Pro et contra skizofrenit Edvin Kristaq Rama?

Kush është Partia Socialiste?


Partia Socialiste është vazhdimësi e strukturës të ish PPSH si dhe është bashkimi i trusteve mafioze – financiare – terroriste klanore më të fuqishme edhe në Ballkan, ku nuk përfaqson filozofinë socialiste me në krye të një lideri multimiliarder Edvin Rama si më i pasuri dhe me i rrezikshmi në Europë.

Kush është Edvin Kristaq Rama?


Edvin Kristaq Rama është njeriu më i gabuar në politikë, obskurantist i politikës, i kombit, i demokracisë dhe i njeriut. Njeri më mizori, më i pashpirti, mashtrues, krokodil, grabitqar, lugatë, zullumqar, i pabesë, ziliqar, hipokrit, urrejtës i vlerave në botë, urren kombin, njeriun, femrën, nënën e fëmijës vet, i pandreqshëm, i dhunshëm, profesor i dështimeve dhe i intrigave.



Nga gjirizet e Parisit

Me daljen në skenë;

nga gjirizet e kazaneve të lagjeve të varfëra të Parisit, Edvin Rama me një CV nga më të shëmtuara në Shqipëri, biri i bllokmenit, politikan i lartë i ish komunizmit në Tiranë, njeri i dyshuar si spiun i Sigurimit të shtetit, një njeri me një familie të shkatrruar dhe me nje hije dyshim për hedhjen nga kati i pestë i një gruaje, që vdiq, një ish kryetar i bashkisë Tiranës që grabiti dhe krijoi një bandë;në krye të PS-ës ishte dita më e trishtë për PS-ën dhe për spektrin politik në Shqipëri.



Bëmat e Edvin Ramës

Qëkur ishte kryetar bashkie të Tiranës rekrutoi njerëz që kishin lidhje me komunizmin, me postet e larta në presidencë, në sigurim, në gjykata, prokurori të lartë, njerëz të lidhur me botën e mafies e të vrasjeve. I lejoi të vidhnin me kamjona dhe në të njëjtën kohë lejoi një jurist besnik të verbët që t’u hapte dosje seicilit duke rrjeshtuar listën e vjedhjeve, korrupsioneve, sjelljeve imorale. Pasi dëshmuan këta nën-kryetar bashkie, drejtora e shefa e sorrollopa se vodhën për vete dhe për kryetarin e bashkisë – Edvin Ramën i mori dhe i tufëzoi brenda në parlamentin shqiptar si deputetë socialistap a qenë asnjëherë antar të PS-ës sikurse kryetari i tyre. I largoi gjysmën e deputeteve të vjetër dhe pruri në vathin socialist më shumë se gjysmën e ish bashkisë Tiranës me dosje krimi të shpërdorimit të posteve shtetrore, ku prej saj hapën biznese gjigande dhe u bënë ortakë pronash me Edvin Ramën. Zinxhiri i kërcënimit të dosjeve nga Edvini i bën këta deputetë të rinjë që të vazhdojnë gjunjëzimin deri në shpërfytyrimin degradim politik e njerzor.

I mori këta spahinjëzi dhe i hodhi në sulmë të likujdimit fizik të Sali Berishës, djegien e kryeministrisë, në përplasjen me policinë duke e rrethuar Ndërtesën e Komisionit Qendror të Zgjedhjeve, kërcyen si majmuna sipër kordonit policor, destabilizuan punimet e parlamentit dhe nuk morrën pjesë për 2 vjet në parlament duke shkaktuar dëme të pallogaritëshme.

Edvini Rama ishte dhe mbeti autor i menaxhimit me propogandë, me financë brenda dhe jashtë shtetit, ndaloi kontributin e PS-ës duke qenë kundra Antarsimit të Shqipërisë në NATO, në Heqjen e Vizave në kufijt e Shëngenit, ishte autor i sabotimit edhe i Moslejimit të Rrugës së Kombit Kosovë – Shqipëri. Ai është autor aktual i sabotimit të Kandidimit të Shqipërisë në BE.

Njeriu që ka uzurpuar dhe shndrruar selinë dhe gjithë degët e PS-ës në Shqipëri si fabrika pasurimi për xhepin e vet.

E gjithë kjo bëmë kundër një populli të vuajtur nga familja e tij dhe gjithë atyre familjeve të deputetve të rinj dhe të vjetër ishte një akt tradhtie kundër kombit shqitptar, kushtetutës si dhe Gjakut të Martirve Shqiptar.

Edvin Rama e ktheu PS-ën në një nevojtore, në grumbull bakalash e gropa gjirizit, ku aty e ka vendin dhe shtratin e vdekjes.



A mund të rrijë pa zullume apo në normalitet Edvin Kristaq Rama?



Presioni i egër i BE-s dhe i SHBA-s e imponuan të merrte pjesë në parlament dhe të miratoji ligjet,… Kështuqë filloi normalitetin PS-ja me deputetët. Kjo situatë stabile nuk mund ta pranoji karakteri tiranik i Edvn Kristaq Ramës sepse jeta e tij që kur lindi ishte sjellje skizofrenike, inatçore, anormaliteti, hakmarrje, zilije,….

Menjëherë nisi të mbjellë një situatë të paqene intrige, shpifje, trillime dhe gogolizime kundër atyre që nuk e duartrokisin, nuk i mbushin xhepin me pare, nuk i servilosen dhe spiunojnë. Një nga këta më i rrezikshmi për moralin e Edvinit dhe jo për PS-ën ishte Kastriot Islami si përfaqsues i denjë i mendimit ndryshe dhe jo si diversionisti, provokatori, vegla qorre Ben Blushit.



Gjirizi në PS-ën

Ardhja e një thonjëziu në krye të PS-ës pa qenë antar i PS-ës ishte sigla e një muzike funebre varrimi për PS-ën. Ardhja e tij në krye të skenës politike te partia më madhe ishte dita më e mallkuar e antarsisë dhe e aleatëve të majtë.



Kryetari i dështimeve në PS dhe në spektrin partiak në Shqipëri

Pasi humbi zgjedhjet në bashki si kryetar nisi gjuetinë e intrigave nëpërmjet pasionit tij Hakmarrja ndaj të pafajshmve si cilësi e tiranëve paranojak, e krijesave amorf, e pjellave të gabuara. I rrethuar nga nje bande si vetë nisi vërvitje e shpatës mbi Kastriot Islamin si autor i dështimeve apo njeriu që me prezencën e tij i ndolli fat të zi në dështime. Tashti me eleminimin e Kastriotit nga PS-ja do të nisi për satanin antishqiptar një epokë e re fitoresh në fushën politike.

Njihuni me bëmën e Edvinit mbi Kastriot Islamin. Mësoni shpërfytyrimin e kryetarit të dështimeve Rama.





Çrregjistrimi nga PS e deputetit të PS Kastriot Islami më dt. 20 dhjetor 2011 është një lëvizje ndëshkuese brenda shtabit të PS-ës.



Shporret nga P.S funderina, nje pleher me pak.

Artikull kryeredaksional i gaz. ”Z.Popullit” i dt. 21.12.2011 – 07:03:00

Epilogu i sagës Islami po ndodh në këto çaste në Opinion, në TV Klan. Me një pamje të lodhur dhe vetulla të rëna mbi sy, Kastriot Islami zgjodhi ekranin armik të Partisë së vet, të akuzuar dhe si ekrani i pushtetit njesoj si Pyongyang TV i Kim Jong II, për të shpjeguar çfarë ka ndodhur.Pasi bëri Kasandrën, duke parashikuar se Partia Socialiste do rrijë edhe një mandat të tretë në opozitë, ai e shpjegoi shumë thjesht situatën ku gjendet: “Zoti Rama është inatçor”. Inati fillonte që më 1998, kur Rama paska hyrë në zyrat e Kryeministrisë me pantallona të shkurtra, dhe Islami pasi e ka qortuar e i ka kërkuar të vishet seriozisht paska bërë edhe një batutë që nuk i kujtohet. Rama, qenkësh qarë më pas te Nano, dhe nuk ia ka harruar kurrë këtë.Jo vetëm kaq, por Rama ndjehet inferior ndaj njerëzve inteligjentë, çka, nënkuptoi Islami është një tjetër motiv hakmarrës. Momenti më i sinqertë i bisedës, ishte kur Islami pranoi që nuk e priste të përjashtohej. Njeriu i caktuar për të përllogaritur formulat e zgjedhjeve për socialistët, nuk arriti as të llogariste një gjë të thjeshtë, përjashtimin e vet.

Kastriot Islami akuzon Edvin Kristaq Ramën si terrorist dhe korrupsionist

Islami ka bërë publik qëndrimin e tij, duke u shprehur se vendimi nuk ka të bëjë me thyerje të disiplinës për shkak të votimit, por është shumë më e thelle se kaq.

“Ka qenë një përballje e një projekti fitues i së majtës së bashkuar për integrimin e vendit në BE me projektin Rama me të cilin kërkohet fuqizimi i interesit personal në PS për një klientelizëm të përzier me korrupsion për PS e vetme dhe vetëm për Edi Ramën.
Përballja është me projektin që kërkon të fitojë vetëm Rama pa bashkim të së majtës dhe me aleatë satelitë. Nëse vazhdohet me këtë, suksesi është i dyshimtë, dështimi ka gjasa të ndodhë edhe ne 2013, edhe shumë nga kolegët ndajnë këtë shqetësim me mua po nuk guxojnë ta thonë me zë të lartë”, ka thënë Islami.

