Ramon Sanchez Lizarralde, një spanjoll i dashuruar me shqipen

Ramon Sanchez Lizarralde


Binte shumë shi atë ditë. Një shi i imët, i shtruar, që s’kishte ndërmend të pushonte. Shiu tipik i vjeshtës së shtyrë të Tiranës.Ai mbërriti i përpiktë në librarinë që e kishim shndërruar në një studio televizive, ku zhvillonim bisedat me shkrimtarë e përkthyes, i tëri qull. Edhe pse ndërtesën ku ishte hapur panairi i librit, për të cilin ai kishte ardhur në Tiranë, dhe vendin tonë të takimit se ndanin veç ca dhjetëra metra distancë. As çadër s’kishte pasur me vete, edhe pse e njihte mirë Tiranën dhe klimën e saj. Ndoshta mendonte se libraritë e mbyllura apo panairi i librit nuk do t’ia bënin të nevojshme ecejaket e gjata nëpër rrugë. Mbërriti i buzëqeshur… dhe shkujdesshëm u përpoq të rregullonte flokët e lagur para se të fillonin regjistrimin e intervistës… Ramon Sanchez Lizarralde ishte përkthyesi që veçmas më kishte tërhequr vëmendjen. Prania e një grupi të vogël përkthyesish të letërsisë shqipe në gjuhë të ndryshme europiane, ishte ngjarja më e rëndësishme e panairit të librit të atij viti. Cilët ishin këta përkthyes? Si kishin rënë në kontakt me gjuhën e këtij vendi të vogël e me letërsinë tonë? Fundja, pse e kishin bërë këtë zgjedhje, ç’i kishte joshur?… Kureshtja funksiononte njëlloj në rastin e të gjithëve, të përkthyeses polake, italiane, angleze… porse përkthyesi spanjoll qëndronte veçmas në këndvështrimin tim, edhe pse historia e lidhjes së tij me shqipen dhe me letërsinë shqipe ishte më të vërtetë e veçantë. Jo vetëm më e hershme e për pasojë më e thellë dhe e fortë. Porse fillonte në një epokë tjetër. Ai kishte mbërritur në Shqipëri para rënies së diktaturës dhe kishte jetuar gjatë këtu, duke pasur mundësinë të prekë me dorë terrenin, të njohë nga afër vetë autorët e letërsisë shqipe. Kishte nisur në fillim pandërgjegjshëm të hynte nëpër labirintet e shqipes, kaq të ndryshme nga gjuha e tij, e kishte shijuar dhe kishte nisur të zbulonte një nga një veprat e mëdha. Kishte adhuruar Kadarenë, por jo vetëm… E në fund të të gjithë kësaj, kishte besuar se ishte detyrimi i tij të çonte diçka prej letërsisë shqipe në Spanjë, duke u mbushur një boshllëk që gabimisht deri asaj kohe kishte qëndruar i zbrazur në libraritë e atij vendi. E filloi nga Kadareja. E pashmangshme kjo. Sepse ky shkrimtar që i kish kapërcyer prej kohësh kufijtë e vendit të vet, duhej çuar edhe në Spanjë. Kadareja duhej lexuar edhe nga spanjollët… Dhe kështu filloi rrugëtimi i një përkthyesi të dashuruar me gjuhën shqipe… Ramon Sanchez Lizarralde gjatë intervistës njëorëshe, por edhe më pas, gjatë kohës se një kafeje, më tregoi gjithçka rreth vetes, pasionit për përkthimin dhe veçanërisht për letërsinë shqipe. Për punën që iu desh të bënte me botuesin e parë që mori përsipër të nxirrte në spanjisht “Gjeneralin e ushtrisë së vdekur”. Për procesin e vet përkthimor të ndarë në faza, që i shijonte veçanërisht netëve dhe me së shumti në shtëpinë e vet që kishte në mal, larg nga qyteti i zhurmshëm dhe shpërqendrues. Më tregoi për “zhytjen” në thellësitë e letërsisë së Kadaresë që ishte pasuar me një miqësi me shkrimtarin… Për vështirësitë shkaktuar nga dallimet mes dy gjuhëve apo mendësitë, por edhe për ndonjë të përbashkët që herë-herë ia lehtësonte përkthimin…  E pastaj vijoi për njohjet me shkrimtarë të tjerë shqiptarë dhe për vendimin për t’i përkthyer edhe ata në spanjisht… Ramon Sanchez Lizarralde prej disa ditësh nuk është më mes të gjallëve, porse puna e tij e jashtëzakonshme e bën atë të jetë i pranishëm. Puna e jashtëzakonshme e një ndërmjetësi mes letërsisë shqipe dhe lexuesve spanjollë… Intervista e mëposhtme të rikthen jo thjesht në një çast të së shkuarës, në një ditë nëntori kur në Tiranë shiu nuk donte të pushonte. Por mbi të gjitha të rikthen në periudhën e gjatë të dashurisë së Sanchezit, që të gjithë shqiptarët e njohin me letërsinë shqipe dhe autorëve të kësaj gjuhe…

