarit dhe poetit P. Bernardin Palaj që në tri vargjet e para të kësaj vjershe, ku thotë: “I lir tash je, o Promete i moçëm, / me maj t’i këputish prangat përmbi hekur / e t’kuptosh pse vdesin edhe poetët e sotçëm”. Kjo dhe vjershat e tjera që i përshkon kjo frymë mbesin xhevahire në vëllimin poetik “Papërdhokë e gurë faqokë” të poetit dhe meshtarit P. Vinçenc Malaj. Përveç këtyre vjershave kushtuar figurave të shquara të fesë dhe kombit, vjersha të përshpirtshme që i përshkon një lirizëm i shquar, konsiderohen edhe: “Jeta”, “Vdekja”, “Lumnija”, “Lulet”, “Pa titull”, “Koha”, “Alkimisti”, “Sizifi”, “Dashtnija”, “Shpresë”, “Lutje”, “Tri trishtime” etj. që spikasin lirizmin e hollë të poetit i cili vargjet e veta i mbrun edhe me mendimin e thellë filozofik që strehon në gjiun e vet përditshmëria dhe përshpirtshmëria. Natyrisht, misioni i poetit P. Vinçenc Malaj si meshtar, shëlbyes i Hyut, e kërkon një gjë të tillë nga ai dhe këtë mision poeti e kryen me besnikëri të madhe. Sepse, poeti thotë: “Jeta ka fillim / por s’ka mbarim” (vj. “Jeta”), duke aluduar në shprehjet filozofike të mendimit se jeta është flakë, zjarr, hi, tym... Ose vargjet për vdekjen: “Vdekje n’t’vërtet nuk ka / (...) Ajo, po, asht ekstazë / (...) shkapërcim prej shtegut n’shteg” (vj. “Vdekja”). Edhe koha lë gjurmë në shpirtin e poetit. Në meditimin e tij për këtë, thotë: “Hyjtë janë shumë larg, / atje nalt mbi maje, / mbi diell, mbi hanë, / përtej, përtej... / Kur i çoj sytë shpesh herë / atje në hatasi / i shof hyjtë kah lulëzojnë / n’kopshtije t’qiellës / për bukuri” (vj. “Koha”). Edhe dashurinë poeti përkufizon kështu: “Asht frymë e parë e jetës / e rrahje e mbrame e zemrës. / shkëndi, / zjarm, / ngrohtësi, / rreze hyjnore, / që çdo çasin prore / i ep amshim” (vj. “Dashtnija”). Këtë cikël vjershash të përshpirtshme, ku dominon fryma filozofike po e mbyll me vargjet: “M’a kthe, o Zot, / gëzimin e jetës / dhe epi kuptim të kenunit tem, / hapave të mij” (vj. “Lutje”).

Do të ishte mëkat sikur mos t’i zinim ngojet edhe vjershat: “Përrallë”, “Pesë dallndysha”, “Çerdhukëlla”, “Rrugës së qetë”, “Udhëtarë”, “Mbi vorr të Vangjelis”, “Rumisë”, “Hijerofania” etj. (pa logaritur këtu tri vjershat në gjuhën italiane) që se cila në vetvete mbërthen frymëzim, porosi që dalin nga shpirti i poetit P. Vinçenc Malaj, që nëpërmjet të këtyre vargjeve lartëson talentin që kishte edhe për këtë segment të artit poetik. Duke kënduar për dallendyshet, zogjtë, çerdhekullën (një lloj zogu), udhëtarët, lejlekët, fushat, brigjet etj. Poeti shpërndanë fantazinë e vet kudo, mbulon me të sfera synimesh, që duke na i dhënë nëpërmjet të vargjeve, di të pushtojë zemrat e njerëzve që donë artin e fjalës. Përshkrimin e këtyre elementeve poeti e bën me përkushtim të thellë. Mjafton ta ilustrojmë këtë mendim me strofën e fundit të vjershës “Rumisë” ku poeti thotë: “Përse Ti nuk je veç bjeshkë, / mal, pyll, gur, uj, / Ti je Fjala, / Ajo që e mësova prej nanës, / je eshtrimi, kuptimi i saj, / ma i këthelli, / aq afër / rrahazemrës seme!”, për t’u bindur qoftë në misionin e poezisë që shkruan poeti P. Vinçenc Malaj, qoftë edhe në vështrimin që poeti u bën fenomeneve të jetës dhe të natyrës që e rrethojnë. Dhe për fund, jo rastësisht libri “Papërdhokë e gurë faqokë” mbyllet me vjershën “Gjuha amtare” (e poetit italian Ignazio Buttitta, përkthyer nga P. Vinçenc Malaj), mbyllje kjo e natyrshme dhe shumë e qëlluar, kur kihet parasysh misioni i poetit, sidomos në vargjet e këtij vëllimi poetik, po edhe vepra e gjërë që la pas vetes ky krijues me dimensione të gjëra shkencore, kulturore, historike, letrare dhe artistike. Vargjet e kësaj vjershe (sikur t’i kishte shkruar vetë pena e P. Vinçenc Malajt, mbyllin këtë cikël krijimesh poetike, duke dhënë porosinë e gjithë krijimtarisë poetike të autorit, synim ky që i kishte vënë vetes tërë jetën. Duke parë kuptimin e këtyre vargjeve, pra të kësaj vjershe, po japim në tërësi, për ta përmbyllur jo vetëm këtë shkrim për këtë vëllim poetik, por duke mbyllur edhe kapitullin e feundit të krijimtasrisë së poetit P. Vinçenc Malaj në letrat shqipe, siç janë këto vargje aq kuptimplota, aq përmbajtësore, thuase rrodhen nga fundi i shpirtit poetik të meshtarit dhe poetit: “Një popullit / veniani prangat / zhveshnieni lakuriq / mbyllniani gojën, / asht ende i lirë. / qitnie prej pune / merrniani pasaportin / sofren prej kah ushqehet / shtratin ku flen, asht ende i pasun. / një popull / bahet i vorfën e rob / kur ia vjedh gjuhën / që i ka pasë trashigim prej të të parve: / asht i bjerrun për gjithmonë!”Nuk besoj të këtë përmbyllje më të bukur për një libër poetikë ku poeti si një bari i mirë dëshiron që t’i strehojë në një vathë gjithë vargjet e veta, në mënyrë që t’i ketë nën kontroll përherë dhe në çdo kohë.

P. Vinçenc Malaj