Ja seç shkruajnë gazetarë ortodoksë pro Edvin Ramës

”A i duhet në drejtim të së majtës xhaketa e vjetër- Kastriot Islami?” 19-12-2011 – Pirro Prifti



Z.Islami c`ka dhënë e ka dhënë dhe rezultati është praktikisht zero në politikat e së majtës shqiptare e aq më pak për Shqipërinë, sepse cdo gjë që e ka bërë ka patur parasysh atë që e ka vendosur në krye të së majtës gjithë këto vite: R.Alia, së bashku me të tjerët. Prania e tij ka bërë që PS të dukej më shumë komuniste sesa Socialiste apo social-demokrate apo më pak, një parti e majte perëndimore, sepse këtu nuk qëndron problemi se sa herë ka shkuar dhe dëshëron të shkojë ky individ në kryeqytetet e Europës perëndimore, por se kush e ka cuar (në të kaluarën) por dhe sot, dhe cfarë mesazhesh i ka sjellë së majtës dhe elektoratit

PS çregjistron Kastriot Islamin

Denis Dedej – 21.12.2011

Grupi parlamentar socialist ka vendosur dje përjashtimin e Kastriot Islamit nga partia në një seancë që ka pasur edhe debate mes deputetëve. Vetë Islami nuk ishte i pranishëm gjatë seancës pasi refuzoi të merrte pjesë në mbledhjen me dyer të mbyllura. Deputetët Arben Malaj, Hazir Gashi, Tom Doshi dhe Marko Bello votuan kundër përjashtimit të Islamit, ndërsa Pandeli Majko dhe Et’hem Ruka preferuan të abstenojnë. Ndërkohë dy nga njerëzit që kanë mbështetur Islamin në këto vite, Ben Blushi dhe Andis Harasani nuk ishin të pranishëm në mbledhje pasi ndodhen jashtë vendit.

Prania e tij ka bërë që PS të dukej më shumë komuniste sesa Socialiste apo social-demokrate apo më pak, një parti e majte perëndimore, sepse këtu nuk qëndron problemi se sa herë ka shkuar dhe dëshëron të shkojë ky individ në kryeqytetet e Europës perëndimore, por se kush e ka cuar (në të kaluarën) por dhe sot, dhe cfarë mesazhesh i ka sjellë së majtës dhe elektoratit.

Sigurisht një nga përfaësuesit më në zë të bartjes së mentalitetit të vjetruar dhe anakronik në drejtimin e të majtës është dhe trockisti i vjetër Kastriot Islami i cili pavarësisht se përbënte në fillimet e `90 një nga `të rinjtë me eksperiencë të përfaqësueses të së majtës së reformuar`, eksperienca tregoi se edhe ai së bashku me xhaketat e vjetra pjesë të ish-nomeklaturës së kuqe, nuk i dhanë asgjë demokracisë së re që po ndërtohej,



Gjëma e Kastriot Islamit

Denis Dedej – Shekulli – 21/12/2011 08:35



Ish-deputeti i Partisë Socialiste, Sali Rexhepi, tregon historinë dhe mënyrën se si u përjashtua nga Kastriot Islami. Rexhepi thotë në një intervistë për “Shekullin” se kur u zgjodh si deputet në vitin 1996 i është kërkuar nga Islami që të bojkotonte zgjedhjet dhe më pas parlamentin. Por, ai nuk ka pranuar të bëjë asnjë prej këtyre të dyjave. Për shkak të hyrjes së tij në parlament, deputeti i Librazhdit është përjashtuar, siç tregon ai, me insistimin e Kastriot Islami. Rexhepi tregon se si është zgjedhur deputet dhe më pas është përjashtuar nga Kastriot Islami duke u etiketuar si njeri i Berishës sepse shkoi të marrë mandatin në parlament.

———————————————————–………..

Deklarata e Kastriot Islami te gaz. Koha e Jonë

Njolle e zeze per PS

Nga Prof. Dr. Kastriot Islami
“Ka qenë një përballje e një projekti fitues i së majtës së bashkuar për integrimin e vendit në BE me projektin Rama me të cilin kërkohet fuqizimi i interesit personal në PS për një klientelizëm të përzier me korrupsion për PS e vetme dhe vetëm për Edi Ramën.
Përballja është me projektin që kërkon të fitojë vetëm Rama pa bashkim të së majtës dhe me aleatë satelitë.

——————-……….

Largimi prepotentë i Kastriot Islamit dëshmon se gropa e zezë ka shpërthyer ne mesin e PS-ës dhe haleja do ta futi në gropë të zezë Edvin Ramën sepse ka mallkimin e popullit shqiptar, është sot për sot një Esat Toptani I ri.

Shkruan :Flori Bruqi:Premieri shqiptar Prof.Dr.sali Berisha:Adem Jashari e shndërroi Prekazin në “Krujën e dytë” të shqiptarëve

Mëngjesi i së enjtes i 5 marsit i vitit 1998, mbi lagjen “Jashari” në Prekaz, kishte aguar nën tymin e topave, mortajave, minahedhësve e mitralozave.



Adem Jashari së bashku me të gjithë familjarët e vet, të tre brezave, dhe bashkëluftëtarët që i kishin qëlluar pranë, u ishin përgjigjur me ato armë që kishin në dispozicion.

Luftë e tmerrshme dhe e pabarabartë ishte zhvilluar tri ditë e dy net. Aq u ishte dashur forcave serbe që të ndalnin këngën e Adem Jasharit, por jo edhe kushtrimin e tij për liri, i cili u përhap me shpejtësi te të gjithë shqiptarët anembanë.

Kryefamiljari i Jasharëve, Rifati, thotë se në atë betejë nuk kishte vaj, hidhërim as humbje, por kishte krenari, këngë e fitore.



“Unë i humba 20 anëtarë të familjes së ngushtë dhe afro dy herë aq të familjes së gjerë, por fitova 7 milionë shqiptarë, fituam lirinë”, shprehet ai, gjersa u dëshiron mirëseardhje mysafirëve që shkojnë për ta nderuar për kontributin që dha familja e tij për lirinë e Kosovës.

Pesëmbëdhjetë vjet më vonë, në familjen Jashari para një jave ka ndodhur gëzimi i radhës. Ka lindur fëmija i 13-të, është ripërtërirë edhe një emër i atyre që u flijuan para 15 vjetësh. Adem Jashari kur e kishte pagëzuar të birin, tashmë dëshmor, me emrin Fitim, kishte menduar në fitore ndaj pushtuesit, kurse sot babai i ri, Lulzimi, thotë se e ka bërë këtë për dy arsye.

Prekaz, 5 mars – Mëngjesi i së enjtes i 5 marsit i vitit 1998, mbi lagjen “Jashari” në Prekaz, kishte aguar nën tymin e topave, mortajave, minahedhësve e mitralozave. Adem Jashari së bashku me të gjithë familjarët e vet, të tre brezave, dhe bashkëluftëtarët që i kishin qëlluar pranë, u ishin përgjigjur me ato armë që kishin në dispozicion.

Luftë e tmerrshme dhe e pabarabartë ishte zhvilluar tri ditë e dy net. Aq u ishte dashur forcave serbe që të ndalnin këngën e Adem Jasharit, por jo edhe kushtrimin e tij për liri, i cili u përhap me shpejtësi te të gjithë shqiptarët anembanë.

Kryefamiljari i Jasharëve, Rifati, thotë se në atë betejë nuk kishte vaj, hidhërim as humbje, por kishte krenari, këngë e fitore.



“Unë i humba 20 anëtarë të familjes së ngushtë dhe afro dy herë aq të familjes së gjerë, por fitova 7 milionë shqiptarë, fituam lirinë”, shprehet ai, gjersa u dëshiron mirëseardhje mysafirëve që shkojnë për ta nderuar për kontributin që dha familja e tij për lirinë e Kosovës.

Pesëmbëdhjetë vjet më vonë, në familjen Jashari para një jave ka ndodhur gëzimi i radhës.




Ka lindur fëmija i 13-të, është ripërtërirë edhe një emër i atyre që u flijuan para 15 vjetësh.


Adem Jashari kur e kishte pagëzuar të birin, tashmë dëshmor, me emrin Fitim, kishte menduar në fitore ndaj pushtuesit, kurse sot babai i ri, Lulzimi, thotë se e ka bërë këtë për dy arsye.

Në Kosovë ka filluar shënimi i “Epopesë së UÇK-së”, në shenjë kujtimi për rënien e Adem Jasharit, i shpallur komandanti legjendar i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës.

“Epopeja e UÇK-së” është një organizim gjithëpopullor që zhvillohet nën patronatin e kryeministrit të Kosovës.

Para 15 viteve, Adem Jashari dhe familja e tij ishin rrethuar nga forca të shumta policore serbe.

Si pasojë, komandanti Jashari bashkë me 54 familjarë, përfshi edhe gra e fëmijë, kishin mbetur të vrarë.

Qeveria e Kosovës ka publikuar tashmë agjendën e tri ditëve të manifestimit. Më 5 mars, në kazermën e FSK-së “Adem Jashari” në Prishtinë duke filluar nga ora 14:00 do të mbahet ceremoni ushtarake e FSK-së e përcjell me programin kulturor dhe artistik.

Në kuadër të Manifestimit do të mbahet një turne ndërkombëtar në Fut-sall prej datës 2 gjerë më 5 mars në Pallatin e Rinisë dhe Sporteve në Prishtinë. Finalja e turneut do të mbahet më 5 mars, në ora 17:00, në Pallatin e Rinisë dhe Sporteve në Prishtinë.

Më 6 mars do të bëhen homazhe pranë varrit të komandantit Adem Jashari dhe varrezave të familjes Jashari në kompleksin memorial “Adem Jashari” në Prekaz të Skenderajt, si dhe në të gjitha komplekset memoriale të dëshmorëve të UÇK-së në Kosovë.

Kurse në ora 18:00 në Sallën e Kuqe të Pallatit të Rinisë dhe Sporteve, do të mbahet Akademi përkujtimore kushtuar komandantit legjendar Adem Jashari, familjes Jashari dhe gjithë dëshmorëve dhe të rënëve për liri.