Prej shumë vjetësh përktheni letërsinë shqipe për lexuesit e vendit tuaj, pse keni zgjedhur shqipen, dhe jo një gjuhë tjetër të “madhe”?
Unë kam punuar për një kohë të gjatë në ndërmarrjen botuese “8 Nëntori”, në kohën e regjimit të Hoxhës. Dhe, kur u ktheva në Spanjë, vura re që e dija gjuhën shqipe dhe e njihja letërsinë shqipe. Ishte si një lloj detyrimi etik për mua, ndërkohë që në Spanjë nuk dinin asgjë për letërsinë shqipe. Kështu ka qenë në momentet e para, pasi kisha jetuar katër vjet në Shqipëri.
Identifikoheni me Kadarenë, pra jeni përkthyesi i tij në spanjisht. Si do ta përkufizonit tërheqjen tuaj ndaj letërsisë së këtij shkrimtari?
Botimi i Kadaresë në spanjisht në fillim ishte një zgjedhje e dyfishtë, imja dhe e botuesve spanjollë. Kadareja ishte një autor i njohur dhe ishte e natyrshme që prej tij të mund të fillohej të përkthehej letërsia shqipe. Veç kësaj, shijet letrare në Spanjë janë të ndikuara nga Parisi dhe Kadareja e kishte kapërcyer “pengesën” franceze.
Ju e çuat për së pari Kadarenë në Spanjë nëpërmjet “Gjeneralit të ushtrisë së vdekur”. Çfarë kujtoni nga vështirësitë e atij përkthimi të parë?
Problemet e fillimit kishin të bënin me papjekurinë time. Strukturat e gjuhëve tona janë shumë të ndryshme dhe ka shumë probleme për të kthyer një ligjërim nga njëra gjuhë në tjetrën. Veç kësaj, kur te “Gjenerali” fillojnë të dalin në skenë fshatarët e sidomos kur shfaqet plaka Nicë me kockat e gjeneralit Z., vështirësitë bëhen me të vërtetë të mëdha. Tani unë e kam shumë të qartë, Ismaili është një nga romancierët e parë që përshtati gjuhën qytetare për letërsinë. Këtu puna funksionon lehtësisht, por kur hyjnë personazhet e tjerë, që vijnë nga një botë që për më tepër s’mund të krahasohet me botën spanjolle, problemi vështirësohet.
E megjithatë, edhe pse Gjenerali është vepra e parë që keni përkthyer, vështirësinë më të madhe e keni pasur gjatë përkthimit të “Kronikë në gur”…
Është e njëjta logjikë. Atje flasin gjithmonë plakat. Vetë Gjirokastra është një territor shumë i veçantë. Kurse Kadareja nxjerr në pah shumë gjëra nga e kaluara dhe sidomos shumë gjëra personale dhe të brendshme. Në të njëjtin këndvështrim, ka qenë shumë i vështirë «Viti i mbrapshtë». Njerëzit e shtresave të ndryshme flasin krejt ndryshe. Kadareja i përdor shumë ngjyrimet gjuhësore. Është e vështirë të gjesh mënyrën si ta japësh atë në spanjisht.
Si e keni gjetur përkthimet e disa gjërave tipike, të themi vrasjen me juk që e gjejmë të Kadareja?
Fjala konkrete nuk më kujtohet, por më kujtohet problemi. Por ka një avantazh. Së paku në këtë rast. Bëhet fjalë për diçka që edhe në mendësinë spanjolle ekziston. Sigurisht në një formë të përafërt. Mund të ndodhte në disa zona të vendit. Kësisoj s’kisha nevojë të bëja një spanjollizim të frazës.
Shpesh përkthyesve u lind nevoja për shpjegimet e situatave të caktuara? A i përdorni ju shpjegimet? 
Nevoja për përdorimin e shpjegimeve varet nga autori. Nëse do të flisnim për Kadarenë, duhet thënë se ai është specialist për t’u treguar të huajve, për t’ua shpjeguar gjërat deri në detaje brenda vetë librit. Dhe kjo e lehtëson punën e përkthyesit.  Mund të përmend “Prillin e thyer” për shembull, ku Kadareja e shpjegon Kanunin deri në detaje për lexuesit. Por, ka autorë të tjerë që në këtë pikëpamje janë të vështirë, siç do të përmendja Mitrush Kutelin. Kam përkthyer një vëllim me tregime, por ishte shumë i vështirë Kuteli. Unë mendoj se i duhen dhënë lexuesit edhe karakteristikat e veçanta të një letërsie. Nëse njerëzit lexojnë një libër shqiptar apo kinez, ata duhet të njohin aty Shqipërinë apo Kinën, gjërat nuk duhen spanjollizuar.
Ju përmendet “Prillin e thyer”, bazuar te Kanuni, unë do të përmend edhe dy vepra të tjera bazuar në legjenda “Kush e solli Doruntinën” dhe “Ura me tri harqe”. Si keni vepruar ju për të marrë informacion rreth terrenit ku në raste të tilla Ismail Kadare lëviz? 
Gjithë botimet e legjendave shqiptare, ashtu si dhe gjithë botimet e “Kanunit të Lekë Dukagjinit” apo versionet e tjera, i kam lexuar. Është e domosdoshme të merret informacion mbi gjërat për të cilat shkrimtari flet, ndryshe mund të bëhen gabime shumë të rënda.
Sa ndryshojnë apo sa ngjajnë mendësitë shqiptare dhe spanjolle? Sa ua vështirëson apo lehtëson procesin e përkthimit kjo gjë?
Ka shumë elemente që dallojnë. Por midis spanjishtes dhe shqipes ka një element të rëndësishëm që bashkon: arabët kanë qenë 8 shekuj në Spanjë dhe kanë lënë shumë gjurmë në gjuhë. Dhe kjo na afron në ngjyresat e fjalëve që ka shqipja, pasojë e gjurmëve që ka lënë te ju Turqia. Edhe pse ngjashmëria është shumë më e vogël, do të flisja edhe për gjurmë që kanë mbetur në të dyja vendet, në mentalitet.
A mund të thuhet e njëjta gjë për diktaturën…
Po, ka edhe një anë mentaliteti më modern. Edhe ne kemi pasur problem me diktaturën 40-vjeçare të Frankos. Që do të thotë se njerëzit janë më të përgatitur të kuptojnë mjediset shqiptare për të njëjtat çështje të diktaturës që edhe spanjollët i njohin. Në parim, krijohet ideja e një ndryshimi të mundshëm, pasi Franko ishte fashist dhe Hoxha komunist, por gjithsesi vuajtjet e njerëzve ishin të njëllojta.
Shumë nga përkthyesit përdorin përkthimet paralele për t’u bindur për saktësinë e punës së tyre. Si procedoni ju dhe cilët janë përkthyesit, përkthimet e të cilëve ju kanë vlejtur si variante krahasuese në tryezën tuaj të punës?
Sidomos në 3 ose 4 romanet e para, unë e kisha gjithnjë versionin e Jusuf Vrionit në tryezë. Patjetër, se doja të siguroja veten. Kurrë s’e kam bërë përkthimin nga frëngjishtja, por doja të kuptoja më shumë e të bindesha, sidomos në raste të veçanta. Më vonë s’e kam ndjerë këtë nevojë. Tashmë jam brenda mendësisë së Ismailit. Veç të tjerave, kemi edhe marrëdhënie të mira dhe të shpeshta. Nganjëherë, para se të dalë libri, unë kam marrë vesh shumë gjëra rreth tij, pasi Kadareja m’i ka treguar. Atij i pëlqen të flasë për projektet e tij.
Edhe pse mund të quheni, pothuaj, përkthyesi ekskluziv i Kadaresë, ka edhe të tjerë autorë shqiptare që ju i keni kthyer në spanjisht: Kuteli apo anonimët, të cilët i keni përzgjedhur nëpërmjet përrallave popullore shqiptare. Cili është krahasimi që mund të bëni mes autorëve letërsive apo kohëve prej nga vijnë ata? Ç’marrëdhënie keni krijuar me veprat e ndryshme gjatë procesit?
Kur fillova së pari me përrallat, kisha bërë një punë paraprake shumë të madhe. Kisha lexuar mbi 500 përralla përpara se të fusja kokën brenda mendësisë dhe të zgjidhja më pas. U detyrova të lexoja antologji të tëra edhe me përralla të spanjollëve apo italianëve. Nuk gjeta ndonjë ngjashmëri mes përrallave shqiptare dhe atyre spanjolle. Por ngjashmërinë e pashë me përrallat italiane. Prandaj u mora gjatë me Italo Kalvinon, me vëllimin e tij me përralla italiane. Atje gjeta një sistem shumë të afërt, madje shumë tema ishin të njëjta. Si të thuash te Kalvino gjeta çelësin për përrallat shqiptare. Jam në përkthim e sipër të përrallave të “Ciklit të kreshnikëve”. Është një punë që po zgjat prej vitesh. Por jo të gjitha përkthimet zgjasin njëlloj në kohë. Nëse do të bëja një krahasim, do të thosha, për shembull, se “Lul Mazrekun” e përktheva në 3 muaj, kurse përrallat, në pesë vjet. Sigurisht nga që Kadarenë e njoh mirë tashmë, kurse problemet gjuhësore dhe të mentalitetit te përrallat kanë qenë shumë të mëdha.
Nëse do t’i referohesha një studiuesi të Kadaresë, do të evidentoja rreth 2000 fjalët e formuara prej tij apo të nxjerra nga sëndukët e shqipes. Si procedoni ju në raste të tilla? A ekziston mundësia për t’i kthyer në spanjisht, sidomos fjalëformimet?
Te fjalëformimet del një problem shumë i madh, pasi rregullat e gjuhës spanjolle nuk e pranojnë kaq lehtë fjalëformimin, madje edhe në rastin e autorëve që bëjnë letërsi të mirëfilltë. Por në shumicën e rasteve, duhet t’i gjej. Nëse nuk e kam atë mundësi të veçantë në gjuhën time, më duhet të krijoj diçka, por me shumë kujdes. Ndërsa për fjalët e vjetra nuk e kam tashmë të vështirë. Në fillim nuk i gjeja ato as në fjalor, por tani ndryshon puna. Sidomos pas përvojës së përrallave popullore, kam grumbulluar disa mijëra fjalë të dala nga qarkullimi ose turqizma apo krahinorizma, me të cilat kam ndërtuar edhe një fjalorth të vogël personal. Sidoqoftë, duhet gjetur në çdo rast një mënyrë.
Si do ta përshkruanit procesin tuaj të përkthimit?
Çdo gjë varet nga libri që kam në dorë. Në rastin e Kadaresë, atë e boton një ndërmarrje botuese në mënyrë të vazhdueshme dhe unë e kam fituar të drejtën të bëj sugjerime. Por, në rastet e të tjerëve, është më e vështirë. Botuesit i duhet një version francez. Pas kësaj edhe procesi ka varësitë e veta.
Nuk është e njëjta gjë si me përrallet popullore, si me Kadarenë apo me poezinë. Një libër poetik mund të më kushtojë një vit, edhe pse jo një vit me punë të vazhdueshme. E megjithatë, imazhet dhe figurat punojnë brenda në kokë për një kohë më të gjatë edhe kur realisht nuk jam mbi tryezë duke përkthyer.
Zakonisht punoj natën, jam pak si lakuriqët. Por edhe kjo ndryshon. Kur kam mësim në fakultet apo kur kam udhëtime apo konferenca, oraret ndryshojnë. Zakonisht preferoj të iki nga Madridi, ku edhe jetoj, e të shkoj në një shtëpi që kam në mal. Dhe kjo sidomos për procesin nistor, për variantin e parë. Pasi unë bëj gjithmonë një version të parë, bile pa u futur në vështirësitë e vogla. Të themi, nëse kam një fjalë që nuk e kuptoj mirë, e le ashtu siç është, në kllapa, dhe vazhdoj që të përkthej më poshtë. Në versionin e dytë futem në imtësi.
Dhe pastaj, hapi i tretë. Unë bëj versionin përfundimtar duke menduar në spanjisht që teksti të rrjedhë në gjuhën time.
Kur ju përkthyet “Gjeneralin e ushtrisë së vdekur” në spanjisht, ekzistonin në bibliotekat e spanjollëve vetëm «Daullet e shiut», përkthyer nga frëngjishtja dhe “Rrethimi i Shkodrës” i Marin Barletit, sigurisht nga latinishtja… tashmë është një situatë tjetër, por le të qëndrojmë në një detaj. Pse e ripërkthyet “Daullet e shiut”?
Përkthimi nga një gjuhë e dytë është i ligjshëm vetëm kur nuk ka përkthyes nga gjuha origjinale. Përkthyesit nga frëngjishtja, që e kishte sjellë për herë të parë në shqip “Daullet e shiut”, i duhej të punonte mbi një tekst për origjinën e të cilit gjithsesi nuk ishte absolutisht i sigurt. Kësisoj u bë i nevojshëm ripërkthimi i atij libri.
Do të vazhdoni të identifikoheni me Kadarenë? Apo keni edhe shkrimtarë të tjerë shqiptarë që ju tërheqin?
Fatos Kongoli është një tjetër nga të zgjedhurit e mi prej letërsisë shqipe. Po shoh se si tingëllon në spanjisht “Lëkura e qenit”. Herët a vonë Kongoli do të botohet në spanjisht. Dhe jo vetëm. Por punoj me botuesit për autorë të tjerë si dhe baladat shqiptare e “Ciklin e kreshnikëve”.