Ndërkaq në ditën e tretë, më 7 mars, duke filluar nga ora 18:00 në sheshin “Adem Jashari” në Skenderaj do të mbahet manifestimi “Nata e Zjarreve”, ku do të ndizen flakadanë të zjarreve dhe do të përcillen me një program kulturor-artistik.

Me rastin e 15 vjetorit të masakrës së Prekazit, në Tiranë u mbajt një ceremoni përkujtimore në bustin e komandantit legjendar Adem Jashari, të vendosur në rrugën e Durrësit.



Duke folur në ceremoninë përkujtimore, kryeministri Berisha theksoi se Adem Jashari e shndërroi Prekazin në “Krujën e dytë” të shqiptarëve.



“Mbarë kombi shqiptar përulet para komandantit legjendar, Adem Jashari i cili ra për t’u bërë i pavdekshëm. Nderim për të gjithë ata që ranë për të mbrojtur Kosovën.



 Ata bënë luftë të pabarabartë dhe historike për çlirimin e Kosovës. Nuk gjendet sakrificë më e madhe se e ajo e Adem Jasharit dhe familjes së tij” tha Berisha.

Ndërkohë me rastin e 15 vjetorit të rënies heroike të komandantit legjendar Adem Jashari dhe familjes Jashari, Qeveria e Kosovës, me 5, 6 dhe 7 mars, organizon manifestimin gjithë popullor në nderim të Epopesë së Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës dhe në kujtim të Komandantit Legjendar Adem Jashari, familjes Jashari dhe gjithë dëshmorëve të kombit, si dhe të gjithë të rënëve për liri dhe pavarësinë e vendit dhe popullit kosovar.

Të gjitha veprat e mija kanë si lajtmotiv çështjen shqiptare.

Raimonda MOISIU 



Me Flori Bruqin





Flet shkrimtari,poeti dhe publicisti Flori Bruqi:











Flori Bruqi lindi më 29 qershor të vitit 1952 në Isniq të Deçanit,Republika e Kosovës.

Studimet e Defektologjisë i kreu në Universitetin e Beogradit, ndërsa ato postdiplomike (Magjistraturë) në Universitetin e Prishtinës - në Fakultetin e Kulturës Fizike dhe Sportit (2004)Është kandidat potencial për Doktoraturë nga Fiziologjia kineziologjike në Universitetin e Prishtinës(2013). Bashkëpunon me shtypin e përditshëm e periodik të vendit dhe të jashtëm që nga viti 1974 e në vazhdi. Është anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Kosovës (2000).Është menaxher i kompanisë “Flomed” nga Prishtina dhe menaxher gjeneral për Kosovë në distribucion të preparateve farmaceutike të “Schulke-Mayr-”it të Gjermanisë dhe “Borer Chemie AG“ të Zvicres.

Biografia krijuese e shkrimtarit,poetit e publicistit Flori Bruqi: ka botuar mbi 30 libra 21 fejtone publicistiko-shkencorë në gazetën “Rilindja” të Prishtinës, në përiudhën 1974-1982., si dhe mijra punime shkencore në gazeta,revista shkencore si dhe në shumë web faqe interneti (2003-2013).Shkrimtari Flori Bruqi është nga miqtë e kolegët e mij më të nderuar, respektuar dhe të mirë, prej më shumë se një dekadë. Me Florin përvec bashkëpunimit krijues, kam pasur fatin të kemi qenë në disa Festivale Poetike në Kosovë. Qershorin e viti të kaluar ishim në Festivalin Drini Poetik, Prizren e cila më dha mundësinë që unë, ta intervistoja këtë shkrimtar poet e publicist të talentuar e mirënjohur që dashuria për atdheun, cështjen kombëtare, arrtin dhe letërsinë e signifikojnë shumë produktiv e dashamirës.Për më shumë lexoni intervistën.



Bisedoi:Raimonda MOISIU



-Kam shfletuar dhe lexuar me interes të veçantë biografinë e aktivitetit tuaj krijues.

Sinqerisht jam ngazëllyer nga mjeshtëria e kulturës profesionale që ju lëvroni në zhanre të ndryshme. Cila ka qënë eksperienca juaj e parë me poezi, prozë, publicistikë, përkthim, esse, monografi….apo….?



Po nga viti 1973 datojnë publikimet e mija letrare në shtypin e kohës.Mbase këto fillime kanë qenë të suksesshme.duke fituar edhe çmime letrare në konkurset e ndryshme letrare atëbotë,por do të thosha se në publicistikë dhe eseistikë u mora nga viti 1974 e deri me 1980,duke publikuar 21 fejtone në gazetën e atëhershme të përditshme “Rilindja”,pra shkrime dhe tema të kësaj natyre.Atëbotë një përkrahje morale dhe nxitje për t’u thelluar më tutje hullive të këtyre fushave të shkrimtarisë,kisha nga Jusuf Gërvalla,Sedat Dida,Vehap Shita,Ymer Shkreli etj.Më vonë disa “smirëzinjve” ju “pengonte” suksesi im publicistik i theksuar,më tepër te gazetaria investigative,ku kam qenë më i guximshëm dhe më i ndërtuar,pra shkrimet e mia u pengonin edhe disa sejmenëve të devotshëm të komunizmit jugosllavë, të cilët ishin poltronë të atij sistemi, duket edhe kujdestarë për ta stigmatizuar fjalën dhe shprehjen e lirë, të cilët bukur shumë herë intervenonin për “embargot” publicstike ndaj meje dhe shkrimeve të mia.Për ta argumentuar këtë,kësaj i shkon më së miri një thënie e shkrimtarit tonë të mirënjohur, Ramiz Kelmendit se, “shqiptari të fal gjithçka, por jo dhe suksesin!”.





-Do të thotë se ju keni nisur aktivitetin krijues që në moshë të re. Kjo duhet të ketë qënë me të vërtetë emocionuese dhe inkurajuese. Çfarë mendoni se ju ka frymëzuar për të shkruar?



Libri im i parë i botuar doli në vitin 1995,dhe është ai me poezi “Zjarri i diellit”.Pas këtij libri poetik vjen i botuar romani “Vrasja e liridonëve”, me 1996, e që u kushtohet tri personaliteteve të kombëtarizmës:Jusuf Gërvallës,Kadri Zekës,Bardhosh Gërvallës, të vrarë me 1982 në UNtergrupenbach të Gjermanisë nga sigurimi i atëhershëm jugosllav, sepse ata ishin veprimtarë të kauzës sonë kombëtare.Më vonë,në këtë vazhdë të botimive pasojnë veprat tjera,pra romanet si:”Dorëzeza”, “Gjarprinjtë e pallatit”, “Tokë e djegur”,”Pallati i Akeronit” dhe vepra tjera poetike dhe publicistike dhe të zhanreve të ndryshme. Të gjitha veprat e mia kanë si lajtmotiv çështjen shqiptare si dhe çlirimin definitive nga cerberët e Serbisë,por të shtjelluara në temën romanciere. E them tash,pas kaq vjetëve se, sinqerisht jam dhe i kënaqur për shkak të vlerësimeve nga kritika letrare e kohës, ngase këto vepra janë vlerësuar dhe cilësuar për tematikën dhe për nivelin artistik të tyre, janë vlerësuar sigurisht nga profesionistët e kësaj fushe.Mbase këto vlerësime janë të botuara dhe në shtypin e kohës dhe përmbajnë gjithmonë të vërtetën e thënë mbi vlerat e këtyre veprave,pa kozmetikë pa elozhe,por të vlerësuara saktësisht dhe objektivisht.



- Si keni arritur ju të procedoni “në udhëtimin tuaj krijues ”, të jeni kaq kreativ, ku ka një shtrirje të gjerë të kombinimit të fakteve historike, kujtesës, miteve, marrëdhënieve ndëretnike, kombëtare, evropiane, veçmas asaj ballkanike, që perceptojnë vlerën e madhe të edukimit kuptimplotë të vetëdijes njerëzore, në marrëdhënie me të shkuarën, të tashmen e të ardhmen. A mund të na jepni disa mendime rreth tyre?



Duke u bazuar në historinë e bujshme shqiptare dhe duke i njohur rrjedhat tona historike dhe të popujve tjerë përrreth nesh,në shumë vepra të mia janë shtjelluar faktet historike,etnike,antropologjike,kulturore etj,si dhe raportet në mes të këtyre popujve dhe historisë së tyre.Nga kjo del dhe vërtetohet lashtësia jonë dhe prejardhja në hapësirat ballkanike, që në shumë nga këto vepra të mia kjo temë zë vend qëndror dhe është shtjelluar nga shumë aspekte.



-Zoti Flori Bruqi keni shkruar qindra artikuj shkencorë dhe studimorë, për historinë ballkanike e botërore, të botuar në organe shtypi në Shqipëri, Kosovë agjensioni Floart press, e gjetiu. Mund të na tregoni diçka në lidhje me strategjinë tuaj për këto vepra, dhe a ka ndonjë gjë tërheqëse që ju shprehni nëpërmjet tyre apo ka diçka tjetër më tej se kjo…?

Puna publicistiko-shkencore edhe përkundër vështirësive të saj,ka arritur të më stimulojë në thellimin e këtyre studimeve,duke shfrytëzuar burimet arkivore në vend dhe jashtë tij.Qëllimi im i gjithmonshëm ka qenë që ta nxjerrë të vërtetën për tematikën në fjalë,prandaj edhe këto tema të këtyre zhanreve janë mbetur një kontribut imi mbase po shprehem “modest”,duke dashur që ta vlerësojnë të tjerët në të ardhmen.Ndërsa sa i përket agjencionit “Floart press”, mund të them lirisht se është një ndër gazetat elektronike ndër më të lexuarat,më e hapura dhe më e debatuara,më e pavarura në trevat shqiptare.Aty ka shkrime të duarta nga shkrimtarët e afirmuar dhe ata fillestarë pa dallime. Agjensioni “Floart Press” ka rreth 200 bashkëpunëtorë anë e kënd globit,ku me shkrimet e tyre kontribuan që të ketë sa më shumë lexues.Këtë e vërtetojnë rreth 1.200’000 klikime …

… që do të thotë se shënimet tuaja nënkuptojnë bashkëpunimin tuaj të ngushtë me një sërë burime dhe arkiva të ndryshme, si brenda dhe jashtë Shqipërisë, Kosovës , veçmas në Ballkan. A keni hasur në vështirësi nga këndvështrimi i një protagonisti në gjetjen e tyre?

Nuk them se nuk ka pasur vështirësi, sepse është në natyrën e punës,por ato i kam kapërcyer gjithmonë,ngase në rend të parë si synim parësor njeriu ka qëllimin e arritjes së rezultateve në akëcilën fushë, në rend të parë me interes për opinionin.Tek unë kjo ka qen cytje dhe më ka motivuar që të mos ndalem pavarësisht se sa dikujt kjo dhe mund t’i ketë “penguar”.



-Duke pasur parasysh faktin se ju jeni të njohur në nivel kombëtar e ballkanik, dhe këtë e tregon kontributi tuaj, përveç sa përmendëm më sipër, keni vëllime poetike , në prozë reportazhe, përshkrime, artikuj kritikë dhe ese etj.



Mund të them se leximi i veprave të bënë të njohur dhe pikërisht këto kontribute të miat letrare, publicistike, mbase ma kanë krijuar emrin tek opinioni ynë lexues, kjo tregon për suksesin e veprës sime letrare dhe asaj publicistike.S’do të shtoja më shumë por them se jam respketues ndaj lexuesve të mi.Secili nga lexuesit e veprave të mia,qofshin ato poetike,romanet apo publicistike dhe të tjera,kudo qoftë ata,u jam mirënjohës, i vlerësoj dhe e çmoj vlerësimin e tyre.





-Me sa di unë keni shkruar shumë lirika dashurie. Çfarë ju ka shtyrë të shkruani poezi të tilla? Ç’është dashuria për ju ? Kur një burrë e ndjen se është i dashuruar dhe cili është sekreti që fuqishëm ka influencuar në poezinë tuaj?



Kam shumë miq shkrimtarë e shkencëtarë nga Shqipëria e Kosova.Disa edhe nuk janë në mesin tonë si Mehmet Kajtazi,Iljaz Prokshi,Rifat Kukaj, etj e që me siguri se kanë pasur ndikimet e e tyre pozitive në krijimtarinë time letrare,poetike e publicistike...Ndër të gjallët do të veçoja Akademik Prof.Dr.Fatmir Terziun, Akademik Namik Shehun,prof.Dr.Eshref Ymerin,prof Naim Kelmendin,Vullnet Maton,Raimonda Moisiun,Faik Xhanin,Kolec Traboinin,Vasil Qesarin, Përparim Hysin,Prof.dr.Shyqri Galicën,Rushit Ramabajën etj.



-Cilat janë disa nga idetë apo temat që ju shtjelloni në poezitë tuaja? A janë ato autobiografike? Cfarë është idealja përreth poetëve në mënyrë që të dalin poezi të arrira?



Të gjithë përsonazhet, qoftë në poezi apo në prozë,romane etj,janë personazhe reale të kohës dhe hapësirës sonë etnike.Vlenë të veçoj se në të tre romanet e mija,sikur janë “Dorëzeza”, “Pallati i Akeronit” dhe “Pallati i gjaraprinjve”,personazhet janë realë, por të shkruar me emra artistik.Figurativisht ata janë në mesin tonë. Një numër personazhesh edhe janë gazetarë,shkrimtarë,politikanë dhe luftëtarë të tri luftërave çlirimtare,ata janë të prekshëm. Romanet e mia kanë stigmatizuar dukuritë negative në shoqëri si dhe bartësit e tyre në kohën e monizmit. Pothuaj të gjitha romanet e mi kanë bazë të mirë edhe për t’u bërë skenar filmash, dramatizime etj, ndoshta dhe mund të bëhen në një të ardhme,sepse tematika e këtyre veprave del nga jeta jonë nga ambienti ynë nga koha jonë e jetuar si shoqëri dhe si individ,por e cila kohë ka lënë gjurmet e veta, jo vetëm historike, por edhe psikologjike në njeriun e këtij nënqielli,gjithmonë i tragjizuar nga pushtuesit, në përkjejet e tij për liri dhe pavarësi kombëtare.



-Nga poet në prozator, studues, publicist, kritik letrar dhe esseist?A i shihni këto zhanre si sfidë?

Jo,përkundrazi do të thosha se e përplotësojnë njëra-tjetrën. Në rrugën time krijuese këto mbase e kanë pasuruar krijimtarinë duke e theksuar poashtu gamën e preokupimeve të mija krijuese.Qenësorja është që të gjitha këto zhanre të krijimtarisë sime kanë ecur sukseshëm.



-Cila është sfida për të shkruar një tregim apo roman? Zhanrin e tregimit dhe romanit e “bëtë ju të vinte te ju”, apo është preferenca tuaj?



Dihet se krijimi i romanit nuk është sikur p.sh është krijimi i poezisë dhe në të kundërtën.Romani merr më shumë kohë dhe ka ligjësitë e veta të krijimit,por unë them se në të shumtën unë preferoj romanin si zhanër dhe e kam shkruar.Puna ka dalur e suksesshme ngase kanë shkruar pozitivisht për këto romane.

-Ju i paraqesni personazhet tuaj nga jeta reale në përshtatje me kohën e situatën, apo anasjelltas?

Personazhet e romaneve të mija janë nga jeta reale, ngase ata janë njerëz, por që në krijimtarinë artistike ata marrin emra artistikë apo të imagjinuar,duke dashur që të mos “zbulohen”, sepse tashmë janë emra fiktivë letrar dhe jo realë, por të bëmat e tyre janë reale dhe kanë ndodhur në realitetin tonë në një kohë dhe në një hapësirë. Kjo mendoj se e ka pasuruar lëndën e romaneve të mija dhe mbase ato mbajën vulën e disa ngjarjeve me domethënie për një kohë të jetuar. Besoj se lexuesi do ta gjykojë këtë kur t’i ketë lexuar.





-Një nga gjërat që kam vënë re në librat dhe shkrimet tuaja reportazh është përshkrimi i vendeve, natyrës dhe pozicionit gjeografik të tyre. Pra, sa e rëndësishme është kjo në krijimtarinë tuaj?



Kuptohet se përshkrimet që juve keni gjetur në veprat që potenconi,përbëjnë si të thuash një bazament të ngjarjeve të shtjelluara në ato shkrime.Përshkrimet e kësaj natyre pasurojnë rrëfimin dhe krijojnë një imazh më të saktësuar për lexuesin.Ato,pra përshkrime e natyrës,vendeve, etj, i japin jetë dhe e dinamizojnë rrëfimin apo shkrimin e një vepre.



-Sa kohë keni që shkruani ? Çfarë iu ka tërhequr në artin e të shkruarit? Cila

është eksperienca më e mirë që keni përjetuar kur shkruani? Po më

zhgënjyesja? Cilat janë emocionet tuaj, kur shkruani?



Mund të them se secila vepër shkruhet me emocion,pavarësisht se krijuesi që në fillimet e shkrimit të një vepre letrare,të një tregimi,të një poezie etj, i vë si të themi ato spirancat e krijimit të ngjarjes,apo të pikave ideore kah do të ecën ngjarja. Është e vërtetë se kam ndjerë në të shumtën emocionin e një magjie që të jep shkrimi kur krijon.Ndjenjën e zhgënjimit nuk e kam përjetuar, jo për tjetër, por mbase kur krijuesi krijon veprën ai ka një qëllim parësor që e shtynë atë ta krijojë atë vepër.Unë ndjehem mirë me atë që kam arritur ta krijojë dhe tua transmetojë lexuesve.



- Ju keni një karrierë gjithashtu në publicistikë. Me këtë dëshiroj të di, se si ju harmonizoni aktualen mbizotëruese historike, sociale e politike, në kurriz të pavarësisë tuaj intelektuale. A mund të na përshkruani momente nga eksperienca tuaj në librat, essetë dhe artikujt publicistikë?



Nuk do të ndalesha tek momentet,por në tërësinë e veprës së krijuar janë mbarsur temat e shtjelluara,ato në publicistikë janë të kohës sonë, të hapësirës sonë, të mendësisë sonë, dhe të psikologjisë sonë jetësore.Ka dhe tema nga historia,mbase për t’i ndriquar disa aspekte ngjarjesh apo personalitetesh etj,që janë e gjurmës sonë si komb në kohë, në data, në ngjarje të mëdha apo të vogla qofshin ato.Ato sikur më grishin kujtesën për t’i shtjelluar ngarendas në shkrimet e këtij zhanri të shkrimtarisë.



-Si ka ardhur ndryshimi juaj më herët, nga poet, prozator në suksesin tuaj si publicist?



Thënë të drejtën veten e shoh më të sendërtuar në zhanrin e romanit. Sikur më ka dhënë më shumë mundësi të të shprehurit,të të rrëfyerit,por gjithmonë me nivelin e gjuhës artistike të rrëfimit. Ndoshta, them sipas përshtypjes sime, jo larg këtij suksesi qëndron edhe poezia dhe publicistika.



-Si ndjeheni kur jepni intervista?



Them sinqerisht fare mirë sepse intervista është dhe një rast tjëtër i komunikimit më lexuesin,mbase nxjerrë për lexuesin në të shumtën dhe aspekte tjera, të panjohura ato që i interesojnë lexuesit për akëcilin person krijues.

-Mesazhi juaj për inteligjencën shqiptare,kosovare dhe talentet e reja.