ARTA MARKU

Në vend të “ëndrrës” së modelit ekonomik

Akademik prof.dr.sc.REXHEP MEIDANI,Tiranë

Gjuha e modeleve nuk i ka munguar Shqipërisë edhe vite më parë. Kështu, në vitet e komunizmit, është folur për “fanar të kuq” në buzë të Adriatikut, diku për “model ushqimor” triumfues, diku për “ngrënie bari”, diku për “edukim politeknik” e “popull-ushtar”, diku “për zhvillim me forcat tona”, diku për model ekonomik pa pronë private, e ku di unë se çfarë akoma?! Dhe dihet rezultati. Por, sot, në kuadër të një ekonomie të ndërvarur në plan publik e privat, në rrafsh rajonal e global, as duhet shkuar në mend që mund të ecet me një “model ekonomik” tonin, aq më tepër që në procesin e integrimit europian kërkesat detyruese dhe reformat e nevojshme janë tërësisht të projektuara më parë, të zbatuara apo provuara në vendet kandidate apo anëtare të BE-së. Ndërkohë, duhet rritur kujdesi, vigjilenca e nikoqirllëku, në rrafshin ekonomik-financiar, sidomos në sajë të problemeve vluese në Greqi apo shenjave që po vihen re sot në ekonominë italiane; të dyja këto vende ku jetojnë dhe punojnë pjesa më e rëndësishme e emigracionit shqiptar të tranzicionit. Gjithçka që ndodh atje në planin ekonomik-financiar pasqyrohet, në një mënyrë apo tjetrën, edhe në ecurinë tonë ekonomike. Prandaj, për të ngacmuar deri diku ndjeshmërinë e specialistëve të ekonomisë, financave apo të vetë bankave, krahas politikanëve e zyrtarëve që mbulojnë fushat e mësipërme, po ndalojmë sado pak në situatën italiane…
* * *
Kriza e borxheve në zonën euro po bëhet sa komplekse, po aq shqetësuese, si në planin financiar, ashtu dhe politik. Sikur të mos mjaftonte kriza e borxhit (shtetëror apo sovran) të Greqisë, këto ditë tregjet kanë filluar të ndiejnë tronditjen italiane, pas asaj portugeze, irlandeze  e spanjolle. Deri diku, pritej diçka e tillë. Aq më tepër që shumë vende të BE-së kanë një problem masiv borxhi. Kështu, borxhi grek ndaj GDP-së kap vlerën 150%, por dhe Italia nuk është prapa (me afro 120%). Portugalia e ka këtë borxh shtetëror rreth 95% të GDP-së (me një pritshmëri në 3 vitet e ardhshme për të kapur vlerën 130%). Sidoqoftë, shifra e borxhit e llogaritur në përqindje të GDP-së nuk është patjetër metrika e vetme apo më e mira, sepse çështja reale në këto vende mbetet ajo e realizimit të të ardhurave dhe krahasimi i tyre me borxhin përkatës. Madje, në rastin e Shqipërisë, jo thjesht borxhi (që i deklaruar është afro 60%), por realizimi i të ardhurave ndaj shpenzimeve është sot problemi kryesor, për ta ulur këtë borxh.
Çështja tjetër është ajo e shkurtimit të shpenzimeve apo “mbledhja e rripit”. Ndërkohë rritja e taksave, me gjithë nevojën për këtë gjë, krijon zbythje, pikërisht kur, vitet e fundit, këto vende kanë pësuar tkurrje apo vuajnë rënien ekonomike. Në fakt, një ekonomi ose nuk rritet, ose ngadalësohet më tej, kur shkurtimi i shpenzimeve çiftëzohet me rritjen e taksave. Sepse, veprime të tilla e heqin paranë nga ekonomia, nuk e fusin atë aty. Po ashtu, për strukturimin e borxhit duhet të merren parasysh dy rregulla bazë, që në pamje të parë duken evidente: 1. Rruga e vetme për zgjidhjen e një krize borxhi është reduktimi i tij; 2. Ristrukturimi i një borxhi të shumanshëm është kompleks dhe kërkon kohë.
Kjo vlen si për qeverisjen, ashtu dhe biznesin. Në një botë në ndërveprim e kooperim, kur një kompani shfaq probleme financiare, gjëja e parë që ajo duhet të bëjë është që të pakësojë shpenzimet, duke u fokusuar në thelbin e biznesit të saj. Dhe kjo ka kuptim. Pra, sapo kompania është para një krize borxhi (ndryshe nga ajo e likuiditetit apo shfaqja e një problemi ciklik, që kapërcehet kur mbyllet cikli i tij), ajo duhet të ndjekë dy rregullat e mësipërme. Madje, pas një planëzimi të ri më të mirë dhe trajtimit të gjitha mundësive për kalimin e borxhit, ajo duhet të riorganizojë buxhetin e saj me synim rritjen e konkurrencës. Shpesh, ky ristrukturim çiftëzohet me atë operacional, po për të reduktuar borxhin. Një gjë e tillë, për rastin e qeverisë, brenda binomit sovranitet-ndërvarësi (kur termi i sovranitetit bëhet kryesor), nuk është aq e lehtë. Sepse, nuk mund të lihen mënjanë interesat, rregullat apo kërkesat e BE-ja, ndërkohë që pesha kombëtare bëhet mbizotëruese nën trysninë e qytetarëve apo të bankave përkatëse. Në kushte të tilla, ndërhyn fuqishëm edhe politika. Me këtë lidhet dhe rregulla e tretë: 3. Mos bëj politikë me një krizë borxhi. E thënë ndryshe, një krizë borxhi duhet të zgjidhet në mënyrë teknike-financiare, por jo politike. Analiza financiare fokusohet dhe kërkon zgjidhje afatgjata, ndërsa analiza politike, shqyrtimi politik është afatshkurtër. Shpesh dhe i gabuar apo për interesa pushteti. Pra, një krizë borxhi nuk mund të zgjidhet me masa gjysmake apo afatshkurtra. Aq më tepër që kriza e borxhit shtetëror apo e huadhënies sovrane nga vetë natyra është e mbushur me pasiguri dhe rreziqe. Kjo vihet re dhe brenda BE-së. Vendet anëtare, së bashku e individualisht, duhet të gjejnë rrugët e reduktimit të borxhit të tyre dhe kapitalizimit më të mirë të bankave të veta. Një situatë e tillë kërkon një ristrukturim kompleks nëpërmjet një planëzimi të kujdesshëm, analize të gjithanshme dhe realizimi të mençur, larg retorikës politike; dhe mbi të gjitha, drejtim të zgjuar e vendimmarrje plot kurajë. Këtë duhet të ketë parasysh edhe politika shqiptare, sidomos ajo qeverisëse.
* * *
Përpjekjet e deritanishme europiane nuk kanë rezultuar të suksesshme në kapërcimin e situatës tepër kritike greke. Kjo dhe për arsyen që, në kapërcimin e infeksionit grek, BE-ja, në tërësi, rezultoi e pavendosur. Shqetësimi sot është që të mos arrihet, deri aty, në rastin e Irlandës dhe Portugalisë apo aktualisht në Spanjë e Itali. Por le të ndalojmë tani në rastin e Italisë.
Aktualisht, për Italinë GDP-ja është me afro 5% më poshtë fundit të vitit 2008 dhe në total është rritur vetëm me 7%, që nga viti 1999 (vit i adoptimit të euros). Pra, me një zhvillim më të dobët se mesatarja e zonës euro. Dhe sot, duket si e vështirë rritja ekonomike e saj, veçanërisht me borxhin e saj të sotëm (prej afro 120% të GDP-së). Edhe konkurrenca apo kompetiviteti i ekonomisë italiane ka rënë në vite. Krizën e saj, deri tani, thjesht e ka frenuar mbajtja nën kontroll e pozicionit të saj fiskal, shpesh duke manovruar me vjeljen e të ardhurave, që kalojnë shpenzimet përpara pagesave të interesit. Megjithatë me borxhin prej gati 1.8-1.9 trilionë euro që ajo ka, gjithçka varet nga besueshmëria e investitorëve për të mbajtur të ulëta pagesat e interesit. Në vitin 2011 pritet që të paguhet një shumë prej 73 miliardë eurosh si interes. Ndërsa, për një kalim nga 4% në afro 6%, pagesa e interesit kërkon dhe 35 miliardë euro të tjera. Yield-i aktual (me maturim 10-vjeçar) për borxhin ka kapur 5.5% dhe ka prirje të rritet më tej. Pra, Italia ndodhet kështu në një rreth vicioz. Madje, në fund të vitit 2013 Italia duhet të rifinancojë një borxh prej 500 miliardë eurosh. Për më tepër, nëse italianët i tërheqin paratë nga bankat e tyre dhe i dërgojnë jashtë, kurse investitorët e sektorit privat i shesin bonot italiane, atëherë mbetet të përfshihen për mbulim vetëm strukturat shtetërore. Në një skenar të tillë, italianët (si grekët) mund të dalin nga ky cikël vetëm me paratë e taksapaguesve të vendeve të tjera, duke e bërë problemin e ristrukturimit të borxhit politikisht më të ndjeshëm në nivel europian.
* * *
Këto lloj simptomash duken si familjare. Një gjë e tillë e ka rritur shqetësimin ndërkombëtar, mbi të gjitha të anëtarëve të zonës euro. Janë rritur dyshimet mbi stabilitetin qeverisës, dhe po ashtu po shfaqet një skepticizëm i thellë mbi financat e vendit, që mbartin një përzierje të rrezikshme, duke u krahasuar me borxhin e saj kombëtar në krahasim me atë të vendeve të tjera.
Por, sa shqetësuese është realisht situata në Itali? Në fakt, “sulmi” aktual investitorëve nuk përbën ndonjë surprizë, madje që me futjen e euros ekzistonte ky shqetësim për Italinë, në sajë të borxhit të madh të saj. Në këtë kuptim, pritej që tregjet të testonin “vulnerabilitetin” e ekonomisë italiane, ndërkohë që kohët e fundit paralajmërimet kanë qenë të shumta, përfshirë dhe mosfunksionimin si duhet të masave shtrënguese qeveritare, rritjen e dobët ekonomike, produktivitetin e ulët, tregun e ngurtë të punës etj. Nga ana tjetër, edhe pse Italia u ngjan vendeve të tjera periferike të BE-së, ajo, në shumë aspekte, shfaq diferenca të konsiderueshme në krahasim me të tjerat. Në sajë të tyre, alarmi i sotëm mbi tregjet ndoshta duket si i tepruar.
Në radhë të parë, Italia ka një ekonomi të madhe dhe të larmishme. Ajo është një nga shtatë ekonomitë kryesore në botë (G7), me potenciale të konsiderueshme industriale e krijuese. Në Itali janë të instaluara disa nga kompanitë globale me peshë. Po ashtu, prodhimi i makinave, dizenjimi industrial apo ai i modës përbëjnë disa nga sukseset e eksportit italian, krahas industrisë së saj të turizmit. Në radhë të dytë, në Itali vihet re një nivel i lartë kursimi. Madje, nga norma konkrete e kursimit Italia i afrohet Japonisë. Shumë italianë, për këtë arsye, i investojnë paratë e tyre në bono shtetërore (apo bono thesari). Kjo bën që 55% e borxhit kombëtar të jetë në duart e vetë italianëve. Madje, në këtë kuptim, ky vend ka më pak arsye të trembet nga një largim kapitalesh të investitorëve të huaj, si p.sh. në Irlandë. Në radhë të tretë, edhe pse borxhi italian është i stërmadh, ky vend ka arritur edhe më parë që ta përballojë atë. Kjo lidhet edhe me faktin se tregu i bonove italiane është më i madhi në botë, pas ShBA-së dhe Japonisë, dhe si i tillë ai ka avantazhet e veta. Kështu, gjithmonë gjenden investitorë që kërkojnë të blejnë bonot italiane, pra nuk është e vështirë që t’i rishesësh ato. Në këtë kuptim, Italia nuk ka pasur probleme serioze në rifinancimin e borxhit të saj.
Edhe skeptikët më të mëdhenj nuk arrijnë deri aty sa të mendojnë që Italia do të ndeshë vështirësi financiare të ngjashme me ato greke, të paktën jo tani për tani. Po ashtu, krahasuar me Greqinë, pjesa dërmuese e borxhit kombëtar është financuar në terma afatgjatë borxhi. Titujt e sigurt, që janë lëshuar nga pala huamarrëse në favor të palës huadhënëse, do të arrijnë një vlerë prej afro 80 miliardë eurosh në fund të vitit 2011. Qeveria ka nevojë për borxh të ri për t’i zëvendësuar ato. Veç tyre, kërkohet dhe një shumë tjetër prej 90 miliardë euro për një borxh të ri afatshkurtër. Pra, në tërësi, Italia duhet të përballojë kosto në rritje për financimin e borxhit ekzistues. Këtë shqetësim e bën më të prekshëm edhe fakti që yield-i apo norma e interesit e bonove me një maturim 10-vjeçar arriti në vlerën 5.5%. Kurse, sipas përvojës së anëtarëve të tjerë të eurozonës, niveli kritik i arritur është afro 7%. Kur kapërcehet ky nivel i yield-it, atëherë tregjet fillojnë të “dalin nga binarët”, të zhvillohen sipas “qejfit”, aq sa bëhet tepër i vështirë stopimi brenda tyre. Madje, nëse Italia futet në rrethin vicioz të rënieve ekonomike, nga njëra anë, dhe rritjeve të yield-it të bonove të thesarit, nga ana tjetër, pasojat mund të rezultojnë shkatërrimtare për eurozonën, shoqëruar potencialisht dhe me ndonjë krizë të re bankare.
Një problem më vete është sjellja e investitorëve. Ata duan të dinë se si do ta shlyejë qeveria italiane borxhin e saj.  Aq më tepër që rritja ekonomike është mjaft e dobët. Në katër-mujorin e parë të vitit ishte gati 0.1%, shumë poshtë mesatares së eurozonës prej 0.8%. Po ashtu, konstatohet një produktivitet në rënie dhe një popullsi në vjetrim, shenja këto që nuk janë dhe aq premtuese për një të ardhme të afërt. Në kushte të tilla, për të shmangur rrezikun, duhet të balancohet buxheti deri në vitin 2014, me anë të masave shtrënguese; dhe më tej të reduktohet niveli i borxhit. Dhe, për këtë kërkohet ndërgjegjësim politik dhe publik. Aq më pak eufori apo përafrim “ëndërrimtar”!… Kjo vlen aq më shumë për Shqipërinë, për vetë ekonominë shqiptare.

Financat: ‘Virgin’, në treg në kohën e socialistëve

 “Kontrabanda e naftës ‘Virgin’ është favorizuar nga socialistët dhe ka gjetur lulëzim në treg pikërisht në kohën e tyre”. Kështu i është përgjigjur Ministria e Financave akuzave të PS-së për skandalin me naftën, që së fundi çoi në pranga 13 persona. Gjatë një deklarate për mediat, vetëm pak moment pas akzuave të radhës nga selia rozë, përmes deputetit Taulant Balla, zëdhënësja e ministrisë, e ka quajtur reagimin e socialistëve, shqetësim “pasi u janë prishur interesat mafizoze”.

“Gjatë vitit 2009 është arritur të bllokohet një sasi prej 18 mijë tonë naftë virgin si pasojë e masave të marra në tregun e brendshëm. Gjatë gjithë kësaj kohe nuk është treguar asnjë litër naftë ‘virgine’”, tha zëdhënësja, duke sqaruar se kjo naftë është tregtuar lirshëm nën qeverisjen e administratës socialiste.

Sipas saj, Drejtoria e Doganave dhe Tatimeve kanë qenë aktive gjatë vitit 2009 në parandalimin e tregtisë së naftës virgin, ndërsa hetimet kanë nisur që në vitin 2008. Më tej, Ministria e Financave, sqaron se qeveria rriti akcizën për naftën virgine në 18 lekë për litër nga tetë  lekë për litër që ishte vendosur nga qeverisja socialiste si dhe po synon ngjyrosjen e karburanteve me synim mosngatërrimin e tyre.

“Është vendosur një akcizë si dhe u ndalua dhe nafta D2 nën të cilën maskohej dhe nafta virgine”, theksoi zëdhënësja.

Hetimet për skandalin e naftes ‘Virgin’ shtrihen edhe ne Kosovë. 

Mediat në Shqipëri kanë raportuar se hetuesit do të kërkonin informacione nga Doganat e Kosovës për hetimet që janë duke u bërë. Mirëpo, Stavileci ka sqaruar se deri më tani nuk ka ndonjë kërkesë nga shteti shqiptar.


Rafineria që vepron në Kosovë dhe që ka të drejtë të importojë naftë të papërpunuar,  tash e katër vjet nuk punojnë me naftë “virgin”. 


“Kulla Exim” punon me lëndën e parë, të papërpunuar që emërtohet si “gazoil industrial” dhe “petrolium për përpunim.
Me përpunimin e ‘gazoilit industrial’ përfitohet nafta, e cila shitet pastaj në tregun kosovar. Kurse ‘petroliumi për përpunim’ përdoret për përfitimin e vajit solar, për nxehje për fabrika, që është një lloj i mazutit.“Kulla Exim”, sipas të dhënave  nuk bën importimin e naftës së papërpunuar nga Shqipëria, por nga tregu i Bullgarisë dhe nga Greqia.

Kurse pronari i firmës “Dilloni Benz”, Fadil Berjani, ka thënë se më shumë naftë me cilësi të dobët është duke hyrë nga Mitrovica.“Tashme janë formuar institucionet e Kosovës dhe besoj se Ministria e Tregtisë do të ndërmarrë masa në ndaljen e kontrabandës nga veriu i Kosovës, kontrollin e rreptë të cilësisë. Gjithashtu do të ishte mirë që të fillohet të aplikohet euro-dizeli”, ka thënë Berjani.
Por sa i përket tregut të naftës, ai ka dyshimet se është duke u shfrytëzuar për pastrim parash.
“Shumë kompani që merren me pastrim parash janë duke i shitur derivatet nën çmimin e furnizimit dhe kjo duhet të hetohet nga institucionet tona”, është shprehur pronari i kompanisë “Dilloni Benz”.
Nafta “virgin”, sipas medieve shqiptare, nuk shitet në tregun e vendit, pasi nuk shërben për asgjë, përveçse për të prodhuar benzinë, që në kushtet teknike është e pamundur.
“Virgin” është një nënprodukt nafte, që del nga sasia bruto e prodhimit, me synim për t’u bërë benzinë.