Më e rëndësishmja është vlerësimi i drejtë i vlerave krijuese të kudoqoftë dhe vlerësimi i sinqertë i punës së njëri tjetrit kudo në hapësirën shqiptare dhe pastaj njohja e këtyre vlerave edhe nga jashtë.Ne kemi çka t’i prezentojmë edhe botës nga vlerat tona krijuese por duhet që ta kundrojmë drejtë vlerësn e secilit dhe pa grupe dhe paragjykime klanesh e interesash të ngushta.



-Çfarë dëshironi të shtoni....



Asgjë më shumë vetëm të ju falenderoj për misionin tuaj në prezentimin e vlerave artistike për lexuesin,suksese në punën tuaj..



Bisedoi: Raimonda MOISIU

Eno Koço: Leksionet që kam mësuar nga nëna ime Tefta Tashko

Bisedoi: Raimonda Moisiu

Duke pasur një detyrim moral, intelektual e qytetar për të intervistuar dhe sjellë portrete me prirja të forta qytetarie e inteligjence, vlera të vërteta kombëtare e historike, sikundër është Dr/Prof.i Asoc.Eno Koco, në evokim të së bukurës, me maksimumin e talentit e profesionalizmit, i dashuruar me botën e artit, me muzikën, që e vendos atë në elitën e shquar intelektuale e të nderit të artit e kulturës kombëtare shqiptare e botërore, aty ku artistët çmohen e vlerësohen. Javën që kaloi në postën time mbërritën dy libra nga Eno Koçco; “Familja dhe Jeta” –EVOKIM- i Dr. Eno Kocos dhe ‘Tefta Tashko Koço” -Miti i Sopranos-nga kompozitori i shquar korçar Prof. Pandi Bello. Të kesh në bibliotekë ato libra që janë një kontribut i rëndësishëm, interesant, udhërrëfyes e historik për kulturën dhe artin kombëtar, është përkujdesja, vëmendja intelektuale e qytetare në dobi të vlerave tona kombëtare e identitetit kulturor, të artit kombëtar që është “pasaporta” e një kombi. Me emrin e mitit të sopranos dhe këngëtares lirike të shquar Tefta Tashko Koço do të njihesha që në adoleshencën time, kur qëndroja pranë radios dhe dëgjoja ato interpretime aq të bukura mbresëlënëse dhe të pavdekshme. Teksa shfletoj librin “Familja e Jeta”, të Eno Koço që në hyrje lexoj: ”Evokimi” im, në një kuptim më të gjerë të këtij nocioni letrar, i titulluar “Familja dhe Jeta”, përpiqet të zgjojë kujtime e episode jetike që kishin rënë në gjumë të thellë dhe që thirrja e tyre në jetë mund të sillej në kohë vetëm nëpërmjet një tërësie evokimesh të shkëputura ku çuditërisht ato më të hershmet vijnë sot më të kthjelltë e më të figurshme në mendje.” Në këtë intervistë Dr.Eno Koco rrëfen EVOKIMIN e jetës së tij në të kaluarën, të tashmen e të ardhmen, për veten e prindërit, veçmas për mëmën e tij, Mitin e Sopranos –Tefta Tashko Koçon, …dhe fëmijët e tij….

Bisedoi: Raimonda MOISIU

Përshëndetje Dr. Eno Koço, më pëlqen të jem e drejtpërdrejtë me ju. Jeni një nga artistët muzikantët më të shquar shqiptarë brenda dhe jashtë Shqipërisë. Çfarë iu shtyhu të studionit në këtë degë?
Ç’është e vërteta mua më vunë të studioja muzikë, nuk është se e zgjodha vetë këtë degë. Prindërit më kishin vdekur përpara moshës së shkollës dhe të afërmit e mi menduan se duke qenë se ata kishin qenë muzikantë, mirë do të ishte që edhe fëmija e tyre të bëhej muzikant. Liceu Artistik ku fillova të studioja violinë kishte dhe konvikt dhe kjo gjë ishte një rrethanë lehtësuese për të afërmit e mi.

Keni lindur në Tiranë, jetoni në Londër. Çfarë ju lidh me Korçën? Cilat janë kujtimet tuaja të hershme muzikore në familjen tuaj? Po në vendlindje apo lagjen ku ju u lindët e rritët?
Prindërit edhe pse ishin me origjinë nga Korça, u martuan dhe punuan në Tiranë dhe unë u linda po në Tiranë. Sidoqoftë Korça mbeti gjithë jetën origjina apo busulla e orientimit jo vetëm e prindërve por dhe e imja, edhe pse u linda e jetova në Tiranë. Është disi i pashpjegueshëm ky fakt, por asnjëherë nuk e kam ndjerë veten tiranas, ndërsa korçar, më shumë. Në kohët e sotme kjo gjë tingëllon disi e pakuptimtë, por ja që kjo ka qenë ndjesia dhe nuk e ç’bëj dot.

Keni studiuar në Tiranë e Leningrad dhe keni vijuar më tej punën në Leeds (Angli). Si do t’i krahasonit këto tre eksperienca?
Leningradi ka qenë një periudhë e shkurtër, dy vjeçare, por gjurmët që ka lënë tek unë kanë qenë tepër të mëdha. Atje mësova bazat e muzikës, mësova mbi mendësinë e të qenit muzikant dhe përkushtimin që duhet të ketë muzikanti. Tirana ka qenë e gjithë jeta ime, me të mirat dhe vështirësitë e saj. Në Tiranë mësova, punova, u martova, u bëra me fëmijë, pra gjithçka. Edhe sot Tirana vazhdon të jetë gjithçka për mua. Anglia më bëri të besoj në vetvete, të verifikoj arritjet dhe mos-arritjet, më zgjeroi horizontin jo vetëm të diturive por edhe të lirive, më bëri të ndjehem dikush për aq sa isha, as më pak e as më shumë. Në Angli u mata me nocionin e vlerës dhe më dhanë atë vlerë që kisha, aq sa meritoja, kudo që punova. Në Angli mësova të rri në rresht pa pretendimin për të qenë në krye, apo për të qenë i pari, dhe ky qëndrim sa i natyrshëm aq edhe filozofik më jep shumë kënaqësi.

Cilat janë përshtypjet tuaja të para në violinë me Orkestrën e Operës në Tiranë?
Periudha e Operës, 1966-1972, ka qenë periudhë jo nga më të pëlqyerat e jetës sime. Kjo për dy arsye; e para se isha fort nën ndikimin e biografisë sime nga që një daja im qe i dënuar nga Partia, së dyti, të qenit violinist në Orkestrën e Operës në kushtet e atëhershme të ‘revolucionarizimit’ të artit, nuk ishte ajo që aspiroja si muzikant. Megjithatë, kjo ishte periudhë e një refleksioni të madh vetjak. E vrisja kohën duke mësuar gjuhë të huaja.

Po si dirigjent me Orkestrën Simfonike të RTSH, kur e si ndodhi kjo?
Ndërkohë që punoja në Lice, ishte periudha që bashkëpunoja me Gjon Simonin për botimin e një libri mbi ‘Orkestracionin’. Gjoni punonte atëherë në Radio si përgjegjës i redaksisë së muzikës. Më kishte ftuar të bashkëpunoja me Orkestrën e Radios më1976, pastaj edhe më shumë më 1977, kështu që kur kalova në Radio pas Liceut më 1978, ky vazhdim erdhi i natyrshëm. Më duhet të them se distanca lineare nga Liceu në Radio ishte vetëm 100 metra, ndërsa ndryshimi në marrëdhënien e punës me orkestrën ishte kolosal. Nuk ishte vetëm çështje niveli, nga orkestër fëmijësh në orkestër profesioniste, por ajo e realizimit të njohurive që kishe e për t’i venë ato në jetë sipas konceptit dhe dëshirës sate. Vetëm një vit më vonë do të nisja ciklin e regjistrimeve me Gaqo Çakon të cilat kanë vlerë të madhe për Gaqon dhe mua, por edhe për historikun e muzikës vokalo-simfonike shqiptare të kryera me Orkestrën e Radios. Me këtë orkestër bëra koncerte pa fund dhe po kaq regjistrova muzikë shqiptare. Fryt i kësaj periudhe afro 15-vjeçare me Radion janë edhe pesë CD që kam emetuar në Angli dhe Rusi, të cilat përmbledhin repertorin simfonik shqiptar, me instrumentistë dhe këngëtarë, e mbi të gjitha, me veprat simfonike shqiptare që nga klasikët muzikorë shqiptarë të gjysmës së parë të shekullit XX (M. Shehu, F. Noli, Th. Nasi, M. Gjoka) dhe deri tek kolegët e mi, kompozitorët bashkëkohorë.

Ju gjithashtu keni dirigjuar koncerte në Europë (Angli, Poloni, Rumani, Belgjikë, Turqi, Maqedoni, Kosovë), por edhe më tej në kontinentin afrikan, pikërisht Egjipt, që do të thotë se keni bashkëpunuar me një sërë orkestrash e operash të huaja. A ishte e vështirë të bashkëpunoje me to? Cilat kanë qenë çastet më kulminante të kësaj karriere?
Kësaj pyetje nuk i përgjigjesh dot shkurt, pasi kjo përmbledh të gjithë jetën time artistike. Megjithatë, disa momente mund t’i përmbledh. Në Angli kam dirigjuar mbi 20 vjet. Kuptohet kam shumë mbresa të gjithfarë llojesh. Kam bashkëpunuar me disa orkestra dhe kore të Anglisë së Veriut (Leeds, York, Harrogate, Ëakefield, Ilkley e vende të tjera), por eksperienca më e pasur dhe më mbresëlënëse ka qenë padyshim puna që kam zhvilluar me Orkestrën Filarmonike të Universitetit të Leeds-it, institucion në të cilin kam qenë i punësuar si Senior Teaching Felloë i këtij Universiteti por dhe si krye-dirigjent i Orkestrës. Regjistrimet e çdo koncerti të orkestrës dhe solistëve të saj si dhe shkrimet (revieë critics) në gazeta janë treguesi më i mirë se sa çdo fjalë e dalë nga goja e ime, prandaj po e lë me kaq këtë pikë. Ndër koncertet e dhëna jashtë Anglisë dhe Shqipërisë do të veçoja dy momente, ndoshta kulmore: Bukureshtin dhe Kajron. Bukureshtin sepse jo vetëm se orkestra që dirigjova është më e mira e Rumanisë (Filarmonica ‘George Enescu’) dhe niveli i saj njihet si për nga më të lartët e Europës Lindore, por edhe pse Rumania për mua është vendi i babait tim, Kristo Koços, i cili u rrit atje, u edukua atje, për t’u ç’vendosur më vonë përfundimisht në Tiranë. Gjithsesi, në Bukuresht jetoi e motra e tij, Vangjelia, me të cilën u bëra tërë jetën deri sa vdiq. Rumania është dhe vendi i shumë mirësive dhe lidhjeve të tjera, por këtu nuk është vendi. Egjipti është vendi tjetër që ka lenë gjurmë të pashlyera në qenien time. Vetëm 100 km në jug-perëndim të Kajros ndodhet një qytet i vogël i quajtur Fajum. Më në veri-perëndim të këtij qyteti, pranë liqenit Karun, ndodhej hoteli i gjyshit tim nga nëna, Thanas Tashkos, dhe e gjithë familja e tij u shumua me gjashtë fëmijë pikërisht në Fajum. Më e vogla e fëmijëve ishte nëna ime, Tefta. Kur dirigjova Orkestrën Simfonike të Kajros më 1986 dhe kur morën vesh origjinën e nënës sime filluan të më quajnë ‘gjysmë-Fajum-ija’. Madje edhe në gazeta lajmërohesha si i tillë. Vajta dhe në shtëpinë ku kish lindur nëna si dhe në hotelin, që kish qenë dikur pronë e gjyshit. Pronari i ri mbeti i mahnitur nga fotografitë që i tregova të hotelit të dikurshëm më 1906.

Një nga aspektet më interesante të punës tuaj duhet të jetë me siguri sfida e koordinuar me instrumentistët. Cili është sekreti i komunikimit të ideve tuaja me ta në një vepër muzikore?
Shumë pyetje nxitëse. Dikur në botë, flas para 50 vjetëve a më shumë, komunikimi midis dirigjentit dhe muzikantëve të orkestrës ka qenë deri dhe autokratik, dirigjenti imponohej edhe me të bërtitura dhe muzikanti ishte i detyruar të rrinte urtë e t’i binte instrumentit. Me kalimin e viteve, në Europën Perëndimore dhe në ShBA kjo lloj sjellje konsiderohej e pa lejueshme dhe ishte dirigjenti ai që duhej të ndryshonte e jo instrumentisti. Kërkesat e dirigjentit për të arritur një nivel sa më profesional e të bërit muzikë, por edhe sa më etik komunikimi, kanë bërë që sot më shumë se sa kurrë dora e dirigjentit të mirë ndihet ndjeshëm nga ajo e atij më pak të mirë, për të mos thënë të dobët. Në se shpjegimet e dirigjentit janë bindëse, të qarta, koncize, efikase, me lëvizje manuale (të duarve) po aq të qarta që zëvendësojnë fjalët e tepërta, atëherë misioni i tij ja ka arritur qëllimit. Nuk ka dyshim që kultura muzikore ndihmon së tepërmi në procesin e shpejtë të punës, jo thjesht për t’u treguar muzikantëve dijet e tua, por për t’u zbërthyer atyre më mirë idetë e tua apo qëndrimin tënd ndaj një pjese të caktuar. Njohja e mirë e formës muzikore, e stilit të epokës që mbart vepra, e konotacioneve historike të subjektit të veprës e shumë të tjera, të gjitha këto jo vetëm i shërbejnë punës, por diferencojnë qartë dirigjentët. E fundit, jo më pak e rëndësishme, është që dirigjenti duhet të jetë edhe muzikant i talentuar! Simfonitë e Beethoven-it, fjala vjen, në këto dyqind vjet janë luajtur me mijëra e mijëra herë, pra është e njëjta muzikë, të njëjtat nota të partiturës, por dirigjenti i zoti, i talentuar e vizionar, di të nxjerrë nga ato partitura të veçantën, di të zbulojë shtresa (linja instrumentesh) të pa dëgjuara në interpretime të tjera, di t’i japë atë pulsin ritmik e dinamik që matet me atë të rrahjes së zemrës së tij.

Do doja t’iu pyesja se në ç’raport është lidershipi i dirigjentit në muzikën simfonike kundrejt asaj operistike? A ka më shumë liri në dirigjimin e një simfonie?
Për të dy gjinitë, simfoniken dhe operistiken, roli i dirigjentit është absolutisht i njëjtë; atij i duhet të udhëheqë masën e muzikantëve për të nxjerrë në pah vlerat individuale të kompozitorit që ka shkruar simfoninë apo operën. Kësisoj, dirigjenti nuk duhet të jetë thjesht një transmetues mekanik i muzikës që ka shkruar kompozitori; ai duhet të jetë modeluesi dhe interpretuesi i veprës për t’i dhënë jetë e dritë të re ideve të kompozitorit. Në një simfoni të Çaikovskit apo opera të Puçini-t, fjala vjen, muzika nuk është thjesht ajo që është e shkruar me nota në partiturë, por ajo që lexohet midis rreshtash, pra ajo e pa shkruara e bazuar mbi traditën e dëgjimit, agogjikës muzikore e cila është arti i rregullimit të tingujve në kohë për të prodhuar një melodi, harmoni, ritëm a timbër të unifikuar brenda stilit të kompozitorit. Ndërsa tek veprat e Beethoven-it apo operat e Mozart-it kjo liri e ‘rregullimit të tingujve’ nuk ekziston, përkundrazi, leximi me korrektesë deri në detajet më të imta të partiturës dhe respektimi i stilit, janë pikërisht ato që marrin përparësi. Pra dirigjenti duhet t’i njohë mirë ‘të drejtat’ dhe ‘liritë’ e tij prej lidershipi. Ana tjetër e lidershipit të tij është pastaj mbajtja e timonit në dorë të të gjithë asaj anije të stërmadhe që quhet opera apo qoftë dhe simfoni, ku disiplina e hekurt e muzikës e gërshetuar me fantazinë, novatorizmin dhe të veçantën në interpretim, janë ato që çmohen më shumë.

Cila është gjëja më e papritur që ju ka ndodhur në prag të koncertit apo gjatë tij? Po më e këndshmja dhe interesantja?
Të papritura kam pasur mjaft, madje më duket sikur ato më kanë ndjekur vazhdimisht. Midis ngjarjeve të tilla do kujtoj nja dy prej tyre. Më ka ndodhur jo një herë që të kem harruar baketën (shkopin e dirigjimit) në dhomën e zhveshjes dhe kam dalë në skenë pa të. Më është dashur të largohem nga skena ‘si pa u ndjerë’ dhe të kthehem pas dy minutash ‘triumfator’. Në një rast tjetër më është dashur përsëri të dal nga skena pasi kisha përshëndetur për të filluar koncertin dhe dallova që këtë radhë kisha harruar syzet. Dola po me aq delikatesë dhe u ktheva me to në xhep (sikur nuk kisha dalë për to). Një herë kisha harruar këmishën e bardhë dhe një mikja ime u sul në shtëpi, hapi dollapin ku e kisha instruktuar dhe e solli këmishën në kohë. Më lejo të shtoj që këto ngjarje kanë ndodhur në largësinë e viteve, që të mos krijohet përshtypja sikur të kenë ndodhur vetëm tani vonë, gjë që është shumë më e mundshme! Më e këndshmja dhe interesantja? Padyshim që momente të këndshme kam pasur shumë më shumë, veçanërisht kur shoqëroj me orkestër një këngëtar apo instrumentist të mirë. Më kanë pëlqyer gjithmonë dirigjimet e shoqërimeve se sa vetë veprat pa solistë. Prandaj dhe opera më pëlqen së tepërmi sepse duhet të jesh gjithmonë shumë i gatshëm dhe i ndjeshëm për t’iu përshtatur këngëtarit me tempot e tij, me kohëzgjatjen e akutave të tij, me rubatot e tij, në mënyrë që ai të ndjehet sa më i qetë në interpretim. Por a ka të papritura në shoqërimin e këngëtarëve? Pa fund, por këtu është dhe bukuria.