Karburantet e standardeve të Bashkësisë Evropiane të detyrueshme edhe në Kosovë

Kohë më parë ka  hyrë  në fuqi Udhëzimi administrativë për naftën, i cili, përveç tjerash, parasheh që niveli i squfurit në naftë të jetë vetëm 0.001 për qind. Zyrtarët e Ministrisë së Tregtisë dhe Industrisë thonë se ndryshimi në parametrat e prezencës së squfurit në karburante është një nga standardet e BE-së.

Brent Crude Oil
$118.32	▲0.11		0.12%
4:13 AM EDT - 2011.07.19

“Synim yni është që ne të ecim karshi vendeve të rajonit dhe kjo na detyron që edhe ne të kemi në treg karburante me 10 ppm ose 10mg/kg, ose shprehur në përqindje 0,001% squfur”, ka thënë Ramadan Buzhala, drejtor i Zyrës për licencim, rregullim dhe vëzhgim në sektorin e naftës në Kosovë.

Kjo është një nga standardet e aplikuara në rajon. Shqipëria është duke e aplikuar që nga janari i këtij viti...

“Afati i fundit i aplikimit të një direktive të BE-së ishte 31 dhjetori 2011, e cila parasheh reduktim të prezencës së squfurit në karburante ashtu siç e kemi për synim të reagojmë këto ditë”, ka thënë Ramadani, duke shtuar se reduktimi i sulfurit nënkupton mbrojtje të mjedisit.

Nazmi Bytyqi, kryetar i Shoqatës së Naftëtarëve, ka thënë se janë dërguar vërejtjet e shoqatës me shkrim. Ai ka thënë se udhëzimi ende nuk është finalizuar, por do të përfundohet shpejt.

“Ndryshimi i normës së squfurit nga 50 ppm në 10 ppm nënkupton që të importohet vetëm nafta që është ‘Euro 5’. Gjithashtu edhe ndryshimet e tjera janë të rëndësishme”, ka thënë Bytyqi.

Ndërsa Fari Ratkoceri, anëtar i komisionit për ndryshimin e Udhëzimit administrativ nga Shoqata e Naftëtarëve, ka thënë se çështja e sulfurit është çështje e përfunduar.

“Sasia e squfurit që do të lejohet do të jetë 10 ppm dhe kjo është çështje e përfunduar”, ka thënë Ratkoceri. “Zvogëlimi i nivelit të squfurit do të ndikojë direkt në mbrojtjen e ambientit, pasi 100 ppm-shi është shumë më i pastër dhe kjo është në të mirë të gjithëve”, ka thënë Ratkoceri. Komisioni, sipas tij, do të takohet të mërkurën në Ministrinë e Tregtisë dhe të Industrisë për ndryshimet e tjera në udhëzim.

Menaxheri i kompanisë “Standard Benz”, Agon Ratkoceri, që është importues i naftës, ka thënë se ndryshimi i normës së squfurit nuk pritet të shkaktojë ndonjë pengesë për importuesit, por sipas tij kjo mund të ndikojë në çmimin e naftës.
“Çmimi i naftës në normën e squfurit 10 ppm kushton 10 dollarë më shtrenjtë dhe mund të ketë ndikim në çmimin përfundimtar të naftës. Por kjo ka ndikim 1 cent dhe ne nuk do ta shtrenjtojmë naftën”, ka thënë menaxheri në “Standard Benz”.

Fadil Berjani pronar i “Dilloni Benz”, që është importues i naftës, ka thënë se ndryshimi i udhëzimit është në të mirë të Kosovës. Ai ka thënë se rafineria OKTA nuk prodhon naftë, e cila ka normë të squfurit vetëm 10 ppm.

“OKTA deri më tani ka prodhuar naftë 50 ppm vetëm për Kosovën, ndërsa për tregun e Maqedonisë e ka deponuar nga Greqia naftën 10 ppm, pasi vetë nuk mund të prodhojë”, ka thënë Berjani.


 “Ajo rafineri ka shanse të mbyllet, sepse ka prodhuar vetëm për Kosovë. Importuesit kanë mundësi prapë të marrin prej OKTA-s naftë me 10 ppm, të cilën ajo e importon nga Maqedonia, por kjo naftë do të jetë më e shtrenjtë. Naftëtarët tash mund ta importojnë nga Greqia këtë naftë”.

Ramadan Buzhala, nga MTI-ja, ka thënë se Udhëzimi administrativ për cilësinë e karburanteve të lëngëta të naftës pritet të hyje në fuqi brenda javës që vjen.

Përveç tjerash, në këtë akt nënligjor parashihet të ketë ndryshime të theksuara të procedurave të tregtimit. Sipas Buzhalës, këto ndryshime do të reflektojnë me një mori lehtësirash për kompanitë që merren me tregtimin e karburanteve të lëngëta të naftës.

“Do të këtë më pak ngarkesa në procedurat e kontrollit në pikat kufitare sa i përket kontrollit të cilësisë dhe më pak ngufatje të tregut në vonesat në zhdoganim nëpër pikat doganore”, ka thënë ai.

Ministria e Tregtisë ka paralajmëruar se do të bëjë edhe liberalizimin e laboratorëve për kontrollim të naftës dhe do të bëhet ndryshimi në trajtimin e vajrave të përdorura, si dhe normat e humbjeve gjatë transportit.

Dallavere me çmime të karburantëve

Pompat e benzinës po shesin karburantet me çmime të ndryshme dhe joreale. Asnjë prej pompave nuk e ka çmimin e njëjtë, madje as ato që i takojnë të njëjtës kompani. Naftarët thonë se kjo po ndodh për shkak të konkurrencës me njëri-tjetrin. Komisioni i Konkurrencës ka nisur hetimet ndaj tyre.

Importuesit e mëdhenj të naftës janë në shënjestër të Komisionit të Konkurrencës. Ndryshimet e çmimit të naftës të së njëjtës kompani nëpër pikat e shitjes së tyre janë njëra ndër arsyet e hetimit të tyre. Kështu tregtarët e shumicës në vend i caktojnë çmimet në bazë të lokacionit që ata i kanë pompat e tyre.

Rrugës për në lagjen Veternik çmimet e derivateve janë më të larta sesa ato që gjenden në rrugën Fushë Kosovë- Sllatinë. Çmimi i naftës në kompaninë “Al Petrol”, me qendër në Veternik, është 1.15 euro, ndërsa në rrugën e Fushë Kosovës është 1.11 euro. E njëjta gjë është edhe me kompaninë Patroni, por jo me një ndryshim aq të lartë në çmim. Në këtë kompani nafta është 1.12 euro, ndërkaq në pjesën tjetër është 1.11 euro.

 Për këtë, udhëheqës të Komisionit të Konkurrencës thonë se janë duke bërë hetime se cilat mund të jenë arsyet që e njëjta kompani të mbajë çmimet diku më lirë e diku më shtrenjtë. Këta importues, sipas zyrtarëve të këtij komisioni, mund të pësojnë të njëjtin fat, sikurse kompanitë e sigurimeve që janë dënuar me nga 100 mijë euro për një marrëveshje të fshehtë të tyre.

 Osman Ejupi, drejtues i Autoritetit Kosovar të Konkurrencës, tha se pas përfundimit të hetimeve do të dilet me një vendim edhe për importuesit e mëdhenj të derivateve të naftës. Komisioni, sipas tij, ka pranuar ankesa nga konsumatorët për çmimin, cilësinë dhe sasinë e naftës që ata e marrin. “Ndryshimet e çmimit të së njëjtës kompani do të jenë pjesë e hetimeve tona dhe në këtë mënyrë do ta stabilizojmë tregun”, thotë kryetari Ejupi. Ai shton se të gjitha këto po i kryejnë në bazë të Ligjit për konkurrencë. Të gjitha këto parregullsi në tregun e naftës, sipas tij, e kanë një prapavijë. Ai ka bërë të ditur se dënimet për kompanitë importuese të naftës janë deri në 10 për qind në bazë të qarkullimit vjetor. Ai tregon se deri më tash kanë inspektuar disa prej naftarëve të vegjël që merren me shitjen e naftës me pakicë dhe me këtë kanë hetuar se ata po i fiksojnë çmimet. Ejupi thotë se kanë arritur ta shfuqizojnë marrëveshjen mes tyre. “Nga ky inspektim neve na lindën dilema te importuesit e mëdhenj të naftës që kanë mundësi t’i kushtëzojnë këta të vegjlit për fiksim të çmimeve dhe ndarje të tregut”, thotë Ejupi. Edhe udhëheqës të Shoqatës së Naftarëve të Kosovës e pranojnë se kompanitë po i ndryshojnë çmimet në bazë të lokacionit të qendrave të tyre. Nazmi Bytyqi, kryetar i kësaj shoqate, thotë se kjo po ndodh për shkak të konkurrencës me njëri-tjetrin. ”Për këtë gjë kemi marrë shumë ankesa, sepse manipulimet me çmimin, cilësinë dhe sasinë janë shtuar mjaft shumë”, tha Bytyqi. Ai tha se gjatë javës së ardhshme, Shoqata do të mbajë një mbledhje për t’i diskutuar të gjitha këto probleme që kanë lindur kohëve të fundit. Ndërkaq, në Ministrinë e Tregtisë dhe Industrisë thonë se kjo ministri i inspekton vazhdimisht naftarët, por çmimet, sipas tyre, nuk janë problem i tyre. Bajram Shala, zëdhënës i MTI’së, thotë se konkurrenca e tregut i përcakton çmimet. ”Ministria i inspekton në çdo kohë këto kompani, po për çmimet ne nuk kemi kontroll, sepse këtë e cakton konkurrenca në treg”, tha Shala. Përkundër ngritjes së vazhdueshme të çmimit të naftës, edhe benzina dhe gazi natyror janë shtrenjtuar dukshëm. Një litër gaz natyror tanimë kushton mbi 0.75 euro. Gjatë muajve të verës, çmimi i një litri gaz natyror ka qenë gati përgjysmë më i lirë.