Dr. Eno, ju jeni biri i këngëtares të shquar lirike Tefta Tashko Koço dhe i baritonit Kristo Koço. Tefta, veçanërisht, është e njohur kombëtarisht dhe ndërkombëtarisht për vlerat dhe kontributin e saj të shquar në artin e kulturën shqiptare e më gjerë. Cili është roli hulumtues tuaj për portretin e staturës artistike kulturore, qytetare e intelektuale të veprës e dorëshkrimeve të tyre?
Tefta është nëna ime dhe unë kam bërë vetëm detyrën për të nxjerrë në pah ato që ajo ka bërë. Ajo nuk kishte kohë t’i rrëfente vetë për ato që kish kënduar apo ngjarjet që kish jetuar. Jeta e saj ishte relativisht e shkurtër, vdiq 37 vjeç, por jetë jashtëzakonisht intensive. Nuk donte t’i kalonte as një ditë e asnjë orë pa plotësuar ato që donte të arrinte. Mendoj që arriti mjaft në një kohë të shkurtër. Janë shkrimet e kohës që kanë folur për të, janë regjistrimet në disqe që tani janë edhe në CD. Para dy vjetësh e pak nëna kishte 100-vjetorin e lindjes dhe bëmë një mbrëmje të bukur jubilare në Tiranë bashkë me fëmijët e mi muzikantë, Teutën dhe Gentin (violinist), mbrëmje në të cilën kisha ftuar edhe mikun tim, tenorin e shquar shqiptar, Gaqo Çakon. Tani së fundi Pandi Bello ka shkruar një libër të ri për Teftën të cilin ai e promovoi më 2 nëntor 2012, ditën e lindjes së saj. Ishte një ngjarje mbresëlënëse. Në fakt unë jam marrë gjithë jetën me Teftën, jo vetëm se më ka munguar, por dhe se më ka drejtuar në shumë aspekte duke qenë gjithmonë referencë për mua. Ajo i pëlqente regjistrimet në disqe dhe bëri tri herë regjistrime të tilla; në Paris më 1930, në Milano më 1937 dhe përsëri në Milano më 1942. Ashtu bëra dhe unë. Ajo këndoi nëpër koncerte këngë të ndryshme qytetare shqiptare, i këndoi me pasion të madh. Ashtu bëra dhe unë. Më mësoi t’i dua këto këngë dhe me to u mora gjatë qoftë duke i dirigjuar apo duke shkruar doktoratën me titull ‘Kënga lirike shqiptare në vitet 1930’. Më vonë këtë punim e botova si libër në anglisht (Chicago) dhe në shqip (Tiranë). Por, për ngjarjet mbi jetën e Teftës dhe karrierën e saj, më mirë se sa libri i Pandit nuk gjen aq bukur shkruar e ndjerë. Është një libër që atij i lindi vetë dëshira për ta shkruar, e shkroi me integritet të plotë pa u konsultuar fare me mua. E vetmja ndihmë që i dhashë ishin fotografitë e familjes sime. Në atë libër Pandi shkruan edhe për babanë tim, Kriston, i cili ishte gjithashtu këngëtar lirik, bariton, dhe kishte zë të fuqishëm e të ngrohtë. Ai nuk pati atë njohjen e të shoqes, po e tillë është jeta, e megjithatë kur u dëgjua zëri i tij nga publiku që kishte mbushur sallën për jubileun e 100 të Teftës, u befasua me ato dy fragmentet e regjistrimeve të tij të dy këngëve popullore korçare.

Çfarë mendoni se janë elementët thelbësorë që e bëjnë nënën tuaj Tefta Tashko Koçon, artiste e të shquar? Si do ta përshkruani nivelin e ndjeshmërisë e pasionit të saj?
Për jetën e një artisti dhe vlerësimin e tij, në rastin konkret të Teftës, tri do të ishin, sipas meje, burimet e referencës: si ka kënduar, ç’është shkruar për të, dhe ç’është thënë për të. Burimi i parë, më i rëndësishmi, i referohet zërit të këngëtares dhe trajtimit që ajo i ka bërë muzikës, në rastin konkret interpretimit që ajo i bëri këngëve popullore dhe arieve klasike të cilat janë të fiksuara në disqe. Pra ke një referencë përpara e jo t’i marrësh faktet me mend. Dëgjoje dhe vlerësoje sipas dëshirës tënde. Puna është të mos ngresh kulte pa dëgjuar zërin, gjë që ndodh në Shqipërinë e sotme. Burimi i dytë i referencës do të ishin shkrimet në gazeta, jo në këto që botohen sot, d.m.th. pas 80 vjetëve, por në ato të së nesërmes së koncertit që bënte Tefta. U shkrua për të kur ajo këndoi në Paris, u shkrua në vitet 1930 në të katër anët e Shqipërisë, u shkrua në Milano, Beograd e Bukuresht. Shkrime të tilla janë të shumta dhe unë i kam botuar në vitin 2000 në një libër që flet vetëm për fakte dhe jo interpretime të mijat. Burimi i tretë i referencës për të vlerësuar një artist janë dëshmitarët e gjallë, që tani kanë vdekur, por që në kohën e koncerteve të Teftës kanë qenë në sallë dhe i kanë përcjellë mendimet e tyre qoftë me shkrim qoftë duke më rrëfyer mua ngjarje të shumta nga jeta e saj.

Dr. Eno, geni tuaj muzikor duket se pati një ndikim të madh te vajza tuaj Teuta. Vë bast se ajo është krenare për gjyshen, gjyshin dhe atin e saj të shtrenjtë. Më tregoni jeni të njëjtë në talent, arritjet dhe sukseset e saj? Po djali me se merret?
Është vështirë të flasësh për fëmijët e tu, është më lehtë të flasësh për prindërit pasi ata ke të drejtën t’i adhurosh. Fëmijët nga ana tjetër i sheh me sy kritik. Dua të shpreh atë që ndjej, dhe kjo është se jam i kënaqur me sukseset e Teutës si soprano lirike. Vërtet që ka ngjashmërinë e timbrit të gjyshes, por ka natyrë e karakter tjetër të kënduari, ku spikat muzikaliteti dhe stili i frazimit. Kam qenë në shumë shfaqje të saj nëpër Angli apo dhe Itali, ku personazhin e Despinës që ajo krijoi ishte me të vërtetë shumë i goditur. Bukur ka kënduar ajo edhe Mozart-in e Puçini-n. Kam edhe djalin, Gentin, që është violinist dhe punon me Orkestrën e BBC të Skocisë. Është në violinat e para të asaj orkestre. Luan edhe solo, së fundi kemi luajtur bashkë ‘Meditation’ nga Massenet. Violinën e ka nga e ëma pasi edhe Raimonda, ime shoqe, edhe ajo është violiniste me Orkestrën e Baletit të Anglisë së Veriut. Jam i rrethuar nga tinguj; tingujt e prindërve të mi dhe tingujt e familjes sime të sotme. E megjithatë, ndjej që dua më shumë qetësi.

Vërejmë fenomene të shëmtuara sot në muzikën shqiptare si plagjiatura, deformimi muzikor dhe komercializmi që po zvetënojnë muzikën e mirëfilltë shqiptare dhe muzikën popullore njëkohësisht. Liria që synojmë shpesh duket si e çoroditur. Si mund të ndihmojë shoqëria shqiptare për reduktimin e këtyre fenomeneve të shëmtuara?
Unë do ta shihja pak më ndryshe këtë që po ndodh. Është periudha e ndryshimit të madh të sistemit shoqëror e politik, të një ekonomie të re, asaj private, të iniciativave personale, kështu edhe muzika nuk ka si të mos bëhet pjesë e kësaj ‘lirie’ apo ‘çoroditje’ individuale e institucionale. Nuk kishte se si të mos kapërcehej nga ajo këngë statike e festivaleve, edhe pse melodioze, në një këngë më të lirë, në kuptimin e mirë të fjalës, edhe pse më me pak melodi. Janë faza që duhen kaluar edhe pse me vonesë. Në fund të fundit, ne jemi mësuar të jemi të vonuar. Me përjashtim të muzikës së lehtë që ka pasur ndryshime të dukshme, por edhe përparime të dukshme, fushat e tjera të muzikës, ajo e muzikës folklorike, ajo e muzikës tradicionale qytetare, por edhe e muzikës akademike apo savante, këto kanë mbetur në traditën e tyre të mëparshme, pavarësisht se përparimi diku mund të jetë më i madh e diku më i vogël. Këto fusha do të mbeten, në fund të fundit, pasaporta e identifikimit tonë kombëtar. Për sa i përket ‘lirisë’ së mendimit në këtë proces tranzicioni, kjo liri, sipas meje, jo rrallë ka qenë më pranë anarkisë së mendimit. Kjo vjen ndoshta nga komplekse të brendshme të individëve që lidhen me këndvështrime sa personale e pasionale, apo me ndjesi (ligësi) të fshehura por të shfaqura si mendime ‘të lira’.

Çfarë ju pëlqen dhe çfarë nuk ju pëlqen në punën tuaj? Në ditët e sotme tradita dhe realiteti “përzihen” me vlerat fetare. Në opinionin tuaj si muzikant, që i përkisni binomit Artist&Njeri, qytetar dhe intelektual a ka ndonjë konfuzion që ndikon në marrëdhëniet njerëzore dhe ato ndërkulturore? Cili është ndryshimi ndaj të cilit kemi nevojë qoftë si individë edhe si shoqëri njerëzore?
Sikur vetëm kësaj pyetje t’i përgjigjesha do të mjaftohej për intervistën tonë. Sidoqoftë, diçka do të them. Është thënë e vazhdon të thuhet se për gjendjen tonë të sotme fajet i kanë pasur të tjerët. Jam i mendimit që do mënjanuar ky koncept edhe sikur të ketë qenë kështu. Bota, Europa e Ballkani shkon drejt integrimit më tepër se sa drejt veçimit. Na duhet të respektojmë më shumë njeri tjetrin brenda në vend që të na respektojnë edhe të tjerët më shumë. Vë re që ekziston herë pas here një gjuhë mediatike sa jo-etike aq dhe fyese. Njerëzit mbase janë mësuar me një klimë të tillë në vend, njeriu mësohet më gjithçka, por ju them me bindje që ata që ndjekin TV nga jashtë vendit, kushdo, shqiptarë a të huaj, nuk e përtypin dot me lehtësi atë që dëgjojnë e shkruhet. Është një imazh që do ndryshuar.

Si e balanconi jetën midis karrierës profesionale dhe përgjegjësitë familjare?
Jetoj vetëm me gruan nga që fëmijët janë në punët e tyre në qytete larg nesh. Por dhe gruaja shkon vazhdimisht me turne, e tillë është natyra e punës së saj, kështu që pjesën më të madhe të kohës e kaloj i vetëm duke shkruar, apo mbrëmjeve duke dirigjuar diku. Duhej ta kisha përmendur që në fillim se kam dalë në pension dhe e shijoj së tepërmi këtë periudhë pasi zgjedh atë që dua të bëj.