NAFTËTARËT NGA ATK-ja KËRKOJNË ARKA FISKALE GRATIS ?!

Shkruan  Selatin Kaçaniku,Prishtinë

Naftëtarët ia nxorrën bishtin: Kushtëzojnë Qeverinë e Kosovës me kompensim të shpenzimeve të pajisjes me arkat fiskale gjë të cilën e paskan negociuar me Administratën Tatimore të Kosovës dhe qenkan duke pritur vendim të favorshëm nga Ministria e Finansave ?! Naftëtarët me “ nëntë shpirtëra “ ( shumë të aftë për” sallto mortale “ në biznes, me standarde e me ligje ) morën guximin për t i kërkuar lëmoshë ATK-së, MF-ës dhe Qeverinë së Kosovës sepse qenkan buzë “ falimentimit “ ?!

Nga lindi idea dhe arsyetimi për të kërkuar kompenzimin ( subvencionimin ) e shpenzimeve që dalin nga procesi i pajisjes me arka fiskale ? Ky guxim i tepërtë ( nuk po e them i paciptë ) më bën të dyshoj se naftëtarët kanë krijuar afërsi tepër të madhe ( mos të them marrëveshje, bashkpunim ja ortaki ) me disa nga institucionet, disa nga zyrtarët qeverisës e me disa nga liderët politikë ?! Kompenzimi i shpenzimeve ( subvencionimi ) i kësaj branshe, i kësaj dege, i kësaj veprimtarie biznesore që ne konsumatorët e njohim si tejet profitabile, do të ishte tepër favorizues për naftëtarët ( nëse do të miratohej ) por do të ishte edhe tejet diskriminues ndaj të gjitha buzneseve tjera. 

Jamë për zbatimin e Ligjit e jo për favorizim të naftëtarëve që prodhon diskriminim mes bizneseve tjera. Kjo nga se ne konsumatorët kemi bindjen se, 

1. Naftëtarët janë të aftë finansiarisht ta përballojnë këtë kosto; 

2. Ekziston mundësia që pagesa të bëhet me këste;

3. Naftëtarët nuk janë dëshmuar aq të përkushtuar për këthimin e çmimeve të karburanteve kur ato ulen në Berzën Botërore;

 4. Naftëtarët ishin të dyshuar dhe u hetuan nga Komisioni i konkurrencës për kartelizimin, monopilizimin e oligopolizimin e tregut; 

5. Konsumatori akoma ka dyshime në cilësinë dhe vellimin ( sasinë ) e karburanteve me të cilat furnizohet nga pikat shitëse nga shumica e po këtyre naftëtarëve dhe aq më shumë është i pakënaqur edhe me çmimet e tyre;

6. Cilësia e dobët e karburanteve, në veçanti prania tepër e lartë e sulfurit akoma skajshmërisht ndotin mjedisin dhe rrezikojnë shëndetin e konsumatorit duke ngritur së tepërmi koston e mirëmbajtjes ( të shpenzimeve ) të shëndetit, kosto kjo që ngarkon edhe xhepin e konsumatorit por edhe Buxhetin e Shtetit. Ndaj Shteti i Kosovës duhet të sigurojë mjete shtesë për mirëmbajtjen e shëndetit të rrezikuar të konsumatorëve nga derivatet jocilësore të një pjese të madhe të naftëtarëve tanë; 

7. Cilësia e dobët e derivative të naftës rrezikon jetën e pjesëmarrësve në trafik; 

8. Dëmton rëndë të drejtat e ngasësve të automjeteve nga mërgata jonë të cilët, nga kompanitë e sigurimeve të automjeteve në vendet ku jetojnë e punojnë, pengohen ta vizitojnë Kosovën ( sepse iu prishet Polisa e Sigurimit ) për shkak të cilësisë së dobët të derivative me të cilat i furnizojnë shumica e pikave shitëse të naftëtarëve në Kosovë; 

9. Naftëtarët nuk janë realë, nuk janë të sinqerte dhe nuk janë korrektë. Përkundrazi, me këto sjellje ata po i “ tradhtojnë “ edhe “ dostat “ e tyre në instancat vendim-marrëse?!

 10. Ne akoma nuk harrojmë aferat e naftëtarëve. Le ta kujtojmë vetëm rastin e importit të 98 autocisternave me naftë kancerogjene disulfurike që për javë të tëra u bllokuan në brezin kufitar të Koovës me Maqedoninë ?! Poashtu, mendoj se nuk mjafton vetëm reagimi i Aleancës Kosovare të Bizneseve. Lidhur me këtë “ marifet “ ( të mundshëm ) duhet të shprehen edhe asociacionet tjera biznesore dhe afariste, sepse nëse naftëtarëve u bëhet një benefit ( leshim ) i këtij lloji duhet të përgaditemi të shohim edhe leshime të branshës dhe të natyrës tjetër. Konsumatori në Kosovë- taksapagues dhe gjenerues kryesor i Buxhetit të Kosovës ( punëdhënes edhe për ATK-në, edhe për MF-në, edhe për Qeverinë, edhe për…) nuk është i gatshëm të shohë “ marifete “ dhe lojra e favorizime të tilla që prodhojnë diskriminim mes të gjithë bizneseve dhe mes afaristëve të tjerë. ATK-ja, MF-ja…Qeveria duhet obligativisht ta zbatojnë ligjin kudo dhe njësoj për të gjithë ! Konsumatori i Kosovës, për zbatimin e ligjeve në fuqi, në veçanti të fushës së finansave, kërkon angazhimin aktiv dhe me kohë të të gjithë gardienëve të ligjit, duke nënvizuar prokuroritë – të cilat nuk mund të arsyetohen se nuk janë informuar ose nuk janë alarmuar !

Organzata Konsumatori <ok.kosova@gmail.com>

Ibrahim Kelmendi: (S)kemi minoritet turk (!?)