Cila është këshilla tuaj për brezin e artistëve të rinj, veçmas atyre që dëshirojnë të bëjnë karrierë në muzikë?
Përpiquni që çdo gjë ta bëni prej vërteti dhe jo me gjoja.

Cilët është kompozitori më i famshëm që ju admironi?
Mozart.

Një Bektash Agë në Pragë dhe një Shvejk në Pogradec

Nga Skënder Demolli

Pogradec/ 56 vjet më parë, në vitin 1957, u vu dhe u shfaq për herë të parë në një skenë të huaj një dramë shqipe… “Halili dhe Hajrija” nga Studio Teatrale e Akademisë së Arteve të Bukura të Pragës, e cila ka qenë një ndër pjesët me te suksesshme të repertorit të Teatrit tonë Kombëtar në ato vite. Kjo dramë shqiptare, siç u vlerësua edhe nga shtypi çek i kohës, “ishte një nga shfaqjet më të mira të sezonit teatror 1956-57. Kjo vepër është e para në historinë e dramaturgjisë shqiptare që shfaqet në një skenë evropiane”. Kështu dy artistë shqiptarë si Tomi Mato regjisor i sapodiplomuar në Akademinë e Arteve të Bukura të Pragës dhe shkrimtari i teatrit Kolë Jakova, hodhën hapin e parë për paraqitjen e dramaturgjisë shqiptare në botë dhe bashkëpunimin teatror ndërkombëtar, bashkëpunim i cili siç dihet u ndërpre për fat të keq nga vetizolimi i gjatë që i bëri vendit ish-regjimi ynë totalitar.
Po mjaft miqësi midis njerëzve të vendeve të Lindjes që i ndau Muri i Berlinit, mbetën e nuk u harruan. Sidomos ato mes bashkëstudentësh, artistësh etj. siç janë edhe dy prej protagonistëve të spektaklit të dramës së lartpërmendur: aktorit çek Dalimil Kllapka në rolin e Bektash Agës dhe regjisorit nga Pogradeci Tomi Mato. “Të dy u takuam në Akademinë e Arteve të Bukura në Pragë në vitin 1952, tregon Mato, unë do të studioja aty i dërguar nga shteti për regji teatri, kurse Kllapka kishte ardhur të bëhej aktor. Më ndihmoi aq shumë, në fillimet e mia të përvetësoja gjuhën çeke, jo vetëm kaq po pas pesë vjetësh, kur do të mbroja diplomën me “Halili dhe Hajria”, në çekisht, kërkoi medoemos që të luante rolin e Bektash Agës. Dhe e luajti , si të ishte një shqiptar i vërtetë. Me vërtetësi e besueshmëri interpretuan edhe Jarmila Hlavata në rolin e Hajrijes, Stanislav Juneku në atë të Halilit, Jozef Rubaliku Sulltanin, Vera Novakova Fatimen, Baulonova, Franqishek Chmjeli, Vimjetal, Ëolf etj. për të cilët gazeta “Bashkimi” e qershorit 1957, do të shkruante se; “Artistët çekë u përpoqën me vullnet të mirë për t’iu afruar shpirtit dhe natyrës shqiptare. Ata punuan dhe ia dolën me sukses. Artistët çekë dhe regjisori sollën një aspekt të luftës së popullit shqiptar për liri…” etj, etj.
Dhe edhe pse kanë kaluar 60 vjet nga njohja me Dalimil Kllapkën, kemi mbetur miq e nuk mund të rrimë pa shkëmbyer urime për festat tradicionale, pa u takuar e pa mësuar për shëndetin e njëri-tjetrit, thotë Tomi, ose Tomashi, siç e thërret ende dhe sot Kllapka. Se që të dy po shkojmë drejt të 90-tave, por moshën e bardhë e kemi nën lëkurë dhe ëndrrat e dëshirat e saj na mbajnë gjallë.
Ja, këtë janar u mbushën 90 vjet nga vdekja e Jarosllav Hashekut dhe “Shvejku” kapërceu 100 vjet nga ditëlindja e tij. Plot një shekull nga dalja për herë të parë në dritë e Shvejkut në fillim me novelat “Ushtari i mirë Shvejk para luftës”, në vitin 1912 e “Ushtari i mirë Shvejk rob” më 1917 e më pas në vitin 1921, kur Hasheku do t’i rikthehej Shvejkut, për t’i kushtuar një nga romanet epope më të famshëm e më të lexuar që u shkruan para Luftës së Parë Botërore: atë me titull “Ushtari i mirë Shvejk”, të cilin për shkak të vdekjes më 3 janar 1923, nuk mundi ta mbaronte deri në fund.
Për mua ky libër është si një urë, thotë sot regjisori veteran Tomi Mato, jo si Ura e Karlit që lidh brigjet e Voltavës në Pragë, po si një urë që lidh Pragën me gjithë botën. Sepse është urë qytetërimi. Për këtë edhe tek ne ai është botuar dy-tre herë, me një përkthim të shkëlqyer nga Gëzim Erebara që ka qenë student në Pragë e Tonin Bushati, me një tirazh në mijëra kopje. Për këtë “marr guximin” që të pimë me fund një gotë për kujtimin e Hashekut, jo si Shvejku tek pijetore “Te Gota”, e cila ndodhet edhe sot si dikur në Pragë, por te kafe-pijetore “Praga” këtu në Pogradec. Nuk e besoni?… Ejani po deshët, kur të doni!
Ka vite që djali i Tomit, Aureli ka hapur këtë kafe në breg të Liqenit të Ohrit dhe plaku për nostalgji të viteve të rinisë, por edhe në shenjë mirënjohje për Pragën që i dha dritë i ka vënë emrin e saj. Dhe më e çuditshmja, turistë çekë që shkelin në Pogradec, jo sikur vijnë nga Praga, po sikur vijnë nga Tibeti, thotë Tomi, se këtu që këtu te “Praga shqiptare” do ta pinë kafen. Dhe në një cep të saj të bie në sy edhe një portret miqësor që miku i tij piktori i merituar Taso Poradeci, e ka stilizuar Maton, si të jetë vërtet Shvejku. Po i tillë është, e qesëndis piktori, i qeshur gjithmonë dhe me sa duket kjo e ka mbajtur e po e mban gjallë.
Po duket se regjisorit veteran i ka mbetur edhe ndonjë merak nga e kaluara, dhe këtë nuk mund të rrinte pa ia treguar sivëllait të tij Kllapkës, në letërkëmbimin e tyre që vazhdon prej më shumë se gjysmë shekulli, sepse siç e përmend në kujtimet e tij në Teatrin “A.Z.Cajupi” të Korçës, kur desh të verë në skenë dramën “Një dashuri e tillë” të autorit çek Pavel Kohou, këshilli artistik e kishte ndaluar premierën, me pretekstin se ajo “ishte pesimiste, ngaqë heroina kryesore i jepte fund jetës në mënyrë tragjike në shinat e tramvajit”. Edhe për dramën e vëllezërve “MARISHE”. Madje edhe më pas kur kishte përzgjedhur diçka nga repertori çek, për ta vënë në skenën shqiptare, si për të shlyer borxhin e “Halilit dhe Hajries” e pat thërritur në zyrë kryetari i Degës së Punëve të Brendshme K.I. dhe i kishte dhënë urdhër të prerë: “Të gjitha dramat dhe komeditë çeke në zjarr. Të presësh ç’do kontakt me revizionistët çekosllovakë e propagandën e tyre!”
Edhe pse pak vite më vonë kur Shqipëria doli nga Traktati i Varshavës, Praga do të shtypej me dhunë nga tanket “revizionistë” të tij. Edhe pse do të vinte një ditë që një dramaturg çek e ish-President i atij vendi si Vaclav Havel, do të renditej në krah të mbrojtjes së çështjes së popullit shqiptar të Kosovës dhe të njohjes së saj.
Mbase edhe për këtë fakt sot detyrimi moral i këtij artisti plak për ti bërë nder në shtëpinë e tij teatrit çek, është më i madh se kurrë. Po kështu fiton përmasa më të mëdha edhe arti i tij dhe roli i tij, sepse artistët janë një faktor domethënës në politikën kulturore e më gjerë, janë si thonë, “ambasadorë” të përhershëm midis vendeve. Dhe Tomi Mato e Anastas Kostandini, në kalendarin e Galerisë së Arteve të qytetit, do të çelin këtë vit një ekspozitë me foto e peizazhe nga Praga.
Dhe sigurisht që në këtë veprimtari qytetare të Pogradecit nuk do të mungojë “Bektash Aga” i Pragës – Kllapka, siç nuk kanë munguar asnjë vit që kur popujt e shembën “Murin e Berlinit”, letrat e kartolinat me vëllain e tij shqiptar, me atë nënshkrimin simbolik: ”Tvuj Dalimil Kllapka – Bejtash Aga”. Dhe s’ka si të mos e besoj këtë, thotë Mato, kur vëllai im nga Praga, në urimin e vitit 2013 më ka shkruar: “Të gjithë do të plaken. Ne të dy jo. Natyrisht që jemi plakur e një ditë do të vdesim, por do të rrojë për jetë miqësia midis popujve tanë. Jam krenar që bëra aq sa munda për ta forcuar këtë miqësi, ashtu si artistët çekë të brezit tim”.
13-ën, ne shqiptarët e kemi si kumur ters, kurse çekët e kanë mbarësi, më thotë Tomi, ashtu si francezët fjala vjen kanë të bardhën shenjë zie, kurse ne të zezën. Ja pse vetëm duke e njohur të huajin dhe fqinjin mund ta rrokim edhe emocionalisht. Është e vështirë të ndryshojnë lehtë ndjenjat dhe qëndrimet e njerëzve, përsërit një aksiomë të njohur regjisori, por është e mundur dhe kjo më shumë se me ç’do gjë tjetër, mund të arrihet nëpërmjet artit.