Javën e kaluar u gjenda në një tavolinë me ca miq në Gostivar. Në mes tjerash u bisedua edhe për “turqit” në këtë qytet dhe përcaktimet e tyre votuese në zgjedhjet e fundit parlamentare. U tha se ata kanë formuar parti të tyre turke dhe kanë bërë koalicion me partinë nacionaliste maqedonase të komandantit nacionalist Grujevski,e quajtur me emër tepër të gjatë,që gjithashtu ka edhe shkurtesë tepër të gjatë:VMRO-DPMN… Deri këtu sikur duket gjithçka normale,sepse partitë e kanë të drejtën e tyre legjitime që të përzgjedhin partnerët koalicionues. Por,anormale me rezultoi,kur u bisedua se këta farë “turqish” nuk kishin si të ishin vërtetë turq,por shqiptarë të turqizuar nga viti 1913 e këtej,kur Maqedonia është pushtuar nga Mbretëria e Serbisë,e sidomos gjatë dekadave të fundit. Bile,u sollën shembuj konkret,se si njëri vëlla ishte turk dhe në kryesi të një partie turke,kurse tjetri shqiptar dhe aktivist i thekur i të një partie shqiptare. Dhe habia mu shtua kur u tha se në Komunën e Gostivarit rreth 6 për qind e popullsisë janë të deklaruar si turq dhe se kryetari i kësaj komune,Rufi Osmani,një “rilindas” i vonuar shqiptar,e paskësh zyrtarizuar gjuhën turke për 6 për qind shqiptarë të tjetërsuar në turq,dikur prej zori,kurse tani për interesa të ngushta… Aty për aty me shkoj nëpër mend se çfarë mund të ndodhte nëse unë do të deklarohesha si japonez,të shkoj në Ambasadën e Japonisë në Shkup që të pyes se si do të reagonin. Natyrisht që nuk shkova,sepse e dija se do të më refuzonin,për të mos thënë se do më tallnin si naiv,ndoshta edhe provokues. Më pastaj i shtrova pyetjen vetes:Kanë të drejtë morale,njerëzore dhe juridike individët të deklarohen se i përkasin një etnie tjetër,çfarë atyre u leverdisë e teket,në kohë dhe hapësirë të caktuar!? Në aspektin juridik di që në shumë shtete është e rregulluar me ligj,kur dhe si mund të merret shtetësia e shtetit të caktuar,por nuk di ndonjë shtet,i cili të ketë ligje për t’ua pranuar të tjerëve ndërrimin ‘mekanik’ të identitetit të tyre etnik. Kurse,sa i përket aspektit moral,njerëzor dhe etnik,mbase ka ardhur koha që të debatojmë,nëse kanë të drejtë shqiptarët të ndryshojnë ‘mekanikisht’ identitetin e tyre etnik dhe çfarë qëndrimi duhet të mbajmë ndaj atyre që e ndërrojnë identitetin e tyre etnik,nga shqiptarë në turq,grekë,makedonë,myslimanë,serbë,malazez,etj. Dihet se formimi i popujve është proces i gjatë,shumë shekullor,bile mijëvjeçarë,kurse formimi i kombeve është proces i dy shekujve të fundit. Procesi i formimit të identitetit etnik të popullit shqiptar është gjithashtu shumë shekullor,bile mijëvjeçar. Po të mos ishte i tillë,populli shqiptar nuk do të kishte mundur të përballoj asimilimi shumë shekullor romak,bizantin (bullgar,serb. grek) dhe turk. Në fakt,populli ynë në shekullin e 19-të ishte pothuajse në prag të turqizmit,greqizmit,serbizimit,bullgarizimit,por atë tjetërsim e përballoi. Pastaj rilindasit (ndoshta ndër të parët arbëreshi ortodoks Jeronim De Rada i Kalabrisë se Italisë) e frymëzuan dhe e organizuan Rilindjen kombëtare. Vetë fakti që e quajmë Rilindje kombëtare shpjegon gjendjen e rëndë ku ishte katandisur populli shqiptar,sepse rilindje mund të ketë vetëm pas vdekjes… Rilindja kombëtare kulmoi etnikisht,sociologjikisht dhe politikisht me çlirimin e popullit shqiptar dhe formimin e shtetit shqiptar në vitin 1913,por ajo nuk u përmbarua deri në fund në atë vit,sepse popullit tonë nuk i mjaftojë potenciali intelektual,politik,ekonomik e ushtarak. Procesi i rilindjes vazhdoi dhe po vazhdon… Tani le t’i kthehem tematikës që u nxita ta trajtoj. Në vitin 1913,kur Perandoria turke u dëbua përfundimisht nga Gadishulli ynë ‘ballkanik’ (më saktësisht nga Gadishulli i Evropës Jug-lindore,sepse dëshiroj ta dëboj nga fjalori im këtë emërtim pezhorativ turk),në hapësirat e banuara në shumicë me shqiptarë nuk ngeli pothuajse asnjë has turk,që do të thotë ndonjë turk i vërtetë. Nëpunësit dhe asqerët turk ikën nga kishin ardhur. Ama tani po shihet se ka ngelur “fara e keqe” e tyre,sepse nuk është e mundur që ndonjë asqer e nëpunës turk,gjatë rreth 520 viteve pushtim,të mos ketë shkërdhyer fshehurazi prandaj të ketë lënë edhe dobiç me ndonjë katragjyshe e stërgjyshe tonën amorale… Meqë në vitin 1913 nuk pat ngelur pothuajse asnjë turk,atëherë prej nga janë gjithë këta turq tani,pothuajse asnjë në Republikën e Shqipërisë,më pak në Republikën e Kosovës dhe më shumë në Republikën e Maqedonisë!? Nëse do të kishte ndodhur ndryshe,pra,nëse në Republikën e Shqipërisë do të kishte një shumësi turke,qoftë edhe në 2 ose 3 për qind të popullsisë,kjo mund të kishte ndoshta një rrugë shpjegimi,pasi,dihet tashmë,se shumë nga individët e kësaj treve,sidomos të jugut,ishin në pozicione të larta shtetërore në shtetin otoman,e në të njëjtën kohë,edhe shumë nëpunës turk u vendosën në kohëra të ndryshme në sanxhaqe të vendit. Mirëpo ndodh krejt ndryshe,në trevat e liruara pas vitit 1913 në Republikën e Shqipërisë nuk gjenden turq,ndërsa në trojet ende në vetëvendosje,gjenden në sasi të ndjeshme. Përse? Kësaj pyetje duhet t’i japim përgjigje,por edhe duhet të bëjmë një marrëveshje kolektive,se çfarë qëndrimi duhet të mbajmë ndaj atyre individëve me prejardhje vetëm shqiptare,por që tani na deklarohen turq. Procesi i sajimit të turqve në hapësirat shqiptare,më saktësisht,procesi i tjetërsimit ‘mekanik’ të shqiptarëve në turq,është organizuar dhe komanduar nga pushtuesit serbë,sidomos nga viti 1919 e këtej. Një pjesë e madhe e shqiptarëve janë dëbuar në Turqi,kurse të tjerët,që nuk ia doli Serbia t’i dëbojnë,i detyroi të turqizohen. Edhe aktualisht,ndryshe nga dikur,kur firmoste marrëveshje me Serbinë e Jugosllavinë,qeveria turke po nxit tjetërsimin e shqiptarëve në turq,meqë e ka si përcaktim rikthimin e Evropës Jug-lindore nën influencën e saj,të paktën tregtare. Por edhe disa pushtetarë nacionalistë ‘maqedonas’ në Shkup mjeshtërisht ende po favorizojnë turqizmin e shqiptarëve. Këtë tjetërsim po e ndihmojnë edhe disa kryetar shqiptarë të komunave tona. Për këtë ka prova të bollshme faktike. Kryesisht tek përcaktim fashistoid i Serbisë pushtuese e kanë zanafillën “turqit” aktual në Kosovë dhe në Maqedoni. Tashmë edhe vetë këta farë turqish të sajuar e të vonuar e dinë,se baballarët dhe nënat i kishin shqiptarë… Kanë të drejtë tani këta “turq” të na imponohen si minoritet etnik turk dhe a duhet t’i tolerojmë si minoritet turk,që do të thotë a duhet tua njohim politikisht dhe juridikisht të drejtat minoritare? Që t’i përgjigjemi kësaj pyetje,duhet të debatojmë dhe pastaj të bëjmë marrëveshje kolektive,se çfarë qëndrimi duhet të mbajmë ndaj këtij minoriteti artificial. Në kuadër të debatit dhe të formulimit të marrëveshjes kolektive duhet të kemi për bazë përcaktimet juridike të Bashkësisë Evropiane dhe praktikat e shumë shteteve demokratike,e sidomos edhe praktikat e Turqisë nacionaliste dhe ‘myslimane’. E kam me të dëgjuar nga abreshët e Italisë,se ata tani juridikisht gëzojnë statusin e minoritetit etnik arbëresh në Bashkësinë Evropiane,nga se Bashkësia Evropiane na qenkësh përcaktuar t’u njoh statusin e minoriteteve etnike atyre enklavave etnike që kanë ruajtur identitetin e tyre etnik,kulturor e tradicional para dhe gjatë 80 vjetëve të fundit. Sipas këtij përcaktimi përjashtohen nga e drejta juridike për të përfituar statusin e minoritetit të gjithë imigrantët,që në hapësirat e Bashkësisë Evropiane kanë imigruar gjatë 80 viteve të fundit. E imigrant në Bashkësinë Evropiane ka me miliona (bile edhe shqiptarët janë mbi një milion). Kurse të saktë e kam përvojën e një shqiptareje nga Tirana,e cila kishte mbaruar shkollimin fillor,të mesëm dhe fakultetin në Gjermani dhe kishte shtetësi gjermane. Ajo reagoi ndaj një konkursi që kishte shpallur Ministria e jashtme e Gjermanisë për të konkurruar për nëpunëse. Gjatë plotësimit të formularit konkurrues në zyrat e Ministrisë se jashtme,kur po plotësonte rubrikën për njohje të gjuhëve të huaja,ajo,pos anglishtes kishte evidentuar edhe gjuhën shqipe,me mendim se do të favorizohej. Nëpunësi gjerman,që po e përcillte gjatë plotësimit të formularit,e pyet nga e njeh shqipen. Ajo i përgjigjet,se ishte shqiptare,e imigruar në vitin 1990 në Gjermani dhe tani kishte shtetësi gjermane. Nëpunësi i thotë (perifrazim i lirë) “ju falënderojmë që ishit këtu,ju lutëm të shkoni,sepse në Ministri të jashtme nuk mund të pranohen nëpunës që nuk kanë gjatë katër brezave të fundit përkatësi nacionale gjermane“. Kozmopolitja shqiptare befasohet nga ai arsyetim dhe i kërkon rregullore përkatëse që do të përmbante atë përcaktim. Gjemani ia kthen:“Zonjë,është e vetëkuptueshme se ju nuk mund të përfaqësoni interesat nacionale të popullit gjerman…” I kam me të dëgjuar rrëfimet trishtuese të bashkatdhetarëve tanë më të moshuar,kur ata kanë provuar të formojnë shoqata shqiptare në Turqi,se si është sjell ndaj tyre policia fashistoide e Turqisë. Le të provojnë tani kryetarët shqiptarë të komunave tona,të cilët po iu dhurojnë toka publike invadorëve nacionalistë e profiterëve turq,të hapin shkollë private në gjuhë shqipe në Turqi dhe do të binden se do të refuzohen (meqë pushteti turk nuk po ua lejon asnjë shkolle në gjuhën kurde as edhe rreth 14 milionë kurdëve në Turqi,e lere më rreth 3-4 milionë shqiptarëve!!!). Për të mos e zgjatur me paraqitje të këso praktikash,propozoj marrëveshjen kolektive vijuese: - Të mos respektohet,nderohet e favorizohet si shqiptar asnjë ‘turk’,i cili pas vitit 1974 (kur është reformuar Kushtetuta e RSFJ-së) në familje ka praktikuar dhe praktikon gjuhën turke dhe fëmijët i ka dërguar dhe i dërgon në shkolla (publike e private) turke; - Të mos i njihet identiteti etnik individual si turk asnjë shqiptari,i cili nuk mund të dëshmon se para vitit 1919 ka qenë has (vërtet) turk; - Të mos u njihet statusi i minoritetit shqiptarëve të tjetërsuar me dhunë në turq nga viti 1919-1974 dhe pastaj,pothuajse vetë-vullnetshëm,meqë nuk mund të dëshmojnë se para vitit 1919 kanë qenë has turq; - Të ndalohet në shtetet tona përdorimi i flamurit turk në vendet publike,sepse ai simbolizon pushtimin rreth 520-vjeçar turk; - Të mos zyrtarizohet gjuha turke në asnjë komunë,ku nuk jetojnë mbi 0.5 për qind e popullsisë me origjinë të dëshmuar etnike turke para vitit 1919; - Të mos lejohet asnjë shkollë fillore,e mesme dhe fakultet e universitet në gjuhën turke,nëse në hapësirë përkatëse nuk jetojnë mbi 0,5 për qind e bashkëqytetarëve,që mund të dëshmojnë përkatësinë e tyre etnike turke para vitit 1919. - Të mbrohen me ligj heroit tanë kombëtar nga ofendimet e denigrimet që po ua bëjnë ‘turqit’,‘myslimanët’,‘kozmopolitikët’… Arsyetim: Nëse duam të thjeshtëzojmë përkufizimin e formimit etnik të popujve,atëherë mund të thuhet se ata janë bashkësi interesi,të formuar gjatë mijëvjeçarëve. Për të ruajtur interesin e tyre,ata kolektivisht janë mbrojtur nga asimilimi,pushtimi e shfrytëzimi dhe kur u kanë ndodhur pushtimet nga epërsitë ushtarake të pushtuese,kolektivisht janë angazhuar për t’u çliruar. Sigurisht,çdo herë ka pasur përjashtime nga ky rregull. Më pastaj,gjatë shekullit të 19-të e këtej,organizimin e tyre në Evropë popujt e kanë avancuar në kombe. Ky proces i ka ndodhur edhe popullit ilir dhe pasardhëseve të tyre,shqiptarëve dhe maqedonasve. Gjatë këtij procesi tkurrja,gjegjësisht asimilimi i ilirëve ka qenë i madh. Kanë mbijetuar shqiptarët dhe maqedonasit,të cilët gjatë rilindjes se tyre kombëtare,janë vetëdijesuar e po vetëdijesohen se janë etni që kanë prejardhje nga iliro-pellazgët. Meqë ia kemi dalë të formësojmë kombe kompakte etnike,atëherë na duhet të mbrojmë interesat tona kolektive,kombëtare,politike dhe ekonomike,të mbrohemi nga pushtimet e jashtme dhe nga ‘brejtjet’ e brendshme. Në kuadër të ruajtjes se interesit kolektiv (kombëtar) nuk kemi pse të tolerojmë tjetërsimin tonë në turq,‘myslimanë‘,grekë e bullgarë të shpifur. Vërtetë ende jemi në pozicione të dobëta për të përballuar presionet imperialiste të turqve,grekëve e bullgarëve,por nuk jemi aq të dobët sa të mos u kërkojmë reciprocitet këtyre shteteve. Ta zëmë,do jemi në gjendje të njohim për turq,grekë e bullgarë ata bashkëqytetarë që kanë qenë turq,grekë e bullgarë para Luftës se parë Botërore,nëse edhe këto shtete njohin të drejtën e deklarimit të shqiptarëve e të maqedonasve në këto shtete se janë shqiptarë e maqedonas. Në vazhdën e këtij përcaktimi,aq të drejta minoritare,sa do tu njohin këto shtete (përfshirë edhe Serbinë) minoriteteve tona,aq do t’u njohim edhe ne minoriteteve të tyre. Përderisa shtetet përkatëse nuk njohin fare minoritetet tona (sidomos Turqia dhe Greqia),as ne nuk duhet të njohim minoritetet turke dhe greke në hapësirat tona kombëtare e shtetërore. Me çfarë të drejte mund të tolerohen Turqia dhe Greqia të cenojnë hapësirën tonë etnike,duke “blerë” edhe tani shqiptarë,për t’u deklaruar turq e grekë,kur këto shtete shqiptarëve,që kanë jetuar atje para vitit 1914,ua ndalojnë të ndjehen e të deklarohen legalisht shqiptarë e maqedonas?! Para ca ditëve rastësisht me ndodhi një hidhërim i rëndë nga një turkoshak i Tetovës,i cili më fyeu,duke me thënë,përse po na vendosni përmendoret e kaurrëve në Shkup. Fjalën e kishte për përmendoret e Gjergj Kastriotit,Nënë Terezës,Pjetër Bogdanit e Josif Bagerit. Në tavolinë ishin edhe dy shqiptarë,goxha të luhatshëm në mes të identitetit shqiptar ose turk,ish ambasadori i Makedonisë në Turqi (2002-2006) dhe ish parlamentari i BDI-së në Parlamentin e Republikës se Maqedonisë. Asnjëri nuk ju kundërvu atij. E pyeta atë turkoshakun,çfarë arsimi kishte. Ish ambasadori e nuhati se hidhërimi im po eskalonte në tërbim për t’ia ngjesh ndonjë flakaresh ati farë turkoshaku të shpifur dhe prandaj ndërhyri duke thënë se është vetëm zanatli,prandaj i falet. Por,hetova se edhe ai e kishte falco atë ndërhyrje. Nuk u durova pa i thënë:“Mor turkoshak i shpifur,deri kur do t’u durojmë me këso ofendimesh e cenimesh të integritetit tonë kombëtar e territorial?! Ju jeni nga ai soj hibridësh që në këso tavolinash na shiteni për shqiptarë,por në shtëpi e me sojin tuaj flisni turqisht,fëmijët i dërgoni në shkolla turke,votoni parti turke,që bëjnë koalicion me parti nacionaliste ‘maqedonase’…” E pranoj,ishte një shpërthim i vetëpërmbajtjes shumëveçare nga fyerjet që përjetoja nga ca “sheherli” në Tetovë,Gostivar e Shkup,ish teneqexhi,samarxhi e rrobaqepës,tani kryesisht tregtarë basmash e rrobash turke,që mbahen të qytetëruar,që nuk janë dy për qind të banorëve të këtyre qyteteve,që kanë qenë shqiptarë,por që gjithë kohën rrinë duke fyer e përbuzur banorët shqiptarë,dikur rural e malësorë,si të prapambetur,që ditën,kur janë me shqiptarë,krekosen si patriotë shqiptarë,por kur janë mes tyre,si pijanecë të qajit “turk” dhe ngrënës të “mezes” me leplebija,garojnë mes tyre,në një dialekt të përdal turk,se cili është më turk se tjetri,bile tashmë kanë zënë të deklarohen edhe si osmanlinjë… Vërtetë,deri kur do t’i tolerojmë individët me mbiemër edhe të fiseve Gashi e Krasniqi (ta zëmë edhe në Prizren),që të na deklarohen si turq,vetëm për interesa të ngushta të tyre,sepse statusi i minoritetit po u sjell edhe ndonjë privilegj të shtuar?! Besoj,kushdo e ka të qartë arsyetimet tjera të kësaj natyre,prandaj njësoj duhet vepruar edhe ndaj ‘myslimanëve’ të shpifur (vehabistëve),që po na cenojnë integritetin kombëtar (fetar,etnografik e kulturor). Na ruaj zot,ne vlerësojmë për lider të merituar partiak shqiptar edhe të tillë individ që si gjuhë familjare përdor turqishten,prandaj turkoshakët në Maqedoni,për këtë “kulturë“ të tij prej turkoshaku,pothuajse vetëm atë votojnë…Medet! Ve bast me këdo,se para do të merr falas tokë publike nga kryetarët shqiptarë të komunave tona ndonjë turk për të hapur shkollë (private) turke,se sa një shqiptar për të ndërtuar fabrikë ose shkollë private shqipe. Secili ka shembuj konkret të kësaj natyre,ta zëmë të deklarimit edhe të malësorëve tropojanë për grekë,prandaj nuk po sjell më shembuj konkret,se sa e domosdoshme është marrëveshja kolektive,se çfarë qëndrimi duhet të mbajmë ndaj këtyre cenimeve kombëtare,ekonomike,etnografike,kulturore,fetare. Dhe qëndrimin kolektiv duhet ta konkretizojmë në ligje e rregullore përkatëse,në interes të prioriteteve e drejtësisë kombëtare,duke përshirë këtu edhe reciprocitetin me shtetet përkatëse (konkretisht Turqinë,Greqinë dhe Serbinë). “Bëni nder,kush është për nder!” – ua ka lënë amanet Ali Pashë Gucia pasardhësve. Sigurisht që kam mirëkuptim për ata shqiptarë që nuk kanë mundur të përballojnë terrorin e pushtuesve serbë dhe të nacionalistëve e komunistëve ‘maqedonas’,prandaj janë deklaruar turq,por nuk kam asnjë respekt për ata shqiptarë të shpifur në turq,të cilët edhe pas vitit 1974 kanë vazhduar ta praktikojnë gjuhën turke si gjuhë familjare,e sidomos pas vitit 1999 në Kosovë dhe pas vitit 2001 në Maqedoni,vazhdojnë të deklarohen me përkatësi nacionale turke… Vërtetë jemi ende të varfër,por nuk kemi më nevojë të jemi fare të padinjitetshëm kombëtarisht! Sikur jemi lodhur me tolerime të paprincipta e taktizime,se na duhet përkrahja e Turqisë,se na duhet toleromi i emigrantëve (skllevërve) shqiptarë në Greqi… Uroj të përkrahni propozimin tim.

http://zhurnal.mk/content/?id=20117811367